Posta Pullarına Yansıyan Bir Şehir: Tokat

14-15-16 Ekim 2022 B İ L D İ R İ L E R CİLT II 5.TOKAT SEMPOZYUMU KOORDİNATÖR COŞKUN YILMAZ BİLİM KURULU BAŞKAN MEHMET ÂKİF AYDIN AHMET İNANIR İBRAHİM AYKUN AHMET KARADAĞ İBRAHİM ÖZBAY AHMET ÖNAL İSMET TÜRKMEN ALİ AÇIKEL M. A. YEKTA SARAÇ ALİ SATAN MAHMUT AK ALPAY DOĞAN YILDIZ MEHMET KARAKAŞ AYLA AYDIN MEHMET KARATAŞ BİROL ÇETİN MEHMET SERKAN UMUZDAŞ BÜNYAMİN ŞAHİN MUHİTTİN DEMİRAY CEMALETTİN ŞAHİN MURAT HANİLÇE COŞKUN ÇAKIR MUSTAFA SABRİ KÜÇÜKAŞCI COŞKUN YILMAZ NİHAT ÖZTOPRAK EMEL ŞENER BOY NURHAN ATASOY EREN YÜRÜDÜR ORHAN METE KILIÇ ERHAN AFYONCU ORHAN UZUN FATİH SAVAŞAN SEBAHATTİN BAYRAM FİKRET SARICAOĞLU TUNCAY DÖĞEROĞLU HALİL İBRAHİM ZEYBEK UĞUR DEMİR HAMZA ÜSTÜN YAVUZ ACUNGİL HATİCE UYANIK YUNUS EMRE TEKİNSOY HÜSREV SUBAŞI YÜRÜTME KURULU OSMAN SARI MUSTAFA BANDIRMALI İSMET TÜRKMEN MURAT HANİLÇE YUNUS EMRE TEKİNSOY FATİH ERARSLAN NAZİM BOY HASAN ERDEM COŞKUN ÜNSAL ENGİN ÇETİN HASAN YAPICI SERKAN OSMANLIOĞLU 5.TOKAT SEMPOZYUMU YAYIN KURULU MEHMET ÂKİF AYDIN COŞKUN YILMAZ ERHAN AFYONCU MAHMUT AK UĞUR DEMİR FOTOĞRAF TOKAT VALİLİĞİ TOKAT BELEDİYESİ HASAN ERDEM ARŞİVİ MÜELLİFLER TASARIM VE UYGULAMA BÜLENT AVNAMAK SMEY BASKI ve CİLT FC REKLAM Aydıntepe Mahallesi Coşkun Sokak No: 24 Tuzla / İstanbul ISBN: 978-975-7328-90-2 (Tk) 978-975-7328-92-6 (2. Cilt) İstanbul, Ekim 2023 Kitabın telif hakları Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi’ne aittir, tamamı veya bir kısmı izinsiz basılamaz, çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden iktibas yapılamaz. TOKAT GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Taşlıçiftlik Yerleşkesi, 60250 MERKEZ/TOKAT Tel: 0356 252 16 16 • Faks: 0356 252 16 25 14-15-16 Ekim 2022 B İ L D İ R İ L E R CİLT II EDİTÖR COŞKUN YILMAZ KÜDAR L ED Y E LI BE I ÜS BAK AN 5.TOKAT SEMPOZYUMU OTURUM BAŞKANLARI AHMET İNANIR AHMET KARADAĞ AHMET ÖNAL AHMET ÖZKİRAZ ALİ AÇIKEL ALPAY DOĞAN YILDIZ BAHATTİN ÇELİK BEKİR SÜHA PARLAKTAŞ BİROL ÇETİN CEMALETTİN ŞAHİN COŞKUN YILMAZ EREN YÜRÜDÜR ERHAN AFYONCU ERKAN GÖKSU GÜLTEKİN YILDIZ HALİL İBRAHİM ZEYBEK İBRAHİM AYKUN İBRAHİM ÖZBAY İSMET TÜRKMEN KUBİLAY ÖZYER M. A. YEKTA SARAÇ M. CELAL VARIŞOĞLU MAHMUT AK MEHMET BEŞİRLİ MEHMET HÜSREV SUBAŞI MEHMET İPŞİRLİ MEHMET KARAKAŞ MEHMET KARATAŞ MEHMET SERKAN UMUZDAŞ MUHİTTİN DEMİRAY MURAT HANİLÇE MUSTAFA DAŞ MUSTAFA SABRİ KÜÇÜKAŞCI NİHAT ÖZTOPRAK ORHAN UZUN SERDAR SALMAN TALAT CANBOLAT TUNCAY DÖĞEROĞLU YAŞAR TÜRKBEN YUNUS EMRE TEKİNSOY YUNUS KOÇ İ Ç İ N D E K İ L E R 12-704 I. BÖLÜM BİLİM-KÜLTÜR-SANAT-EDEBİYAT 14-25 Konya Yazma Eserleler Bölge Müdürlüğü Kütüphane Koleksiyonundaki Tokadî Nisbeli Yazmalar BEKİR ŞAHİN 26-53 Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığında Kayıtlı Bulunan Tokatlı Alimlere Ait Akâid ve Kelama Dair Yazma Eserler ŞABAN BANAZ 54-75 Musa b. Şeyh Tâhir Tokâdî’nin Şehzade Orhan’a Sunduğu Mantıkû’l-Gayb İsimli Eserinin İncelenmesi NAZIM ÇINAR 76-93 Sabûhî Ahmet Dede’nin İhtiyârât-ı Mesnevî’sinde Ayetlere Getirdiği İşârî Yorumlar AHMET ÖZDEMİR 94-109 Mehmed Suûdî Efendi’nin (ö. 1591) Hayatı ve Metâli‘ü’s-Sa‘âde Adlı Eserindeki İlm-i Firâset Bahsi HACI İBRAHİM DEMİRKAZIK 110-143 Türk Edebiyatında Manzum Meşâyih Silsile-Nâmeleri ve Mehmed Emîn Tokadî’nin Silsile-Nâmesi MUSTAFA ÖZKAT 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 144-163 Tokatlı Bir Düşünür Olarak Musa Pehlivânî ve Gayru Müte‘âref Kıyaslar Hakkındaki Görüşleri ENVER ŞAHİN 164-199 Hacı İvaz Paşa’dan Kemal Atan Gür’e: Tokatlı Hacivat MURAT HANİLÇE & TUĞÇE NUR KESİN & KEMAL ATAN GÜR 200-227 Tokat Şehir Müzesi Halı Seccadeleri İLKNUR GÜNAY & M. SAMİ BAYRAKTAR 228-251 Tokat Şehir Müzesi’nde Bulunan Kandil Zarfları ve Körüklü Fenerler VEYSEL ESEN & M. SAMİ BAYRAKTAR 252-295 Posta Pullarına Yansıyan Bir Şehir: Tokat MURAT HANİLÇE & MUSTAFA KILINÇ 296-323 Tokat Bileziğinin Kökeni Üzerine Bir İnceleme ŞULE SEMA ALKOÇ 324-343 Geleneksel Kültüre Katkısı ve Eğitimsel İşlevleri Bakımından Tokat-Zile Yöresi Çocuk Oyunları ALİ YAKICI & ESRA ALKAN 344-365 Anadolu’da Yerel Gastronomik Ürünlerin Bir Turizm Unsuru Olarak Kullanılmasını Etkileyen Faktörler: Tokat İli Örneği AYLA AYDIN 366-381 Tokat Kebabının Tarihsel Serüvenine Coğrafi Bir Bakış EREN YÜRÜDÜR & SEVİM ZEYNEP YÜRÜDÜR 382-407 Atalık Yerel Buğdayların Yöresel Mutfaktaki Yeri: Üveyik Buğdayı ve Tokat Mutfağı MERAL YILMAZ 8 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 408-425 Derleme Sözlüğü’nde Tokat’ın Yemek ve Mutfak Kültürüne Ait Söz Varlığı HABİBE YAZICI ERSOY & TUĞÇE NUR KESİN 426-461 Halk ve Divan Şiiri Müşterekleri Açısından Hz. İsmail’in Kurban Edilmesi Kıssası: Zileli Perverî ve Aksaraylı Îsâ Örneği SEBAHAT DENİZ 462-479 Padişah Şair Münasebetleri Bağlamında Tokatlı Divan Şairleri ALPER AY 480-491 Tokatlı Abdüllatif Sıhhatî’nin (ö. 1692-93) Manzum ‘Avâmil Tercümesi BÜNYAMİN AYÇİÇEĞİ 492-507 Bir Gazeliyle Kânî’de Kader VİLDAN S. COŞKUN 508-529 Yenişehirli Avnî ve Âkif Paşazade Reşid Bey’in Gazi Osman Paşa Mersiyeleri NUSRET GEDİK 530-543 Tokat Masallarında Evrensel Motifler ve Mitolojik Öğeler AHMET ALKAN 544-561 Söz Derleme Dergisine Tokat’tan Katkılar ATİLLA AYDIN 562-577 Erbaa ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar ERCAN PETEK 578-589 Bir Edebiyat Mekânı Olarak Tokat ve Tokat’ın Edebiyat Haritası BURAK ÇAVUŞ & ÖZLEM KUM 9 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 590-635 Erbaa Yöresi Mânileri Üzerine Bir İnceleme EMİNE UZUNÖZ 636-665 Tokat Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mizahi Destanlar ÖZLEM ÜNALAN 666-681 Anadolu Halk Destancılığı İçinde Tokat’ın Son Destancıları NECDET KURT 682-704 Tokat İli ve Yöresi Ağızlarında Oğuz Türkçesinin Yeri ve Önemi SEBAHAT ARMAĞAN 10 5 . 12 T O K A T S E M P O Z Y U M U 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U I. BÖLÜM BİLİM-KÜLTÜR-SANATEDEBİYAT Bekir Şahin Şaban Banaz Nazım Çınar Ahmet Özdemir Hacı İbrahim Demirkazık Mustafa Özkat Enver Şahin Murat Hanilçe & Tuğçe Nur Kesin & Kemal Atan Gür İlknur Günay & M. Sami Bayraktar Veysel Esen & M. Sami Bayraktar Murat Hanilçe & Mustafa Kılınç Şule Sema Alkoç Ali Yakıcı & Esra Alkan Ayla Aydın Eren Yürüdür & Sevim Zeynep Yürüdür Meral Yılmaz Habibe Yazıcı Ersoy & Tuğçe Nur Kesin Sebahat Deniz Alper Ay Bünyamin Ayçiçeği Vildan Coşkun Nusret Gedik Ahmet Alkan Atilla Aydın Ercan Petek Burak Çavuş & Özlem Kum Emine Uzunöz Özlem Ünalan Necdet Kurt Sebahat Armağan 13 Posta Pullarına Yansıyan Bir Şehir: Tokat DOÇ. DR. MURAT HANİLÇE • MUSTAFA KILINÇ Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi PTT Tokat Karşıyaka Şube Müdürlüğü Giriş Posta Pullarının Tanımı ve Ortaya Çıkması: Posta pulu1 , bir posta idaresine bağlı postane veya diğer yetkili satıcılar tarafından postanın taşınması, sigortalanması veya kaydedilmesiyle ilgili maliyete karşılık olarak posta ücreti ödeyen müşterilere verilen küçük bir kâğıt parçasıdır. Müşteriler daha sonra pulu göndermek istedikleri herhangi bir posta öğesinin -bir zarf veya başka bir posta kapağı (ör. paket, kutu, posta silindiri)- adresinin yazıldığı tarafın yüzüne yapıştırır2. Pul, üzerinde kendisini bastıran devletin çeşitli kültürel, siyasi ve tarihi özelliklerini, sanatsal öğelerini, coğrafi işaretlerini içeren motif, resim ve şekiller 1 Aşık Paşa’nın 1330 tarihli Garibnâme eserinde “nitekim gevher alınmaz pul-ıla” ifadesinde “pul” para anlamındadır. Türkçe ikilemelerde gördüğümüz pul kelimesi “para pul” şeklinde bir örnekte de para anlamını verir. Pul’un zamanla zarfların üzerine yapıştırılan küçük kâğıtlar yerine kullanımı hakkında elimizde bilgi bulunmasa da para karşılığında yapıştırılması sebebiyle “pul”un bu özel kâğıda isim olarak verildiği düşünülebilir. Farsça pul, “en küçük bakır para birimi” sözcüğünden alıntıdır. Bir rivayete göre sözcük Aramice/Süryanice aynı anlama gelen pōlus sözcüğünden alıntıdır. Ancak gerçek olan şudur: Pulun Arapçadaki karşılığı “fülüs”tür ve Yunanca “obulus” kelimesinden Arapçaya geçmiş olması kuvvetli bir ihtimaldir. Pul kelimesi para anlamı dışında dilimizde pek çok karşılığa daha sahiptir. Elbise gibi şeyleri süslemek için dikilen pek küçük madeni levhalara pul adı verilir. Nitekim pul işletmek “para gibi yuvarlak, yıldızlı, madeni pullarla akmeşe üzerine iğne ile nakışlar yapmak” anlamına gelmektedir. Def pulu ya da zili defe geçirilen ve ona benzer yassı ve dâirevî maden levhadır. Vida ve cıvata sıkıştıracak somuna da pul denmektedir. Tavla ya da dama pulu tavlanın ya da damanın kemik, boynuz ve abanoz gibi şeyden yapılan taşıdır. Balığın dışını çevreleyen sertçe ve dâirevî sefat adı verilen levhacıklara da pul denir. Sefat ağaç pulu olarak da bilinir. Resm (vergi) makamında postaya verilen evrâka, gazetelere, ilanlara, senetlere ve mesela bir yerden geçen şeylere yâhut içi su ile doldurulan fıçılara ve’l-hâsıl bir resme tâbi her şeye yapıştırılan matbu küçük kâğıt parçasına da pul adı verilir (posta pulu, gazete pulu, senet, arzuhal pulu). Vaktiyle mektup zarfını yapıştırmaya mahsus zamklı kâğıt hamurundan yuvarlak şeydir. Yuvarlak benek ve lekeye de pul denir (Pul pul: benek benek). Pul şişe üfleyerek şişirilen adi şişedir. Davar pulu köylerde halkın her bir hayvandan maktu para alıp odun taşıyan hayvanlarda pul resminde olan fülüstür. Mika evren pulu olarak da tanımlanır. Yılan pulu da vardır. Kelimenin parasız pulsuz (hasbi, ücretsiz, meccanen) şeklinde kullanımı da söz konusudur. Pul biber, pullamak gibi isim ve fiiller de bulunmaktadır. Pulun dilimizde farklı anlamlarda kullanımı için bkz. Kamus-ı Türkî, 1901, 363; Ahmed Vefik Paşa, 1293, Lehçe-i Osmani, s. 248; Kamus-ı Fransevi, s. 328; İngilizce Sözlük, s. 460; Yeni Türkçe Lugat, s. 196; Resimli Türkçe Kamus, s. 191; Lugat-i Ebuzziya, s. 298; Resimli Kamus-ı Osmani, s. 249. 2 https://en.wikipedia.org/wiki/Postage_stamp (Erişim tarihi: 04.05.2023, 21:19). 