Nazım Hikmet ve Bulgaristan Halk Cumhuriyeti

(SeХсnТk 1902 – Moskova 1963) NÂZIM HİKMET VE BULGARİSTAN HALK CUMHURİYETİ Prof. Dr. Hayriye Süleвmanoğlu Yenisoy® Özet Uluslararası Barış нНülüne lсвık Рörülmüş (1950в.), Dünвa Barış Konseвi Bürosu üвeliğine seхilmiş olan Nсгım Hikmet’in Türk eНebiвatınНa belirli bir вeri varНır. Türk şiirine вenilikler Рetirmiş, bu şiirin хiгРisini Нeğiştirmiştir. AraştırmaМılar Nсгım Hikmet’in вalnıг Türkiвe’nin Нeğil, ББ. вüгвıl Нünвa eНebiвatının Нa en büвük şairlerinНen biri olНuğunu vurРulamaktaНırlar. Bu вaгımıгНa Nсгım Hikmet’in Сaвatı, НaСa aвrıntılı olarak Нa BulРaristan’a Рerхekleştirmiş olНuğu гiвaretleri ele alınaМaktır. Anahtar Kelimeler: Türk eНebiвatı, Türk şiiri, BulРaristan Рeгileri Abstract Being a receiver of the International Peace Prize (1950) and elected for The World Peace Council Bureau Nсгım Hikmet Сas a НeПinite place in Turkish literature. Having renewed the Turkish poetry, he changed its line. ResearМСers empСasiгe Nсгım Hikmet as one oП tСe Рreatest ББ. Мenturв poets not onlв in Turkeв, but also in the world literature. This review undertakes Nсгım Hikmet’s liПe, more speМiПiМallв Сis visits to BulРaria. Keywords: Turkish literature, Turkish poetry, visits to Bulgaria SoвХu ЛТr КТХeНen geХen NсгıЦ HТkЦet 15 OМКk 1902’Нe SeХсnТk’te Нünyaya geldi. RessКЦ Aвşe CeХТХe HКnıЦ ТХe СКrТМТвe ЦeЦurХКrınНКn HТkЦet NсгıЦ Beв’Тn oğХu. нnМe ® E. н. о.; sofТК1967@КЛЯ.Лg КТХesТnНe öğrenТЦ görЦeвe ЛКşХКНı. FrКnsıг НТХТnНe öğretТЦ Яeren ЛТr okuХНК ЛТr вıХ okuНu. İХköğrenТЦТnТ Göгtepe’НekТ NuЦune MekteЛТnНe (TКşЦektep) tКЦКЦХКНıktКn sonra Galatasaray Sultanisine, ertesТ вıХ da NТşКntКşı SuХtКnТsТne verildi. Heybeliada Bahriye Mektebini bitirdi (1917-1919) Яe HКЦТНТвe KruЯКгörüne stКУвer güЯerte suЛКвı oХКrКk КtКnНı. AnМКk гКtüХМenp СКstКХığınК вКkКХКnЦКsı seЛeЛТвХe sКğХık kuruХu kКrКrıвХК КskerХТkten хıkКrtıХНı (1920). Büвük ЛКЛКsı MeСЦet NсгıЦ PКşК’nın etkТsТвХe 14 вКşınНК şТТrХer вКгЦКвК ЛКşХКНı. İХk şТТrТ “Hсlс ServilerНe Ağlıвorlar mı?” 3 EkТЦ 1918’Нe Yeni Mecmua’НК вКвıЦХКnНı. İstКnЛuХ ТşgКХ КХtınКвken НТrenТş НuвguХКrını вКnsıtКn şТТrХer вКгНı Яe ЛunХКr Kitap, Alemdar, оmit gКгete Яe НergТХerТnНe 1920’Нe вКвıЦХКnНı. OМКk 1921 вıХınНК NсгıЦ HТkЦet Яe VсХс NurettТn MТХХî MüМКНeХeвe kКtıХЦКk üгere AnКНoХu’вК geхtТler. NсгıЦ МepСeвe gönНerТХЦeНТ, VсХс NurettТn’Хe BoХu LТsesТnНe kısК ЛТr süre öğretЦenХТk вКptıХКr. Bu НöneЦНe onХКr AnkКrК’НК Büвük MТХХet MeМХТsТnНe MustКfК KeЦКХ’e şКТr oХКrКk tКnıtıХЦışlar Яe MustКfК KeЦКХ şu tКЯsТвeХerНe ЛuХunЦuştur: “Baгı Рenх şairler moНern olsun Нiвe mevгusuг вaгmak вoluna sapıвorlar. Siгe tavsiвem Рaвeli şiirler вaгınıг”1. EвХüХ 1921’Нe NсгıЦ HТkЦet Яe VсХс NurettТn BКtuЦ üгerТnНen MoskoЯК’вК gТttТler. Doğu EЦekхТХerТ KoЦünТst оnТЯersТtesТnНe (KUTV) öğrenТЦe ЛКşХКНılar. İkТsТ Нe ТХk önМe FrКnsıгМК BöХüЦüne kКвНoХurХКr. SonrК NсгıЦ sosyoloji, politoХoУТ Яe sКnКt tКrТСТne вöneХТr. BТrхok ЦТХХetten genхХer Лu оnТЯersТteНe okuЦКktКНır. Bu вıХХКrНК NсгıЦ Hikmet şТТrХer вКгЦКвК НeЯКЦ eНer. MoskoЯК вКгКrХКrının topХКntıХКrınК kКtıХır Яe VХКНТЦТr MКвКkoЯskТ gТЛТ ünХü şКТrХerХe tКnışır. ŞТТrНekТ fütürТгЦ ve konstrüktТЯТгЦ КkıЦХКrınНКn etkilenir. нğrenТЦТnТ tКЦКЦХКНıktКn sonrК (1922-1924) TürkТвe’вe geХТr. 1925 вıХının ЛКşınНК TürkТвe KoЦünТst PКrtТsТ (TKP) 2. KongresТ üвeХТğТne seхТХНТ. KoЦünТstХerТn tutukХКnЦКвК ЛКşХКЦКХКrı üгerТne HКгТrКn 1925’te вenТНen Sovyetler BТrХТğТ’ne gТttТ. AnkКrК İstТkХсХ MКСkeЦesТnМe вokХuğunНК 15 вıХ СКpТs МeгКsınК хКrptırıХНı. CuЦСurТвetТn ЛeşТnМТ вıХı ЦünКseЛetТвХe хıkКrtıХКn КftКn вКrКrХКnКЛТХЦek ТхТn TeЦЦuг 1928’Нe вТne gТгХТМe TürkТвe’вe geХНТ. HopК, İstКnЛuХ Яe AnkКrК’НК 23 ArКХık 1928’e kКНКr tutukХu kКХНı. SonrК İstКnЛuХ’К geХerek Resimli Ay НergТsТnНe Яe fТХЦ stüНвoХКrınНК хКХıştı (1929). 1932’Нe Нört вıХК СüküЦ gТвНТвse Нe CuЦСurТвetТn 10. вıХНönüЦü ЦünКseЛetТвХe хıkКrtıХКn Кf ТХe tКСХТвe eНТХНТ. GКгeteМТХТk СКвКtını sürНürerek fıkrК вКгКrХığı вКptı. Oвun, roЦКn, şТТr хКХışЦКХКrıвХК uğrКştı (1933-1938). 1938 вıХınНК HКrp OkuХunНК вКpıХКn ЛТr КrКЦК seЛeЛТвХe orНuвu ТsвКnК teşЯТk Яe örgüt kurЦК ТННТКХКrıвХК СКkkınНК topХКnКn 28 вıХ 14 Кв 1 Nurettin, VсХс Vс-Nu (1999), Bu DünвaНan Nсгım Geхti, MТХХТвet ВКвınХКrı, İstКnЛuХ, 98. СКpТs МeгКsı ЯerТХНТ. İstКnЛuХ, кКnkırı, BursК МeгКeЯХerТnНe вıХХКrМК СКpТs СКвКtı вКşКНı. CeгКeЯТ НışınНКkТ СКвКtХК вКХnıг ailesinden Яe вКkın НostХКrınНКn geХen ЦektupХКrХК ТХetТşТЦ kuruвorНu. ГКЦКnını Лu ЦektupХКrК МeЯКp ЯerЦek Яe хeЯТrТ вКpЦКkХК geхТrТвorНu. İkТnМТ DünвК SКЯКşı вıХХКrınНК BursК МeгКeЯТnНe, ЦeşСur Zoya Нestanını вКгНı. ŞКТrТ НışКrıвК хıkКrЦКk ТхТn вКkınХКrı, НostХКrı хok хКЛКХКНı. 1949-1950 вıХХКrınНК NсгıЦ HТkЦet’Тn kurtКrıХЦКsı ТхТn kКЦpКnвК КхıХНı. UХusХКrКrКsı örgütХer de bu kampanyaya kКtıХЦış, koЦТteХer kuruХЦuştur. ABD, FrКnsК, İngТХtere, HТnНТstКn, IrКk, LüЛnКn, SurТвe Яe tüЦ sosвКХТst üХkeХerНe protesto gösterТХerТ НüгenХenЦТştТr. Büвük oгКnın kurtuХЦКsı ТхТn, BuХgКrТstКn HКХk CuЦСurТвetТ’nНe Нe 15 OМКk 1950’Нe SofвК’НК NсгıЦ HТkЦet’Тn üХke хКpınНК НКСК ТвТ tКnıtıХЦКsı Яe kurtКrıХЦКsı ТхТn хКХışКМКk ЛТr TeşeЛЛüs KoЦТtesТ kuruХНu. Bu komite, yazarlardan, gazetecilerden ve topХuЦ КНКЦХКrınНКn oХuşuвorНu. NсгıЦ HТkЦet’Тn СКвКtı СКkkınНК ЛТr rКpor вКвıЦХКnНı. EserХerТne Яe ЛunХКrХК ТХgТХТ вКгıХКrınК НК ЛТвogrКfТk Лir kıХКЯuг СКгırХКnНı. KıХКЯuгК şКТrТn ЛКгı şТТrХerТ Нe КХınНı. KoЦТte tКrКfınНКn СКгırХКnıp НКğıtıХКn ЦКterвКХХer, NсгıЦ HТkЦet’Тn tКnıtıХЦКsınНК Яe НКЯКsının НestekХenЦesТ ТхТn kКЦuoвu СКгırХКnЦКsınНК öneЦХТ ЛТr roХ oвnКНı. ArКştırЦКМı İsЦКТХ CКЦЛКгoЯ, оnТЯersТteХerНe öğrenТЦ görЦekte oХКn Türk genхХerТ de o aylarda pКвХКrınК НüşenТ вКptıkХКrını şöвХe КnХКtıвor: “Biгler, SoПвa вüksek okullarınНa okuвan Türk Рenхleri Нe Nсгım Hikmet’i tanıtma ve kurtarma kampanвasına aktiП olarak katılНık. Teşebbüs Komitesinin СaгırlaНığı broşürü alarak köвlere НağılНık. Tarım kooperatiПlerinНe, ПabrikalarНa toplantılar Нüгenleвerek Nсгım Hikmet’in kimliğini, sanatını, Нavasını anlattık. ToplantılarНa “Güneşi İхenlerin Türküsü”, “Kerem Gibi” vs. şiirleri хınlıвor, НinleвiМileri Мoşturuвor ve aвaklanНırıвorНuk: “---------------------Akın var Рüneşe akın! Güneşi гapteНeМeğiг Рüneşin гaptı вakın -----------------------“ (Güneşi İхenlerin Türküsü) “----------------------Ben yanmasam sen yanmasan biz yanmasak, nasıl хıkar karanlıklar aвНın-lığa. --------------------------“ (Kerem Gibi) Bütün toplantılarНa Türkiвe Сükümetine protestolar РönНeriliвor, büвük oгanın, barış savaşхısının НerСal serbest bırakılması isteniвorНu”2. NсгıЦ HТkЦet, sКğХığının ТвТ oХЦКЦКsınК rКğЦen, 8 NТsКn 1950’Нe ЛТrТnМТ КхХık greЯТne ЛКşХКr. BursК MeЦХeket HКstКnesТne kКХНırıХır. OrКНКn İstКnЛuХ МeгКeЯТne nКkХeНТХТr, sonrК НК İstКnЛuХ CerrКСpКşК HКstКnesТne gönНerТХТr. 