T.C
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
TAR-YL-2014-0007
TÜRK SİYASİ YAŞAMINDA “AYDIN”
(1930-1950)
HAZIRLAYAN
Harika DURNA
TEZ DANIŞMANI
Yrd. Doç. Dr. Günver GÜNEŞ
AYDIN-2014
T.C
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
TAR-YL-2014-0007
TÜRK SİYASİ YAŞAMINDA “AYDIN”
(1930-1950)
HAZIRLAYAN
Harika DURNA
TEZ DANIŞMANI
Yrd. Doç. Dr. Günver GÜNEŞ
AYDIN-2014
Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik
kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalışmaya özgü
olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim.
Adı Soyadı
: Harika DURNA
İmza
:
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
AYDIN
Tarih Ana Bilim Dalı Tarih Programı öğrencisi Harika Durna tarafından hazırlanan Türk
Siyasi Yaşamında “AYDIN” başlıklı tez, ……… (Savunma Tarihi) tarihinde yapılan savunma
sonucunda aşağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiştir.
Unvanı, Adı ve Soyadı
:
İmzası:
…………………………….
……………………….
………
…………...………………..
……………………….
………
……………………………..
……………………….
………
……………………………..
……………………….
………
……………………………..
……………………….
………
:
Kurumu
Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu … (Tezin Türü) tezi, Enstitü Yönetim
Kurulunun ………sayılı kararıyla …………………(Tarih) tarihinde onaylanmıştır.
Doç. Dr. Fatma Neval GENÇ
Enstitü Müdürü
i
YAZAR ADI-SOYADI: HARİKA DURNA
BAŞLIK: TÜRK SİYASİ YAŞAMINDA “AYDIN”(1930-1950)
ÖZET
Çok partili süreç, Cumhuriyet Tarihi’nin demokrasi bazında en önemli dönemini
oluşturur. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile başlayan bu dönem, Serbest Cumhuriyet
Fırka ile devam etmiş ve bu partiler devrimleri etkilemesi sebebiyle çok uzun soluklu
olmamıştır. Ancak Demokrat Parti’nin kuruluşu ile tam anlamıyla çok partili yaşama geçilmiş
ve günümüze kadar siyasi partiler kendilerini göstermiştir.
Siyasi partilerin merkez ve taşra örgütlenmeleri, partilerin ne kadar yankı yaptığı ile
ilgili bilgileri bize vermektedir. Bu bilgilerden yola çıkılarak oluşturulan tez çalışmamızda,
Aydın’da siyasetin nasıl şekillendiği, partilerin il, ilçe ve köy örgütlenmeleri incelenmiştir.
Yapılan ocak kongreleri, tek parti dönemi örgütlenmesi ve kurulan siyasi partilerin Aydın’da
oluşturduğu konum aktarılmaya çalışılmıştır.
Tez toplam 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Serbest Cumhuriyet
Fırkası’nın Aydın’daki siyasi durumu, etkisi, örgütlenmesi incelenmiştir. İkinci bölümde ise,
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın ocak kongreleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde de, Cumhuriyet
Halk Fırkası ve Seçimler, Demokrat Parti’nin örgütlenmesi, 1946’dan sonra çok partili
yapılan seçimler incelenmiştir.
ANAHTAR KELİMELER: Siyasi Partiler, Seçimler, Örgütlenme, Ocak Kongreleri,
Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Aydın ili.
ii
NAME-SURNAME: HARİKA DURNA
TİTLE: ‘AYDIN’ İN THE POLİTİCAL LİFE OF TURKEY (1930-1950)
ABSTRACT
Summary: Multy party process is the most important stage of Republican history,
considering the the democratic evolvement. This stage started with Terakkiperver Republican
Party but didn't last long, in order not to let the revolutions be effected. Multi partied life was
attained merely with the foundation of Democratic party and many political parties have
shown up since then.
Central and country organisations of the parties gives us the idea about how much
influence a party made. In our study that we prepared, along with those information, how the
life in Aydin was shaped; city, country and village organisations of the parties are studied.
January congresses, single party era organisation and the position of Aydin in newly
established parties are also mentioned.
This thesis consists of 3 parts: In the first part political position, influence and
organisation of Liberal Republican Party in Aydin is examined. In the second, january
congresses of Republican Folk's Party are handled. Third section is about Republican Folk's
party and elections; organisation of Democratic Party and multi partied elections after 1946.
KEYWORDS: Political parties, elections, organisation, January congresses, Democratic
Party, Republican Party, Republican Folk's Party, Aydın City
iii
ÖNSÖZ
Tarihin pastasından en büyük dilimi alan konu siyasettir. Siyasi yaşam bir ilin en geniş
bilgi yumağını sunar bizlere… Bu bilgilerin zengin olması ise araştırmalara yön verir. Çıkış
noktası bu şekilde olan bu tezin amacı, Aydın’ın 20 yıllık sürecinin özellikle partisel bazda
incelenmesidir. Aydın İli gerek Osmanlı gerek Cumhuriyet Tarihi’nde siyasi anlamda öne
çıkmış şehirlerden birisidir. Cumhuriyet tarihinin ilk partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin
köy, ilçe ve il olmak üzere her şekilde örgütlendiği illerden bir tanesidir. Demokratik atılımın
olduğu dönemlerde de uğrak yerlerden biri olmuştur.
Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulduktan sonra yerel örgütlenmelere giderken Aydın’ı
da içine alan bir Batı turu düzenlemiştir. Bu turda halka kendini tanıtmak ve taşra
örgütlenmesinin temelini atmak için Aydın kentine ziyaretler peşi sıra düzenlenmişti. Aynı
durumu Demokrat Parti döneminde de benzer şekilde görebiliriz. Demokrat Parti, Serbest
Cumhuriyet Fırkası’nın bıraktığı etkiden daha fazlasını bırakmıştı Aydın’da. Çünkü önceden
Cumhuriyet Halk Partisi Milletvekili olan Adnan Menderes gibi bir parti kurucusu daha
sonradan da bir Başbakan çıkarmıştı. Aydınlı olan Menderes Bey, kentin siyasi manevrasında
çok önemli bir etkiye sahiptir. Siyasi bakış açısını genişleten ve uzun yıllar hafızalardan
silinmeyecek etkileri içinde barındıran bir kentin adamıdır. Çeşitlenen siyasi olaylar da tarihi
açıdan kendisine çekmektedir.
Kaynak açısından oldukça zengin bir döneme sahip olan tek parti dönemi konusuna
girmemdeki amaç, siyasi olaylar döngüsünün yoğun olması ve Aydın ilinin de bu zenginlikten
payını almasıdır. Bu konuda birincil kaynak olan Aydın gazetesi çalışmamı yönlendiren
aşamadır. Aydın gazetesinin özellikle siyasi haberlere olan ilgisi, bu zenginliğin temelini
oluşturmaktadır. Bu zenginliği yansıtmak ve siyasi alanda Aydın’ı ifade etmek amacıyla bu
tezin oluşmasına karar verdik. Bu karar neticesinde ortaya çıkan bu tezin Aydın halkına ve
diğer okuyuculara katkı sağlamasını dilerim.
Araştırma sırasında eski, yeni birincil ve ikincil kaynaklar olmak üzere geniş bir
literatür taraması yapılmıştır. Dönemin ünlü gazeteleri taranmış ve çalışmaya eklenmiştir.
Ana kaynaklar çerçevesinde diğer kaynakların desteği ile geniş bir araştırma alanı ortaya
çıkmıştır. Zaten anlatılmaya çalışılan 20 yıl epey uzun bir süre olmakla birlikte, siyasi hayatın
çok çok çeşitlendiğini de düşünürsek malzemenin bol olduğu bir zaman dilimi haline
gelmiştir.
Tez çalışmam sırasında verimli olabilmem için elinden gelen her fedakârlığı
sergileyen saygıdeğer öğretim üyesi Yrd. Doç Dr. Günver Güneş’e, yine çalışmaya gerekli
iv
özeni göstermem için beni sürekli fikirleriyle uyaran ve en iyiyi ortaya koymaya çalışan
Aysun Sarıbey Haykıran’a saygıyı ve teşekkürü borç bilirim.
Güçlü olmamı, akademisyenlik merdivenine bir basamak daha atmamı sağlayan en
büyük destekçim olan Sevgili babam Emin Durna’ya ve annem Gülayşe Durna’ya maddi ve
manevi her türlü katkılarından dolayı teşekkür ederim. Ablam Ayşegül Akar ve ağabeyim
Mustafa Durna’ya bana olan güvenlerinden dolayı teşekkürü borç bilirim.
Arşiv çalışmam sırasında sabırla yardımını eksik etmeyen APİKAM ( Ahmet Priştina
Kent Arşivi Müzesi ) , Aydın Milli Kütüphane çalışanlarına derin saygımı iletirim. Teze
manevi katkılarından dolayı canım arkadaşım Ezgi Durmaz’a, Dilan Şimşek’e ve teknoloji
yardımı sebebiyle Onur Gazel’e minnettar olduğumu ifade etmek isterim.
Harika DURNA
25.07.2014
v
İÇİNDEKİLER
ÖZET………………………………………………………………………………..…i
ABSTRACT…………………………………………………………………………...ii
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………..iii
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………,.v
KISALTMALAR VE SİMGELER LİSTESİ…………………………………..…....viii
RESİM LİSTESİ …………………………………………………………………...…ix
GİRİŞ………………………………………………………………………………….1
I.BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İKİNCİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE AYDIN
1.1.Çok Partili Yaşamın İlk Denemesi Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Aydın
1.1.1 Tarihsel Süreçte Aydın’da Siyasal Yaşam…………… …………..……5
1.1.2 Serbest Cumhuriyet Fırkası Aydın Teşkilatlanması………………….......9
1.1.3 Fethi Bey’in Aydın Ziyareti………………………………………….....16
1.1.4 Fethi Bey’in Aydın Nutku…………………………………………....…18
1.1.5 Fethi Bey’in Seyahati Sonrası Aydın’da Gelişmeler……………….…...21
1.1.6 Aydın’da 1930 yılı Belediye Seçimleri………………………….……...22
II. BÖLÜM
TEK PARTİLİ DÖNEMDE AYDIN’DA SİYASET
2.1. Cumhuriyet Halk Partisi Merkez Teşkilatlanması…………………………….…29
2.1.1. Cumhuriyet Halk Fırkası ve 1930 Sonrası Genel Durum……………...29
2.1.1.1 Mustafa Kemal’in Aydın Gezisi……………………………....30
2.1.2 Cumhuriyet Halk Fırkası Merkez Teşkilatlanması……………………...31
2.1.2.1 1931 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………...31
2.1.2.2 1932 ve 1933 Yılı Merkez Ocak Kongreleri …………….…...33
2.1.2.3 İlk Kadın Muhtar:Gül Esin…………………………………....35
2.1.2.4 Belediye Reisi Fevzi Bey’in İstifası………………………......38
2.1.2.5 1934 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………...39
2.1.2.6 1936 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………...41
2.1.2.7 1938 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………...42
2.1.2.8 1939 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………...44
2.1.2.9 1940 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………..46
vi
2.1.2.10 1941 Yılı Merkez Ocak Kongreleri……….…………………48
2.1.2.11 1943 Yılı Merkez Ocak Kongreleri…………..……….……..50
2.1.2.12 1946 Yılı Merkez Ocak Kongreleri………………….………52
2.1.2.12.1Demokrat Parti Kuruluş Süreci……………………..52
2.1.2.13 1948 yılı Merkez Ocak Kongreleri ………………………….54
2.1.2.14 1949 yılı Merkez Ocak Kongreleri…………………………..56
2.2 Cumhuriyet Halk Partisi İlçe ve Nahiye Teşkilatlanması…………………….......58
2.2.1 1934 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ……………………………..58
2.2.2 1938 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ………………………….….62
2.2.3 1939 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri …………………………..…64
2.2.4 1940 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ………………………….….67
2.2.5 1941 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ……………………………..72
2.2.6 1942 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ………………………….….75
2.2.7 1943 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri …………………………..…82
2.2.8 1946 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri ……………………………..87
2.2.8.1 Demokrat Parti Ocak Kongreleri……………..………..……...92
2.2.9 1947 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri …………………………......94
2.2.10 1948 Yılı İlçe ve Ocak Kongreleri………………………………….....98
2.2.10.1 Demokrat Parti Ocak Kongreleri…….…………….….……101
2.2.11 1949 Yılı İlçe ve Ocak Kongreleri…………………………………...103
2.2.11.1 Demokrat Parti Ocak Kongreleri …………………………..107
2.3 Cumhuriyet Halk Partisi Köy Teşkilatlanması………………………………….108
2.3.1 1934 Yılı Köy Ocak Kongreleri ………………………………………108
2.3.2 1938 Yılı Köy Ocak Kongreleri ………………………………………111
2.3.3 1939 Yılı Köy Ocak Kongreleri……………………………………….113
2.3.4 1940 Yılı Köy Ocak Kongreleri……………………………………….116
2.3.5 1941 Yılı Köy Ocak Kongreleri……………………………………….121
2.3.6 1942 Yılı Köy Ocak Kongreleri………………………..……………...123
2.3.7 1943 Yılı Köy Ocak Kongreleri……………………………………….125
2.3.8 1948 Yılı Köy Ocak Kongreleri……………………………………….126
2.3.91949 Yılı Köy Ocak Kongreleri………………………………………..128
vii
III. BÖLÜM
AYDIN’DA YAPILAN SEÇİMLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ
SÜRECİNDE DEMOKRAT PARTİ
3.1 Yerel Seçimlerin Aydın’daki Yansımaları …………..……………………….....129
3.1.1 1930 Yılı Belediye Seçimleri ……………….…………………….…..129
3.1.2 1934 Yılı Belediye Seçimleri…………………..………………….......130
3.1.3 1938 Yılı Belediye Seçimleri…………………..…………………...…139
3.1.4 1942 Yılı Belediye Seçimleri…………………….…………................148
3.1.5 1946 Yılı Belediye Seçimleri…………………….…………...…….…162
3.1.5.1 Demokrat Parti Hazırlıkları……………………………….…171
3.1.5.1.1 Seçim Hazırlıkları……………………………….…171
3.1.5.1.2 Seçim Komisyonu Teşekkülü……………..…….…171
3.1.5.1.3 Seçim Adayları…………………………………......172
3.1.5.1.4 Seçim Sonuçları………………………..………..…173
3.1.6 1950 Yılı Belediye Seçimleri……………………………………….....174
3.2 Genel Seçimlerin Aydın’daki Yansımaları ……………………………….…....175
3.2.1 1931 Yılı Genel Seçimleri ……………………………………….…....175
3.2.2 1935 Yılı Genel Seçimleri ………………………………………...…..177
3.2.3 1939 Yılı Genel Seçimleri ………………………………………..…...190
3.2.4 1943 Yılı Genel Seçimleri ………………………………………….....192
3.2.5 1946 Yılı Genel Seçimleri …………………………………………….210
3.2.6 1950 Yılı Genel Seçimleri ………………………………………….....217
3.2.6.1 1950 Seçiminin Özellikler…………………………………...218
3.2.6.2 DP Faaliyetleri…………………………………………….....218
3.2.6.3 CHP Faaliyetleri……………………………………………..218
3.2.6.4 Seçim Hazırlıkları……………………………………….…...219
3.2.6.5 1950 Seçiminin Özellikleri…………………………………..221
SONUÇ……………………………………………………………………………...223
KAYNAKÇA…………………………………………………………………….....227
ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………....228
viii
KISALTMALAR VE SİMGELER LİSTESİ
age.:
Adı geçen eser
agm.:
Adı geçen makale
av.
Avukat
c:
Cilt
BCA:
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
CHF:
Cumhuriyet Halk Fırkası
CHP:
Cumhuriyet Halk Partisi
DP:
Demokrat Parti
Dr.
Doktor
MP:.
Millet Partisi
s.:
Sayfa
SCF:
Serbest Cumhuriyet Fırkası
TBMM:
Türkiye Büyük Millet Meclisi
vb:
Ve benzeri
ix
RESİM LİSTESİ
Resim 1: CHP V.Dönem Milletvekili Abidin Özmen(Türk Parlamento Tarihi II.
Cilt)…………………………………………………..…………………………....…231
Resim 2: Adnan Menderes CHP IV. ve V. Dönem Aydın milletvekilidir.(Türk
Parlamento Tarihi II. Cilt)……………………………………………………….…..232
Resim 3: CHP V.Dönem Milletvekili Ahmet Hulusi Alataş(Türk Parlamento Tarihi II.
Cilt )……………………………………………………………………………….....233
Resim 4: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Mazhar Germen(Türk Parlamento
Tarihi
II.Cilt)……………………………………………………………………………..…234
Resim 5: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Nazmi Topçuoğlu(Türk Parlamento
Tarihi II.
Cilt)…………………………………………………………………………….…....235
Resim 6:CHP V.Dönem (1935-1939)Milletvekili Nuri Göktepe(Türk Parlamento
Tarihi II.Cilt)……………………………………………………………………..…236
Resim 7: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Hasan Tahsin San(Türk Parlamento
Tarihi II. Cilt)…………………………………………………………………….…237
Resim 8: Mustafa Kemal Atatürk Aydın’da ( 4 Şubat 1931 )(Ethem Vassaf
aktarıyor)……………………………………………………………………………238
Resim 9: İlk resim Ethem Menderes, ikinci resim Neşet Akkor İl idare Kurulu ( Aydın
Gazetesi / 29 Şubat 1945 )……………………………………………………….…239
Resim 10-11: Milli Şef İsmet İnönü AYDIN’da( Aydın Gazetesi, 21 Ağustos
1941)………………………………………………………………………………..240
Resim 12: Vilayet Umumi Meclisi azaları(Aydın Gazetesi 21 Mart
1942)……………………………………………………………………………….241
Resim 13: 1946 Seçimi CHP Adayları ( Aydın Gazetesi 20 Temmuz
1946)……………………………………………………………………………….242
Resim 14:Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı Aydınlı Gül Esin………………...…….243
Resim 15: 1950 Seçimleri CHP Milletvekili Adayları(Aydın Gazetesi 25 Nisan
1950)……………………………………………………………………………….244
Resim 16-17: Başbakan Adnan Menderes ve Hükümeti(Aydın Gazetesi 30 Mayıs
1950)……………………………………………………………………………….245
x
Resim 18:1948 Seçimleri Sonuçlarının Aydın’daki Yansıması (Aydın Gazetesi 19
Ekim 1948)……………………………………………………………………….246
Resim 19 : CHP Genel Başkanlığa İsmet İnönü seçiliyor(Aydın
Gazetesi)……………………………………………………………………….…246
1
GİRİŞ
Osmanlı Devleti’nin siyasi, ekonomik ve sosyal bunalımları gitgide etkisini
göstermeye başlamış ve buna çözümler aranmaya başlanmıştır. İlk hamle Tanzimat Fermanı
ile olmuş ve 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı padişahın otoritesinin kanun gücüne
doğru kaydığına bir örnek olmuştur. Daha sonra Kanun-i Esasi ile meşruti monarşi rejimine
geçilmiş ve halk ( sadece erkekler) seçme hakkına nail olmuştur. İlk anayasa ilan edilmiş ve
padişah otoritesini bir meclis ile paylaşmıştır. Daha sonra siyasi etkiler nedeniyle meclis II.
Abdülhamit döneminde kapatılmış ve siyasi yaşam sekteye uğramıştır. Daha sonra Jön
Türklerin etkisi ile II. Meşrutiyet ilan edilmiş ve ikinci meşruti dönem başlamıştır. Bundan
sonra meclis yönetimi Türk halkının yaşamına yayılmış bir yönetim biçimi olmuştur.
Politika Aydın için önemliydi. O yüzden bu şehir ünlü siyaset adamları yetiştiren bir
bölge oldu. Ya da önemli siyaset adamları bu şehirden parlamentoya girdiler. Aydınlı
olmasalar bile onları mutlaka Aydın’a çeken bir şeyler olmalıydı. Biraz durulmuş olsa bile altı
özellikle çizilmesi gereken bir nokta var ki O da II. Meşrutiyetten itibaren Aydın’ın Türk
siyasi yaşamında canlı hatta bunun ötesinde öncü rolünün olmasıydı.
Aydın İttihatçıların Selanik’ten sonra merkezleri olan İzmir’in yanı başında bir şehirdi.
İzmir İttihatçılar için çok önemli bir kentti. İttihatçı şeflerden Dr. Nazım, Bursalı Tahir,
Kuşçubaşı Eşref, Halil Menteşe ve Çerkez Reşit zaman zaman burayı mekân tutmuşlardı. Dr.
Nazım 1907’den itibaren İzmir, Denizli’nin dışında Aydın’da örgütlenme çalışmaları yapmış
Çakırcalı Mehmet Efe’yi dahi İttihat ve Terakki’ye kazandırmaya çalışmıştı. İttihatçılar
bölgeyi iyi tanıyorlardı. Ve onlara göre Ege’nin Menderes Havzası kazanılması gerekiyordu.
O nedenle ülke Aydınlarının en büyük sorunu olan istibdat rejiminin yıkılması ve 1908’de
meşrutiyetin ilanı bütün Osmanlı kentlerinde olduğu gibi Aydın ve çevresinde de büyük yankı
uyandırdı. Büyük sevinç dalgasının üzerinden görkemli törenler yapıldı. İttihatçıların iktidara
gelmesiyle bölge genelinde örgütlenmesi hızla devam etti. 1908 yılı içinde neredeyse
Aydın’ın bütün kazalarında İttihat ve Terakki kulüpleri kuruldu. İttihatçılar bölgede kültürel
gelişmeyi hedeflerken, meşrutiyetin halk tarafından anlamlandırılmasına da katkı sağlamayı
planlıyorlardı. O nedenle İttihat ve Terakki’nin önemli isimlerinden Cavit Bey, Halil
(Menteşe) Bey, Ahmet Rıza Bey sık sık kenti ziyaret ettiler. İncelemelerde bulundular.
Raporlar tuttular. Bu ziyaretlerin yöneticiler ve Aydın halkı arasındaki ilişkileri geliştirmiş
olduğunu söyleyebiliriz. 1908seçimleri ise siyasi propaganda kavramının yerleşmesi için iyi
bir fırsat oldu. O arada eski rejimle hesaplaşmanın canlı örneklerine de Aydın’da rastlamak
mümkündü. İttihat ve Terakki Cemiyeti İzmir şubesince tutuklanıp Selanik’e gönderilen
2
yüksek rütbeli devlet memurları arasında Aydın Polis Müdürü de bulunuyordu. Siyasi
popülizmin ilk örnekleriyle de yine bu dönemde tanışıyoruz. Meşrutiyet ilan edilir edilmez
Aydın hapishanesindeki bütün tutuklular serbest bırakılmıştır. Tabii sonrası malum. Tanin
Gazetesi 9 Ağustos 1908’de eski rejimin kokuşmuş paşalarına yasadışı yollardan Sultan’ın
hediyesi olarak verilen tüm gayr-ı menkullerin listesini yayınladı. Devrim sonrası görevden
azledilen Tophane-i Amire Müşiri Zeki Paşa’nın Aydın’da 25 bin lira değerinde büyük bir
çiftlik sahibi olduğu da ortaya çıkmıştı. Sultan Hamid tarafından paşalarına peşkeş çekilen
araziler İttihatçılar tarafından geri alınıyor ve Aydın eşrafına geri iade ediliyordu. Yerel doku
bir şekilde sağlamlaştırılmaya çalışılıyordu
II. Meşrutiyet döneminin pek fazla bilinmeyen partilerinden biri de Osmanlı Demokrat
Fırkasıdır. Demokrat Parti kurulmadan 35 yıl önce de Demokrat Parti adıyla bir parti
bulunuyordu. Bu partinin örgütlendiği 20 yerleşim içerisinde Aydın’da vardı. Osmanlı
Demokrat Fırkası’nın Aydın Şubesi en faal parti örgütlerinden biri haline gelmiştir. Parti’nin
Aydın şubesinin başında İngiliz Konsolosluğu Tercümanı Ali Şevket Bey bulunuyordu. Pek
çok badire atlatan partiyi Aydın şubesi ayakta tutmuştur.
Sonrasında başlayan I.Dünya Savaşı nedeniyle meclis çalışmalarına devam edememiş
ve işgal nedeniyle de kapatılmıştır. Anadolu desteği ile başlayan Milli Mücadele ve
muharebeler sonrasında Temsil Heyeti oluşturulmuş ve milli egemenlik yönü her zaman öne
çıkan bir politika güdülmüştür. Nihayetinde açılan meclis ile milli egemenlik kayıtsız şartsız
millete teslim edilmiştir.
Bu mecliste çabuk karar alıp vermek amacıyla Meclis Hükümeti sistemi benimsenmiş
ve 1923 Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte kabine sistemine geçilmiş ve ilk siyasi parti tarihte
yerini almıştır. Halk Fırkası olarak Mustafa Kemal desteği ile kurulan parti, Cumhuriyet
tarihinin ilk partisi olmuştur. Daha sonra muhalefet yaratma çabaları olmuştur. Çünkü tam
anlamıyla demokrasi gerçekleştirilmek isteniyordu ve bunun ilk adımı Terakkiperver Halk
Fırkası’nın kurulmasıyla atılmıştı.1924 yılında kurulan bu parti ise çok geçmeden bunalım
yaratmıştı ve 1925 yılında kapatıldı. Daha sonra yeniden çok partili yaşama geçiş için Serbest
Cumhuriyet Fırka açıldı ve Fethi Okyar Başkan sıfatıyla partisini tanıttı. Ancak bu parti de
kısa ömürlü oldu ve parti kendi kendini feshetti.
Kesintisiz çok partili yaşama geçiş Demokrat Parti ile oldu. Demokrat Parti’nin girdiği
ilk seçim kazanılmasa da 1950 seçiminin kazanılmasıyla Demokrat Parti, tek partili dönemi
sona erdirmiş ve demokrasinin oluşumuna katkı sağlamıştır.
Çok partili yaşama geçiş sürecinde Aydın ili çok önemli bir işleve sahip olmuştur.
Gerek Cumhuriyet Halk Partisi gerek Serbest Cumhuriyet Fırka Aydın’da parti
3
teşkilatlanmasına önem vermiştir. Köy ve ilçede de etkin olan bu partiler Aydın için çok
önemli siyasal malzeme teşkil etmiştir. Ve en nihayetinde Demokrat Parti’nin kurucularından
olan Adnan Menderes Aydınlıdır. Adnan Menderes, Serbest Cumhuriyet Fırka’nın Aydın’da
teşkilatlanmasından itibaren aktif olarak politika yapmış ve 1946 yılına gelene dek CHP
Aydın milletvekili olarak TBMM’de görev yapmıştır. Bu alt yapıyı değerlendirmek isteyen
DP kurucuları Aydın ilini 1946-1950 arasında Demokrat Parti’nin üssü haline getirmeye
çalışmışlardır. Aydın ili, Demokrat Parti’nin çabalarına olumlu yanıt vermeye başlayınca
CHP buna karşılık tedbirler almış ve yeni politikalar geliştirmiştir.
Bu konu ile ilgili Menderes Akdağ’ın Aydın’da Siyaset (1946-1950) konulu eseri
mevcuttur.1 Ancak bu çalışma çok partili yaşama geçiş sürecinin bir kısmını ele aldığı için biz
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı ve Cumhuriyet Halk Partisi teşkilatlanmasını da kapsayan 1930
yılı ve 1950 arasını almayı tercih ettik. Yine Tarih Araştırmaları Dergisi’nde yayımlanan
Günver Güneş’in Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da Teşkilatlanması ve 1930 Belediye
Seçimleri Üzerinde Oluşan Tartışmalar adlı makalesi mevcuttur.2Bu çalışma da Serbest
Cumhuriyet Fırkası’nın 3 aylık örgütlenme dönemini ele almakta ve geniş çaplı bir siyasi
dönemi içermemektedir. Literatür taramamızda başka esere rastlanmamıştır.
Bu çalışma esas olarak yereli kapsadığı için il ve ilçe kütüphaneleri taranmış, İzmir
Ahmet Priştina Kent Arşivi Müzesi kaynaklarına dayanılarak birçok gazete ile
desteklenmiştir. Sözlü tarih çalışması çok fazla kullanılmamıştır.
Çalışma kapsamını belirlerken özellikle Aydın ilinin çok partili yaşama her geçişin
yansımasını görmek istedik. Bu sebeple Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasıyla
örgütlenmelere hemen başlanması nedeniyle Aydın ilinin bu konuda çok fazla malzeme
biriktirdiği kanaatine vardık. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın alınmamasının nedeni ise
illerde teşkilatlanmasının yetersiz olmasıdır. Bu şekilde herhangi bir belgenin varlığına
rastlayamadık. O yüzden çalışma Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulumu ile başlamış ve
Demokrat Parti’nin seçimi kazandığı yıla kadar partilerin örgütlenmeleri ve il içi siyasi
politikaları irdelenmeye çalışılmıştır.
Çalışmamızda Aydın gazetesinin döneme tanıklık etmiş olmasından ve o dönemin
verilerine ulaşmamız açısından önemli bir yere sahiptir. Bazı dönemlerin içeriği az da olsa
yine yıl yıl siyasi partiler adına bize veriler sağlamıştır.
1
Menderes Akdağ, Türkiye’de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde İlin Sosyal ve Ekonomik Şartları Işığı
Altında, Aydın’da Siyaset( 1946-1950), Aydın,2008.
2
Günver Güneş, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da Teşkilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri Üzerinde
Oluşan Tartışmalar, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, sayı 39, 2006.
4
Çalışmamızın ilk aşamasında Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Aydın faaliyetleri
incelenmiştir. Daha sonrasında da Cumhuriyet Halk Fırkası’nın ocak kongreleri incelenmiştir.
Daha sonra da yapılan seçimler değerlendirilmiş, Belediye seçimleri ve Milletvekili seçimleri
ele alınmıştır. Belediye seçimlerine katılan partiler, çıkarılan milletvekilleri ayrıntılı olarak
incelenmiştir.
Tez çalışmasında Cumhuriyet Halk Fırkası dönemi için incelenmesi önem arz eden
Parti Müfettişlik raporlarından çok az bir bölümde yararlanılmıştır. Bunun sebebi ise başka bir
yüksek lisans öğrencisi tarafından konunun incelenmesi ve o çalışmanın sınırlarına dâhil
olmaktan kaçınılmasıdır. Bu sebeple dönemin parti müfettişlik raporları tez çalışmasına dâhil
edilmemiştir.
5
I.BÖLÜM
1.1. ÇOK PARTİLİ YAŞAMIN İLK DENEMESİ SERBEST CUMHURİYET
FIRKASI
1.1.1 Tarihsel Süreçte Aydın’da Siyasal Yaşam
Aydın siyasal yaşamın oldukça canlı olduğu bir şehir olmuştur. Meşruti dönemde
İttihat ve Terakki’nin kolayca örgütlendiği şehirde bir süre sonra Ahrar Fırkası ve eşrafın
desteğini arkasına almış bulunan Hürriyet ve İtilaf Fırkaları en güçlü siyasi örgütler olarak
dikkati çekmişlerdir. 1908-1918 II. Meşrutiyet Döneminde Aydın’da siyasi partiler ve onların
temsilcileri arasında büyük kavgalar yaşanmıştır. Dönemin yerel basınının körüklemiş olduğu
siyasi kavgalar aile fertleri arasında bile ayrılıklara neden olmuştur. Şüphesiz temeli sağlam
olmayan bu siyasi örgütlenme modeli Aydın Şehrinin sosyal yapısında da şiddetli sarsıntılar
yaratmıştır.3 Mütareke Döneminde Aydın’da oldukça fazla taraftarı bulunan Hürriyet ve İtilaf
Fırkasının yöneticilerinin direniş karşıtı ve Kuvayımilliye aleyhtarı olmaları nedeniyle gerek
Aydın’ın işgali sürecinde,
gerekse Nazilli kongrelerinin toplanması sırasında izledikleri
kışkırtıcı politika ile Kuvayımilliye’nin oluşumu ve harekâtında büyük zorluklar yaratan en
büyük faktörlerden biri olmuştur.
1920- 1923 yıllarında oluşan I. Meclis’te Abdülkadir Cami Bey (Baykurt), Ahmet
Şükrü Efendi (Yavuz yılmaz), Hasan Tahsin (San) Bey, Mahzar Germen (Bey), Mehmet
Emin Efendi, Mehmet Esat (İleri) Efendi ve Sadık Bey Aydın Milletvekili olarak görev
yapmışlardır. Bunlardan Abdülkadir Cami Bey (1877-1949) İstanbul Meclisinden gelerek 23
Nisan 1920’de TBMM’ne katılmış, 1922 yılı içinde izinsiz olarak uzun süre meclise devam
etmediği için 21 Ekim 1922 tarihinde istifa etmiş sayılmıştır. Ahmet Şükrü (Yavuz yılmaz)
(1865-1935)
Sarayköy
Müftülüğünü
tercih
ederek
22
Kasım
1920
tarihinde
milletvekilliğinden ayrılmıştır. Mehmet Emin Efendi (1873-1929) İstanbul Meclisinden
gelerek 21 Temmuz 1920 tarihinde TBMM’ne katılmıştır. Sadık Bey (1874-1920) dönem
içinde 27 Aralık 1920’de vefat ettiği için milletvekilliği düşmüştür. Diğer milletvekillerinden
Hasan Tahsin(San) Bey (1865-1951) II. ve V. Dönemlerde, Mahzar (Germen) Bey (18871967) II. Ve VIII. Dönemlerde, Mehmet Esat (İleri) Efendi de II. Dönemlerde de seçilerek
parlamento’da yer almışlardır.4
3
Asaf Gökbel- Hikmet Şölen, Aydın İli Tarihi, İstanbul 1936, s.118.
Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM, I. Dönem (1919-1923), III. Cilt, TBMM
Vakfı Yayını No:6, Ankara 1993, s.18-19.
4
6
II. dönem milletvekilleri seçimleri 17 Temmuz 1923’te yapıldı. Bu seçimler
sonucunda Dr. Mahzar (Germen) Bey, Hasan Tahsin (San) Bey, İzzettin (Çalışlar) Paşa,
Mithat (Aydın) Bey, Dr. Reşit Galip (Bey), Zekayi (Apaydın) Aydın Milletvekili olarak
seçilmişlerdir.5
II. Meclis’te Aydın Milletvekili olarak seçilmiş olan Zekayi (Apaydın) Bey Londra
Elçiliğine atandığından 18 Ekim 1924’ten, İzzettin (Çalışlar) Paşa’da askeri görevini tercih
ettiğinden 31 Ekim 1924’ten itibaren istifa etmişlerdir. Bu toplantı dönemindeki kayıplar
sonucu boşalan mebusluklar için Aralık 1924’te seçimlere gidilmiştir. Seçimler sonucunda
istifalar nedeniyle boşalan iki milletvekilliğine 24 Ocak 1925 tarihinden itibaren Mithat
(Aydın) Bey ile Dr. Reşit Galip Beyler seçilmişlerdir. 6 II. Dönem I. II. ve V. Dönem İcra
Vekilleri Heyetlerine Aydın Milletvekillerinden giren olmamıştır. Buna karşılık II. Dönem III.
İcra Vekilleri Heyetinde Aydın milletvekili Zekayi( Apaydın) Bey Ziraat Vekili olarak görev
almış, ancak 20 Ağustos 1924 tarihinde yerini Menteşe Mebusu Şükrü(Kaya) Bey’e
bırakmıştır. II. Dönem IV. İcra Vekilleri Heyetinde de Dr. Mahzar (Germen) Sıhhiye Ve
Muaveneti
İçtimaiye
Vekili
olarak
görev
yapmıştır.
Yine
II.
Dönem
Aydın
Milletvekillerinden Dr. Reşit Galip 124 oy alarak Ankara İstiklal Mahkemesi üyeliğine
seçilmiştir.7
Cumhuriyet döneminde şehirde ki en güçlü siyasi örgüt Cumhuriyet Halk Partisi idi.
Parti cumhuriyet rejiminin yerel birimlerde temsilcisi olduğu için hemen her mahalle ve
köyde kolayca teşkilatlanmıştı. Aydın halkı ve mecliste ki milletvekilleri 1924 yılında kurulan
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına pek iltifat etmediler. Nitekim 1924 yılında meclis içinde
CHF’den istifa edip muhalefet eden milletvekilleri arasında Aydın milletvekilleri
bulunmuyordu. İzmir de teşkilatını zorlukla oluşturan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Aydın da ise halktan destek görmediği için örgütlenemedi.
1927 yılı III. Dönem Meclisi seçimlerinden önce 23 Haziran 1927’de CHF grubu
yaptığı tüzük değişikliği ile milletvekili adaylarının belirlenmesi yetkisini parti başkanına
vermiştir. Buna göre parti adına milletvekilleri adaylarının tespiti ve ilanı Genel Başkana
bırakılmıştır. Genel Başkan milletvekili adaylarını ya bizzat imzasıyla ilan eder veya Genel
Başkan Vekiline ilan ettirir. Bu şekilde seçilen milletvekillerinin tümü de CHF Genel Başkanı
Mustafa Kemal Paşa tarafından 29 Ağustos 1927 tarihli beyanname ile ilan edilerek aday
5
Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi, TBMM, II. Dönem, (1923-1927), III. Cilt, Ankara 1996, s.111.
Işıl Çakan, Türk Parlamento Tarihinde II. Meclis, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1999, s.79-81.
7
TBMM Zabıt Ceridesi, C.3, İ.44, Ankara 1961-1976, s.103. TBMM Zabıt Ceridesi, C.9, İ.45, s.4-5. TBMM
Zabıt Ceridesi, TBMM Zabıt Ceridesi, C:10, İ.11, s.375, TBMM Zabıt Ceridesi, C:15, İ.71, s.225-226.
6
7
gösterilmiştir.8
1927 yılında yapılacak milletvekili seçimleri öncesi müntehib-i sani (ikinci
seçmenler)lerin seçilme işleri 28 Temmuz 1927’de başlamış ve genellikle Halk Fırkasının
gösterdiği adaylar ikinci seçmen olmaya hak kazanmışlardır. Seçimler Ağustos ayının ilk
haftası sona ermiştir.9 Mustafa Kemal Paşa 30 Ağustos 1927’de aday listelerini yayınlamıştır.
İkinci seçmenlerin oy kullanma işlemi ülke genelinde 6 Eylül 1927 tarihinde tamamlanmıştır.
Mustafa Kemal Paşa 7 Eylül 1927’de yayınladığı beyanname ile halkın kendisine gösterdiği
güvene teşekkür etmiştir. 5 Milletvekili çıkaracak olan Aydın’da ikinci seçmenler tercihlerini
Dr. Mahzar (Germen), Hasan Tahsin (San), Dr. Reşit Galip, Mithat (Aydın), Emin Fikri
(Eralp)Beylerden yana kullanıp söz konusu isimleri III. Dönem Aydın milletvekilleri olarak
parlamentoya göndermişlerdir.10
Mustafa Kemal Paşa kendi seçtiği milletvekili adaylarıyla eğiti düzeyi çok yüksek, her
türlü mesleki grubu içerisinde barındıran bir meclis oluşturmuştur. Bu şekilde oluşan meclis
hem yapılacak çağdaş atılımlara uyumlu hem de Türkiye’nin sorunlarına eğilebilecek
kapasitede bir meclis oluşturmuştur.
Aydın’da siyasi yaşamın renklendiği yıllar İkinci kez çok partili hayata geçiş
denemesinin yaşandığı 1930 yılı oldu.11
Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasal yaşamında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan
sonra kurulan ikinci muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası’dır. Serbest Fırka Reis-i
Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın teşvik ve desteğiyle, yakın arkadaşı Fethi (Okyar) Bey
tarafından kurulmuştur. Yeni fırka’nın kurulmasında hem iç siyasi gelişmeler hem de dış
siyasi gelişmelerin önemli bir etkisi olmuştur. Bir taraftan dünya ekonomik buhranının
olumsuz yansımaları, ülkede muhalif seslerin artmasına neden olurken, diğer taraftan da katı
tek parti yönetiminin eleştiri ve denetimden yoksun olması sorunları artırıyordu. Bu koşullar
içerisinde 1930’un yaz aylarında Mustafa Kemal Paşa muhalefet işlerini üstlenmek üzere
sınırlı ve denetim altında tutabilecek bir muhalefet partisinin kurulmasıyla varlığını gizli
olarak sürdüren muhalefetin gücünü açık olarak görmek istemiştir. İki partili bir sisteme
geçilmesi aynı zamanda Türkiye’nin batı kamuoyundaki saygınlığını arttıracaktı. 12 M. Kemal
Paşa ve Fethi Bey arasında gerçekleşen bir dizi görüşmenin ardından muhalefet partisi 12
8
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, VI, ATTB IV, Ankara 1991, s.577-580.
Hizmet 2 Ağustos 1927.
10
Cemal Avcı, III. Dönem TBMM’nin Yapısı Ve Faaliyetleri (1927-1931), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara
2000, s.25.
11
Günver Güneş, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydın, Tarih Ve Toplum, sayı:239, İstanbul Kasım 2003, s.52.
12
Yahya S. Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950) Ankara 1986, s.206-207, Walter F.
Weiker, “Serbest Fırka Başarı ve Başarısızlık” Forum Dergisi, c.XII, Ankara 1961, s.167, İlhan Tekeli-Selim
İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Ankara 1983, s.75-78.
9
8
Ağustos’ta Serbest Cumhuriyet Fırkası adıyla kurulmuştur. İzleyen günlerde Cumhuriyet
Halk Fırkası’ndan istifa eden 15 milletvekili yeni muhalefet partisine katıldı. İktidar partisi
devletçi bir çizgi izlerken, muhalefet partisi daha liberal bir program benimsemiştir. Serbest
Cumhuriyet Fırkası’nın kendine ait bir yayın organı olmamakla beraber başta Arif Oruç’un
Yarın’ı olmak üzere Son Posta, Hizmet, Yeni Asır ve sonradan yayın hayatına giren Serbest
Cumhuriyet isimli gazeteler tarafından desteklenmiştir.13
Kuruluş biçimi Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın danışıklı olarak kurulduğu yapay ve
güdümlü bir parti olduğu izlenimi vermekteydi. Önceden tasarlandığı biçimiyle parti mecliste
yumuşak bir muhalefet yaparak iktidarda ki Cumhuriyet Halk Fırkası’nı eleştirecek ve
denetleyecekti. Oysa bir muhalefet partisinin kurulmasına izin verilmesi ülke genelindeki
hoşnutsuz kesimlerin hızla bu partiye yönelmesine yol açtı. Böylece parti toplum içinde hızlı
bir şekilde kök salarak büyük bir toplumsal desteği arkasına aldı ve hiç umulmadık bir
biçimde çok kısa sürede adeta bir iktidar seçeneği haline geldi. Partinin gördüğü bu büyük ilgi
nesnel olarak partiyi kuruluş amacından uzaklaştırmış oluyordu ve bu durum beklenebileceği
gibi hızla partinin sonunu getirdi.
13
Abdülhamit Avşar, Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü, Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul 1998,
s.93-96. Çetin Yetkin, Atatürk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi-Serbest Cumhuriyet Fırkası, 2.Baskı, İstanbul
1997, s.215-216. Hakkı Uyar, Serbest Cumhuriyet Gazetesi, Tarih ve Toplum, sayı: 95, Kasım 1991, s.46-50.