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U bulunan; arka kısmı zamklı, farklı ebatlarda hazırlanan kıymetli bir kâğıttır. Bir koleksiyon ve iletişim aracı olan pul ait olduğu ülke için bir tanıtım aracıdır3. Posta pulları, onları kullanıma sokan devletlerin metal ve kâğıt paralarıyla benzer fonksiyonları karşılayarak bir ülkenin ideolojisini, kültürünü ve millî geleneklerini üzerinde taşımaktadır4. Pul, ön yüzü farklı renklerde resim, şekil ve motiflerden oluşan; arka yüzü zamkla kaplı, etrafında dantel denilen tırnakları olan; nadiren dantelsiz de olabilen genellikle dikdörtgen, kare, yuvarlak ya da üçgen vb. formda ve değişik ölçülerde basılan postada para yerine geçen değerli bir kâğıttır5. Pul, ait olduğu ülkenin sanatını yansıtan bir grafik tasarım ürünüdür. Bir mesajı, bir konuyu, bir şahsı, bir olay ya da hizmeti de tanıtabilen vasıflar da taşımaktadır6. Posta pulları yalnız devletlerin posta idareleri tarafından ve devlet adına basıldığı için aynı zamanda tıpkı bayrak, marş, para gibi bir egemenlik ve bağımsızlık sembolüdür. Pullar devletçe basılan ve kabul edilen değerli kâğıt statüsündedir. Bir pulun üzerinde genel olarak 4 husus yer alır: Ülke adı, nominal değeri, görsel tasarım, emisyon yılı. Türkiye’de PTT Genel Müdürlüğü tarafından her sene pul basımı için emisyon programları hazırlanmaktadır. Senelik programdaki konular Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar, Genelkurmay Başkanlığı, üniversiteler, vakıflar, derneklerden, kamu kurumlarından alınan birtakım öneriler ile önemli olayların yıl dönümleri ve çeşitli konular dikkate alınarak belirlenmektedir7. Modern tarih boyunca, postayla gönderilen bir öğe için posta ücretinin ödendiğini belirtmek üzere çok sayıda yöntem kullanılmıştır. Bu bağlamda posta pulunun mucidi konusunda farklı görüşler öne sürülmektedir. İngiliz tüccar William Dockwra ve ortağı Robert Murray, Londra’da şehir içinde mektupları ve küçük paketleri bir penny (kuruş) karşılığında alıcısına teslim eden bir posta sistemi olan London Pen3 Burak Erhan Tarlakazan, “Pul Tasarımlarında Osmanlıdan Günümüze Kadın Figürleri”, İdil, 7/46 (2018), s. 711; Nevzat Kazan, “Pul ve Pulculuk Filateli (Kişisel Pul)”, Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı, 4/45 (2016), s. 13. 4 Sanubar Gasımova ve Rovshan Ahmadov, “Azerbaijan’s first postage stamps”, IRS Cultural Heritage, 14 (2013), s. 8. 5 Evren Pul Evi, Pul Nedir? Koleksiyon Nasıl Yapılır? Tanımlar Deyimler Araç ve Gereçler, Ankara 1984, s. 6. 6 Şükran Düzenli ve Tamer Kavuran, “Görsel İletişim Aracı Olan Pul’un Tarihi Gelişimi ve Grafik Ürün Olarak Önemi”, C. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 28/2 (2004), s. 189. 7 PTT Emisyon Programı, https://www.ptt.gov.tr/Sayfalar/Posta/PulVeFilateli.aspx (Erişim tarihi: 25.12.2022, 17:18). Her sene yeni bir pul programı yayımlayan PTT’nin bu çalışmaya son şeklinin verildiği 2023 senesinin Emisyon Programına aldığı pullar ve basım tarihleri şöyledir: 26 Ocak 2023- Anıt Ağaçlar, 22 Şubat 2023- Kanaviçe, 21 Mart 2023- Âşık Veysel Şatıroğlu, 30 Mart 2023- Yerli Otomobiller, 25 Nisan 2023- Çizgi Kahramanlar, 9 Mayıs 2023- Avrupa 2023 (Barış-İnsanlığın En Büyük Değeri), 5 Haziran 2023- Dünya Çevre Günü, 3 Temmuz 2023-Camilerimiz, 10 Temmuz 2023- Akdeniz 2023 (Festivaller), 24 Temmuz 2023- Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılı, 15 Ağustos 2023Tavus Kuşu, 6 Ekim 2023- İstanbul’un Kurtuluşunun 100.Yılı, 13 Ekim 2023-Ankara’nın Başkent Oluşunun 100. Yılı, 29 Ekim 2023-Türkiye Cumhuriyeti’nin 100.Yılı, 7 Aralık 2023-Sıra Dışı Sporlar. 254 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T ny Post’u 1680’de kurmuştur. Bu sistemde postalanan ögenin içerisine konduğu paket bir el damgasıyla mühürlenmek suretiyle ücretin alındığı belirtilmekteydi. Bu “damga” ayrı bir kâğıt yerine mektuba veya paketin kendisine uygulanmış olsa da bazı tarihçiler tarafından dünyanın ilk posta pulu uygulaması olarak kabul edilmektedir8. Dünyanın tescilli ilk posta pulunun piyasaya sürülmesinden tam beş sene evvel, 1835 yılında, Avusturya Macaristan Ljubljana’dan (şimdi Slovenya’da) memur Lovrenc Kosir preslenmiş kâğıt mektup kapatma etiketi ile “Suni olarak yapıştırılmış posta pulları”nın kullanılmasını teklif etmiş, sivil bürokratlar bu teklifi detaylıca ele almalarına rağmen fikir kabul edilmemiştir9. 19. yüzyılda birçok yeniliğin merkezi olan Britanya posta puluna da öncülük etmiş; Avusturya Macaristan’da Lovrenc’in kabul görmeyen girişiminden bir sene sonra posta pulunun ortaya çıkışıyla da sonuçlanacak İngiliz posta reformuna dair ilk adımlar atılmıştır. Bu konuda girişimlerin başlatılması için parlamento üyelerinden Robert Wallace 1836’da Sir Rowland Hill’e posta hizmetiyle alakalı çok sayıda kitap ve belge vermiştir. Ayrıntılı bir çalışmanın ardından, 4 Ocak 1837’de Hill, Maliye Bakanı Thomas Spring Rice’a “Postane Reformu: Önemi ve Uygulanabilirliği” başlıklı, “özel ve gizli” olarak işaretlenmiş ve halka açıklanmayan bir rapor sunmuştur. Hill, 13 Şubat 1837’de Postane İnceleme Komisyonu huzurunda raporun detaylarını sözlü olarak sunmuştur. Hill’in raporunda ve daha sonrasındaki sunumunda “ödenmiş posta ücreti notunun üzerinde damga taşıyacak kadar büyük ve arkası yapışkan kaplı bir parça kâğıt” kavramı da yer almıştır. Hill’in teklifi bu kâğıt parçasının postanın ağırlığına göre bir değere sahip olmasını da içermekteydi. “Posta pulu” terimi daha sonraki bir tarihte ortaya çıkmasına rağmen, Hill’in bu açıklaması, nihayetinde modern bir yapışkan posta pulunun ilk kesin tanımı olmuştur. Kısa bir süre sonra, Hill’in bakana verdiği ek ve komisyona yaptığı açıklamaları içeren yaklaşık 28.000 kelimelik raporun gözden geçirilmiş hali yayımlanmış ve halkın istifadesine sunulmuştur. Hill’in posta pulları ve ağırlığa göre ücretli posta ücreti alma fikirleri kısa süre sonra yaygınlaşmış ve dünya çapında birçok ülkede benimsenmiştir10. Sonuç olarak İngiliz posta reformcusu Rowland Hill tarafından gerçekleştirilen posta reformları sırasında 1 Mayıs 1840’ta ilk posta pulu “Penny Black” satışa 8 Howard Robinson, The British Post Office, A History, Westport Conn. 1970, s. 70-76. 9 https://en.wikipedia.org/wiki/Lovrenc_Ko%C5%A1ir (Erişim tarihi: 05.05.2023,11:48). 10 https://en.wikipedia.org/wiki/Postage_stamp (Erişim tarihi: 05.04.2023, 12: 39). 255 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U sunulmuş; çok kısa süre içerisinde “İki penilik mavi” pul çıkartılmıştır. Her iki pulun üzerinde genç Kraliçe Viktorya’nın resmi bulunmaktadır. Pulların tasarım ve klişeleri Charles ve Frederic Heat adlarındaki baba-oğul iki hattat tarafından hazırlanmış, Kraliçe Victoria’nın resmi ise Hollandalı ressam Villiam Mulready tarafından çizilmiştir11. İlk basılan ülke olduğu için İngiliz pullarında Birleşik Krallığın adı bulunmamaktaydı. Bugün de pullarının üzerinde ülke adı belirtilmeyen tek ülke İngiltere’dir. 1870’lere gelindiğinde Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika’daki bütün ülkelerde, Mısır, İran ve Osmanlı İmparatorluğu’nda, hükümet kontrolünde ulusal posta sistemleri kurulmuş ve devlet tekelinde posta pulları basılmaya başlanmıştır12. Osmanlı Devleti’nden Bugüne Türkiye’de Pul Basımı: İlk Osmanlı pulu Posta Nazırı Agâh Efendi’nin önerisi ve Sultan Abdülaziz’in emri ile 13 Ocak 1863’te basılmıştır13. Bu pul dikdörtgen biçimindeydi, üzerinde Sultan Abdülaziz’in tuğrası vardı ve dantelsizdi14. Tuğranın altındaki hilalin içinde Devlet-i Aliye-i Osmaniye yazılıydı15. İlk dönem Osmanlı pullarında padişah portrelerinin kullanılmaması İslam’ın insan figürlerinin çizilmesini hoş karşılanmamasına bağlanmaktadır16. Osmanlı pullarında silahlar ve Arap alfabesinin süslü ve sanatsal yazımına yer verilmiştir. 1913’ten itibaren Osmanlı posta pullarında, çoğunlukla cami görüntüsü içeren resimlere de yer verilmiştir. Pul görsellerinde camilerin öne çıkarılmasının toplumun resim kullanımından kaynaklanacak tepkisinin ve dinsel hassasiyetlerinin dikkate alınmasıyla alakalı olduğu öne sürülmektedir17. Osmanlı posta pullarında Süleymaniye Camisi, Rumelihisarı, Kız Kulesi, Dikilitaş, Çemberlitaş, Yedikule, Fener, Sultan Ahmed Camisi, Hürriyet Anıtı, Boğaziçi Manzarası, Bayezid Meydanı ve Ayasofya’nın yanındaki çeşme tasvir edilmiştir. 11 Yurda Güven Bezaz, Geçmişten Günümüze Haberleşme ve PTT Tarihi, Ankara 2006, s. 291-292 vd. 12 Tarlakazan, a.g.m., 2018, s. 713. 13 Yusuf Halaçoğlu, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), İstanbul 2014, s. 197. Osmanlı Devleti’nde pulla posta taşımacılığı yapanlar arasında yabancı taşımacılık şirketleri de vardı. 1857 yılında Amirote ve 1869 yılında, Morton adıyla kurulan vapur şirketleri, Osmanlı sahillerinde postaneye dönüştürdükleri vapurlarda, kendi damga ve pullarıyla posta taşımacılığı gerçekleştirmişlerdir. Tanju Demir, “Osmanlı İmparatorluğunda Deniz Posta Taşımacılığı ve Vapur Kumpanyaları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 17 (2005), s. 8. 14 Hakan Anameriç. “Stamps as an Information Source in the National Library of Turkey”, Library Collections, Acquisitions, & Technical Services, 30/1-2 (2006), s. 118. 15 Tarlakazan, a.g.m., s. 713. 16 Kubilay Yazıcı, “Sosyal Bilgilerde Eğitimsel Bir Araç Olarak Posta Pullarının Kullanımı”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14/1 (2010), s. 323. 17 Kubilay Yazıcı, “Tarih Öğretiminde Posta Pullarının Kullanılabilirliğine Bir Örnek ‘100 Posta Pulu ile Türk Tarihinden Bir Kesit -18631950 Yılları Arası’ ”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, (Prof. Dr. Refik Turan Özel Sayısı), 5/16 (2014), s. 181-183. 256 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T 5. Mehmed’in portresiyle Osmanlı posta pullarında insan sureti kullanılmaya başlanmıştır. 1916 yılından itibaren farklı insan figürleri de pullarda yerini alınmıştır. 1917’de bastırılan “Evlad-ı Şüheda Pulu” kadın figürünün yer aldığı ilk Türk puludur. Cepheye giden eşini çocuğuyla birlikte uğurlayan bir Türk kadınının tasvir edildiği pul, ilk kez bir pulda yer alan kadın figürü olmasının yanında toplumda kadının rolüne dikkat çekmesi bakımından da anlamlıdır18. TBMM’nin açılışından cumhuriyetin ilanına kadar geçen sürede Osmanlı İmparatorluğu siyasi olarak kendisini tanımayan Anadolu’daki idari birimlere pul yollamamıştır. Anadolu’da artan pul ihtiyacı TBMM Hükümeti’nin, eski pulları sürşarj ederek tedavüle çıkarmasıyla temin edilmiştir. Edirne’nin Bulgar işgalinden kurtuluşunun anısına bastırılan Selimiye Camii motifli pul bu meyanda posta pulu olarak kullanılmıştır19. Cumhuriyet’in ilanından sonra yeni Türk devleti kendine ait pulları basmaya başlamıştır. Bugün pul basımı PTT uhdesindedir. Türkiye’nin en köklü kurumlarından birisi olan PTT Tanzimat Fermanı ile yaşanan gelişmelerin sonucu olarak Osmanlı tebaasının ve yabancıların posta ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla Nezaret olarak 23 Ekim 1840 tarihinde kurulmuştur. İlk postahane ise İstanbul’da Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adı ile açılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında İçişleri Bakanlığına bağlı olarak görev yapan PTT Genel Müdürlüğü 1933 yılında katma bütçeli bir idare olarak Bayındırlık Bakanlığına, 1939’da ise Ulaştırma Bakanlığına bağlanarak hizmetine devam etmiştir. 1954 Yılında Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) olan PTT Genel Müdürlüğü, 1984 yılında Kamu İktisadi Devlet Teşebbüslerinin yeniden düzenlenmesi ile ilgili olarak çıkarılan 233 sayılı KHK ile Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) statüsüne geçirilmiştir. 18.06.1994 tarih ve 4000 sayılı Kanun ile PTT İşletmesi Genel Müdürlüğünün, T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi şeklinde yeniden yapılanması öngörülmüş olup 24.04.1995 tarihinden itibaren T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü müstakilen çalışmaya başlamıştır. 