11 NТsКnНК greЯe son ЯerТr. 2 MКвıs 1950’Нe ТkТnМТ КхХık greЯТ ЛКşХКr Яe 18 gün sürer. GreЯe ЛКşХКЦКsı TürkТвe’Нe Яe НünвКНК вКnkıХКr uвКnНırır. AnkКrК’НК OrСКn VeХТ, OktКв RıfКt Яe MeХТС CeЯНet NсгıЦ HТkЦet’Т destekХeЦek ТхТn üх günХük КхХık greЯТne вКtКrХКr. Türk КвНınХКrı ТЦгКХКrıвХК şКТrТn КхХık greЯТne son ЯerЦesТnТ, TürkТвe Büвük MТХХet MeМХТsТnНen вenТ Кf вКsКsının хıkКrtıХЦКsını talep ederler. NсгıЦ’ın вКşХı КnnesТ CeХТХe HКnıЦ da eХТnНe pКnkКrt, oğХunun kurtКrıХЦКsı ТхТn HКХТх köprüsü ЛКşınНК ТЦгК topХКЦКktКНır. Bu sırКХКrНК TürkТвe’Нe pКrХКЦento seхТЦХerТnТ DeЦokrКt PКrtТ kКгКnЦış Яe ТktТНКrК geХЦТştТr. 14 TeЦЦuг 1950’Нe ЛТr Кf вКsКsı хıkКr Яe ertesТ gün, 15 TeЦЦuг’НК Лüвük oгКn öгgürХüğüne kКЯuşur. Toplam 17 вıХ süren СКpТs СКвКtınНКn sonrК, Кrtık sükûn ТхТnНe вКşКЦКk Тster. CeгКeЯТne НüşЦeНen önМe вКnХКrınНК хКХışЦış oХНuğu ТnsКnХКr kenНТsТne Тş ЯerЦТş, хКХışЦКвК ЛКşХКЦıştır. NсгıЦ ЛТr süre senКrвo вКгКrХığı вКpЦış, СКвКtını sКğХКЦış, ЛöвХe вКşКЦКk istiyordu. Ancak polis tКrКfınНКn rКСКtınК ЛırКkıХЦКЦıştır. BТr Нe КskerХТk ЦeseХesТ ortКвК хıkКrırХКr. 48 вКşınНК oХКn şКТrТ askere almak isterler. CКЦЛКгoЯ, İsЦКТХ, Bulgaristan Türk Basını TariСinНe Вeni Işık/ Anılar), İstКnЛuХ, 2011, 372-373. 2 Gazetesi (Belgeler, Bilgiler, Bu durum NсгıЦ HТkЦet’Т НКСК НК teХсşХКnНırır. SКЛКСКttТn AХТ’nТn TürkТвeBulgaristan sınırı вКkınХКrınНК feМТ ЛТr şekТХНe öХНürüХЦesТ oХКвının kenНТsТвХe Нe tekrКrХКnЦКsını ТsteЦeг Яe ЯКtКnınНКn kКхЦКk, BuХgКrТstКn’К geхЦek kКrКrını КХır. 17 HКгТrКn 1951’Нe İstКnЛuХ’НКn КвrıХır. Bu tКrТС NсгıЦ HТkЦet’Тn TürkТвe СКsretТnТn ЛКşХКngıМı oХur Яe öХüЦüne kКНКr ЯКtКn СКsretТnТn Лüвük КМısıвХК вКşКr. Sabahın erken saatlerinde BoğКг’НКn sürКtХТ ЛТr Цotorlu tekne geхer. İхТnНe, вКХnıг NсгıЦ HТkЦet ТХe Цotoru kuХХКnКn ЛТr КНКЦ ЯКrНır. HerСКngТ ЛТr гorХuğК, sorguвК uğrКЦКНКn Цotor KКrКНenТг suХКrınК КхıХır. HeНef BuХgКrТstКn kıвıХКrıНır. Derken, kКrşıХКrınНК İstКnЛuХ’НКn KöstenМe’вe gТНen ЛТr geЦТ görünür. NсгıЦ HТkЦet kКrКrını НeğТştТrТr, Лu geЦТвХe RoЦКnвК’вК gТНer. KöstenМe ХТЦКnınНК onu ЛТr sürprТг ЛekХeЦekteНТr. RoЦКnвК DışТşХerТ BКkКnı Яe kКХКЛКХık ЛТr вКгКrХКr gruЛu NсгıЦ HТkmet’Т kКrşıХКr Яe Сep ЛТrХТkte Bükreş’e ЯКrırХКr. ŞКТr, Bükreş’te ТkТ gün kКХНıktКn sonrК RuЦen вКгКrХКrı tКrКfınНКn uğurХКnır Яe trenХe MoskoЯК’вК gТНer. MoskoЯК istasyonunda Sovyet YaгКrХКr BТrХТğinНen ünХü вКгКr Яe şКТrХer onu Лüвük törenХe kКrşıХКrХКr. SonrКХКrı, küХtür ЦerkeгХerТnНen, sТЯТХ topХuЦ kuruХuşХКrınНКn СeвetХer NсгıЦ HТkЦet’Т ziyaret ederler. O гКЦКnХКr MoskoЯК’НК MКksТЦ GorkТ EНeЛТвКt EnstТtüsünНe bulunan BuХgКr sКnКtхıХКr НК NсгıЦ’ХК görüşürХer. BuХgКrТstКn TürkХerТnНen Нe söг eНТХТr. оnХü ozan da soСЛet sırКsınНК onХКrК BuХgКrТstКn’К geХЦeвТ хok Кrгu ettТğТnТ, orКНК ЛeşвüгЛТn (500.000) Türk вКşКНığını, Лu ТnsКnХКrХК görüşЦek, konuşЦКk gerektТğТnТ, КrКХКrınНК ЛuХunЦКk ТsteНТğТnТ söвХer. * Nâzım Hikmet Bulgaristan’da. MoskoЯК’вК geХeХТ Сenüг ТkТ Кв geхЦТş NсгıЦ HТkЦet SofвК’НКn ЛТr НКЯet КХır. BuХgКrТstКn KoЦünТst PКrtТsТ Merkeг KoЦТtesТ Яe BuХgКr HüküЦetТ onu Лu üХkeвe НКЯet eНТвorНu. SoЯвet вönetТМТХerТ КХeХКМeХe NсгıЦ HТkЦet’Т SofвК’вК gönНerНТХer. SofвК’НК NсгıЦ HТkЦet devletin вüksek konuğu oХКrКk kКrşıХКnНı. O НöneЦНe TürkХer TürkТвe’вe kТtХe СсХТnНe göх etЦekte, üХkeНe tКrıЦ kooperКtТfХerТ kuruХЦКktКНır. ГekerТвК SerteХ’Тn вКгНığınК göre NсгıЦ HТkЦet’Тn BuХgКrТstКn’К НКЯet eНТlmesinin esas КЦКМının TürkХerТ TürkТвe’вe göх etЦekten ЯКгgeхТrЦesТ Яe koХСoг tТpТ tКrıЦ kooperКtТfХerТne üвe oХЦКХКrınНК koЦünТst вönetТМТХere вКrНıЦНК ЛuХunЦКsıНır3. NсгıЦ HТkЦet Лunu SofвК’вК geХНТkten sonrК öğrenТr. ŞКТr, şТЦНТвe kКНКr ЛöвХe ЛТr НuruЦХК kКrşıХКşЦКЦış, ЛКşınНКn ЛöyХe ЛТr şeв geхЦeЦТştТr. Bu КХКnda deneyimi yoktur, ama bir defa deneyecektir. NсгıЦ HТkЦet’Хe ЛТrХТkte gТНeМek oХКnХКr ЛeХТrХenЦТş, ЛunХКr КrКsınНК, genх kКНın şКТr BХКgК 3 Sertel, Zekeriya, Nсгım Hikmet’in Son Вılları, ReЦгТ KТtКЛeЯТ, İstКnЛuХ, MКвıs, 2001, 34-38. DТЦТtroЯК НК ЯКrНır, NсгıЦ’ın geгТХerТnТ “Nсгım Hikmet BulРaristan’Нa” КНХı ЛТr kТtКЛınНК вoХМuХuk notХКrı şekХТnНe КnХКtКМКktır. нnМe TürkХerТn вoğun ЛuХunНuğu KuгeвНoğu BuХgКrТstКn’К gТНТХТr. DoЛruМК, Deliorman, Gerlovo vb. ЛöХgeХer geгТХТr. VКrnК’вК НК gТНТХТr. SonrК Güneв BuХgКrТstКn’НК KırМККХТ şeСrТ Яe MestКnХı, KoşukКЯКk, EğrТНere kКsКЛКХКrı ТХe ЛКгı köвХer гТвКret edilir. CoşkuХu kКrşıХКЦК KırМККХТ’Нe oХur. 30.000’nНen fКгХК kКrşıХКвıМı, şeСrТ НoХНurЦuş, Сer вerНe konuk şКТrТn resТЦХerТ КsıХı, şТТrХerТnden НТгeХer вКгıХı. NсгıЦ HТkЦet görünür görünЦeг ЛeвКг ЛКrış güЯerМТnХerТ uхuruХur. ВenТ КхıХЦış PeНКgoУТ MekteЛТnТn (нğretЦen OkuХunun) öğrenМТ korosu şКrkıХКr söвХer. Büвük şКТr öğrenМТХerНen ЛТrТnТn söвХeНТğТ RuЦeХТ Türk СКХk türküХerТnТ НТnХeЦeвe НoвКЦКг Яe хok СeвeМКnХКnır. HeвeМКnХКnЦКsı НК norЦКХНТr, хünkü NсгıЦ HТkЦet Нe ЛТr RuЦeХТ TürküНür, SeХсnТk НoğuЦХudur. Büвük oгКn, gТttТğТ вerХerНe TürkХerХe soСЛet eНer, TürkТвe’вe göх etЦekten ЯКгgeхЦeХerТ Яe köвХerТnНe tКrıЦ kooperКtТfХerТ kurЦКХКrını Тster. KırМКaХТ вönetТМТХerТ, şeСrТn sokКkХКrınНКn ЛТrТne NсгıЦ HТkЦet’Тn КНını ЯereМekХerТ, ЛТr köвün de КНı “Nсгım Hikmet Köвü” olacağı vb. vaatlerde bulunurlar. SonrК НК sırКНК DТЦТtroЯgrКt şeСrТ ЯКrНır. TrКkвК’НК вenТ kuruХЦКktК oХКn Яe GeorgТ DТЦТtroЯ’un КНı ЯerТХen Лu sКnКвТ şeСrТnНe NсгıЦ HТkЦet’Т koЦünТst вönetТМТХerМe СКгırХКnЦış ЛТr sürprТг ЛekХeЦekteНТr. 1920’ХerТn ТХk вıХХКrınНК MoskoЯК’НК ЛerКЛer okuНukХКrı ТşХetЦe ЦüНürü MüСenНТs DТko İЯКnoЯ КНınНК ünТЯersТte КrkКНКşıвХК ЛuХuşur. EskТ СКtırКХКr onХКrı Doğu EЦekхТХerТ KoЦünТst оnТЯersТtesТnНe okuНukХКrı вıХХКrК götürür. BХКgК DТЦТtroЯК Лu ТkТ КrkКНКşın fКrkХı reУТЦХerНe öЦür sürНürНükХerТ sosвКХТгЦ sТsteЦТnНe ТnsКnХКrın ЦutХu, kКpТtКХТгЦ sТsteЦТnНe Тse Цutsuг oХНukХКrını ЛeХТrtЦeвТ Нe unutЦКг… BХКgК DТЦТtroЯК’nın ЛТХНТrНТğТne göre 20’Нen fКгХК köв Яe kКsКЛК гТвКret eНТХЦТş, topХКЦ 150 ЛТn kТşТnТn kКtıХıЦıвХК 20 ЦТtТng, СКХkХК 10 konuşЦК, 12 НeğТşТk вerХerНe pКrtТ КktТf grupХКrıвХК görüşЦe gerхekХeşЦТştТr. NсгıЦ HТkЦet, köвХüХerХe ТХТşkТХerТnНe Лüвük sКЦТЦТвet gösterЦТştТr. BХКgК DТЦТtroЯК şunХКrı вКгıвor: “Bir köвlünün omuгlarına kolunu atmış, Сalk taraПınНan sarılmış olarak şöвle konuşur: “Bakın, aslan Рibisiniг maşallaС! BuralarНan РiНip Нe sağlığınıгın, РüМünüгün sönНürülmesine sebep olmaвın. Siгi böвle kuvvetli ve Рüгel вetiştirmiş olan bu topraklarНa kalınıг! Bu siгin ana toprağınıгНır!”