El filibusterismo

An El filibusterismo (Kinatsila han "An subersibo" o "An pag-aaghat hin rebelyon") amo an ikaduha nga nobela nga sinurat ni José Rizal komo sumpay han Noli Me Tángere (1887). Syahan nga pinatik hadton 1891 ha Ghent, Belhika, an El filibusterismo amo an pagpadayon han istorya ni Crisóstomo Ibarra, an giimportantehi nga tawohan han Noli-El fili nga serye. Ha El fili, hi Crisóstomo nga nagtatago ha alyas nga "Simoun" in binalik ha Pilipinas kataliwan hin napulo kagtulo ka tuig ug naglalarang hiya pagbungkag han rehimen han mga Kastila dinhe ha Pilipinas pinaagi hin karat-an ngan biyolente nga mga pamaagi.

Hadton kapanahunan han pananakop han mga Kastila, igindidire an pagbasa han Noli-El fili nga serye hin mga nobela ni Rizal dara han paghulagway hini han mga pag-abusar ug korapsyon han goberyno han Espanya. Ini nga mga nobela ug an kan Rizal pagbulig ha mga buruhaton hin pag-aghat hin reporma ha Pilipinas amo an hinungdan han kapreso niya ha Dapitan ngan an pagsiroti ha iya hin kamatayon hadton Disyembre 30, 1896. Ha pagkayana, an Noli-El fili nga serye ug an siday nga Mi último adiós in ginkokonsidera nga mga obra maestra ha panuratan ni Rizal.

Sugad han Noli Me Tángere, an orihinal nga bersyon han El filibusterismo in sinurat ni Rizal ha yinaknan nga Kinatsila. Ha pagkayana, kaurogan ginpapatik ngan ginbabasa na ini ha mga yinaknan nga Filipino ug Iningles. Pinaagi han Rizal Law (Republic Act No. 1425, s. 1956), an pagbasa han Noli-El fili nga serye in kaparte ha kurikulum ha sekundarya nga pag-aradman (Grade 9 ug Grade 10) ha Pilipinas. An Kalgaranon nga manunurat nga hi Eduardo Makabenta, Sr. amo an naghubad ha Winaray han Noli-El fili nga serye ngan ginpatik hadton 1962. Ha mga promero nga Iningles nga paghubad, kilala ini nga nobela ha mga ulohan nga The Reign of Greed (1912) ug The Subversive (1968).

Mga importante nga tawohan

• Simoun (tinuod nga ngaran: Juan Crisóstomo Ibarra y Magsalin)

an giimportantehi nga tawohan han Noli Me Tángere–El filibusterismo nga serye. Kataliwan han insidente ha danaw ha katapusan han Noli Me Tángere (kun diin ginhuhuna-huna nga patay na hiya), hi Crisóstomo Ibarra in pinalagiw tikadto ha langyaw nga labnasan kun diin hiya naghakot hin dako nga karikuhan. Katapos hin 13 ka tuig, hi Crisóstomo in binalik ha Pilipinas ha ilarom hin alyas nga "Simoun"—lagas na, mayda bag-o nga dagway ngan naghihingyap hin pagbulos ha iya mga kaaway ug pagtalwas kan María Clara. Komo hi Simoun, hiya in nagpapakunokuno nga usa nga eletista nga alahero nga suok kaupay ha Kapitan-Heneral, pero hiya in hilom la naglalarang hin pagbungkag han rehimen han mga Kastila dinhe ha Pilipinas pinaagi hin mga karat-an ngan biyolente nga mga pamaagi.

• Basilio

an suhag nga anak ni Sisa ug magurang nga bugto ni Crispin; usa nga tikagradwar na nga estudyante ha kolehiyo ha kurso nga medisina. Kataliwan han kamatayon ni Sisa ug han iya pakatagamtam hin bahin han karikohan ni Crisóstomo Ibarra ha katapusan han Noli Me Tángere, hi Basilio in nagin suruguon ni Kapitán Tiago kabalyo hin pagkaon, pakilungon ha ira mansyon ug pagpaeskuyla ha iya. Han malagas ngan magin salakitnon hi Kapitán Tiago, hi Basilio na gihapon an nagin magmarangno niya. Hi Basilio amo an uyab ni Juli.

• Isagani

usa nga estudyante ha kolehiyo nga sangkay ni Basilio; umangkon ni Padre Florentino. Hi Isagani in mayda makusog nga idealismo ug hingyap para hin kaupayan han Pilipinas.

• Padre Florentino

usa nga Pilipino nga padi nga anay nagin kura paroko han bungto han Tiani; batâ ni Isagani. Hi Padre Florentino amo an usa han mga nakasabot han tinuod nga pangilal-an ni Simoun; hiya an maglalabog ha kadagatan han mga karikohan ni Simoun ha paglaom nga dire na ini magamit ha bisan ano pa nga mga karat-an.

• Kapitán Tiago (kumpleto nga ngaran: Don Santiago de los Santos)

usa nga rikohanon nga negosyante ha San Diego nga amo an kinikilala nga amay ni María Clara. Ha El filibusterismo, hi Kapitán Tiago in usa nga lagas ug salakitnon nga tawo nga iginpapaagi ha paghithit hin opyo an iya dako nga kasurub-an dara han pagin madre ni María Clara. Hiya gihapon an nag-angkon kan Basilio komo suruguon kabalyo han pagpaeskuyla ha iya.

• Padre Salví (kumpleto nga ngaran: Bernardo Salví)

usa nga Fransiskano nga padi nga anay nagin kura paroko han San Diego ug, ha El filibusterismo, amo na an nagmamangulo han Kumbento han Santa Clara kun diin nagmamadre hi María Clara. Hi Padre Salví in maiha na nga mayda malaw-ay nga paghingyap kan María Clara nga posible iya ginlulugos ha sakob mismo han kumbento.

• Quiroga

usa nga Intsik nga negosyante nga amo an nagtatago han mga armas ni Simoun nga gagamiton para han rebolusyon.

• Don Custodio (kumpleto nga ngaran: Custodio de Salazar y Sánchez de Monteredondo)

usa nga kontraktor nga ginmanduan han Kapital-Heneral hin pag-asikaso han larang han mga estudyante ha kolehiyo hin pag-establisar hin akademya ha pag-aradman han Kinatsila nga yinaknan.

• Ben-Zayb

usa nga manunurat para han Kinatsila nga diyaryo nga El Grito de la Integridad

• Padre Camorra

an kura paroko han Tiani nga naglarang paglugos kan Juli.

• Kabesang Tales (kumpleto nga ngaran: Telesforo Juan de Dios)

an cabeza de barangay han Barrio Sagpang ha bungto han Tiani. Hi Tales in nagin usa nga rebelde ha alyas nga "Matanglawin".

• Juli (kumpleto nga ngaran: Juliana de Dios)

pudo nga anak nga babaye ni Kabesang Tales; an uyab ni Basilio. Hiya in namatay kataliwan niya lumukso tikang ha bintana han kumbento ha pagpalagiw tikang han panlugos ni Padre Camorra.