29.01.2000 tarih ve 23948 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4502 sayılı kanunun 24. maddesi ile “T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü” olan kuruluşun adı “T.C. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT)” olarak değiştirilmiştir. 01.11.2011 tarih, 28102 (Mükerrer) sayılı ve KHK/655 karar sayısı ile Resmî Gazete’de yayınlanan “Ulaştırma, Deniz18 Tarlakazan, a.g.m., 2018, s. 713-714. 19 Düzenli ve Kavuran, a.g.m., s. 196. 257 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U cilik ve Haberleşme Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile PTT’nin bağlı bulunduğu bakanlık teşkilat yapısı değişmiş olup bakanlık “Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı” olarak hizmetlerine devam etmektedir20. 1863’teki ilk Osmanlı posta pulundan Millî Mücadele’ye kadar olan dönemde basılan posta pulları koleksiyonerler tarafından “Osmanlı Pulları” olarak kategorize edilmiştir. Millî Mücadele sırasında basılan pullar ise “Anadolu Pulları” şeklinde adlandırılmıştır21. Bu dönemde Anadolu’daki posta hizmetleri Ankara Hükümeti’nin denetimi altındadır. Kullanılan pulların bir bölümü Osmanlı Dönemi pullarının sürşarjlı halidir. Ankara Hükümeti kendi adına ilk pulu 1922 yılında bastırmıştır. Bu pulun üzerinde TBMM binasının resmi bulunmaktadır. Haberleşmenin öneminin farkında olan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti 1923 yılından günümüze kadar posta hizmetlerinin modernleşmesi için büyük bir çaba sarf etmiştir22. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte ulus devlet inşa etme politikasının bir yansıması olarak kendi halkına ve dünya kamuoyuna yeni kurulan devletin değerlerini benimsetmek için pullardan yararlanılmıştır23. Cumhuriyetin ilanından sonraki süreçte posta pullarının basımında tematik olarak önemli kazanımlar, devrimler ve iktisadi sahada gerçekleştirilen girişimler işlenmiştir. İlk olarak cumhuriyetin ilanından hemen sonra ay yıldızlı hatıra pulları basılmıştır24. 1924 yılında ise Lozan Barış Antlaşması’na ithafen “Sulh Hatırası” adıyla sekiz adet pul basılmış ve on beş gün tedavülde bulunmuştur. 01.01.1924 yılında Lozan Barış Antlaşması’nın hatırası için bastırılan posta pulları görsellerinde Sakarya Nehri üzerinde yer alan kâgir köprüsü ve Mustafa Kemal’in portresi yer almıştır. Mustafa Kemal, bu pul serisi üzerinde kalpaklı ve Mareşal üniformalı vaziyette resmedilmiştir. Ayrıca pul üzerindeki görselde yıkılmış kâgir köprüsünün 20 https://www.ptt.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/Hakkimizda.aspx (Erişim tarihi: 12.05.2023, 12:36). 21 Orhan Köksal, “Posta Pulları İzleğinde Atatürk İnkılapları”, Anıtkabir Dergisi, 82 (2021), s. 41-43. 22 Feryal Sıdıka Fırat, Türkiye Cumhuriyeti Posta Pullarında Geleneksel Sanatlar Teması, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul 2019, s.10. 23 Erken Cumhuriyet Devri’ndeki büyük dönüşümün pullara yansıması dört ana tema etrafında sunulmuştur. Bunlardan birincisi ulus devlet inşasının pullardaki bir tezahürü olarak ortaya çıkan bozkurt ve Hitit geyiği figürleridir. İkinci olarak da devletin kurucusu ve rejimin lideri Atatürk figürüdür. Üçüncü tema ise Cumhuriyet’in ilanı ile kanuni ve sosyal statüleri değişen kadın figürüdür. Kadınlar dönemin posta pullarında emeği ve aklıyla her alanda kendine yer bulmaya başlamıştır. Son tema ise ekonomik gelişmelere yer veren pul kullanımıdır. Yeni ve modern bir ülke oluşturmak için girişilen sanayi hamleleri ve altyapı çalışmalarını anlatan figürlerdir. Mustafa Yılmaz, “Erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki Toplumsal Değişimi Posta Pulları Üzerinden Okumak”, Milli Folklor, S. 16 (2019), s. 230-245. 24 Kâmuran Günseli, Param Yoksa Pulum Var, Reyo Basımevi, İstanbul 1979, s. 37. Cumhuriyet döneminin ilk posta pulları Ekim 1923'te basılmıştır. Bu posta pulları serisinin üzerinde ay ve yıldız görseli betimlenmiştir. Üzerindeki görseller Ressam Ahmet Nazmi tarafından hazırlanmıştır. Bu posta pulu serisi 22 adetten oluşmakta ve de I. Ayyıldız Serisi olarak adlandırılmaktadır. Cumhuriyet’in ilk pul serileri üzerindeki yazı ve rakamlar Fransızca ve Osmanlıca olarak yazılmıştır. Görsellerde Fransızca için Latin alfabesi, Türkçe için ise Arap harfli ibareler kullanılmıştır. Evrim Armağan Coşkuner, “Ulus-Devlet İnşasında Kemalizm’in Simgesi Olarak Posta Pulları”, Mukaddime, 13/1 (2022), s. 45-47. 258 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T arkasında yanan ve harap vaziyette görünen binaların üzerinde doğan bir güneş betimlenmiştir25. Harf devriminden sonraki tarihlerde posta pullarının teması değişmiş ve daha sade hale getirilmiştir26. Harf devriminden on yıl sonra devrimin hatırası olarak seri halinde posta pulları basılmıştır. Cumhuriyet idaresinin demiryolu politikası da posta pullarının temasını etkilemiştir. Demiryolu temalı ilk pul 30 Ağustos 1930 tarihinde açılışı gerçekleşen Sivas demiryolunun hatırasına ithafen basılmıştır. Atatürk portresinin işlendiği ilk pullar 1931 yılında tedavüle sokulmuştur. On seri halinde basılan Atatürk temalı posta pulları 1953 yılına kadar aralıklı olarak bastırılmıştır. Atatürk temalı pullar içerisinde en dikkat çekici olanı cumhuriyetin onuncu yıl dönümünde basılan hatıra puludur. Bir de Gazi’nin ölümünden sonra basılan “Atatürk Matemi” serisi vardır27. 1936 yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1937’de Tarih Kurultayı, yine aynı tarihte Balkan Antantı ve son olarak Hatay’ın anavatana katılmasının hatırasına posta pulları basılmıştır28. 1937 yılına kadar Türkiye’nin pulları oyma baskı veya tipografi yöntemiyle basılmıştır. 1937 yılında litografi, 1938 yılında ise fotogravür yöntemiyle pul basılmıştır. 2012 yılında ise Türkiye Cumhuriyeti Pulları PTT’nin kendi matbaasında dijital baskı yöntemiyle basılmaya başlanmıştır.29 23.05.2013 tarih ve 28655 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6475 sayılı “Posta Hizmetleri Kanunu” ile kuruluşun görevleri yeniden düzenlenmiş ve “Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi” adı ile yeniden yapılandırılmıştır30. Günümüzde pul basımı ve kullanımı T.C. Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi Değerli Kâğıtlar Daire Başkanlığı sorumluluğundadır. Bu çalışmadaki pulların tamamını basan kurum olarak bu başkanlığa çalışmanın yazarları tarafından 27.10.2022 tarihinde pulların listesini içeren bir izin dilekçesiyle başvurulmuştur. Başkanlığın E-88540957-800-4020 sayı ve pul kullanım izni hk. konulu Daire Başkan yardımcısı Menderes Pınarbaşı ve Daire Başkanı Sefa Kukul imzalı yazısıyla bu çalışmadaki pulların kullanımına izin verilmiştir. Pul Çeşitleri: Günümüzde Türkiye’de farklı amaçlar için pullar basılmaktadır. Doğrudan hazineye gelir sağlamak üzere bir devlet otoritesi, devlet otoritesine 25 Coşkuner, a.g.m., s. 45-47. 26 Müfahham Akoba, Türkiye’de Pul ve Pulculuk, İstanbul 1963, s. 229. 27 Günseli, a.g.e., s. 69. 28 Akoba, a.g.e., s. 229. 29 http://www.pttpulmuzesi.org.tr (Erişim tarihi: 09.05.2023, 21:12) 30 https://www.ptt.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/Hakkimizda.aspx (Erişim tarihi: 05.05.2023, 13:43) 259 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U bağlı bir idarî birim veya belediye gibi yerel yönetim birimleri tarafından çıkartılan “Vergi, resim, harç ve benzeri bir malî yükümlülüğün ödendiğini veya önceden ödenmiş olduğunu belgeleyen” ve çoğunlukla zamklı olan pullara fiskâl pul (fiscalstamps/revenue stamps/tax stamps) ya da damga pulu adı verilir 31. Bunlara “hazine pulları” denir. Resmi pullar, 5584 sayılı kanunun 21. maddesi gereği resmî kurumların, pul talep formu karşılığında aldıkları ve sadece resmi yazışmalarda, posta ücretine karşılık kullandıkları pullardır32. Çeşit ve miktar itibariyle, çok fazla sayıda bastırılan ve genellikle iki renk içeren, günlük posta ücretlerinin ödenmesinde kullanılan pullara “sürekli posta pulları” adı verilir33. Bir kişiyi veya olayı yâd etme amacı taşıyan, üzerinde kişiye veya olaya ait vurgulayıcı görsellerin yer aldığı, bazen de propaganda gayesiyle oluşturulan pullara “anma pulları” denir. Anma pulları bazen bloklar halinde de bastırılmaktadır34. Şefkat pulları olarak da isimlendirilen “yardım pulları”, hayır kurumlarının asgari faaliyetlerini yürütebilmeleri gayesiyle, kendi adlarına bastırdıkları ve satışa sundukları pul türüdür35. 09.06.1958 tarih ve 7127 sayılı yasa gereği, PTT AŞ’nin yılda iki defa 300.000 tiraj ile çıkardığı ve yıl sonunda pulun üzerinde yazan ek gelirin % 25’ini Çocuk Esirgeme Kurumuna, %75’ini de Kızılay’a aktardığı pul türüne “artı değerli pul” adı verilmektedir36. Pullar farklı şekillerde de basılabilmekte ve pul formları dörtgen ya dörtgen olmayan çeşitli geometrik biçimlerde verilebilmektedir37. Pulların önemli bir kısmı dörtgen biçimindedir. Dörtgen olmayan pullar yuvarlak olanlar dışında üçgen, altıgen ve sekizgen şeklinde tasarlanmaktadır38. Osmanlı Devleti’nin 1898’de bastırdığı Teselya Ordusu Posta Pulları, dünyada sekizgen şeklinde basılan ilk posta pullarıdır39. Günümüze yakın swarovski taşlı, altın kaplama, üç boyutlu, 31 Ömer Alp, “Osmanlı Maliyesinde Varidatın Tahsil Yöntemi Olarak Fiskâl Pullar (1830-1873 Matbu Fiskâller)”, Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4/2 (2019), s. 97. 32 Güven Bezaz, a.g.e., s. 317. 33 Burak Erhan Tarlakazan, “Sanatçı ve Tablolar Konulu Cumhuriyet Dönemi Türk Posta Pulları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,10/50 (2017), s. 342. 34 Düzenli ve Kavuran, a.g.m., s. 197. 35 Hayri Bakmaz, Sosyal Bilgiler Dersinde Para ve Pulların Kullanımının Öğrencilerin Akademik Başarısına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman 2016. 36 Düzenli ve Kavuran, a.g.m., s. 198. 37 Merve İnce, Pulun İşlevleri ve Tasarımının İşleve Katkısının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017, s. 28. 38 Ülkü Tamer, Pullar Savaşı, İstanbul 2014, s. 10-11. 39 Serkan Aycil, “Posta Pullarının İşlevsel Yönü ve Menkul Kıymet Olarak Değerlendirilmesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47 (2021), s. 339. 260 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T kabartmalı, polimer veya plastikten tasarlanan; bitter, okaliptus ve çikolata aromalı kâğıtlardan elde edilen kahve kokulu pullar da bastırılmıştır. 1973 yılında Bhutan Krallığı Bhutan Talking Stamps adıyla fonograf bir pul bastırmıştır. Çelik folyo üzerine tasarlanan bu pul, gramafon yardımıyla çalınabilmektedir. Alışılmış görselliğe eklenen işitsel fonksiyon ile pul tarihinde çığır açan uygulama, pullarla ilgili farklı tasarımlara da ilham kaynağı olmuştur. 