Çin'de Hui'ler

Çin’de Hui’ler ve Han halkının oluşması Güney Sibirya (çekirdek bölge)’dan güneye iki büyük göç öncesi, Sarı ırmak ve Pekin’e kadar olan bölgede sapien varlığı öngörülmüyor. Sumatra süper yanardağı Toba, yaklaşık 77.500 yıl önce (CM:23) dünyanın bilinen en büyük yanardağ patlamalarından birini yaratmış ve etkisi Sarı Irmak’a kadar kendini göstermişti. Brakisefalinin kadınlarda 140, erkeklerde ise 60 bin yıl önce (AH:66) sarı ırkta (BL) gerçekleştiği varsayılıyor1. Erkeklerin cinsel göstergeleri olan yontmataş dilgiler ise, sadece 60 byö brakisefal olmaya başlayan erkeklerce üretilmekteydi. 1 İlk modern Homo sapien 170 byö doğmuştu(CM:36) ve sarı ırka mensuptu.(BL) (TAK) Üst Yontmataş’ta “Çekirdek Sibirya”dan çevre bölgelere doğru yapılan büyük göçlerin ilki, dilgi teknolojisinin ortaya çıkması ve yayılımı ile ilgilidir. Dilgi teknolojisinin ~43*/41 byö Kuzey Çin’e (Shui-dong-gou) ulaştığına dair bulgulara sahibiz. (DSG:ıv) Bu halk, sarı ırka mensup ve brakisefal Yenisey-Baykal-Lena2 halkıdır. Bu yıllarda Karga ılıman evresi yaşanmakta ve uygun iklim koşullarında ırmak ve göl kıyılarında sayısız obalar kurulmaktaydı. * Çin-Shaanxi eyaletinde Yichuan ilinin Sarı Irmak kıyısındaki Longwangchan Üstyontmataş köyünde (36º09'K, 110º26'D) açık alan yerleşiminin kültür katmanı Mö. 45.000’ye tarihlenmiştir. Doğrudan vurma yöntemiyle kuvars ve kuvarsitin hammadde olarak kullanıldığı taş buluntular arasında yan kazıyıcılar, ön-kazıyıcılar ve uçlar ağırlıklı olarak görülmektedir (Zhang vd. 2011: 1537). (DSG:355) 2 Güneri, 2018:TAK İkinci göç ise, iklim şartlarının kötüleştiği Sartan Evresi’nin başlarından itibaren (Mö. 30 by sonrası) Arkaik Altay Halklarından kopan bazı topluluklar Kuzey Çin’e göç etmiş, Sarı Irmak havzası ve Pekin çevresine kadar ulaşmıştı. Bu göçün sonucunda, Kuzey Çin’de ~28/27 by’dan itibaren “gerçek” (baskı tekniği kullanılan) mikrodilgi teknolojisine sahip taş endüstrileri ortaya çıkmaya başlamıştı. (DSG:v) Bu halk da “kuzeyden gelen*” brakisefal ve sarı ırka mensuptur. Baskı tekniği ile dilgi çıkarımı, üçüncü bir üst aşamadır. Doğrudan vurma tekniği ve Dolaylı vurma tekniği sonrasında geliştirilen bir tekniktir. (BT:43) Sibiryalı halk ile gittiği her yere yayılır. *Hui’ler, Eski Çin kaynaklarında “kuzeyden gelen halk” olarak adlandırılır. Sarı ırmak, Tibet-Qing-hai eyaleti platosundan doğar ve Sarı Deniz'deki Bo Hai Körfezi'ne dökülmeden önce günümüzde yedi eyalet ve iki özerk bölgesinde 5.464 kilometre boyunca akar. Batıdan doğuya: Qinghai, Gansu, Ningxia, İç Moğolistan, Shaanxi ve Shanxi sınırı, Henan ve Shandong’u sular. https://factsanddetails.com/china/cat15/sub103/item448.html Çin’e tarım kültürü de kuzeyden gelir. Çin Coğrafyası, temel olarak İç ve Dış Çin diye ikiye ayrılır. Bir yandan yerleşik düzenin, gelişmiş sulamalı tarım ile çöllerin vahalarında bulunan düzlük ovalarda yaşayan, diğer yanda göçebe hayvancılık arasındaki fark olarak da nitelendirilir. İç Çin'de alüvyonlu ovalar, nehir vadileri, inişli çıkışlı tepeler vardır3. Medeniyet merkezleri, Sarı Nehrin havzasının (Hui-ang*) alt ve orta kısımlardaki ulaştığı ovadan, Yang-tze nehrinin havzasına kadar konumlanmaktadır4. (ÇU:2) 3 Blunden, Elvin. 