9
1.1.2 Serbest Cumhuriyet Fırkası Aydın Teşkilatlanması
Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasal yaşamında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan
sonra kurulan ikinci muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası’dır.14 Serbest Cumhuriyet
Fırka kısa ömürlü bir parti olmasına rağmen çok parti yaşama geçişte önemli bir adım
sayılmaktadır. Bu parti, Mustafa Kemal’in teşvik ve desteğiyle, Fethi Bey tarafından
kurulmuştur. Peki, neden bu parti kurulmaya çalışılmıştır? Çünkü 1920’lerde toplumla bağları
zayıflayan tek parti rejimi, güttükçe daha otoriter hale gelmiş ve kamu hayatını tehlike altına
almaya çalışmaktaydı.15Tek parti rejiminin bu tür sıkıntısı toplumun siyasi yapılanmasına
büyük etki etmekle birlikte, var olan siyasi yapılanmanın tekdüze gitmesine neden olmaktadır.
1930 yılı itibariyle siyaset kurumu hem toplum hem de meclis il bağlarını koparmıştı.
Bu çerçeveye göre, iktidarda olan Cumhuriyet Halk Fırkası hantal bir yapı kazanmış,
yerellerde güç sahibi olmak isteyen küçük bir azınlık dışında halkla ilişkisi kopmuş siyasi bir
kliğe dönüşmüştü.16Bu sebeplerle birleşen başka bir neden ise, Türkiye’nin çok partili yaşama
atacağı adımın Batı dünyasındaki saygınlığını artıracağı düşüncesiydi. 17Daha sonra Fethi Bey
ile Mustafa Kemal arasında geçen bir dizi görüşmenin ardından yeni partinin adı Serbest
Cumhuriyet Fırkası olmuş, 12 Ağustos 1930 yılında tarihin sayfalarına adını yazdırmıştır. O
dönemde, tek parti rejiminden nasibini alamayan halk yeni partiye dört elle sarılmış ve candan
desteklemiştir. Bu yüzden Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın yayılımı zor olmamıştır.
Muhalefet Partisi kendine ait bir yayın organı olmamakla beraber Yarın Gazetesi, Son
Posta Gazetesi, Hizmet Gazetesi, Yeni Asır Gazetesi ve daha sonra yayın hayatına başlayan
Serbest Cumhuriyet Gazetesi tarafından desteklendi.18
Cumhuriyet Halk Fırkası’ndan ayrılan 14 milletvekilinin katılımı ile güçlenen Serbest
Cumhuriyet Fırka, ilk iş olarak ülkenin ekonomik problemlerini gündeme taşıyan bir program
ve partinin işleyiş mekanizmalarını belirleyen bir tüzük yayınladı.19Tüzük hazırlanması
aşamasında küçük problemler görüldüyse de bu problemler çözüldü ve iki kısımdan oluşan
tüzük Mustafa Kemal’e sunuldu.
14
“Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da Teşkilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri Üzerinde Oluşan
Tartışmalar, “Organization of the Free Republican Party in Aydın and Debates on Minicipality Election of
1930”,Günver Güneş, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara Üniversitesi Basımevi,
Ankara,2000,s.119.
15
Cem Emrence, “Serbest Cumhuriyet Fırkası–99 Günlük Muhalefet” İletişim Yayınları, İstanbul, 2006,s.26.
16
Cem Emrence, a.g.e, s.27.
17
Yahya S. Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi ( 1923-1950) Ankara 1986, s.206-207.
18
Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara, 1993, s.159-160.
19
Cem Emrence, a.g.e, s.78.
10
Ali Fethi Bey’in, 9 Ağustos 1930 tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı, partinin
genel esaslarını içeren mektubu20 ayrı bir program olarak değerlendirilmezse, partinin resmi
programı 11 maddeden oluşmaktadır.
İlk maddeye göre, Serbest Cumhuriyet Fırkası , “ milliyetçi, laik ve cumhuriyetçi” bir
partidir.
İkinci maddeye göre, vergiler çok yüksektir ve yeniden düzenlenmeleri gerekmektedir.
Üçüncü maddede ise, hükümetin demiryolu politikası eleştirilmektedir. Serbest
Cumhuriyet Fırka’nın görüşüne göre, demiryolu yapımı çok pahalı bir alt yapı çalışmasıdır ve
Türkiye’nin mevcut ekonomik durumu buna uygun değildir.
Tüzüğün özellikle 3 maddesi Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti misyonunu
anlamak açısından önemlidir. Diğer tüzük maddeleri ise partinin işleyişi ile ilgiliydi. 21
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın toplumda bulduğu kitlesel desteği gösteren en önemli
kanıtlardan biri Serbest Cumhuriyet Fırkası liderlerinin organize ettiği Batı Anadolu turu
oldu.22
Bu gezi, İzmir ile başlayıp Aydın, Manisa ve Balıkesir’i kapsayacaktı. Batı Anadolu
gezisinin başlamasından sonra anlaşıldı ki: Yeni parti özellikle ticari bölgelerde eşi
görülmemiş bir siyasi oluşum yaratmaktaydı ve bu desteğin arkasında büyük ölçüde
vatandaşların karşılaştıkları ekonomik problemlerin Serbest Cumhuriyet Fırka tarafından
çözülebileceğine dair kuvvetli bir inanç yatmaktaydı.23Bu inanç tabii ki halkın tek parti
dönemindeki rutinlikten sıkılıp yeni bir siyasi arayışın en büyük göstergesiydi. Serbest
Cumhuriyet Fırkası lideri Fethi Bey, fırkadan bazı arkadaşlarıyla birlikte İzmir’den başlayarak
Manisa, Aydın, Balıkesir ve Akhisar’ı içine alan bir seyahate çıktı. Fethi Bey’in bu seyahate
çıkmasının sebebi; Hem Başvekil ve Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Genel Başkanı olan İsmet
Paşa’nın Sivas Nutku’na cevap vermek, hem de yeni fırkanın teşkilatını kurmak idi.24
Fethi Bey bu geziye önce İzmir’e gitmek üzere 3 Eylül 1930’da İstanbul’dan gemi ile
başlamış, yanında Ağaoğlu Ahmet Bey ve Tahsin Bey de bulunmuş, Nuri Bey daha sonra
İzmir’de
onlara
katılmış
ve
Fethi
Bey
ve
arkadaşları
4
Eylül’de
İzmir’e
varmışlardır.25İzmir’de 4 Eylül günü limana yaklaşırken büyük bir kalabalığın kendilerini
beklediğini görmüşlerdir. Ancak bu kalabalık hayır mıydı, şer miydi? Zira Fethi Bey oraya
20
Ahmet Ağaoğlu, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994, s.25-27.
Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler: 1859-1952, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1952, s.622.
22
Cem Emrence, a.g.e, s.93.
23
Cem Emrence, a.g.e, s.93.
24
Günver Güneş, a.g.m, s.122.
25
Çetin Yetkin, Atatürk’ün “Vatana İhanet”le suçlandığı Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Otopsi Yayınları,
3.basım, İstanbul, 2004, s.235.
21
11
var olan hükümete muhalefet için gidiyordu. Halk henüz bu tür bir durumla karşılaşmamıştı.
Fethi Bey’e karşı tepki gösterilebilir, Fethi Bey kötü muameleye maruz kalabilirdi. Nitekim
Fethi Bey ve fırka arkadaşları daha İzmir’e gelmeden mahalli idarenin tutumu nedeniyle
şehirde bazı olaylar çıkmıştı.26
Asıl büyük ve kanlı olaylar ise 5 Eylül günü başladı. Bir çocuğun ölümü yedi kişinin
yaralanmasına neden olan olaylar silsilesinin ardından Fethi Bey İzmir’de yapacağı
konuşmayı güvenlik gerekçesiyle ertelemek zorunda kaldı.27
Fethi Bey’in güvenlik gerekçesiyle ertelenen mitingi ise 7 Eylül 1930 günü İzmir Alsancak
Stadı’nda gerçekleşti.28Stadyumda mitinge katılanların sayısı yaklaşık 50 bindir.29Fethi Bey
burada yaptığı mitingde büyük bir kalabalık önünde iki saate yakın konuşmuş ve bu
konuşmasında Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programı ve İsmet Paşa’nın Sivas Nutku’na
cevap vermiştir. Daha sonra Fethi Bey ve arkadaşları İzmir ve Karşıyaka’da Serbest
Cumhuriyet Fırka teşkilatını tamamladıktan sonra trenle Menemen, Manisa, Aydın ve
Balıkesir’e yeni fırka teşkilatını oluşturmak üzere yola çıkmıştır. Tezahürat ve karşılama yol
boyunca devam etmiş, o dönemde oldukça küçük bir yerleşim yeri olan Emirâlem
kasabasında Fethi Bey’in özel treni durmak zorunda kalmış, SCF lideri, halkın şikâyetlerini
dinlemiştir.30 Fethi Bey daha Aydın’a gelmeden önemli bir destek bulmuştur. Bunu ise:
Aydın, Germencik, Söke Nazilli, Bozdoğan, Çine, Karacasu, Köşk halkının bağlılığını
göstermek için attığı telgraflardan anlıyoruz.31
Fethi Bey’in Aydın gezisi 9 Eylül tarihinde İzmir’den başladı. SCF heyeti, bu sefer
İzmir-Aydın demiryolunu kullanarak dünya incir üretiminde önemli bir yere sahip olan Aydın
vilayetini ziyaret edeceklerdi. Aydın yolu üzerinde birçok noktada duran tren, istasyonlarda
büyük kalabalıkların toplandığı, vagondan nutukların verildiği ve Fethi Bey’in halkla sohbet
ettiği birer açık demokrasi platformuna dönüşmüştü.32
Serbest Cumhuriyet Fırka’nın Aydın teşkilatlanması diğer şehirlere kıyasla daha kolay
olmuştur. Teşkilatlanmaya geçmeden önce Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti tüzüğünde
yer alan teşkilat yapısından bahsetmek isterim:
26
Hizmet 4 Eylül 1930, Yeni Asır 5 Eylül 1930.
Yaşanan olaylarla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz: Yeni Asır 6 Eylül 1930, Son Posta 6 Eylül 1930, Ahmet
Ağaoğlu, a.g.e, s.36, Osman Okyar-Mehmet Seyitdanlıoğlu, Fethi Okyar’ın Anıları: Atatürk, Okyar ve Çok
partili Türkiye, Ankara, 1997, s. 73-75.
28
Cem Emrence, a.g.e, s.100.
29
Son Posta, 9 Eylül, 1930.Fethi Bey, İzmir’deki olayların büyüyeceği kaygısıyla mitingi düzenlemeden önce
telgrafla Mustafa Kemal Paşa’dan izin istemiş ve onay aldıktan sonra mitingini düzenlemiştir. Tekin Erer,
Türkiye’de Parti Kavgaları, İstanbul, 1963, s.60.
30
Son Posta, 10 Eylül 1930.
31
Telgraflar için Bkz. Hizmet 7 Eylül 1930, Yeni Asır 7 Eylül 1930.
32
Cem Emrence, a.g.e, s.109.
27
12
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programının üçüncü kısmı “Fırka Teşkilatına”
ayrılmıştı. Sekizinci madde ile başlayan bu bölümde önce “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın
teşkilatı aşağıdan yukarıya doğru yürür” cümlesi yer alıyor. Bu nedenle de, örgütlenme ile
ilgili maddeler, en alt düzeydeki örgüt birimlerinden başlamış bulunuyordu.33
Fırkanın en alt düzeydeki örgüt birimi, “Köy” ya da “Mahalle Ocağı” olarak
belirlenmiştir. Bu ocakların, içlerinden biri başkan olmak üzere üç kişilik bir yönetim kurulu
vardır. Bunlardan sonra “Nahiye Ocağı” geliyor. Nahiye Ocaklarının yönetim kurulları beş
kişiden oluşuyor. Bunun üstünde Kaza Kongresi’nce seçilecek yedi kişiden oluşan “Kaza
Ocağı” olduğunu görüyoruz. Bu yedi kişiden biri başkan olacak, biri kâtip, biri de muhasebeci
olacak ve ayrıca üç yedek üye seçilecektir. Genel Merkez’e “Merkez Ocağı” denilmiştir.
Dokuz asıl, beş yedek üyeden oluşan Merkez Ocağı, büyük kongrece seçilecek, genel başkan,
genel sekreter ve muhasebeci bu dokuz kişi arasından seçilip belirlenecektir.34
Yeni fırkanın genel merkezi İstanbul olmuştur. Fırkaya üye kayıtları 21 Ağustos’ta
başlamıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa süreli bir parti olmasına karşın güzel bir
örgütlenme örneği sergilemişti ve 63 ilden 37’sinde örgütlenmeyi başarmıştı. Bu
örgütlenmeye hemen katılan Aydın’da ise kolaylıkla yer bulabildi.
Aydın’da yeni partinin teşkilatlanması çalışmalarını yürütmek için ilk düşünülen isim
Cumhuriyet’in ilk yıllarının belediye başkanı olan Şahinzade Fuat Bey olmuştur. Fethi Bey
daha Aydın’a gelmeden önce konuştuğu Fuat Bey ile bir araya gelmiş ve Aydın’da parti
teşkilatını kurma görevini kendisine vermiştir. Serbest Fırka taraftarı olarak bilinen İzmir’deki
Hizmet Gazetesi de Fuat Bey’in Aydın’a yeni fırkanın teşkilatını oluşturmak amacıyla 6
Eylül’de Fethi Bey’in Aydın’a gelmeden gönderildiğini belirtmiştir.35Fethi Bey İzmir’de
tanıştığı Şahinzade Fuat Bey’e güvenerek başlangıçta onu Aydın teşkilatını kurmakla
görevlendirmiştir. Ancak daha sonra Fuat Bey’in belediye başkanlığı döneminde olduğu
yıpranmış olduğu kanaatine varmış, o arada Aydın’a seyahati sırasında başka referansları da
değerlendirdikten sonra il teşkilatı oluşturma görevini Adnan Bey’e vermiştir.36
Bu görev değişikliğine sebep olan İzmir Anadolu Gazetesi’nde su şekilde beyan
edilmiştir:37
Serbest Fırka’nın Batı Anadolu hamlelerini yakından takip eden bu gazetenin Fuat
Bey ile ilgili yaptığı olumsuz değerlendirmeler ve yoğun eleştiri bombardımanı Fethi Bey’in
33
Çetin Yetkin, a.g.e, s.147.
Çetin Yetkin, a.g.e, s.148.
35
“Aydın Teşkilatı”, Hizmet 8 Eylül 1930.
36
Bahsedilen zat Adnan Menderes Bey’dir. Bu, Adnan Bey’in il siyasi girişimidir. Günver Güneş, a.g.m, s.124.
37
Anadolu, 25 Eylül 1930.
34
13
kanaatinin değişmesine sebep olmuş ve bunu destekleyen başka bir durum ise: Fethi Bey’in
Aydın’a geldiğinde bazı Aydınlıların Fuat Bey hakkında olumsuz görüşler içeren mektuplar
vermesidir. Sonuç olarak Fuat Bey yalnızca il teşkilatının üyesi olarak kalmış, yeni partinin
Aydın’daki oluşumu Adnan Bey ve arkadaşlarına bırakılmıştır.38
Aydın’da Serbest Fırka’nın İl Teşkilatı Fethi Bey’in Aydın seyahati sonrasında 9 Eylül
1930’da kuruluşunu tamamlayarak faaliyetlerine başlamıştır. Serbest Fırka’nın il teşkilatı şu
isimlerden oluşuyordu:
Başkan: Adnan (Menderes) Bey
Üyeler: Osman Fuat
Dr. Mukadder
Dr. Nafız
Manifaturacı Osman
Raif Fevzi Bey
Mühendis Hıfzı
Ali Nihat Bey
Avukat Yusuf
Selahattin Beyler.39
Serbest Cumhuriyet Fırka Aydın’da inanılmaz bir ilgiyle karşılandı. Fethi Bey’in
Aydın seyahati beklenenin dışında hareketli geçti. Yeni fırka çok etkili bir siyaset yürütmese
de kendine Aydın’da bir hayli yoldaş bulmuştur. Bu döneme tanıklık eden birçok gazete
Serbest Cumhuriyet Fırka’nın kısa sürede Aydın’da teşkilatlandığını ve pek çok vatandaşın
partiye kaydolduğunu belirtmiştir.40
İzmir’de yaşanan olayları protesto edip, Fethi Bey’e en çok bağlılık bildiren ve bu
yönde telgraf çeken illerin başında Aydın geliyordu.7 Eylül tarihinde çeşitli gazetelerde
Aydın, Nazilli, Söke, Germencik, Çine Karacasu, Köşk, Karapınar ve Bozdoğan’dan Fethi
Bey ve Serbest Fırka erkânına geçmiş olsun ve partiye bağlılık mesajları yağmıştı. 41Batı
Anadolu gezisini 13 Eylül’de bitiren Fethi Bey’e göre, “ Türk Milleti’nin siyasi rüştünü ispat
etmiştir.” 42
38
Anadolu, 10 Ekim 1930.
T.C Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi, Dosya 1, Büro, Yer No:284.138.2.Bu kişilerden
Raif Fevzi Bey 1931’de Aydın Belediye Başkanı seçilecek, Ali Nihat Bey, Hıfzı Bey Belediye üyesi
olacaklardır.
40
Yeni Asır, 10 Eylül 1930.
41
Günver Güneş, a.g.m, s.125.
42
Yarın Gazetesi, 14 Eylül 1930.
39
14
Aydın’da belediye seçimleri başlamadan birçok kazada ve bucakta Serbest
Cumhuriyet
Fırka
teşkilatları
tamamlanmıştı.
Dönemin
basınından
yararlanarak
ulaşabildiğimiz haberlere göre Serbest Cumhuriyet Fırka Teşkilatında yer alan isimler
şunlardır:
Atça: Başkan: Zürradan Ramazanzade, Mehmet Hulusi, Kâtip: Ahmetzade Fevzi,
Veznedar: Tüccardan Yüzbaşızade Kerim, Azalar: Kuyucuzade İzzet ve Kırcalızade Ali
Beyler.43
Söke: Kazım Necip, Çakmakzade Emin Kazım, Eczacı Halil, Giritli Kemal, Ali Rıza
Beyoğlu Celal.44
Çine: Emekli Kaymakam Şevket, Emekli Binbaşı Arif, Eski Çivril Kaymakamı
Recep, İhtiyat Birinci Mülayimi Çiftçi Salih Zeki, Çiftçi Mehmet Şükrü, Tüccar Mustafa
Beyler.45
Kuyucak: Hüseyin Faik Beyzade Adnan, Abdurrahmanzade Ahmet Bahri,
Manifaturacı Süleyman Sırrı, Hacı Hasanzade Raşit, Mehmetzade Vehbi Beyler.46
Bozdoğan: Helvacızade İsmail Hakkı, Muhittinzade Hakkı, Selahattinzade Bahtiyar,
Kahyazade Hafız Ahmet, Yunuszade Salih, Molla Hüseyinzade Mehmet Efendiler.47
Yenipazar: Hacı Mehmet Efendizade Hafız Necip, Hacı Hüseyin Efendizade Hasan,
Bekir Beyzade Mehmet Emin, Tekelizade Rıza, Bodenzade Süleyman Efendiler, M.Recep. 48
Karacasu: Müftüzade Mustafa Hulusi, Avukat Mustafa, Tüccardan Portakalzade
Mehmet Nazmi, Kodikzade Halil, Hoca Seyd Alizade Hacı Ali, Zürradan Halimzade Kamil,
Fitiloğlu Ali Rıza Beyler.49
Nazilli: Bu ilçe ile ilgili net bir bilgi olmamakla birlikte Anadolu Gazetesi’nde şu
şekilde sözü geçmektedir: Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Nazilli’de Belediye seçimini
kazandığını belirtmiş ve Eczacı Hüsnü Bey’in Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Nazilli ilçe
teşkilatı başkanı ve belediye başkan adayı olduğudur.50
Belediye seçimleri başlamadan önce SCF mensupları köy köy, ilçe ilçe dolaşarak yeni
partiyi halka tanıtmışlardır. Aydın örgütlenmesinde önemli bir rol üstlenerek öne çıkan
isimlerden biri de Avukat Etem Vassaf olmuştur. Yeni kurulan bu parti Aydın’da Türk
43
Hizmet, 16 Eylül 1930.
Hizmet, 18 Eylül 1930.
45
Hizmet, 19 Eylül 1930.
46
Hizmet, 22 Eylül 1930.
47
Hizmet, 25 Eylül 1930.
48
Hizmet, 3 Ekim 1930.
49
Hizmet, 3 Ekim,1930.
50
Anadolu, 20 Kasım 1930.
44
15
Ocakları’ndan, gençlik örgütlerinden ve spor kulüplerinden, Aydın Ticaret Odası’ndan, esnaf,
çiftçi ve tüccarlardan büyük bir destek almıştır.51
51
Hizmet, 21 Eylül 1930, Günver Güneş, a.g.m, s.127.
16
1.1.3 Fethi Bey’in Aydın Ziyareti
Fethi Bey’in Aydın ziyareti 10 Eylül 1930 Çarşamba günü olarak düşünülürken bu
gezi 9 Eylül Salı günü gerçekleşmiştir. SCH Heyeti, Selçuk’tan sonra Reşadiye( Ortaklar)’ye
gelmiştir. Aydın’dan SCF liderine refakat etmeye gelen heyetler, Söke’den gelen SCF
taraftarları, Gazi ve Fethi Bey’in portreleri ile bayraklar ve çiçeklerle süslenmiş istasyonda
toplanmışlardı.52Tren, Reşadiye’ye ulaştığında alabalık davul zurna eşliğinde SCF liderine
ayran ve taze meyve ikram etti. Muhalefet partisi başkanı burada yaptığı konuşma da “ Bugün
fırkamız size ne vaat ediyor. Hayat vaat ediyor. Siyasette hürriyet, ticarette hürriyet vaat
ediyor. İnhisarlar serdettiğimiz prensiplerin başında gelir…” Fethi Bey konuşmasının
akabinde inhisarlardan uzun uzadıya söz etmiş, ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerine temas
ettikten sonra halk tarafından sürekli alkışlanmıştır. Fethi Bey programı eleştirenlere de yanıt
vermiş ve “ … saydığım şeyler uygun bir program olamazmış, muarızlarıma şunu söyleyeyim
ki bütün bu söylediklerimin yapılabilmesi mümkün olan şeylerdir. Bunlar yapabilirsem
kendimi bahtiyar olarak sayarım, mücadele yolumuz inhisar mücadelesidir. Cumhuriyet
prensipleridir. Hakkımda gösterdiğiniz muhabbete teşekkür ederim. Fikir sahasında
şahsiyetten uzak kalmanızı rica ederim” demiştir.53
Fethi Bey’in konuşması tamamlandıktan sonra kalabalıktan bir genç “ Şu gördüğünüz
ekonomik buhranın muzdaripleri hep sizinle beraberdir. Programınızın hepsini tetkik ettik;
size sadığız, muvaffak olmanız için kendimizi ortaya attık. Hürriyet havasını ufkumuzda
estirirseniz yalnız bu kâfidir” dedi. Söke kafilesinden Eczacı Halil Bey de Fethi Bey’e hitaben
Sökeliler adına Halk Fırkası’ndan çekilen telgrafın doğru olmadığı, bu telgrafın Söke’de Halk
Fırkası’na mensup birkaç muhtarın eseri olduğu söylenmiş, ardından Fethi Bey Söke’ye davet
edilmiştir.54
Bir sonraki istasyon incir üretimi ile ünlü Germencik’ti. İlk olarak yerel halktan
Tahsin Bey karşılaştıkları güçlükleri sıralamış ve liderden çözüm beklediklerini bildirmiştir.
Erbeyli istasyonunda ise herkes için üzücü bir atmosfer vardı. Genç bir adam köylünün
durumunu işaret ederek, “ şu ayakları çıplak, karınları aç, sefalet içinde yaşayan köylü bu
vaziyette kaldıkça binayi devlet payidar olamaz. Kurtuluşumuz sizin programınızdır. Sizden
tek ricamız hükümet olduğunuzda köylünün durumunu ve onlara verdiğiniz sözleri
unutmamanız” dediğinde Batı Anadolu turunun önemli bir anı tarihe kaydedilmişti.55
52
Cem Emrence, a.g.e, s.110.
Hizmet, 10 Eylül 1930.
54
Günver Güneş, a.g.m, s.128.
55
Cem Emrence, a.g.e, s.111.
53
17
Daha sonra Karapınar ( İncirliova) ‘da tren kısa bir süre durmuş, SCF liderine bir
buket takdim edildikten sonra Karapınarlıları da alarak Aydın’a ulaşmıştı.
Önemli mevkilerden geçerek Aydın’a ulaşan Fethi Bey ve arkadaşları açısından gezi
oldukça olumlu geçmekteydi. Gittikleri her yerde sevgi gösterisi ile karşılaşmışlar, yeni
kurulan bu partinin halkın kurtarıcısı olduğunu anlamışlar ve bu heyecan içerisinde Aydın’a
gelmişlerdi. O gün Aydın gar istasyonu bayraklarla donatılmış, müzik bandosu ve davul-zurna
SCF heyetini karşılamak üzere yerlerini almışlardı. SCF heyeti trenden indikten sonra Aydın
Palas oteline geçmiş ve Aydın’daki heyetlerle kısa bir sohbet etmişlerdir. Bu anı kaydeden bir
gazete muhabirinin anlatımı ise şöyledir: “ Bu esnada gözyaşı akıtanlar az değildi. Aydın
baştanbaşa bayraklarla donatılmıştır. Sükûnet, nizam ve asayiş mükemmeldir. İzmir’deki gibi
zabıta müdahalesi olmamıştır. CHF mutemedi de orada bulunuyordu. Seyahati baştan sona
takip etti.”
18
1.1.4.Fethi Bey’in Aydın Nutku
Serbest Fırka taraftarı gazetelerin belirttiğine göre Fethi Bey konuşmasını 25 bin
kişilik bir kalabalık huzurunda gerçekleştirmiştir. Fethi Bey kendisini dinlemeye gelen bu
kalabalığa özgürlükleri, ekonomik durumu ve yine inhisarları anlatmıştır. Bu nutku ilk defa
veren bir kaynaktan alıntı yaparak size aktarmaya çalışacağım:
Muhterem Aydınlılar
Bu candan yürekten gelen muhabbetinize nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum. Bu
samimi tezahüratın karşısında hissettiğim heyecanı tarif edemem. Bu muhabbetiniz, yürekten
tezahüratını teşkil ettiğim Serbest Cumhuriyet Fırkası’na derin bir itimat irae eder. Fırkamız
sizin gibi çalışkan, zeki, namuslu vatandaşların muzaheretine nail oldukça mühim hizmetler
ifa edeceğimize eminim. Görüyorum ki teşkil ettiğim SCF bütün milletin derinden hissettiği
bir ihtiyacın meyvesidir. Mefkûremiz milletin ifa ettiği mefkûreye mutabıktır. Bunda
hissettiğin kuvveti ve itimadı tarif edemeyeceğim. Fırkamız nedir? Ve size ne vaat ediyor?
Bunu birkaç kelime ile izah edeyim.
Fırkamız
serbest
münakaşa
ülküsüne
müstenit,
Cumhuriyetin
temellerini
sağlamlaştırmaya malik, mesaisinde muvaffakiyetle koşacaktır. Kelam hürriyeti, matbuat
hürriyeti, düşünce hürriyeti fırkamız esasıdır.
Arkadaşlar
Hür Türk evladı bu mefkûreden istifade edecektir. İktisadi buhrana çareler
arayacağız. İktisadi buhran umum dünyaya şamildir. Bundan bizde muzdaripiz. Fakat bize
mahsus bir buhran vardır ki; Bence onun izalesi mümkündür. Serbest münakaşa isteyen
fırkamız ticarette de serbestiyet arzu eder. Bu serbestîye muhalif olan ve köylüyü, çiftçiyi
tazyik eden inhisarların aleyhindedir.
Bu inhisarlardan doğrudan doğruya değil, mahsulâtımız sebebiyle alakadar
olduğumuz liman inhisarı vardır. Liman işleyişleri bir şirket inhisara almıştır. Bu şirket
hizmet yapıyor, devlet hazinesinden aldığı paraların bir cüz’ünü olsun iade etmiyor. Halkın
say mahsulü olan paralar şahsi menfaatler uğrunda sarf edilmektedir.
Arkadaşlar
Bu inhisar ticarete sekte veren bir inhisardır. İlgası lazımdır. Müskirat inhisarına
gelelim. Dünya’da misali olmayan mahsullerimiz vardır. Üzüm ve incir mahsulü gibi devlet
varidatını azaltmak, aklımızdan geçmez. Köylüyü, çiftçiyi, halkı tazyik etmeyecek, bandrol
usulünü kabul etmek mümkündür. Hayat pahalılığını vücuda getiren şeker ve petrol inhisarı
yekûnun tahfifine taraftarız. Çiftçiyi tazyik altında bırakan bir şeyde ağır şartlarda para
tedarik edilmesidir. Ziraat Bankası vazifesini tamamıyla yapamayınca % 20–40–50 hatta 100
19
faizle para bulan çiftçi nasıl belini doğrultabilir? Ve nasıl evladının maişetini temin eder.
Ziraat bankasının yalnız çiftçiye tahsisi lazımdır. İşte programımızın en ziyade sizi alakadar
eden noktalarını izah ettim. Bana “ Programınız bu mudur? Bunu herkes hissediyor ve
söylüyordu. Diyorlar, başka bir program göstermemi istiyorlar. Düşünmek başka, tatbik
sahasına getirme büsbütün başkadır efendiler. Bu program tatbiki için Cumhuriyetin siyasi
haklarından tamamen istifade edeceğiz. Mücadelemiz fikir mücadelesi, mefkûre mücadelesi
olacaktır.
Bu
sayede
memleketin
umumi
menfaatlerini
temin
etmek
mümkündür
kanaatindeyim. Sizden şahsiyetten kaçmanızı ve kanatlarınız muhalifte olsa birbirinizi
sevmenizi rica ederim.56
Nutku sık sık alkışlar ve tezahüratla kesilen Fethi Bey konuşmasını tamamladıktan
sonra Aydınlılara teşekkür etti. Halk Yaşa diye bağrışırken, aynı zamanda alkışlıyordu. Fethi
Bey’in konuşmasının ardından Etem Vassaf ve Necati Beyler Aydın Palas Oteli’nin
balkonundan Aydınlılara kısa birer konuşma yaptılar. Geceyi Aydın’da geçiren Fethi Bey ve
refakatindekilere akşam bir ziyafet verilmiştir.
9 Eylül Salı akşamı otel Aydın Palas’ta Fethi Bey’i görmek için Karapınar,
Sultanhisar, Köşk, Çine, Söke, Nazilli ve civarındaki köylerden heyetler gelmiş, Fethi Bey ile
konuşmuşlar, sıkıntılarını ve sorunlarını anlatmışlardır. CHF Aydın Mutemedi İmamköylü
Emin Efendi’nin köyünden de bir heyetin bu görüşmelerde yer aldığı dönemin gazeteleri
tarafından ifade edilmiştir.57
Fethi Bey ve refakatindeki fırka heyetinin bir günlük Aydın seyahatlerinin ardından 10
Eylül Çarşamba günü saat 10.30’da motokar ile Aydın’dan ayrılmışlardır. Motokarın
Aydın’dan ayrılmasından evvel Aydınlı gençler ve münevveran SCF İdare Heyeti Fethi Bey
ve refakatindeki zevatla birlikte resim çekilmek ricasında bulunmuşlar. Bu ricaları kabul
edilmiş, resim çekildikten sonra halk ve yeni fırka sempatizanı gençler sloganlar atarak Fethi
Bey’i Aydın İstasyonu’ndan uğurlamışlardır.
Fethi Bey’i taşıyan motokar, büyük bir kalabalığın toplandığı Germencik
İstasyonu’nda durdurulmuştur. Germencik halkı Fethi Bey’e kırmızı-beyaz kurdelelerle
süslenmiş ve üzerinde birbirini samimiyetle sıkan iki el bulunan bir kart olan, zarif büyük bir
kutu incir hediye etmişlerdir. Erbeyli İstasyonu’nda kendisini bekleyen halka iltifat eden Fethi
Bey, burada istek üzerine motokardan inerek İncir Kooperatifi’nin depolarını gezmiştir.
Benzer bir tablo Reşadiye’de gerçekleşmiş, Söke ve Kuşadası’ndan gelen heyetlerin
tezahüratı altında Fethi Bey ve arkadaşları yemeğe davet edilmiştir. Reşadiye’de yemek yiyen
56
57
Günver Güneş, a.g.m, s. 130.
Hizmet, 10 Eylül 1930, Yeni Asır 10 Eylül 1930.
20
Fethi Bey saat 13.00’a doğru İncir Kooperatifi’nin fümikasyon tesislerini gezmiş daha sonra
da Reşadiye’den 200’e yakın kadın erkek topluluğunun gösterileri arasında İzmir’e doğru yola
çıkmıştır.58
58
Söke ve Kuşadası’ndan gelen başka bir kalabalık heyet Fethi Bey’i Selçuk’ta Karşılamıştır.3000’e yakın
kişinin karşıladığı toplulukta kadınların fazla oluşu dikkat çekiyordu.Fethi Bey burada yaptığı konuşmada fes,
Arap harfleri, vergilerin lağvedilmesi gibi dedikodulardan duyduğu rahatsızlığını dile getirmiştir.Hizmet 11
Eylül 1930.
21
1.1.5 Fethi Bey’in Seyahati Sonrası Aydın’da Siyasi Gelişmeler
Fethi Bey’in Aydın’a geldiği gün Serbest Fırka içinde stratejik gelişmeler yaşanmıştır.
Serbest Fırka Genel Kurul üyesi olan Aydın Milletvekili Reşit Galip Bey İzmir olaylarını
sebep göstererek bu görevinden istifa etmiştir.
Fethi Bey’in Aydın’ı ziyareti parti adına güzel neticeler vermiş ve Aydın’da SCF
tabanı güçlenmiştir. Çünkü halk tek parti yönetiminin politikalarının yanlış olduğuna inanmış
ve bu partinin Türkiye’ye hayırlı olacağı düşüncesini taşıyordu. SCF bu şekilde mutlu
ayrılırken, artık muhalefeti olan CHF ise Aydın’da miting düzenlemek için harekete
geçti.59Mitingi canlı hale getirmek için de Denizli’den Halk Fırkası Müfettişi Zühtü Bey ve
Anadolu gazetesi sahibi Haydar Rüştü Beyler İzmir’den, Adliye Vekili Mahmut Esat Bey de
Söke üzerinden Aydın’a geldiler. Denizli ve Muğla vilayetleri Halk Fırkası erkânı da
Aydın’daki partililerine destek olmak için mitinge katıldılar. Miting düzenlenmesindeki temel
amaç Fethi Bey’in Aydın’ı ziyareti sırasında halk üzerinde yarattığı olumlu izlenimleri silmek
ve CHF’ ye halk desteğini yeniden sağlamaktı. Miting 15 Eylül’de Aydın’da büyük pazarın
kurulduğu güne denk getirildi. CHF Aydın İl Teşkilatı’nın büyük gayretlerine rağmen mitinge
halkın katılımı az olmuş ve mitingin ileri bir tarihe ertelenmiştir.
Başta Mahmut Esat Bey olmak üzere CHF erkânı Aydın halkının umursamazlığına
kırılmışlar, şehirden hayal kırıklığı ile ayrılmışlardır. Bu olayların basına yansıyış biçimi de
çok farklı olmuştur. Serbest Cumhuriyet Fırka’nın Aydın’daki faaliyetlerini yakından takip
eden İzmir basını birbirini inkâr ve tekzip eden yoğun bir haber akışı içine girmiştir. En büyük
kavga ise SCF savunucusu Hizmet gazetesi ile CHF savunucusu Anadolu gazeteleri arasında
olmuştur.60
Fethi Bey’in Aydın seyahati, İzmir kadar sert geçmemiştir. Halktan beklediği tepkiyi
almış ve güçlü bir şekilde şehirden ayrılmıştır.
59
60
Anadolu,9 Eylül 1930.
Anadolu,10 Eylül 1930.
22
1.1.6 Aydın’da 1930 Belediye Seçimleri ve Serbest Cumhuriyet Fırka
SCF ile CHF arasındaki tartışmalar ve karşılıklı suçlamalar sürerken, Fethi Bey’in
İzmir’den başlayan yurt gezisinden sonra yeni parti ilk defa belediye seçimlerine katılmıştır.
CHF hakkındaki ciddi yolsuzluk iddiaları, ekonomik sıkıntı içinde olan halk ile CHF’nin
arasındaki mesafeyi iyice artırmıştır.61 Bu dönemde yapılan belediye seçimlerinde izlenen
yöntem gereğince, ülke çapında bir gün içinde değil, fakat il il, ilçe ilçe birbirini izleyen
günlerde ve önce bir yerde seçim sandığının oy verilmesi için hazır tutulması ve arkasından o
sandığın, o seçim çevresinin bir başka bölgesine taşınması biçiminde yapılıyordu. Ancak yeni
kurulmuş ve örgütlenmesini henüz tamamlayamamış olan SCF’nin seçimlere girmesinin
doğru bir hamle olup olmadığı tartışma konusudur.62
1930 Belediye Seçimleri olaylarla dolu bir seçim olmuştur. Bu olaylar iktidar ile
muhalefet arasındaki ilişkileri düzelemeyecek şekilde bozmuştur. SCF’ ye ve onu destekleyen
gazetelere göre olayları CHF yetkilileri, yerel yöneticiler ve kolluk güçleri çıkarmışlardır ve
seçimler ağır bir baskı ve yolsuzluklar altında yapılmıştır. CHF’ ye göre ise, halkı kışkırtan
SCF üyeleri çıkan olayların sorumlusuydular.
SCF seçimler başlamadan CHF’nin seçimlerde adil davranmayacağını düşünüyordu.
Nitekim seçimler daha başlar başlamaz ilk itirazlar gelmeye başladı. İzmir’de defterlerde
isimlerin olmadığı yönündeki itirazlar sürerken daha önce başlayan Aydın seçimlerinden şu
acı söylemler geliyordu. “… İzmir’de bulunan mülkiye müfettişleri bu çirkinlikleri görmek
için Aydın’a gelmelidirler. Halk yeis içindedir. Şikâyet ve müracaat makamı neresidir” 63
Belediye seçimleri Aydın’da Eylül ayının üçüncü haftası başlamıştır. Seçimler öncesi
CHF ile SCF arasındaki tartışmalar ve karşılıklı suçlamalar devam ederken, belediye
seçimlerine az bir süre kalmıştı. Bir de Türk kamuoyu bu şekilde bir süreci Terakkiperver
Fırka’dan sonra yaşamadığı için toplumun, siyasi oluşumların çirkinleştiğini görmesi de
üzücüdür. Bundan ayrı henüz oluşumunu tamamlamış genç bir partinin seçimlere girme
merakı da ilginçtir. SCF’nin Batı Anadolu turunda gördüğü yoğun ilgiye paralel olarak
belediye seçimlerine katılacağı haberler üzerine de Aydın’dan şu ilginç mesaj veriliyordu:
61
Feridun Kandemir, Siyasi Dargınlıklar 4, Serbest Fırka Nasıl Kuruldu, Nasıl Kapatıldı? ,İstanbul, Ekicigil
Yayınları, 1955, s.4.
62
Çetin Yetkin, a.g.e, s.257.
63
Yeni Asır, 22 Eylül 1930.
23
“ …Ancak bu tasavvurum İstanbul, Ankara ve İzmir’e inhisar ettirilmeyerek Aydın ve
mümasil vilayetlere de teşmil ettirilmesi ve şu suretle bu nimetten her tarafın nasibedar
olması icap eder…”64
Aydın’da belediye seçimlerinin başlamasıyla birlikte CHF ile SCF arasındaki siyasi
rekabette iyice kızışmıştır. Seçimin daha ilk günlerinde karşılıklı suçlamalar birbirini izler.
Nitekim “ Belediye kanununun 32. maddesi gereğince intihabat encümenince belirlenecek
azaların gizli oy ile seçilmesi gerekirken, bu maddeye aykırı davranıldığı gerekçesiyle SCF
Aydın Merkez Ocağı vilayete şikâyette bulunmuştur.”65
Propaganda amacıyla CHF ise partiye destek sağlamak amacıyla bir beyanname
hazırlayıp halka dağıtmıştır. Seçimlerin yapıldığı tarihlerde Aydın Belediye Reisi olan CHF’li
Ahmet Emin Bey’in tüm belediye memurlarını, belediye çavuşlarını seçim işlerinde
kullandığı iddiası ise muhalif basının sıkça dile getirdiği şikâyetler arasında yer alıyordu. SCF
yanlısı Hizmet, Yeni Asır, Son Posta gazeteleri Aydın belediye seçimleri sırasında Belediye
Başkanı Ahmet Emin Bey’i hedef olarak seçmişler, kendisini sert ve tehditkâr bir üslupla
eleştirmişlerdir.66
Aydın belediye seçimleri İzmir basını tarafından ilgiyle izlenmiştir. Bu nedenle taraflı
yayınları yüzünden CHF yanlısı Anadolu Gazetesi ile SCF yanlısı Hizmet Gazeteleri sık sık
karşı karşıya gelmiştir. Bu gazeteler çoğu zaman habercilikten çok parti sempatizanlığı
yapmış, haberlerini de buna göre şekillendirmiş, objektiflikten uzak bir tutum sergilemişlerdir.
Bu haberlere bir örnek verecek olursak: Hizmet gazetesinin Çakmarlı Emin Bey ile dönemin
Belediye Başkanı Ahmet Emin Bey’i karıştırması Aydın’da alay konusu olmuştur. Muhalif
basının eleştirilerinden nasibini alan kişilerden biri de Aydın Hilal-i Ahmer Cemiyeti Başkanı
Dr. Hasan Bey’di. Hizmet gazetesinin iddiasına göre seçimler sırasında Halk fırkasının rey
sandığı başına mobilesini ve daktilosunu göndermek suretiyle bir hayır kurumu olan Kızılay’ı
siyasete karıştırmıştır.67Aydın’da 1930 Belediye seçimleri mevcut Belediye Başkanı Ahmet
Emin Bey’in üzerinde yoğunlaşan tartışmalar ve polemiklerle iyice gerginleşmiştir. Bunda
başı çeken ise Hizmet Gazetesi olmuştur. Hizmet Gazetesi her fırsatta Belediye Başkanı’nı
eleştirmiş, aynı zamanda Anadolu gazetesi ise Ahmet Emin Bey’in Aydın’a yaptığı hizmetler
üzerinde durmuştur.68
64
Yeni Asır, 19 Ağustos 1930.
Günver Güneş, a.g.m, s.133.
66
Hizmet 21 Eylül 1930, Yeni Asır 20 Eylül 1930, Son Posta 21 Eylül 1930.
67
Hizmet, 3 Ekim 1930.
68
Anadolu, 26 Eylül 1930.