2000’lerin başında İngiltere Kraliyet Postası, tag veya karekod özelliğine sahip akıllı pul tasarlamıştır. Akıllı telefonlara yüklenen uygulama yardımıyla, karekod okutulmakta ve pula yüklenen bütün bilgiler ekrana gelmektedir40. Pul Konulu Çalışmalara Dair: Pullar kadar pullarla alakalı çalışmalar da giderek çoğalmaktadır. Burak Erhan Tarlakazan “Pul Tasarımlarında Osmanlıdan Günümüze Kadın Figürü” başlığını taşıyan çalışmasında ilk kadın figürlü pulun basıldığı 1917’den 2018 senesine kadar basılan ve içerisinde kadın figürü bulunan pulları incelemiştir. Mehmet İlhan Gül ve Burak Boyraz “Posta sanatı ve gelişim evreleri üzerine güncel bir değerlendirme” başlıklı makalesinde posta sanatı içerisinde pulların ve damgaların yerine de değinmiştir41. Serkan Aycil ve Gökçin Çubukçu “Türk Mûsikî Çalgılarının ve Roman Kültüründeki Çalgı Geleneğinin Posta Pulları Üzerinden Değerlendirilmesi” başlıklı çalışmalarında organoloji (çalgı bilimi) bağlamında Roman kültüründeki müzik aletlerini sınıflandırmış; bunlarla alakalı pulların tanıtımını yapmışlardır42. Ömer Alp “Osmanlı Maliyesinde Varidatın Tahsil Yöntemi Olarak Fiskâl Pullar (1830-1873: Matbu Fiskaller)” başlıklı çalışmasında damga pullarının Türk tarihindeki ilk örneklerine ışık tutmaya çalışmıştır43. Bununla birlikte, tek başına bir şehri pullar üzerinden inceleyen çalışmalar sayıca azdır. Bu çalışmada Tokat’ın dünden bugüne pullar içerisindeki yeri anlatılmaya, böylece şehir tarihlerini aydınlatmada pulların katkısı üzerinde durulmaya çalışılmıştır. İnceleme Yaklaşımı: Tokat’ın pullar içerisindeki yerini ortaya koyan bu çalışma, nicel araştırma yöntemlerinden betimsel yöntem üzerinden yürütülmüştür. Bu araştırmanın temel verilerini Tokat’la ilgili posta pulları oluşturmaktadır. Çalışmada PTT 40 Mehmet Vahdettin Toker, Pul Tasarımındaki Algı, Yüksek Lisans Tezi, Arel Ünivesitesi, İstanbul 2013, s. 40-49. 41 Mehmet İlhan Gül ve Burak Boyraz, “Posta sanatı ve gelişim evreleri üzerine güncel bir değerlendirme”, Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5/2 (2021), s. 94–103. 42 Serkan Aycil ve Gökçin Çubukcu, “Türk Mûsikî Çalgılarının ve Roman Kültüründeki Çalgı Geleneğinin Posta Pulları Üzerinden Değerlendirilmesi”, Art and Interpretation (Sanat ve Yorum), 39/1 (2022), s. 44-57. 43 Ömer Alp, “Osmanlı Maliyesinde Varidatın Tahsil Yöntemi Olarak Fiskâl Pullar (1830-1873 Matbu Fiskâller)”, Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4/2 (2019), s. 93-105. 261 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U tarafından basılan toplam 3’ü 4’lü, 1’i altılı pul bloku; 2 özel tarih damgalı zarf ve 1 4’lü pul bloku içeren ilk gün zarfı, 1 antiye, 3 tekil pul kullanılmıştır. Ayrıca PTT tarafından basılmayan ve yardım amaçlı basılan Zile Verem Savaşı Derneğine ait 3 farklı değerde pul kullanılmıştır. Bütün bunların yanında Tokat PTT Başmüdürlüğü tarafından çıkarılmasına vesile olunan 42 adet kişisel pula da çalışmada yer verilmiştir. Çalışmaya konu olan pulların belirlenmesi aşamasında literatürde yer alan içeriğe bakılmıştır. İlk olarak internet üzerinde yer alan pul, koleksiyon ve mezat siteleri etkin bir biçimde taranmıştır. Bu konuda en çok “pulhane.com” sitesinden yararlanılmıştır. Çalışmada kullanılan posta pulları web siteleri, PTT Genel Müdürlüğü, Tokat PTT Başmüdürlüğü, Tokat Olgunlaşma Enstitüsü, Tokat Kent Müzesi’nden toplanmıştır. Bu çalışmada kullanılan dört pul PTT Genel Müdürlüğü pul müzesinden temin edilmiştir. Bunlar “Pullarla Atatürk Pul Sergisi”ne ait özel tarih damgası, büyük memleket serisindeki 20 ve 5 kuruş bedelli Tokat pulları, illerimiz serisinde çıkan 2007 tarihli Tokat pulu, 2019 yılına ait “yazma motifleri” konulu altılı pul blokudur. 1958-1960 senesine ait büyük memleket serisindeki Tokat pulunun 20 ve 5’er kuruşluk dörderli blokları “hepsiburada” isimli online alışveriş sitesinden indirilmiştir. İllerimiz serisindeki Tokat pulu ve ilk gün zarfı “efemera”, 2000 yılı tarihli Gazi Osman Paşa sempozyumuna ait “özel gün ve damgalı zarf”ı “kitantik” isimli ikinci el kitap ve müzayede firmalarının sitesinde bulunmaktadır. “Yazma motifli” 12 adet pul Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nün depolarında tespit edilmiştir44. Olgunlaşma Enstitüsü’nden temin edilen pullar yazma motiflerini içermekte olup sırasıyla purket, saatli (2 farklı tür), horoz kuyruğu, sinekli hammamiye, asma yaprağı, kestaneli, içi dolu, drama, sadakat nişanı kalıbı (2 farklı tür), üzümlü olmak üzere 10 farklı motiften 12 farklı puldan meydana gelmektedir. Tokat’taki çeşitli resmî kurumlara ait 22 pul Tokat PTT Baş Müdürlüğü’nden temin edilmiştir. Bu pullardan 6’sı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'ne, 3’ü defterdarlığa, 1’i Tokat Belediyesi’ne (Gazi Osman Paşa pulu), 6’sı Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi’ne, 4’ü Tokat İl Sağlık Müdürlüğü’ne, 2’si Tokat Tarım İl Müdürlüğü’ne aittir. 7 pul Tokat PTT Başmüdiresi Muhterem Demir’in45 kişisel arşivinden sağlanmıştır. Bu pullardan 3’ü 2018 tarihli olup Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün bastırdığı kişisel pullardır. 4 tanesi ise 2020 tarihli olup Tokat İl Özel İdaresi tarafından bastırılmış pullardır. Tokat Belediyesinin tanıtım amaçlı 3 pulu Tokat Şehir Müzesi 44 Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nün Tokat Halk Eğitim Merlezi binasında bulunan deposunda bu pulları bulmamıza yardımcı olan enstitü çalışanlarından Harun Delen ve Metehan Uğur’a teşekkür ederiz. 45 Tokat PTT Baş Müdiresi Muhterem Demir Hanımefendi’ye elindeki bilgi ve belgeleri paylaştığı için teşekkür ederiz. 262 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Resim 1. I. Uluslararası Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ve Dönemi (1833-1900) Sempozyumu Anısına Basılan Özel Tarih Damgalı Özel Gün Zarfı depolarında olup müze küratörü Hasan Erdem’in yardımlarıyla temin edilmiştir46. Internetteki farklı sitelerden Zile Verem Savaşı Derneği’ne ait üç pul, E-5 yolunun tanıtımına ait 2 pul bloğu, Millî Mücadelenin Yüzüncü Yılı Serisinden bir pul ve 1992 Meyveler serisi pul bloğu da bu çalışmada kullanılmıştır. Posta Pullarında Tokat 1.Özel Gün ve Özel Tarih Damgalı Zarflarda Tokat Anma pulu çıkarılmamış bazı önemli olaylar için belirli günlerde ve olaylarla ilgili yerlerdeki açık Posta İşletmesi işyerlerinde, üzerlerinde ilgili olduğu olaya ait yazı ve motifler bulunan “özel gün zarfları” bastırılmaktadır. 05.04.2000 tarihinde, Birinci Uluslararası Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ve Dönemi Sempozyumu nedeniyle, Özel Tarih Damgalı Özel Gün Zarfı 250.000,00 eski Türk lirası bedelle 2.000 adet satışa sunulmuş ve 3 ay satışta kalmıştır (Bk. Resim 1). PTT Genel Müdürlüğü Filateli Gişesi Ulus Ankara adresinde kullanılmıştır. Zarfın Boyutu: 183 x 109 mm’dir47. 46 Tokat Belediyesi’nin bastırdığı pulları bulmamız konusunda yardımlarını esirgemeyen Hasan Erdem’e teşekkür ederiz. 47 https://www.pulhane.com/OzelGunZarfiSayfalari/oz200004.html (Erişim tarihi: 07.05.2023, 22:31). I. Uluslararası Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ve Dönemi (1833-1900) Sempozyumu 5-7 Nisan 2000 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Oturumların 26 Haziran Kültür Sarayı’nda 263 5 . Resim 2. Pullarla Atatürk Pul Sergisi 2224.06.2010 TOKAT ibareli Özel Tarih Damgası1 1 https://www. bitmezat.com/ urun/3159671/ cumhuriyet-ozel-damga-2010-pullarla-ataturk-pul-sergisi-tokat-nadir-eski-b-ti (Erişim tarihi: 06.04.2023, 00:51) T O K A T S E M P O Z Y U M U Mustafa Kemal Atatürk’ün Tokat’a ilk gelişinin48 91. yıl dönümü kutlamaları kapsamında 22-24.06.2010 tarihinde “Pullarla Atatürk” konulu üç gün süren bir sergi açılmıştır. Şehrin önemli tarihi eserlerinin sıralandığı Sulu Sokak’ta bulunan Yağıbasan Medresesi’nde Tokat PTT Baş Müdürlüğü tarafından düzenlenen pul sergisini Vali Şerif Yılmaz, Belediye Başkanı Adnan Çiçek ve PTT Tokat Başmüdürü Abdulkadir Dağdemir açmıştır. Tokat’ta ilk defa açılan bu pul sergisinde 25 panoda Atatürk, Türk Büyükleri posta pulları ile ilk gün zarfları yer aldığı koleksiyon teşhir edilmiştir49. Bu sergi anısına “Pullarla Atatürk Pul Sergisi 22-24.06.2010 TOKAT ibareli Özel Tarih Damgası” kullanılmıştır50. Özel Tarih Damgalı Zarf 1,15 TL bedelle www.filateli.gov.tr internet adresinde satışa sunulmuştur (Bk. Resim 2). 2.Pul Baskılı Posta Kartlarında (Antiye) Tokat Üzerlerinde “Posta Kartı” ibaresi ve postada alınacak ücreti gösteren pul baskısı yer alan resimli veya resimsiz kartlara pul baskılı posta kartı (antiye) denmektedir51. Üzerinde pul görünümünde resim veya desen bulunan zarf, kâğıt, band (gazete ve dergiler için), aerogram52 gibi posta malzemelerine de antiye denir53. PTT tarafından hazırlanan antiyelerde “posta kartı” yazısı bulunması nedeni ile antiye kart yani üzerine ek bir pul yapıştırmadan gönderilebilen kartlar ile diğer gerçekleştirildiği sempozyum 1992’de kurulan Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nin Tokat Valiliği ve Belediyesi ile gerçekleştirdiği ilk uluslararası etkinlik olması bakından oldukça önemlidir. Yerli ve yabancı çok sayıda araştırmacının katıldığı sempozyumda sunulan bildiriler 2004 senesinde Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından yayımlanmıştır. Sempozyum hakkında detaylı bilgi için bk. I. Uluslararası Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa (1833-1900) Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Tokat 2004. 48 Atatürk Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcından ölümüne değin altı farklı tarihte Tokat’a uğramıştır. Tokat’a ilk gelişi, 26 Haziran 1919 tarihine rastlar ve her yıl Atatürk’ün Tokat’a gelişinin yıl dönümü olarak çeşitli etkinliklerle anılır. Onun Tokat’a bu ilk uğraması Samsun’dan başlayan Havza ve Amasya’da birer genelge ve Erzurum ve Sivas’ta birer kongreyle Türk bağımsızlık savaşının ateşinin filizlendiği yolculuğu sırasında olmuştur. Atatürk 1919’da iki kere daha olmak üzere, 1924, 1928 ve 1930 senelerinde beş ayrı tarihte çeşitli nedenlerle Tokat’ı ziyaret etmiştir. Atatürk’ün Tokat’a ziyaretleri hakkında bk. Abdullah İlgazi, “Atatürk’ün Tokat Gezileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 18/52 (2002), s. 107-158. 49 http://www.tokat.gov.tr/pullarla-atat-rk-sergisi (Erişim tarihi: 06.04.2023, 00:22.) 50 https://www.pulhane.com/OzelGunDamgaSayfalari/ot201033.html (Erişim tarihi: 15.09.2022, 17:05) Tokat’a ait eldeki tek özel tarih damgası ile damgalanan bu zarf Pulhane.com sitesinde ÖTDZ.2010.33 koduyla sınıflandırılmıştır. 2010 senesinde PTT tarafından çıkarılan 71 özel damgalı zarftan 33.südür. 51 https://www.filateli.gov.tr/page/sol_menu/filateli_sozluk/2016_filateliterimler.pdf (Erişim tarihi: 12.05.2023, 14:54) 52 Aerogram (hava mektubu) uçak postası ile yollanmak üzere özel olarak hazırlanmış ince, hafif ve kenarları zamklanmış kâğıttır. Aerogramda kâğıt ve zarf aynı kâğıttan oluşur, mektup yazıldıktan sonra katlanarak zarf hâline getirilir ve zamklı yerleri ıslatılarak yapıştırılır. Sema Katran vd. (yay. haz.), Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Sözlüğü, Ankara 2012, s. 364. 