… кoМuklu bir kaНın Nсгımın вolunu вolunu keserek şaire, Рeхen вıl Maвıs aвınНa, tam onun aхlık Рrevi ilсn ettiği sıraНa Нoğan хoМuğuna Nсгım aНını koвНuğunu söвlüвor. Şair, onu başının üгerine, Сavaвa kalНırıвor. Halk, etraПını sarıвor ve bir ağıгНan, onun aНınНa НaСa birхok хoМuk bulunНuğunu söвlüвorlar.” OkuХХКrК gТНТвor, öğrenМТХer Яe öğretЦenХerХe soСЛet eНТвor. BКşkК ЛТr вerНe: “toplantıНan sonra şair, iСtiвarlarla konuşuвor. Hele eski millî ve Нinî сНetlere Нair гenРin bilРisiвle onları Сaвrette bırakıвor. Nсгım Hikmet хeşitli Нinî mesСepler СakkınНa Рeniş bilРi saСibiНir. Halkın Нinî inanışına büвük saвРı Рösteriвor.” NсгıЦ HТkЦet ЛКгı КТХeХerТ göх etЦekten ЯКгgeхТrЦТş, ТkТ Нe tКrıЦ kooperКtТfТ kurЦuştur4. Zekeriya Sertel de NсгıЦ HТkЦet’Тn Türk köвХüХerТ ТХe вКptığı ЛКгı topХКntıХКrНК вКşКnКnХКrı КnХКtıвor: BeХТrХenen ЛТr köвün ЦeвНКnınК köвХüХer topХКnır… Bütün göгХer NсгıЦ’ın üгerТnНeНТr. NсгıЦ şöвХe ЛКşХКr: “ArkaНaşlar, вolНaşlar!... Siгin Türkiвe’вe Рitmek üгere aвaklanНığınıгı НuвНum. İnsanın вüгвıllarНır alıştığı ve sevНiği вerini ve вurНunu bırakıp Рöхmesi kolaв iş Нeğil. Benim Нe başımНa var, biliвorum. Ama siг, nereвe РiНiвorsunuг? NeНen böвle kenНiniгi bilinmeг karanlıklara atıвorsunuг? Bunu öğrenmeвe РelНim. Gelin bana НerНiniгi aхın, niхin istiyorsunuz?” KКХКЛКХığın önünНe ЛuХunКn, Кğгı söг вКpКn köвХünün ЛТrТ öne КtıХır Яe КnХКtır. “Biгe kötü Нavranıвorlar. ElimiгНen varımıгı вoğumuгu almak istiвorlar. BulРar köвlerine вol вapıвorlar, biгi вolsuг bırakıвorlar. Komşu BulРar köвlerine elektrik veriвorlar, bize vermiyorlar. Camilerimiгe, okullarımıгa Сor bakıвorlar. Biгe Нilimiгi, Нinimiгi unutturmak istiвorlar. Onun iхin biг buraНa artık Нuramaвıг.” NсгıЦ ЛКkКr kТ КНКЦ Нüгgün konuşuвor. Pek sırКНКn ЛТr köвХüвe Нe ЛenгeЦТвor. “Sen kimsin, aНın ne? AНım Ali, ben köвün muСtarıвım.” HКХkК Нönerek sorКr. “Başka konuşmak isteвen var mı iхiniгНe?” BТr sКrıkХı хıkКr ortaya, o da bunlara benzer laflar eder. “Sen kimsin?” Нer, NсгıЦ. “Ben köвün imamıвım eПenНim.” NсгıЦ Лu МeЯКЛı КХınМК: küpХere ЛТner: “кekilin karşımНan. Ben buraвa köвün ağalarını ve СoМalarını Нinlemeвe РelmeНim. Bana köвlü, köвlünün kenНisi lсгım.5” 4 Dimitrova, Blaga, Nсгım Hikmet BulРaristan’Нa, SofвК, 1952; Türkхe хeЯТrТsТ 1955. NсгıЦ HТkЦet ЛöвХe söвХeЦТş oХКЛТХТr, КЦК 1957’Нe ТkТnМТ keг BuХgКrТstКn’К geХНТğТnНe köв ЦuСtКrХКrıвХК НК, köв ТЦКЦХКrıвХК НК konuşuвor, НТnî geХenekХerТЦТг konusunНК soСЛet eНТвorНu. DoЛruМКХı TürkХerНen Prof. Dr. MustКfК MeСЦeН’Тn şu СКtırКsını okuвКХıЦ: 5 Вıl 1957, Ramaгan aвının 27’nМi РünüвНü. Romanвa Bilimler AkaНemisi TariС Enstitüsü'nНe хalışıвorНum. Enstitü MüНürü beni oНasına хağırınМa хok СeвeМanlanНım. Komünist rejimНe bir işхinin müНürü taraПınНan oНasına хağrılması pek Сaвra alamet НeğilНi хünkü. Bana ‘‘Otur’’ НeНi. ‘‘SМinteia Gaгetesi'ni okuНun mu?’’ O Рaгete İşхi Partisi Merkeг Komitesi вaвın orРanıвНı. Evet, НeНim. ‘‘O гaman Nсгım Hikmet'in Bükreş'te olНuğunu НuвmuşsunНur’’ НeНi. Beni şöвle aşağıНan вukarı Нoğru süгНü. ‘‘Hemen evine Рit, elbiselerini Нeğiştir ve AtСena PalaМe Oteli'nНe kalan Nсгım Hikmet'in вanına Рit. Nсгım Hikmet Türkхe bilen biriвle konuşmak istiвormuş. Ne isterse ona Рöre Сareket et.’’ ArНınНan ‘‘Biгe Нe bilРi ver’’ Нiвe ekleНi. Athena Palace Oteli'nНe Nсгım Hikmet'in oНasının kapısını ürkek ürkek tıklattım. Kapıвı kenНisi aхtı. İriвarı bir insanНı. кok СeвeМanlanmıştım. İхimНen ‘‘Eв Рarip MustaПa, sen nire, Nсгım Hikmet nire’’ НeНim. ‘‘Türkхe konuşan sensin Нeğil mi?’’ Нiвerek beni oНasına buвur etti. OНaНa Ankara mı, İstanbul mu bilemeНiğim bir raНвo хalıвorНu. ВanınНa sonraНan aНını вanlış Сatırlamıвorsam Galina (Nсгım'ın Нoktoru ve sevРilisi Galina GriРorвevna Kolesnikova olsa Рerek) olНuğunu öğrenНiğim Сanım Нa bana tebessüm etti. Nсгım Hikmet bana ne iş вaptığımı sorНu. GöгlerinНen Türkхe bilen biri ile konuşmanın mutluluğunu okuвorНum. BirНen sanНalвeНen aвağa kalktı ve bana tok bir sesle ‘‘Oruх tutuвor musun?’’ НeНi. ‘‘KarНeşim bu akşam KaНir GeМesi’Нir. Beni Мamiвe Рötürmeni istiвorum.’’ Şaşkınlık iхinНe, olur eПenНim, НiвebilНim. İхimНen, ‘‘AllaС AllaС! KoskoМa bir komünist nasıl olur Нa...’’ Нiвe РeхirНim. Siг akşam eгanınНan sonra Сaгır olun, НeНim. Devlet ona bir araba taСsis etmişti. TeraviСe kaНar Мamiвi гiвaret eНeriг Нiвe anlaştık. OНaНan хıkınМa beni bir panik alНı. Teşkilata Сaber versem bir türlü, vermesem bir türlü. ŞimНi вıkılНı orası ama Carol parkının iхinНe bir Рöl, ortasınНa bir aНaМık, onun üstünНe Нe şirin bir Мamimiг varНı. İmama önМeНen Сaber verНim. кok önemli bir misaПiri akşam ile teraviС namaгı arasınНa Мamiвi гiвarete РetireМeğimi ve küхük bir mevlit proРramı вapmasını isteНim. Nсгım ve вanınНaki Сanımla Мamiвe Нoğru вola хıktık. Nсгım Hikmet, Рittiğimiг вeri şoПörün bilmesini istemiвorНu. Arabaвı Мamiвe uгak bir вerНe НurНurttu, şoПörü вollaНı. Cami вarıвa kaНar НoluвНu ve mevlit okunuвorНu. Nсгım Hikmet iхin Мaminin ortasına bir sanНalвe konulmuştu. Nсгım sanНalвeвe oturНu. ВanınНaki Сanım ise aвakta НurНu. İmam bana mevlitten kısa bir parхa okumamı isteНi. Ben Нe Eв Aгiгleri okuНum. Nсгım НinleНi. Sonra Мemaate ünlü şairin aramıгНa bulunНuğunu НuвurНum. İşte bu sıraНa Nсгım kalkıp, Мemaate ‘‘Ben komünistim. Ama siгleri böвle Мami Рibi kutsal bir mekanНa Нerli toplu Рörmekten son НereМe mutlu olНum ve хok НuвРulanНım’’ НeНi. VeНalaştık ve МamiНen хıktık, köprüвü Рeхtik. Birkaх aНım attıktan sonra Nсгım senНelemeвe başlaНı. Eliвle Рöğsünü tuttu. ‘‘KarНeşim ben ölüвorum’’ НeНi. Вere Нoğru вığılırken, bir kolunНan ben Нiğer kolunНan ona eşlik eНen Сanım гorlukla Нoğrultup parktaki bir kanepeвe вatırНık. Haвatımın en Рüх anlarını вaşıвorНum. İхimНen ‘‘BuraНa ölürse ben Komünist Partisi'ne ne Нerim’’ НiвorНum. ‘‘Onu neНen Мamiвe РötürНün’’ Нiвe sorНuklarınНa ne Мevap vereМektim? ВanınНaki kaНın Nсгım'ın başını Нiгlerine koвНu. кantasını karıştırıp bir ilaх verНi, taksi хağırmamı isteНi. Nсгım arabaвa biner binmeг neПes almakta гorluk хektiği iхin bütün Мamları aхmamıгı isteНi. ŞoПöre biгi ormanlık Herastrav Parkı'na Рötür НeНim. Nсгım biraг aхılır Рibi olНu. Karnının aх olНuğunu söвleвerek Рittiğimiг вerНe lokanta olup olmaНığını sorНu. LokantaНa kenНine РelНi. Dört aв sonra Nсгım Hikmet'le bir keг НaСa karşılaştım. Akrabalarımı гiвaret etmek iхin BulРaristan'a Рitmiştim. Eski bir РaгeteМi arkaНaşımla SoПвa'Нa buluştum. ‘‘Tam гamanınНa РelНin. Sana bir sürpriгim var’’ НeНi. Beni SoПвa'nın en lüks lokantasına РötürНü. Uгun bir masaНa Nсгım Hikmet BulРar вaгarlarıвla НonНurma вiвorНu. Kollarını sıvamış НonНurmaвı kaşıklarken, Рöг Рöгe РelНik. Beni kuМaklaвıp, ‘‘KarНeşim, beni sen kurtarНın’’ НeНi. ArkaНaşımın Bükreş'teki olaвları bilmesini istemeНiğim iхin, Nсгım'ı Bükreş'te Рörmüştüm, kısa bir tanışıklılığımıг olmuştu, Нiвerek vaгiвeti РeхiştirНim. KısКХtıХЦıştır. (CeХсХ DeЦТrЛТХek/Bükreş; HürrТвet, 07.02.2004). NсгıЦ, etrКfınНКkТХere ЛТr göг geгНТrТr. KКrşısınНК Лu oХКвХКrı НКХgın НКХgın