Prijsontwikkeling van varkensrechten

Sanerings-en beëindigingsregeling varkenshouderij

Het doel van de regeling wordt in het akkoord als volgt omschreven: "Een generieke (vrijwillige) sanerings-en bedrijfsbeëindigingsregeling (subsidieregeling) voor varkensbedrijven die geuroverlast voor hun omgeving veroorzaken en die hun bedrijf willen beëindigen." "Geur van varkensbedrijven is de belangrijkste oorzaak van overlast in veedichte gebieden. Het aangrijpingspunt van de maatregel is daarmee geuroverlast van varkensbedrijven op hun omgeving. Andere aspecten, zoals ammoniak, fijnstof, methaan en endotoxinen liften bij een bedrijfsbeëindiging mee." De doelgroep wordt als volgt omschreven: "Varkensbedrijven die een geurbelasting op omwonenden in hun directe leefomgeving hebben (de zogenaamde voorgrondbelasting) en die hun varkensbedrijf geheel of gedeeltelijk of die hun varkenshouderijtak willen beëindigen. De regeling wordt opengesteld in de bestaande concentratiegebieden Zuid en Oost uit de Meststoffenwet (in deze gebieden wordt circa 83% van de varkens gehouden)".

Gelijktijdig met de Sanerings-en beëindigingsregeling zal er een 'innovatie-en investeringsinstrument' worden ingesteld 'voor stallen en technieken waarmee brongericht milieu-emissies uit de stal (geur, ammoniak, methaan, fijnstof en endotoxinen) zoveel mogelijk worden voorkomen' (Hoofdlijnenakkoord p.5). 2 In het hoofdlijnenakkoord over de Regeling staan een aantal uitgangspunten die mogelijk van invloed zijn op de prijsvorming van de varkensrechten:

•

Er zullen selectiecriteria worden geformuleerd ten aanzien van de geurbelasting van individuele varkensbedrijven op omwonenden en voor het verminderen van de cumulatieve achtergrondbelasting van geur ('de geurdeken').

• Varkenshouders die aan de voorwaarden voldoen, komen in aanmerking voor een vaste, marktconforme vergoeding voor de op het bedrijf geregistreerde varkensrechten en voor een nader vast te stellen beëindigingsvergoeding gebaseerd op het waardeverlies van de stallen.

• Gedoogstoppers 2020 3 : provincies en gemeenten brengen op korte termijn de situatie in beeld met betrekking tot 'gedoogstoppers', waardoor voldoende zicht ontstaat op stoppers en doorstarters. Op basis van de uitkomst van die inventarisatie wordt besloten of het doelmatig is om gedoogstoppers toe te laten tot de Regeling.

• Voor maximaal effect en om verplaatsing van de problematiek te voorkomen, wordt de opgekochte productieruimte definitief uit de markt gehaald (doorgehaald); het aantal varkens gaat dus krimpen.

• Planning: LNV overweegt om na bekendmaking van de Regeling in het eerste kwartaal van 2019 een periode van vier tot zes maanden te geven waarin ondernemers een besluit kunnen nemen om al of niet in te schrijven voor de Regeling. Openstelling van de regeling wordt voorzien in twee tranches, halverwege 2019 en in 2020. De definitieve verdeling van de Rijksmiddelen voor de Sanerings-en beëindigingsregeling zal plaatsvinden op basis van een evaluatie van de resultaten, effectiviteit en het doelbereik van de eerste tranche van de Sanerings-en beëindigingsregeling.

De varkenshouderijsector vanuit EU-perspectief

Samen met China en de VS is de EU een leidende speler op de wereldmarkt voor varkensvlees, hoewel er in de afgelopen vier jaar een lichte daling is in de varkensstapel. De huidige varkensstapel in de EU28 bedraagt omstreeks 144 miljoen dieren. Binnen de EU zijn Duitsland en Spanje de grootste producenten van varkensvlees: samen vertegenwoordigen zij 41% van het aantal slachtingen in 2017.

De Nederlandse productie bedraagt ongeveer 6% van het Europese totaal (gemeten in binnenlandse slachtingen). Het aandeel van Nederland in de totale export van varkensvlees vanuit en tussen EU-lidstaten ligt rond de 10%, met Duitsland als belangrijkste exportmarkt vanwege de nabijheid van de Duitse vleesindustrie. De Nederlandse varkensstapel (met inbegrip van zeugen en biggen) vertegenwoordigt 8-9% van het Europese totaal.