53 https://tr.wikipedia.org/wiki/Antiye (Erişim tarihi: 05.04.2023, 14:12) 264 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T PTT tarafından hazırlanan kartpostal-posta kartları sıklıkla birbirleri ile karıştırılmaktadır, bu nedenle bu konuda dikkatli olunması gereklidir. 17.07.2000’de sekiz ve 09.07.2001’de dokuz olmak üzere iki farklı tarihte “Saat Kuleleri” konulu iki değişik (A ve PC)54 değerli 17 adet pul baskılı posta kartı satışa sunulmuştur. Bu kartlar Ankara’daki PTT Genel Müdürlüğü Matbaasında tahmini olarak 5.000 adet basılmıştır. Kartların ebatı 157 x 105 mm’dir. Tokat Saat Kulesi55’nin üzerinde yer aldığı antiye de 2001’deki grup içerisinde kendisine yer bulmuştur (Bk. Tablo 1 ve Resim 3). Tablo 1. Saat Kulelerimiz Konulu Antiyelerin Listesi Sene 2000 Kuleler Yapıldığı Yıl-Yaptıran Kişi Sungurlu 1891-Kaymakam Edip Bey Kayseri 1906-Yaptıran belli değil Yozgat 1908-Tevfikizade Ahmet Bey, belediye başkanlığı sırasında Antalya İkinci Abdülhamid’in saltanat yılları? Bursa (Tophane) 1905-Yaptıran belli değil Çanakkale 1897-1898-Cemil Paşa Dolmabahçe 1890-Yaptıran belli değil İzmir 1901-Yaptıranı belli değil Yıldız Sarayı 1892-1893-İkinci Abdülhamid 54 (A) değeri yurtiçi (PC) değeri yurtdışı gönderileri bedeli anlamındadır ve bu değerler değişkendir. Bu değişkenlik gönderi bedeli arttırıldığında kartın satış bedelinin de artırılmasıyla alakalıdır. 55 27 metre yüksekliğindeki Tokat Saat Kulesi, İkinci Abdülhamid’in saltanatının 25. yılı anısına 1900 yılında Sivas Valisi Hüseyin Hilmi Paşa, Tokat Mutasarrıfı Bekir Paşa ve Tokat Belediye Reisi Enver Bey’in girişimleri ve Tokat halkının yardımlarıyla tamamlanmıştır. Kule Aksu Irmağı’nın yanında yer alan Behzat Cami’nin bulunduğu noktada inşa edilmiştir. Halen ayakta olan yapı Tokat’ın önemli sembollerinden birisidir. Bk. Hadi Belge, “Sultan II. Abdülhamid´in Saltanatının 25. Yılında Tokat ve Tokat Saat Kulesi”, History Studies, 13/2 (2021), s. 449-470; İbrahim Aykun, “Bekir Sıtkı Paşanın Tokat Mutasarrıflığı Dönemi İcraatlarına Karşı Şikâyetler”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11/34 (2023), s. 513-528. 265 5 . 2001 T O K A T S E M P O Z Y U M U Kastamonu 1885-Kastamonu Valisi Abdurrahman Nurettin Paşa Tokat 1900-Mutasarrıf Bekir Paşa ile Belediye Başkanı Enver Bey Yenişehir (Bursa) 1936-Kaymakam Necmettin Bey ve Belediye Reisi Mehmet Gökgöz Adana 1882-Adana Valisi Abidin Paşa Bilecik 1907-Ertuğrul Mutasarrıfı Musa Kazım Bey Çorum 1894-Beşiktaş Muhafızı Çorumlu Yedi Sekiz Hasan Paşa İstanbul Tophane (Nusretiye Camii) 19. yüzyılın ikinci yarısı Sultan Abdülmecid Göynük (Bolu) 1923-Göynük Kaymakamı Hurşit Bey İzmit 1901-Kıbrıslı Kamil Paşa vd. 3. Büyük Memleket Serileri ile İllerimiz Serilerinde Tokat PTT tarafından 1958-1960 yıllarını içeren üç sene boyunca yedi grup halinde o dönem Türkiye Cumhuriyeti idari yapısında yer alan 67 ili içeren 5 ve 20 kuruşluk olmak üzere toplam 134 anma pulu emisyona sunulmuştur (Bk. Tablo 2). Seride iller alfabetik olarak sıralanmıştır. 5 ve 20 kuruşluk Tokat pulları; Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Tekirdağ, Trabzon, Tunceli, Urfa, Uşak, Van, Yozgat ve Zonguldak’ın da içerisinde yer aldığı 4 Temmuz 1960 tarihli yedinci ve son seride kendisine yer bulmuştur (Bk. Tablo 2). Tokat pulunda kullanılan görsel Cumhuriyet Meydanına, Ali Paşa Camii’ne ve Kale tepesinin şehre bakan kısmına odaklanan siyah beyaz bir fotoğraftır ve Macenta (Pembe) bir renkte matbaadan çıkarılmıştır. Milyonun üzerinde basılan serideki pullar tükenene kadar satışta tutulmuştur. 5 kuruşluk pulların boyutu 29x24 milimetre iken 20 kuruş değerindekilerin boyutu 36 x 26 milimetreydi. Pullar heliogravür56 usulüyle Courvoisier S. A. Matbaası, La Chaux de Fonds, İsviçre’de bastırılmıştır (Bk. Resim 4)57. Büyük Memleket Serisi’ndeki pullar Türkiye’deki kentlerin çevresel kimliğini, doğal ve yapay çevre değerlerini pul illüstrasyonu aracılığıyla yansıtarak, kentlerin tanıtılmasını ve geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan görsel iletişim aracı olmuşlardır58. 56 Fotogravür de denilmektedir. Fotogravür, basılacak desenlerin baskı klişelerinin fotoğraf tekniğiyle metal levha ya da silindirlere oyularak hazırlanması yöntemidir. Kısaca bu yöntemde baskı silindirlerine ışığa karşı duyarlı bir madde sürülür. Desenlerin dışında kalan yerlerdeki ışığa duyarlı madde ışıklandırılarak sertleştirilir. Sonra, açığa çıkan desenli bölümlerin asitte oyulması sağlanır. https://www.lafsozluk. com/2013/02/fotogravur-nedir-ne-demektir.html (Erişim tarihi: 07.04.2023, 01:25). 57 https://www.pulko.com/urun/buyuk-memleket-serisi-5-ocak-1958-turkiye-cumhuriyeti-pul-koleksiyonu (Erişim tarihi: 07.04.2023, 13:04); Büyük Memleket Serileri VII. Gruptaki pulların tamamı için bk. https://www.pulhane.com/PulSayfalari/p196006.html (Erişim tarihi: 07.04.2023, 13:07). 58 Yelda Durgun Şahin, “Çevresel Kent Kimliği Üzerine Mekânsal Bir Okuma: Kültürel Miras Olarak Pulların Kent Belleğindeki Yeri”, Megaron, 17/3 (2022), 461-485. Yelda Durgun Şahin bu çalışmasında Büyük Memleket Serisinde yer alan pulları kullanmıştır. Pulları mekânsal 266 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Resim 3. Tokat Saat Kulesi Antiye Tablo 2. Büyük Memleket Serileri (1958-1960) Grup Emisyon Tarihi Gruptaki Şehirler 1 5 Ocak 1958 Adana, Adapazarı, Adıyaman, Afyon, Amasya, Ankara, Antakya, Antalya, Artvin ve Aydın (10) 2 5 Mart 1958 Balıkesir, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Bolu ve Burdur (6) 3 5 Mayıs 1958 Bursa, Çanakkale, Çankırı, Çorum, Denizli ve Diyarbakır (6) 4 3 Ağustos 1959 Edirne, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Isparta, İstanbul ve İzmir (12) 5 2 Kasım 1959 İzmit, Kars, Karaköse, Kastamonu Kayseri, Kırklareli, Kırşehir, Konya, Kütahya ve Malatya (10) 6 15 Ocak 1960 Manisa, Mardin, Maraş, Mersin, Muğla, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu ve Rize (10) 7 4 Temmuz 1960 Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Tunceli, Urfa, Uşak, Van, Yozgat ve Zonguldak (13) Büyük Memleket serilerinden sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin idari yapısındaaçıdan incelerken şehirlerle ilgili kullanılan dokuları peyzaj izi, kenar öğesi, odak noktası, nirengi noktası, kale bölgesi olarak sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırmada odak noktasına Aydın’a ait pulu koymuş ve pulda Atatürk Meydanı’na yer verilmesinden bahsetmiştir. Tokat pulu da Cumhuriyet Meydanı’nı kapsaması bakımından odak noktası sınıflandırmasına uyan bir görüntü barındırmaktadır. Ayrıca kale tepesinin bir kısmını da içinde bulundurması nedeniyle kale bölgesi sınıflandırmasına da uygun olup karma bir dokuya sahiptir. 267 5 . Resim 4. Büyük Memleket Serisi İçerisindeki Tokat Pulları Bloku T O K A T S E M P O Z Y U M U ki illerin tamamını içeren ikinci bir pul serisi 2005-2008 yılları arasında çıkarılmıştır. Bu seride daha önceki 67 vilayete ek olarak sonradan kurulan 14 il de yer almıştır. Böylece seride toplam 81 vilayet sıralanmıştır. Bu seride Türkiye’deki iller plaka kodlarına göre pullara yansımıştır. Pullar o zaman tedavülde olan yeni kuruş ve yeni Türk lirası birimlerinden basılmıştır. Pullar 1 yeni kuruştan 4.50 yeni Türk lirasına 19 farklı değerde basılmıştır. Pullar yedi farklı tarihte yedi farklı seride kullanıma sunulmuştur. 36x26 mm ebadındaki pulların dantel sayısı 13 olup ofset tekniğiyle Ankara’da Ajans Türk Matbaasında basılmıştır. Tokat; Sinop, Sivas, Tekirdağ, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa ve Uşak’la beraber beşinci seride 4 Aralık 2007 tarihinde çıkarılan pullar arasında yerini almıştır (Bk. Tablo3). Tokat’a ait pul üzerinde şehrin önemli simgelerinden saat kulesi ve çevresi yağlı boya resim olarak yerleştirilmiştir. Tokat pulunun değeri 10 yeni kuruş olarak belirlenmiştir. Tokat pulunun da üzerinde yer aldığı ilk gün zarfları 6.65 ve 2.45 YTL üzerinden Ankara’da 4 Aralık 2007 tarihinde satışa sunulmuştur (Bk. Resim 5)59. 59 https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k200723.html (Erişim tarihi: 30.04.2023; 23:25); https://www.pulko.com/arama/illerimiz (Erişim tarihi: 28.04.2023: 08:27). 268 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Tablo 3. İllerimiz Serisi (2005-2008) Grup Emisyon Tarihi Gruptaki Şehirler 1 1 Ocak 2005 Adana (1 YK*), Adıyaman (5 YK), Afyon (10 YK), Ağrı (25 YK), Amasya (50 YK), Ankara (60 YK), Antalya (70 YK), Artvin (80 YK), Aydın (90 YK), Balıkesir (1 YTL) , Bilecik (1.5 YTL), Bingöl (3.5 YTL**), Bitlis (60 YK), Bolu (70 YK), Burdur (80 YK) ve Bursa (3.5 YTL) (16) 2 21 Eylül 2005 Çanakkale (50 YK), Çankırı (60 YK), Çorum (60 YK), Denizli (60 YK), Diyarbakır (60 YK), Edirne (60 YK), Elazığ (60 YK), Erzincan (70 YK), Erzurum (70 YK), Eskişehir (70 YK), Gaziantep (70 YK), Giresun (70 YK), Gümüşhane (70 YK), Hakkari (1 YTL), Hatay (1.5 YTL) ve Isparta (2.5 YTL) (16) 3 11 Eylül 2006 Mersin (70 YK), İstanbul (70 YK), İzmir (60 YK), Kars (4 YTL), Kastamonu (1 YTL), Kayseri (1.60 YTL), Kırklareli (1 YTL), Kırşehir (50 YK), Kocaeli (50 YK), Konya (60 YK), Kütahya (4 YTL), Malatya (2 YTL), Manisa (10 YK), Kahramanmaraş (10 YK), Mardin (60 YK), Muğla (60 YK) (16) 4 10 Temmuz 2007 Muş (4 YTL), Nevşehir (2 YTL), Niğde (1 YTL), Ordu (50 YK), Rize (60 YK), Sakarya (4 YTL), Samsun (2 YTL) ve Siirt (10 YK) (8) 5 4 Aralık 2007 Sinop (4.5 YTL), Sivas (80 YK), Tekirdağ (1 YTL), Tokat (10 YK), Trabzon (65 YK), Tunceli (5 YK), Şanlıurfa (65 YK) ve Uşak (85 YK) (8) 6 28 Mayıs 2008 Van (85 YK), Yozgat (50 YK), Zonguldak (5 YK), Aksaray (65 YK), Bayburt (1 YTL), Karaman (80 YK), Kırıkkale (65 YK) ve Batman (4.50 YTL) (8) 7 29 Ağustos 2008 Şırnak (4.50 YTL), Bartın (65 YK), Ardahan (1 YTL), Iğdır (1 YTL), Yalova (1.50 YTL), Karabük (2 YTL), Kilis (50 YK), Osmaniye (2 YTL) ve Düzce (4.50 YTL)(9) *YK: yeni kuruş; **YTL: yeni Türk lirası (Yeni Türk lirası ve yeni kuruş, 1 Ocak 2005 ile 31 Aralık 2008 tarihleri arasında Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk cumhuriyetlerinin para birimi olmuştur.) 4.Türk Kadın Kıyafetleri Serisinde Tokat PTT tarafından 1997-2001 arasında Türk kadın başlıkları; 2001-2004 arasında Türk Kadın Kıyafetleri pul serileri çıkarılmıştır. Türk kadın kıyafetleri ile ilgili üç serinden ilkinde Tokat kıyafeti de yer almıştır. Tokat yöresel kadın kıyafetini de içeren pul 19.03.2001 tarihinde piyasaya Afyon, Balıkesir ve Kars’a özgü giysilerle beraber çıkmıştır (Bk. Resim 6 ve 7). Türk Kadın Kıyafetleri konulu bu dört değerli anma pulları, 200.000 ve 325.000 eski Türk lirası değerinde olmuştur. Tokat’a ait pulun değeri 325.000 eski Türk lirasıdır. Pulların boyutu: 26 x 41 mm olup dantel sayısı 13’tür. Ofset baskı yöntemiyle basılan pulların grafik tasarımı Pınar Olgaç’a aittir. Pullar Ajans Türk Matbaası’nda basılmıştır. Tokat kadın giysisi PTT pul katalogunda şöyle tanımlanmıştır: “Tokat yöresel yazması ile örtülmüş başın kenarlarından ucu boncuklarla süslü püsküller sarkmaktadır. 