seвretЦekte oХКn Яe kıХık kıвКfetТnНen fКkТr ЛТr köвХü oХНuğu КnХКşıХКn ЛТrТnТ хКğırır. ŞefkКtХТ bir sesle. “Sen bu köвün ПakirlerinНen misin? Evet efendim Sen Нe mi Рöхmek istiвorsun? Evet efendim Senin Нe pasaportun Сaгır mı?” KöвХü pКsКportunu хıkКrıp gösterТr. NсгıЦ КnТ ЛТr СКЦХe вКpЦКвК kКrКr ЯerТr: “Вırt şu pasaportu!” KöвХü СТх НuвЦКЦış gТЛТ pКsКportunu МeЛТne kor Яe gerТ хekТХТr. NсгıЦ HТkЦet Лu oХКвı ЛКnК КnХКtırken, НТвor ГekerТвК SerteХ, “İşte o vakit” НeЦТştТ, “birНenbire aПallaНım. Bu kaНar kararlı bir Сalkı вerinНen oвnatmanın, вolНan хevirmenin mümkün olmaвaМağını anlaНım. Вenilmiştim, ama Рene Нe renk vermeвerek konuşmama Нevam ettim. EvinНeki raСatını, malını mülkünü, vatanını bırakıp вollara Нüşmenin Пelсketini anlattım. BuraНa komünist rejim kurulНuktan sonra, вüгlerinin РüleМeğini söвleНim. Ama artık iş işten Рeхmişti. Bu sorunu хöгebilmek iхin Türk Сalkına bu rejimi sevНirmekten, ona insan muamelesi вapmaktan, Нiline, Нinine, saвРı Рöstermekten başka вol olmaНığına inanНım. SoПвa’вa НönНükten sonra parti ve Сükümet вetkililerine вaptığım Нenemeвi ve bundan alınaМak Нersleri anlatmaвa karar verНim”6. NсгıЦ HТkЦet BuХgКr вetkТХТХere şu tКЯsТвeХerНe ЛuХunЦuştur: 1. TürkХerТn НТХХerТne Яe НТnХerТne sКвgı gösterЦeХТ. 2. Türkхe öğretТЦ вКpКn okuХХКr КхıХЦКХı. 3. Bu okuХХКr ТхТn öğretЦenХer вetТştТrЦeХТ. 4. Türkхe gКгete, НergТ, kТtКp вКвıЦХКnЦКХı 5. Türkхe вКвın вКpКn ЛТr rКНвo kuruХЦКХı BuХgКrТstКn’НК Сer gТttТğТ вerНe NсгıЦ HТkЦet Лüвük seЯgТ gösterТХerТвХe kКrşıХКnЦış, ЛТrхok Türk okuХunК, küХtür eЯТne, kütüpСКneвe vb. Nсгım Hikmet КНı ЯerТХЦТş Яe вТne devletТn вüksek konuğu oХКrКk Vrajdebna hava КХКnınНКn MoskoЯК’вК uğurХКnЦıştır. ŞКТr önerТХerТnТn kКЛuХ eНТХeМeğТ ТnКnМıвХК SofвК’НКn КвrıХır. 6 Sertel, Zekeriya, Nсгım’ın Son Вılları, ReЦгТ KТtКЛeЯТ, MКвıs 2001, 35-36, 37. * Ko ü ist Yö eticiler Türk Azı lığı Göçü Ko usu da Nasıl Kararlar Al ışlardır? 8 EвХüХ 1944 tКrТСТnНe KıгıХordunun BuХgКrТstКn’К gТrЦesТвХe 9 EвХüХ’Нe Vatan Cephesi HüküЦetТ kuruХНu. KrКХХıktКn (кКrХıktКn) CuЦСurТвete geхТХНТ Яe üХkenТn КНı BuХgaristan HКХk CuЦСurТвetТ oХНu. VКtКnНКşХКrın eşТt СКkХКrК sКСТp oХКМКkХКrı ЛТХНТrТХНТ. BuХgКr KoЦünТst PКrtТsТ ХТНerТ GeorgТ DТЦТtroЯ üХkesТne Сenüг НönЦeЦТş, SoЯвetХer BТrХТğТ’nНe ЛuХunuвorНu (22 вıХ ЛТr КrКНКn sonrК 6 KКsıЦ 1945’te ЯКtКnınК geХНТ). 1945’Тn ЛКşХКrınНК MoskoЯК’вК resЦî гТвКrete giden BuХgКrТstКn СeвetТne koЦünТst ХТНer, üХkeНe вКpıХКМКk reforЦХКr СКkkınНК ЛТХgТ ЯerЦТş, tКЯsТвeХerНe ЛuХunЦuştur. VКtКnНКşХКrК eşТt СКkХКr ЯerТХЦesТ, ЦТХХî КгınХıkХКr konusunu НК eХe КХКrКk şu ruСtК konuşЦuştur: MТХХî КгınХıkХКrК Сer КХКnНК СКkХКr ЯerТХЦeХТ, КЦК TürkХerХe ostorojno (ostorojno-ТСtТвКtХı, НТkkКtХТ) НКЯrКnЦКХı, uвКnık oХЦКХı. TürkХer Нe sТвКsî Яe вurttКşХık СКkХКrınК sКСТp oХЦКХı, КЦК Türk oХКrКk СТхЛТr ЦТХХî СКreket teşkТХ etЦeЦeХТНТrХer. Bu КгınХık TürkТвe’Нen uгКkХКştırıХЦКХı, üХkeНe Türk КУКnХığınК СТхЛТr şekТХНe şКrtХКr вКrКtıХЦКЦКХıНır. TürkТвe’вТ AЯrupК’НКn Кtıp AsвК’вК gönНerЦek ТsteНТkХerТnТ ЯurguХКЦıştır. 6 ŞuЛКt 1945 tКrТСТnНe BuХgКr KoЦünТst PКrtТsТ Merkeг KoЦТtesТ SТвКsî Bürosunun genТş oturuЦunНК (pХenuЦunНК) GeorgТ DТЦТtroЯ’un söвХeНТkХerТ günНeЦe getТrТХerek gereken kКrКrХКr КХınır7. ArКХık 1947 вıХınНК MКreşКХ TТto BuХgКrТstКn’К resЦî ziyarete gelir. Georgi Dimitrov Яe MКreşКХ TТto şerefТne ŞuЦnu tren ТstКsвonunНК ЛТr ЦТtТng НüгenХenТr. Bu ЦТtТngte konuşКn G. Dimitrov: “Türkler bakışlarını İstanbul ve Ankara’вa Нeğil, SoПвa ve Moskova’вa хevirmeliНir”, der. 4 KКsıЦ 1947’Нe BuХgКrТstКn-TürkТвe ТХТşkТХerТ konusu eХe КХınır. Aвnı гКЦКnНК üХkenТn Güneв sınırınНК вoğun Türk Яe PoЦКk ЛuХunНuğu, Лu ТnsКnХКrı sınır ЛöХgesТnНen КХıp üХkenТn ЛКşkК ЛöХgeХerТne НКğıtıХЦКsı ЦeseХesТ tКrtışıХır. KoЦünТst PКrtТsТ Merkez Komitesi SТвКsî Bürosunun 4 OМКk 1948 tКrТСХТ genТş oturuЦunНК КгınХıkХКr konusu yine görüşüХür. G. DТЦТtroЯ şöвХe Нer: “Bu bağlamНa şunu Нemek istiвorum - söг aramıгНa kalsın - Biгim Güneв sınırımıгНa aslınНa BulРar olmaвan bir aСali var… Parti ve Сükümet olarak bu ahaliyi oraНan alıp başka вerlere Нağıtalım, onun вerine Нe biгim kenНi BulРar Сalkımıгı вerleştirelim. ArКştırЦКМıХКrın ЯurguХКНığı gТЛТ, koЦünТst вönetТМТХer o НöneЦНe НКСК BuХgКrТstКn TürkХerТnТn etnТk ЛТХТnхХenЦesТnТ КktТf oХКrКk teşЯТk etЦek ТsteЦТвorХКrНı. BunНКn ЛКşkК, ВКСuНilerin, Ermenilerin Яe RoЦКnХКrın (кТngeneХerТn) öгeХ küХtür Яe eğТtТЦ örgütХerТ kuruХurken, TürkХere ЛöвХe ЛТr örgüt kuruХЦКЦıştır. ВenТ вönetТМТХer ЛТr Türk örgütünün kuruХЦКsını Яe TürkХerТn ЦТХХî ЛТХТnМТnТn güхХenЦesТnТ uвgun ЛuХЦuвorХКrНı. , , , К , , 1944-1989, :И , IMIR, , , 2000, 123-124. 7 Şumnu, RaгРrat ve ülkemiгin başka bölРelerinНe вoğun Türk Сalkı varНır. Biгim rejimimiгНe tam öгРürlük verilen aгınlık Рrupları, müПtüler, Türk ajanları başkalНırmaвa başlıвor; Genхler Türk milliвetхiliği Рöstererek İstanbul ve Ankara’вa Рöгlerini хeviriвorlar. Gereken önlemler alınmalıНır8.” 1949’НК o НöneЦТn BuХgКr KoЦünТst PКrtТsТ GeneХ SekreterТ Яe BКşЛКkКn ВКrНıЦМısı VıХko кerЯenkoЯ’un ЛКşkКnХığınНК ЛТr Сeвet MoskoЯК’вК resЦî ziyarete gider. 28 Temmuz 1949’НК ВosТf VТsКrТonoЯТх StКХТn ТХe görüşЦeХerНe TürkТвe’вe ЛТr göхün gerхekХeştТrТХЦesТ, BuХgКrТstКn’ın Güneв sınırının TürkХerНen КrınНırıХЦКsı konusu НК görüşüХür. StКХТn, TürkТвe’вe ЛТr göхü uвgun ЛuХur Яe Türk КгınХığın “Рüvenilir bir unsur olmaвıp”, BuХgКrХКrın ЛunНКn kurtuХЦКsını tКЯsТвe eНer. PoЦКkХКr КrКsınНК Тse OrtoНoks (HrТstТвКn) НТnТnТ вКвЦКk ТхТn ЛТr kКЦpКnвК ЛКşХКtЦКk oХКЦКг Цı fТkrТnТ ortКвК КtКr9. ArКХık 1949 Яe OМКk 1950 tarihlerinde Bulgaristan Bakanlar Kurulu, Bulgar KoЦünТst Partisi Merkez Komitesi SТвКsî Bürosunun КХЦış oХНuğu kКrКrХКr НoğruХtusunНК СКrekete geхer, kКrКrnКЦeХer хıkКrır Яe üХkenТn Güneв sınırı Лoвunun TürkХerНen, PoЦКkХКrНКn КrınНırıХЦКsı, TürkТвe’вe Нe göхün gerхekХeşЦesТ günМeХ ЛТr konu oХur. Türk Яe PoЦКk КТХeХer СuНut ЛoвunНКn BuХgКrТstКn’ın Тх kesТЦХerТne НКğıtıХır. TürkТвe’вe kТtХeseХ ЛТr göх ЛКşХКr ve 3 Кв gТЛТ kısК ЛТr süreНe 250 ЛТn Türkü TürkТвe’вe gönНereМekХerТnТ Türk ЦКkКЦХКrınК bildirirler. Göх etЦeвe nТвetТ oХЦКвКn Türk КвНınХКrını НК BuХgКr ЦКkКЦХКrı 15 gün ТхerТsТnНe TürkТвe’вe гorunХu oХКrКk gönНerТвorНu. BöвХe КвНınХКrК onbeş Рünlükler deniyordu. 1950-1951 вıХХКrınНК 154.393 Türk TürkТвe’вe göх etЦТş, 60.000 Türk Нe BuХgКr ЦКkКЦХКrınНКn хıkış ЯТгesТ КХЦış, НКСК onЛТnХerМe Türkün Нe eХТnНe göх pКsКportu ЯКrНı. Göх aylarınНК BuХgКr-Türk sınır kКpısının kКpКnНığı НК oХunМК Лüвük ЛТr propКgКnНК kКЦpКnвКsı ЛКşХКtıХКrКk TürkТвe’nТn suхХu oХНuğu ЯurguХКnır10. ГКЦКnХК göх konusunНК StКХТn fТkrТnТ НeğТştТrТr Яe 1951’Тn ЛКşХКrınНК VıХko кerЯenkoЯ’К “tavsiвeНe” ЛuХunКrКk göхün НurНuruХЦКsını Яe geХeМekte TürkТвe’Нe gerхekХeştТrТХeМek ЛТr sosвКХТst НeЯrТЦ ТхТn BuХgКrТstКn TürkХerТnНen НeЯrТЦМТ eХeЦКnХКr вetТştТrТХЦesТnТ Тster. “Soğuk Savaş” НöneЦТnНe НışКrıНК СКгırХКnКrКk, strКteУТk öneЦТ oХКn , И., , , 2002, 305; ВenТsoв, H. SüХeвЦКnoğХu, BulРaristan Türklerinin Türkхe Eğitim Davası, B. G. F. (BКХkКn TürkХerТ GöхЦen Яe MüХteМi Dernekleri FeНerКsвonu) ВКвınХКrı, Bursa, 2007, 28-31. 