65
24
Aydın ve çevresindeki siyasi gelişmelerden söz eden İzmir basını içinde özellikle
Hizmet Gazetesi 24 Eylül tarihi itibariyle Nazilli’deki seçimlerde SCF’nin 150 oy aldığı, Halk
Fırkası’nın 1 oy bile alamaması nedeniyle seçimlerin durdurulduğunu belirtirken, Halk
Fırkası’nın taraftar bulamadığını bu nedenle belediye seçimlerine aday gösteremediğini
belirtmiştir. Bütün bunlar olup biterken, Serbest Cumhuriyet Fırkası kanunsuz, usulsüz
hareketlerinden dolayı intihabat encümenine noter vasıtasıyla protesto etmiş, protestonun bir
suretini de vilayete teslim etmiştir. Seçim, soruşturmalar sona erinceye kadar Aydın’da
durdurulmuş ve bu halka 25 Eylül sabahı duyurulmuştur. Seçimde ortaya çıkan şikâyetlerin
araştırılması için görevlendirilen Umumiye müfettişlerinden Feyzi Bey de 25 Eylül’de
Aydın’a gelmiştir. Bu arada Hizmet gazetesinde seçimlerin durdurulmasına neden olan
usulsüzlüklere ilişkin mektuplar yayınlanmaya başlamıştır. Asaf Kenan imzasıyla yayınlanan
bir mektupta şu iddialar ileri sürülmüş ve aşağıda sizlere aktarıyorum:
1-Bazı muhtarlar hakkı seçim olan bazı kadınlara numara vermekten sıkılıyorlar ve
bunlara karşı azamı müşkülat ve ta’sibet gösteriyorlarmış. Muhtarlardan numara pusulası
alamayan hemşireler reylerini istimalden mahrum ediyorlarmış.
2-Bazı muhtarlar da kadınlardan bazılarına reylerini muhtarın mensup olduğu fırkaya
vermezse şöyle yapacaklarını, böyle yapacaklarını söylüyorlarmış ve bu tehditler pervasızca
yapılıyormuş.
3-İntihabadın devam ettiği müddetçe rey hakkına malik olan vatandaşların defterleri
sandığın bulunduğu salonda asılı kalması 30.madde ahkâmında bulunmasına rağmen bu
maddeye de hiç riayet edilmiyormuş.
4- Reyini kullanacak her vatandaş hüviyetini nüfus tezkeresiyle ispata kanunen
mecbur iken müsamaha edilmiş ve bu yüzden reyler başkaları tarafından istimal olunmuş.
Bilhassa kadınlarda bu halin kesretle vaki olunduğu müşahede ve tespit edilmiş.
5-Mesudiye Mahallesinde 900 rey sahibi varmış, şimdiye kadar sandığa ancak 250 üye
rey atmış ve şimdi de sandık oradan kaldırılarak merkeze yani belediyeye getirilmiş.
Muhtarların intihap işlerinde oynadıkları ve oynamak istedikleri rol mühimdir. En ziyade
şikâyetin üzerlerinde temerrüz ettiği muhtarlar Mesudiye ve Paşa Mahalleleri muhtarları
Bamyacı Hafız ve Hafız Kadir Efendilermiş. İşittiğimize nazaran bu adamlar uhdelerindeki
ruhani sıfattan da istifadeye çalışarak bu vadede çalışıyorlar.69
Aydın’da seçim kargaşası yaşanırken CHF’den on kişinin fırkadan istifa ettiği haberi
gündemde bomba etkisi yaratmıştı.
69
“Aydın’da İntihabat”, Hizmet 25 Eylül 1930.
25
Anadolu Gazetesi Serbest Fırkalıları CHF’ye oy vermek isteyen halkı engellediğinden
şikâyet ediyordu. Gazete Aydın seçimleriyle ilgili haberlerinde Serbest Cumhuriyet
Fırkalıların Aydın seçimlerinde yolsuzluk yapıldığı iddialarına karşılık, halkın CHF’ye oy
vermesi nedeniyle çirkin propagandalara başvurduğunu belirtiyordu.
SCF’ nin 1930 Belediye seçimlerinin durdurulmasına neden olan ve CHF’lilerin
şikâyetlerini içeren mektupları şu başlıklardan oluşuyordu:
1-Belediye seçimlerini kazanırsak şekerin okkasını on beş kuruşa vereceğiz, gazın
okkasını on kuruşa indireceğiz, intihap sandıklarının başında yazıcıları
2-Serbest Fırka Ocak Heyeti azasından Nafız Bey’in komşularından ihtiyar bir kadını
Serbest Fırka lehine reyini istimal etmediği takdirde mahalleden kovulacağı ve evini
ateşleyeceği şeklinde tehdit etmesi
3-Kemer Mahallesinden Terzi İsmail Hakkı Efendi’nin sarhoş olduğu halde halkı
reylerini Serbest Fırka’ya vermedikleri takdirde kendilerini döveceği, öldüreceğini ve evlerini
ateşe vereceğini söyleyerek tehdit ve tedhiş ettikten sonra birer birer evlere giderek
kollarından tutup getirmek suretiyle vatandaşların hürriyetine tecavüz edildiği
4-Kemer Mahallesinden reyini Halk Fırkası lehine istimal eden Sirkecioğlu Ali Ağa
imsideki ihtiyarın öldüresiye dövülmesi
5-Orta Mahalleden birine oyunu Halk Fırkası’na verdiği için hakaret edilmesi ve bu
kişinin sağlık sorunları olmasından dolayı fenalaşması
6-Halk Fırkası’na reylerin verilmesi halinde Aydın yöresinin İtalyanlara verileceği
söylentisinin çıkarılması
7-Anadolu gazetesinin Aydın’da satışının engellenmeye çalışılması
8-Belediye’deki işlerini kaybetmiş olanlara iş vaat edilmesi, çalışmakta olanlara işten
çıkarılma tehdidi yapılması
9-Meşrutiyet Mahallesinde bir SCF’ linin bir vatandaşın elinden oy pusulasını alıp,
kendi yazıcılarına yazdırması ve bunu sık sık gerçekleştirmesi
10-SCF’ ye oy vermek isteyen bir kişinin isimlerinin yazılması istediği kişilerin değil,
yazıcıların kendi bildikleri isimleri yazması ve vatandaşın şikâyeti üzerine zabıt tutulması
11-Başkasının yerine SCF’ ye oy vermeye çalışırken bir vatandaşın yakalanması ve
zabıt tutulması
12-Halk Fırkası’nın seçimleri kaybetme endişesi ile SCF’ ye seçim öncesinde ortak bir
listeyle seçimlere katılmayı teklif ettiği söylentilerinin SCF’liler tarafından halk arasında
yayıldığı
26
13-Serbest Fırka tarafından namzet gösterilen Faizci Mevlüt’ün mektep talebesi olan
iki oğlunu fırka işlerinde ve intihap sandıklarının başında çalıştırması
14-İsmet Paşa’nın istifa edeceği söylentilerinin yayılarak propaganda yapılması70
Aydın’da Belediye seçimleriyle ilgili karşılıklı suçlama ve iftiralar had safhaya
ulaşmışken, tahkikat da olanca hızıyla devam ediyordu. Tahkikat sırasında çoğu SCF taraftarı
şahitler Ahmet Emin Bey’i itham eden ifadeler kullanırken, Ahmet Emin Bey de belediyeyi
ve kendini savunmak için 25 Eylül tarihinde Anadolu Gazetesine bir mektup
göndermiştir.71Bu arada seçim günü güvenliğin sağlanmasının ardından 2 Ekim olarak
belirlenmiştir. Mesai saatleri içerisinde seçim sandıklarının kapalı tutulması, yeniden siyasi
gerilimin oluşmasına, okuma yazma bilmeyen vatandaşların türlü eziyetlerle oy verecekleri 44
ismi ezbere yazmaya zorlamalarına, seçmenlerden bir kısmının oylarını kullanmadan ve daha
seçimler sona ermeden sandıklar belediye merkezine kaldırılmış olmasına rağmen, Aydın
halkı oylarına sahip çıkmak adına sandık önlerinde adeta nöbet tutmuşlardır.72
Seçimler sırasında yaşanan usulsüzlüklerle ilgili iki siyasi partinin iddialarının ardı
arkası kesilmez. Halk fırkalılar SCF’nin Aydın’da bulunan Meyan Fabrikası’ndaki memurlar
aracılığıyla işçilere SCF’ye oy vermeleri için baskı ve tehditlerde bulunulduğunu, SCF’ye
Ankara’da merkezden para gönderildiği, bu paranın oy karşılığı saf vatandaşlara dağıtıldığını
iddia etmişlerdir.73
Aydın’da belediye seçimleri büyük tartışmalar ve kavgalar arasında 17 Ekim Cuma
günü bitmiş ve oy sayımına başlanmıştır. Fakat çok azı tasnif edilmiş olan oyların sayımı
akşam olması nedeniyle bırakılmış ve oy sandıklarının belediyeden alınarak Muhasebe-i
Hususiye binasına nakledilmesine seçim encümenince karar verilmiştir. Aydın Belediye
Başkanı Ahmet Emin Bey bu kararın gerekçesini kamuoyuna, encümen azalarına, belediyeye
yapılabilecek bir tecavüzü önlemek şeklinde açıklamışsa da; bazı üyeler bu açıklamadan pek
tatmin olmamışlardır. Yapılan oylama sonucunda ise karar 13’e karşı 5 oyla kabul edilmiştir.
Muhalif beş kişi sandıkların götürüleceği binanın kapı ve pencerelerine kilit vurulmasını teklif
etmişlerse de zabıtaya güvensizlik duyulduğu izlenimi yaratılmaması için bu öneri
reddedilmiştir.
19 Ekim tarihli gazeteler artık Aydın’daki seçim sonuçlarını kendi duruşlarına göre
açıklamaya başlamışlardır. İlk sonuçlara göre Yeni Asır ve Hizmet Gazeteleri Kuşadası’nda
70
Anadolu, 25 Eylül 1930.
Anadolu, 25 Eylül 1930.
72
Hizmet, 3 Teşrin-i Evvel 1930.
73
Anadolu, 10 Ekim 1930.
71
27
Serbest Fırka’nın kazandığını yazdılar.7421 Ekim’de de Nazilli, Kuyucak, Karacasu, Söke’de
CHF’nin seçimleri kazandığı Anadolu gazetesi tarafından kamuoyuna duyuruldu. Hizmet ve
Yeni Asır bunun aksine tüm bu yerleşimlerde SCF’nin seçim galibi olduğunu
belirtmişlerdir.75
23 Ekim tarihli Anadolu gazetesinde Söke’deki kesin seçim sonucunu Halk Fırkası:
608, Serbest Fırka: 402 seklinde okuyucularına duyurdu. Bu sonuca göre Eyüp Bey Söke’de
Belediye Başkanı olmuştur.76Aydın’da da oyların tamamının sayıldığı 113 farla Halk
Fırkası’nın Belediye seçimini kazandığı kamuoyuna açıklandı.77
Aydın’daki belediye seçimleriyle ilgili resmi sonuçlar Ekim ayının 26’sında açıklandı.
Yapılan açıklamaya göre seçimi CHF az bir farkla kazanmıştı. Ancak seçim tartışmaları hiç
bitmeyecekmiş gibi görünüyordu. Dâhiliye Vekâleti CHF’nin Belediye Başkan adayı Ahmet
Emin Bey’in adaylığını geri çevirirken tartışmalar yeniden alevlendi.78
Halk Fırkası seçim şokunu üzerinde atamamış ve kaybedilen yerlerle ilgili mazeretler
sıralanmaya başlamıştır. Halk Fırkası Aydın İl Yönetimi Karapınar’daki seçimleri SCF’nin
kazanmış olmasının sebebi olarak Serbest Fırkalıların kapı kapı dolaşıp halkı tehdit etmesini
göstermiştir.79SCF Karapınar Ocak Heyeti namına Ali Şevket imzasıyla Yeni Asır’a
gönderilen bir mektupta ise Karapınar ‘da seçimin SCF tarafından kazanıldığı ve tüm
Karapınar halkının yeni partiyle beraber olduğu dile getirilmiştir.80
CHF yanlısı Anadolu Gazetesi Nazilli’de Serbest Fırka’nın seçimleri kazanmasını da “
sahte bir galibiyet” olarak değerlendirmiştir. Nazilli’den yazılan bir mektupta “ bilhassa
kadınlara vergi alınmayacağı söylenerek kandırıldıkları, SCF’li 300 kişinin kanunları ve
emniyeti hiçe sayarak bellerinde tabanca ve bıçakla dolaşıp, belediye dairesini abluka altına
aldıkları, tehditle kahvehanelerin sabahlara kadar açık kalmasını sağladıkları belirtilmiştir.
Seçimler bitince Nazilli Kaymakamlığına sonuçları bildirmek üzere SCF’den iki kişi
gitmişler, sonucu kaymakama bildirmekle beraber, geceyi seçim sandıklarının başında
geçirmek için izin almayı da başarmışlardır. SCF’li bu iki üye üç gece boyunca sandık
başında kalmışlar ve sandıktaki oy pusulalarıyla istedikleri gibi oynamışlardır. CHF bu
durumu protesto ederek seçimlerin iptalini istemiştir. SCF’liler ise Nazilli’de kazandıkları
74
Yeni Asır, 19 Ekim 1930.
Anadolu, 21 Ekim 1930, Yeni Asır, 21 Ekim 1930.
76
Anadolu, 23 Ekim 1930.
77
Anadolu, 22 Ekim 1930.
78
Anadolu, 27 Ekim 1930.
79
Anadolu, 28 Ekim 1930.
80
Yeni Asır, 22 Ekim 1930.
75
28
seçim zaferini mevlit okutarak kutlamışlardır.81 Bozdoğan’da seçimi kazandığı ifade edilen
SCF’nin de nedeni belirsiz bir biçimde 28 Ekim itibarıyla Ocak heyetini teşkil eden zevat
fırkadan ve fırkanın ocak heyeti azalığından istifa ederek, CHF’ ye geçmişlerdir.
29 Ekim’de Aydın’da CHF’nin yeni görev dağılımı yapılmış, Halk Fırkası Belediye
Heyeti Başkanlığı’na Vilayet CHF Mutemedi Emin Ağazade Emin Bey’i ve encümen
azalıklarına da eski belediye reisi Ahmet Emin ve Uncu Raif Beyleri seçmiştir.
Seçimler ile ilgili tartışmalar bitecek gibi görünmüyordu. Kasım ayı başlarında
Aydın’daki belediye seçimleri ile ilgili usulsüzlükler dile getirilerek 2 bin Aydınlının
imzasıyla yeni bir telgraf M. Kemal Paşa’ya ve Dâhiliye Vekâletine gönderilmiştir. Aydın
halkının bu isteği haklı bulunmuş ve Dâhiliye Vekâleti tarafından bir mülkiye müfettişi
seçimlerdeki usulsüzlükleri incelemek üzere yeniden görevlendirilmiştir. Soruşturma için
görevlendirilen Müfettiş Hakkı Sabri Bey Aydın’a Kasım ayının ilk haftası gelmiş ve ilk iş
olarak eski belediye başkanı Ahmet Emin Bey ile görüşmüş, bu davranışı Serbest Fırkalılar
tarafından hiç hoş karşılanmamıştı. Müfettişin Vali Konağı ve Halk Fırkası mensuplarıyla
diyalogu ise müfettişten görüşme talebinde bulunan ve kabul edilmeyen Serbest Fırkalıları
hayal kırıklığına uğratmıştır.82
Aydın’da seçim tartışmaları arasında Ankara’dan gelen bir haber özellikle Serbest
Fırkalıları çok üzmüştür. Serbest Fırka’nın merkez yöneticileri partinin kuruluşundan yaklaşık
üç ay sonra başta Aydın olmak üzere pek çok şehirde belediye seçimler, nedeniyle
gerginleşen ortamda ortaya çıkan olumsuzlukları göz önünde bulundurarak partiyi kapatma
kararı almışlardı.83Bu durum ise Aydın’da partiye gönül vermiş olan kişileri derinden
üzmüştür. Bu durumu ise gazeteye verdikleri telgraflarla duyurmuşlardır.84
81
Anadolu, 28 Ekim 1930.
Günver Güneş, a.g.m, s.141.
83
Çetin Yetkin, a.g.e, s.320–321.
84
Günver Güneş, a.g.m, s.141.
82
29
II. BÖLÜM
2.1 CUMHURİYET HALK FIRKASI MERKEZ TEŞKİLATLANMASI
2.1.1 Cumhuriyet Halk Fırkası 1930 Sonrası Genel Durumu
Serbest Cumhuriyet Fırka’nın kapatılması Cumhuriyet Halk Fırkası’nın yeniden tek
parti olarak kalmasını sağlamış ve Türkiye’nin çok partili geçişe henüz hazır olmadığı
kanaatine varılmıştır. Tek parti yönetiminin kendilerine sağladığı rahatlığa alışkın olan CHF
önderleri, uyumlu bile olsa yeni muhalefet partisinin varlığına katlanamadılar.85Daha sonra
Mustafa Kemal’e yakınlığı ile bilinen kişiler tarafından kurulan bu parti Mustafa Kemal ile
karşı karşıya kalmamak için 17 Kasım 1930 tarihinde kendini feshetti. Bu kararla çok partili
demokrasi denemelerinin ikincisi de başarısızlıkla sonuçlanmış oldu. Ancak partinin
kapanmasına rağmen, SCF’nin halkın nabzını tutmak açısından anlamlı sonuçlara yol açtı.
Mustafa Kemal ve CHF önderleri, muhalefetin siyasal örgütlenmesi dönemlerinde yaşanan
olaylar sayesinde devrimlerin halk arasında yeterli derecede benimsenmediğini ve
muhaliflerin bir bölümünün yakalayacakları ilk fırsatta bir karşı devrim olasılığının varlığını
bütün çıplaklığıyla fark etmişlerdir.86Serbest Cumhuriyet Fırkası, Terakkiperver Cumhuriyet
Fıkrası’ndan farklı olsa bile, muhalif bir çıkış arayan devrim karşıtlarının her şekilde bu
partiyi maske olarak kullanabileceği görüşünü doğurur. O yüzden çok partili yaşama geçiş bir
süre daha ertelenmelidir. Daha sonra Mustafa Kemal yurt gezisine çıkmış ve memleketin
1929 Büyük Buhran’dan etkilendiği açıkça görmüş ve bundan sonra devletçilik ilkesiyle
ülkenin yönetilmesine karar vermiştir.1 yıl sonra yapılacak olan seçimlere CHF’nin rahat
girecek olması, yaşanan bu muhalefet hareketinden sonra da büyük bir yapılanma ile girecek
oluşu önemli bir husustur. Çünkü muhalefetin neredeyse CHF’nin hegomanyasını bitirmesine
ramak kalmıştı. Bu yüzden genel ve yerel teşkilatlanmaya önem vererek ihmal ettiği şehir ve
kasabalarda yeniden yapılanmaya girmesi gerekmektedir.
85
86
Süleyman Güngör, Muhalefette CHP, Alternatif Yayınları, 1.baskı, Ankara, 2004, s.16.
Süleyman Güngör, a.g.e, s.16.
30
2.1.1.1 Mustafa Kemal’in Aydın Gezisi
Mustafa Kemal çıktığı yurt gezisinde gezi programına Aydın’ı da eklemiş ve
İzmir’den sonra Aydın’a gelmiştir. Alsancak garından hareket ederek Selçuk, Kuşadası,
Germencik, Karapınar’ı izleyerek Aydın’a ulaşmıştır. Bu istasyonlardan geçerken Mustafa
Kemal’e olan sevgi gösterisi görülmeye değer bir ortam oluşturmuştu.87Aydın Valisi, Aydın
Belediye Başkanı Gazi Mustafa Kemal’i karşılamak için hazır bulundu. Aydın’da Mustafa
Kemal’in geleceği duyulduğu andan itibaren müthiş bir hazırlık hareketliliği başlamıştır.
Bütün Aydın bayraklarla donanmış, bayram günlerini anımsatacak şekilde süslenmiştir. Halk
sabahtan bu yana Mustafa Kemal’i istasyon caddesinde beklemeye başlamıştır. Ve Etem
Vassaf o anı şu şekilde anlatmıştır: Gazimizi coşkun sevinçlerimizle karşıladık. Reisi cumhur
Hz. vali konağına misafir oldular. Şimdi top yatağı tepesinden Aydın’ı seyrederek Belediye’yi
ziyaret ediyorlar. Aydınlılar sürur içindedirler. Gazi Hz. akşam Türk ocağını ziyaretle
hasbıhallerde bulunacaklarını haber aldım.88
Reisicumhur hazretleri refakatlerindeki zevat ile birlikte saat üç buçukta Aydın’a teşrif
etmişler, binlerce halk tarafından muhabbetle karşılanmışlardır. Mustafa Kemal’in bu gezisi
Aydın halkını oldukça mutlu etmiş ve 1930 seçimlerinde oluşan olumsuz havayı dağıtmıştır.
Daha sonra ülke modelini, ekonomik buhrandan sonra devletçilik olarak belirlemiş ve halk
için en uygun sistemi benimsemiştir.
87
88
Yeni Asır, 4 Şubat 1931.
Yeni Asır, 4 Şubat 1931.
31
2.1.2 Cumhuriyet Halk Fırkası Merkez Teşkilatlanması
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın 1930 yılından itibaren incelenmeye alınmasının bir
nedeni vardır. Bu ise çok partili hayata geçiş arasında kendine parti olarak nasıl çekidüzen
verdiği ile alakalı bir durumdur.1930 yılının yarattığı olumsuz havadan sonra Aydın’da da
CHF yenileşmeye gitmiş ve ocak kongrelerini sıklıkla tekrar etmiştir.
2.1.2.1 1931 Yılı Ocak Kongreleri
CHF’nin 1931 yılında ilk olarak yaptığı şey illerde örgütlenmelere daha da önem
vermek oldu. Bu sebeple bu bölümümüzde Aydın’da 1931 yılı ocak kongrelerini vereceğim:
Merkez il kongresi: Aydın Gazetesi’nden alınan bilgiye göre Cumhuriyet Halk
Fırkası merkez ilçe kongresi yapılmıştır. Bu kongreye teşkilat heyetinden Kars milletvekili
Halit Bey katılmıştır. Nahiye ve semt kongrelerinden gelen ihtiyaç ve temenni raporları birer
birer okunmuştur. Devamında vilayet kongresine yapılacak teklifler belirlendikten sonra, ilçe
idare heyeti seçimine geçilmiştir. Serbest bir surette yapılan seçim neticesinde idare heyetine
aşağıda isimleri yazılı kişiler intihap olunmuştur.
Asil üyeliklere: Çiftçi Etem, Sedat Nuri, Mühendis Halil, Fabrikatör Halim, Tüccardan
Raif Muhittin Beyler.
Yedek üyeliklere: Avukat Süleyman Sırrı, Ömer, Aksekili Osman Beyler.89
Seçilen bu kişiler Aydın’da herkes tarafından sevilen şahsiyetler olduğundan intihap
mutlu bir şekilde sonlandırılmıştır. Daha sonra Halit Bey Bozdoğan kaza kongresinde
bulunmak üzere Bozdoğan’a gitmiştir.
Bozdoğan il kongresi: Bu kongreye de Halit Bey katılmıştır. Kongrede, nahiye ve
semt kongrelerinden gelen raporlar okunmuş, ilçenin ihtiyaçları üzerinde söz söylemişlerdir.
Daha sonra ise idare heyeti seçimi yapılmıştır. Aday gösterilmemiştir. İntihap serbest bir
surette icra edilmiştir. Neticede kaza idare heyetine şu kişiler seçilmişlerdir:
Asil üyeliklere: Belediye Reisi Vefa, Ali Nihat, Hacı Süleyman, Muallim Hüseyin,
Hüsnü Beyler.90
Aydın il kongresi: Kongrede nahiye ve ilçe ocaklarından gelen raporlar okunmuş ve
memleketin ihtiyaçları tetkik ve tespit edildikten sonra vilayet heyeti seçimine geçilmiştir.
Yapılan intihapta şu kişiler vilayet heyetini oluşturmuştur.
Asil üyeliklere: Çiftçi Adnan, Şahinzade Fuat, Raif Feyzi, Mühendis Hıfzı, Amasyalı
Ali, Avukat Süleyman Yusuf, Selahattin Beyler.91
89
Anadolu, 26 Ocak 1931.
Anadolu, 26 Ocak 1931.
91
Anadolu, 27 Ocak 1931.
90
32
Bu kongreler yapıldıktan sonra 1931 yılı içerisinde Aydın’da gelişen bir durum
olmuştur. Belediye Başkanlığı seçimi yenilenecektir. Bu ise İzmir basınının üstünde durduğu
bir konu olmuştur. Dönemin Anadolu gazetesine göre: Aydın Belediye intihabatının Devlet
şurasınca feshedildiği, yeni intihabatın Mart ayına kadar bitirilmesi hakkında Dâhiliye
Vekâletinden Aydın Valiliğine iş’arda bulunulduğu yazılmıştır.92 Daha sonra Aydın Belediye
intihabı hazırlıklarına başlamıştır. Yirmi kişiden oluşan intihap encümeni 10 Mart 1931
tarihinde ilk içtimasını yapmıştır. Memleketi hakkıyla temsil eden encümen heyeti bu
içtimasında serbest ve açık bir münakaşa ile düşüncelerini ortaya atarak konuşulması gereken
her şey ile ilgili uzun müzakere yaptı.93
Daha sonra Belediye seçimi için askı defterleri icap eden yerlere asıldı ve sürenin
bitiminde derhal intihap yapılacak ve belediye meclisi teşekkül edecektir. Heyeti vilayet
tarafından Belediye reisi adayları Peştamalcı zade Reşat, Encümeni vilayet azasından İsmail
Hakkı, Nuri Beyler, Raif Muhittin, Şahinzade Fuat, çiftçi Etem Kadri, çiftçi Asım Safi, Ali
Vassaf, Sedat Nuri, Mühendis Hıfzı Beyler.94
92
Anadolu, 13 Şubat 1931.
Anadolu, 11 Mart 1931.
94
Anadolu, 13 Mart 1931.
93
33
2.1.2.2 1932 ve 1933 yılı Ocak Kongreleri
1932 yılı da Aydın için oldukça hareketli geçen bir yıl olmuştur. Milletvekilleri CHF
adına kongreleri takip etmişler ve bu kongreler halkı tekrar CHF’ye yakınlaştırmış ve halkın
katılımını artırmıştır. Nazilliden verilen haberlere göre halkla daha yakından temasta
bulunmak üzere Nazilli’ye gelmiş etmiş olan Milletvekili Adnan Bey Nazilli’deki temaslarını
gerçekleştirerek Karacasu ilçesine gitmiştir.95 Milletvekili Mazhar ve Ekonomi vekili Rahmi
Beyler Aydın’a teşrif ederek Nazilliye geçmişlerdir.96 Bursa milletvekili Esat Bey kültür
hayatında ve CHF’nin faaliyetinde serbest çalışmak için Milli Eğitim Bakanlığı’ndan istifa
etmiş ve istifası kabul olunmuştur. Bu suretle inhilal eden Milli Eğitim Bakanlığı’na Aydın
mebusu Dr. Reşit Galip’in tayinleri reisicumhur hazretlerinin yüksek onay ve tasdiklerine
iktiran eylemiştir.97 Daha sonra yapılan seçimle CHF Merkez idare heyeti seçilmiştir. Ve bu
haber Ant Gazetesi’nde şu şekilde verilmiştir:
“CHP idare heyeti
Bu sene toplanan fırkamız vilayet kongresince vilayet idare heyetine seçilen ve
mefkûrelere derin ve sağlam inkişaflar verdikleri, inkılâp esaslarını halkımızı şuurlu
muvaffakiyetlerle yaymakta samimi gayretler gösterdikleri bariz tezahür eden Etem Kadri,
Hıfzı, Avukat Neşet Akkor, Dr. Nafız Yazgan, tüccardan Osman, Doktor Vahyi beylerin yeni
vazifeleri ve Ethem Kadri beyin riyaseti merkez umumi idare heyetince tasdik edilerek dün
merkezden fırkaya tebliğ edildiği haber alınmıştır.
Fırkamızın rehberliğini yapan heyeti idareye hayırlı muvaffakiyetler dileriz.”98
İdare heyeti seçiminden sonra, vilayet genel meclisi seçimi de yapılmıştır. Aydın ili
genel meclisine Aydın merkez kazasından da üye seçilecektir. Bu sınavı yüksek
mefkûrelerinden doğacak temiz bir kanaatin ve memleket aşkıyla çarpan yüreklerinden
heyecanla ortaya çıkacak gerçek bir isabetin ürünü olarak hiçbir tesire kapılmadan oylarını
kullanacaklarından emin olduklarını ifade etmişlerdir.99
Bu seçim süreci bittikten sonra Bozdoğan ve Nazilli ocak kongreleri ve meclis genel
seçimi yapılmıştır.1931–1932–1933 yılları içinde Aydın’da yapılan ocak kongreleri Bozdoğan
ve Nazilli ağırlıklı olmuştur. Basının yardımıyla yaptığımız çalışmalar bize bunu
göstermektedir. Ben de size gazetelerden derlediğim kadarını aktarmak istiyorum.
95
Ant Gazetesi, 13 Eylül 1932.
Ant Gazetesi, 18 Eylül 1932.
97
Ant Gazetesi, 20 Eylül 1932.
98
Ant Gazetesi, 25 Ekim 1932.
99
Ant Gazetesi, 15 Mart 1933.
96
34
Bozdoğan
Bozdoğan genel meclisine üye seçimi CHP salonunda ve kaza idare heyeti huzurunda
yapılmıştır.75 seçmenden 69 oy sahibi seçime katılmıştır.100 Seçimde CHP vilayet idare
heyeti başkanı Etem Kadri hazır bulunmuştur. Etem Kadri ikinci seçmenlere fırka esaslarını,
memleket işlerinin münasebeti ve umumi meclisin mahiyet ve önemini, memleket işleri
karşısında kullanılacak oyun kıymeti hakkında bilgi vermiştir. Fırka mensuplarının fırka
şahsiyeti karşısında birbirinden hiçbir farkı olmayan müsavi hukukunu da anlatmıştır. Fırka
samimiyeti ile Türklük birliği üzerinde de konuşmuştur.
Sonra kaymakam Nami Beye genel meclis ve üyeleri hakkındaki kanun hükümleri
açıklamıştır. Milliyet ve Milliyetçilik esasları üzerinde çok heyecanlı sözler söylemiştir.
Yapılan seçimlere 41 oyla Amasyalı Ali Nihat Bey ve 39 oy ile Belediye reisi Ahmet Vefa
Bey seçilmiştir.101
Nazilli
Nazilli İlçesi vilayet genel meclisi azaları halkevi salonunda kaymakam katılımı ve
kaza idare heyeti huzurunda seçilmiştir.102
Seçimde Aydın Fırka reisi Etem Kadri Bey ile vilayet idare heyetinden Avukat Nafız
ve Osman Beyler de bulunmuşlardır.
Seçim başlamadan önce Etem Kadri Bey seçim olunmak vasıflarını ve kanun
hükümlerini açıklayarak, meclis genel üyelerinin görecekleri işleri anlatmış ve oy verilecek
kişinin bu işler üzerinde bilgili arkadaşlar olunmasına dikkat edilmesi gerektiğini
vurgulamıştır.
Bundan sonra CHF’nin hiçbir Türk vatandaşını birbirinden ayırt etmediğini, hepsini
müsavi hukuka sahip olduğunu söylemiştir. Daha sonra pusulalar dağıtılmıştır. Tasnif
neticesinde: Fabrikatör Ömer, Avukat Sami, Giritli İsmail Hakkı Beylerin seçildiği ve fırka
reisi Ulvi beyle tüccardan Tevfik Beyin de müsavi oy aldıkları anlaşılmıştır. Ulvi Bey Tevfik
Bey namına feragat ettiğini bildirdi ise de intihap heyeti bunu kabul etmemiş ve Çekilen kura
neticesinde Tevfik Beyin kazandığı anlaşılmıştır.103
100
Ant Gazetesi, 15 Mart 1933.
Ant Gazetesi, 15 Mart 1933.
102
Ant Gazetesi, 20 Mart 1933.
103
Ant Gazetesi, 20 Mart 1933.
101
35
2.1.2.3 İlk Kadın Muhtar: Gül Esin
Türk kadınının kazandığı siyasal haklar arasında diğer ikisi kadar önemli olmasına
rağmen muhtarlık ve köy ihtiyar heyetine seçme ve seçilme hakkını kazanması üzerinde
araştırmacılar fazlaca durmamışlardır, konuya yeterince ilgi göstermemişlerdir. Oysa
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye nüfusunun büyük çoğunluğunun kırsal alanda ve
köylerde yaşamakta olduğu düşünüldüğünde söz konusu siyasal katılım hakkının ne kadar
önemli olduğu ortaya çıkacaktır.104
442 sayılı köy kanunun 20. ve 30. maddelerin değiştirilmesi hakkında Dâhiliye
Vekilliğince hazırlanan ve İcra Vekili Heyetince 20 Ekim 1933’te meclise gönderilen kanun
layihası mecliste milletvekillerinin tamamı tarafından kabul görmesinin ardından yeniden
düzenlenerek Dahiliye Encümenine havale edilmiştir. Kanun değişikliği ile ilgili meclis
görüşmeleri sırasında ilk sözü alan Dâhiliye Vekili Muğla Mebusu Şükrü ( Kaya) Bey kanun
değişikliğini İnkılâp ve Cumhuriyet’in esaslı temellerine konulan yeni bir taş olarak
tamamladıktan sonra şu konuşmayı gerçekleştirmiştir:
“Türk kadını, tarihin ilk devirlerinden beri daima faziletin cesaretin, şecaatin ve aynı
zamanda yurt sevgisinin sıcak bir kaynağı olmuştur. Eğer Türk çocukları tarihte büyük
şerefler kazanmışlarsa ve diğer milletler arasında şerefraz olmuşlarsa da emin olunuz ki bu
ana kucağında aldığı terbiye sayesinde olmuştur. Eğer Türk çocuğu zinde ve sıhhatli ise güçlü
ve kuvvetli ise emin olunuz ki bu anasının damarlarında cevelan eden kanın temizliği ve
terbiyesinin sağlamlığındandır. Eğer Türk çocuğu tarihte en yüksek seciyeli bir insan olarak
tanımışsa eğer Türk çocuğu dünyada en yüksek insaniyetperver olarak tanınmışsa emin
olunuz ki ana kucağında aldığı şefkatten mülhem olmuştur. Türk kadınının mazisini saymak
malumu ilan kabilinden bir şey olur. Herhangi bir köye giderseniz en evvel karşınıza köyün
iktisadiyatını idare edenin kadın olduğunu görürsünüz. Kadına evinde olduğu gibi
belediyelerde olduğu gibi, köylerde de idare hakkını vermek bir vazifedir. Ona köyde muhtar
olmak ve muhtar intihap etmek hakkını vermekle kendisine karşı bir şükran eseri
göstermiyoruz. Kendisinin zaten ve tabiaten haiz olduğu hakkını kanunen ifade etmiş
oluyoruz. Bu köy kanunu hakkında göstereceğimiz alaka Türk kadını için şurada diktiğimiz
abideden daha güzel, daha insani bir abide olacaktır. Kanunun heyet-i umumiyesi Türk
kadınına köylerde de hakkını veren bir kanundur.”105
104
Günver Güneş, “ Türk Kadınının Muhtarlık ve Köy İhtiyar Heyetlerine Seçme ve Seçilme Hakkını
Kazanması ve Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı Gül Esin”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Dokuz Eylül
Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 2012.
105
Köy Kanununun 20. ve 30. maddelerinin değiştirilmesi hakkında 17178 numaralı kanun layihası ve Dahiliye
Encümeni mazbatası, TBMM Zabıt Ceridesi, C.17, Devre.4, İçtima:2, 76.Birleşim,26-10, 1933.s.48.
36
Cumhuriyetin onuncu yılı kutlamalarına kısa bir süre kala 26 Ekim 1933 yılında 2349
sayılı kanunla Türk kadınları köy ihtiyar heyetlerine ve muhtarlığa seçme ve seçilme hakkını
elde etmişlerdir.106
İhtiyar heyetleri seçimlerinde kadınlara da oy hakkı verilmesinin ardından tüm
Türkiye’de olduğu gibi, Aydın’da da 1933 yılı sonlarında kadınlar köy ihtiyar heyetleri
seçimlerine iştirak etmişlerdir. Aydın ilinde ilk defa Germencik Nahiyesine bağlı Karaağaçlı
Köyünde seçme ve seçilme hakkına sahip kadınlar ihtiyar heyeti seçimlerinde oylarını
kullanmışlardır.107
12 Kasım 1933 tarihli muhtarlık seçimleriyle de resmi olarak Türkiye’nin ilk kadın
muhtar adayı Aydın’da seçilmiştir.108Karpuzlu nahiye merkezi olan Demircidere Köyünde
seçimler 6 Kasım 1933 günü yapılmış ve köyde seçme ve seçilme hakkına sahip bütün kadın
ve erkeklerin katılımıyla köy derneği cumhuriyet meydanında toplanan 500’e yakın kişi
oylarını kullanmışlardır. Muhtarlık seçimlerine sekiz kişi katılmıştır. Sekiz kişi arasında tek
kadın aday Gül Hanım idi.
Seçim döneminin Çine Kaymakamı Mehmet Ali Bey’de bulunmuş ve seçim öncesi
anlamlı bir konuşma yapmıştır. Mehmet Ali Bey konuşmasında “ TBMM’nin son defa kabul
ettiği kanunla Türk kadınlığına muhtar seçmek hakkını verdiğini izah etmiş ve yakın bir
mazide kafes arkasında her türlü haktan mahrum bırakılan Türk kadınlığının Milli Mücadele
senelerinde yaptığı hizmet ve fedakârlığından ve
109
cumhuriyet idaresinin Türk kadınlığının
yükselmesi hususundaki emek ve hizmetlerini” izah etmiştir. Kaymakamın bu konuşmasının
ardından seçimlere geçilmiş ve Gül Hanım ittifakla köy muhtarı seçilmiştir.
Türkiye’de ilk kadın muhtarın Aydın’ın Çine ilçesinde seçilmesi kentin tek yerel
gazetesi olan Ant’ta büyük bir coşku ve gururla halka ilan edilmiştir. Haberin başında,
inkılâbın yegâne destekçisi ve ilklerini yaşayan bir şehir olan Aydın’ın bir ilke imza atmasının
verdiği heyecan hemen fark edilmektedir. Büyük inkılâbın ilk kadın muhtarı, Aydınımıza
bağlı Karpuzlu Nahiyesi merkez Demircidere Köyü Muhtarlığına Gül Hanım seçildi.110
106
442 sayılı köy kanununun 20. ve 30. maddelerinin değiştirilmesiyle 28-10- 1933 tarihinde resmi gazete
yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
107
“Aydın’da Kadınlar Köy Muhtarı Oluyor”, Anadolu, 6 Teşrin-i Sani, 1933.
108
Ercüment Köybaşı, “ 12 Kasım 1933 Muhtarlık Seçimleri ve Türkiye’de İlk Kadın Muhtar”, Ses, 9 Kasım
2005, ayrıca bkz: Ant, 8 Teşrin-i Sani, 1933.
109
İzmir’deki Anadolu ve Aydın’da çıkan Ant gazetelerinin bildirdiğine göre Gül Hanım 32 yaşında, dul, köyde
namus ve ciddiyetiyle tanınan bir kadındı. Gül Hanımın en önemli özelliği dönemin gazetelerinin yazdığına göre
okuma ve yazmayı bilmesi idi. Anadolu, 12 Teşrin-i Sani, 1933.Ant, 10 Teşrin-i Sani, 1933.
110
Dönemin yerel ve ulusal basınında farklı tarihlerde yayınlanan telgraf için bkz: Ant, 8 Teşrin-i Sani, 1933,
Anadolu, 15 Teşrin-i Sani, 1933, Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Sani, 1933.
37
Gül Hanımın muhtarlığa aday gösterilmesinde kasabanın ileri gelenlerinin ön ayak
olması etkili olmuştur. Bunlar arasında 1930’lu yılların başlarında Çine’de doktorluk
yapmakta olan ve çok partili hayata geçiş sürecinde DP’de siyaset yapacak olan Namık Gedik
de bulunuyordu. Gül Hanım’ın muhtarlığı iki yıl devam etmiştir. Gül Hanım muhtarlık yaptığı
dönemde kendini yalnız simgesel bir görüntü olmayı kabul etmemiştir. O kasabanın sosyal ve
ekonomik hayatına yönelik ciddi çalışmalarda bulunmuştur. Söz konusu çalışmalardan ilki;
Çine-Karpuzlu arası ulaşımın daha rahat olması amacıyla taş döşemeli yol ve köprü
yaptırmasıdır. Yolun açılışına büyük hayranlık duyduğu Atatürk’ü de davet eder. Atatürk Gül
Hanım’ın davetini kabul etmiş ancak işlerinin yoğunluğu nedeniyle açılışa katılmamıştır.
Gül Hanımın muhtarlığı döneminde diğer bir icraatı ise; köyle ilgili işlerin konuşulup
tartışılabileceği bir mekânın hayata geçirilmesidir. Gül Hanım’a göre, köy işleri evlerde veya
kahvehanelerde toplanılarak değil, köye ait belirli bir yerde toplanılarak yapılmalıydı. Bunun
için köyünün de onayı alınarak bir köy odası yapılması kararı alınır. Düşüncelerini hayata
geçirebilmek için köylünün ürünlerinden elde ettikleri gelirleri bir araya getirip satılır. Elde
edilen gelirle bir taraftan köy odası projesi hayata geçirilirken, diğer taraftan da köylülerin
kendi aralarındaki dayanışma düşüncesi güçlendirilmiştir.
Gül Hanım muhtarlık süresince eğitim faaliyetlerine de büyük destek vermiştir.
Eğitime yönelik en önemli uygulamasını, köy çocuklarının özellikle de kız çocuklarının
okutulabilmesi için aileleri ikna etme çabaları olmuştur. Gül Hanım bu düşüncesini hayata
geçirebilmek amacıyla bütün köydeki kız çocuğu olan aileleri tek tek dolaşıp çocukların okula
yazılmaları için ikna etmeye çalışmıştır.
38
2.1.2.4 Belediye Reisi Fevzi Bey’in İstifası
1932 yılının bir gelişmesi olarak Aydın’da Belediye reisinin istifası haberini İzmir
Yeni Asır gazetesinden öğrenmiş bulunuyoruz. Haberin içeriği şu şekildedir: Belediye reisi
Fevzi Bey’in istifası katiyet etmiş ve reis bey vilayete istifasını vermiştir. Bu istifanın nedeni
dışarıdaki işlerini takip etme isteğinden ileri gelmektedir. Bu istifanın kabul edilip
edilmeyeceği mevzu bahistir.111
Raif Fevzi Bey’in bu ani istifasının kabul edilemeyeceği ve şehir meclis azasının
içtimai fevkaladesinde bir ay mezuniyet verilmek suretiyle geri aldırılmasına karar verildiği
bilinmektedir. Yeniden içtimaa gelen aza beyler aralarından Doktor Nafız Bey’i Belediye reis
vekilliğine seçmişlerdir. Raif Fevzi Bey artık bu işi tekrar üzerine almak niyetinde değildir.
Prensip meselesi telakki edilmiş bu işte mezun addedilmesi kabul edilmiştir.
Belediye riyasetine seçilebilecek adayları şu şekilde açıklamak yerinde olacaktır.