269 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U Boyunda gümüş hamaylı ve muska vardır. Önlük ve ayaktaki çoraplar yünle örülmüştür. Kollarda renkli püsküller ve ponponlar vardır60.” Tokat yöresi geleneksel kıyafetleri ve kıyafet aksesuarları yöre içerisinde bazı değişimler gösterse de genel olarak bakıldığında 11 parçadan oluşmaktadır. Bunlar; fes, yazma, iç saya, dış saya, şalvar, çorap, çarık, önlük, arkalık, tuzluk ve boncuklu bel bağıdır. Şehir merkezinde geleneksel kıyafetler halk oyunları gösterileri dışında tercih edilen bir kıyafet değildir. Bunun yanı sıra Tokat merkez ve ilçelerine bağlı bazı köylerde hala geleneksel kıyafetler kullanılmaktadır (Nebi Köyü, Acısu Köyü gibi). Pul üzerindeki kadın kıyafeti Tokat’a özgü yöresel üç beş kıyafeti gibi durmaktadır. Bu kıyafet önceleri gündelik kıyafeti olarak kullanılsa da şimdilerde özel günlerde, semahlarda kullanılmaktadır. Bununla birlikte pul üzerindeki renkler Tokat yöresine ait kıyafetle birebir örtüşmemektedir61. Tablo 4. Türk Kadın Başlıkları ve Türk Kadın Kıyafetleri Serileri (1997-2004) Konu Seri Emisyon Tarihi Pulun Ait Olduğu Yöre Türk Kadın Başlıkları (1997-2001) 1 19 Kasım 1997 Gaziantep (Taç başlık) (50.000 TL)-Çanakkale (Gelin başlığı) (50.000 TL)-Bursa (Gelin başlığı) (100.000 TL)-Isparta (Gelin başlığı) (100.000 TL) 2 24 Kasım 1998 Afyon (Dinar genç kız başlığı) (75.000 TL)-Ankara (Gelin başlığı) (75.000 TL)-Muş (Genç kız başlığı) (175.000 TL)-Muğla (Bodrum gelin başlığı) (175.000 TL) 3 24 Kasım 1999 Manisa (Yunt Dağı) (150.000 TL)-Niğde (150.000 TL)-Antalya (250.000 TL)-Amasya (Merzifon) (250.000 TL) 4 05 Temmuz Çorum (Gelin başlığı) (275.000 TL)-Trabzon (Gelin başlığı) (275.000 TL)-Tunceli (Gelin başlığı) (275.000 TL)-İzmir 2000 (Gelin başlığı) (275.000 TL) 5 16 Nisan 2001 Mersin (Silifke) (200.000 TL)-Aydın (250.000 TL)-Hakkari (425.000 TL)-Sivas (450.000 TL) 1 19 Mart 2001 Afyon (200.000 TL)-Balıkesir (200.000 TL)-Tokat (325.000 TL)-Kars (325.000 TL) 2 16 Nisan 2002 Kastamonu (Cide) (350.000 TL)-Çanakkale (Biga) (400.000 TL)-Amasya (Ilısu) (500.000 TL)-Elazığ (600.000 TL) 3 08 Temmuz Sivas (Divriği) (500.000 TL)-Gaziantep (500.000 TL)-Erzincan (700.000 TL)-Ankara (Beypazarı) (700.000 TL) 2003 4 30 Nisan 2004 Türk Kadın Kıyafetleri (2001-2004) Edirne (600.000 TL)-Burdur (700.000 TL)-Tunceli (700.000 TL)-Trabzon (800.000 TL) 60 https://www.pulhane.com/Tematik/kad.html (03.05.2023, 22:16). 61 Kaynak Kişi: Harun Delen, Tokat Olgunlaşma Enstitüsü. 270 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Resim 5. İlk Gün Zarfıyla Birlikte İllerimiz serisindeki Tokat Pulu1 1 https://www. nadirkitap.com/ kart-ilkgun-damgasi-11x15-cm-illerimiz-tokat-karton-uzerine-pul-gorseli-pul-ilkgun-damgasi-posta-damgasi-efemera22959085. html (Erişim tarihi: 01.05.2023; 12:32) 5. Konulu Sürekli Resmi Posta Pulları Kategorisindeki Yazma Motifleri Serisi Pulları Yazmacılık; oyulmuş ahşap kalıplar ve çeşitli boyalarla pamuklu kumaşlar üzerine basılarak yapılan kumaş süsleme sanatıdır. En güzel örneklerini Tokat vermektedir. Tokat yazmalarında doğadaki motifler stilize edilerek kalıplar üzerine aktarılmaktadır. Bu kalıpların yapımında yumuşak olması nedeniyle genellikle ıhlamur ağacı tercih edilmektedir. Tokat yöresinde “Karakalem” ve “Elvan” olmak üzere iki tip yazma basılmaktadır. 16 Aralık 2019 tarihinde “yazma motifleri” başlığında altı değerli konulu sürekli resmi posta pulları 10 kuruş, 50 kuruş, 1 TL, 2,40 TL, 8,40 TL ve 19,00 TL olmak üzere PTT işyerlerinde, filateli cep uygulamasında ve www. filateli.gov.tr web adresinde satışa sunulmuştur (Bk. Resim 8). Bu konulu sürekli resmi posta pullarının ilk gün zarfı ile ilk gün damgası PTT Merkez Müdürlüğünce yapılmamıştır. Pulların son satış tarihi içim “tükeninceye kadar” notu düşülmüştür. 6 puldan oluşan seride basılan toplam pul sayısı 24.000.000 adettir. Seride basılan pulların adedi şöyledir: 10 kuruşluk 5.000.000 adet, 50 kuruşluk 3.000.000 adet, 1 TL’lik 5.000.000 adet, 2,40 TL’lik 6.000.000 adet, 8,40 TL’lik 2.000.000 adet, 271 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 19,00 TL’lik 3.000.000 adet. Pulların boyutu: 19 × 26 mm’dir. Baskı yöntemi dijital baskıdır. Ankara’da PTT Matbaası’nda basılmıştır. Grafik tasarımcısı açıklanmamıştır62. Resim 6. Tokat’ın İçinde Yer aldığı Türk Kadın Kıyafetleri Pul Bloku1 1 https://www. bitmezat.com/ urun/3978461/cumhuriyet-pul-2001-turk-kadin-kiyafetleri-damgasiz-tam-seri-super-kondus (Erişim tarihi: 04.05.2023, 15:38) Seride yer alan altı adet pul Tokat Olgunlaşma Enstitüsünde “Sahibinden Alınıp İade Edilen Yazma Arşivi” içerisinde yer alan desenlerden tasarlanmıştır. Bu altı adet desenin herhangi bir ismi yoktur. Bunlar “kâğıt içi” denilen teknikle yapılmış yazmalardır. Seri için seçimlerde kullanılmak üzere Olgunlaşma Enstitüsü’nde bulunan envanterin tamamı PTT’ye gönderilmiştir. Serideki pullar PTT’nin envanterden seçtikleri ve pul olarak bastıkları yazmaların görüntüsünü içermektedir. Tokat Olgunlaşma Enstitüsünde “Yazmacılık ve Yazma Desenleri” temasında kurumda bulunan ve dışarıdan insanlardan temin edilen yazmaların toplandığı bir arşiv vardır. Kurumun arşivi ilk başta sadece kuruma farklı desen ve formların toplanması için yapılmıştı. Tokat Olgunlaşma Enstitüsü bünyesinde kısa sürede dijital arşiv yapıldı. Sonra yazmalar sahiplerine verildi. Kurumda bulunan “Sahibinden Alınıp Geri İade Edilen Yazma Arşivi”nde toplamda şu an 231 adet yazma mevcuttur. Bu “Sahibinden Alınıp İade Edilen Yazma Arşivi” kurum içerisinde olan envanterlerden yalnız bir tanesidir. Diğer envanter “Kurum Yazma Envanteri” adı altında kurum içerisinde bulunan yazmaları kapsamaktadır. Kurum yazma arşivinde 152 farklı yazma çeşidi bulunmaktadır. Bir de “Kaba Yazma Envanteri” vardır. Burada da 19 adet kaba yazma bulunmaktadır. Halihazırda Tokat Olgunlaşma Enstitüsünde toplamda 402 yazma türü arşivlenmiş durumdadır63. 62 https://www.pulhane.com/KatalogSayfalari/k201931.html (Erişim tarihi: 04.05.2023, 00:21) 63 Harun Delen’den alınan bilgiler 02.10.2022 Saat: 16.00-16.30. 272 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Resim 7. Tokat Kadın Giysisi Pulunun da Üzerinde Yer Aldığı İlk Gün Zarfı ve Damgası1 1 https://www.kitantik.com/product/2001FDC-TURK-KADIN- KIYAFETLERI- 19-MART_ 1br9qfwlgjmel2c119g (Erişim tarihi: 04.05.2023, 15:25). 6. Resmi Kurumlar Tarafından Yaptırılan Kişisel Pullarda Tokat 6.1. Tokat Olgunlaşma Enstitüsünün Pullarla Tokat Sergisi İçin Yaptırdığı Kişisel Pullar 2019 senesinde Tokat Olgunlaşma Enstitüsü ve Tokat PTT Başmüdürlüğü tarafından “Pullarda Yaşayan Tokat” projesi hayata geçirilmiştir. Bu proje kapsamında kentin önemli el sanatlarından olan yazmacılıkta kullanılan motifler posta pullarına yansıtılmıştır. PTT Genel Müdürlüğü tarafından bastırılan pullar, yine genel müdürlük tarafından bastırılan kartpostallarla birlikte kente ulaştırılmış; 5 Ağustos 2019’da şehrin Karşıyaka semtinde bulunan PTT Şubesi önünde sergilenmiştir. Bu sergide 10 farklı yazma motifi 12 farkı pul üzerinde kullanılmıştır. Kişisel pul kapsamında özel olarak hazırlanan bu pulların tamamı üzerinde 1,2 TL değer kaydedilmiştir64. 64 https://www.haberturk.com/tokat-haberleri/70933822-tokatin-yazma-motifleri-posta-pulu-oldu (Erişim tarihi: 08.05.2023, 21:48). 273 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U Resim 8. Yazma Motifleri Altılı Pul Bloku1 1 PTT Genel Müdürlüğünden temin edilen görüntü. PTT Genel Müdürlüğü, Tokat Olgunlaşma Enstitüsü tarafından hayata geçirilen 2019 senesindeki “Pullarda Yaşayan Tokat” projesinden sonra Tokat motiflerini taşıyan 6 adet pulu tedavüle sunmuştur. PTT Değerli Kâğıtlar Daire Başkanlığı bu pul projesindeki desteklerinden dolayı Tokat Olgunlaşma Enstitüsüne bir teşekkür mektubu göndermiştir. Değerli Kâğıtlar Daire Başkanı Mehmet Orhon ve PTT Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Ragıp İmamoğlu imzasıyla gönderilen teşekkür mektubunda şu ifadelere yer verilmiştir: “Bayrak, millî marş ve paradan sonra ülkemizin bağımsızlık sembolü olan pullar ile ülkemizin tarihi, kültürel ve sanatsal değerleri, doğan güzellikleri nesilden nesile aktarılmaktadır. Şirketimizce 16.12.2019 tarihinde tedavüle sunulan yazma motifleri konulu resmi posta pullarının hazırlık aşamasında göstermiş olduğunuz değerli katkılarınızdan dolayı PTT AŞ ailesi olarak sonsuz teşekkürlerimizi sunarız.” Tokat Olgunlaşma Enstitüsünün titiz çalışmalarının ürünü olan bu pullarda, kâğıt içi yazma motifleri kullanılmıştır. https:// www.hursozgazetesi. com/haber/ptt-tokat%C2%92in-motiflerini-tasiyan-pullari-tedavule-sundu.html-16921. html (Erişim tarihi: 01.05.2023, 22:30). 6.1.1.Tokat “Purket” Yazma Motifi Bu motifi içeren yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-KB-YZ-011 PURKET65 olarak kayıtlıdır. Bu yazma türünde kumaş 110 cm olarak kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Ürünün zemininde siyah söktürme tekniği kullanılmıştır. Motif üzerinde lila, koyu yeşil, sarı ve kırmızı renk tonları kullanılmıştır. Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-İSM-YZ-013 PURKET KARAKALEM66 koduyla da bir yazma türü kayıtlıdır. Bu türde kumaş 100 cm olarak kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Tokat tahta baskı tekniği ile geleneksel kalıp baskısı yapılır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilir. Ürünün zemin rengi zerdeçal kök boyar madde ile boyanır. Motif üzerinde yeşil, sarı ve kırmızı renkleri kullanılmıştır. Kenarları iğne oyası ile süslenmiştir. Kurum arşivinde yer almaktadır. Buradaki pul ikinci örnekteki motife daha çok benzemektedir. 65 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 252-253. 66 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 300-301. 274 P O S T A Pul P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Yazma (T-İSM-YZ-013 PURKET KARAKALEM) Motif 6.1.2.Tokat “Saatli” Yazma Motifi (İki farklı Pul) Tokat’taki saat kulesinden esinlenerek geliştirilen ve pula esin kaynağı olan “Saatli” yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsü yazma katalogunda “T-KB-YZ-012 SAATLI67” olarak kayıtlıdır. Bu yazmanını kumaşı 110 cm kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Ürünün zemini kök boya ile sarı rengini alır. Motif üzerinde yeşil, turuncu ve kırmızı renk tonları kullanılmıştır. Pul Yazma (T-KB-YZ-012 SAATLI) 67 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 256-257. Motif 275 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 6.1.3.Tokat “Horoz Kuyruğu” Yazma Motifi Bu pulun zeminini oluşturan yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-KBYZ-005 HOROZ KUYRUĞU68 şeklinde tasnif edilmiştir. Bu yazmanın kumaşı 110 cm olarak kesilir. Kesildikten sonra tülbentin üzerindeki apresi çıkartılmak için havuzlarda yıkanır. Kurutulma işleminin ardından boyama aşamasına geçilir. Anilin, göz taşı ve potasyum karışımlarından siyah boya elde edilir. Havuzda hazırlanan boyanın içine kumaşlar batırılır ve çiğnenerek güzelce boya kumaşa yedirilir. Daha sonra sıkma makinalarına kumaş konulur. Fazla boya alınarak ürün baskı tezgâhına gelir. Hazırlanan boya kireç ve zamk karışımı kumaşın üzerine basıldığı zaman kumaşın üzerindeki siyah boyayı sökerek kalıbın şeklini alır. Kurutulmaya bırakılan kumaş, kurudukça zemini koyu yeşil halini alır. Desen beyaz olarak kalır. Bir ertesi gün suya sokulan kumaş zemini siyah, deseni beyaz hale gelmiş olur. Tekrar kurutulan kumaş yazma renk kalıpları ile kırmızı, sarı, yeşil renk baskıları yapıldıktan sonra ütü yardımı ile sabitlenip hazır hale getirilir. Bu tekniğin adı söktürme tekniğidir. Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde TK YZ-004 69 koduyla kendisine yer bulan ve isim belirtilmeyen, horoz kuyruğu motifleri içeren Yurdanur Uçar’dan alınan yazmanın zemini ise turkuaz mavidir. İç kısımda motif üzerinde merkezde 9 adet Horoz Kuyruğu motifi ve bordür olarak da kenar motifi kalıp desenleri üzerinde yer alır. Bitkisel çiçek motifi üzerinde beyaz, yeşil ve kırmızı renk tonları kullanılmıştır. Yazmanın orijinal zemini siyah ya da sarı olan horoz kuyruğuna benzeyen bir gül etrafındaki yarım ay şeklinde dal ve yaprak motifli ana kalıptan üçerli üç sıra halinde dokuz adet basılır. Çiçek ve yaprak desenli kenar suyu motifinden iki karşılıklı kenara da üçer adet basılır. Elvan renkleri zemini siyah olanda kırmızı, yeşil, mavi renk; zemini sarı olanda ise kırmızı ve yeşil renkte uygulanır. 68 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 240-241. 69 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 52-53. 276 P O S T A Pul P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : Yazma (T-KB-YZ-005 HOROZ KUYRUĞU) T O K A T Motif 6.1.4. Tokat “Sinekli Hamamiye” Yazma Motifi Bu motifi içeren yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsünde T-KB-YZ-014 SİNEKLİ HAMAMİYE70 olarak kayıtlıdır. İnivit denilen yöntem ile düz kalıp üzerine keçe yapıştırılıp boyaya batırılarak kenar bordo renkteki bordürü sürerek boyama yapılır. Daha sonra kumaşın orta kısmına kenar bordür ve iki başına Şam Hamamiye deseni basılıp orta kısmına sinekli denilen kalıp ile doldurulup daha sonra alizar kırmızı ile kenar bordür ile hamamiye motifi üzerine elvan olarak kırmızı alizar baskı yapılır. Aralarında alizar kırmızı ile ince kara kalem baskı yapılmıştır. Tokat yöresinde çarşaf (diğer yörelerde ehram, ferace gibi) kadınların dışarı çıkarken örtünme amaçlı kullanılan düz dikişsiz giysidir. Motif üzerinde renk olarak bordo renk tonları kullanılmıştır. Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-KB-YZ-013 ŞAM HAMAMİYE71 koduyla anılan bir yazma da mevcuttur. Tokat’ın kendi tezgâh dokuması üzerine alizar boya tekniği ile boyanmıştır. Kireç sökme tekniği ile kara kalem sinekli ve hamamiye olan kısımlar aynı şekilde kara kalem kenar bordürü ile baskısı dönülmüştür. Orta, sinekli ve her iki baştaki Tokat Hamamiye motiflerinin alt zemin rengi çıkartılarak üzerine kenar bordürü sinekli ve hamamiye desenlerinin kara kalem kalıpları basılmıştır. Elvan renklendirme tekniği ile baskı yapılıp tamamlanmıştır. Kadın70 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 262-263. 71 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 260-261. 277 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U ların sokağa çıkarken dış giyim olarak kullandığı el dokuması, el baskısı dikişsiz düz dış giyim örtüsüdür. Çarşaf olarak adlandırılır. Elvanda kullanılan renk çivit mavi, ekru kısımlar ise kumaşın ana zemin rengidir. Motif üzerinde renk olarak koyu yeşil, açık yeşil ve bordo renk tonları kullanılmıştır. Pul Yazma (T-KB-YZ-014 SİNEKLİ HAMAMİYE) Motif 6.1.5.Tokat “Asma Yaprağı” Motifi Bu puldaki motifin içerisinde yer aldığı yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-İSM-YZ-002 ASMA YAPRAĞI72 olarak kayıtlıdır. Cumhuriyet dönemine ait olan bu eser tahmini olarak 60 yıllık bir geçmişe sahiptir. Geleneksel Tokat tahta baskı yazması olarak yapılmış olan yazmanın zemini siyahtır. Motif üzerinde koyu bordo, sarı ve yeşil renk tonları kullanılmıştır. Bu yazmanın benzer örneği kurum arşivinde yer almaktadır. Bu motifin TK-YZ-01473 koduyla anılan ve isim belirtilmeyen bir türü de Tokat Olgunlaşma Enstitüsü tarafından kayıt altına alınmıştır. Kumaş 70X70 cm kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Alizarin boyası ile renklendirilmiştir. Yazmanın zemini koyu bordodur. Tokat’a özgü asma yaprağı motifidir. Motifte yeşil ve açık sarı renk tonları kullanılmıştır. Tokat merkezden sandık çıkması olarak alınmıştır. Kenarları iğne oyası ile süslenmiştir. Nuriye Koçak’tan alınmıştır. Tahmini 100 yıllıktır. 72 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 278-279. 73 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 72-73. 278 P O S T A Pul P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : Yazma (T-İSM-YZ-002 ASMA YAPRAĞI) T O K A T Motif 6.1.6.Tokat “Kestaneli” Yazma Motifi Bu motifi içeren yazma Tokat Olgunlaşma Enstitüsü’nde T-İSM-YZ-001 KESTANELİ74 olarak kayıtlıdır. Bu yazma için kumaş 100 cm ölçüsünde kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Ürünün zemini gök mavisidir. Bartın-Kastamonu yöresinde kullanılmaktadır. Kenarı kurdele (çaput) oyası ile süslenmiştir. Motif üzerinde yeşil, sarı, mor ve kırmızı renk tonları kullanılmıştır. Geç Dönem Osmanlı eseri olan bu yazma tahmini olarak 150 yıllık bir geçmişe sahiptir. Tokat Olgunlaşma Enstitüsü kurum arşivindedir. 74 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 276-277. 279 5 . Pul T O K A T S E M P O Z Y U M U Yazma (T-İSM-YZ-001 KESTANELİ) Motif 6.1.7. Tokat “İçi dolu” Yazma Motifi T-KB-YZ-016 TOKAT İÇİ DOLUSU75 Geç Dönem Osmanlı eseri olan bu yazma tahmini olarak iki asırlık bir geçmişe sahiptir. Kumaş 110 cm kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Ürünün zemini kırmızıdır. Tokat İçi Dolu Yazması Balıkesir, Ege ve Akdeniz yörelerinde kullanılmıştır. Alizarin boyası ile Türk kırmızısı rengi oluşturulmuştur. Motif üzerinde yeşil, sarı, mor ve kırmızı renk tonları kullanılmıştır. Tokat yazmalarının kendine özgü bir karakteristiği, desenin kumaş yüzeyini tamamen doldurmasıdır. Bu tip yazmalara ‘İçi Dolu’ veya ‘Dokuz Dallı’ denildiği belirtilmiştir. “Tokat İçi Dolusu” yazmalarında zemin kırmızıdır. Karakalem kalıptan sonra elvan kalıplarıyla çeşitli renklerle kare bir form içine düzenlenmiş dokuz desenin yerleştirilmesiyle hazırlanır. “Tokat Beşlisi” yazmalar ise “Tokat İçi Dolusu” yazmasının zeminine beş adet basılmasıyla oluşur. 75 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 266-267. 280 P O S T A Pul P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : Yazma (T-KB-YZ-016 Tokat İçi Dolusu” T O K A T Motif 6.1.8.Tokat “Drama” Yazma Motifi T-İSM-YZ-003 DRAMA76 motifi için kumaş 100 cm kesilir. Kesildikten sonra baskıya alınır. Baskısı yapıldıktan sonra elvan tekniği ile renklendirilmesi yapılır. Ürünün zemin rengi zerdeçal kök boyar madde ile renklendirilmiştir. Sarı, kırmızı, yeşil renkleri ile elvanı yapılmıştır. Tokat Olgunlaşma Enstitüsü arşivinde yer almaktadır. Pul Yazma (T-İSM-YZ-003 DRAMA) Motif 76 “Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 280-281. 281 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U 6.1.9. Tokat “Sadakat Nişanı” Kalıbı On beşlilerin memleketi Tokat’ta on beşliler silahaltına gönderilirken mendillerine işlenen nişana "Sadakat Nişanı" denir. Üzerinde Osmanlı harfleriyle “Yaşasın askerler” yazmaktadır. Alttaki “Yaşasın Askerler” yazı kalıbı Tokat Olgunlaşma Enstitüsü Ürün formunda TK-149 ürün numarasıyla kayıtlıdır. 24.01.2020 tarihlidir. Üstteki “Sadakat Nişanı kalıbıysa TK-207 ürün numarasıyla kayıtlıdır. 23.03.2020 tarihlidir. Ihlamur ağacına oymaları gerçekleştiren Arif Arpacıoğlu'dur. Pul Yazma Pul 6.1.10. Tokat “Üzümlü” Yazma Motifi Bu pul motifine Tokat “üzümlü” yazma motifi dense de Tokat Olgunlaşma Enstitüsü yazma kataloglarında bu desen “asma yaprağı” motifleri içerisinde yer almaktadır. Bu motife üzümlü denmesinin nedeni “asma yaprağı” yanında üzümün de motif içerisinde yer almasındandır. Motif, Olgunlaşma Enstitüsünde TK-YZ-035 adıyla kayıtlı isimsiz bir yazmada yer almaktadır. Tokat tahta baskı tekniği ile basılmıştır. Elvan tekniği ile renklendirilen yazmanın zemini buz beyazıdır. Asma yaprağı, kırmızı, sarı ve yeşil elvan basılmıştır. Üretim atölyesi belli değildir. Kenarları iğne oyası ile süslenmiştir. Cemile Sucu’dan alınmıştır. 70 Yıllık bir yazmadır77. 77 Yazmacılık Sanatı ve Yazmacılık” Olgunlaşma Enstitüleri Tokat, Tokat 2020, s. 280-281. 282 P O S T A Pul P U L L A R I N A Y A N S I Y A N Yazma (TK-YZ-035) B İ R Ş E H İ R : T O K A T Motif 6.2.Tokat’taki Diğer Resmi Kuruluşların Bastırdıkları Kişisel Pullar Tokat PTT Başmüdürlüğü’nde Tokat’taki altı resmi kuruma ait pullar bulunmaktadır. Bu kurumlar Tokat Belediyesi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü, İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Defterdarlık, İl Sağlık Müdürlüğü ve Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi’dir. Tokat Belediyesi’ne ait kişisel pullar iki ayrı tarihe aittir. 2017’de şehrin tanıtımı için üç pul bastırmıştır. İlki 14 TL değerde olup Kanal Tokat fotoğrafı yer alan “Turizmin Cazibe Merkezi Kanal Tokat” sloganını, ikincisi 6,50 TL değerde olup Tokat kalesi fotoğrafı yer alan “900 Adımda 900 Yıllık Tarih” sloganını, üçüncüsü 2 TL değerde olup Pazar ilçesindeki Ballıca Mağarası fotoğrafı yer alan “Dünyanın En Büyük Mağaralarından Biri Ballıca Mağarası” sloganını içermektedir. Üç pul üzerinde de mavi fon üzerinde Tokat Belediyesinin amblemi yer almaktadır78. 2020’de Tokat Belediyesi Gazi Osman 78 Hürsöz Gazetesinde 01.01.2018 tarihli haber bu pullarla alakalıdır. Haberde bu pullarla ilgili şu detaylara yer verilmiştir: Tokat Belediyesine ait posta pulları Belediye Başkanı Av. Eyüp Eroğlu’na takdim eden PTT Tokat Baş Müdiresi Muhterem Demir basın mensuplarına yaptığı açıklamada: “Gönderdiğimiz mektuplarda en önemli unsur olan pullarımızı hem yaşatmak hem de tanıtımı sağlayabilmek amacıyla Tokat Belediyemizle işbirliği içerisinde Tokat’la ilgili özel posta pullarımızı hazırladık. Tokat Belediyesi tarafından gönderilecek tüm gönderilerde bu posta pulları kullanılacak ve Tokat’ın tanıtımını sağlamış olacağız.” demiştir. Tokat’ın tanıtımı için her platformda yer aldıklarını belirten Belediye Başkanı Av. Eyüp Eroğlu ise yaptığı açıklamada: “Tokat’ın tanıtımını daha iyi nasıl sağlayabiliriz, Türkiye’nin değişik noktalarına nasıl ulaştırabiliriz diye konuşurken, Belediye olarak kullandığımız posta ücretlerini pula çevirdik ve posta pullarımızda Tokat’ın tanıtımını yaptık. Posta pullarımızda Kanal Tokat Projemizi ve 900 Adımda 900 Yıllık tarihi barındırdığını ifade eden Tokat Kalesi ve çevresini kullandık. Hem Belediye olarak kendi pullarımızı kullanmış hem de Tokat’ın tanıtımına katkı sağlamış olacağız” diye eklemiştir. https://www.hursozgazetesi. com/haber/tokat-gorselleri-ptt-pullarinda-yer-alacak.html-10596.html (Erişim tarihi: 09.05.2023, 00:41). 