1989: 14. 4 Chang-Qun, Xue-Chun, Wang, Chien 1998: 572. *Muktedir Ana/tanrıça. [Ya da “Hû…anam/tanrım”] Hui: “Muktedir olan” Kuzeyden gelen yabancılar: Yapılan kazı çalışmaları sonrasında Longshan kültürünün Yang-Shao kültürünün üzerinde olduğu gözlemlenmiştir. Bu da bize Sarı Nehir vadisindeki barışçıl değişimi belirtmektedir5. Genel anlamda dönemin özellikleri; damların otlarla kaplı olduğunu ve ocak yeri ve fırınların olduğunu, yerlerin sıvanmış olduğunu görmekteyiz. Köylerin boyutlarının gittikçe, büyüdüğünü de görmek mümkündür6. (ÇU:4) 5 Bauer 2013: 57. 6 Blunden,Elvin 1989 : 50. Yang-Shao* kültüründe, derin savunma amaçlı hendeklerin olduğu, daha sonra aynı yerde ortaya çıkan Longshan kültüründe ise toprak surların varlığı bilinmektedir. Köylerin merkezlerinde ambar çukurlarının ve ağılların ortak kullanımı söz konusudur. Gömme adetlerinin yanı sıra, kehanetlerle de ilgilenilmektedir. Kaynatılan geyik ya da öküz kemiği çatlağından bir takım kehanetlerde bulunulmaktadır.(ÇU:4) Her iki kültür de anaerkil kuzeyli Hui’lerin özelliklerini taşımaktadır. Savunma surları ve hendekler, dışardan gelecek çapulcu** baskınlarından korunmak içindir. * Yangshao kültürü, Mö. 5000-3000 yılları arasında, günümüzdeki Orta Çin'in (özellikle Henan, Shanxi ve Shaanxi eyaletleri) sınırları içinde kalan Sarı Nehir bölgesindeki bir kültür kompleksini ifade eder. https://www.turkedebiyati.org/wp-content/uploads/capulcu-.jpg Kuzey Han Çinlileri ile İç Moğolistan Moğolları veya Tacikler ile Özbekler gibi farklı dilleri konuşan, farklı kültüre sahip topluluklar benzer genetik yapı göstermektedir. (DSG:25) Günümüzde 56 farklı etnik unsurun yaşadığı Çin'de nüfusun yaklaşık %92'sini Han Çinlileri oluşturmaktadır. Diğer başlıca etnik gruplar Uygur Türkleri, Zhuanglar, Mançular, Huiler, Miaolar, Tujialar, Yiler, Moğollar ve Tibetlilerdir7. Hepsinde az veya çok sarı ırk genotipi vardır. 7 https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-cin/ Çin topraklarına seramik yapımı da kuzeyli halkla[Hui] gelmiştir. Yang-Shao kültüründe elle şekillendirme varken Longshan*da çark kullanımı başlar. Siyah çömleklerde, geometrik motifler sıklıkla görülmekteyken kullanım amaçları ekonomik açıdan (sıvı taşınması, yiyecek yapılması ve muhafaza edilmesi) tercih edilmekteydi. (ÇU:4) *Mö. 3000 ila 1900 yılları arasında Kuzey Çin'in orta ve alt Sarı Nehir vadisi bölgelerinde görülen geç Neolitik kültür. Çin topraklarında tarımın yaygınlaşması Gömüler arkeolojik açıdan sosyal örgütlenmenin anlaşılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Ölüler Yang-Shao kültüründe yerleşim dışındaki alana rahatlıkla gömülürken, Longshan da gömüler yerleşimlerin merkez noktalarına içeri alınmıştır. Bu dönemde aynı zamanda gömütlerin daha az eşitlikçi olduklarını da görmekteyiz. Bir yerde kurbanlarla ve sayısı yüzü aşkın yeşim ile gömülen bir adam, diğer yerde kafası ya da başka uzuvları olmayan çukurlara atılan kemikler de bulunmaktadır8. Böylece dini inançların varlığını görmek de mümkün olur. (ÇU:4) Anaerkil dönemde görülen din K’amlık (chamanism) kadınların dinidir ve kuzeyden gelmiştir. Longshan kültüründe hem içerden hem dışardan isyan hareketleri ve kalkışmaların olduğunu ve sert bir şekilde cezalandırıldıklarını, cezalandırılanların ya uzuvlarının kesilmekte ya da dışarı atıldıklarını artan çapulcu saldırılarından ve alınan korunma önlemlerinden (hendek ve sur yapımı) anlıyoruz. 