Mukadder Bey’in olabileceği düşünülmektedir. Bu kişi Halkevleri reisidir. Aynı zamanda
doktordur ve özel muayenehanesinde de çalışmaktadır. Belediye reisliğini kabul edip
etmeyeceği bilinmemektedir. İkinci mevzu bahis olan kişi Hüsnü Behçet Bey’dir. Üçüncü kişi
ise Halk Fırkası reis vekili Etem Kadri Bey’dir. Ve bazı arkadaşları bu işe en çok ehliyetli
olarak Etem Kadri Bey’i buluyorlar. Ancak hem Fırka reisliği hem de Belediye reisliği fırka
kanununa göre gayri mümkündür.112
111
112
Yeni Asır, 8 Nisan 1932.
Yeni Asır,11 Nisan 1932.
39
2.1.2.5 1934 Yılı Merkez Ocak kongreleri
1934 yılı CHF’nin çok verimli geçirdiği bir yıl olmuştur. Aydın’da teşkilatlanma
kuvvetlendirilmiş ve köy köy, nahiye nahiye ocak kongrelerinin yapılmasına gayret
gösterilmiştir. Kongreleri önce mahallelerden başlatmış ve daha sonra ilçe ve köy kongreleri
yapılmıştır. Önce merkeze bağlı mahalle kongrelerine bir göz atalım:
Cumhuriyet Mahallesi ocak kongresi fırka salonunda toplamıştır. Kongre reisliğine
Belediye reisi Nafız, ikinci reisliğe Belediye azasından Salih, kâtipliklere de Şakir ve Mazhar
beyler uygun görülmüştür. Geçen sene dilekleri hakkında Nafız Bey bilgi vermiştir. Daha
sonra yapılan seçimde İdare heyetine: Salih Bey, Hüsnü Bey, Hasan Efendi, yedek üyeliklere
Aynalızade Kamil Bey, Terzi İsmail Bey, Mahmut Efendi, mümessillere Salih Bey, Hüseyin
Avni Bey, yedek mümessillere Terzi İsmail Bey, Yüzbaşı Mehmet Rıza Bey intihap
olunmuştur.113
CHF Kurtuluş Mahallesi ocak kongresi toplanmıştır. Kongre reisliğine fırka vilayet
idare heyeti reisi Etem Kadri, ikinci reisliğe Nafız Beyler, kâtipliklere de Mustafa ve İbrahim
Efendiler tercih edilmişlerdir.
Geçen sene dilekleri üzerine Etem kadri ve Belediye reisi Nafız Beyler uzun uzun
konuşmalar yapmışlardır. Daha sonra yapılan seçimde Yeni İdare Heyetine: İbrahim Bey,
Pulcu İbrahim Bey, Arif Efendi, yedek üyeliklere Talat Bey, Salih Çavuş, Durmuş Ali Efendi,
mümessillere Etem Bey, Hıfzı İbrahim Bey, yedek mümessillere Sıhhiye memuru Mustafa
Efendi, Kunduracı İbrahim Efendi atanmıştır.114
CHF Cuma Mahallesi ocak kongresi toplanmıştır. Ocağa yazılı azaların hemen hepsi
kongreye iştirak etmişti. Vilayet idare heyeti azasından Avukat Nafız beyin başlığı altında
açılan kongrede Seyfi Bey, Asaf Bey, İrfan Bey diğer oca reisleri ve gazeteci Vasfı Hilmi
Beyler de vardı. Ocak reisi Osman Hilmi Bey tarafından Öz Türkçe yazılmış yıllık rapor
okunmuştur.
Geçen yılın dilekleri üzerinde Nafız Beyin anlatması herkesi memnun etmiş. Yeni
dilekler tespit edilerek yeni idare heyetinin seçimine geçilmiştir. Yeni idare heyetine: Osman
Hilmi Bey, Ahmet Efendi, Sabuncu Mehmet Ali Efendi, yedek üyeliklere Sabuncu Mehmet
Efendi, Halil Efendi, Abdullah Efendi, mümessillere, Asaf Kenan Bey, Avukat Süleyman
Sırrı Bey, yedek mümessillere de Ahmet Efendi, Mehmet Ali Efendi olduğu belirtilmiştir.115
113
Aydın Gazetesi, 21 İkinci Teşrin 1934.
Aydın Gazetesi, 22 İkinci Teşrin 1934.
115
Aydın Gazetesi, 25 İkinci Teşrin 1934.
114
40
CHF Orta Mahalle ocak kongresi yapılmıştır. Yeni idare heyetine Terzi İbrahim
Efendi, Mehmet Nuri Efendi, İbrahim Usta, yedek üyeliklere, Halil İbrahim Efendi, Tacettin
Efendi, Abdurrahman Efendi, mümessillere Ahmet Emin Bey, Abdurrahman Efendi, yedek
mümessillere Mehmet Nuri Efendi, İbrahim Usta atanmıştır.116
CHF Hasan Efendi Ramazan paşa semt kongresi yapılmıştır. Yeni idare heyetine
Doktor Şevki Bey, Mustafa Efendi, Muallim Şükrü Bey, yedek üyeliklere, Fahri Bey, Vasfi
Hilmi Bey, Nesimi Efendi, mümessiller Vasfi Bey, Doktor Nafız Bey, yedek mümessiller
Nalbant Mustafa Efendi, Şevki Niyazi Bey olmuştur.
CHF Zafer Mahallesi kongresi toplanmış ve kongrede vilayet idare heyetinden Doktor
Nafız, Belediye Reisi Nafız ve Zafer nahiyesi reisi Hamit bulunmuşlardır. Geçen yıl
kongresinde dilenen dilekler üzerinde konuşmalar yapılmıştır. Yeni yıl için dilekler beli
edilmiş ve pekiştirilmiştir.
Yeni ocak idare kuruluna Helvacı Hasan Hüseyin Efendi, Nazillili Ahmet Efendi,
Mehmet Çavuş, Yedek üyeliklere, Marangoz Mehmet oğlu Ömer Efendi, Kunduracı Hasan
oğlu Ömer Efendi, Keresteci Mustafa Bey, mümessiller Hasan Hüseyin Efendi, Dr. Bay
Nafız, yedek mümessillere Mahmut oğlu Ömer Efendi, Hüseyin oğlu Ömer Efendi
getirilmiştir.117
CHF Aydın Merkez Zafer nahiyesi kongresi fırka salonunda ziraat mücadele müfettişi
Nadir Birvar’ın başkanlığında toplanmıştır. Ocaklardan gelen dilekler konuşulmuş ve
onaylanmıştır. Yeni idare heyetine, Hamit, Nadir Birvar, Ragıp, yedek üyeliklere, Mehmet,
Halil, Terzi Şükrü, mümessilliklere de Hamit, Muallim Hikmet Şölen, yedek mümessilliklere
Mehmet, Ragıp getirilmiştir.118
1935 yılında müntehip sani seçimleri olduğu için ocak kongrelerine ara verilmiştir. Bu
yılda seçime öncelik verilmiştir.1936 ve 1937 yıllarında ise taradığım gazeteler ışığında
herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Bu sebeple 1938 yılı ocak kongreleri ile devam
edeceğim. Bu yılda yine mahalle, köy ve nahiye kongreleri yapılmış ve seçimler öncesinde
teşkilatın güçlenmesi açısından bu kongreler oldukça önemli bir durum arz etmektedir. Ocak
kongrelerine de halktan büyük bir destek ve katılım gelmektedir. Bu durum ise CHF’nin
yüzünü güldürmüştür. Tek parti iktidarının güçlenmesini sağlamış ve siyasi hayata
yerleştirmiştir. Aydın kenti ise bu anlamda siyasi hareketliliğin yaşandığı bir il olmuştur.
116
Aydın Gazetesi, 28 İkinci Teşrin 1934.
Aydın Gazetesi, 29 İkinci Teşrin 1934.
118
Aydın Gazetesi, 9 İlk Kanun 1934.
117
41
2.1.2.6 1936 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Nazilli: 1936 yılı ocak kongresi Nazilli’de toplanmıştır. Başkanı Tevfik Bey’dir. Büro
çalışmaları ve kararların imzasının tüzüğe uygunluğu konuşulmuştur. Aza kaydı ile birlikte
dosya ve defterler gözden geçirilmiştir.119
Karacasu: Yön kurul başkanı Ali Rıza Bey’dir. Üyeler ise Ali Rıza Bey’in derin bir
denetimi
altındadır.
Karar
defterleri
ve
teklif
varakalarının
tüzüğe
uygunluğu
denetlenmiştir.120
Bozdoğan: 1936 yılında toplanan ocak kongresi samimi bir havada geçmiştir. Yoğun
üye katılımı ile gerçekleşen kongre çalışmasının tüzüğe göre olup olmadığına, tüzüğe
uygunluğuna bakmıştır.
Söke: Bu ocak kongresinde de tüzüğe uygunluk denetlenmiş ve sonuç iyi
bulunmuştur. Karar defterleri ve teklif varakaları düzgün çıkmıştır.
Çine: Atıf Çiner başkanlığında toplanmıştır. İçtimalar kontrol edilmiştir. Künye
defterleri ve karar defterleri teftiş edilmiş ve genelgeler derlenmiştir.121
119
CHF Müfettişlik Raporu, Aydın ili, 1936,s.2.
CHF Müfettişlik Raporu, Aydın ili, 1936,s.2.
121
CHF Müfettişlik Raporu, Aydın ili, 1936,s.3.
120
42
2.1.2.7 1938 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Merkez ilçesine bağlı Cumhuriyet kamununun Kurtuluş ocak kongresi Etem Menderes
başkanlığında yapılmıştır. Şehre ait dileklerin müzakeresinde kongrede hazır bulunan
Belediye Başkanı Nafız Karabudak tarafından izahat verilmiştir. Yapılan seçimde Ocak
Yönetim Kuruluna İbrahim Paşacı, İbrahim Akgün, Arif Kanyıldız, yedek üyeliklere Durmuş
Cantak, Salih Güleşken, Ahmet Kıvılcım seçilmiştir.
Delegeliklere: Akıl Erdel, Mustafa Rüştü
Yedek delegeliklere: Mehmet Cantak, Hulusi Aydınoğlu seçilmişlerdir. Bunlardan
İbrahim Paşacı ocak başkanı olmuştur.122
Cuma Mahallesi Parti ocağı kongresi İlbay ve parti başkanı Özdemir Günday’ın
başkanlığında toplanmıştır. Mahalli dilekler etrafında kongrede hazır bulunan Belediye
Başkanı Nafiz Karabudak tarafından lazım gelen izahat verilmiş ve yapılan seçimde asli
üyeliklere Mehmet Ali Sezgin, Rahmi Önder, Reşat Özgen, Emin Sezer ve Mehmet Diker,
yedek üyeliklere de Tevfik Bican, Nuri Karakaş, Mustafa Bayram, Sırrı Gürsel ve Haydar
Aydın seçilmişlerdir. Delegeliklere de Osman Becerik ve Mehmet Ali Sezgin seçilmişlerdir.
Bunların yedekleri Ahmet Yaşgan ile Abdullah Vardar’dır.123
Merkez ilçesine bağlı Cumhuriyet kamununun Orta Mahalle mektebinde toplanmıştır.
Kongreye Ethem Menderes başkanlık etmiştir. Yapılan intihabatta Ocak Yönetim Kurulu asli
üyeliklerine Mehmet Özaydın, İbrahim Cerid, Halil İbrahim Oksan, Mustafa Arsan, Nuri
Oktay yedek üyeliklerine Mustafa Kazan, Ahmet Çakır, Nuri Futunoğlu, Ali Rıza Günay,
Abbas Togar, delegeliklere Ahmet Emin Arkayın, İbrahim Şakiroğlu yedek üyeliklerine de
Mehmet Özaydın ve İbrahim Cerid getirilmiştir.124
Merkez ilçesine bağlı Zafer Mahallesi Köprülü, Veysi Paşa semt ocak kongresi Nafız
Yazganın başkanlığında toplanmıştır. Asil üyeler Adil Oktay, Mehmet Sarıbay, İsmail Hakkı
Şerit, Şükrü Saray yedek üyeler Necati Teker, Mehmet Karagöz, Abdullah Soygun, delegeler
Eyüp Şahin, Mehmet Sarıbay yedek delegeler Mehmet Kara, Ahmet Atay’tır. Avukat Zati
Zengi ocak başkanı olmuştur.125
Merkez ilçesine bağlı Cumhuriyet Mahallesi Hasan Efendi ve Ramazan Paşa semt
ocak kongresi Neşet Akkor’un başkanlığında toplanmıştır. Yapılan seçimde asil üyeliklere
Mustafa Gülaydın, Emin Emnalar ve Zehra Çetin yedek üyeliklere Havva Taylan, Cemal
122
Aydın Gazetesi, 14 I. Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 15 I. Teşrin 1938.
124
Aydın Gazetesi, 16 I. Teşrin 1938.
125
Aydın Gazetesi, 18 I. Teşrin 1938.
123
43
Ergenekon, Macit Pelvanoğlu delegeliklere Veysel Kültür, Ayşe Yazgan yedek delegeliklere
Nafiz Yazgan, Macit Pelvanoğlu getirilmiştir.126
Mesudiye ve Meşrutiyet Mahalleleri Nafiz Yazgan başkanlığında toplanmıştır.
Meşrutiyet Mahallesi asil üyeler Mehmet Yapçal, Hüseyin Ulutürk, Halil Öke yedek
üyeler Ahmet Suna, Mehmet Göktürk, Vasfi Babacan delegeler Şevki Kömürcüoğlu, Hüseyin
Ulutürk yedek delegeler Ahmet Ergeç, Vasfi Babacan’dır.127
Mesudiye ve Kemer Semt ocağı asil üyeler Ragıp Ege, Mehmet Ali Dizi, Rüştü Taş,
Fevzi Türkan, Halil Taş yedek üyeler İbrahim Candan, Bahri Kanat, Hilmi Duman, Mehmet
Selçuk, İbrahim Obalı delegeler Hamid Altıparmak, Nafiz Karabudak yedek delegeler Rüştü
Taş, Mehmet Ali Dizi’dir.128
Cumhuriyet Mahallesi asil üyeler Salih Akbaş, Mehmet Ali Denker, İhsan Taş, Zeki
Başaran, Cevdet Norgaz yedek üyeler İbrahim Mat, Hasan Gülsan, Şerif Korkmaz, Ali Rıza
Tıhmınoğlu delegeler Halim Aysın, Zeki Başaran yedek delegeler Salih Akbaş, İhsan
Taş’tır.129
Yenice Mahalle ocağı asil üyeler Süleyman Değerli, Mehmet Özkut, Ahmet Kılavuz
yedek üyeler Kazım Kılıç, Mehmet Zengin, Hakkı Eren, delegeler Süleyman Değerli, Mehmet
Balcı yedek delegeler Ali Tuncer, Ali Türker’dir.130
Çarşı ocağı asil üyeler Mehmet Toprak, Mustafa Köteli, Rıza Karakaş yedek üyeler
Kamil İzci, İsmail Çizmeci, Hüseyin Zengin delegeler İsmail Tarhan, Mehmet Toprak’tır.
Hızır baba ocak yönetim kurulu asil üyeler Nurettin Barlas, Nuri Konya, Tevfik Toker
yedek üyeler Nurettin Barlas, Mehmet Başkan’dır.131
Cumhuriyet Mahallesi Asil üyeler Mustafa Şahin, Mehmet Şah, Mehmet Karabudak
yedek üyeler Cevat Çırpan, Durmuş Bahçıvan, Abdullah Günaydın delegeler Mustafa Şahin,
Süleyman Karabudak yedek delegeler Abdullah Günaydın, Ali Tüzüm’dür.132
Hisar ocak yönetim kurulu asil üyeler Mehmet Öztürk, Mehmet Özsoy, Ali Çakır
yedek üyeler Vasfi Alkan, Hasip Mutlu, Reşat Yaşlı delegeler Ahmet Hakkı Davas, Mehmet
Öztürk yedek delegeler Emin Elçin, Ali Çakır’dır.133
126
Aydın Gazetesi, 18 I. Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 21 I. Teşrin 1938.
128
Aydın Gazetesi, 21 I. Teşrin 1938.
129
Aydın Gazetesi,22 I. Teşrin 1938.
130
Aydın Gazetesi,23 I. Teşrin 1938.
131
Aydın Gazetesi,23 I. Teşrin 1938.
132
Aydın Gazetesi,23 I. Teşrin 1938.
133
Aydın Gazetesi,23 I. Teşrin 1938.
127
44
2.1.2.8 1939 yılı Merkez Ocak Kongreleri
1939 yılı ocak kongreleri diğer yıllara nazaran daha sistemli yapılmıştır. Aydın
gazetesinin referansıyla alınan bilgiye göre:
Cumhuriyet ve Kurtuluş mahallelerinin Parti ocak kongreleri yapılmıştır. Kurtuluş
ocak kongresinde Aydın Valisi Sabri Çıtak katılmış ve konuşmaları büyük bir ilgi ile takip
etmişlerdir.
Her iki mahallenin kongrelerine kaza idare heyetinden Asaf Gökbel başkanlık etmiş,
çalışma raporları ve ocak bütçeleri tasvip olunduktan sonra günlükler mucibince dilekler
üzerinde konuşulmuş ve memleketi ve halkı alakadar eden dilekler tespit edilmiştir.
Yapılan seçimlerde Cumhuriyet Mahallesi ocak idare heyetine İhsan Taş, Cevdet
Norgaz, Mehmet Ali Denker, Zeki Başaran, Mustafa Yargan, Kurtuluş ocak idare heyetine
İbrahim Posacı, Arif Tanyıldız, Durmuş Cantok getirilmiştir.
Kurtuluş ocak reisliğine İbrahim Posacı intihap edilmiştir.134
Aydın merkez kazasının Cuma ve Güzelhisar mahallelerinin parti ocak kongreleri
yapılmıştır. Dileklerden sonra yapılan seçimde Cuma Mahallesi ocak heyetine Mehmet Ali
Sezgin, Emin Erer, Tevfik Seyhan, Rahmi Önder ve Mehmet Gürer, Güzelhisar Ocak
heyetine Hasan Çetinbaş, Hilmi Tükel, Mustafa Özvardar, Durmuş Ekici, Murat Özseyhan
intihap olunmuştur.135
Aydın’ın Orta Mahalle ocak kongresi Orta Mahalle İlkokulu binasında yapılmıştır.
Vali B.Sabri Çıtak’ın yüksek huzuruyla şeref verdikleri bu kongrede Parti vilayet idare
heyetinden Ahmet Emin Arkayın ve Raif Aydoğdu da hazır bulunmuşlardır.
Kongre riyasetini Aydın Valisinin kabul buyurmaları rica edilmiş ise de kendileri
konuşmaları dinlemekten daha derin bir zevk ve istifade duyacaklarını söylemeleri üzerine
birinci başkanlığa Ahmet Emin Arkayın ve ikinci başkanlığa Raif Aydoğdu seçilmişlerdir.
Öncelikle ocağın bir senelik çalışma raporu okunarak genel heyetçe onaylandıktan
sonra vilayeti ve belediyeyi ilgilendiren muhtelif dilekler üzerinde konuşulmuş, bunlardan
nahiye kongresine bildirilmeleri faydalı görülenler tespit edilmiştir.
Yeni sene bütçesi kabul olunarak idare heyeti ve nahiye kongresine gidecek
mümessillerin seçimi yapılmıştır. Bu seçimde ocak idare heyetine Mehmet Nuri Oktay,
134
135
Aydın Gazetesi, 5 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi, 7 II. Teşrin 1939.
45
Mehmet Özaydın, Halil İbrahim Okşan, İbrahim Cirit, Mustafa Arsan ve mümessilliklere de
Ahmet Emin Arkayın ve Mustafa Kozan getirilmiştir.136
Hasanefendi ve Zafer Mahallelerinin parti ocak kongreleri yapılmıştır. Her iki ocağın
senelik mesai raporları ve hazırlanan yeni sene bütçeleri kabul ve tasvip edildikten sonra
dilekler üzerinde konuşulmuş ve devamında ocak idare heyetleri ve nahiye kongrelerine
gidecek mümessillerin seçimi yapılmıştır.
Bu seçimlerde Hasanefendi Mahallesi ocak idare heyetine; Mustafa Gülaydın,
kunduracı Hilmi, Celal Kutluğ, Havva Taylan ve Cemal Saraç, Zafer mahallesi ocak idare
heyetine de; Hasan Hüseyin Ünlütürk, Ahmet Katırcı, Hüseyin Karataş, Ömer Uran ve Kamil
Pamuk atanmıştır.137
Çoğunluk olmamasından dolayı ertelenen Mesudiye Mahallesi ocak kongresi ilçe
idare heyeti üyesinden Nail Ergun’un başkanlığında toplanmıştır. Kongrede dilekler tespit
edildikten sonra yapılan seçimde ocak idare heyetine Ragıp Ege, Fevzi Turukan, Hakkı Önen,
Halil Şit, Muhsin Çetiner getirilmiştir.138
Meşrutiyet Mahallesi ocak kongresi çoğunluk sağlanamadığından yapılamamış ve
ertelenmiştir. Daha sonra Meşrutiyet Mahallesinin Parti ocak kongresi yapılmıştır. Dilekler
tespit edildikten sonra yapılan intihapta ocak idare heyetine Mahmut Kopan, Vasfi Babacan
ve Ahmet Cemali tespit olunmuştur.139
Aydının Cumhuriyet ve Zafer Mahallesi kongreleri Halkevi salonunda toplanmıştır.
Her iki nahiye kongresinin tevhiden yapılması kabul edilerek kongre reisliğine delegelerden
ve vilayet idare heyeti azasından Ahmet Emin Arkayın seçilmiştir.
Çalışma raporlarıyla hesap özetleri ve 940 senesi bütçeleri okunarak kabul edildikten
sonra ocak kongrelerinden gelen dileklerin konuşulmasına başlanmıştır. Vilayeti, belediyeyi,
evkafı vs. devlet makamlarını ilgilendiren dilekler sırasıyla okundu. Bunlar üzerinde kişiler
fikir ve görüşlerini açıklamışlardır. Bunlara bazı yeni dilekler daha ilave edilerek hepsinin
birden kaza kongresine gönderilmesi kabul edilmiştir.
Yapılan idare heyetleri seçiminde Zafer idare heyetine Hamit Altıparmak, Ahmet
Atay, Ragıp Ege, Hüsnü Konakçı, Mehmet Şevki Kömürcüoğlu ve Cumhuriyet idare heyetine
de Mustafa Rüştü Başkoru, Rıfat Emnalar, İhsan Taş, Ali Sabuncu ve keresteci Lütfi Taşkın
açık oyla seçildiler.140
136
Aydın Gazetesi, 8 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi, 11 II. Teşrin 1939.
138
Aydın Gazetesi, 18 II. Teşrin 1939.
139
Aydın Gazetesi, 19 II. Teşrin 1939.
140
Aydın Gazetesi, 30 II. Teşrin 1939.
137
46
2.1.2.9 1940 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Güzelhisar Mahallesi ocak kongresi Tabaklıda toplanmıştır. Kongreden önce Parti
Vilayet başkanı Etem Menderes vaziyeti hazıra ve dünya durumu hakkında etraflı geniş bir
konuşma yapmış ve belediye işleriyle kooperatifçilik hakkında da bilgi verilmiştir.
Devamında kongre açılmış ve dilekler tespit edildikten sonra yapılan seçimde ocak idare
heyetine Hasan Çetinbaş, Hakkı Öztep, Mustafa Özvardar, Raşit Cantaş ve Kazım Sarıbaş
seçilmişlerdir. Hasan Çetinbaş ocak başkanı seçim olunmuştur. 141
Orta mahalle ocak kongresi Orta Mahalle mektebinde toplanmış, dilekler tespit
edildikten sonra yapılan seçimde Abbas Toğu, Ali Rıza Gülay ve Ali Ayvaz ocak idare
heyetine seçilmişlerdir. Abbas Toğu ocak başkanlığına intihap olunmuştur.142
Cumhuriyet Mahallesi ocak kongresi 13.10.940 Pazar günü toplanmıştır. Dilekler
üzerinde konuşulduktan sonra yapılan seçimde İhsan Taş, Mehmet Ali Denker, Cevdet
Norgay, Mustafa Yorgan ve Zeki Başaran ocak idare heyetine seçilmişlerdir. Ocak heyetine
İhsan Taş ocak reisi intihap olunmuştur.143
Kurtuluş mahallesi ocak kongresi toplanmış ve dilekler üzerinde konuşulduktan sonra
yapılan seçimde İbrahim Posacı, Arif Tanyıldız ve Durmuş Cantok asil azalıklara
seçilmişlerdir. Ocak heyetince İbrahim Posacı ocak reisliğine getirilmiştir.144
Hasanefendi ve Ramazanpaşa semt ocak kongresi parti binasında toplanmış ve
dileklerin tespitinden sonra yapılan seçimde Mustafa Gülaydın, Fahri Çetin ve Cemal Gökçen
ocak idare heyetine seçilmiştir. Bunlardan Mustafa Gülaydın ocak reisi intihap edilmiştir.145
Cuma mahallesi parti ocak kongresi ocak binasında yapılmıştır. Mahalle halkının
kalabalık bir halde ocak binasında toplanmış bulunmuş, Vilayet Parti Reisi Bay Etem
Menderes dünya durumu ve Türkiye’nin vaziyeti hakkında bir konuşma yapmış ve devamında
kongre mesaisine başlamıştır.
Ocak heyetinin raporu ve hesap bilânçosu okunarak aynen onaylandıktan sonra
dileklerin müzakeresi yapılmış, mahalle halkı belediyeyi ve muhtelif makamları alakalandıran
bazı dilek ve temennilerde bulunmuşlardır. Geçen sene kongresinde kabul edilerek vekâletlere
arz edilen dileklere gelen cevaplarla ocağın yeni sene bütçesi okunarak kabul edildikten sonra
141
Aydın Gazetesi, 16 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1940.
143
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1940.
144
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1940.
145
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1940.
142
47
yapılan seçimde Mehmet Ali Sezgin, Emin Eruz, Mehmet Gürer, Haydar Aydın, Ali Yüksel
ocak heyetine seçim olunmuştur.146
Aydın Köprülü mahallesinin parti ocak kongresi Halkevi salonunda toplanmıştır.
Dilekler üzerinde konuşularak genel heyetçe kabul edilenler tespit edildikten sonra yapılan
intihapta Mehmet Sarıbay, Rıza Önler ve İsmail Şerit ocak heyetine seçilmişlerdir.147
Zafer Mahallesi parti ocağının yıllık kongresi Dükkanönü kahvesinde toplanmıştır. Bu
topluluk münasebetiyle parti Vilayet İdare Heyeti Başkanı Bay Etem Menderes bugünkü
dünya vaziyeti ve Türkiye’nin durumu mevzuunda bir konuşma yapmış, ayrıca belediye
faaliyeti hakkında da bilgi verilmiştir.
Etem Menderes konuşmasına takiben mesaisine başlayan kongre heyeti mahallenin
muhtelif makamları ilgilendiren dilekleri üzerinde kararlar alındıktan sonra yeni ocak heyetini
seçerek dağılmıştır. Ocak heyeti başkanlığına Hasan Hüseyin Ünlütürk, azalıklara Avni
Akbaş, Hüseyin Karataş, Kamil Pamuk, Ahmet Katırcı intihap edilmişlerdir.148
Mesudiye Mahallesi parti ocağının yıllık kongresinin toplanması münasebetiyle
Vilayet Reisi Etem Menderes hazır bulunan partililerle dünya durumu ve Türkiye’nin durumu
hakkında çok gerekli bir konuşma yapmıştır. Konuşmadan memnun kalan partililer kendisine
teşekkür etmişler ve bu gibi faydalı mevzuların sık sık tekrarlanmasını rica etmişlerdir.149
146
Aydın Gazetesi, 20 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 22 I.Teşrin 1940.
148
Aydın Gazetesi, 23 I.Teşrin 1940
149
Aydın Gazetesi, 24 I.Teşrin 1940
147
48
2.1.2.10 1941 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Merkez kazaya bağlı Cumhuriyet Mahallesi ocak kongresi parti binasında
toplanmıştır. Kongrede müşahit olarak ilçe idare heyetinden Asaf Gökbel de bulunmuşlardır.
Dileler tespit olunduktan sonra yapılan seçimde İhsan Taş, Cevdet Nurgaz, Mustafa Yargan,
Zeki Başaran ve Veysel Kültür ocak idare heyetine seçilmişlerdir. Bunlardan İhsan Taş ocak
reisi olmuştur.150
Merkez ilçeye bağlı Cuma Mahallesi ocak kongresi, kaza idare heyeti azasından Asaf
Gökbel’in reisliğinde toplanmıştır. Ocağın geçen sene dileklerine ait olduğu makamlardan
gelen karşılıklar okunarak yeni dilekler tespit edildikten sonra yapılan seçimde ocak idare
heyeti azalıklarına: Mehmet Ali Sezgin, Emin Erez, Mehmet Gürer, Haydar Aydın ve Ali
Yüksel tespit olunmuştur.151
Merkez ilçeye bağlı Güzelhisar Mahalle ocak kongresi Tabaklı kahvesinde ilçe idare
heyeti azasından Asaf Gökbel’in reisliğinde toplanmıştır. Ocağın geçen yıl dileklerine, ilgili
makamlardan gelen cevaplar okunduktan ve dilekler tespit edildikten sonra yapılan seçimle
ocak idare heyeti azalıklarına Hasan Çetinbaş, Hakkı Özetep, Mustafa Özvardar, Durmuş
Ekici, Ahmet Sarı seçilmişlerdir. Bunlardan Hasan Çetinbaş ocak reisi olmuştur.152
Merkez ilçeye bağlı Orta Mahalle ocak kongresi Ahmet Emin Arkayın’ın reisliğinde
toplanmıştır. Kongrede müşahit olarak kaza idare heyetinden Asaf Gökbel de hazır
bulunmuştur. Ocağın 940 kongresi dileklerine ait oldukları makamlardan gelen cevaplar
okunmuş ve yeni dikleler tespit olunduktan sonra yapılan seçimde Abbas Togo, Ali Rıza
Gülay ve Ali Ayvaz ocak idare heyeti üyeliklerine seçilmişlerdir. Bunlardan Abbas Togo ocak
reisi intihap edilmiştir.153
Merkez ilçeye bağlı Hasanefendi ve Ramazanpaşa semt ocak kongresi merkez ilçe
idare heyeti reisi Dr. Nafız Yazgan’ın reisliğinde toplandı. Ocağın yeni sene dilekleri tespit
edildikten sonra yapılan seçimde ocak idare heyeti azalıklarına Mustafa Gülaydın, Fahri Çetin
ve Cemal Gökçen seçilmişlerdir. Bunlardan Mustafa Gülaydın ocak reisi olmuştur.154
Köprülü, Veysipaşa Mahallelerinin semt ocak kongresi parti salonunda toplanmıştır.
Kongrede dilekler üzerinde konuşulduktan sonra yapılan seçim neticesinde Şükrü Saray,
İsmail Hakkı Şerid, Mehmet Karagöz, ocak idare heyetine getirilmiştir.155
150
Aydın Gazetesi, 8 II. Teşrin 1941.
Aydın Gazetesi, 10 II. Teşrin 1941.
152
Aydın Gazetesi, 11 II. Teşrin 1941.
153
Aydın Gazetesi, 12 II. Teşrin 1941.
154
Aydın Gazetesi, 13 II. Teşrin 1941.
155
Aydın Gazetesi, 19 II. Teşrin 1941.
151
49
Merkez ilçeye bağlı Mesudiye Mahallesi ocak kongresi ocak idare heyeti azasından
Asaf Gökbel’in başkanlığında toplanmıştır. Ocağın geçen yıl dileklerine ait olduğu
makamlardan gelen dilekler okunarak reisi tarafından izah edildikten sonra ocağın yeni
dilekleri tespit edilmiştir. Yapılan seçimde ocak idare heyetine Ragıp Ege, İbrahim Işık ve
Halil Şit seçildiler. Bunlardan Ragıp Ege ocak reisi olmuştur.156
Meşrutiyet Mahallesinde parti ocak kongresi mahalle kahvesinde ve parti merkez kaza
idare heyeti üyesinden Hamit Altıparmak’ın riyasetinde toplanmıştır. Kongrede geçen sene
tespit edilen dileklere alakadar makamlardan gelen cevaplar okunmuş ve yeni dilekler
üzerinde konuşmalar yapılmıştır. Müteakiben yapılan seçimde yeni ocak heyetine Mahmut
Kopan, Şevki Kömürcüoğlu, Mehmet Yapcal seçilmiştir.157
156
157
Aydın Gazetesi, 20 II. Teşrin 1941.
Aydın Gazetesi, 21 II. Teşrin 1941.
50
2.1.2.11 1943 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Parti kaza kongresi ilkokul salonunda Vali Selim Gündoğan’ın başkanlığında parti
bölge müfettişi Dr. Fazıl Bürge ve parti vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes huzurlarıyla
toplanmıştır.
Kongrede başta Kaymakam olmak üzere bütün daire amirleri, genel meclis ve
belediye azaları ve partililer bulunuyordu. İlçe idare heyeti reisi Nuri Güngör misafir ve
delegelere hoş geldiniz diyerek ve kendilerini selamlayarak kongreyi açmıştır.158
Reisliğe Vali Selim Gündoğan, ikinci reisliğe Etem Menderes, kâtipliklere de Kazım
Akın ve Nihat Tüzün seçildiler. Bu sırada misafir ve delegelere ilçe idare heyetinin kongre
evrakını muhtevi zarflar dağıtıldı.
Vali, hakkında gösterilen güvene teşekkür ederek CHF’nin banisi, Cumhuriyetin
kurucusu ve memleketin büyük koruyucusu Ebedi Şef Atatürk’ün aziz hatıralarını taziz için
hazır bulunanları 3 dakika saygı duruşuna davet etmiştir. Bundan sonra ilçe idare heyetinin,
parti çalışmalarıyla beraber, bütün memleket işlerine temas eden ve kazada hâkim olan tam
bir birlik ve anlaşmayı belirten çalışma raporu okunmuş ve rapordan sonra hesap ve bütçe
işleri de konuşularak hepsi de ittifakla kabul ve tasvip olunmuştur.
Dilekler konuşulurken her dilek üzerinde vali, kaza kaymakamı ve daire amirleri,
kongreyi aydınlatıcı açıklamalar yapmışlardır. Parti bölge müfettişi ve Aydın Vilayet Başkanı
da bunların takip ve giderilmesi için not alıyorlardı. Daha sonra tam bir ittifakla ilçe idare
heyetine: Nuri Güngör, Osman Balaban, Hidayet Yavaşoğlu, Kazım Akın, Sadık Karacaoğlu,
İsmail Tarhan ve Lütfi Türksoy tespit olunmuştur.159
Vali “ idare heyeti raporunda hükümet ve memleket işlerine karşı gösterilen ilgi ve
son idare heyeti seçiminde gösterilen birlik ve karşılıklı sevgi ve itimadın kendisini çok
mütehassıs ettiğini söyleyerek her biri birer köy ve nahiyeden gelen delegelere yerlerine
dönünce yaşadığımız fevkalade günlerde gösterilen milli birlik ve bütünlüğün millet ve
memleketi idare edenlere daimi bir kuvvet kaynağı olduğunu bildirmelerini ve tek ferdin boş
durmayarak gece gündüz çalışmakla milli kudreti artıracağını anlatmalarını beklediğini ilave
etti. Yeni idare heyetine başarılar, delegelere de iyi yolculuklar dileyerek “kongreyi
kapatmıştır.
Kongreden sonra Vali, salonda kongreyi takip eden okul talebeleriyle meşgul olmuş ve
yeni idare heyeti üyeleriyle memleket ve parti işlerini konuştu. Öteden beri memleket
işlerinde feragat ve fedakârlıkla çalışmalarıyla tanınan yeni kaza idare heyeti, bütün kazada
158
159
Aydın Gazetesi, 14 İlk Kanun 1943.
Aydın Gazetesi, 14 İlk Kanun 1943.
51
çok iyi bir şekilde karşılanmıştır. Devlet şurasınca yenilenme kararı verilen belediye
seçiminde aynı birlik ve anlayış zihniyetiyle başarılacağı hususundaki kanaatleri, parti
kongresi ve yeni idare heyeti seçimi kuvvetlendirmiştir.160
160
Aydın Gazetesi, 14 İlk Kanun 1943.
52
2.1.2.12 1946 yılı Merkez Ocak Kongreleri
2.1.2.12.1 Demokrat Parti Kuruluş Süreci
Savaş yıllarında alınan çeşitli sosyal, siyasi, ekonomik tedbirlerin memleket içinde
doğurduğu hoşnutsuzluk, diğer yandan dış gelişmeler paralelinde Batıyla bir kısım taahhütlere
girilmesi, mevcut rejimin demokratik esaslara göre düzeltilmesini gerekli kılıyordu. 161O
dönemde Milli Korunma Kanunu, Varlık Vergisi gibi uygulamalar halkın büyük
suçlamalarına neden olmuş ve halk tek parti döneminden memnun olmamaya başlamıştır. Bu
ise parti dışı muhalefetin doğmasına sebep olmuştur. Hem artık demokratik anlamda partilerin
oluşmasının ülke için gerekli olduğu düşünülmekteydi. Zaten önceki bölümlerde gördüğümüz
üzere halk tek parti yönetiminin karşısında olan her şeyi destekleyebilecek hale gelmişti. Bu
ise oluşacak olan yeni partilerin işine yaraşır bir tutum olacaktır. O sebeple Demokrat
Parti’nin ortaya çıkmasını çok da garip karşılamamak gerekir. Terakkiperver Fırka ve Serbest
Fırka’nın kurulduğu dönemde tek partinin varlığı istenmese bile Gazi Paşa’nın siyasi
isteklerinin bu partiler anlayışı ile birleşmediği takdirde partilerin feshi olağan bir durumdu.
Ancak Demokrat Parti’nin oluşum sürecinde bu şekilde bir devrim yönergesinin olmaması ve
İsmet İnönü’nün de parti kurulmasının, demokratik yaşamla örtüşeceğini söylemesi üzerine
ortaya çıkan bir durum olarak değerlendirilmelidir. Tabii İsmet İnönü’nün bu şekilde
düşünmesi halkın CHF’ yi tercih edeceğine güvenmesi olarak da nitelendirilebilir.
CHF Meclis Grubu’nun parçalanması ve yakın gelecekte CHF’ye karşı en güçlü
muhalefet partisinin kurulması, siyasi tarihimizde “Dörtlü Takrir” adını alan olayla başlar. Bu
önergeyi Celal Bayar, Fuat Köprülü, Adnan Menderes, Refik Koraltan imzalamıştır.1627
Haziran 1945 tarihli takrir, İzmir Milletvekili Celal Bayar, İçel Milletvekili Refik Koraltan,
Kars Milletvekili Fuat Köprülü ve Aydın Milletvekili Adnan Menderes’in imzasıyla CHF
Meclis Grubu Başkanlığına verildi.163
1945 Aralık ayının ilk günlerinde, daha önce yeni bir parti kurma hazırlıklarını
açıklamaktan sakınan dörtlerden Celal Bayar, açıktan açığa bir parti kurma faaliyetlerinin
olduğunu, basına açıklamıştır. Anayasa ile bütünlü sağlanması ve CHF’nin fazlaca tepkisine
mahal vermemek için altı ilkenin de kurulacak parti programına alınması benimsendi.
161
Ahmet Yeşil, Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara, 2001,
s.40.
162
Ahmet Kardam, Sezgin Tüzün, Bilanço 1923-1998(I.Cilt), Türkiye’de Siyasi Kutuplaşmalar ve Seçmen
Davranışları, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2003, s.126.
163
Ahmet Yeşil, a.g.e, s.51.
53
Ve nihayet 7 Ocak 1946 günü dört takrircinin önerliğinde yeni bir siyasi parti kuruldu.
Böylece geçmişteki birçok parti gibi Demokrat Parti de doğrudan doğruya Millet Meclisi
içinden koparak meydana çıktı.
İktidar partisi karşısında Temmuz 1945’te Milli Kalkınma Partisi, Ocak 1946’da
Demokrat Parti’nin kurulmasıyla çok partili siyasi hayatın başlaması ve buna zaman zaman
yeni partiler katılmasına rağmen, 1950’ye kadar olan iktidar mücadelesi iki büyük parti ( CHF
ve DP) arasında geçmiştir. Nihayet bu mücadele, 1950 seçimleriyle geniş bir halk kitlesini
partisine kanalize etme başarısını gösteren Demokrat Parti’nin zaferiyle son bulmuş ve CHP
muhalefet saflarına itilmiştir.
Demokrat Parti Ankara’dan kısa bir süre sonra ikinci il teşkilatını Aydın’da kurmuştur.
Partinin Aydın’da kısa bir sürede teşkilatlanmasının ardında burada hazır bir alt yapı
bulunması etkili olmuştur. Etem Menderes bu alt yapının hazırlanmasında önemli bir görev
üstlenmiştir. Demokrat Parti il idare kurulu üyeleri Etem Menderes başkanlığında bucak ve
köylere bizzat gidip örgütlenmeyi gerçekleştirmiştir.
Adnan Menderes’in parti örgütü üzerinde güçlü etkisi açık bir şekilde gözlenmiştir.
Aydın teşkilatlanması sırasında Adnan Menderes sık sık Aydın’a gelerek bu teşkilatlanma
sürecinde denetlemeler yapmıştır.
Aydın DP il ve merkez ilçe müteşebbis heyetleri Rıza Gökdağ, Ragıp Ege, Etem
Menderes tarafından oluşturulmuştur.
54
2.1.2.13 1948 yılı Merkez Ocak Kongreleri
Aydın il idare kurulu üyeleri şunlardır:
Başkan
: Ekrem Çiftçi
Sayman üye
: Abdurrahman Akkum
Kâtip Üye
: Mustafa Güven
Üye
: Raif Günaydın
Üye
: Dr. Sabri Akın
Üye
: Av. Süleyman Eraydın
Üye
: Ziya Evren
Üye
: Av. Osman Akçasu
Üye
: Av. İhsan Uzman164
CHP’ye üye kaydı devam etmiş, bir yılda istifa, nakil ve ölüm sebepleriyle partiden
ayrılan 1522 üyeye mukabil 4682 yeni üye yazılarak 1947 yılı sonunda 39,923 olan üye
sayısı, 1948 yılında 43083’e yükselmiştir. Aydın ilinin genel nüfusunun %16’sıdır.165
CHP Cuma Mahalle ocağı Mayıs ayı genel toplantısı ocak binasında kalabalık bir
partili topluluğunun iştirakiyle yapılmıştır. Toplantıda CHP İl İdare Kurulu başkanı Ekrem
Çiftçi, Avukat İhsan Uzman, Hikmet Aygen, Merkez İlçe İdare Kurulu’ndan İrfan Saylam,
Orhan Çiftçi, Hulusi Eralp, Rüştü Başkoru ve Kazım Aydınel’in hazır bulundukları toplantı
samimi bir hava içinde geç vakte kadar devam etmiştir.