In termen van de kostenstructuur is de concurrentiepositie van de Nederlandse varkenshouderij in de laatste vijf jaar verslechterd (Hoste, 2017). Niettemin handhaaft Nederland in de biggenproductie een gunstige kostenpositie, vergeleken met andere landen als Duitsland.

In deze context is de verwachting dat een Sanerings-en beëindigingsregeling door de Nederlandse overheid slechts minimale gevolgen zal hebben voor de varkensprijzen in de EU. Het gaat immers slechts om een reductie van minder dan 1% van de totale productie in Europa.

Prijsvorming varkensrechten

Het systeem van varkensrechten

De beheersing van de landelijke mestproductie van varkens is onderdeel van het mestbeleid. De overheid introduceerde in 1998 de varkensrechten, met als doel de nationale varkensstapel met 25 procent in te krimpen. Op dat moment waren er 11,9 miljoen varkensrechten in omloop. Op dit moment zijn dat er ongeveer 8,7 miljoen, dat is ruwweg 27 procent minder dan in 1998.

De varkenshouders moeten aan het eind van het jaar voldoende rechten hebben voor het aantal varkens dat zij gemiddeld over het jaar hebben gehouden. De varkenshouders die tegen het einde van het jaar onvoldoende rechten hebben, zullen rechten moeten bijkopen of leasen.

Daardoor vindt de meeste handel in rechten plaats aan het einde van het jaar: 90% in de tweede helft van het jaar, waarvan het merendeel in het vierde kwartaal, met een piek in november.

Een bedrijf mag gemiddeld genomen in een kalenderjaar niet meer varkens houden dan het aantal dierproductierechten dat het heeft. Het aantal benodigde varkensrechten wordt berekend door het gemiddelde aantal dieren in de verschillende categorieën te vermenigvuldigen met de

Voorspelling van de prijs van varkensrechten in Nederland

Beschrijving van het model

Voor deze analyse is een zogenaamd 'equilibrium displacement model' (EDM) ontwikkeld. Een EDM is een partieel evenwichtsmodel en geeft een eenvoudige en gestileerde weergave van een sectormarkt met vraag en aanbod. 10 Het model bevat de twee geografische regio's, Regio Zuid en Regio Oost, waar het grootste deel van de varkensproductie plaatsvindt en waar dus ook de rechten aan verbonden zijn en verhandeld worden.

Bij het opstellen van het model zijn de volgende gebeurtenissen meegenomen:

• De ROK-regeling -in 2019 zal een deel van de rechten (aanname 50%) die in 2017 via de ROK-regeling zijn opgekocht tegen een gereduceerde prijs terugkomen in de markt (prijsreductie van 45,40 euro op een inkoopprijs van 128 euro voor regio Zuid, 90,50 euro voor regio Oost en 90,15 euro in overig Nederland; daarmee komen de verkoopprijzen van deze rechten op 82,60, 45,10 en 44,75 euro per recht).

• De POR-regeling -deze is per 1 januari 2018 afgeschaft. De POR-regeling stond een aantal varkenshouders toe hun aantal dieren uit te breiden zonder daarvoor een evenredig aantal rechten aan te schaffen, op voorwaarde dat ze de mest van de beoogde uitbreiding op hun bedrijf verwerkten of lieten verwerken.

• Gedoogstoppers -varkenshouders die over onvoldoende middelen beschikten om hun bedrijf naar emissiearme huisvesting te moderniseren, konden hun bedrijf voor beperkte tijd voortzetten, maar moeten de markt vóór 2020 verlaten. In het model wordt verondersteld dat zij in 2019 stoppen en dan ook hun rechten verkopen.

• Autonome stoppers -uit statistieken is afgeleid dat jaarlijks gemiddeld 6% van de bedrijven met varkens stopt. De aanname is dat dit jaarlijks om 3% van het aantal dieren gaat. De bedrijven verlaten de markt vanwege financiële problemen, pensionering, structuurveranderingen enzovoort. De varkensrechten van deze autonome stoppers worden veelal overgenomen door groeiende bedrijven, wat leidt tot een min of meer constant aantal dieren door de jaren heen. Dit jaarlijkse aanbod van 3% van de varkensrechten wordt geacht deel uit te maken van de normale aanbodcurve van varkensrechten. Om rekening te houden met de structuurverandering in de sector (dalend aantal bedrijven vanwege autonome stoppers en diverse regelingen, leidend tot een kleiner aantal bedrijven, die gemiddeld steeds groter worden) worden de vraag-en aanbodcurves in het model geleidelijk bijgesteld (herijking).