9 , И., a. g.e., 306-307. 10 AnМКk BuХgКrТstКn’НК totКХТter reУТЦe (10.11.1989) son ЯerТХerek НeЦokrКtТkХeşЦe süreМТnТn ЛКşХКЦКsıвХК ЛТrхok tКrТСî gerхek Нe gün ışığınК kКЯuştu, Türk-BuХgКr sınırının НК BuХgКr ЦКkКЦХКrı tКrКfınНКn kКpКtıХНığı КхıkХКnНı. Göх poХТtТkКsını НeЯКЦХı körükХeвen PoХТtЛüro üвesТ Penхo KuЛКНТnskТ, “Kontinent” gazetesine ЯerНТğТ ЛТr ЦüХсkКttК: “Aг kТşТnТn ЛТХНТğТ ЛТr gerхek ЯКr: o гКЦКnХКr (1951) TürkТвe НeğТХ, sınırı ЛТг kКpКttık” НТвe ТtТrКf etЦТştТr ( , И., , , 2002, 311). Göхün НurНuruХЦКsının StКХТn’Тn eЦrТвХe oХНuğu gТгХТ tutuХЦКвК хКХışıХЦıştır. 8 üХkeХerНe sosвКХТst НeЯrТЦТ вКpЦКk, iСtilсl iСraх etmek, SoЯвet poХТtТkКsının ЛКşХıМК göreЯТвНТ. ВenТ КrКştırЦКХКrНК НК ЯurguХКnНığı gТЛТ, BuХgКr KoЦünТst вönetТМТХer StКХТn’Тn eЦrТnТ Лüвük üгüntüвХe kКrşıХКЦКНıХКr. Sınır kКpısının kКpКnНığı tКrТСe kКНКr (8 KКsıЦ 1951) вКkХКşık 155.000 Türkü TürkТвe’вe gönНereЛТХЦТşХer Яe üХkeНekТ TürkХerТn sКвısını КгКХtКЛТХЦТşХerНТ. BunНКn ЛКşkК, kТtХeseХ göх sonuМu üХkeНe ЛeХТrХТ öХхüНe ekonoЦТk sıkıntıХКr НК ЛКş gösterЦТştТ. Bu göх son göх oХЦКвКМКktı, geХeМekte вТne вüгЛТnХerМe Türk TürkТвe’вe gönНerТХeМektТ… 1951’Нe göх НurНuruХunМК MoskoЯК’nın НТrektТfТвХe BuХgКrТstКn TürkХerТne okuХ kКpıХКrı ЛТrКг НКСК genТş КхıХЦКвК ЛКşХКНı. TürkХerТn eğТtТЦТ КnК НТХТnНe вКpıХКМКğı, sosyalist küХtürХerТnТ Нe geХТştТreЛТХЦeХerТ ТхТn oХКnКkХКr sКğХКnКМКğı, Лu КгınХığın СКвКtınНК yeni bir НöneЦ ЛКşХКНığı ЛТХНТrТХНТ. Gerхekten Нe 1940’ХКrın sonХКrınНК ЛКşХКвКn Яe 1950’ХerТn ТХk вКrısınНК TürkХerТn eğТtТЦ Яe küХtüreХ kКХkınЦКsınНК ЛТr вükseХТş ЛКşХКНı. BКгı вerХerНe КnКokuХХКrı КхıХНı. İХk öğretТЦ okuХХКrının sКвısı Кrttı. BТrkКх Türk ХТsesТ КхıХНı. EğТtТЦin Сer ЛКsКЦКğı ТхТn geХeМeğТn öğretЦenХerТ СКгırХık görüвorХКrНı. ВetersТг Нe oХsК Türkхe gКгete Яe НergТХer хıkıвor, rКНвo вКвınХКrı вКpıХıвorНu. KТtКp вКвıЦХКnЦКsınНК НК хКХışЦКХКr ЯКrНı11. Türk eНeЛТвКtı derslerinde ТХköğretТЦ okuХХКrınНК ХТseХerНe Яe SofвК оnТЯersТtesТ Türk Filolojisi (sonrКХКrı: OrвКntКХТstТk) BöХüЦünНe NсгıЦ HТkЦet’Тn СКвКtı, kТşТХТğТ Яe eserХerТ okutuluyor, istatТstТk вönteЦ uвguХКвКrКk Лu eserХerНekТ НТХ гengТnХТğТ КrКştırıХıвor, ЛТtТrЦe teгХerТ СКгırХКnıвorНu. нğrenМТХere şТТrХer eгЛerХetТХТвordu. BuХgКrТstКn’НК “Barış Şarkısı” КНıвХК ЛТХТnen “Kıг кoМuğu” şТТrТ okuХ koroХКrının repertuКrınНК en seЯТХen şКrkıХКrНan biriydi. “Kıг кoМuğu” şТТrТnНen şu НörtХükХerТ okuвКХıЦ: “Kapıları хalan benim Kapıları birer birer. Göгünüгe Рörünemem Göгe Рörünmeг ölüler. Hiroşima’Нa öleli Oluвor bir on вıl kaНar. ВeНi вaşınНa bir kıгım, ВenТsoв, H. SüХeвЦКnoğХu, BuХgКrТstКn’НК Türkхe BКsın HКвКtı (1865-2009)-1. Bölüm, Balkanlar’Нa Türk Kültürü, 2010, 81, 18-20; ВenТsoв, H. SüХeвЦКnoğХu, BuХgКrТstКn’НК Türkхe BКsın HКвКtı (1865-2009)-2. Bölüm, Balkanlar’Нa Türk Kültürü, 2010, 82, 5-9. 11 Büвümeг ölü хoМuklar ……………………………. кalıвorum kapımıгı, Teyze, amca, bir imza ver. кoМuklar ölНürülmesin Şeker Нe вiвebilsinler.” Türk КгınХığın eğТtТЦ Яe küХtürünНekТ Лu вükseХТşТn öЦrü ne вКгık kТ хok kısК sürНü. 1956’НК BuХgКr KoЦünТst PКrtТsТnТn NТsКn PХenuЦunНК (GenТş OturuЦunНК Яe sonrКХКrı) alınКn kКrКrХКrХК TürkХerТn eğТtТЦТnНe хöküş ЛКşХКвıЯerНТ Яe kısК ЛТr гКЦКnНК, 1959-1960 öğretТЦ вıХınНК Türkхe eğТtТЦe son ЯerТХНТ, Türk okuХХКrı tКrТСТn kКrКnХıkХКrınК göЦüХНü. KüХtür oМКkХКrıЦıг НК ЛТrer ЛТrer sönНürüХНü. BuХgКrТstКn TürkХerТnТn 1950-1951 göхünün НurНuruХЦКsı, eğТtТЦ Яe küХtüreХ КХКnНК geХТşЦeХer sКğХКnЦКsı NсгıЦ HТkЦet’Тn sКвesТnНe ЦТ oХНu? Bu konuНК КrКştırЦКМıХКr НeğТşТk görüşХerde. MeseХс, ГekerТвК SerteХ NсгıЦ HТkЦet’Тn BuХgКrТstКn’К НКЯet eНТХЦesТnТn ЛКşХıМК КЦКМı, TürkХerТ TürkТвe’вe göх etЦekten ЯКгgeхТrЦektТr (Г. SerteХ, Nсгım Hikmet’in Son Вılları, ReЦгТ KТtКЛeЯТ, MКвıs 2001, 33-38). BuХgКr KoЦünТst PКrtТsТ üвesТ, o гКЦКnХКr Merkeг KoЦТtesТnНe seksТвon вönetЦenТ, pКrtТ КНınК NсгıЦ’ı konukХКЦК ТşТnТn soruЦХusu olan Ali Rafiyev: “… Сer şeвНen önМe Nсгım Hikmet, вaгНığı şiirlerinin nerelere, kimlere varНığını, ne Рibi вankılar uвanНırНığını anlamak, okuвuМusu olan insanların РöгlerinНe okumak istiвorНu. Вoksa baгı хevrelerin söвleНiği Рibi koskoМa parti, Нevlet вönetimi bu psikoz durumunНa artık soruna хöгüm Рetirme вeteneği ve РüМü bulamaвaМak kenНisinНe ‘aman Nсгım, Рel, bir хare buluver, şunlara meram anlat’”, НТвor Яe şКТrТn göх konusu ТХe ТХgТХТ BuХgКrТstКn’К НКЯet eНТХНТğТ НüşünМesТne kКtıХЦıвor (FКСrТ ErНТnх, Kalkın Nсгım’a Gidelim, (Anılar), VКrХık ВКвınХКrı, 1987, 3-38). ArКştırЦКМıХКrНКn ЛТrхoğu Тse Лüвük oгКn NсгıЦ HТkЦet’Тn alet eНilНiğine, kullanılНığına ТnКnıвorХКr (Sabri Tata, Türk Komünistlerinin BulРaristan MaМeraları, BoğКгТхТ ВКвınХКrı, İstКnЛuХ, 1993). 1950-1951 göхü konusunНК НeğТşТk görüşХer, НeğТşТk НeğerХenНТrЦeХer ЯКrНı. AЦК oХКnХКr TürkХere oХНu. Sınır kКpısının НК kКpКnЦКsıвХК BuХgКr-Türk sınırınНК ЛekХeвenХer perТşКn oХНu. Muhacir ГeСrК BКХkКnХı şöвХe КnХКtıвor: ”Biг 1950-1951 вılı muhaciriyiz. Kocabalkan’ın Eleni (Elena, BulРaristan) вakınınНa bulunan Türk köвlerinНeniг. Köвümüгün varlıklı ailelerinНenНik. OraНa mal mülk, ev bark bıraktık. нküг arabasıвla Рöх вollarına хıktık. Bir arabaвa ne kaНar eşвa вükletebilirНik ki. SaНeМe elimiгНe olan altınlarımıгı РötürmeliвНik. Ama bunları Нa nereНe saklaвabilirНik, СuНuttan nasıl РeхirebilirНik?... Bulgar-Türk СuНuНunНa aвlarМa bekletilНik ve хok sıkıntılar хektik. HuНutta bekletilenler arasınНan Сastalananlar mı olmaНı, ölenler mi… HuНut boвunНa, BulРar toprağınНa iki yeni meгarlık oluşturulНu. NiСaвet Türkiвe’вe Рeхmemiгe iгin verilНi12. SınırНКn НönНürüХenХer en Кğır НuruЦНКвНıХКr. EЯХerТnТ üхe Лeşe sКtЦış oХКnХКr вıХХКrМК kТrКНК kКХЦКk гorunНКвНı. AТХeХerНen ЛТrТХerТ sınırı geхeЛТХЦТş, kalanlar da НönНürüХЦüştü. SКğ kКХКЛТХenХer 1960’ХКrın ТkТnМТ вКrısınНК ТЦгКХКnКn Parхalanmış Aileler Anlaşmasını ЛekХeвТp TürkТвe’вe göх eНeЛТХНТХer. 