Cuma, Orta, Zafer ve yeni Gündoğan Mahalleleri için yeni bir okul yaptırılması ve
halen okul olarak kullanılan bu mahalleler parti ocak binasının ocaklara verilmesi hakkındaki
dilek üzerinde uzun uzun konuşulduktan sonra Orhan Çiftçi tarafından çok güzel bir konuşma
yapılarak bugünkü partilerin durumu açıklandı, parti çalışmalarına verilmesi gereken yeni
istikamet belirtildi. Alaka ile dinlenen bu konuşmadan sonra, Başkan Ekrem Çiftçi bazı
partililerin dilek ve sorularını cevaplandırmış ve bu vesile ile parti tüzük hükümlerini
açıklayan uzun bir konuşma yapmıştır.166
CHP Güzelhisar Mahallesi ocak kongresi B. Ziya Evren, Dr. Nuri Erkan, Dr. Hulusi
Eralp, huzurlarıyla toplanmış, Belediye Başkanı İrfan Saylam da bulunmuştur. Ocak
üyelerinin büyük bir çoğunluğunun katıldığı bu kongre ocak başkanı İbrahim Uzun tarafından
açılmış, Büyük Atatürk’ün aziz hatırası ihtiram sukutu ile taziz olunmuştur. Ocak
164
CHP Aydın İl Kongresi, 3/ IV/ 1948, CHP Basımevi, 1948, s.1.
CHP Aydın İl Kongresi, 3/ IV/ 1948, s.7.
166
Aydın Gazetesi, 15 Mayıs 1948.
165
55
başkanlığına B. Ziya Evren, ikinci başkanlığa Dr. Hulusi Eralp, kâtipliklere de Mehmet Emin
Yalçın ve Mehmet Şensaz seçilmişlerdir.167
CHP Orta Mahallesi ocak kongresi Aydın Belediye Başkanı İrfan Saylam’ın
huzurlarıyla ilçe idare kurulundan Kazım Aydınel’in başkanlığında toplanmış, ikinci
başkanlığa Ali Rıza Gülay, kâtipliklere de Mehmet Oktay ve Mustafa Kozan tespit
olunmuştur.168
CHP Mesudiye Mahallesi ocak kongresi CHP ilçe idare kurulundan Kazım Aydınel’in
başkanlığından toplanmış, ocak idare kurulunun çalışmaları hakkında ocak başkanı Recep
Uzun’un verdiği bilgiden sonra yeni dilekler üzerinde uzun uzun konuşulmuştur.169
CHP Kemer Mahalle ocak kongresi toplanmış, kongrede il idare kurul üyelerinden Ali
Rıza Özkavruk ve merkez ilçeden Kazım Aydınel müşahit olarak bulunmuşlardır. Dilekler
kabul olunduktan sonra idare kuruluna Hakkı Anan, Hasan Hüseyin Angi, Fevzi Turhan,
Mustafa Ener ve Mehmet Sadıç getirilmiştir..170
CHP Zafer Mahallesi kongresi parti salonunda toplanmıştır. Ocak başkanı tarafından
açılan kongre başkanlığına Ekrem Çiftçi, ikinci başkanlığa Rüştü Başkoru, kâtipliklere de
Ahmet Tanıl ve Ahmet Başterzi seçilmişlerdir. Partinin kurucusu Büyük Atanın hatıralarına
taziz için ihtiram sükûtu yapılmış, ocak çalışmaları üzerinde izahat verilmiş, bundan sonra
dileklerin müzakeresine geçilmiştir. Bundan sonra yapılan seçimde idare kuruluna Şükrü Ata,
Avni Aktaş, Osman Başterzi, İbrahim Çetin ve Agâh Babayiğit, asil delegeliklere de Nabi
Koçak, İrfan Saylam, Osman Başterzi ve Ahmet Tanıl seçilmişlerdir.171
CHP Hasanefendi Mahallesi ocak kongresinde, il idare kurul başkanı Ekrem Çiftçi,
üyelerden İkbal Germen, Dr. Nuri Erkan, Ali Rıza Özkavruk, Belediye Başkanı İrfan Saylam,
ilçe idare kurulundan Dr. Hulusi Eralp, Rüştü Başkoru ve Kazım Aydınel müşahit olarak
bulunmuşlardır. Ocak başkanı Mustafa Gülaydın tarafından açılan kongre başkanlığına Dr.
Hulusi Eralp, ikinci başkanlığa Ali Tüzer, kâtipliklere de Ali Rıza Özkavruk ile Hamdi
Tuzcuoğlu seçilmişlerdir. Ve bu ocak kongresinden sonra Aydın Merkez ocak kongreleri
bitmiştir.172
167
Aydın Gazetesi, 11 Aralık 1948.
Aydın Gazetesi, 14 Aralık 1948.
169
Aydın Gazetesi, 18 Aralık 1948.
170
Aydın Gazetesi, 21 Aralık 1948.
171
Aydın Gazetesi, 25 Aralık 1948.
172
Aydın Gazetesi, 28 Aralık 1948.
168
56
2.1.2.14 1949 yılı Merkez Ocak Kongreleri
1949 yılı Aydın ili idare kurulu şu şekildedir:
Başkan
: Ekrem Çiftçi
Sayman üye
: Abdurrahman Akkum
Kâtip üye
: Mustafa Güven
Üye
: Av. Osman Akçasu
Üye
: Hikmet Aygen
Üye
: Dr. Nuri Erkan
Üye
: Ziya Evren
Üye
: İkbal Germen
Üye
: Raif Günaydın
Üye
: Av. İhsan Uzman
Üye
: Ali Rıza Özkavruk173
8 ilçe, 14 resmi, 3 itibari, 17 bucak, 431 köy 55 mahalle ve 4 semt ocağından terekküp
eden Aydın ili parti teşkillerine son iki yıl içinde yeniden açılan 3 mahalle, 5 köy ocağı
katılmış ve bu arada mevcut ocaklardan 22’sinin yeni binalarının açılma törenleri parti
birliğine has bir şekilde yapılmıştır.
Son iki yılda Cumhuriyet Halk Partisi’ne Demokrat Parti’den 1825, Millet
Partisi’nden 71 kişi çekilerek ve 2415 bağımsız üye katılmış bu suretle genel sayı 41,027
olmuştur. 174
CHP Cuma Mahallesi ocak kongresi ocak binasında toplanmış, kongrede müşahit
olarak merkez ilçe başkanı Dr.Hulusi Eralp bulunmuştur. Merkez ocaklarından birçok
partilinin de hazır bulunduğu kongrede ocak üyeleri tam olarak yer almışlardır. Kongre
başkanlığına Dr. Hulusi Eralp, ikinci başkanlığa da Sırrı Gürsel, kâtipliklere de Kazım
Atınaydın ve Necip Coşkun seçildikten sonra çalışma raporu okunmuş, hesap ve bütçe işleri
konuşulmuş ve Dr. Eralp geçen dilekleri ve umumi parti çalışmaları hakkında bir konuşma
yapmıştır. Daha sonra yapılan seçimde il idare kuruluna: Kazım Kasarlı, Mehmet Çalışkan,
Cezayir Yılmaz, Ali Çakmak, Tevfik Ece, Abdullah Harmankaya, Emin Erez tespit
olunmuştur.
Delegeliklere: Osman Becerik, Sırrı Gürsel, Ali İliş ve Emin Erez seçilmişlerdir.175
173
CHP Aydın İl Kongresi, 30/ XII/ 1949, CHP Basımevi, 1949,s.1.
CHP Aydın İl Kongresi, 30/ XII/ 1949, CHP Basımevi, 1949,s.6.
175
Aydın Gazetesi, 8 Kasım 1949.
174
57
Aydın merkez Ramazanpaşa ve Hasanefendi mahalle ocak kongresinde parti
salonunda toplanmış, kongrede il idare kurulu üyelerinden İkbal Germen, İlçe başkanı Dr.
Eralp bulunmuşlardır. Ocak Başkanı Hüseyin Sucuoğlu’nun açtığı kongre başkanlığına Dr.
Eralp, ikinci başkanlığına İkbal Germen, kâtipliklere de Hamdi Tuzcuoğlu ile Abdullah Bilen
getirilmiştir.
Kongre başkanı tarafından geçen yıl dilekleri ve CHP iktidarının memleket kalkınması
yolundaki faaliyeti hakkında verdiği izahattan sonra yeni yıl dilekleri konuşularak kabul
edilmiş ve seçime geçilmiştir. İdare kuruluna: Fatma Cemaligil, Nejat Çiftçi, Hüseyin Yolcu,
İbrahim Toros, Abdullah Bilen, delegeliklere de İkbal Germen, İrfan Saylam, Hamdi
Tuzcuoğlu ve Nejat Çiftçi seçilerek kongreye son verilmiştir.176
176
Aydın Gazetesi, 8 Kasım 1949.
58
2.2 Cumhuriyet Halk Fırkası İlçe ve Nahiye Teşkilatlanması
.
2.2.1 1934 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Ova
CHF Ova nahiyesi kongresi fırka salonunda nahiye Başkanı Bay Seyfi’nin başlığında
toplanmıştır. Kongrede Vilayet İdare Heyeti Başkanı Etem Kadri ve Belediye Başkanı Avukat
Nafız (Yazgan) de bulunmuşlardır.
14 ocağın temsilcileri de katılmıştır, bu nahiyeye bağlı birçok köy ocağı üyeleri de
katılmışlardır. Yeni idare heyetine: Seyfi, Vasfi Hilmi Bilge, Talat Posacı, yede üyeliklere
Baltaköylü Tahir, Işıklılı Nuri, Kocagürlü Ali Yetim, mümessilliklere Sırrı Hun, Baltaköylü
Tahir, yedek mümessilliklere de Vasfi Hilmi Bilge, Arapkuyulu Hüseyin tespit olunmuştur.177
Dağ
CHF Dağ nahiyesi kongresi nahiye başkanı Eczacı Ziyanın başlığı altında fırka
salonunda toplanmıştır. Kongrede CHF Başkanı Bay Etem Kadri, Belediye Başkanı Avukat
Nafız da bulunmuştur. Bu kongreye bağlı 11 köy ocağının mümessilleri ve birçok ocak
üyeleri de gelmişlerdir. Yeni idare heyetine: Eczacı Ziya, Ekrem Cemal, Ali Karaköy, yedek
üyeliklere de Mehmet Köseoğlu, Feyzullah Arapköy, Mustafa Kalfaköy, mümessilliklere de
Avukat Nafız Karabudak, Karaköylü Ali, yedek mümessilliklere de Eczacı Ziya, Mehmet
Köseoğlu getirilmiştir.178
Cumhuriyet
CHF Merkez Cumhuriyet nahiyesi kongresi fırka salonunda vilayet idare heyetinden
Doktor Nafiz’in başlığı altında toplanmıştır. Dilekler uzun uzun konuşulmuş ve daha sonra
yapılan seçimde yeni idare heyetine Salih Akbaş, İbrahim Posacı, Tabak Ahmet, yedek
üyeliklere Salih Taş, Süleyman Sırrı, mümessilliklere de Etem Kadri, Doktor Nafız, yedek
mümessilliklere de Salih Akbaş Ahmet Emin Akkay seçim olunmuştur.179
Germencik
Germencik nahiyesi fırka kongresi vilayet idare heyeti başkanı Etem Kadri’nin başlığı
altında toplanmıştır. Kongrede Bay Avukat Neşet de katılmıştı. İdare heyetinin senelik
çalışması, dilekler, hesaplar konuşulmuş ve bütçe yapılmıştır. Yeni idare heyetine: Tevfik
Pazarçeviren, Recep Alp, Hüseyin Avni, Nuri Zincirci, Cemil Özer, yedek üyeliklere, Helvacı
Bekir, Bakkal Ahmet, Aşçı Hidayet, Kunduracı Mehmet, mümessillere Eski Belediye Bakanı
Tahir, Eski Belediye Başkanı Tevfik Pazarçeviren, Hıdırbeylili Durmuş, Nuri Zincirci, yedek
177
Aydın Gazetesi, 10 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 10 İlk Kanun 1934.
179
Aydın Gazetesi, 10 İlk Kanun 1934.
178
59
mümessillere de Recep Özalp, Mustafa Pazarçeviren, Helvacı Bekir, Mursallılı Kerim Çavuş
getirilmiştir.180
Bozdoğan
Fırka kaza kongresi Vilayet İdare Heyeti Başkanı Etem Kadrinin başlığında
toplanmıştır. Kongreye vilayet genel kurultayı üyesinden Bay Ahmet Aksoy da kongreye
katılmıştır.935 bütçe görüşmesi yapılmıştır. Yeni idare heyeti seçimi yapılmış ve İsmail
Tarhan, Hilmi Menderes, Kooperatifçi Hakkı, Zeki Kaya, Sami Osbar, Macit Alışverişçi,
Hilmi Hoçeki, mümessilliklere de İsmail Tarhan, Hilmi Menderes, Zeki Kaya, Hakkı Bey
getirilmiştir.181
Çine
Kaza fırka kongresi Vilayet İdare Heyeti Başkanı Etem kadri’nin başlığı altında
toplanmıştır. Kongrede vilayet idare heyeti üyelerinden Avukat Neşet ile Aydın Ziraat
Bankası Müdürü Muhterem Kaya da kongreye katılanlar arasındaydı. Hesap ve bütçe
onaylanmış ve daha sonra yapılan seçimde yeni idare heyetine: İffet Hanım, Atıf Bey, Sakıp
Bey, Tevfik Bey, Hüseyin Bey, Hidayet Ali, Etem Kadıköylü, mümessilliklere de Atıf Bey,
Sakıp Bey, İffet Hanım, Hüseyin Bey, Mühendis Hıfzı seçilmişlerdir.182
Nazilli
Kaza fırka yıllık toplantısı vilayet idare heyeti başkanı Etem Kadrinin başlığı altında
toplanmıştır. Kongreye vilayet idare heyetinden Avukat Neşet(Akkor), Aydın sıtma mücadele
başkanı Dr. Rüştü ve Ziraat Bankası Müdürü Muhterem Kaya da gelmişlerdir. Daha sonra
yapılan seçimde: Avukat Ulvi, Avukat Sami, Tevfik, Mühendis Hilmi, Hakkı, Ragıp ve Rıfat
yine seçilmişlerdir. Yedek üyeliklere de Dr. Vehbi, iktisat banka müdürü Nuri Bey, Kuyucaklı
Mehmet, Nedim, Tayyareci Hüseyin, Terzi Mustafa, Yüzbaşı Mehmet Ali tespit
olunmuştur.183
Aydın Merkez
Aydın CHF merkez ilçe nahiyeleri toplantısı fırka salonunda yapılmıştır. Toplantıyı
Başkan Etem Kadri açmıştır. Toplantı başkanlığını Ahmet Emin Arkayın, ikinci başkanlığa
Bay İhsan Necip, yazmanlıklara da Yahya Ahmet, Kemal Muhsin seçilmişlerdir.
Konuşmalar yapıldıktan sonra nahiyelerden gelen dileklerin doğruca vilayet
kongresine verilmesine onay verilmiş ve daha sonra yapılan seçimde yeni idare heyetine:
Aydın Saylavı Adnan, Bayan Zahire Etem, Ayşe Yazgan, Zafer nahiyesi başkanı Hamit, Ova
180
Aydın Gazetesi, 13 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 22 İlk Kanun 1934.
182
Aydın Gazetesi, 22 İlk Kanun 1934.
183
Aydın Gazetesi, 23 İlk Kanun 1934.
181
60
nahiyesinden Baltaköylü Tahir, Dağ nahiyesinden Karaköylü Ali, Karapınar idare heyetinden
Belediye Başkanı Mehmet Nuri, yedek üyeliklere de Bedriye Deniz, Muallim Hikmet Şölen,
Muallim Necmiye, Dağ nahiyesinden Mehmet, Karapınar nahiye fırka başkanı Sedat Nuri,
Ortaklar fırka idare heyetinden Himmet Bey seçim olunmuştur.184
Söke
Kongreyi fırka vilayet idare heyeti başkanı Etem Kadri ile idare heyetinden Avukat
Neşet(Akkor) ve Ziraat Bankası Müdürü Muhterem Kaya açmışlardır. Aydın Gazetesinden
edindiğimiz bilgiye göre İdare heyetine: Hulusi Bey, Perihan Hanım, Bankacı Abdurrahman,
Hacı Mustafa oğlu Ahmet, Şevket Akbaş, Kooperatifçi Esat, yedek üyeler İsa Bora, İrfan
Bey, Hüseyin Kocaören, Ali Demir Altümsek, Hakkı Eray, Ali Rıza, mümessilliklere Hulusi,
İsa, Emin Özbaş, Demir Altümsek, Rıza, Avni, Bay Şevket Akbaş, İbrahim, yedek
mümessilliklere de Esat, Mesut, Muhsin, Ali Rıza belirtilmiştir.
Karacasu
Karacasu fırka kongresi toplanmış, kongrede fırka vilayet idare heyeti başkanı Bay
Etem Kadri ile vilayet daimi encümen ve genel kurultay üyeleri de bulunmuşlardır.
Yeni idare heyetine: Bay Ali Rıza, Halil Kodik, Hüseyin Avni Tarakçı, Ali Şah,
Ahmet Erencik, mümessilliklere Sabık Aydın, Raif Feyzi, Nazilli avukatlarından Ömer, Ali
Rıza seçilmişlerdir. 185
Koçarlı
O döneme ışık tutan Aydın gazetesinden alınan bilgiye göre: Koçarlı nahiyesi fırka
kongresi 35 köy ocağından gelen üyelerin katılmasıyla yapılmıştır. Kongrede CHF vilayet
idare heyeti başkanı Bay Etem Kadri ile ziraat müdürü Muhterem Kaya da bulunmuşlardır.
Kongre başkanlığına Etem Kadri, ikinci başkanlığa Muhterem Kaya, yazmanlıklarına da
Ahmet Şahin ve Hasan seçilmişlerdir. Dilekler üzerinde konuşulmuş ve daha sonra yapılan
seçimde yeni idare heyetine: Mehmet Yunus, Rıza Mevlüt, Sadık Ahmet, Hakkı Mehmet,
Berber Hasan, mümessillere de Etem Kadri, Mühendis Hıfzı, Mehmet Yunus, Muhterem
Kaya, Sadık Ahmet, Berber Hasan getirilmişlerdir.186
Dalama
Dalama nahiye kongresi toplanmış ve kongrede fırka vilayet idare heyetinden Avukat
Neşet(Akkor) bulunmuştur. Kongreyi Nahiye Fırka Başkanı Kemal Muhsin açmıştır. Kongre
184
Aydın Gazetesi, 24 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 26 İlk Kanun 1934.
186
Aydın Gazetesi, 4 İlk Kanun 1934.
185
61
başkanlığına Avukat Neşet(Akkor) seçilmiştir. Avukat Neşet üyeleri özlü sözlerle aydınlatmış
ve önemli konulara değinmiştir.
Dalama halkının dilekleri konuşulmuş, hesaplar iyi bulunarak onaylanmıştır.935 yılı
bütçesi yapılmıştır. Daha sonra yapılan seçimde yeni idare heyetine: Kemal Muhsin, Muhtar
Mehmet Aydemir, Muharrem Nuri, Helvacı Hüseyin, Bakkal Mehmet, mümessilliklere
Avukat Neşet, Ahmet Şakir, Kemal Muhsin, Muhtar Mehmet Aydemir getirilmiştir.187
187
Aydın Gazetesi, 5 İlk Kanun 1934.
62
2.2.2 1938 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Karacasu
Karacasu parti kongreleri Özdemir Günday başkanlığında toplanmıştır. Seki
kamununda asil üyeliklere Hüseyin Korkmaz, Ahmet Çetinkaya, İbrahim Erdoğan yedek
üyeliklere Şakir Özkan, Halil Yılmaz, Mustafa Çelik asil delegeler, Hüseyin Korkmaz, Ahmet
Çetinkaya yedek delegeler Mustafa Gören, İbrahim Erdoğan’dır.188
Karapınar
Karapınar ocak yönetim kurulu Avukat Neşet Akkor başkanlığında tamamlanmıştır.
Asil üyeler Selahaddin Eğriboz, Mehmet Aluş, Hüseyin Kocabıyık, Behçet Emre yedek
delegeler Mahmut Oral, Salih Teoman, Mehmet Çelik, Hüseyin Cihan delegeler Ethem
Menderes, Halim Aysın, Selahaddin Eğriboz, Nail Çiftçi yedek delegeler Hasan Kocabıyık,
Osman Ergene, Mustafa Baysoy, İbrahim Kahyaoğlu’dur.189
Umurlu
CHF Umurlu kamun kongresi ilbay ve parti başkanı Özdemir Günday’ın
başkanlığında toplanmıştır. Kongrede İl Yönetim Kurulu üyesinden Hamit Altıparmak da
bulunmuştur. Delege ve Kamun Yönetim Kurul üyelerinin de bulunduğu kongreye birçok
partili de katılarak kongrenin hareketli geçmesini sağlamıştır.
Ocaklardan gelen dilekler üzerinde İlbay ve parti başkanı birer birer durarak bilgi
vermiştir. Kongrenin samimi bir hava içinde geçtiğini elimizdeki verilerden öğreniyoruz.
Kongre sonunda asli üyeliklere Mehmet Dirik, Mehmet Çakırcı, Osman Bozkurt, Ahmet
Bozkurt, Yahya Çayırlı, yedek üyeliklere Mehmet Şentürk, Necmi Eraydın, Hasan Özer,
Mustafa Yalçınkaya, Ali Albayrak seçilmiştir. İlçe kongre delegeliklerine Mehmet Dirik,
İbrahim Çörüş, Osman Bozkurt, yedek delegeliklere Necmi Eraydın, Ahmet Bozkurt, Mehmet
Bozkurt getirilmiştir.190
Sultanhisar
Sultanhisar parti ocak kongreleri 15 Eylül tarihinde yapılmıştır.25/9/938 tarihinde
Salvatlı parti ocak kongresi Sultanhisar parti başkanı Hakkı Sümer ile idare heyetinden Cevat
Dürük’ün katılımı ile toplanmış olduğunu Aydın gazetesinden edindiğimiz bilgiler aracılığı
ile öğreniyoruz.191
188
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 23 I.Teşrin 1938.
190
Aydın Gazetesi, 15 I.Teşrin 1938.
191
Aydın Gazetesi, 15 I.Teşrin 1938.
189
63
Aydın Merkez
Aydın Merkez Tepecik ocak kongresi partililerin yoğun ilgisi ile toplanmıştır. Ocak
Yönetim Kuruluna Sabri Vardar, Salih Babacan ve Mehmet Karabulut Ocak başkanı
olmuştur.192
Çeştepe Ocak Kongresi yapılmış ve Ocak Yönetim Kuruluna İlyas Güney, Haydar
Soyalan, Yusuf Ziya Bilgen seçilmişlerdir. Bunlardan Yusuf Ziya Bilgen ocak başkanı
olmuştur.193
Merkez ilçesine bağlı Kocagür ocak kongresi yapılmış ve Ocak Yönetim Kuruluna
İsmail İlhan, Mustafa Mutlu, Ali Çavuş seçilmişlerdir.194
Merkez ilçesine bağlı Sıralılar ocak kongresi yapılmış ve Ocak Yönetim Kuruluna Ali
Onal, Mustafa Ali Yüksek ve Mustafa Ay getirilmiştir. Bunlardan Ali Onal ocak başkanı
olmuştur.195
Merkez ilçesine bağlı İmamköy ocak kongresi yapılmış ve Yönetim Kuruluna Mehmet
Kaya, Hakkı Çimen ve İbrahim Bayrak getirilmiştir. Bunlardan Mehmet Kaya ocak başkanı
olmuştur.196
192
Aydın Gazetesi, 7 I.Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 7 I.Teşrin 1938.
194
Aydın Gazetesi, 8 I.Teşrin 1938.
195
Aydın Gazetesi, 8 I.Teşrin 1938.
196
Aydın Gazetesi, 8 I.Teşrin 1938.
193
64
2.2.3 1939 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Germencik
Aydın merkez kazasına bağlı Germencik nahiye kongresi Germencik parti binasında
merkez kaza idare heyeti üyesinden Nail Ergun’un başkanlığında toplanmıştır.
Nahiye idare heyetinin bir senelik mesai raporu, hesap özetleri ve 940 senesi bütçesi
okunarak tasvip ve kabul edildikten sonra ocak kongrelerinden gelen dileler okunmuştur.
Dilekler üzerinde nahiye müdürünün verdiği bilgi kongre genel heyetinin memnuniyetini
mucip olmuştur.
Dileklerin kaza kongresine gönderilmesi kabul edilerek yeni idare heyeti seçimine
geçilmiştir. İntihap neticesinde Dr. Sabri Akın, Neşet Zincirci, Nuri Özsoy, Âlim Şemin,
Hilmi Özkan seçimi kazanmıştır.197
Umurlu
Aydın merkez kazasına bağlı Umurlu nahiyesinin parti kongresi merkez idare heyeti
üyesinden Asaf Gökbel’in başkanlığında Umurlu parti binasında toplanmıştır.
Nahiyenin senelik çalışma raporu okunarak onaylandıktan sonra hesap özetlerini ve
yeni sene bütçesi tetkik ve kabul edilmiş, ocak kongrelerinden gelen dilekler üzerinde
konuşularak bunların kaza kongresine gönderilmesine karar verilmiştir.
Nahiye parti idare heyeti için yapılan intihapta: Osman Bozkurt, Mehmet Dirik,
Mehmet Çakıcı, Vasfi Dinçer, Mehmet Çetin seçilmişlerdir.198
Dalama
Aydın merkez ilçesinin Dalama nahiye kongresi merkez kaza idare heyeti üyesinden
Nail Ergun’un başkanlığında toplanmıştır.
Nahiye idare heyetinin hazırladığı çalışma raporu okunarak genel heyetçe
onaylandıktan sonra hesap özetleri ve 940 bütçesi tetkik ve kabul edilmiş, ocak
kongrelerinden gelen dilekler konuşularak bunlar genel heyet ile kaza kongresine
gönderilmesi karar altına alınmıştır.
Bundan sonra nahiye idare heyeti için yapılan intihapta Muammer Balcı, İsmail
Dönmez, Mustafa Ünal, Fahri Çetin ve Mehmet Adanır nahiye idare heyetini temsil
etmişlerdir.199
197
Aydın Gazetesi,19 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi,21 II. Teşrin 1939.
199
Aydın Gazetesi,23 II. Teşrin 1939.
198
65
Ortaklar ve İncirliova
Aydın merkez kazasının Ortaklar nahiye kongresi ve İncirliova nahiye kongresi de
Ortaklar ve İncirliova Parti binalarında yapılmış ve bu kongrelerin her ikisinde de merkez
kaza idare heyeti üyelerinden Nail Ergun hazır bulunmuştur. Kongrelerde Nahiye idare
heyetinin çalışma raporu ile hesap özetleri ve 940 senesi bütçeleri okunarak genel heyetçe
kabul edildikten sonra yeni idare heyeti seçimi yapılmıştır.
Ortaklar idare heyetine:
Hamit Öztürk, Mustafa Enver Öncel, Mehmet Gözey, İsmail Demir, Nevzat Sayınoğlu
İncirliova idare heyetine:
Mehmet Nuri Aluş, Hüseyin Kocabıyık, Yusuf Selahattin Eğriboz, A.Hilmi Efe,
Ahmet Yunus getirilmiştir.200
Köşk
Aydın merkez kazasının Köşk nahiye kongresi ve Koçarlı nahiye kongresi de Köşk ve
Koçarlı parti binalarında yapılmıştır.
Köşk kongresinde merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel ve Mustafa Güven
ve Koçarlı kongresinde de Nail Ergun hazır bulunmuştur. Çalışma raporları ile hesap özetleri
ve 940 bütçeleri genel heyetçe tetkik ve kabul edilerek ocak kongrelerinden gelen dilekler
okunmuş ve bunlara ilave edilen yeni dileklerle beraber kaza kongresine gönderilmeleri kabul
edildikten sonra idare heyetleri seçimine geçilmiştir.
Köşk nahiyesi idare heyetine Mehmet Sezer, Mahir Vural, Nuri Köşklü, Fuat Çimen,
Halit Sezer, Koçarlı nahiyesi idare heyetine Mehmet Yunus, Ahmet Şahinci, Mehmet
Çobanoğlu, Hasan, Ahmet Konya intihap edilmişlerdir.201
Aydın Merkez
Aydın merkez kazasına bağlı Dağ ve Ova nahiyelerinin kongreleri Halkevi salonunda
yapılmış ve her iki nahiyenin köylerden gelen temsilciler kongrede hazır bulunmuşlardır.
Tepecik delegesi ve merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel’in reisliğinde
toplanan kongre nahiyelerin çalışma raporlarıyla hesap özetleri ve 940 senesi bütçelerini
tetkik ve kabul ettikten sonra ocak kongrelerinden gelen dilekleri müzakere etmiş ve bunlara
delegeler tarafından teklif edilen bazı dilekler daha ilave edilerek heyeti umumiyesinin kaza
kongresine tevdii muvafık görülmüştür. Müteakiben yapılan idare heyeti intihabında:
Ova nahiyesi idare heyetine Tahir Saraç, Osman Becerik, Emin Ezer
200
201
Aydın Gazetesi,26 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi,28 II. Teşrin 1939.
66
Dağ nahiyesi idare heyetine de Ali Gökyaprak, Zeki Başaran ve Hilmi Tükel intihap
edilmişlerdir.202
202
Aydın Gazetesi, 29 II. Teşrin 1939.
67
2.2.4 1940 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Yenipazar
Yenipazar CHP Çarşı Mahallesi ocak kongresi yapılmıştır. Kongrede dilekler tespit
edilmiş ve en son idare heyeti seçimi yapılmıştır. Ocak idare heyeti asil üyeliklerine: İbrahim
Fırat, Ahmet Eroğlu ve Ali Çakır seçilmişlerdir. Bunlardan Ahmet Eroğlu ocak idare heyeti
reisliğine ve mümessilliklere de Rıza Boden, İbrahim Fırat getirilmiştir.
Konuşmadan sonra kongre, nahiye parti reisi Ali Remzi Gürsoy’un reisliğinde
toplanarak nahiye idare heyetinin yıllık çalışma raporu, geçen sene hesapları ve 941 bütçesi
kabul olunarak ocaklardan gelen dilek müzakere edilmiş ve kaza kongresine arzı
kararlaştırılmıştır. Bu sırada Çarşı ocak kongresinin kararı mucibince çekilen tazim
telgraflarına İsmet İnönü, parti genel sekreteri Dr. Fikri Tözer ve vilayet idare heyeti
reisliğinden gelen cevaplar okunmuştur.
Yeni idare heyetine: Ali Remzi Gürsoy, Süleyman Fırat, Faik Savranoğlu, Rıza Boden
ve Şükrü Oral seçilerek kongreye son verilmiştir.203
Ortaklar
Ortaklar nahiye parti kongresi parti vilayet reisi Etem Menderesin reisliğinde
toplanmış, kaza idare heyeti azasından Nail Ergun da kongrede bulunmuştur.
Kongre başlamadan Etem Menderes tarafından dünya durumu ve Türkiye’nin vaziyeti
hakkında bir konuşma yapılmış, parti programının kooperatifler hakkında bir konuşma
yapılmış, parti programının kooperatifler mevzuuna temas ederek büyük bir hızla
keşfedilmekte olan kooperatifler hakkında da bilgi vermiştir.
Kongrede bulunan Germencik nahiyesi müdürü Ali Rıza Kunutku dilekler hakkında
bilgi vermiş, kongre genel heyetini seçmiştir.
Bundan sonra yapılan seçimde; Mustafa Öncel, İsmail Demir, İbrahim Özden, Sair
Özen, Ahmet Hamdi Öztürk nahiye idare heyetine tespit olunmuştur.204
Atça
Nazilli kazasına bağlı Atça nahiyesinin parti kongresi halkevi salonunda toplanmıştır.
Kongrede müşahit olarak CHP vilayet idare heyeti azasından Dr. Ziya İşeri ve Nazilli kaza
idare heyeti üyelerinde Halit Arpaç, Rıfat Tunçer bulunmuşlardır. Kongrede nahiye müdürü
de bulunmuş, dileklerin müzakeresinde Nahiye Müdürü ile Dr. Ziya İşeri tarafından bilgi
verilerek kongre azaları aydınlatılmışlardır.
203
204
Aydın Gazetesi, 17 I. Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 26 I.Teşrin 1940.
68
Yeni idare heyeti azalıklarına Mustafa Aksoy, Takir Demirkaya, İzzet Kumcuoğlu,
Kemal Yıldızdağ ve Nimet Genç seçilmişlerdir.205
Germencik
Aydın merkez kazasına bağlı Germencik nahiyesi kongresi Germencik parti binasında
parti vilayet reisi Etem Menderesin reisliğinde toplanmıştır. Partililerle dünya durumu ve
Türkiye’nin vaziyeti hakkında uzun bir konuşma yapan Etem Menderes parti programının
çizdiği esaslar dâhilinde teşkil olunan kooperatiflerle faaliyetlerinden bahsetmiş, müteakiben
kongre mesaisine başlamıştır. Kongrede hazır bulunan Germencik Nahiye Müdürü Ali Rıza
Kunutku’nun dilekler etrafında verdiği bilgi kongre umumi dikkatle dinlenmiştir. Daha sonra
nahiye idare heyeti seçimi yapılmış: Neşet Zincirci, Nuri Özsoy, Mustafa Erçin, Dr. Sabri
Akın, Hilmi Özkan seçilmişlerdir.
Sultanhisar
CHP Sultanhisar nahiye kongresi halkevi salonunda vilayet idare heyeti azasından
Ziya İşeri, Nazilli ilçe idare heyeti azaları Rıfat Tunçer, Halit Arpaç ve Kemal Yıldız
huzurlarıyla toplanmıştır. Kongre idare heyeti senelik çalışma raporlarıyla, nahiye heyetinin
hesap cetveli ve 941 bütçesini kabul ettikten sonra geçen sene kongresinde kabul edilen
dileklere genel sekreterlikten gelen ilgili vekâletlerin cevapları okunmuştur. Bunlar üzerinde
Dr. Ziya İşeri uzun bir konuşma yapmıştır. Yeni dilekler üzerinde de görüşmeler yapılarak
kabul olunduktan sonra yeni nahiye idare heyetine: Cevat Duruk, Kemal Eral, Bahri Tekin,
Şevki Öndemir, Hakkı Sümer tespit olunmuştur.206
Umurlu
Aydın merkez nahiyesine bağlı Umurlu nahiyesi Umurlu parti binasında vilayet idare
heyeti üyesinden Neşet Akkor ile merkez ilçe idare heyeti azasından Nail Ergun’un
huzurlarıyla toplanmıştır. Neşet Akkor kongrede hazır bulunan partililerle dünya ahvali ve
Türkiye’nin durumu hakkında bir konuşma yapmış ve akabinde kongre mesaisine başlamıştır.
Çalışma raporu ve hesap özeti okunarak kabul edildikten sonra dilekler üzerinde konuşulmuş
ve yapılan seçimde Osman Bozkurt, Mehmet Dirik, Mehmet Çakıcı, Vasfi Dinçer, İbrahim
Çoraş nahiye idare heyetine getirilmiştir.207
Kuyucak
CHP Kuyucak nahiye kongresi halkevi salonunda toplanmıştır. Kongrede vilayet idare
heyeti reisi Etem Menderes, vilayet idare heyeti azasından Raif Aydoğdu, Nazilli kaza idare
205
Aydın Gazetesi, 26 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 27 I.Teşrin 1940.
207
Aydın Gazetesi, 29 I.Teşrin 1940.
206
69
heyeti reisi Hakkı Piyancı, ilçe idare heyeti azaları Halit Erpaç ve Rıfat Tunçer
bulunmuşlardır.
Kongre Raif Aydoğdu’nun reisliğinde faaliyete başlayarak idare heyeti çalışma raporu,
941 bütçeleri kabul edilmiştir. İdare heyetinin eski hesapları onaylanmıştır.
Yeni idare heyetine Ahmet Ünlü, Halil İnci, Arif İzgi, Ali Çağlayan, Kenan Atkın,
Rıza Öztekin, Mustafa Dündar ittifakla seçilerek kongreye son verilmiştir.
İdare heyeti hemen toplanarak aralarında iş bölümü yapmış, reisliğe Arif İzgi,
muhasipliğe Ali Çağlayan, kâtipliğe Kenan Atkın ve Halkevi reisliğine de Rıza Öztekin
getirilmiştir.208
Dalama
Dalama nahiyesinin parti kongresi toplanmıştır. Kongrede vilayet idare heyeti
üyesinden Neşet Akkor ile merkez kaza idare heyeti azasından Nail Ergun ve nahiye müdürü
Salih Atayoğlu hazır bulunmuşlardır.
Neşet Akkor’un bugünkü dünya durumu ve Türkiye’nin takip ettiği siyaset hakkında
partililerle yaptığı konuşmaya müteakip kongre mesaisine başlamış ve dileklerin müzakeresi
esnasında da nahiye müdürü Salih Atayoğlu’nun verdiği bilgi genel heyetin memnuniyetini
mucip olmuştur. Kongre nahiye idare heyetini seçtikten sonra dağılmıştır.209
Koçarlı
Koçarlı nahiyesinin parti kongresi toplanmıştır. Kongrede vilayet idare heyeti reisi
Etem Menderes ile vilayet idare heyeti azasından Neşet Akkor ve merkez ilçe idare heyeti
azasında Nail Ergun hazır bulunmuştur.
Kongre köy ocak kongrelerinden gelen dilekleri müzakere etmiş ve müteakiben nahiye
idare heyetini seçmiştir.210
Köşk
Aydın merkez kazasına bağlı Köşk nahiyesinin parti kongresi yapılmıştır. Kongrede
vilayet parti reisi Etem Menderes ile kaza idare heyeti azasından Nail Ergun bulunmuştur.
Etem Menderes kongrede hazır bulunan partililerle dünya durumu ve Türkiye’nin durumu
hakkında bir konuşma yapmış, müteakiben mesaisine başlayan kongre dilekler üzerinde
müzakerelerde bulunduktan sonra nahiye idare heyeti seçilmiştir. Bu suretle Aydın merkez
kazasına bağlı nahiyelerin kongreleri bitmiştir.211
208
Aydın Gazetesi, 29 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 9 II. Teşrin 1940.
210
Aydın Gazetesi, 10 II. Teşrin 1940.
211
Aydın Gazetesi, 12 II. Teşrin 1940.
209
70
Nazilli
Cumhuriyet Halk Partisinin Nazilli kaza kongresi toplanarak geç vakte kadar
çalıştıktan sonra mesaisini bitirmiş ve dağılmıştır. Kongrede CHP parti bölge müfettişi Dr. Ali
Rıza Levent, parti vilayet reisi Etem Menderes, vilayet idare heyeti azasından Neşet Akkor ve
Halim Aysın bulunmuşlardır.212
Aydın merkez
Cumhuriyet Halk partisinin Aydın merkez kaza kongresi parti binasında toplanmıştır.
Kongrede Vali Sabri Çıtak ile CHP bölge müfettişi Mardin mebusu Dr. Ali Rıza Levent
bulunmuştur. Kongre kaza idare heyeti reisi Süleyman Eraydın tarafından açılmış ve Ebedi
Şef Atatürk’ün aziz hatırasına hürmeten ayağa kalkılarak üç dakika süren bir ihtiram sükûtu
yapıldıktan sonra mesaisine başlamıştır.
Riyaset divanı için açık oyla yapılan seçimde delegelerden Bay Raif Aydoğdu birinci
reisliğe, Yusuf Salaheddin Eğriboz (İncirliova) , ikinci reisliğe, Dr. Sabri Akın ( Germencik )
ve Mahmut Vural (İncirliova) kâtipliklere seçilmişlerdir.
Kaza idare heyetinin bir senelik çalışma raporu, hesap özeti okunmuştur. Çalışma
raporu ve hesap özeti etrafında sorulan sorulara ilgililer tarafından bilgi verildikten sonra
genel heyetçe kabul edilmiştir.
Kaza ve nahiye idare heyetlerinin yeni sene bütçesi üzerinde ileri sürülen mütalaalara
binaen noksanları ikmal edildikten sonra tasdik edilmek üzere vilayet kongresine tevdili
muvafık görülmüştür.
Bundan sonra nahiye kongrelerinde kabul edilen dileklerin müzakeresine geçilmiştir.
Muhtelif vekâletleri, vilayeti, belediyeyi, evkafı alakalandıran dilekler sırasıyla okunarak
üzerlerinde münakaşalar yapılmıştır. Bunlardan bir kısmının vilayet kongresine verilmesi ve
temenni mahiyetinde olan diğer kısmının da vilayet idare heyeti kanalıyla alakadar makamlara
yazılarak takip edilmesi kabul edilmiştir.
Dileklerin müzakeresini müteakip yeni idare heyeti ile vilayet kongresine gidecek
delegelerin intihabına geçilmiştir.
Gizli reyle yapılan intihap neticesinde kaza idare heyetine: Merzuka Gözen, Nail
Ergun, Dr. Nafız Yazgan, Asaf Gökbel, Hamit Altıparmak.
Vilayet kongresi delegeliklerine de: Dr Nafız Yazgan, Avukat Süleyman Eraydın,
Mehmet Sezer ( Köşk), Nail Ergun, Dr. Hulusi Eralp, Mehmet Nuri Aluş (İncirliova) , Asaf
Gökbel, Dr. Necip Aydın, Merzuka Gözen, Ahmet Emin Arkayın, Hamit Altıparmak, Ahmet
212
Aydın Gazetesi, 27 II. Teşrin 1940.
71
Hamdi Öztürk (Ortaklar) , Mehmet Yunus (Koçarlı), Osman Bozkurt (Umurlu), Şükrü Ünal
(Dalama) , Neşet Zincirci (Germencik) seçildiler.
Parti Aydın vilayet kongresi Parti ve Halkevi salonunda CHP parti müfettişi Mardin
mebusu Dr. Rıza Levent, CHP mebusları Dr. Mazhar Germen ve B.Nazmi Topçuoğlu’nun
huzurlarıyla toplanmıştır.
Başta Vali Sabri Çıtak olmak üzere bütün gelen birçok CHP üyeleri kongrede hazır
bulunmuşlardır. İstiklal Marşının ardında parti vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes
kongrenin açıldığı ve Cumhuriyet Halk Partisi banisi olan Ebedi Şef Atatürk’ü taziz için
ayakta bir sükûn vakfesi yapılmasını söylemiştir. Kongrede bulunanlar ayağa kalkarak üç
dakika süren bir saygı duruşunda bulunmuşlardır. Müteakiben riyaset divanı seçimi, umumi
heyet tarafından kabul edilen teklif ve arzu üzerine açık oyla yapılarak kongre reisliğine Halid
Arpaç ( Nazilli) , ikinci reisliğe Ali Rıza Fitil ( Karacasu) , kâtipliklere Hüseyin Tan ( Çine),
Rıfkı Ulusoy ( Söke) getirilmiştir.
Daha sonra günlük okunmuş ve parti vilayet idare heyetinin hazırlayarak kongreye
sunduğu günlük taslağında yazılı sıra kabul edilerek vilayet idare heyetinin senelik çalışma
raporu vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes tarafından okunmuştur.
Parti Aydın vilayet kongresi CHP müfettişi Mardin mebusu Dr. Ali Rıza Levent ve
mebusu B.Nazmi Topçuoğlu’nun huzurlarıyla parti salonunda ikinci toplantısını yapmıştır.
Vali Sabri Çıtak ile bütün hükümet erkânı, bankacılar kongrede hazır bulunmuştur. Önceki
toplantıda seçilmiş olan ihtisas encümenlerinin hesap ve bütçelere müteallik mazbataları
münakaşasız ve aynen kabul edildikten sonra dileklerin müzakeresine geçilmiştir.