• Sanerings-en beëindigingsregeling (120 miljoen euro), leidend tot opkoop van rechten in 2020 en 2021 (aanname is dat dit 50/50 wordt verdeeld over de twee jaren). • Er is voor elke regio slechts één rechtenprijs voor varkens;

• Prijzen voor biggen en voor slachtvarkens worden verondersteld in de komende jaren stabiel te zijn. Deze prijzen zijn voor het model een exogeen gegeven;

• Er is geen autonoom scenario opgenomen (zonder gedoogstoppers en zonder de Regeling). De gevoeligheidsanalyses laten zien dat een dubbele opkoop van rechten leidt tot een duidelijke prijsstijging. Vooral in 2021 leidt het tot een prijs die fors oploopt tot boven het huidige niveau.

Een verschuiving naar meer opkoop in 2020 (1 e tranche) en minder in 2021 (2 e tranche) leidt tot een hogere prijs in 2020, maar heeft geen invloed op de prijzen in 2021. Een extra aantal Brabantse stoppers leidt tot een verdere prijsdaling in Zuid in de jaren vanaf 2019.

Discussie: model en expertkennis

Het EDM-model -in deze eenvoudige versie -wordt gebruikt om gestructureerd na te denken over belangrijke invloeden op de rechtenprijzen, en om een traceerbare inschatting te maken van de prijsontwikkeling in de komende drie jaren, mede onder invloed van de Regeling. Aan de uitkomsten van het model moet echter geen absolute waarde worden toegekend. Er liggen veel aannames aan ten grondslag en er zijn veel onzekerheden waar het model geen rekening mee houdt. Bovendien is het model op jaarbasis uitgevoerd en zegt het dus niets over verwachte prijstrends of -schommelingen binnen het jaar.

Om die reden zijn de uitkomsten van het EDM-model besproken met sectorexperts uit het Wageningen Economic Research-/DLV-team. Aan de hand daarvan is bevestigd is dat de prijstrends -met een sterke daling in 2019 als gevolg van de gedoogstoppers en een opleving in 2020 en 2021 vanwege de opkoopregeling -logisch en verdedigbaar zijn. Tegelijkertijd is het absolute niveau van de prijsvoorspelling grofmazig, dat wil zeggen dat de prijs zich nog in een ruime bandbreedte rondom de voorspelde prijs kan bewegen, zeker ook binnen het jaar. Dit is ook afhankelijk van de timing van de verschillende parameters, bijvoorbeeld wanneer de rechten van gedoogstoppers op de markt komen en wat het precieze aantal daarvan is. Daarnaast is er geen rekening gehouden met een te verwachten opleving van de varkensmarkt. Als dat gebeurt, kunnen rechtenprijzen hoger uitvallen dan in het model is berekend. Dit is niet verder kwantitatief uitgewerkt, maar aanleiding voor een advies met een bandbreedte.

13 | Prijsontwikkeling van varkensrechten | Wageningen Economic Research

Advies

Gezien bovenstaande voorspelling -en de onzekerheden daaromheen -wordt voorgesteld in de

Regeling te werken met een richtprijs -op tientallen euro's afgerond -van 70 euro voor Zuid en 40 euro voor Oost in 2019. Deze richtprijs kan bij de bekendmaking van de Regeling in het eerste kwartaal van 2019 worden gecommuniceerd. Daarbij adviseren wij dat de uiteindelijke opkoopprijs nog maximaal 10 euro per recht kan afwijken van de richtprijs, naar boven dan wel naar beneden, afhankelijk van de actuele ontwikkeling van de rechtenprijs in de loop van 2019.

Met deze bandbreedte wordt tegemoetgekomen aan enerzijds de onzekerheid van het verloop van de rechtenprijs, en anderzijds aan de behoefte om duidelijkheid te geven over de te verwachten rechtenprijs aan zowel ondernemers als overheid. 12

Voor het draagvlak zal het belangrijk zijn om duidelijk en zorgvuldig de redenen uit te leggen waarom de richtprijs zoveel lager ligt dan de actuele marktprijs van 110 euro voor Zuid en 60 euro voor Oost, en waarom gekozen is voor een richtprijs en een bandbreedte.