1978 вıХınК kКНКr НeЯКЦ eНen Лu göхte 130 ЛТn BuХgКrТstКn Türkü serbest Рöхmen oХКrКk TürkТвe’вe gТtЦТştТr. * 1957 вıХınНК NсгıЦ HТkЦet ТkТnМТ keг BuХgКrТstКn’К geХНТ. Bu üХkeвe geХЦekХe ЛТrКгМık НК oХsun ЯКtКn öгХeЦТnТ gТНerЦeвe хКХışıвorНu. “Вemekleri Türk вemekleriНir, сНetleri Türk сНetleriНir, Türk РeleneklerНir. Giвim kuşam aвnıНır. Her вerНe Türkхemiгi işitiвorsun”, diyordu. KarНeşхe ortКЦ, sofrКХКr ЛТХe onК ЦeЦХeketТnТ СКtırХКtıвorНu. ŞКТr, BuХgКrТstКn’НКn ТвТ СКЛer КХКЦıвorНu. ВetkТХТХerТn TürkХere kКrşı НКЯrКnışХКrınНК ЛТr НeğТşТkХТk oХup oХЦКНığını öğrenЦek ТstТвorНu. Dr. İsЦКТХ CКЦЛКгoЯ’НКn şunХКrı okuвoruг: “İlk РelişinНe вüksek Нevlet konuğu olarak karşılanan ve ağırlanan Nсгım Hikmet’in BulРaristan’Нa вılНıгı teг sönНü. Fısıltı РaгetesinНen öğrenНiğimiгe Рöre, buna neНen o гaman partinin ve Сükümetin вönetiМisi olan Vılko кervenkov’a Türklerin Сak ve eşitlik НurumunНan memnun olmaНığını söвlemesi ve “BulРar СükümetinНe kaх Türk bakan var, Politbüro’Нa kaх Türk var?” Нiвe sorması olmuş. Böвle Сoşa Рitmeвen sorular, büвük oгanın TKP(Türkiвe Komünist Partisi) вönetimi ile хelişkiвe Нüşmesi Рibi Ссller, onun BulРaristan’Нaki itibarına РölРe НüşürНü. Büвük oгan BulРaristan’ı 1957 вılınНa ikinМi НeПa гiвaret etti. AnМak, artık BulРar Нevletinin вüksek konuğu olarak Нeğil, Вaгarlar Birliği’nin sıraНan bir misaПiri olarak. İşte bu ikinМi гiвareti esnasınНa Рaгeteвe Нe geldi. Türk Рaгetelerine ve РaгeteМilerine BulРaristan’Нa kenНisini kurtarmak iхin вürüttükleri kampanвaНan Нolaвı teşekkür etti. “Siг benim BulРaristan Сalkıвla konuşma kürsülerimiгsiniг. Вaгılarımı, şiirlerimi basıвorsunuг. Siгlere хok хok teşekkür borхluвum. Ben, anМak siгin vasıtanıгla BulРaristan Сalkıвla konuşabiliвor, aМılarımı ve sevinхlerimi ВenТsoв, H. SüХeвЦКnoğХu, EНebiвatımıгНa Balkan Türklerinin Göх KaНeri, TopХuЦsКХ GeХТşТЦ DerneğТ, Ankara, 2005, 60-61. 12 paвlaşabiliвorum”, НeНi. AramıгНa tekliПsiг, МanНan bir konuşma başlaНı. SıМak Сava вaratılНı. Bol bol şiirler okunНu, şarkılar söвlenНi.13” Türkхe ЛКsınНК хКХışКnХКrК Türk НТХТne öгen gösterТХЦesТnТ, вКpЦКМık konuşЦalardan sКkınЦКХКrını ТsteЦТştТ: “Siгin konuşma Нiliniг Рüгel, ama iş nutka gelince berbat ediyorsunuz Türkхemiгi. Anan-baban Рibi konuş”, НeЦТştТr. VТНТn’Нe Яe ЛКşkК вerХerНe TürkХerХe görüştüğü гКЦКn ТХk söгü: “Sakın, dilinizi unutmayasınıг” oХЦuştur. NсгıЦ HТkЦet HКХk EğТtimi (Narodna Prosveta) Devlet ВКвıneЯТnТ Нe гТвКret ettТ. Eserleri geneХНe Лu вКвıneЯТnНe вКвıЦХКnЦКktКвНı. Uгun вıХХКr ЛurКНК хКХışЦış olan Sabri TКtК’nın вКгНıkХКrını kısКМК КktКrКХıЦ: “1951’Нe uгaktan РörebilНiğim Nсгım Hikmet’i НaСa вakınНan Рörüp kenНisiвle konuşmak Нa varmış kaНerНe. Bu Нa 1957’Нe olНu. BulРaristan’a Рelen Nсгım Hikmet Halk Eğitimi (Narodna Prosveta) Devlet Yaвınevini гiвaret etti. ВaвınevinНe хok iвi bir haгırlık вapılmıştı. Duvarlara Nсгım Hikmet’in resmi asılmış, öгel pankartlara “Kerem Gibi” ve Нiğer şiirlerinНen BulРarМa Нiгeler вaгılmıştı. Bunun НışınНa kütüpСaneМi Mariвa ВaгıМıeva ile tasСiСхi Mariвa Bakalova, Bulgarca хevirilerinНen okuвaМakları şiirleri СaгırlamışlarНı. …………………. Bir süre sonra Сep birlikte ikinМi kattaki tasСiСхiler salonuna Рittik. ŞimНi ben Нe tanıвamaНım Сer Рün Рirip хıktığım bu salonu. Tashihхilik вapan kaНınlar salonu öвle bir süslemişlerНi ki onu сНeta bir Нüğün oНasına хevirmişlerНi. KöşeНe konuğa aвrılmış öгel bir masa ve kürsü. Kürsünün arkasına kırmıгı baвrağın üгerine beвaг РüverМinli mavi bir baвrak sarkıtılmış. Barışın sembolüвНü bu… Konuğu o masaвa oturttular. Sonra onu tanıtan bir konuşma ve arНınНan şairin Bulgarcaвa хevrilmiş şiirlerinin okunması… Ama Рöгler bu şiirleri okuyan Bulgar meslektaşlarНa Нeğil, Рöгler bu şiirleri вaгanНa… Konuğun Нa bir şeвler söвlemesini istiвorlar. Nсгım Hikmet Нe okuвor şiirlerinНen birikisini: Salkım Söğüt’ten: “AkıвorНu su Рösterip aвnasınНa söğüt ağaхlarını salkım söğütler вıkıвorНu suНa saхlarını вanan вalın kılıхlar хarparak söğütlere CКЦЛКгoЯ, İsЦКТХ, BulРaristan Türk Basını TariСinНe Вeni Işık/Nova Svetlina Gaгetesi (BelРeler, BilРiler, Anılar), İstКnЛuХ, 2011, 372-376. 13 koşuвorНu kıгıl atlılar Рüneşin battığı вere!” ya da “BaСri Aгer”’Нen: кıkıвor kaвık iniвor kaвık devrilen bir atın sırtınНan inip şaСlanan bir ata biniвor kaвık!” Нiвe okurken bütün salon kulak kesiliвor ve Нinliвor. Sonra salonНa bir alkış kopuвor, ama ne alkış… Onlar şiiri anlamıвor, ama okunuşunu beğeniвorlar, НeğerlenНiriвorlar. Belki Нe bunun iхin biri Nсгım’Нan söг eНerken “O, şairНen НaСa Пaгla bir Сatiptir”, Нemiş. Bence Рerхeğe вakın bir şeвler var bu söгlerНe. кünkü bir вerНe belirttiğim Рibi, serbest naгıma bakış aхım pek olumlu НeğilНi, ama onu НinleНikten sonra, o şiirleri bir sanat eseri olarak ben Нe beğenНim, хünkü beni Нe etkilemişti. Uвak вok, ama öвle bir ritm var ki, o ritmi bulНurmak Сer şairin СarМı Нeğil sanırım14. BuХgКrТstКn TürkХerТnТn СКвКtınНК вКpıХКМКğı ЯККt eНТХenХerТn вКpıХЦКНığını, СКttс ТşХerТn НКСК НК kötüвe gТtЦeвe ЛКşХКНığını görЦüş oХЦКsı NсгıЦ HТkЦet’Т СКвКХ kırıkХığınК uğrКtЦıştır. Bu СКвКХ kırıkХığı ТХe Лüвük şКТr VКrnК’вК НТnХenЦeвe gТttТ. Eskisi gibi, VКrnК’вК Лu geХТşТnНe Нe gКгeteМТ вКгКr SКЛrТ MoХХoЯ gerektТğТnНe kenНТsТne terМüЦКnХık вКpıвorНu. BТгТЦ AnКвurt (Bk.: SКвı 35, MКrt, 2000) gКгetesТnНekТ ЛТr вКгısınНК SКЛrТ MoХХoЯ Лüвük oгКnı şöвХe КnХКtır. “AnılarımНan birini НaСa anlatmaktan kenНimi alıkoвamaвaМağım. Nсгım Ağabeв’in bir ara Сer neНense Sovвetler’Нen başka bir memlekete НeğişeМekmiş Нiвe, kulaktan kulağa söвlentiler Нolaşmakta iНi. Bunun iхin Nсгım Ağabeв’e bir soru вönelttim. Вanıtı Нa şu olНu: “-Sabri kardeşim, beni iyi dinle. Bir insan ne olursa olsun amma komünistmiş, başka bir şeymiş, kendi memleketinde olsun, НeНi, sustu…” 14 Tata, Sabri, Türk Komünistlerinin BulРaristan MaМerası, BoğКгТхТ ВКвınХКrı, İstКnЛuХ, 1993, 16-19. BurКНК NсгıЦ HТkЦet’Тn öХНürüХeМeğТ Яe PoХonвК uвruğunК geхЦesТ söг konusuНur. BuХgКrТstКn’НК StКХТn НöneЦТnНe Яe sonrКХКrı şöвХe söвХentТХer ЯКrНı: ŞКТrТn şöförü ЛТr gün gelir, bundan ЛöвХe NсгıЦ HТkЦet’Тn вКnınНК ТşТne НeЯКЦ eНeЦТвeМeğТnТ söвХer: “Siгi bir otomobil kaгasınНa ölНürme emrini alНım. Bunu вapamıвaМağım. Siгi хok seviвorum. Başınıгın bir хaresini bulun, der.” нХüЦ korkusu Лüвük oгКnı rКСКtınК ЛırКkЦКг. İşte o гКЦКn PoХonвК uвrukХuğunК gТrЦek Яe PoХonвК’вК göх etЦek ЛКşЯurusunНК ЛuХunЦКk kКrКrını КХır. O zamana kaНКr NсгıЦ HТkЦet СТхЛТr üХkenТn uвruğunНК НeğТХНТr. 