İkinci celse kongre reisi Halit Arpaç ( Nazilli) tarafından açılarak bazı delegeler
tarafından yapılan dilekler de kabul edildikten sonra idare heyeti seçimine geçildi. Seçim gizli
oyla yapılmıştır. Oyların sayımı neticesinde Ruhiye Tellioğlu ile Etem Menderes, Neşet
Akkor, Halim Aysın, Raif Günaydın, Raif Aydoğdu, Dr. Ziya İşeri, eczacı Şevket Levent,
Salaheddin Eğriboz tekrar intihap olunmuştur. Kurultay delegeliklerine de Neşet Akkor (
Aydın), Ali Rıza Fitil ( Karacasu) , Nuri Güngör ( Çine) , Hidayet Yavaşoğlu ( Çine)
seçilmişlerdir. 213
213
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1940.
72
2.2.5 1941 Yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Köşk
Merkez ilçeye bağlı Köşk nahiyesinin 941 yılı kongresi 23.11.941 Pazar günü parti
binasında nahiye müdürü Kevni Kutbay’ın reisliğinde toplanmıştır. Kongrede merkez kaza
idare heyeti azasından Asaf Gökbel de müşahit olarak bulunmuştur.941 yılı ocak ve nahiye
kongrelerinde kabul edilip ait olduğu makamlardan cevapları gelen dilekler okunduktan sonra
ocak kongrelerinden gelen dilekler okunmuş ve müzakere edilerek kaza kongresine arzı kabul
edilmiştir. Yapılan seçimde nahiye idare heyeti azalıklarına Mehmet Sezer, Mahir Vural, Nuri
Köşklü, Fuat Çimen ve Halit Sezer getirilmiştir.214
Dalama
Dalama nahiyesinin parti kongresi nahiye köy odasında toplanmıştır. Kongrede nahiye
müdürü Salih Atayoğlu ile merkez ilçe parti idare heyeti azasından Asaf Gökbel hazır
bulunmuşlardır. Nahiye idare heyetinin çalışma raporu 940 senesi hesap kesim özetleri ve 941
senesi bütçesi okunarak onaylandıktan sonra köy ocak kongrelerinde tespit edilen dilekler
üzerinde konuşulmuş ve yeni dilekler kayıt edilmiştir. Nahiye idare heyetine Şükrü Ünal,
Mustafa Tacir, Hilmi Kulaksız, Mehmet Usta, Mehmet Adanır ve kaza kongresine gidecek
delegeliklere de Salih Atayoğlu, Şükrü Ünal, Mehmet Adanır, Ruhiye Tellioğlu, Mustafa
Mazlum Kırıklar, Mustafa Özcan Alanlı, Abdullah Tayyar Kasar, Muharrem Kılcı Karahayıt
tespit olunmuştur.215
Koçarlı
Merkez kazaya bağlı Koçarlı nahiyesi toplanmış ve kongrede kaza idare azasından
Asaf Gökbel müşahit olarak hazır bulunmuştur. Geçen yıl nahiye kongresinde kabul edilerek
ilgili makamlara arz edilen dileklere gelen cevaplar okunmuş ve ocak kongrelerinde kabul
edilen dilekler tetkik edilerek kaza kongresine arzı kabul edilmiştir. Yapılan seçimde nahiye
idare heyeti azalıklarına Mehmet Yunus, Mehmet Çobanoğlu, Ahmet Konya, Ahmet Şahinci
ve Kemal Çetiner getirilmiştir.216
Ortaklar
Merkez kazaya bağlı Ortaklar nahiyesi kongresi toplanmıştır. Geçen yıl nahiye
kongresinde kabul edilerek ait oldukları makamlara arz edilen dileklere gelen karşılıklar
okunduktan ve bu yılki ocak kongrelerinde kabul edilen dilekler müzakere ve kabul edildikten
214
Aydın Gazetesi, 25 II. Teşrin 1941.
Aydın Gazetesi, 29 II. Teşrin 1941.
216
Aydın Gazetesi, 7 İlk Kanun 1941.
215
73
sonra yapılan seçimde nahiye idare heyeti azalıklarına Ahmet Hamdi Öztürk, Mustafa Enver
Öncel, Sait Gözen, İsmail Demir ve Ali Kurlar ittifakla seçilmişlerdir.217
Yenipazar
Yenipazar nahiyesinin ocak kongresi 5.12.941 Cuma günü yapılmıştır. CHP Parti
müfettişi Mardin mebusu Dr. Rıza Levent ile Adnan Menderes ve parti vilayet idare heyeti
azasından Mustafa Adalı huzurlarıyla kongreye katılmışlardır. Yoklama yapılarak celse
açıldıktan sonra parti müfettişi Sayın Dr. Rıza Levent kongre reisliğine seçildi. İdare
heyetinin senelik çalışma raporu, hesap özetleri, yeni sene bütçesi genel heyetçe
onaylandıktan sonra ocak kongrelerinden gelen dilekler okunarak idare heyeti seçimi
yapılmıştır ve sonucunda Rıza Buden, Ali Remzi Gürsoy, Şükrü Vural, Nuri Akçay, Ahmet
Savuranoğlu idare heyetine seçildiler. Bunlardan Ali Remzi Gürsoy arkadaşları tarafından
nahiye idare heyeti reisliğine intihap olunmuştur.218
Karacasu ve Nazilli
Karacasu ve Nazilli kaza kongrelerinde bulunmak üzere Karacasu ve Nazilliye gitmiş
olan CHP parti müfettişi Dr. Rıza Levent ile Adnan Menderes ve parti idare heyeti reis vekili
Neşet Akkor, Afyon treni ile Nazilliden Aydın şehrine gelmiştir. Alınan bilgiye göre
Karacasu kaza kongresi mebus Adnan Menderes ve Nazilli kaza kongresi de Neşet Akkor
reisliğinde toplanmıştır.219
Aydın Merkez
CHP Aydın merkez kaza kongresi parti binasında toplanmıştır. Kongrede Vali Sabri
Çıtak ile Parti müfettişi Mardin mebusu Dr. Ali Rıza Levent ve hükümet ruessası hazır
bulunmuşlardır.
Kaza idare heyeti reisi Dr. Nafız Yazgan kongreyi açmış ve genel heyetçe kongre
encümeni reisliğine Bay Raif Aydoğdu, ikinci reisliğe Bayan Ruhiye Tellioğlu, kâtipliklere
Mehmet Aluş ( İncirliova) ve Reşat Zincirci (Germencik) seçilmişlerdir.
Ebedi şefin aziz hatırasını taziz için ayakta iki dakikalık bir saygı duruşu yapıldıktan
sonra günlükteki maddelerin müzakeresine başlanmıştır. İdare heyetinin senelik çalışma
raporu ile hesap hulasaları okunarak onaylanmış, 942 senesi bütçesinin düzeni yeni seçilecek
idare heyetine bırakıldıktan sonra ocak ve nahiyelerden gelen dilekler üzerinde müzakereler
yapılmış ve yeni dilekler tespit edilerek idare heyeti ve vilayet kongresine gidecek dilekler
seçilmiştir.
217
Aydın Gazetesi, 9 İlk Kanun 1941.
Aydın Gazetesi, 10 İlk Kanun 1941.
219
Aydın Gazetesi, 12 İlk Kanun 1941.
218
74
İdare heyeti Bayan Merzuka Güzen, Dr. Nafız Yazgan, Nail Çiftçi, Asaf Gökbel ve
Ahmet Kesip Boratav’dan oluşmuştur.220
220
Aydın Gazetesi, 24 İlk Kanun 1941.
75
2.2.6 1942 yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Umurlu
CHP Umurlu kongresi 13.9.942 Pazar günü halkevi salonunda Aydın merkez kaza
idare heyeti azasından Merzuka Gözen’in reisliğinde toplanmıştır.
Parti banisi ebedi Şef Atatürk’ün aziz hatıralarına hürmeten 3 dakika saygı duruşundan
sonra kongre çalışmalarına başlamıştır.
İdare heyeti raporu nahiye idare heyetinin çalışmalarını belirtmiştir. Nahiyenin 9
Ocağından 941 mali yılında aza aidatı olarak 260 lira ve 942 mali senesinin ilk üç ayında 241
lira tahsil edildiği anlaşılmış ve takdirle karşılanmıştır. Beden terbiyesi mükellefleri
çalışmaları üzerinde uzun konuşmalar oldu ve bu yıl daha iyi çalışılması temenni olunmuştur.
Umurlu’da ikinci bir mahalle ocağı kurulması dileği idare heyetine bırakılmıştır.
Umurlu bir nahiye teşkili, bir posta telgraf merkezi açılması dilekleri de heyecanlı
konuşmalara vesile olmuştur. Vilayetimizde ekim zamanı yaklaştığından ve çiftçinin elinde de
tohumluk zahire bulunmadığından, başka bölgelerden gelen tohumluk zahireler muhit
şartlarına uymadığından hali hazırda ofis tarafından satın alına buğday ve arpalardan mahalli
ihtiyacı karşılayacak tohumluk buğday ve arpa ayrılması, mülhakata gaz verme işinde daha
adilane hareket olunması dilekleri üzerinde uzun konuşmalar oldu ve hepsi kabul olunmuştur.
Hesap ve bütçe işleri de görüşülerek geçilmiş ve yapılan seçimde yeni idare heyetine: Mehmet
Yalçın, Yahya Çayırlı, Mahmut Posacı, Mehmet Çakıcı ve Mehmet Dirik.
Kaza kongresi delegeliklerine de Mehmet Yalçın, Mahmut Posacı, Mehmet Dirik ve Mehmet
Çakıcı seçildiler. Kongrenin büyüklerimize tazimlerinin arzı kabul olunarak kongreye son
verilmiştir.221
Germencik
Germencik parti nahiye kongresi parti vilayet idare heyeti azasından Avukat Neşet
Akkor’un huzurlarıyla ve merkez Aydın kaza idare heyeti azasından Nail Ergun’un reisliğinde
toplanmıştır. Parti kurucusu ebedi şefin aziz hatırasına hürmeten üç dakika saygı duruşu
yapıldıktan sonra 18 Ocaktan 14 Ocak delegelerinin iştirak ettiği kongrede okunan idare
heyeti çalışma raporunda verilen bilgiye göre: Germencik belediyesi geçen sene iaşe işinden
kooperatif elini çekince belediyede bir iaşe muhasebesi açılmış, her vatandaş 15 günlük iaşe
bedelinin tutarını sermaye olarak vermiş, 3780 lira toplanmış ve 6000 lira kar edilmiş, iaşe
işlerinin aldığı son durum üzerine hesaplar tasfiye edilmiştir.
221
Aydın Gazetesi, 15 Eylül 1942.
76
İdare heyeti raporu tartışmasız kabul edilerek dilekler üzerinde konuşulmuştur. Yeni
dilekler tespit olunmuştur. Hesapların tetkikinde 1800 azadan bir yılda 240 lira gibi az bir
para toplanması azımsanmıştır. Bir köy delegesi bu vesile ile yeni nahiye heyetinin köy
ocaklarını sık sık dolaşarak azaları parti nizamnamesi üzerinde aydınlatmalarını istemiştir.
Bundan sonra seçimlere geçilerek yeni nahiye idare heyetine: Neşet Zincirci, Nuri
Zincirci, Dr. Sabri Akın, İsmail Pekcan, Hilmi Özkan ve İsmail Abrak seçildiler.
Merkez kazaya bağlı Tepecik ocak kongresi toplanmıştır. Ocağın geçen yıl dilekleri
ile yeni dilekleri üzerinde konuşularak seçime geçilmiş ve ocak idare heyetine Sabri Vardar,
Hüseyin Yüksel ve Mehmet Karabulut seçilmişlerdir. Bunlardan Sabri Vardar ocak reisi
olmuştur.222
Yenipazar
27.9.942 tarihi Pazar günü saat 14’te Yenipazar CHP nahiye idare heyetinin 942 yılı
kongresi parti binasında toplanmıştır. Yoklama yapılmış, çoğunluk olduğundan celse idare
heyeti reisi Ali Remzi Gürsoy tarafından açılmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi Parti banisi
Ebedi Şef Atatürk’ün aziz ruhunu tebcil için üç dakika saygı duruşu yapılmıştır. Bundan sonra
bir kongre reisi bir ikinci reis ve iki zabıt kâtibinin seçilmesi açık oyla teklif edilmiştir. Teklif
oya konmuş, ittifakla kabul edilerek kongre reisliğine Ali Remzi Gürsoy, ikinci reisliğe
Direcik mümessillerinden Ali Yiğit, zabıt kâtiplerine de Lütfi Uygun ve Kamil Uysal
getirilmiştir. Günlüğün diğer maddesine geçilmiştir. Bir senelik çalışma raporu okunduktan
sonra onaylanmıştır. Hesap ve dilek encümenleri seçilmiş, mazbatalar okunmuş bunlar da
aynen kabul edilmiştir. Ruznamenin 12. maddesine geçilerek idare heyeti seçimi açık oyla
yapılması teklif olunmuş, bu teklif oya koyulmuştur. İttifakla kabul edilerek asil idare heyeti
azalığına Ali Remzi Gürsoy, Lütfi Uygun, Ahmet Daylan, Nuri Akçay ve Süleyman Fırat
ittifakla seçildiler. Vilayet mümessillilerine de Ali Remzi Gürsoy, Lütfi Uygun, Süleyman
Çerçi, Kamil Türkmen, Nuri Akçay tespit olunmuştur. CHP nahiye idare heyeti bir toplantı
yaparak idare heyeti reisliğine tekrar Ali Remzi Gürsoy, muhasip azalığa Süleyman Fırat ve
halkevi reisliğine de Lütfi Uygun ve ikinci reisliğe de Ahmet Daylan seçilmişlerdir.223
Koçarlı
Parti Koçarlı nahiye kongresi, merkez Aydın kaza idare heyeti azasından Nail
Ergun’un riyasetinde, nahiye müdürü ve Öğretmenlerin huzurlarıyla toplanmıştır. Kongre,
idare heyeti raporu, hesap ve bütçe işlerini konuşmuş, dilekleri incelemiş ve kaza kongresine
222
223
Aydın Gazetesi, 20 Eylül 1942.
Aydın Gazetesi, 1 I.Teşrin 1942.
77
gönderilmesine karar vermiştir. Yeni idare heyetine: Mehmet Yunus, Mehmet Çoban, Ahmet
Konya, Mehmet Şahinci, Kemal Çetiner.
Delegeliklere: Mebusumuz Adnan Menderes, Zahire Menderes, Hali Aysın, Mehmet
Yunus, Mehmet Çobanoğlu, Ahmet Konya, Ahmet Şahinci, Kemal Çetiner seçilmişlerdir.224
Ortaklar
CHP Ortaklar nahiye kongre, merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel’in
reisliğinde toplanmıştır. İdare heyeti, hesap ve bütçe işleri konuşulup karara bağlandıktan
sonra ocaklardan gelen dilek ve teklifler müzakere olunmuş ve kaza kongresine arzına karar
verilmiştir.
Nahiye idare heyeti azalıklarına: Ahmet Hamdi Öztürk, İsmail Demi, Mustafa Öncel,
Sait Özen, Ali Kırlar.
Kaza kongresi delegeliklerine de: Ahmet Hamdi Öztürk, Mustafa Öncel, Rıfat Doğrul,
Hamdi Çakmak, Rasim Peker seçilmişlerdir.225
Köşk
Köşk nahiyesi parti kongresi Vali Süheyl Karafakoğlu huzuruyla parti idare heyeti
reisi Etem Menderes’in reisliğinde toplanmıştır. Kongrede merkez kaza idare heyeti azasından
Nail Ergun, Nahiye Müdürü ve kalabalık bir halk kitlesi de bulunmuştur.
Kongre açılmadan önce Vali, nahiyenin her köyünden gelen köylülerle bir konuşma
yapmış, istihsal, yiyecek, tohumluk durumlarını tetkik ederek fazla istihsal lüzumunu
anlatmıştır. Son günlerde bazı köylerde fazla içki içildiğine işaret ederek bunun sıhhi ve
sosyal zararını nüfus üzerine kötü tesirini ve fazla nüfusa olan ihtiyacımızı anlatmıştır. Dünya
sulha kavuşunca hâsıl olacak buhranı da izah ederek köylülerimize fazla tutumlu olmayı
tavsiye etmiştir. En son Köşk nahiyesinde açılacak marangoz ve demirci usta kursuna her
köyün talebe göndermesini bildirmiştir. Kongre açılınca Etem Menderes, idare heyeti raporu,
hesap ve bütçe işleri konuşulduktan sonra dileklere gelinmiş, dilekler üzerinde Vali, kongre
reisi, nahiye müdürü söz alarak kongreyi aydınlatmışlardır.
Köşk nahiye idare heyeti 941 mali yılında 355 lira ita aidatı topladığı halde mali yılın
üç buçuk ayında 209 lira alınmıştır. Bu ilerlemeye işaret eden bir delege bütçeye yazılı olan
aidatın hepsinin toplanmasını istemiş ve yeni idare heyeti bu hususta vazifelendirilmiştir.
Yeni idare heyetine: Mehmet Sezer, Nuri Köşklü, Mahir Vural, Fuat Çimen, Halit
Sezer.
224
225
Aydın Gazetesi, 1 I.Teşrin 1942.
Aydın Gazetesi, 1 I.Teşrin 1942.
78
Kaza kongre delegeliklerine: Etem Menderes, Ruhiye Tellioğlu, Mehmet Sezer, Fuat
Çimen, Yusuf Sökeli, Naci Altıok, Mahir Vural, Nuri Köşklü, seçilmişlerdir.
Kongreden sonra Vali mektebi, hükümet binasını, jandarma karakolunu ve köyün bazı
yerlerini gezerek nahiye müdürü, başmuallim ve parti reisinden bazı malumat almıştır.
Mektepte açılacak ziraat atölyesi üzerinde de tetkikte bulunmuştur.226
Atça
Atça CHP Nahiye idare heyetinin 942 yılı kongresi parti binasında toplandı. Kazadan
Rıfat Tuncer ve Ragıp Tapucunun huzuru ile ve çoğunluk olduğundan celse idare heyeti reisi
Tahir Demirkaya tarafından açılmıştır. Bundan sonra bir kongre reisi, bir ikinci reis ve iki
zabıt kâtibinin seçilmesi açık oy ile teklif edilerek ittifakla kabul edildi ve kongre reisliğine
Rıfat Tuncer, ikinci reisliğe Ragıp Tapucu ve zabıt kâtipliklerine de kaza idare heyeti kâtibi
Haydar Bilgen ve nahiye idare heyeti kâtibi Emin Karasu seçilmişlerdir. Günlük sıra ile takip
olunarak bir senelik çalışma raporu okunmuş ve kabul edilmiştir. Bundan sonra idare heyeti
seçimine geçilmiş ve asil azalıklara Mustafa Aksoy, Tahir Demirkaya, İzzet Yalçınkaya,
Nimet Genç, Rıza Alasağ, yedek azalıklara Nuri Bekdemir, Enver Çelebi, Ahmet
Bayramoğlu, İbrahim Atabek, Zühtü Kırcalı ve asil delegeliklere Mustafa Aksoy, Tahir
Demirkaya, Ali Sönmez yedek delegeliklere de Nuri Bekdemir, Nuri Atabek, Zühtü Kırcalı
tespit olunmuştur.227
Karacasu
CHP Karacasu kaza kongresi vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes’in reisliğinde
toplanmıştır. Kongrede başta Karacasu Kaymakamı olmak üzere İktisat Vekâleti müfettişleri,
bütün memurlar ve Vilayet daimi encümen azasından İsmail Hakkı Akdeniz de katılmıştır.
Kongreye ocaklardan seçilen 50 delegeden 46’sı iştirak ettiği gibi Halkevi salonunu ve
bahçesini dolduran kalabalık bir halk kitlesi de kongreyi takip ediyordu. Konuşmaya
başlanmadan önce kurucu ve devletin banisi Atatürk’ün aziz hatırası bir dakika saygı duruşu
yapılarak anıldıktan sonra idare heyeti raporu, hesap işleri konuşularak kabul edildi.
Ocak kongrelerinden gelen dileklerle azaların teklifleri üzerinde uzun konuşmalar
yapılmıştır. Kaymakam ve daire müdürleri kongreyi aydınlatıcı bilgi vermişlerdir. Bundan
sonra yapılan seçimde yeni idare heyetine: Ali Rıza Fitil, Kamil Tonay, Halil Koduğ, Mustafa
Akay, Süleyman Üzer, Mustafa Mete, Hüseyin Tarakçı.
Vilayet kongresi delegeliklerine de Ali Rıza Fitil, Mustafa Akay, Kamil Tonay, Halil
Koduğ, Ali Galip Yolcu getirilmiştir.
226
227
Aydın Gazetesi, 2 I.Teşrin 1942.
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1942.
79
İsmet İnönü ile Başvekil, Dâhiliye Vekili ve Parti Genel Sekreterliğine kongrenin
tazimlerinin sunulması ve Aydın Valisi Parti Bölge Müfettişine de kongrenin hürmetlerinin
bildirilmesi kabul edilerek kongre kapatıldı. Kongreden sonra kaza idare heyeti tarafından
misafir ve delegeler şerefine 75 kişilik yemek verilmiştir.228
Bozdoğan
Bozdoğan parti kaza kongresi toplanmış, kongrede bulunmak üzere parti vilayet idare
heyeti reisi Etem Menderes ve Vilayet idare heyeti azasından Mustafa Adalı Bozdoğan’a
gitmişlerdir. Başta Kaymakam olmak üzere kaza memurları kongreye gelmişlerdir.
Nahiyelerden seçilen on delegenin hepsinin iştirakiyle açılan kongre, Cumhuriyet Halk Partisi
kurucusu Ebedi Şef Atatürk ‘ün aziz hatırasına hürmeten üç dakika ihtiram sükûtu yaparak
çalışmalarına başlanmıştır. Bundan sonra Milli Şef İsmet İnönü, Başvekil, Dâhiliye Vekili,
Parti genel sekreterlerine kongrenin tazimlerinin ve Bölge müfettişi ve Vali’ye saygılarının
bildirilmesi karar altına alınmıştır.
İdare heyeti raporu, hesap bilânçosu, 943 bütçesi kabul olunarak dileklerin
konuşulmasına geçildi. Dileklerin hemen hepsi üzerinde kaza kaymakamının hakikaten
vukuflu ve pratik bilgileri dinlenmiştir.
Yeni idare heyetine: Mehmet Uygur, Hilmi Karamenderes, Hakkı Siber, Şem’i Duyar,
Macit Özkan, Mustafa Akarçay, Nuri Konya.
Vilayet kongresi delegeliklerine: Hilmi Karamenderes, Enver Soner, Macit Özkan,
Şem’i Duyar seçilerek kongre çalışmalarına son verilmiştir. Bozdoğan belediyesi, kongreden
önce delegeler şerefine bir yemek vermiştir.229
Nazilli
Nazilli kaza kongresi 24.10.942 Cumartesi günü saat 14’te parti salonunda 21
delegeden 19 delegenin katılımıyla Vilayet idare heyeti reisi Etem Menderesin reisliğinde
toplanmıştır. Kongrede Vali Süheyp Karafakoğlu, Kaymakam Fevzi Akkor, Vilayet idare
heyeti azasından Mustafa Adalı, Vilayet daimi encümen azasından Hakkı Akdeniz, banka
müdürleri, daire amirleri de bulunuyordu. Parti kurucusu Atatürk’ün aziz hatıralarını takdis
için 2 dakika saygı duruşundan sonra İsmet İnönü ve parti büyüklerine kongrenin tazimlerinin
arzı kararlaştırılmıştır.
İdare heyeti raporu, hesap ve bütçeler kabul edilerek dileklerin konuşulmasına geçildi.
Dilekler üzerinde Vali, Kaymakam, Ziraat banka müdürü, Belediye reisi kongreyi aydınlatıcı
izahlar yaptılar, yapıldığı anlaşılan birçok dilekler kaldırılmıştır.
228
229
Aydın Gazetesi, 22 I.Teşrin 1942.
Aydın Gazetesi, 4 II. Teşrin 1942.
80
Yeni idare heyetine: Hakkı Piyancı, Emin Bilgen, Rıfat Tuncer, Fuat Tapucu, Nuri
Sarıkahya, Cemal Ergin, Nedim Yıldırım.
Vilayet kongre delegeliklerine: Hakkı Piyancı, Emin Bilgen, Rıfat Tuncer, Fuat
Tapucu, İsmail Hakkı Akdeniz, İsmail Batur, Enver Çelebi, Mustafa Aral ittifakla
seçilmişlerdir. Kaza idare heyetinin Vali şerefine verdiği yemekte diğer misafirler, kongre
delegeleri ve Karacasu parti ve belediye reisi bulundular.230
Söke
CHP Söke kaza kongresi Söke parti salonunda toplandı. Kongrede Vali Süheyp
Karafakoğlu, Vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes, umumi meclis daimi encümen azası
İsmail Hakkı Akdeniz, kaza Kaymakamı bulunmuşlardır.
Kongre 15 delegeden 14 asil ve 1 yedek ceman Onbeş delegenin hepsinin iştirakiyle
açılmıştır. Kongre reisliğine Etem Menderes, ikinci reisliğe Rıfkı Ulusoy seçildiler. Partinin
banisi Atatürk’ün aziz hatırası 2 dakika saygı duruşu yapılarak anıldı. İsmet İnönü ve parti
büyüklerinin kongrenin tazimlerinin arzı kararlaştırıldıktan sonra hesap, bütçe işleri
konuşulmuştur.231
Çine
CHP Çine kaza kongresi ilkokul salonunda toplanmıştır. Kongrede, Vali Süheyp
Karafakoğlu, Adnan Menderes, vilayet idare heyeti Etem Menderes, genel meclis daimi
encümen azasından Ahmet Emin Arkayın, kaza kaymakamı, bütün memurlar bulunuyordu.
Kalabalık bir dinleyici kitlesi de salonda yer almıştı.
Kaza idare heyeti reisi Mahmut Esat Toros’un teklifiyle, parti kurucusu Atatürk’ün
aziz hatırasına hürmeten üç dakika saygı duruşu yapılarak kongre çalışmalarına başlanmıştır.
Kongre reisliğine milletvekili Adnan Menderes, ikinci reisliğe Etem Menderes
seçildiler. Kongrenin tazimlerinin İsmet İnönü ve parti büyüklerine arz teklifiyle idare heyeti
raporu, hesap ve bütçe işleri konuşularak kabul olunmuştur.
Ocak ve nahiye kongrelerinden gelen dilekler üzerinde uzun konuşmalar yapıldı.
Kongre reisi, her dilek üzerinde durarak bunları teşrih ediyor, başta Vali olmak üzere,
Kaymakam, Orman, Ziraat memurları, hükümet doktoru ve diğer memurlar kongreyi
aydınlatıcı izahat veriyorlardı. Yeni idare heyetine: Nuri Güngör, Hüseyin Kenar, Cafer
Ergun, Kazım Akın, Osman Cerit, Sadık Dural, Nihat Tüzmen.
230
231
Aydın Gazetesi, 5 II. Teşrin 1942.
Aydın Gazetesi, 5 II. Teşrin 1942.
81
Vilayet kongresi delegeliklerine: Nuri Güngör, Hüseyin Ersoy, Kamil Uzman, Kazım
Akın, Osman Cerit, Ethem Yaman, Mehmet Sait Aydın, Nihat Tüzmen, seçilerek kongre
çalışmalarına son verilmiştir.232
Aydın merkez
CHP Aydın merkez kaza kongresi 51 delegeden 42 delegenin katılımıyla ve Vali
Süheyp Karafakoğlu’nun huzuruyla toplanmıştır. Kaza idare heyeti adına Avukat Ahmet
Nesip Boratav, azaları parti kurucusu Ebedi Şef Atatürk ‘ün hatırasını taziz için üç dakika
saygı duruşuna davet etmiş ve bundan sonra kongreyi açmıştır.
Kongre reisliğine Raif Aydoğdu, ikinci reisliğe Ahmet Emin Arkayın, kâtipliklere de
Mahmut Oral ve Neşet Zincirci seçilmişlerdir. İdare heyeti raporuyla hesap işleri ve 943
bütçeleri kabul edilmiştir. Dileklerin Vilayet kongresine arzı teklifi de onaylanarak seçime
geçilmiştir. Seçim sonucunda asil azalıklara: Dr. Nafız Yazgan, Nail Ergun, Ziya Evren,
Hamit Altıparmak ve Orhan Çiftçi. Yedek azalıklara: Merzuka Gözen, Mustafa Güven, Rüştü
Başkoru, İhsan Taş ve Ekrem Torumlu.
Asli delegeliklere: Raif Aydoğdu, Ahmet Emin Arkayın, Dr. Nafız Yazgan, Nail
Ergun, Merzuka Gözen, Hamit Altıparmak, Tahir Saraç, Mehmet Nuri Aluş, Neşet Zincirci,
Hamdi Öztürk, Mehmet Yunus, Kemal Yağcı, Mehmet Sezer, Mehmet Yalçın, Doktor Nuri
Erkan ve Emin Emnalar. Yedek delegeliklere: Hamdi Çakmak, Mahmut Oral, Hilmi Özkan,
Mehmet Çobanoğlu, Şükrü Ünal, Nuri Köşklü, Mehmet Dirik, Ekrem Çiftçi, Ziya Evren,
Sabri Vardar, Ali Kökyaprak, Lütfi Taşkın, Rüştü Başkoru, Orhan Çiftçi, Ekrem Torumlu,
Macit Pehlivanoğlu seçilmişlerdir.
Kongrenin tazimlerinin İsmet İnönü, Başvekil, Dâhiliye Vekili, Parti Genel
Sekreterine, Bölge müfettişimize arz ve kongreye şeref veren Vali’ye kongrenin
teşekkürlerinin arzı hakkın Etem Menderes’in teklifi kabul olunarak kongreye son
verilmiştir.233
232
233
Aydın Gazetesi, 5 II. Teşrin 1942.
Aydın Gazetesi, 5 II. Teşrin 1942.
82
2.2.7 1943 yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
İncirliova
Merkez kazaya bağlı İncirliova nahiye kongresi, merkez kaza idare heyeti azasından
Bay Hamit Altıparmak’ın reisliğinde toplanmıştır. Kongre nahiye idare heyeti reisi Hüseyin
Kocabıyık tarafından açılmış, hesap ve bütçe işleri tetkik edilerek kabul edildikten sonra
dileklerin müzakeresine geçilmiştir. Ocak kongrelerinden gelen dileklerle kongrede teklif
edilen dileklerle kongrede teklif edilen dilekler müzakere edilerek kaza kongresine sunulması
kabul edilmiştir. Müteakiben yapılan seçimde nahiye idare heyeti azalıklarına Hüseyin
Kocabıyık, Behçet Emre, Mahmut Oral, Mehmet Nuri Alaş ve Abdül Kurt seçilmişlerdir.234
Yenipazar
Yenipazar parti nahiye kongresi CHP bölge müfettişi Dr. Fadıl Bürge’nin huzuruyla
Parti Vilayet Reisi Etem Menderes’in reisliğinde toplandı. Ebedi Şef Atatürk’ün aziz hatırası
saygı duruşu ile taziz ederek kongreyi açan nahiye idare heyeti reisi Ali Remzi Gürsoy’dan
sonra reislik yerini alan Etem Menderes askerlik vazifesi sebebiyle iki yıldır gelemediği
Yenipazar partilileriyle tekrar buluşmaktan duyduğu sevinci belirterek parti bölge müfettişi,
Vilayetin son nahiye kongresinde bulunmak üzere katlandığı zahmeti söyleyerek kendisine
teşekkür etmiştir. Ocak kongrelerinde kabul edilip nahiye kongresine arz olunan dilekler
konuşulduktan sonra, müfettiş bunlardan üçü hakkında önceden kendisine yapılan müracaat
üzerine parti merkezinde takip ettiği ve aldığı neticeyi izah etmiş, parti müfettişin bu alakası
halkı çok sevindirmiştir. Hesap ve bütçe işleri de konuşulduktan sonra yeni idare heyeti ve
delegeler seçimine geçilmiştir.235
Söke
Söke kaza kongresinde bulunmak üzere Vali Selim Gündoğan, parti bölge müfettişi
Dr. Fadıl Bürge ile parti vilayet reisi Etem Menderes ve idare heyeti azasından Dr. Rüştü
Erinçer ve Ekrem Çiftçi Söke’ye gitmişlerdir. Kongre ikinci reisliğine Etem Menderes
kâtipliklere de Rıdvan Alpağut ile Rıfkı Ulusoy seçilmişlerdir. İdare heyetinin yıllık çalışma
raporu, hesapları ve 944 bütçesi ittifakla kabul ve tasvip olundu. Dileklerin konuşulmasında
Söke – Bağarası yolu uzun müzakerelere sebep olmuştur.23 yıldır başlanan her sene yapılan
emek ve para harcanan fakat bir türlü tamamlanmayan bu yol üzerindeki sözleri Vali dikkatle
dinliyor, not alıyor, delege ve alakalılara sorular soruyordu. Nihayet bu yolun Kaçlık-Kemer
istikametine alınması hakkında teklif kabul olunmuştur. Olgun ve tecrübeli bir idareci olan
234
235
Aydın Gazetesi, 23 II. Teşrin 1943.
Aydın Gazetesi, 27 II. Teşrin 1943.
83
Vali bu mevzu üzerinde ciddiyetle durması, bu işin artık çelesini doldurmuş ve
tamamlanacağını anlatıyordu.
Vali, bu yol üzerindeki konuşmalardan başka diğer umumi dilekler zerinde de
kongreyi uzun izahlarıyla aydınlattılar. Bu arada vilayetin akaryakıt ihtiyacının motorla
İskenderun’dan İzmir’e nakline teşebbüs olunduğunu, çimento kontenjanının 30 tondan geçen
ay 75, bu ay 105 tona çıkarıldığı müjdesi tezahürlere vesile olmuştur. Söke’deki tetkiklerinde
not aldıkları halk dilekleri üzerindeki takip ve teşebbüsleri ve alınan neticeleri hakkında parti
bölge müfettişinin verdiği bilgide alaka ve tezahüratla karşılanmıştır. Söke’nin mahalli
dilekler üzerinde genç Kaymakamın aydınlatıcı sözleri ve bu arada kazanın hayati ihtiyaçları
hakkında açık izahları genel bir memnuniyet havası yaratmıştır. Dileklerin konuşulmasından
sonunda Rıdvan Alpağut söz alarak, yurdumuzda son günlerde vaki olan depremden
Sökelilerin duydukları teessürü belirtti ve bu tabiat olayında kaybolan yurt çocuklarının
hatırası bir dakika sükût edilerek taziz olunmuştur.236
Karacasu
CHP Karacasu ilçe kongresi Halkevi salonunda merkez ve köylerden gelen 84
delegenin iştirakiyle ve CHP parti müfettişinin huzurlarıyla toplanmıştır. Kongrede vilayet
idare heyeti reisi Etem Menderes, Aydın ilçe idare heyeti azasından Hamit Altıparmak,
Kaymakam Kenan Kızıltan, daire amirleri, umumi meclis ve belediye azaları bulunuyorlardı.
Parti kurucusu Ebedi Şef’in aziz hatıraları üç dakika saygı duruşu yapılarak taziz olunduktan
sonra kongre, Etem Menderes’in reisliğinde çalışmasına başlamıştır. İkinci reisliğe Emin
Sayar, kâtipliklere İsmail Tuncer ve Mehmet Özkan tespit olunmuştur.
Etem Menderes reisliğe seçilmesine teşekkür ederek, kongrede bulunan parti bölge
müfettişi ile kaymakam ve diğer kişileri selamlamış ve Karacasu’da son günlerde görülen
huzursuzluğun kongre azalarının aklıselim iyi düşünce ve niyetleriyle hallolunacağına şüphesi
olmadığını söylemiştir. İdare heyeti raporlarıyla hesaplar kabul olunarak dileklerin
konuşulmasına geçilmiştir. Dileklerin müzakeresinde Kaymakam Kenan, Maarif memuru
Mustafa Sözer, Belediye reisi Ali Galip Yolcu izahlarıyla kongreyi aydınlattılar. Seçime
başlamadan önce Ali Vehbi Tuncer söz alarak, parti ve memleket işlerinde gençlerin vazife
almalarındaki lüzum ve ehemmiyete işaret etmiştir. Parti reisi de kendilerine teşekkür etmiştir.
Bundan sonra tam bir ittifakla kaza idare heyeti azalıklarına: Salih Alabaz, Rıza Uğur,
Süleyman Portakal, Mustafa Öğüt, Zühtü Özsoy, Mustafa Nurgün seçildiler. Vilayet kongresi
delegeliklerine de: Mustafa Akay, Ali Rıza Uğur, Tevfik Özsoy, Kerim Uysal, Ali Galip
236
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1943.
84
Yolcu ve Abdullah Yenier seçildikten sonra Etem Menderes, başından sonuna kadar kongreye
hâkim olan birlik ve samimiyet havasını yaratan Karacasu partililerine, vilayet idare heyeti
namına teşekkür etti. Ali Vehbi Tuncer, parti bölge müfettişinin ve Vilayet idare heyeti
reisinin Karacasulular hakkındaki teveccühlerine teşekkür etmiştir.237
Bozdoğan
Bozdoğan parti kaza kongresi, parti bölge müfettişi Dr. Şerafettin Bürge, parti vilayet
reisi Etem Menderes, Aydın kaza idare heyeti azasından Hamit Altıparmak, Kaymakam vekili
ve bütün daire amirleri huzurlarıyla toplanmıştır. Kongre reisliğine Etem Menderes, ikinci
reisliğe Vefa Öztekin, kâtipliklere de Tevfik Toker ve Rüştü Taka seçilmişlerdir.
İdare heyeti çalışma raporu, hesap ve bütçe işleri konuşulmuştur. Dilekler üzerinde
yapılan uzun müzakerelerde kaymakam vekili, malmüdürü ve diğer daire amirleri kongreyi
aydınlatan izahlarda bulunmuşlardır. Yapılan seçimde kaza idare heyetine: Hilmi
Karamenderes, Hakkı Siber, Vefa Öztekin, Osman Onat, Şemi Duyar, Mustafa Akarçay,
Tevfik Teker.
Vilayet kongresi delegeliklerine de: Hilmi Karamenderes, Enver Soner, Mecit Özkan,
Şemsi Duyar ve Hakkı Siber ittifakla seçilmişlerdir.
Başkan Etem Menderes yeni seçilen arkadaşlara muvaffakiyetler dileyerek ve idare
heyetinden çıkan arkadaşlara da geçmişteki hizmetlerinden ve bilhassa feragatlerinden dolayı
teşekkür ve takdirlerini bildirmiştir. Ebedi Şefin aziz hatırasını hürmetle taziz ederek
çalışmaya başlayan kongre, milli şefimize bağlılık ve sevgi tezahürlerini izhar ederek
çalışmalarını bitirdi.238
Nazilli
Nazilli kaza kongresi CHP Bölge müfettişi Dr. Fazıl Bürge’nin huzuru ve vilayet idare
heyeti reisi Etem Menderes’in reisliğinde toplanmıştır. Ebedi Şefin aziz hatıraları ayakta üç
dakika ihtiram sükûtuyla taziz olunmuştur. Kongrede Kaymakam Fevzi Akkor, Sümerbank
basma fabrikası müdürü Nihat, daire amirleri bulunuyordu. Kongre ikinci reisliğine Fuat
Dürük, kâtipliklere de Mesrur Sütçü ve Haydar Gürsel seçilmişlerdir.
İdare heyeti raporu kabul, hesap ve bütçe işleri konuşulduktan sonra dileklerin
müzakeresine geçilmiştir. Gerek ocak ve nahiyelerden gelen ve gerekse kongre azaları
tarafından teklif olunan dilekler üzerinde delegelerin alakalı konuşmalarını Kaymakam’ın
vukuflu izahları ve daire memurlarının da sözleri arkalıyordu. Kongre dileklerinden iki madde
hakkında basma fabrikası müdürü Nihat’ın müjdeleri büyük sevinç yaratmıştır. Parti Bölge
237
238
Aydın Gazetesi, 4 İlk Kanun 1943.
Aydın Gazetesi, 5 İlk Kanun 1943.
85
müfettişinin birçok dilekleri takip ve intaç edecekleri yolundaki vadileri de memnuniyet ve
tezahürlerle karşılanmıştır.
Yeni idare heyetine tekrar Emin Bilgen, Rıfat Tunçer, Fuat Tapıcı, Nuri Sarıkahya,
Ragıp Tapıcı, Âlim Şemin ittifakla seçilmişlerdir.
Büyüklerimiz kongrenin tazimlerinin bildirilmesi teklifi de kabul olunarak Reis Etem
Menderes tam bir samimiyet, tesanüt ve tecanüs havası içinde geçen kongrede başta Parti
Bölge müfettişi olduğu halde kendisinin ve kongrede bulunan vilayet idare heyeti azasın Dr.
Rüştü Erinçer ile Vilayet idare heyetinden çok memnun olduklarını kayıt ve evvelce yapılan
kongrelerdeki üzüntülü hava yerine bu kongrede görülen sevgi ve karşılıklı anlayış ve hürmet
duygularını belirtmiştir.239
Aydın merkez
CHP Aydın Merkez ilçe kongresi parti salonunda Vali Selim Gündoğan, CHP parti
bölge müfettişi Kocaeli mebusu Dr. Şerafettin Bürge, daire amirleri, umumi ve belediye
meclisleri azaları huzurlarıyla toplanmıştır. Kongre kaza idare heyeti reisi Dr. Nafız Yazgan
tarafından açılmıştır.
Kongre reisliğine Av. Neşet Akkor, ikinci reisliğe Raif Aydoğdu, kâtipliklere de İhsan
Çörüşlü ve Mahmut Oral seçildiler. Kongre reisinin teklifiyle Ebedi Şefin hatırası ayakta üç
dakika saygı duruşu yapılarak taziz olundu. İdare heyeti çalışma raporu ile hesap ve gelecek
yıl bütçeleri, delegelerin daha iyi çalışmak ve daha çok verim alınmak dilekleriyle ittifakla
kabul olunmuştur. Bu mevzular üzerinde Valinin kongre azalarına karşı yaptığı samimi
konuşma ve bilhassa parti teşkilatının hükümetle tam bir anlayış ve karşılıklı hürmet ve sevgi
duygularına dayanan bir ahenkle çalıştığını belirtmesi, kongrenin tezahürlerine vesile
olmuştur.
Umumi dilekler vali ve daire amirlerinin belediye dilekleri üzerinde belediye ve parti
vilayet reisi kongreyi aydınlatıcı izahlar yapmışlardır. Yıllardır bu vazifede çalışan ve
yorgunluğu sebebiyle istirahata olan ihtiyacını ileri sürerek artık seçilmemesini isteyen Dr.
Nafız Yazgan’ın dilediği yerinde görülerek kaza idare heyetine: Havva Taylan, Ziya Evren,
Hamit Altıparmak, Orhan Çiftçi, Nail Ergun, Mustafa Enver Posacı, Ekrem Dorumlu.
Yedek azalıklara: İkbal Germen, Hüsnü Cihan, Fadıl Köprülü, Mithat Levent, Rıza
Özkavruk, Tevfik Karanfil ve Sabri Yiğiter.
239
Aydın Gazetesi, 5 İlk Kanun 1943.