8 Pointing, 2015: 51-52. Çin’de görülen ilk bitkisel tarım ürünleri pirinç, mısır(darı) ve soyadır. Hong-Chou Koyu’ndaki Yang-tze Deltası’nda, Mö. 6500’lerde pirinç ekimi başlamıştır. İleriki dönemde bu alanda pirince ek olarak soya fasulyesi de ekilmiştir. Bu koyda yaşayan halk aynı zamanda balık ve küçük kuş avı ile geçinmekteydi. Bir diğer yer ise Sarı Nehrin Wei Nehri ile birleştiği Doğu Çin Ovası’nda bulunmaktadır. Bu alanda, süpürge darısı ve tilkikuyruğu darısı ekimi yapılırken Mö. 5000’lerde tavuk evcilleştirilmiştir9. (ÇU:3) 9 Pointing, 2015: 50-51. Neden bu kadar uzun uzadıya Çin’den bahsediyoruz dersek, her kültür yaratıldıktan bir süre sonra bütün eski karalara yayılmakta, analar ve kızları tarafından korunarak aynen kopyalanmaktadır. Sibirya’dan Anadolu’ya ve Basra Körfezine kadar obalar birbirinin kopyası kurulmaktadır. İlerdeki yazılarımda bu tezimi kanıtlamaya çalışacağım. *Not: Hui’ler, anaerkil Ön-türk boyudur. Tarihte “Hui-nu”, Huing-nu, Hu-nu olarak bilinir. Neredesin, bana baksana anlamında, genellikle kadınlarca kullanılan bir seslenme sözü. Arapça "O" anlamına gelen ve kullanılan bir ifadedir. Sufi literatüründe sıklıkla Tanrı'yı kastetmek için kullanılır. Ayrıca Eckankar'da Tanrı'ya söylenen sevgi şarkısının (Hue) adıdır. K’amlık’tan köken alır. Türkçede kullanılan "Hay'dan gelen Hu'ya gider" sözünde demek istenen de Yaradan'dan gelenin yine O’na döneceği anlamını taşır ki “Hayy” Allah'ın isimlerinden birisidir ve "diri, dirilten, yaşamın kaynağı olan" anlamına gelir. Eskiden dervişler arasında kullanılan bir selamlaşma sözüdür. CM: Cro-Magnon. Brian Fagan. Say Yayınları, İstanbul. 2019. GK-1: Güneşin Kızları-1. A. Semra Eyinnen. Çıngı Yayınları, İstanbul. 2014. AH: Ataların Hikayesi. Richard Dawkins. Hil Yayıncılık. 2022. BL: Büyük Larousse Ansiklopedik Sözlük. Milliyet Gazetesi Armağanı. TAK: Türk Altay Kuramı. Semih Güneri. Kaynak Yayınları, İstanbul. 2018. DSG: Genetik ve Arkeolojik Araştırmalar Işığında Üst Paleolitik Çağ'da Arkaik Altay Halklarının Doğu Sibirya'dan Göçleri. Evrensel Barış Berkant. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Arkeoloji Programı. İZMİR. 2020. (https://avesis.deu.edu.tr/yonetilen-tez/e3358d4d-3788-47a8-b802-176240cfc0e0/genetik-ve-arkeolojik-arastirmalar-isiginda-ust-paleolitik-cagda-arkaik-altay-halklarinin-dogu-sibiryadan-gocleri) BT: Anadolu’da Neolitik Dönem’de Baskı Tekniği ile Taş Yongalama: Uygulama, Dağılım ve Kültürel Farklılıklar. Nurcan Kayacan. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Tarih Öncesi Arkeolojisi Bilim Dalı Doktora Tezi. 2005. (http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/53330.pdf) ÇU: ÇİN UYGARLIĞI. NESLİGÜL KANBER. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PROTOHİSTORYA VE ÖN ASYA ARKEOLOJİSİ ANA BİLİM DALI, İZMİR.2015. (DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Aylin Ümit ERDEM OTMAN)