25 TeЦЦuг 1951’Нe BКkКnХКr KuruХu kКrКrıвХК Türk ЯКtКnНКşХığınНКn хıkКrıХЦıştı (5 Ekim 2009 tarihinde Türk ЯКtКnНКşХığı ТКНe eНТХЦТştТr). EХТnНe SoЯвet ТНКreМТХerТ tКrКfınНКn ЯerТХЦТş ЛТr seyahat belgesi ЯКrНı. AЦК bu belge DünвК BКrış KonseвТnТn kКpТtКХТst üХkeХerНe НüгenХeНТğТ kongreХere kКtıХЦКsı ТхТn вetersТгНТ, ЛТr pКsКportu oХЦКХıвНı. NсгıЦ’ın ТЦНКНınК PoХonвК вetТştТ. AnК tКrКfınНКn eМНКНı PoХonвКХıвНı. Bu КТХenТn torunХКrı СсХс VКrşoЯК’НК вКşıвorНu. AkrКЛКХКrının НК вКrНıЦıвХК NсгıЦ HТkЦet’e ЛТr PoХonвК pКsКportu ЯerТХНТ. Bu pКsКportХК Кrtık Сer üХkeвe gТНeЛТХТr Яe НünвК ЛКrışı ТхТn хКХışКЛТХТrНТ. ŞКТr, ЛКrış хКХışЦКХКrınК Лüвük öneЦ ЯerТвorНu. Konseв Яe kongre topХКntıХКrınК kКtıХЦК ЯesТХesТвХe Batı üХkeХerТnТ görЦe, ЛТХТЦ КНКЦı şКТr Яe КвНınХКrХК tКnışЦК fırsКtını ЛuХuвorНu. NсгıЦ HТkЦet’Тn 1951 вıХınНКkТ НeЯrТЦМТ МoşkunХuğu Кrtık вoktu. İşХer ТвТвe gТtЦТвorНu. TürkТвe СКsretТ Нe вКkıвorНu şКТrТn kКХЛТnТ. VКrnК’НК, НenТг kıвısınНК ЛТr КвНКn fazla kКХНığı günХerНe ЛКkışı Сep TürkТвe’вe, İstКnЛuХ’К вöneХТktТ: “Şu gurbetlik zor zanaat zor… НТвorНu NсгıЦ… VКrnК’НК 10 şТТr вКгНı. BКХхık’tК НК TürkТвe СКsretТnТ НТХe getТren 3 şТТr. BunХКr BulРaristan Şiirleri oХКrКk ЛТХТnТr. Bu şТТrХerТn Сer ЛТrТnНe Квrı ЦotТf Яe proЛХeЦХerТ ТşХeЦТş oХsК НК, BuХgКrТstКn’nın НoğКХ güгeХХТkХerТne СКвrКnХık НuвguХКrını вКnsıtır. DТğer вКnНКn НК Лu НuвguХКr хok seЯНТğТ ЯКtКnınНКn, вКkınХКrınНКn Квrı НüşЦenТn keНerТ Яe КМısıвХК göХgeХenТr. VКtКnınНКn, eşТ MüneЯЯer’Нen Яe oğХunНКn uгКkХКrНК ЛuХunЦКsı вКkıвor şКТrТn kКХЛТnТ. KКrКНenТг kıвısınНКn İstКnЛuХ’К ЛКkıвor, BoğКг’К Нoğru ТХerХeвen ЯКpurХКrı okşКЦКk ТstТвor, КЦК ЦeЦХeket СКsretТ eХХerТnТ вКkıвor. MКЯТ ХТЦКnК gТtЦek ТstТвor, КЦК Лunun ЦüЦkün oХЦКНığını biХТвor. ВКpКЛТХeМeğТ sКНeМe НКХgКХКrНКn ЯКtКnınК, MüneЯЯer’e Яe oğХu MeЦet’e seХсЦ gönНerЦektТr. * NсгıЦ HТkЦet ArКХık 1958’Нe BКkü’вe gТНer. BКkü оnТЯersТteХerТnНe öğrenТЦ görЦekte oХКn BuХgКrТstКnХı Türk öğrenМТХerХe görüşЦek, вıХЛКşınНК onХКr КrКsınНК oХЦКk Тster. нğrenМТХerНen BuХgКrТstКn’НК geХТşen oХКвХКr СКkkınНК ЛТХgТ eНТnТr. ВenТ oХКвХКrНКn ЛТrТ Нe Türk ХТseХerТnТn Нe kКpКnНığıНır. Büвük oгКn Лu СКЛerТ НuвunМК: “Bunu Нa mı вaptılar!” Нer Яe göгвКşХКrını tutКЦКг. Bu genхХer BuХgКrТstКn’НКkТ Türk ХТseХerТnНe öğretЦenХТk вКpЦКk ТхТn СКгırХık görüвorХКrНı… ErtesТ вıХ, 1959-1960 öğretТЦ вıХınНК КnКokuХХКrı Яe ТХköğretТЦ okuХХКrı НК kКpКnНı. BТr söгХe, BuХgКrТstКn HКХk CuЦСurТвetТ’nНe Türkхe eğТtТЦe son verildi. NсгıЦ HТkЦet’Тn ТНeoХoУТsТ genТş СКХk kТtХeХerТnТ ТХgТХenНТrЦiyordu (Zaten onlar bu ideolojinin НКrЛeХerТ КХtınНК günХük СКвКtХКrınНК eгТХТвorХКrНı). DünвК хКpınНК ЛТr şКТrТn onХКrНКn ЛТrТ oХЦКsı öneЦХТвНТ. İЦkсn ЛuХНukХКrınНК ЦТХХî, НТnî Яe Сer türХü sıkıntıХКrını, geХeМekХerТnТn kКrКnХık görünНüğünü NсгıЦ HТkЦet’e örnekХerХe КnХКtıвor, НertХerТnТ pКвХКşıвorХКrНı. Büвük oгКn НК НuвНukХКrınНКn хok etkТХenТвorНu. 5 HКгТrКn 1957’Нe VКrnК’НК kКХeЦe КХНığı ЛТr şТТrТnНe BuХgКrТstКn TürkХerТnТn КМıХКrını НТХe getТrЦТştТ сНetК: BurНa вeşil biber aМı mı aМı. AМı mı aМı burda türküler. Bana Нa böвlesi Рerek, Вanıp tutuştum, oП, oП, Вanıp tutuştu вürek. Türk eНeЛТвКtı, Türk küХtürü КХКnınНК вıХХКrın ЛТrТktТrЦТş oХНuğu ЛoşХuğu Bulgaristan Türk КвНınХКrı NсгıЦ HТkЦet Яe SКЛКСКttТn AХТ’nТn eserХerТвХe НoХНurЦКktКвНıХКr. EЯТnНe TürkТвe’Нen СerСКngТ ЛТr eser, gКгete Яe НergТ ЛuХunНurЦКk вКsКktı. DКСК sonrКХКrı soХМu Нenen sКnКtхıХКrın eserХerТ вКвıЦХКnЦКвК ЛКşХКНı. BuХgКrТstКn TürkХerТ NсгıЦ HТkЦet’Т sıМКk kКrşıХКНı. Genх şКТrХer Лüвük oгКnı ЛТr öğretЦen oХКrКk görНü. ŞТТrХerТnТ, tТвКtro oвunХКrını okuвК okuвК BuХgКrТstКn TürkХerТ ana НТХХerТ TürkхeвТ geХТştТrЦeвe, гengТnХeştТrЦeвe хКХıştı. 1984-1985 вıХХКrınНК BuХgКrХКştırЦК oХКвХКrı günХerТnНe, КвХКrınНК Türkхe konuşuвorlar НТвe pКrК МeгКsı öНüвorХКrНı, ama yine Türkхe konuşЦКвК, devam ettiler. NсгıЦ HТkЦet’Тn eserХerТ ЛТrхok НТХe terМüЦe eНТХНТ. NТkoХКв TsoneЯ Нe şКТrТn şТТrХerТnТ RuşхКНКn BuХgКrМКвК хeЯТrНТ. Bu şТТrХer BuХgКr okurХКrı tКrКfınНКn ТХgТ ТХe okunНu. “Enaвi”, “Damokles’in KılıМı” pТвesХerТ BuХgКr tТвКtroХКrınНК sКСneХenЦТş Яe вüгХerМe НefК teЦsТХ eНТХЦТştТr. FТХЦe КХınКn “Bir Aşk Masalı” Türk Яe BuХgКr sТneЦК seвТrМТХerТ tКrКfınНКn Лüвük tКkНТrХe kКrşıХКnЦıştır. * NсгıЦ HТkЦet, СКвКtı ЛoвunМК Сep хКХıştı, ЛТrхok eser kКХeЦe КХНı, СКstК kКХЛТ НКСК fКгХК НКвКnКЦКНı. 3 HКгТrКn 1963 вıХınНК MoskoЯК’НК SoЯвet ЯКtКnНКşı oХКrКk öХНü. MoskoЯК NoЯoНeЯТхТ MeгКrХığınНК ( ь ) toprКğК ЯerТХНТ. MeгКrının ЛТr вКnınНК A. P. кeСoЯ Яe N. V. GogoХ, НТğer вКnınНК НК İЯ. S. TurgeneЯ Яe VХ. VХ. MКвКkoЯskТ’nТn ЦeгКrХКrı ЛuХunuyor. BULGARİSTAN ŞİİRLERİ (Varna-Balçık 1957) SOFВA’DAN SoПвa’вa bir baСar Рünü РirНim, şekerim. IСlamur kokuвor НoğНuğun şeСir. Dünвaвı sensiг Нolaşıвorum, böвleвmiş kaНerim, elНen ne Рelir… SoПвa’Нa ağaх НuvarНan önМe, НuvarНan Рüгel. SoПвa’Нa ağaхla insan karışmış birbirine, hele kavak, nerdeyse odaya girip kırmıгı kilime oturaМak… SoПвa şeСri, büвük mü? ŞeСirler, Рülüm, МaННeleriвle Нeğil, anıtını Нiktiği şairleriвle büвük oluвor, SoПвa büвük bir şeСir… BurНa akşam НeвinМe Нökülüвor sokağa millet, хoluğu хoМuğu, РenМi iСtiвarı, bir Рülüşme, bir uğultu, bir Рürültü bir kıвamet, bir aşağı, bir вukarı, вan вana, kol kola, el ele… İstanbul’Нa Нa ŞeСгaНebaşı’nНa ramaгan РeМeleri -Sen o Нevre вetişmeНin Münevver – piyasa edilirdi tıpkı böвle. Вok… Geхti o РeМeler… ŞimНi İstanbul’Нa olsam aklıma mı РelirНi onları aramak? Ama İstanbul’Нan uгak Сer şeвini arıвorum. оsküНar Ceгaevi’nin Рörüşme вerini bile… SoПвa’вa bir baСar Рünü РirНim, şekerim. IСlamur kokuвor НoğНuğun şeСir. BilmeНiğin Рibi ağırlaНı beni Сemşerilerin. DoğНuğun şeСir karНeş evim buРün. Ama kenНi evin karНeş evinНe bile unutulmuвor. Şu Рurbetlik гor гanaat гor… 24 Maвıs 1957, Varna VAPUR Вürek Нeğil be, хarıkmış bu, manНa РönünНen, teper ha babam teper paralanmaz teper taşlı вolları. Bir vapur Рeхer Varna önünНen, uв KaraНeniг’in Рümüş telleri, bir vapur Рeхer Boğaг’a Нoğru. Nсгım usullaМık okşar vapuru, вanar elleri… 27 Maвıs 1957, Varna MEMET Karşı вaka memleket, sesleniвorum Varna’Нan, işitiвor musun? Memet! Memet! KaraНeniг akıвor НurmaНan, deli hasret, deli hasret, oğlum, sana sesleniвorum, işitiвor musun? Memet! Memet! Varna, 29 Maвıs 1957 BOR OTELİ Şu Varna’Нa uвumanın вolu вok РeМeleri, uвumanın вolu вok: вılНıгların bolluğunНan, вakınlığınНan, parlaklığınНan, kumlukta СışırtısınНan ölü НalРaların, sedefleriyle, хakıllarıвla, tuгlu вosunlarıвla Сışırtısı; НeniгНe bir вürek Рibi atan motor sesinНen, İstanbul’Нan хıkıp Boğaг’ı Рeхip oНamı НolНuran anıların вüгünНen kimisinin Рöгü вeşil, kimisinin bilekleri kelepхeli, kimisinin bir mendil var elinde, lavanta хiхeği kokuвor menНil. Şu Varna’Нa uвumanın вolu вok, Рülüm, şu Varna’Нa, Bor Oteli’nНe. 2 Haziran 1957, Varna BALKON Kurort-Varna’Нa, Balkan-Turist’te balkonНan bakıвorum: Вol, ağaхlar, ağaхlıktan sonra kum, ötesi, Рökle Нeniг olaМak, yok, ne Рök, ne Нeniг, kumun ötesi вalın ışık, ışık uхsuг buМaksıг… HavaНa bir Нe Рül kokusu var, вanıвor insanın Рenгi. Gülleri Рörmüвorum, ama belli kokularınНan hepsi koskocaman Сepsi kıpkırmıгı… Lehli turistler pilaja iniyor, sarışın, pembe, хıplak… TepemНe bir kırlanРıх Нönüвor, kanatları kara, Рöğsü ak. Arıвa benгer вeri вok, ama вine Нe benгiвor arıвa. Bir kaвbolup bir Рörünüвor, iniвor, хıkıвor МıvılНıвarak kenНi Мıvıltısıвla sarСoş… Mavi хanakta МaМık. Peynirli pide getirdiler, - İstanbul’Нaвım sankipeynirli pide getirdiler, susamlı, sıМak sıМak, вumuşaМık… Varna’Нa bu вaг Рünü, хok Сasta, хok muСaМir şair iхin bile, Bütün büвük laПlarНan uгak bir baСtiвarlık – вaşamak… Varna, 3 Haziran 1957 VARNA ŞİİRLERİNDEN BurНa вeşil biber aМı mı, aМı AМı mı aМı burНa türküler. Bana Нa böвlesi Рerek, of, of, böвlesi Рerek. Вanıp tutuştum, oП, oП. Вanıp tutuştu вürek. 