86
Delegeliklere: Ahmet Emin Arkayn, Dr. Nafız Yazgan, Nail Ergun, Merzuka Gözen, Hamit
Altıparmak, Tahir Saraç, Mehmet Nuri Aluş, Neşet Zincirci, Hamdi Öztürk, Mehmet Yunus,
Kemal Yağcı, Mehmet Sezer, Mehmet Yalçın, Atike Adalı, Ziya Evren.
Yedek delegeliklere: Ali Rıza Özkavruk, Hamdi Çakmak, Mahmut Oral, Mehmet
Çobanoğlu, Şükrü Ünal, Nuri Köşklü, Mehmet Dirik, Lütfi Taş.240
240
Aydın Gazetesi, 14 İlk Kanun 1943.
87
2.2.8 1946 yılı Merkez İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Umurlu
Raci Barlas, Bahri Aras, Kemal Bayırlı, Faruk Özen, Ali Işık, Mustafa Bayraktar,
Halil Bozkurt, Şahap Onur.241
Karahayıt Köyü
CHF eski köy idare heyetinden toptan istifa edenler tarafından Demokrat Parti
Karahayıt idaresi oluşturulmuştur. Bu yüzden CHF’ye ait evrakların teslim edileceği bir yer
bulunamamıştır. İl teşkilatından bu evraklar DP Karahayıt teşkilatından alınması istenmiştir.
Köyde DP müteşebbis heyeti şu isimlerden oluşmuştur: Halit Kayalp, Ahmet Zengin, Mustafa
İşlek, Kazım Posacı, Mehmet Öztürk, Mustafa Hatip. Daha sonra bu heyete Mustafa Işık,
Ahmet Kinsiz, Mehmet Özçiftçi de katışmıştır.242
Dağemiri köyü
İbrahim Songür, Hasan Arslan, Kamil Karabudak, Emin Şahin, Mehmet Karakaya,
Ahmet Yakar, Nuri Top.243
Gölhisar köyü
Emin Köle, Mehmet Gülşen, Mustafa Telli, Salih Avcı, Halil İbrahim Demirtaş, Kamil
Baş, Mustafa Gülşen, Hasan Bıyık.244
Şahnalı köyü
Mehmet Kavaklı, Mustafa Önder, Ahmet Emin Öztürk, Mehmet Menderes, Bayram
Uludağ, Cemal Aydın, Bayram Ercan.245
Kozalaklı köyü
Ahmet İpekçi, Mehmet Başkurt, Mehmet Karatosun, Abdullah Gökbel, Ahmet
Karakaş.246
Acarlar köyü
Hasan Özer, Mustafa Özdağ, Hasan Atar, Hüseyin Özcan, Cemal Bircan, Hüseyin
Erkan.247
241
Menderes Akdağ, Aydın’da Siyaset, Türkiye’de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde İlin Sosyal ve
Ekonomik Şartları Işığı Altında ( 1946–1950) Basılmış Yüksek Lisans Tezi, 2008, s.63.
242
Demokrat İzmir, 11 Haziran 1946, Menderes Akdağ, a.g.e, s.63.
243
Demokrat İzmir, 27 Nisan 1946.
244
Menderes Akdağ, a.g.e, s.63.
245
Menderes Akdağ, a.g.e, s.63.
246
Demokrat İzmir, 20 Haziran 1946.
247
Menderes Akdağ, a.g.e, s.63.( Acarlar, günümüzde İncirliova ilçesine bağlı bucaktır.)
88
BOZDOĞAN
Mahalleler:
Merkez Cumhuriyet Mahallesi
Mehmet Karabudak, Sabri Eser, Mehmet Günaydın, Veli Parlak, Mehmet Özkan,
Mehmet Uysal.
Yenice Mahallesi
Halim Taşlı, Beytullah Bala, Ali Pirim, İzzet Türker, Şükrü Ercan.
Hıdırbaba Mahallesi
Osman Cengiz, Mustafa Ağırbaş, Mehmet Sürçen, Kazım Kızılyer, Mehmet Özcan.
Çarşı Mahallesi
Kemal Şenyılmaz, Mehmet Bacaksız, Mehmet Altunay, Halit Sönmez, Nevzat Oğuz,
Ahmet Bekan.
Hisar Mahallesi
Ali Uyan, Tahir Kızıldere, Kadir Nalbantoğlu, Ahmet Yeşilsu, Mustafa Göksu.
Köyler
Çakaldere köy
Bekir Yılmaz, Mustafa Ercihan, Mehmet Erişken, Nuri Karaca, Mehmet Cengiz, Bekir
Aksoy.
Yaykın köyü
Mehmet Ünal, Durmuş Yaşar, Zeki Yılmaz, Hüseyin Akçay.
Amasya köyü
Enver Öztürk, Ali Üzen, Mehmet Teke, İbrahim Ocak, Mehmet Ulus, Hüseyin Kolcu,
Mustafa Kocadan.
Kazandere kötü
Mehmet Atalay, Mehmet Yıldırım, Mehmet Sarban, Durmuş Aksoy, Ahmet Aydın,
Durmuş Pek.
Koyuncular köyü
İbrahim Ülgen, Mehmet Derleme, Ramazan Topaloğlu, Mehemt Bendik, Mustafa
İçöz, Mehmet Ulaş.248
İnebolu köyü
Mehmet Sert, Şükrü Tarhan, Hüseyin Kalas, Nazmi Yıldırım.
248
Demokrat İzmir, 21 Haziran 1946.
89
Kılavuzlar köyü
Hasan Kılavuz, Halil Kara, Hasan Aygördü, Ali Baysal, Ahmet Kurucuoğlu, İbrahim
Aydın, Nuri Kılavuz.249
SÖKE
Söke Merkez
Söke’nin bucak ve köylerinde müteşebbis heyetleri daha önceden oluşturulduğundan
ilçe müteşebbis heyetinin oluşturulmasıyla Söke çağında DP örgütlenmesi tamamlanmıştır.
Söke Müteşebbis Heyeti şu isimlerden oluşmuştur: Dr. Baki Özden, Cami Özkaya,
Sabri Şavlı, Mehemt Çiftçioğlu, Mustafa Öz.250
Bağarası Bucağı
Mehmet Yurtçu, Kasım Güler, Sabri Güler, İlyas Erçetin, Mehmet Sevim.
Akköy
Ahmet Gündüz, İsmail Selcan, Mehmet Meryem, Ahmet Menderes, İbrahim Buyruk.
Burunköy
Hasan Cengiz, Kamil Avcı, Süleyman Seyfun, Mehmet Maldar, Emin Gökekiz, Kadir
Akarsu, İsmail Akaya.
GERMENCİK
Ortaklar
Recep Süzen, Mustafa Yılmaz, Mehmet Emin Kurt, Şakir Ötkün, Ali Önder, Ali Rıza
Aslan.251
Turanlar köyü
Ali Çelik, Eyüp Çakır, Hamit Gürer, Lütfü Parlar, Salih Aksoy, Halil Arabacı.
Ömerbeyli köyü
Mustafa Telli, Hüseyin Çakır, Salih Kıvrak, Mustafa Çilek.
Reis köy
Hüseyin Gökçen, Hakkı Çetinel, Rıfat Yılmaz, Ahmet Işık, Mehmet Uçar, Nuri
Kocatürk.
Neşetiye köyü
Ali Devrim, İsmail Sever, Sadık Keskin, Hasan Çakmak, Feyzi Gülşen.
Hıdırbeyli köyü
249
Demokrat İzmir, 11 Haziran 1946.
Demokrat İzmir, 23 Haziran 1946.
251
Demokrat İzmir, 20 Haziran 1946.
250
90
Mehmet Demiral, İsmail Mızrak, Mehmet Çene, Hamit Agral, Arif Madran, Halil
Sivri, Halil Cesur.252
Dağbeyi köyü
Hüseyin Yılmaz, Ahmet Yılmaz, İbrahim Çetin, Hakkı Kaya, Ziya Arıcı, Hasan
Hüseyin Aykut, İsmail Yılmaz.
Çamköy
Mehmet Dünkar, Ali Kaymak, Durmuş Çapkın, Hasan Özaran.
NAZİLLİ
Nazilli Merkez
Dr. İsmail Hakkı Şevkay, Dr. Fuat Köseoğlu, Ali Nihat Amasya, Emin Ünlü, Şevki
Hasırcı, Ahmet Polatlı.253
Mahalleler
Dumlupınar ocağı
Ali Aksoy, Galip Aydoğdu, Mehmet Arslantaş, Veli Arıkan.
Sümer ocağı
Şevket Arıkan, Mehmet Karamercan, Ali Önal, Mustafa Sadık.
Çapahasan ocağı
Bahri Yenipazar, Hilmi Ayfer, Şakir Yayoğlu, Mustafa Barut, Ali Kahyaoğlu, Ali
Tarkan, Ahmet Yüksel.
Karaçay ocağı
Hidayet Durak, Nuri Kabadayı, Süleyman Atamış, Ali Özyeşil, Tahir Yapıcı.
Cumhuriyet ocağı
Mustafa Akgüneş, Ahmet Demirci, Halit Akacan, Halil Kızılcan, Hüseyin Kabasakal.
Atça bucağı
Nuri Atalay, Osman Göçmen, Mustafa Başkaya, Mehmet Yılmaz, Mustafa Ersöz,
Behçet Özen.
Köyler
Işıklar köyü
Hidayet Sökmen, Mehmet Ali Acar, Hüseyin Dalak, Mehmet Şahin, Ali Karaman,
Mehmet Dinçel, Ali Dönmez.254
Bağcılı köyü
252
Menderes Akdağ, a.g.e, s.65.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.65.
254
Menderes Akdağ, a.g.e, s.65.
253
91
Mehmet Şahin, Ali Işık, Hasan Ekici, Mehmet Güler, Emin Özdemir.
Aksu köyü
Mustafa Efe, Hüseyin Felek, Yusuf Dereli, Hasan Aktaş, Zeki Aydın, Hasan Ay, Ali
Akkoyunlu.255
Derebaşı köyü
Ali Demirtaş, Mehemt Akbaş, Ali Barut, Şakir Yıldız, Ali Kuru, Mustafa Ay.
İsabeyli köyü
İbrahim Aydın, Mustafa Önder, Mehmet Tutar, Hüseyin Özdere, Hüseyin Erim,
Ahmet Özova, Hüseyin Güler.
Haydarlı köyü
Mehmet Önal, Mehmet Özel, Mustafa Burhan, Sabri Arslan, Mehmet Özen.
Bereketli köyü
Ahmet Türkkaynağı, Hasan Şahin, Musa Eyigün, Hüseyin Dövez, Osman Yılmaz.
Kocakesik köyü
Mehmet Ceylan, Yusuf Sürücü, Ali Arslan, Nuri Öztürk, Nuri Öztürk, Kadir Altın.
Sailer köyü
Ali Karataş, Ali Ünal, Mehmet Gezer, Mehmet Ceylan, Mehmet Küçükkiriş.
Kozdere köyü
İbrahim Tarhan, Mehmet Keser, Mehmet İbar, Ali Demirtaş, Ahmet Dede.
KOÇARLI
Haydarlı köyü
Mustafa Karpuzlu, Ali Bozca, Ömer Akoğlu, İsmail Geçilli, Süleyman Beşli.256
Tekeli köyü
İsmail Âşık, Mehmet Onur, Salih Kutlu, Mustafa Erden.
255
256
Menderes Akdağ, a.g.e, s.65.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.66.
92
2.2.8.1 Demokrat Parti Kongreleri
Demokrat Parti kongreleri tüzük gereği ocak teşkilatlarından başlamak üzere yılda bir
kez yapılmıştır. Partinin ocak kongrelerinde seçilen delegeler, il kongresini, il kongrelerinde
seçilen delegeler ise partinin büyük kurultayını oluşturmuştur.1946 yılı Eylül ayında
kongreler yapılmaya başlanmıştır.
Bucak Kongreleri
Germencik Kongresi
DP Germencik Kongresi 11 Kasım 1946 tarihine toplanmış ve kongreye on dokuz
ocaktan gelen delegelerin tamamı katılmıştır. Kongreyi 300 kadar kişi izlemiştir. Kongrede
geçen yılın hesapları incelenmiş ve onaylanmıştır. Yeni dönem bütçesi yapılmıştır. Kongrede
müteşebbis heyeti lağv edilerek yeni idare heyeti gizli oyla seçilmiştir. İdare heyetine: Tahir
Arslan, Halil Bahadır, Mustafa Mercimek, yedek üyeliklere de Ahmet Ünal, Kemal Sobcalı,
Kamil Sözer seçilmişlerdir.257
Dalama Kongresi
Dalama DP Kongresi 16 Aralık 1946’da toplanmıştır. Kongre dilek ve temenniler
kısmında partililer taleplerde bulunmuştur. Kongrede idare heyetine şu isimler seçilmiştir:
Cevdet Balcı, Mustafa Erkul, Cemal Şentürk, Şükrü Ünal, Kemal Yağcı.258
İncirliova Kongresi
DP İncirliova Kongresi 8 Aralık 1946 tarihinde Eyüp Şahin’e ait bir binada
yapılmıştır. Kongrede idare heyetine şu isimler seçilmiştir: Nevzat Sarı, Yakup Çetiner, Musa
Günday, İsmail Kuzgun, Elmas Çetin.259
Yenipazar Kongresi
Yenipazar DP Kongresi 23 Aralık 1946 tarihinde toplanmıştır. Partililer kongre dilek
ve temenniler kısmında partililer taleplerde bulunmuştur. Kongrede idare kuruluna: Ahmet
Savuranoğlu, Faruk Yürük, Ali Kolcu, Ahmet Pehlivan, Fehmi İçel, İbrahim Üre.260
İlçe Kongreleri
Nazilli Kongresi
DP Nazilli Kongresi 8 Aralık 1946’da yapılmıştır. DP İl Başkanı Etem Menderes, İl
müteşebbis heyeti’nden Dr. Mükerrem Sarol ve Fabrikatör Eyüp Şahin de katılmıştır. Kongre
Başkanlığına Etem Menderes, başka vekilliğine Dr. Mükerrem Sarol, kâtipliklere de Ali
Bilgin ve Tahir Çelik seçilmişlerdir. Daha sonra yapılan seçimde idare heyetine: Dr. Hakkı
257
Demokrat İzmir, 13 Kasım 1946, Menderes Akdağ, a.g.e, s.124.
Demokrat İzmir, 18 Aralık 1946.
259
Demokrat İzmir, 12 Aralık 1946.
260
Demokrat İzmir, 25 Aralık 1946.
258
93
Şevkay, Sabri Becerik, Dr. Fuat Köseoğlu, Fahri Sevim, yedek üyeliklere de, Ahmet Pula,
Emin Ünal, Dr. Ali Vehbi Apaydın, Cevdet Köşkdereli seçilmişlerdir.261
Çine Kongresi
23 Aralık 1946’da toplanan DP Çine Kongresi’ne İl İdare Kurulu’ndan Etem
Menderes, Dr. Mükerrem Sarol, Eyüp Şahin, Ekrem Torunlu katılmıştır. Daha sonra yapılan
seçimde il idare heyetine: Dr. Hüsnü Gök, Nihat Tüzmen, Yaman, Hüsnü Erol, Ali Şen, Ali
Dinçer, Ömer Gürdeniz, Mehmet Şahin, Necip Güney.262
Aydın Merkez Kongresi
24 Aralık 1946’da başlayan Aydın DP Merkez İlçe kongresine 500 kişi katılmıştır.
Kongre başkanlığına Etem Menderes, ikinci başkanlığa da Av. Şahap Gürsel seçilmiştir. Daha
sonra yapılan seçimde idare heyetine: Mehmet Nuray, Nizamettin Akçasu, Sabri Erlaçin, Rıza
Gökdağ, Ragıp Ege seçilmişlerdir.263
Aydın İl Kongresi
DP Aydın il kongresi 26 Aralık 1946 yılında yapılmıştır. Kongrede 63 delegenin 48’i
hazır bulunmuştur. Daha sonra yapılan seçimde idare heyetine: Etem Menderes, Dr.
Mükerrem Sarol, Eyüp Şahin, Ekrem Torunlu, Mithat Levent, Kemal Yağcı, Av. Şahap
Gürsel, yedek üyeliklerine de Asım Köprülü, Mehmet Böcekli, Ragıp Ege, İrfan Uslu,
Mehmet Miray, Zeki Başar seçilmişlerdir.264
261
Menderes Akdağ, a.g.e, s.125.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.126.
263
Menderes Akdağ, a.g.e, s.126.
264
Menderes Akdağ, a.g.e, s.126.
262
94
2.2.9 1947 yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Ocak ve Bucak Kongreleri
1947 yılı DP kongreleri Kasım ayından itibaren başlamıştır.2 Kasım 1947 tarihinde
toplanan Germencik Hıdırbeyli köyü DP Kongresi’ne Adnan Menderes, Av. Refik Gürel, Av.
Şahap Gürsel, Av. Cevat Ülkü de katılmıştır. Bu heyet, Turanlı, Üzümlü ve Aslan Köy
kongrelerinde de bulunmuştur.
10 Kasım 1947 tarihinde Etem Menderes, Kütahya Milletvekili Adnan Menderes ve
beraberindekiler parti kongresi için Germencik Reis Köy’e gitmişlerdir. Aydın Germencik
Turnalar Köyü DP Kongresi Eczacı Mithat Levent başkanlığında yapılmıştır. Kongreye köy
halkı ve Germencik’ten otobüs ve otomobillerle gelen DP’liler de katılmıştır.
Ortaklar Kongresi
DP Ortaklar kongresi, 6 Aralık 1947 tarihinde yapılmıştır. Kongreye Aydın, Söke ve
Germencik’ten gelen pek çok demokrat katılmıştır. Kongre başkanlığına Dr. Baki Öktem
seçilmiştir. Ortaklar DP Başkanı Recep Süzen partinin bir yıllık faaliyet raporunu okumuştur.
Rapor üzerinde faydalı tenkitler yapılmıştır. Yapılan seçimde idare heyetine: Recep Süzen,
Ali Rıza Aslan, Hüsnü Çelik, Mustafa Yılmaz, Mehmet Akkan, Hurşit İn, Mustafa Atan, ilçe
kongresi delegeliğine ise: Recep Süzen, Emin Girgin, Abdullah Yıldırım, Mustafa Yılmaz
seçilmişlerdir.265
Söke Sazlıköy Kongresi
Kongre, 9 Kasım 1947 tarihinde Dr. Baki Öktem’in konuşmasıyla açılmıştır. Kongre
başkanlığına Abdullah Gören, vekilliğe Süleyman Çankaya, kâtipliğe Sıtkı Özyıldırım
seçilmiştir. Yapılan seçimde idare heyetine: Mehmet Kale, İsmail Kıran, Arif Efe, Nuri
Tuzova, Ali Kahveci, M. Ali Tekin, M.Ali Zincirkıran.266
Bağarası Kongresi
21 Kasım 1947 tarihinde toplanan DP Bağarası Bucak kongresine Aydın DP İl Başkanı Etem
Menderes, Söke İlçe Başkanı Dr. Baki Öktem de katılmıştır. Kongre başkanlığına Dr. Baki
Öktem, başkan vekilliğine İbrahim Yurtçu, kâtipliğe de Kemal Özcan seçilmiştir. Geçmiş
dönemin faaliyet raporu ve hesapları okunmuş ve bunlar üzerinde tartışmalar yapılmıştır.
Kongrede seçimlerin açık oyla yapılmasına karar verilmiştir. Yapılan seçimlerin ardından
idare heyetine: Sabri Özkan, Servet Uysal, Kasım Güler, İbrahim Yurtçu, Mehmet Sevim,
265
266
Demokrat İzmir, 10 Aralık 1947, Menderes Akdağ, a.g.e, s.128.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.129.
95
Kamil Kınacı, Kemal Özcan, yedek üyeliklere de Nuri Güney, Mustafa Söyler, Mehmet
Selçuk, Süleyman Yılmaz, Ahmet Karabaş, Ali Çandır, Muhittin Özdemir getirilmiştir.267
Sultanhisar Kongresi
3 Aralık 1947’de toplanan DP Sultanhisar Kongresi’ne Nazilli DP İdare Heyeti’nden
pek çok kişi katılmıştır. Şevki Hasırcı kongre açılışında konuşma yapmış, Kongre
Başkanlığına Cevat İnci, ikinci başkanlığa da Muzaffer Akçora, yazmanlığa Cevdet
Köşkdereli seçilmişlerdir. DP Sultanhisar Başkanı Süleyman Kayalp tarafından kongreye
sunulan idare heyetinin çalışma raporu ve hesapları kongrece onaylanmıştır. Daha sonra
yapılan seçim sonucunda ise idare heyetine: Muzaffer Akçora, Haydar Tekeli, Cevdet İnci,
Hulusi Güngör, Süleyman Kayalp, Nuri Yanık, Mehmet Atak yedek üyeliklere ise, Hüseyin
Akın, Mustafa Özdemir, Esat Ege, Hidayet Erdoğan, Hasan Güzeban, İbrahim Urungu,
Mustafa Kiraz tespit olunmuştur.268
İlçe Kongreleri
Bozdoğan Kongresi
Bozdoğan DP kongresi 11 Aralık 1947 tarihinde yapılmıştır. Kongre dilekler ve
temenniler kısmında yapılan konuşmadan sonra yapılan seçimde idare heyetine. Hüdaverdi
Çakır, Kemal Şenyılmaz, Nuri Pirim, Kazım Yıldırım, Ahmet Peker seçilmişlerdir.
Germencik Kongresi
11 Aralık 1947 tarihinde yapılan DP Germencik Kongresi’ne Aydın, Söke,
Ortaklardan gelen pek çok demokrat ve Aydın DP İl Başkanı Etem Menderes ile Merkez İlçe
Başkanı Rıza Gökdağ da katılmıştır. Delege yoklaması sonucu çoğunluğun sağlandığı
görülünce kongre başlamıştır.1946 yılı faaliyet yılı raporu sunulmuş ve bunlar kongrede kabul
edilmiştir.1948 yılının bütçe tasarısı şiddetli eleştirilere maruz kalmıştır. Daha sonra yapılan
seçimler sonucunda idare heyetine: Kamil Sözer, Mehmet Aksoy, Hüseyin Akgün, Kemal
Salıncalı, A. Şükrü Albayrak, Halil Bahadır, Kadri Biber yedek üyeliklere de Mehmet
Kalkancı, İsmail Özsoy, Ruhi Özenç, Mustafa Mercimek, İrfan Semerci, Ahmet Okyar,
Mehmet Ali Dağarcı tespit olunmuştur.269
Kuşadası Kongresi
28 Kasım 1947 tarihinde yapılan Kuşadası DP Kongresi’ne İzmir DP İdare
Heyeti’nden Haydar Dündar, Ragıp Sirmen Ok ve Kuşadası Kaymakamı da katılmıştır. Çok
267
Demokrat İzmir, 5 Aralık 1947,Menderes Akdağ, a.g.e, s.128.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.130.
269
Menderes Akdağ, a.g.e, s.131.
268
96
sık rastlanan bir durum olmadığı için Kaymakam’ın DP Kongresine katılması bazı kişiler
tarafından takdirle karşılanmıştır.270
Çine Kongresi
DP ilk ilçe örgütünü Çine’de kurmuştur. Bu açıdan Çine Kongresi oldukça
önemlidir.24 Aralık 1947 tarihinde toplanan kongreye yağan yağmur nedeniyle birçok delege
katılamamıştır. Kongre başkanlığına Cevat Ülkü seçilmiştir. Dilek ve temennilerden sonra
yapılan seçimde idare heyetine: Necip Güney, Hüsamettin Coşkun, Hasan Tatlıbaş, Etem
Yaman, Ali Şen, Dr. Hüsnü Gökpınar, Ali Dinçer, yedek üyeliklere: Hüsnü Erol, Ömer
Gürdeniz, Necip Coşkun, Halis Kabadayı, Tahsin Eroğlu, Lütfü Türksoy, Osman Kağnıcı
seçilmişlerdir.271
Söke Kongresi
30 Kasım 1947 tarihinde Av. Şahap Gürsel başkanlığında yapılmıştır. Söke DP İdare
Heyeti’nin yıllık faaliyet raporu Dr. Baki Öktem tarafından okunmuştur. Raporda Söke’nin
yedi köyü hariç, bütün köylerde DP’nin teşkilatlandığını bildirmiştir. Kongre sonunda yapılan
seçimlerde idare heyetine: Baki Öktem, Ahmet Azdabar, Hasan Tuntas, İbrahim Aşçıoğlu,
Nurettin Tuna, Kamil Özkaya, İlhan Öner seçilmişlerdir.272
Karacasu Kongresi
DP Karacasu Kongresi 30 Aralık 1947 tarihinde toplanmıştır. Nazilli ve Aydın’dan bu
kongreye iştirak için gelen misafirler Karacasu’da bandoyla karşılanmıştır. Kongre
başkanlığına Şevki Hasırcı ve Eyüp Şahin seçilmişlerdir. Ali Öktem İlçe İdare Kurulu’nun
faaliyetlerinden söz etmiş ve bu faaliyet raporu kongre tarafından onaylanmıştır. Kongre
sonunda yapılan seçimler sonucunda idare heyetine: Halil Öktem, Mustafa Çakmak, Mehmet
Kazançlı, Hüseyin Gümüş, Hüseyin Bozdağ, Ahmet Küçükkavurmacı, Selahattin Alpaz yedek
üyeliklere de Kerim Uysal, Necip Gümüştaş, Ali Yavuz, Mustafa Keskin, Necip Okay, Rıfat
Büyükyapıcı, Mehmet Alkan seçilmişlerdir.273
Koçarlı Kongresi
DP Koçarlı kongresi 9 Ocak 1948 tarihinde yapılmıştır. Kongreye Nazilli DP Başkanı
Şevki Hasırcı, Aydın DP Merkez İlçe Başkanı Rıza Gökdağ, DP Aydın İl Başkanı Etem
Menderes ve misafir olarak da Koçarlı Belediye Başkanı Mehmet Çobanoğlu, CHP Koçarlı
Başkanı Zeki Yunus da katılmıştır. Kongre başkanlığına Şevki Hasırcı ve Rıza Gökdağ
seçilmiştir. Koçarlı DP Başkanı, İdare Kurulu’nun yıllık faaliyet raporu okumuştur. Hesaplar
270
Demokrat İzmir, 2 Aralık 1947.
Demokrat İzmir, 26 Aralık 1947.
272
Demokrat İzmir, 2 Aralık 1947.
273
Demokrat İzmir, 10 Ocak 1947.
271
97
incelendikten sonra faaliyet raporu kongrece onaylanmıştır. Daha sonra yapılan seçimde idare
heyetine: İbrahim Sarıoğlu, Mehmet Aksoy, Hasan Alpargun, Sabri Çobanoğlu, Recep
Poyraz, Ahmet Kayhan, Rüştü Sipahi seçilmişlerdir.274
Nazilli Kongresi
Nazilli DP Kongresi 22 Aralık 1947 tarihinde yapılmıştır. Kongre Başkanlığına
Mustafa Haydar Nazlı, ikinci başkanlığa da Pertev Arat seçilmiştir. Daha sonra Nazilli DP
Başkanı İsmail Hakkı Şevkay’ın açılış konuşmasıyla kongre başlamıştır. Dilekler bölümünün
ardından yapılan seçime idare heyetine: İsmail Hakkı Şevkay, Şevki Hasırcı, Nail Geveci,
Fahri Sevim, Dr. Fuat Köseoğlu, Ali Nihat Amasya, Sabri Becerik seçilmişlerdir.275
Aydın Merkez İlçe Kongresi
Aydın Merkez İlçe Kongresi 28 Aralık 1947 tarihinde toplanmıştır. Kongre
Başkanlığına Mithat Levent, başkan vekilliğine Refik Gürel seçilmişlerdir. Kongrede faaliyet
raporu okunduktan sonra hesaplar incelenmek üzere bir komisyon oluşturulmuştur. Hesaplarla
ilgili uzunca bir rapor hazırlanmış ve bu rapor kongrece onaylanmıştır. Daha sonra yapılan
seçimde idare heyetine: Ragıp Ege, Refik Gürel, Rıza Gökdağ, Hakkı Doyuran, Mehmet
Önüt, Cemal Ekinci, Hüseyin Karabudak seçilmişlerdir.276
Aydın İl Kongresi
Aydın İl Kongresi 15 Ocak 1948 yılında yapılmıştır. Kongre iki gün sürmüştür.
Kongre başkanlığına Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu, ikinci başkanlığa Namık Kılıçoğlu
seçilmiştir. Daha sonra yapılan seçimde idare heyetine: Etem Menderes, Eyüp Şahin, Cevat
Ülkü, Ekrem Torunlu, Mithat Levent, Reşat Esatkan, Refik Gürel, yedek üyeliklerine de
Mustafa Yalçın, Sadık Ragıp Ege, Sabri Çobanoğlu, Şevki Hasırcı, Baki Öktem, Osman
Balkan Kamil Sözer, Mustafa Aksoy seçilmişlerdir.277
274
Menderes Akdağ, a.g.e, s.134.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.134–135.
276
Menderes Akdağ, a.g.e, s.136.
277
Menderes Akdağ, a.g.e, s.139.
275
98
2.2.10 1948 yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
CHP Merkez ilçe kongresi toplanmıştır. Delegelerden başka bucaklardan, köylerden
gelen ve şehirli birçok partililer kongreyi ilgi ile takip etmişlerdir.
CHP Aydın merkez ilçe kongresi Parti Salonunda, 63 delegeden 55 delegenin
katılımıyla ayrıca bucaklardan gelen köy ve merkez ocaklardan katılan kalabalı bir parti
topluluğu huzuruyla toplanmıştır.
İlçe idare kurulu başkanı Hüsnü Cihan kongreyi açarak, delegeleri selamladı ve
kongreye iştirak eden partililere teşekkür etmiştir. Atatürk’ün aziz hatırası 3 dakika saygı
duruşu taziz olunduktan sonra başkanlık divanı seçimi yapılmıştır. Başkanlığa Ekrem Çiftçi,
ikinci başkanlığa Avukat Osman Akçasu, kâtipliklere de Hasan Çezik ve Mehmet Dirik tespit
olunmuştur.
Ekrem Çiftçi kendi ve arkadaşları adına kongreye teşekkür etmiştir. Müteakiben
okunan ilçe idare kurulu çalışma raporun aynen kabul edilerek dilek ve hesap komisyonları
seçimi yapılmıştır. Nejat Çiftçi, Mehmet Yalçın ve Nuri Köşklü’den kurulan hesap
komisyonu ile Hamdi Öztürk, Ahmet Özaydın ve Yusuf Sökeli’den teşekkül eden dilek
komisyonu çalışmalarına başlarken başkan serbest konuşmayı açmıştır.278
Koçarlı
CHP Koçarlı ilçe kongresi parti salonunda 73 delegenin hepsinin katılımıyla ve CHP
Aydın İl Başkanı Ekrem Çiftçi, üyelerden Avukat Osman Akçasu, Merkez Aydın İlçe Başkanı
Hüsnü Cihan’ın huzurlarıyla toplanmıştır. Kongreyi köylü şehirli birçok partili de takip
etmiştir.
İlçe İdare Kurulu Başkanı Zeki Yunus gelenleri selamlayarak kongreyi açmış, kongre
başkanlığına Ekrem Çiftçi, as başkanlığına Hüsnü Cihan, kâtipliklere de Mehmet Karadeli ve
Tahir Tezik seçildiler.279
Çine
CHP Çine ilçesi kongresi parti salonunda CHP Bölge Müfettişi Cemal Karamuğla,
CHP İl İdare Kurul Başkanı Ekrem Çiftçi, Aydın Halkevi Başkanı Ziya Evren, Merkez İlçe
Başkanı Hüsnü Cihan’ın huzurlarıyla, 45 delegeden 40 delegeni iştirakiyle toplanmıştır.
Kongreyi çoğu köylü olmak üzere yüzlerce partili de yakın alaka ile takip etmişlerdir.
İlçe idare kurulu adına üyelerden Nuri Güngör kongreyi açmış ve Atatürk’ün aziz
hatırası saygı duruşu ile taziz olunmuştur. Kongre başkanlığına Ekrem Çiftçi, as başkanlığa
Ziya Evren, kâtipliklere de Muharrem Akın ve Hasan Akbaş seçildikten sonra Ekrem Çiftçi
278
279
Aydın Gazetesi, 6 Ocak 1948.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1948.
99
kendi ve arkadaşları adına gösterilen itimada teşekkür etmiştir. İdare kurulu raporu okunarak
aynen kabul edilmiştir. Uzun ve samimi bir hava içinde kongre toplanmıştır.280
Germencik
Germencik CHP İlçe kongresi Halkevi salonunda toplanmış, il idare kurul müşahitleri,
Avukat Süleyman Eraydın, Mustafa Güven, 17 delegenin hepsi ve birçok partili de hazır
bulunmuştur.
Geçici ilçe idare kurul başkanı Ahmet Özaydın kongreyi açmış, kongre başkanlığına
da Neşet Zincirci kâtipliklere de Hamdi Öztürk ve Orhan Taşlı gizli oyla seçilmişlerdir.
Cumhuriyet Halk Partisi kurucusu Büyük Atatürk’ün hatırası anıldıktan sonra geçici
idare kurulunun çalışma raporu okunmuştur. Rapor oy birliği ile kabul olunmuştur.
Bundan sonra yine gizli oyla yapılan seçimler sonucunda
İlçe İdare Kurulu
Asil Üyeliklere:
Ahmet Özaydın, Neşet Zincirci, Nuri Zincirci, İsmail Pekcan, Hilmi Özkan, Mehmet
Peynirci, Yaşar Adalı, Hamdi Kızılcık, Ahmet Oğuz.
Yedek Üyeliklere:
Mehmet Gördesli, Ahmet Tırtıl, Mustafa Nalbant, Mansur Geyik, Cemal Derya, Ali
Yılmaz, Mehmet Aydın, Ahmet Helvacı, İsmail Deveci.
Asil delegeliklere: Neşet Zincirci, Ahmet Özaydın, Hilmi Özkan, Ali Moralı, Hamdi
Öztürk, Orhan Taşlı.
Yedek delegeliklere: Nuri Zincirci, Osman Alyanak, Halil Zincirci, Halil Atçalı,
Hüseyin Cansız, Cemal Derya.281
Köşk
CHP Köşk bucağı kongresi, bucağın merkez ve köylerinden gelen büyük bir partili
topluluğunun iştiraki ve müşahit olarak giden İl ve Merkez ilçe idare kurullarından İkbal
Germen ve Dr. Hulusi Eralp huzurlarıyla halkodasında toplanmıştır.
Bucak parti başkanı Yusuf Sökeli tarafından açılan kongre, CHP kurucusu Büyük
Atatürk’ün hatıraları saygı duruşu ile taziz olunarak çalışmalarına başlamıştır. Bundan sonra
başkanlık divanı seçimi yapılmıştır, başkanlığa İkbal Germen, ikinci başkanlığa Dr. Hulusi
Eralp, kâtipliklere de Lütfi Atılgan ve Mehmet Hilmi Tan seçilmişlerdir. İkbal Germen
gösterilen teveccüh ve güvene kendi ve arkadaşları adına teşekkür etti.282
280
Aydın Gazetesi, 17 Ocak 1948.
Aydın Gazetesi, 6 Mart 1948.
282
Aydın Gazetesi, 4 Aralık 1948.
281
100
Bozdoğan
Bozdoğan ocak kongresi yüzlerce partilinin ve delegelerin ve ilçe idare kurulunun
iştirakiyle çok hararetli bir şekilde kongresini yapmıştır. Kongre başkanlığına seçilen Mustafa
Ağıoğlu gündemin konuşulmasına geçmiş ve dilekler üzerinde şiddetli tartışmalar
yaşanmıştır. Bundan sonra seçime geçilmiş gizli oyla bucak idare kuruluna İskender Danyal,
Baki Özkan, Hamdi Güner, Mehmet Eltümür, Fehmi Orhan, Süleyman Özdemir çoğunlukla
seçilmişlerdir.283
Koçarlı
Kongreye umumiyetle CHP ilçe Başkanı B.Zeki Yunus ve ilçe idare kurulu üyeleri
gitmekte, tahakkuk ettirilmiş olan kongre dilekleri, iç ve dış siyaset üzerinde konuşmalar
yaparak Cumhuriyet Halk Partilileri ve kongrelerde çoklu olarak bulunan halkı
aydınlatmaktadırlar.284
Aydın Merkez
Kongreye Merkez Aydın ilçesinden 12, Bozdoğan ilçesinden 8, Çine ilçesinden 8,
Germencik ilçesinden 6, Karacasu ilçesinden 6, Koçarlı ilçesinden 8, Nazilli ilçesinden 13,
Söke ilçesinden 8, Yenipazar bucağından 5 olmak üzere 74 delege katılarak toplantı
yapılacaktır.
Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilleri kongrede bulunmak üzere daha önceden Aydın
şehrine gelmişlerdir. Yalnız vazife ile Gaziantep’te bulunan Bay Mithat Aydın uçakla
yetişmeye çalışacağını bildirmiştir. Kongreye davet olunan komşu iller CHP İl İdare
Kurullarından Denizli Parti Başkanlığı katılacaklarını, İzmir Parti Başkanlığı aynı gün İzmir İl
kongresi de toplanacağından başarı dileği ile Aydın partililerine İzmirli kardeşlerinin selam ve
sevgilerini bildirmişlerdir. Muğla partililerinin de kongremizde bulunacakları umulmaktadır.
Bunlardan başka, ilçe, bucak ve köylerden bir partili çoğunluğu da kongrede bulunacaklarını
bildirmişlerdir.
CHP Aydın İl Kongresi cumartesi günü saat 14.30’da, Halkevi salonunda 74 delegenin
hepsinin katılımıyla toplandı. Kongre Aydın siyasi hayatında şimdiye kadar görülmemiş bir
ilgi ve ihtişamla geçmiş, delegelerden başka ilin her çevresinden kadın-erkek birçok partilinin
çoğunluğu gelmiş, kongreyi yakın bir ilgiyle takip etmişlerdir.
Kongrede Milletvekilleri olan Dr. Mazhar Germen, Mithat Aydın, Neşet Akkor, Nuri
Göktepe, Refet Alpman katılmıştır.285
283
Aydın Gazetesi, 4 Aralık 1948.
Aydın Gazetesi, 4 Aralık 1948.
285
Aydın Gazetesi, 6 Nisan 1948.
284
101
2.2.10.1 Demokrat Parti Kongreleri
1948 yılı Aydın DP kongreleri Kasım ayından itibaren başlamıştır. Önce parti ocak
kongreleri yapılmıştır. Aydın Merkez, Cumhuriyet, Kurtuluş, Güzelhisar, Köprülü, Hasan
Efendi DP mahalle kongrelerine Adnan Menderes de katılmış ve bu kongreler de birer
konuşma yapmıştır. Nazilli ilçesinin köy ocak kongreleri Kasım ayı itibariyle tamamlanmıştır.
Köy kongrelerine ilçeden de pek çok da demokrat katılmıştır.
Umurlu Kongresi
16 Kasım 1948 yılında yapılmıştır. Yapılan seçimde idare heyetine: Hilmi Üzümcü,
Hasan Şimşek, Ahmet Koç, Bahri Aras, İbrahim Özbent, Mustafa Onur seçilmişlerdir.286
Yenipazar Kongresi
Kongre 7 Ocak 1948 tarihinde toplanmıştır. Kongreye sunulan faaliyet raporu
kongrece kabul edilmiştir. Etem Menderes’in de konuşması mevcuttur.287
Nazilli Kongresi
18–19 Aralık 1948 tarihinde toplanmıştır. Kongreye İzmir ve İstanbul gazeteleri davet
edilmiştir. Kongreye Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu, Mustafa Haydar Nazlı ve Afyon
milletvekili Kemal Özçoban da katılmıştır.240 delegeden 142’si kongreye iştirak etmiştir.
Kongre başkanlığına Etem Menderes, ikinci başkanlığa Av Reşat Özarda, kâtipliklere de
Tahir Çelik ve Cevdet Göreli seçilmiştir. Daha sonra yapılan seçimde idare heyetine: Şevki
Hasırcı, Reşat Özarda, Fahri Sevin, Sabri Becerik, Halil Şevkay, Nail Geveci, Ali Nihat
Amasya seçilmişlerdir.288
Bozdoğan Kongresi
3 Ocak 1949 tarihinde toplanan kongreye Şevki Hasırcı ve Etem Menderes katılmış ve
kongrede birer konuşma yapmışlardır.
Bozdoğanlılar kongre dilek ve temenniler kısmında şu taleplerde bulunmuşlardır:
—Akçay sulama arıkları bir an evvel açılmalıdır.
—Seçim suiistimalleri önlenmelidir.
—Tarım ve tüm kooperatifler üzerindeki siyasi gölge kaldırılmalıdır.
Yapılan seçim sonucunda idare heyetine: Mehmet Ali Özen, Nuri Atalay, Hasan
Çakır, Hasan Taka, Kemal Küpeli, Hasan Filikçi, Ahmet Korun seçilmişlerdir.289
286
Menderes Akdağ, a.g.e, s.139.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.140.
288
Menderes Akdağ, a.g.e, s.140.
289
Menderes Akdağ, a.g.e, s.140.Bu bağlamda Bozdoğan Tarım ve Kredi Kooperatifinin başkanının CHP’li
olması nedeniyle bu kurum bir particilik zihniyetiyle çalışmaktadır. Köylüye ve kuruma büyük zarar
verilmektedir. Keyfiyetin Ticaret Bakanlığı, Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü ile Tarım Kredi kooperatifleri
Genel Müdürlüğü’ne bildirilmeli ve gereğinin yapılması sağlanmalıdır.
287
102
Aydın Merkez İlçe Kongresi
28 Ocak 1949 tarihinde gerçekleşen Aydın DP Merkez İlçe Kongresi gergin bir
ortamda başlamıştır. Daha sonra seçimlere geçilmiş ve yapılan seçimde idare heyetine: Hakkı
Doyuran, Mehmet Nuray, Ragıp Ege, Mehmet Önüt, Rıza Gökdağ, Kamil Çine, Zeki Başaran
intihap olunmuştur.290
Aydın İl Kongresi
2–3 Nisan 1949 tarihlerinde toplanan DP Aydın İl Kongresi’ne Adnan Menderes,
Osman Kapani, Sadık Giz, Galip Serter, Feyyaz Tekand, Refet Tavaslıoğlu, Fikret Başaran
gibi isimler ile İzmir ve Denizli İl İdare kurulları da katılmıştır.88 delegeden 15’i kongrede
hazır bulunmuştur. Kongre başkanlığına Osman Kapani, ikinci başkanlığına Hasan Başaran,
kâtipliklere de Kadir Arıkan ve Sabri Çobanoğlu seçilmişlerdir. Daha sonra yapılan seçimde
idare heyetine: Etem Menderes, Eyüp Şahin, Mithat Levent, Refik Gürel, Kamil Erimezi
Ekrem Torunlu, Rıza Gökdağ getirilmiştir.291
290
291
Menderes Akdağ, a.g.e, s.140–141.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.141–144.