283 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U Paşa’nın fotoğrafının üzerinde yer aldığı 3 TL değerinde bir kişisel pul çıkarttırmıştır. Bu pul üzerinde “Tokat Belediyesi 1870” ibaresi de yer almıştır (Bk. EK-2). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü 2018 ve 2019’da dokuz tane kişisel pul yayımlamıştır. 2018’de bastırılan 1 ve 1,60 TL değerinde iki pul aynı motife sahip olup üzerinde Tokat Valiliği ile müdürlüğün adını içermektedir. Bu pulda beyaz zemin üzerinde Tokat’ın önemli simgelerinden asma yaprağı yeşil bir renkte yer almıştır. Pulun üzerinde “Çevre, miras değil gelecek nesillere emanettir” sloganı yer almaktadır. Pullar 5 Haziran Dünya Çevre Günü anısına çıkarılmıştır. 14 TL değerindeki üçüncü pulda ise “güvenli yapılar için yapı malzemelerinde CE veya G işaretini mutlaka arayınız” mesajı yer almaktadır. Bu üçüncü pulda Tokat’ın adı geçmemektedir. Müdürlüğün bağlı bulunduğu bakanlığın adına yer verilmiştir. Müdürlüğün 2019 tarihli kişisel pullarında Tokat’ın adı geçmemektedir. İlgili bakanlık adına bastırılan bu pulların ikisi 1 ve 2 TL değerinde “sıfır atık-geleceğe değer kattık”, 90 kuruş ve 1,20 TL değerinde “iklimler değişmesin”, 7,70 TL değerinde “su hayattır-hayatımızı koruyalım”, 8,50 TL değerinde “güvenli yapılar için yapı malzemelerinde CE veya G işaretini mutlaka arayınız” sloganlarını içeren ve farkındalık ve mesaj vermeyi amaçlayan pullardır (Bk. EK-2). 2020 senesinde Tokat İl Özel İdaresi yaptığı önemli icraatları duyuran dört tane kişisel pul çıkartmıştır. 5 TL değerindeki pullardan ilki Tokat İl Özel İdaresi’nin 2019 senesinde gerçekleştirdiği yol yatırımlarını özetleyen bir puldur. Üzerinde asfalt yol görüntüsü olan pulda ayrı ayrı “11,4 km beton yol”, “12,2 km parke yol” ve “354,6 km asfalt yol” ibaresi bulunmaktadır. 5 TL değerindeki ikinci pul Tokat İl Özel İdaresi’nin rüzgâr enerjisi santralleri (RES) konusundaki yatırımlarını tanıtmaktadır. Üzerinde rüzgâr tribünü fotoğrafı bulunan pulda ayrı ayrı “12 milyon kwh elektrik ürettik”, "temiz enerji”, “Semerci köyü RES-900 kwh” ve “Merkez Çayören RES-1000 kwh” ibareleri yer almaktadır. 10,50 TL’lik pul Merkez Pınarbaşı Göleti’nin açılışıyla ilgilidir. Üzerinde göletin resminin yer aldığı pulda “Tokat’ımıza 56. göletimiz hayırlı olsun.” notu yer almaktadır. 19 TL değerindeki pulda Tokat İl Özel İdaresi’nin şehrin tarımına sunduğu katkı üzerinde durulmuştur. Tokat’taki tarımsal etkinliklerle ilgili 9 fotoğrafın kullanıldığı pulda şu notu da görmek mümkündür: “Son 5 yılda Tokat tarımına 62.441.005,00 TL katkı sağladık.” 284 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T Tarım İl Müdürlüğü 2021 senesinde 1 ve 2 TL değerinde üzerinde Tokat Valiliği ve müdürlüğü ile müdürlüğün bağlı olduğu bakanlığın adlarının yer aldığı iki pul çıkarmıştır. Bu pullar içerdikleri sloganlarla belirli farkındalıklar oluşturmayı ve mesajlar vermeyi amaçlamıştır. Üç adet büyük baş hayvan silüetinin gün batımında otlarkenki görüntüsünü içeren 1 TL’lik pul “solunum sistemi hastalıkları ile mücadele projesi” başlığını taşımaktadır. Bir dağ zirvesinde otlayan kuzuların yer aldığı 2 TL’lik pul ise “köyümde yaşamak için bir sürü nedenim var” sloganına yer vermiştir. Bir bakıma içerdiği bu sloganla kırsal yaşamda sürdürülebilirliğe odaklanmıştır (Bk. EK-2). Tokat Defterdarlığı tarafından 2022’de yayımlanan üç adet kişisel pul Tokat’a dair herhangi bir ibare içermemektedir. Gelir İdaresi Başkanlığı ibaresiyle çıkarılan ve her biri 31 TL değerinde olan pullar sırasıyla çocukların üzerinde yer aldığı bir görsel üzerinde “Türkiye’nin geleceği biziz, bizim geleceğimiz vergileriniz”, çeşitli taşıt ve yüksek binaların yer aldığı bir görsel üzerinde “vergilerimizle büyüyen Türkiye”, üzerinde farklı meslekleri sembolize eden beş çocuğun resmedildiği bir görsel üzerinde “vergi geleceğimizdir” sloganları vurgulanmıştır (Bk. EK-2). Tokat İl Sağlık Müdürlüğü’nün bastırdığı pullar da sağlık alanında belirli konulara dikkat çekmek üzere hazırlanmıştır. Bu pulların Tokat şehrini doğrudan ilgilendiren yönü yoktur. Bununla birlikte tıpkı Tarım İl Müdürlüğü’nün pullarında olduğu gibi Tokat ibaresinin geçtiği pullardır. Dört adet pulun tamamı Tokat İl Sağlık Müdürlüğü ibaresini üzerinde taşımaktadır. Pullar 2022 tarihlidir. 5 TL’lik ilk pul “e-nabız”, ikinci pul “kanserde erken teşhis”, 10 TL’lik pul “sağlıklı hayat merkezleri danışmanlık hizmetleri”, 31 TL’lik pul “112 Acil” ile ilgili bilgilendirme mesajları içermektedir (Bk. EK-2). 2022 senesinde Tokat’ta kişisel pul çıkaran kurumlardan birisi de Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi olmuştur. Üniversitenin açılışının 30. yılı anısına çıkarılan altı pulun 3’ü 7,50, 3’ü 20,50 TL değerindedir. 7,50 TL değerindeki pullardan ilkinde yol üzerinde üniversiteye doğru ilerleyen arkası dönük bir öğrencinin fotoğrafı yer almakta ve “geleceğe güvenle” sloganı yer almaktadır. İkinci pulda güneş enerjisi panelleri gösterilmekte ve herhangi bir slogana yer verilmemektedir. Üçüncü pulda ise rektörlük binasının bir silüeti bulunmaktadır. Bu pulda da slogan bulunmamaktadır. 20,50 TL’lik pullarda güneş enerjisi panelleri, üniversitenin kuş bakışı görünümü ve 30. yıl logosu slogansız bir biçimde yer almaktadır (Bk. EK-2). 285 5 . Sulusokak, Tokat T O K A T S E M P O Z Y U M U Sonuç Tokat, içerisinde doğrudan yer aldığı pulların yanı sıra 30.06.1967 tarihinde, E-5 Karayolunun Tanıtılması konulu iki değerli anma pulunda, “Meyveler 1992” Pul Bloku’nda ve 19.05.2019 tarihinde çıkarılan Millî Mücadele pullarında dolaylı olarak anılması gereken bir ildir. Zira, şimdiki adıyla D-100, 1992 senesine kadarki adıyla E-5 karayolu olarak bilinen ve Türkiye’yi Batı’dan doğuya kat eden kuzey karayolu Kelkit Vadisi boyunca Tokat’ın Erbaa, Niksar ve Reşadiye ilçelerinden geçmektedir. “Meyveler 1992” dörtlü pul blokundaki kayısı 286 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T dışındaki kiraz, üzüm ve elma konusunda Tokat Türkiye’nin önde gelen üretim merkezlerinden birisidir. Millî Mücadele serisindeki pullar içerisinde yer alan ve Atatürk’ün Samsun’dan Amasya’ya, Amasya’dan Erzurum’a ve Erzurum’dan Sivas’a olan yolunu gösteren pul da Tokat’la dolaylı yönden alakalıdır. Örneğin Mustafa Kemal Paşa 22 Haziran 1919’da Amasya’dan Sivas’a giderken Tokat’a da uğramıştır. Bütün bunların yanında tarihini belirleyemediğimiz Zile Verem Savaş Derneği’ne ait üç farklı bedelli pul ise Tokat’ın ilçelerinin adının geçtiği tek pul olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu pul yardım pulu olarak da diğer posta pullarından farklıdır. Verem savaş pulları 1959’dan sonra mektup zarflarına posta pulu yanında konulmasına izin verilen bağış pullarıydı. Pullar hem veremle savaşa katkı sunuyor hem de verem savaş derneklerinin görünürlüklerini sağlıyordu (Bk. EK-1). Tokat ili şehir pulları genel olarak düşünüldüğünde kendiyle benzer büyüklükteki illerden geri kalmamıştır. Hatta gerek kişiler gerekse kurumlar bazında kişisel pullarda ağırlıklı bir yere de sahip olmuştur. Bununla birlikte, Tokat PTT tarafından emisyona çıkarılan pullarda tam olarak hak ettiği yeri bulamamıştır. Zira, çok köklü bir geçmişe sahip ve şehir kültürünün pek çok özelliğini içerisinde barındıran bu şehir PTT’nin çıkardığı bazı serilerde yer almayı gerçekten hak etmiştir. Tokat müzeler, kuş evleri, antik kentler, fabrikalar, tarihi çarşılar, geleneksel Türk evleri, medreseler, tarihi eserler, çiçekler, tarihi çeşmeler, göller, Türk mutfağı, jeotermal kaynaklarımız, hayvanlar, geleneksel Türk el sanatları, tarihi posta yolları, türbeler, İpek yolu üzerindeki kervansaraylar, köprüler, kaleler, doğal koruma alanları ve millî parklar, kültür varlıklarımız, sakin şehirler gibi, içerisinde yer alabileceği, çok sayıda pul serisinde yer almamıştır. 2015’teki müzeler serisine Türkiye’nin en eski etnografya müzelerinden birisi olan Tokat Müzesi’nin girememesi şehrin tanıtımı bakımından önemli bir eksiklik olmuştur. 2018’deki Atatürk evleri serisine Tokat’taki Atatürk evi de dâhil olabilirdi. Bu meyanda 2021’de başlanan ve Ayazma Camii ile Topkapı Sarayı Darphane-i Amire kuş evinin içerisinde yer aldığı iki pula Tokat Ulu Cami’de ve Zile Yeni Hamam’daki kuş evleri katılabilir. Pulların birçok amacı ve faydası yanında şehirlerin ve şehirlerde yer alan pek çok eser, değer ve kişinin tanıtımında da önemli rol oynadığı bir gerçektir. Bu bakımdan Tokatlı idarecilerin, koleksiyonerlerin, akademisyenlerin, sivil toplum örgütü temsilcileri, PTT görevlileri ve şehrin bütün bileşenlerinin her sene hazırlanan pul serilerini takip etmesi ve PTT serilerine 287 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U Tokat’a özgü unsurları dâhil etmesi şehirli olmanın getirdiği önemli bir sorumluluk ve aynı zamanda bir zorunluluktur. 2005’te PTT’nin başlattığı kişisel pul hizmeti kapsamında Tokat PTT Başmüdürlüğü/Karşıyaka PTT Müdürlüğü Tokat’taki birçok kamu kurum ve kuruluşlarına yaptıkları hizmetleri anlatan kişisel pulların yanında gerçek kişilere de hatıra amaçlı kullanımları için yarım milyon Türk lirasını aşan bedelde kişisel pul bastırarak hem şehrin tanıtımına katkı sunmuş hem de PTT’ye dikkate değer bir gelir sağlamıştır. Bu meyanda bu çalışmanın yazarlarından Mustafa Kılınç’ın fotoğrafladığı Hıdırlık Köprüsü pulu gene çalışmanın yazarları tarafından kişisel pula dönüştürülmüştür (Bk. EK-3). 288 P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T EK 1-Tokat’ı Dolaylı Olarak İlgilendiren Pullar ve Zile Verem Savaşı Derneği Pulu Meyveler 1992 (25.11.1992) Millî Mücadele’nin 100. Yılı Pulları (19.05.2019) E-5 Karayolunun Tanıtımı (30.06.1967) Zile Verem Savaşı Derneği Yardım Pulları (Tarihsiz-Tahminen 1950’ler sonrası) 289 5 . T O K A T S E M P O Z Y U M U EK-2. Tokat’taki Resmi Kurumların Çıkardığı Kişisel Pullar Kuruluş Tokat Belediyesi (2017) Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü (2018) Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü (2019) Tokat Belediyesi (2020) 290 1 2 3 P O S T A 4 P U L L A R I N A 5 Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T 6 291 5 . Kuruluş Tokat İl Özel İdaresi İl Tarım ve Orman Müdürlüğü (2021) Tokat Defterdarlığı (2022) İl Sağlık Müdürlüğü (2022) TOGÜ (2022) 292 1 T O K A T S E M P O Z Y U M U 2 3 P O S T A 4 P U L L A R I N A 5 Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T 6 293 5 . 294 T O K A T S E M P O Z Y U M U P O S T A P U L L A R I N A Y A N S I Y A N B İ R Ş E H İ R : T O K A T EK-3. Murat HANİLÇE ve Mustafa KILINÇ’ın Bu çalışma İçin Hazırlattığı Kişisel Pul (Tokat Hıdırlık Köprüsü-2022) 295