5 Haziran 1957, Varna SOFRA Şu Varna Нeli etti beni, Нivсne etti. SoПraНa Нomates, вeşil biber, kalkan tavası, raНвoНa “Ha uşaklar!” KaraНeniг Сavası, rakı kaНeСte aslan sütü, anason, uy anason kokusu! AСbapхa, karНeşхe konuşulan Нilim… A be islсС be, islсС be Ссlim… Şu Varna Нeli etti beni Нivсne etti… 6 Haziran 1957, Varna DİKİLİ TAŞLAR Düştük Varna’Нan bre Нilber aman, SoПвa вoluna. Yol boyu ceviz. Kokusu kına, kokusu вeşil. Вol Мeviг Нeğil, bre Нilber aman, biг МeviгНeвiг. ВolНa rastlaНık нlen Kaвalar Meгarlığı’na. VarНık вanına. ВüМe meгarlık. Taşlar, Нağılmış Мesettir, вatar, taşlar, Нikilmiş Нurur aвakta, хürür aвakta, вüreklerini вel oвar РiНer. Bir böвle keНer, bre şaСin aman, ben bilirim ben. Bu nasıl kaНer! KımılНamaНan toг toprak olmak… Bir aМı Пirak, bir kara Нuman, bre şaСin aman. Bu nasıl kaНer! Bir böвle keНer, böвlesi, Рülüm, bir bana malüm… 6 Haziran 1957, Varna MоNEVVERDEN MEKTUP ALDIM, DİВOR Kİ Anlat bana НoğНuğum şeСri, Nсгım. SoПвa’Нan pek küхükken хıkmışım ama BulРarМa bilirmişim… SoПвa nasıl şeСir? Dinlerdim anamdan, SoПвa uПaМıkmış, büвümüştür, Нüşün, kırk bir sene Рeхmiş. Bir “Park Boris” varmış o гaman. DaНım sabaСları Рötürürmüş beni. SoПвa’nın en büвük parkı olaМak. OrНa resimlerim хekilmiş, Нurur. Bol Рüneşli, bol РölРeli bir park. Git, orda otur. Belki rastlarsın önünНe oвnaНığım sıraвa. Ama sıralar kırk вıl dayanmaz ya, onlar Нa хürüвüp Нeğiştirilmiştir. En iвisi ağaхlar. ağaхlar anılarНan uгun вaşar… Git orНa en вaşlı kestanenin altına otur bir Рün. Her şeвi unut, aвrılığımıгı bile, saНe beni Нüşün… [11 Haziran 1957, Varna] MоNEVVERE’E MEKTUP ВAГDIM, DEDİM Kİ Ağaхlar Нuruвor, eski sıralar ölmüş. “Park Boris”, “Hürriвet Parkı” olmuş. SaНe seni НüşünНüm kestanenin altınНa, SaНe seni, вani MemeН’i SaНe seninle MemeН’i, вani memleketi… [11 Haziran 1957, Varna] MAVİ LİMAN кok вorРunum, beni bekleme kaptan. Seвir НeПterini başkası вaгsın. Kubbeli, хınarlı mavi bir liman. Beni o limana хıkaramaгsın… [Balхık, 1 Temmuг 1957]. DAVİD OВSTRAH’A MEKTUBUMDUR İstanbul’a Рitmişiniг. KonseriniгНeвmiş. кok baСtsıг bir kaНını baСtiвar etmişiniг. Вağmura uгanan iki вeşil вaprak Рibi Рöгleri bakmış parmaklarınıгa. MektubunНa: “Unuttum Сer şeвi,” Нiвor. KaСırlarınНan başka unutaМak şeвi вok. “AğlaНım,” Нiвor, “ПeraСlaНım.” “Dünвa,” Нiвor, “Рüгel, iхim raСat.” Siг kıskanНığım biriМik insansınıг, üstat. 1 Temmuг [1957], Balхık CEVİГ AĞACI Başım köpük köpük bulut, iхim Нışım Нeniг, Ben bir Мeviг ağaМıвım GülСane Parkı’nНa, BuНak buНak, şerСam şerСam iСtiвar bir Мeviг. Ne sen bunun ПarkınНasın, ne polis ПarkınНa. Ben bir Мeviг ağaМıвım GülСane Parkı’nНa. Вapraklarım suНa balık Рibi kıvıl kıvıl. Вapraklarım ipek menНil Рibi tiril tiril, Koparıver, Рöгlerinin, Рülüm, вaşını sil. Вapraklarım ellerimНir, tam вüг bin elim var. Вüг bin elle Нokunurum sana, İstanbul’a. Вapraklarım РöгlerimНir, şaşarak bakarım. Вüг bin Рöгle seвreНerim seni, İstanbul’u. Вüг bin вürek Рibi хarpar, хarpar вapraklarım. Ben bir Мeviг ağaМıвım GülСane Parkı’nНa. Ne sen bunun ПarkınНasın, ne polis ПarkınНa. 1 Temmuг [1957], Balхık. FOTOĞRAFLAR BuХgКrТstКn HКХkı Büвük ŞКТr NсгıЦ HТkЦet’Т Тşte BöвХe DeЦet DeЦet кТхekХerХe KКrşıХКНı (1951). Nâzım Hikmet’in Ailesi NсгıЦ HТkЦet, MoskoЯК’НКkТ Kır EЯТnТn SКХonunНК NсгıЦ, kКrısı MüneЯЯer ТХe NсгıЦ’ın OğХu MeЦet 1970’te VКrşoЯК’НКвken. NсгıЦ HТkЦet SofвК оnТЯersitesinde (1951). DeХТorЦКn KöвХüХerТ Büвük ŞКТr NсгıЦ HТkЦet’Т KКrşıХıвorХКr (1951). NсгıЦ HТkЦet DeХТorЦКn KöвХüХerТ ArКsınНК (1951). Büвük Türk ŞКТrТ NсгıЦ HТkЦet KırМККХТ ŞeСrТnНe (1951). KırМККХТ ŞeСrТnНe NсгıЦ HТkЦet EkЦek ve Tuz ile KКrşıХКnНı (1951). Büвük Türk ВКгКrı NсгıЦ HТkЦet Вeni Işık GКгetesТ İНКreСКnesТnНe (SofвК-1957). NсгıЦ HТkЦet 1957 YıХınНК SofвК’НК Halk Eğitimi (NaroНna Prosveta) DeЯХet ВКвıneЯТnТ ГТвКret EttТ. NсгıЦ HТkЦet Halk Eğitimi ВКвıneЯТnНe KürsüНe (Sofya, 1957). NсгıЦ HТkЦet Halk Eğitimi ВКвıneЯТnНe (SofвК, 1957). NсгıЦ HТkЦet RКгgrКt İХТ Türk OkuХХКrı нğrenМТХerТ Яe Türkхe нğretЦenТ HКsКn EşrefoЯ ТХe Bir Arada, VКrnК, нğrenМТ KКЦpı, 1957. Varna. “Oğlum, Sana Sesleniвorum!” (29 MКвıs, 1957, Varna). NсгıЦ HТkЦet 1957 MКrt’ınНК VКrnК’НК KКrКНenТг KıвısınНК. NсгıЦ HТkЦet BКХхık KКsКЛКsınНК нğrenМТХerХe Konuşuвor (1957). NсгıЦ HТkЦet’Тn MeгКrı (MoskoЯК, 1963). Nâzım Hikmet’in Bulgaristan’da Çıkan Kitapları Türkçe: NсгıЦ HТkЦet, Seхilmiş Şiirler, BKP ВКвıneЯТ, 1951. NсгıЦ HТkЦet, Zoya (Destan), BKP ВКвıneЯТ, 1952. NсгıЦ HТkЦet, Moskova Senfonisi (Destan), NКroНnК MХКНeУ ВКвıneЯТ, 1952. NсгıЦ HТkЦet, Seхilmiş Şiirleri, Narodna Prosveta, 1954. NсгıЦ HТkЦet, Seхilmiş Şiirler, Narodna Prosveta, 1954. NсгıЦ HТkЦet, Bir Aşk Masalı, oyun, Narodna Prosveta, 1954. NсгıЦ HТkЦet, Bir Aşk Masalı (Piвes), Narodna Prosveta, 1954. NсгıЦ HТkЦet, İnsan Manгaraları (Destan), Narodna Prosveta, 1958. NсгıЦ HТkЦet, Piyesler, Narodna Prosveta, 1959. NсгıЦ HТkЦet, Zoya (Destan), NКroНnК ProsЯetК. 2. BКsıЦ, 1960. NсгıЦ HТkЦet, Вeni Şiirler, Narodna Prosveta, 1962. NсгıЦ HТkЦet, Вeni Şiirler, NКrНonК ProsЯetК, 2. BКsıЦ, 1962. NсгıЦ HТkЦet, Вaşamak Güгel Şeв KarНeşim (Roman), Narodna Prosveta, 1964. NсгıЦ HТkЦet, İnsan Manгaraları (Destan), Narodna Prosveta, 1965. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri (Cilt I, II, III, IV, V, VI; VII, VIII), Narodna Prosveta, 1966. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 1. cilt, Narodna Prosveta, 1966. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 2. cilt, Narodna Prosveta, 1967. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 3. cilt, Narodna Prosveta, 1968. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 4. cilt, Narodna Prosveta, 1968. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 5. cilt, Narodna Prosveta, 1968. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 6. cilt, Narodna Prosveta, 1971. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 7. cilt, Narodna Prosveta, 1969. NсгıЦ HТkЦet, Bütün Eserleri, 8. cilt, Narodna Prosveta, 1972. Blaga Dimitrova, Nсгım Hikmet BulРaristan’Нa (Вol Notları), Narodna Prosveta, 1955. Bulgarca: , , , 1960. ( , , ., 6 ). П . . , 1967. (1970) (ŞöСret ЯeвК unutuХКn КНКЦ). ( , , ., 6 ). П . . , 1967. . , ., ,П . . , . , , 1970. ( , ), . , 1970. . , ., .П . , 1970. , , , 1974, 1980 ( 1980. , . 1, , . . 1-4, .,1984, 1985. , , , . 2, , 1985. , , . 3, , 1985. , , . 4, , 1985. , . 1-4, ., 1984-1985. , , , 1984. , Х , , 1952. ),