103
2.2.11 1949 yılı İlçe ve Nahiye Ocak Kongreleri
Umurlu
CHP Umurlu bucak kongresi Halkevi salonunda toplanmıştır. Köy merkezinden gelen
delegelerden başka birçok partililer, CHP Milletvekili Neşet Akkor, CHP Merkez İlçe İdare
kurulundan Dr. Hulusi Eralp de bulundular. Bucak başkanı kongreyi açarak, hazır bulunanları
Büyük Atatürk’ün hatırasını taziz için iki dakika ihtiram sükûtuna davet etti. Bundan sonra
kongre başkanlığına Neşet Akkor, as başkanlığa Ahmet Gündoğan, kâtipliklere de Halit Yağcı
ve Mehmet Özcan tespit olunmuştur.292
Sultanhisar
CHP Sultanhisar bucak kongresi yapılmış, yapılan seçim sonucunda bucak idare
heyetine, Mustafa Aral, Fuat Dürük, Necmi Ayaydın, Kamil Öztürk, Ali Demiray, Ali Gür,
Abdurrahman Kahramanlı seçim olunmuştur.293
Yenipazar
Yenipazar bucak kongresi toplanmış, kongrede CHP milletvekili Neşet Akkor, CHP İl
İdare Kurulu başkanı Ekrem Çiftçi, Nazilli ve Bozdoğan İlçe İdare kurulu başkan ve
üyeleriyle kadın erkek kalabalık bir partili bulunmuştur. Kongre Ali Remzi Gürsoy’un
konuşması ile açılmış, Atatürk’ün aziz hatırası taziz edildikten sonra kongre başkanlığına
milletvekili Neşet Akkor, ikinci başkanlığa Hulusi Çoğlu, kâtipliklere de Ali Yiğit ve Mehmet
Köseoğlu getirilmiştir.294
Söke
CHP Söke ilçe kongresi Halkevinde toplanmış, ilçenin her tarafından gelen partililerin
katıldıkları kongrede, il idare kurulu başkanı Ekrem Çiftçi müşahit olarak bulunmuştur.73
delegeden başka köylü, şehirli birçok partilinin de takip ettiği kongre, ilçe idare kurulu
başkanı Adil Azbazdar tarafından yapılan başkanlık divanı seçimi neticesinde başkanlığa
Ekrem Çiftçi, ikinci başkanlığa Mehmet Atay, kâtipliklere de Mehmet Rebiş ve Ulvi
Sarayköy tespit olunmuştur.295
Nazilli
Nazilli toplanacak olan CHP Nazilli merkez mahalle ve köyler delegeleri Halkevi
salonunda toplanmıştır. Toplantıda Milletvekili Emin Bilgen de bulunmuştur.
292
Aydın Gazetesi, 4 Ocak 1949.
Aydın Gazetesi, 8 Kasım 1949.
294
Aydın Gazetesi, 15 Kasım 1949.
295
Aydın Gazetesi, 26 Kasım 1949.
293
104
CHP İlçe İdare Kurulu başkanı Avukat Hulusi Çoğlu başkanlığında ilçe idare kurulu
ve il idare kurulu müşahidi huzuruyla yapılan toplantıda ilçe kongresine iştirak edecek olan 46
asil delege ile bunların 46 yedeği belirlenmiştir.
Yeni sinema salonunda toplanmış olan kongrede, müşahit olarak CHP Bölge Müfettişi
Hulki Cura, milletvekilleri Dr. Sabri Akın ve Yüksek Mühendis Mithat Aydın ile CHP İl
İdare Kurulu Başkanı Ekrem Çiftçi, üyelerden İkbal Germen, İhsan Uzman, Dr. Nuri Erkan
Aydın ilçe idare kurulundan İbrahim Uzun ve Kazım Aydınel bulunmuşlardır. Yapılan seçim
sonucunda idare kuruluna Âlim Mumcu, Rıfat Tuncer, Hulusi Çoğlu, Nedim Yıldırım,
Fütuhat Toker, Ragıp Tapıcı, Zeki Dikmen, Halil Çetiner, delegeliklere de Hulusi Çoğlu,
Nedim Yıldırım, Rıfat Tuncer, Âlim Mumcu, Mehmet Yavaz, Arif İzgi, Mustafa Aksoy,
Enver Çelebi, Fuat Dürük getirilmiştir.296
Germencik
CHP Germencik ilçe kongresi Halkevi salonunda toplanmış, kongrede CHP Bölge
müfettişi Dr. Hulki Cura, İl İdare Kurulu başkanı Ekrem Çiftçi, İkbal Germen, Avukat İhsan
Uzman, Merkez ilçeden İbrahim Uzun huzuruyla ve 54 delegenin iştirakiyle toplanmış,
kongrede köylü ve kasabalı birçok partililer de bulunmuştur.
Parti kurucusu Atatürk’ün hatıraları taziz olunduktan sonra İlçe Başkanı Ahmet
Özaydın tarafından açılan kongre başkanlığına Ekrem Çiftçi, ikinci başkanlığa İhsan Uzman
kâtipliklere de Osman Becerik ve Refik Ünlü getirilmiştir.297
Koçarlı
CHP Koçarlı ilçe kongresi CHP bölge müfettişi İzmir milletvekili Dr. Hulki Cura,
milletvekilleri Mithat Aydın, Dr. Sabri Akın, İl İdare kurulu başkanı Ekrem Çiftçi, İlçe İdare
Kurulundan İbrahim Uzun huzurları ve 51 delegenin katılımıyla toplanmıştır. Parti kurucusu
büyük Atatürk’ün hatırası anıldıktan sonra kongreyi ilçe idare kurulu başkanı Zeki Yunus
açmıştır.
Kongre başkanlığına Ekrem Çiftçi, ikinci başkanlığına Kamil Akgül, kâtipliklere de
Hakkı Ungan ve Hakkı Arıkan seçildikten sonra ilçe idare kurulunun çalışma raporu okunarak
kabul edilmiştir. Hesap ve bütçe işleri de konuşularak karara bağlandıktan sonra dileklerin
konuşulmasına geçilmiştir. Bundan sonra yapılan seçimde il idare kuruluna: Zeki Yunus,
Vecihi Özer, Halil Şahin, Vecihi Özdemirhan, Kemal Çetiner, Ahmet Pazarçeviren, Orhan
Cihanoğlu, Mehmet Kırdek, Fahri Özcan il kongresi delegeliklerine de: Mehmet Yunus, Zeki
296
297
Aydın Gazetesi, 29 Kasım 1949.
Aydın Gazetesi, 29 Kasım 1949.
105
Yunus, Mustafa Cihanoğlu, Vecihi Özer, Kemal Çetiner, İslam Arslan ve Salih Gül
seçilmişlerdir.298
Bozdoğan
CHP Bozdoğan ilçe kongresi toplanmış, kongrede CHP Bölge müfettişi Dr. Hulki
Cura ile milletvekili Dr. Sabri Akın, CHP İl idare kurulu üyelerinden İkbal Germen ve
Sultanhisar bucak başkanı Fuat Dürük ile Yenipazar bucak başkanı Ali Remzi Gürsoy,
merkez, bucak ve köylerden gelen birçok partililer bulunmuştur.21 delegeden 19 delegenin
iştirakiyle toplanan kongre Atatürk’ün hatırası taziz olunduktan sonra İstiklal Marşıyla
başlamış, ilçe idare kurulu başkanı Mehmet Özbay tarafından açılarak kongre başkanlığına
Dr. Sabri Akın, ikinci başkanlığa İkbal Germen ve kâtipliklere de Hasan Sunar ile Ethem
Aysan seçilmişlerdir. Daha sonra yapılan seçimde ilçe idare kuruluna: İsmail Tarhan, Mustafa
Akarçay, Şükrü Salcı, Ahmet Şahin, Hasan Özdemir, Kemal Tuğrul, Mehmet Öztürk, Mustafa
Silvan, Fehmi Orhan, İl kongre delegeliklerine de Mustafa Silvan, Ahmet Şahin, Mehmet
Taşkireç, Kemal Tuğrul, İsmail Tarhan ve Ali Çakar getirilmiştir.299
Çine
CHP Çine İlçe kongresi Halkevi salonunda toplanmış, kongrede Aydın İl İdare kurul
başkanı Ekrem Çiftçi, üyelerden Abdurrahman Akkum, İkbal Germen, Avukat İhsan Uzman,
Ali Rıza Özkavruk, Mustafa Güven, Merkez ilçe idare kurulundan Hakkı Darcan ve İbrahim
Uzun müşahit olarak bulunmuştur. Bundan sonra yapılan seçimde: İl İdare Kurulu
üyeliklerine: Hidayet Yavaşoğlu, Nuri Güngör, Ahmet Gediklioğlu, Kazım Akın, Rıfat
Türköz, Sadettin Kara, Hasan Akbaş, Nuri Şenkaya ve Mehmet Dinçer il kongre
delegeliklerine de: Ahmet Göğüsoğlu, Hidayet Yavaşoğlu, Osman Balaban, Nuri Güngör,
İsmail Çelik, Kamil Özen, Sadettin Kara, Hüseyin Ersoy, hesap denetçiliklerine Kemal
Tunceli ve Salih Dinçer tespit olunmuştur.300
Aydın Merkez
CHP Aydın Merkez ilçe kongresi parti salonunda bölge müfettişi İzmir Milletvekili
Dr. Hulki Cura, CHP Milletvekilleri Dr. Sabri Akın, Yüksek mühendis Mithat Aydın, İl İdare
Kurulu başkan ve üyeleri, il genel meclisi üyeleri, Belediye başkan ve üyelerinin huzuruyla
toplanmış, kongrede Aydın şehrinde misafir olarak bulunan eski milletvekillerinden Hamza
Osman Erkan ile Mehmet Somer de bulunmuşlardır. Yüzden fazla delegenin katıldığı
kongreyi köylü şehirli birçok partililer de takip etmiştir. Tam saat 10’da İlçe Başkanı Dr.
298
Aydın Gazetesi, 1 Aralık 1949.
Aydın Gazetesi, 1 Aralık 1949.
300
Aydın Gazetesi, 1 Aralık 1949.
299
106
Hulusi Eralp tarafından bir konuşma ile açılmıştır ve daha sonra yapılan seçimde kongre
başkanlığına Ekrem Çiftçi, ikinci başkanlığa Yusuf Sökeli, kâtipliklere de Halit Çayırlı ve
Nevzat Sarı getirilmiştir.
Daha sonra yapılan seçimde İdare Kurulu asil üyeliklerine: Dr. Hulusi Eralp, Avukat
Nedim Müren, Mithat Eraydın, İbrahim Uzun, Hakkı Darcan, Kazım Aydınel, Hamdi Ayar,
Salih Dinç, Sırrı Gürsel, delegeliklere de Hulusi Eralp, İbrahim Uzun, Vehbi Aydınlıer, İrfan
Saylam, Hamit Altıparmak, Orhan Çiftçi, Osman Becerik, Yusuf Sökeli, Mehmet Yalçın,
Mahmut Oral, Halit Çayırlı, Nevzat Sarı seçilmişlerdir.301
301
Aydın Gazetesi, 13 Aralık 1949.
107
2.2.11.1 Demokrat Parti Kongreleri
Aydın merkezde bulunan üç mahallenin DP ocak kongreleri 8 Kasım 1949’da
yapılmıştır. Burada Rıza Gökdağ ve Adnan Menderes birer konuşma yapmışlardır.
Köşk Kongresi
Köşk DP Bucak kongresi 14 Aralık 1949’da yapılmıştır. Kongre divanına Rıza
Gökdağ, Ragıp Ege, Galip Ünlütürk, Mehmet Demir seçilmişlerdir. Daha sonra yapıla
seçimlerde idare heyetine: Fikri Kaya, Ali Turan, Nuri Altıntaş, Abdullah Keçeci, İbrahim
Toksöz, Ahmet Hayta seçilmişlerdir.
Dalama Kongresi
14 Aralık 1949’da yapılan Dalama kongresi Ahmet Güçsay’ın konuşmasıyla
başlamıştır. Kongre sonunda yapılan seçimde idare heyetine: İsmail Dönmez, Mustafa İnal,
İsmail Uğurlu, Raşit Erkal, Mustafa Ünal, Aziz Demirci seçilmişlerdir.302
Kuşadası Kongresi
1 Aralık 1949’da toplanan Kuşadası DP Kongresi’ne İzmir İdare Kurulu’ndan Osman
Kapani, Pertev Arat, Halim Alanyalı, Sadık Giz ve Mehmet Aldemir de katılmıştır. Kongre
başkanlığına Ahmet Ferahlı, kâtipliklere Ahmet Güçsav ve Ahmet Demirci seçilmişlerdir.
Kongreye idare kurulu faaliyet raporu ve bir yıl önceki yılın hesapları DP İlçe Başkanı
Dr.Hulusi Buyral tarafından sunulmuştur.303
Nazilli Kongresi
Nazilli kongresi 25 Aralık 1949’da toplanmıştır. Kongre başkanlığına Avukat Nail Geveci,
ikinci başkanlığa Hakkı Şevkay, kâtipliklere de Nuri Özsan, Mehmet Ali Özdoğan seçilmiştir.
Kongreye 140 delege iştirak etmiştir. Daha sonra yapılan seçimde idare heyetine: Şevki
Hasırcı, Nail Geveci, Fuat Köseoğlu, Dr. Hakkı Şevkay, Şakir Özdamar, Reşat Özer Fahri
Sevin yedek üyeliklere de Ali Amasya, Hakkı Zeybek, Emin Ünal, Rasim Sabuncu, İrfan
Onur, Arif Sarp, Sabri Becerik seçilmişlerdir.304
Aydın İl Kongresi
DP Aydın İl Kongresi 18 Mart 1950 tarihinde yapılmıştır. Etem Menderes’in okumuş
olduğu faaliyet raporu kimi delegeler tarafında şiddetle eleştirilmiştir.305
302
Demokrat İzmir, 16 Aralık 1949, Menderes Akdağ, a.g.e, s.146.
Demokrat İzmir, 3 Aralık 1949.
304
Demokrat İzmir, 26 Aralık 1949.
305
Menderes Akdağ, a.g.e, s.148.
303
108
2.3 Cumhuriyet Halk Partisi Köy Teşkilatlanması
2.3.1 1934 yılı Köy Ocak Kongreleri
Kayacık köy kongresinde seçilen yeni idare heyeti: Tahir Efendi, Mehemt Efendi,
Ahmet Efendi, yedek üyeliklere, Salih Efendi, Mustafa Efendi, İbrahim Efendi, mümessillere
Hüseyin oğlu Tahir Efendi, Gedik oğlu İbrahim Efendi, yedek mümessillere de Hacı Mehmet
oğlu Mustafa Efendi getirilmiştir.306
CHF Köşk Nahiye idare heyetine bağlı köy ocakları kongrelerini yapmıştır. Yeni
seçilen ocak heyetleri Köşk merkez ocağına: Mehmet Efendi, Asaf Efendi, yedek üyeliklere
Şükrü Efendi, Rıfat Efendi, Kazım Efendi, mümessillere Mehmet Efendi, Kazım Efendi,
yedek mümessillere Fikri Efendi, Asaf Efendi getirilmiştir.307
Baklaköy ocağı reisi Abdullah oğlu Abdullah Efendi, idare kuruluna seçilen üyeler ise:
Hamit Efendi, Ovalı oğlu İbrahim Efendi, yedek üyeliklere Mustafa oğlu Âlim, Ali oğlu
Osman çavuş, mümessillere Hamit Efendi, Abdullah Efendi, yedek mümessillere, Mustafa
Efendi, Ovalı oğlu İbrahim getirilmiştir.308
Meze köy ocağı reisi İbrahim Efendi, idare kuruluna ise Mustafa Efendi, İbrahim
Efendi, yedek üyeliklere Abdi Efendi, Emir Ali Efendi, Nuri Efendi, mümessillilere Molla
İbrahim Efendi, Nuri Efendi, yedek mümessillere de Tavaslı Mehmet Efendi, Hüseyin oğlu
Mehmet Efendi tespit olunmuştur.309
Uzundere köy ocağı Reisi Ali oğlu Mustafa Efendi, idare kuruluna ise Hamit oğlu
Âlim Efendi, Mustafa oğlu Ali Efendi, mümessillere Hamit oğlu Âlim Efendi, Ali oğlu
Mustafa Efendi, yedek mümessillere Hacı Mehmet Ali Efendi, Mustafa oğlu Ali Efendi seçim
olunmuştur.310
İlda köyü ocağı reisi Hafız Fehmi Efendi, idare kuruluna Halil İbrahim çavuş, Halil
oğlu Mehmet Efendi, yedek üyeliklere Mehmet Efendi, Yörük oğlu Mehmet Efendi, Halil
oğlu Halil Efendi, mümessillere Hafız Fehmi Efendi, Ali Koç Fehmi Efendi, yedek
mümessillere de Halil oğlu Mehmet Efendi, Oflaz oğlu Mehmet Efendi getirilmiştir.311
Şehköy ocağı reisi Bayram oğlu Mustafa Efendi, idare kuruluna Muhtar İsmail Efendi,
Süleyman Efendi, yedek üyeliklere Hasan oğlu Mehmet Efendi, Âlim oğlu Mehmet Efendi,
306
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
308
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
309
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
310
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
311
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
307
109
mümessillere Hacı İbrahim oğlu Mehmet Efendi, yedek mümessillere Âlim oğlu Mehmet
Efendi, Çamur oğlu Mehmet Efendi seçilmişlerdir.312
Gök Geriş köyü ocağı reisi Âlim oğlu Süleyman Efendi, idare kuruluna Hesapçı oğlu
Mehmet Efendi, İmamoğlu Mehmet Efendi, yedek üyeliklere Ali Çavuş oğlu Hüseyin Efendi,
Arabacı oğlu Mehmet Efendi, Molla oğlu Mehmet Efendi, mümessillere de Küçük İmamoğlu
Mehmet Efendi, Hesapçı oğlu Mehmet Efendi, yedek mümessillere Arabacı oğlu Mehmet
Efendi, Âlim oğlu Süleyman Efendi tespit olunmuştur.313
Kıran ocağı reisi Hacı akça oğlu Mustafa Efendi, idare kuruluna Yusuf Efendi, Molla
Hüseyin Efendi, yedek üyeliklere Ali Hoca, Abdullah, Mehmet, mümessillere Fuat Efendi,
Molla Hüseyin Efendi, yedek mümessillere Yusuf Efendi, Hacı akça oğlu Mustafa intihap
edilmiştir.314
Ahlâtlar ocağı reisi İbrahim Efendi il idare kuruluna Muharrem Çavuş, Tahir Çavuş,
Yedek üyeliklere Ahmet oğlu Ali, Mehmet oğlu Ali, Mehmet oğlu Mehmet Ali, mümessillere
Muharrem Çavuş, Tahir Çavuş, yedek mümessiller Mustafa oğlu Ramazan, Mehmet oğlu
Mehmet getirilmiştir.315
Kosan ocağı reisi Hasan oğlu Mehmet, il idare kuruluna Salih oğlu Mehmet, Yahya,
yedek üyeliklere Salih oğlu Ali, Emin Çavuş, Yandıl oğlu Mustafa, mümessillere Ahmet
Efendi, Hasan oğlu Mehmet Efendi, yedek mümessillere Emin Çavuş, Yahya tespit
olunmuştur.316
Cuma yanı ocağı reisi Ali oğlu Mehmet, il idare kuruluna İsmail Çavuş, Tahir oğlu
Kadir, yedek üyeliklere Halil oğlu Ali, Mehmet oğlu Sabri, Kara bıyık oğlu Mehmet,
mümessillere Kara bıyık oğlu Mehmet, İsmail Çavuş, yedek mümessillere de Kadir, Sabri
getirilmiştir.317
Keten yeri ocağı reis Mustafa oğlu Hamit, il idare kuruluna Hasan oğlu Mehmet,
Tahir, yedek üyeliklere Kocabaş oğlu Mustafa, Süleyman Efendi, Abdullah oğlu Ali,
mümessillere Âlim Ağa, Hasan oğlu Mehmet Efendi, yedek mümessillere Süleyman Efendi,
Hamit seçim edilmiştir.318
312
Aydın Gazetesi, 1 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
314
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
315
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
316
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
317
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
318
Aydın Gazetesi, 2 İlk Kanun 1934.
313
110
Yavuz köy ocağı reisi, Mehmet, idare kuruluna Torun oğlu Mustafa, İsmail oğlu Halil,
yedek üyeliklere Hasan usta, Bacak oğlu Mehmet, mümessillere Mehmet, Molla Ahmet,
yedek mümessillere Torun oğlu Mustafa, Bacak oğlu Mehmet intihap olunmuştur.319
Çiftlik köy ocağı reisi Topçu oğlu Ahmet, idare kuruluna Görgüz oğlu Ahmet, Eskici
oğlu Ali, yedek üyeliklere Arap oğlu Ali, Kâhya oğlu Mehmet Ali, Muhacir Ali, mümessillere
Topçuoğlu Ahmet, Görgüz oğlu Ahmet, yedek mümessillere Arap oğlu Ali, Eskici oğlu Ali
getirilmiştir.320
Davilye köyü ocağı reisi Tevfik, idare kuruluna Mustafa, Muharrem, yedek üyeliklere
Salih, Hüdaverdi, Kara Mustafa, mümessillere Tevfik, Mustafa Efendi, yedek mümessillere
Muharrem Çavuş, Salih tespit olunmuştur.321
Beyköy ocağı reisi İbrahim oğlu Murat, idare kuruluna Ahmet, Ali Çavuş, yedek
üyeliklere Ahmet oğlu Ahmet, Rıza, Katmerci oğlu Mustafa, mümessillere Murat, Ahmet,
yedek mümessillere Ali Çavuş, Rıza intihap edilmiştir.322
Kuyucular ocağı reisi Ahmet, il idare kuruluna Çulha oğlu Mehmet, Hafız İsmail,
yedek üyeliklere İsmail oğlu Ahmet, Hacı oğlu Mustafa, mümessillere Halit, Çulha oğlu
Mehmet, yedek mümessillere Ahmet, Mardan oğlu Ali getirilmiştir.323
Yazıdere ocağı reisi Hüseyin oğlu Ali, idare kuruluna Mahmut, Ali oğlu Mehmet,
yedek üyeliklere Sakallı Mustafa, Halil oğlu Ahmet, Kambur oğlu Mustafa, mümessillere
Osman, Hüseyin oğlu Ali, yedek mümessillere Emir oğlu Mehmet, Mahmut seçilmişlerdir.324
Cumadere ocağı reisi Ahmet Çavuş, idare kuruluna Mustafa Çavuş, İmamoğlu
Mehmet, yedek üyeliklere İlyas oğlu Mustafa, Kara Ahmet, Musa İsmail, mümessillere Salih,
Mustafa, yedek mümessillere Ahmet, İlyas oğlu Mustafa intihap edilmiştir.325
319
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
321
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
322
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
323
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
324
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
325
Aydın Gazetesi, 3 İlk Kanun 1934.
320
111
2.3.2 1938 yılı Köy Ocak Kongreleri
Geyre kamununda asil üyeliklere Rıfat Günaydın, Ahmet Altıntaş, Halil Zengin yedek
üyelere Nazmi Ketbi, Hüseyin Kaya, Mustafa Başkan asıl delegeler Ahmet Altıntaş, Hüseyin
Kaya yedek delegeler Halil Zengin, Bekir Çetintepe’dir.326
Yayla kamununda asil üyeler İsmail Aksoy, Süleyman Portakal, Mehmet Kuduğ yedek
üyeler İbrahim Bayrak, Mustafa Güleç, Halil Çamurcu asıl delegeler Mehmet Kuduğ, Mustafa
Fitil, yedek delegeler Emin Mete, Mustafa Güleç’tir.327
Cuma kamununda asil üyeler Ahmet Bezci, Kerim Eruysal, Ahmet Ardıç yedek üyeler
Ahmet Kavas, Süleyman Gümüş, Ahmet Kuruüzümcü asıl delegeler Kerim Eruysal, Kamil
Tanay yedek delegeler Ahmet Kuruüzümcü, Ali Çırak’tır.328
Karaören kamununda asil üyeler Süleyman Öztürk, Süleyman Karakaya, Mehmet
Uysal yedek üyeler Mustafa Limon, Ali Dede, Ali Kılıç asıl delegeler İsmail Öztürk,
Süleyman Güden yedek delegeler Mehmet Ali Kanbak, Mustafa Kavurmacı’dır.329
Yenice kamunu asil üyeler Şerif Ali Önlü, Mehmet Köylü, Şerif Ersöz yedek üyeler
Kamil Soyar, Ahmet Turan, İbrahim Kayahan asil delegeler Kemal Köylü, Mehmet Emin
Soyar yedek delegeler İbrahim Kayahan, Mehmet Köylü’dür.330
Çiftlik kamununda asil üyeler Mehmet Durukan, Halil Ceylan, Arif Söke yedek
üyeliklere Şükrü Taner, Hüseyin Tamkan, Murtaza Şen asıl delegeler Ali Rıza Saraçoğlu,
Mehmet Erdoğan yedek delegeler Halil Ceylan, Ali Galip Sönmez’dir.331
Dağ kamununda asil üyeler Ali Gökbayrak, İzzet Bilgen, Ragıp Eğe yedek üyeler
Mehmet Şahin, Mürsel Çetin, Mehmet Avcı delegeler Özdemir Günday, Ali Gökbayrak,
Ragıp Eğe yedek delegeler Mehmet Yapar, İsmail Keçioğlu, Ömer Koca Cerid’dir.332
Ova kamununda asil üyeler Tahir Saraç, Rıfat Menderes, Sabri Vardar, Osman
Becerik, Havva Taylan yedek delegeler Sabri Vardar, Hasan Tahsin Tuna, Mehmet Ceyhan,
Hüseyin Ceyhan’dır.333
28.9.938 tarihinde Kavaklı köyü parti ocak kongresi Hakkı Sümer, Şevki Öner, Kazım
Tarhan huzuru ile toplanmıştır. Ocak heyetine Mehmet Yılmaz, Mehmet Altınışık, Hamit
Eryiğit getirilmiştir.334
326
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
328
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
329
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
330
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
331
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1938.
332
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1938.
333
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1938.
334
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1938.
327
112
30.9.938 tarihinde Kabaca köyü ocak kongresi Hakkı Sümer, Şevki Önder huzuru ile
yapılmıştır. Ocak heyetine Mustafa Özkan, Nuri Öztürk, İbrahim Söylemez seçilmişlerdir.335
26.9.938 tarihinde Eskihisar parti ocak kongresi başkanı Hakkı Sümer huzuru ile
yapılmıştır. Asil üyeliklerine Mustafa Türksoy, Ali Rıza Güzel, Mehmet Yıldız
getirilmiştir.336
5.10.938 tarihinde Malgac Hacı Emir parti ocak kongresi Hakkı Sümer ve Şevki
Önder huzuru ile toplanmıştır. Ocak heyetine Mehmet Öncan, Mehmet Sarıdoğan, Eşref
Erdemir tespit olunmuştur.337
335
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1938.
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1938.
337
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1938.
336
113
2.3.3 1939 Köy Ocak Kongreleri
Baltaköy ocak idare heyetine Tahir Saraç, Mustafa Akgün ve Ahmet Topal, Sıralılar
ocak idare heyetine Ali Ünal, Hasan Hüseyin Coşan ve Mustafa Ay seçilmişlerdir. Bunlarda
Tahir Saraç Baltaköy ve Ali Ünal Sıralılar ocak reisliklerine getirilmiştir.338
Ortaklar bölgesindeki Balatcık köyü ocak kongresi yapılmış ve idare heyeti riyasetine
İbrahim Karabudak ve asil azalıklara Alâeddin Yılmaz ve Süleyman Turgut ve yedek
azalıklara Hasan Hüseyin Kertmen ve Yusuf Tönğüç ve İbrahim Uzun ve asil delegeliklere
Ali Doğan ve Abdullah Yıldırım ve yedek delegeliklere Seyfullah Öztürk ve Mehmet Özen
seçim olunmuştur.339
Dereköy ocak kongresi yapılmış, İdare heyeti reisliğine Halil İbrahim Özen ve ASİL
azalıklara Kerim Özyılmaz ve Kerim Öktem ve yedek azalıklara Hasan Çetin Kaya ve
Mehmet Ünal ve Mehmet Ali Güzey ve asil delegeliklere Halil İbrahim Özen ve Hakkı Gülcü
ve yedek delegelikler Neşet Germen ve Raşit Özer’dir.340
Neşetiye köyü ocak kongresi yapılmış, idare heyeti reisliğine Rasim Peker ve asil
azalıklara Halil Coşkun ve Hasan Hüseyin Okçetin ve yedek azalıklara Mehmet Çetinkaya ve
Hüseyin Güler ve Nazmi Gezgin ve asil delegeliklere Rasim Peker ve Halil İbrahim Girgin ve
yedek delegeliklere Niyazi Sevim ve Cemal Şimşir tespit olunmuştur.341
Kızılca pınar köyü ocak kongresi yapılmış, idare heyeti reisliğine Ali Akar ve asil
azalıklara Hüseyin Ercin ve Zeynel Özen ve yedek azalıklara İsmail Karakoyun ve Veli Kaya
ve Hasan Yılmaz ve asil delegeliklere Hüseyin Ercin ve Sani Gerçek ve yedek delegeliklere
İbrahim Serin ve Zülfikar Eser getirilmiştir.342
Abdurrahmanlar köyü ocak kongresi yapılmış, Arif Bircan idare heyeti reisliğine ve
asil azalar Mehmet Erkek ve Himmet Ünlü ve yedek azalar İbrahim Bakar ve Mustafa Işık ve
Mehmet Temiz ve asil delegeler Arif Bircan ve Mehmet Erkek ve yedek delegeler Ahmet
Şahan ve Aziz Göçer’dir.343
Aydın merkez kazasına bağlı Kocagür ve İmamköy ocak kongreleri yapılmıştır. Her
iki kongrede de köy dilekleri tespit edildikten sonra yapılan seçimde Kocagürden İsmail
Altıntaş, Mustafa Mutlu, Veli Maraş, İmamköyünden Mehmet Kaya, Hakkı Çimen, İbrahim
338
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
340
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
341
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
342
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
343
Aydın Gazetesi, 2 II. Teşrin 1939.
339
114
Bayrak ocak idare heyetine seçilmişler ve bunlardan İsmail Altıntaş Kocagür, Mehmet Kaya
İmamköy parti ocak reisi olmuşlardır.344
Aydın merkez kazasına bağlı Gölhisar köyü ocak kongresi yapılmıştır. Kongrede
köylünün umumi menfaatini alakadar eden dilekler konuşularak tespit edildikten sonra
yapılan seçimde ocak idare heyetine Ahmet Özkan, Ahmet Emin Kurnaz, Mehmet Yalçın
seçilmişler ve bunlardan Ahmet Özkan ocak reisi olmuştur.345
Aydın merkez kazasına bağlı Yukarı kayacık, Karaköy, Baklacık ve Kenker,
Kalfaköy, Gereniz parti ocak kongreleri yapılmıştır.
Kayacık ocak idare heyetine: Salih Gedik, Süleyman Yar ve Ramazan Gedik
Karaköy, Baklacık, Kenker semt ocağı idare heyetine: Ali Gökyaprak, İzzet Uçar ve
Salih Yazar
Kalfaköy ocak idare heyetine: Mehmet Gamsız, Hüseyin Çetin ve Ali Kara
Gereniz ocak idare heyetine: Yusuf Yılmaz, Şakir Aydın, Şerif Ali Arslan
seçilmişlerdir. Bu kongrenin akabinde yeni seçilen idare heyetleri kendi aralarında yaptıkları
toplantılarda reislerini seçmişler ve vazifeye başlamışlardır.
Kayacık ocak idare heyeti reisliğine Salih Gedik
Karaköy, Baklacık semt ocağı idare heyeti reisliğine Ali Gökyaprak, Kalfaköy ocak
idare heyeti reisliğine Mehmet Gamsız ve Gereniz ocak idare heyeti reisliğine de Yusuf
Yılmaz intihap edilmiştir.346
Merkez Aydın kazasına bağlı Zeytinköy, Anbarcık, Horozköy-Arapköy semt,
Dağemiri ve Danişmend ocak kongreleri yapılmıştır.
Zeytinköy ocak idare heyetine Mehmet Yapar, Bayram Tunçay, Mehmet oğlu
Anbarcık idare heyetine Mehmet Avcı, Ömer Cirid, Hasan Aygördü
Horozköy –Arapköy semt ocağı idare heyetine Fevzi Örnek, Halil İbrahim Bayram,
Hasan Erbaş Balıkköy, Araplı Semt ocağı idare heyetine Mustafa Saray, Nasuh Yılmaz,
Hasan Ali Sarıtaş,
Dağemiri ocak idare heyetine Ali Rıza Öztürk, Mehmet Peder, Ali Karaca
Danişmend ocak idare heyetine Mehmet Efe, Bayram Koca ve Bayram Çakır
seçilmişlerdir. Bunlardan Mehmet Yapar Zeytinköy, Mehmet Avcı, Anbarcık Fevzi Örnek,
344
Aydın Gazetesi, 1 II. Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi, 3 II. Teşrin 1939.
346
Aydın Gazetesi, 19 I.Teşrin 1939.
345
115
Horozköy- Arapköy semt Mustafa Saray, Balıkköy –Araplı semt Ali Rıza Öztürk, Dağemiri
ve Mehmet Efe Danişmend ocak reisi olmuşlardır.347
Aydın merkez ilçesi Işıklı, Arapkuyusu, Şevketiye, Kadıköy, Yeniköy parti ocak
kongreleri yapılmıştır. Bu kongreler münasebetiyle yapılan seçimlerde yeni ocak idare
heyetlerine seçilen partililer şunlardır:
Işıklı köyü: Nuri Kahvecioğlu ocak reisi, Mehmet Taşkın, Nuri Karaca üye
Arapkuyusu köyü: Ali Yaşar ocak reisi, Nuri Kılıçarslan, Hüseyin Kahraman üye.
Şevketiye köyü. Mahmut Baysal ocak reisi, Ömer Balkış, Osman Şen üye.
Kadıköy: İsmail Pazarlı ocak reisi Ahmet İpek, Ali Kocaman üye.
Yeniköy: Mehmet Ali Duman ocak reisi, Osman Gümüş, Ayet Acar üye.348
Merkez kazaya bağlı Ovaemiri ocak kongresi dün akşam yapılmış ve ocak idare
heyetine Rasim Akköylü, Ali Demir ve Ömer Tufan seçilmişlerdir. Bunlardan Ali Demir ocak
reisi olmuştur.349
Aydın merkez kazasına bağlı Tahtacı ve Domalan köylerinin parti ocak kongreleri
yapılmıştır. Her iki köy kongresinde dilekler tespit edilmiş ve yeni ocak idare heyetleri
seçilmiştir. Tahtacı köy ocak idare heyetine: Kazım Özen, Mehmet Akman, İbrahim Serin
Domalan ocak idare heyetine: Rıza Abaz, Bayram Ali Akaya, Mestan Yıldız
seçilmişlerdir.
Kazım Özen Tahtacıköy ve Rıza Abaz Domalan ocak reisi olmuşlardır.350
347
Aydın Gazetesi, 22 I.Teşrin 1939.
Aydın Gazetesi, 24 I.Teşrin 1939.
349
Aydın Gazetesi, 25 I.Teşrin 1939.
350
Aydın Gazetesi, 28 I.Teşrin 1939.
348
116
2.3.4 1940 yılı Köy Ocak Kongreleri
Yukarı Kayacık ocak heyeti reisliğine Mürsel Çetin, Karaköy Baklacık, Kenker semt
ocağı reisliğine Ali Gökyaprak, Anbarcık ocak reisliğine Mehmet Avcı, Zeytinköy ocak
reisliğine Mehmet Yapar, Gereniz ocak reisliğine Şerif Ali Şahin, Kalfaköy ocak reisliğine de
Mehmet Gamsız getirilmiştir.351
Aydın merkez nahiyesine bağlı Danişment köyünün parti ocak kongresi yapılmış,
kongrede merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel bulunmuştur. Kongrede köylünün
dilekleri tespit olunduktan sonra yeni idare heyeti seçimi yapılmıştır. Ocak reisliğine eski
ocak reisi Mehmet Efe olmuştur.352
Aydın merkez nahiyesine bağlı Domalan köyü ocak kongresi yapılmış ve kongrede
müşahit sıfatıyla hazır bulunan merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel “Bugünkü
dünya durumu” hakkında bir konuşma yaptıktan sonra köy dilekleri tespit olunmuş ve yeni
idare heyeti seçilmiştir. Ocak idare heyetine kongreye iştirak eden köylülerin ittifakıyla Rıza
Abaz, Bayram Ali Karakaş, Mestan Yıldız seçilmişlerdir. Bunlardan Rıza Abaz ocak reisi
olmuştur. 353
Aydın merkez nahiyesine bağlı Horozköy, Arapköy ve Balıkköy, Araplı semt ocakları
ile Dağemiri köyünün parti kongreleri yapılmıştır. Balıkköy, Araplı semt ocağı reisliğine
Hasan Ali Hisarlıtaş, Horozköy semt ocağı reisliğine Halil İbrahim Bayram, Dağemiri ocak
reisliğine de Ali Karaca tespit olunmuştur.354
Aydın merkez nahiyesine bağlı Işıklı ocak kongresi Işıklı köyünde yapılmış ve
kongrede müşahit sıfatıyla hazır bulunan kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel “Dünya
vaziyeti” hakkında bir konuşma yapmış, geçen sene dilekleri üzerinde de izahat vermiştir.
Müteakiben yeni sene dilekleri de kayıt ve tespit edildikten sonra yapılan seçimde Nuri
Kahvecioğlu, Mehmet Erbay, Nuri Karaca ocak idare heyetine seçilmişlerdir. Bunlardan Nuri
Kahvecioğlu ocak reisi olmuştur.355
Aydın merkez nahiyesin bağlı Şevketiye ve Arap kuyusu köy ocak kongreleri mezkûr
köylerde yapılmış ve bu kongrelerde merkez ilçe idare heyeti azasından Asaf Gökbel müşahit
sıfatıyla hazır bulunmuş, köylülerle cumhuriyet hükümetinin dış politikası ve dünya durumu
hakkında bir konuşma yapmıştır.
351
Aydın Gazetesi, 24 Eylül 1940.
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1940.
353
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1940.
354
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1940.
355
Aydın Gazetesi, 1 I.Teşrin 1940.
352
117
Şevketiye köyü yeni açılan Osmanbükü kanalı üstüne bir köprü yapılmasını Işıklı,
Şevketiye ve Arapkuyusu köyleri arasında bir mektep inşaası hakkında geçen yıl yaptıkları
dileklerini tekrar etmişlerdir.
Arap kuyusu köylüleri ise Şevketiye köyünün mektep ve köprü hakkındaki dileklerine
iştirak etmekle beraber bunlara ilave olarak:
1-
Aydın postanesindeki posta kutularını ancak haftada bir defa açmalarına ve
köye ait mektup ve gazeteleri almalarına müsaade edildiğinden, bu sebeple
Aydın gazetesinin her gün muntazam okuyamadıklarını,
2-
Tedavi ve muayene için memleket hastanesine giden köylülerin muayene
saatine kadar hastane avlusuna girmelerine ve ağaçlar altında oturmalarına
müsaade edilmeyerek kapı önünde ve güneş altında bekletildiklerinden
şikâyet etmişlerdir.
Dileklerin tespitinden sonra yapılan seçimde Şevketiye ocak heyetine Tevfik Sağnak,
Ethem Aksoy, İsa Yalçın, Arap kuyusu ocak heyetine de Ali Yaşar, İsmail Keskin ve Mustafa
Yavuz ittifakla belirlenmiştir.356
Aydın merkez nahiyesine bağlı Kadıköy ocak kongresi köy kahvesinde yapılmış ve
kongrede merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel müşahit sıfatıyla hazır
bulunmuştur. Köy çocuklarının okuması kendi köyleriyle Işıklı, Arapkuyusu, Şevketiye
köylerine merkez olabilecek bir mahalde bir ilk mektep yapılması hakkında geçen sene
yaptıkları dileği bu sene de tekrar eden Kadıköylüler, Aydın postanesinde kendilerine tahsis
edilen posta kutusunun haftada bir defa açılmasına ve köy namına gelen mektup ve gazeteleri
almalarına müsaade edildiğinden şikâyet etmişler, harap bulunan köy camiinin ve köy
suyollarının tamiri için köy birliğinin yardım etmesinin istemişlerdir. Dileklerin
müzakeresinden sonra yapılan idare heyeti seçiminde ocak heyetine Mehmet Derin, Halil
Yıldız ve Süleyman Şimşek getirilmiştir.357
Aydın merkez nahiyesine bağlı Yeniköy parti ocak kongresi Yeniköy’de yapılmış ve
kongrede merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel bulunmuştur. Topraksızlıktan
bahseden köylüler köyde ancak beş ailenin az çok bir toprağa sahip bulunduğunu, geri kalan
kısmının ise bir karış toprağa malik olmadıklarını söylemişler, köy sınırları içinde bulunan
milli arazinin topraksız köylüye tevzii için acele edilmesini dilemişlerdir. Bundan başka
idaresi evkafa ait olup birçok vakıfları bulunan azmak döşemesinin tamirini, köylüye
356
357
Aydın Gazetesi, 2 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 3 I.Teşrin 1940.
118
tohumluk buğday verilmesini istemişlerdir. Dileklerin tespitinden sonra yapılan seçimde ocak
idare heyetine Ayet Acar, Mestan Yıldız, Sadık Gül seçilmişlerdir.358
Aydın merkez nahiyesine bağlı Ovaemiri köyünün parti ocak kongresi köy kahvesinde
yapılmış ve kongrede hazır bulunan ilçe idare heyeti azasından Asaf Gökbel dünya ahvali
karşısında Türkiye’nin vaziyetini izah eden bir konuşma yapmış diğer muhtelif mevzular
etrafında da köylüleri tasvir etmiştir. Ovaemiri köylüleri Ramazan paşa vakfından olup ova ile
köyleri arasında meseleyi temin eden yolunun bakımsızlıktan pek harap bir halde
bulunduğunu ve bazı kısımlarının tamamen yıkılmak derecesine geldiğini söyleyerek evkaf
idaresinin bu yolu süratle yaptırmasını istemişlerdir. Eski mecrasının kapatılması hesabıyla
köye akmakta olan suyun köy içinde ve civarında bataklıklar yaptığı ve köyde sıtmanın
çoğalmasına amil olduğu cihetle bu suyun da seki mecrasından Osmanbükü kanalına
akıtılmasının teminini dilemişlerdir. Dileklerin tespitinden sonra yapılan seçimde Ali Demir,
Rasim Akgüller, Ömer Tufan ocak heyetine seçilmişlerdir. Ve bunlardan Ali Demir ocak reisi
olmuştur.359
Aydın merkez nahiyesine bağlı Çeştepe köyünün ocak kongresi merkez idare heyeti
üyesinden Asaf Gökbelin huzuruyla toplanmıştır. Dileklerin müzakeresi esnasında
Çeştepeliler yeni açılan Osmanbükü kanalı köyün tarla yolunu kapattığından köylüler
müşkülat çektikleri cihetle geçidi temin için kanal üzerine bir köprü yapılmasını, köyün
içinden geçerek ovaya yayılan ve bataklık husule getiren Tabakhane çayının kanala
akıtılmasını, köylüye
tohumluk
buğday verilmesini, köyde bir
ilkokul
binasının
yaptırılmasını, Osmanbükü kanalının köy hududu içinden geçen kısmının iki tarafında
meydana çıkan miri arazinin topraksız köylüye tevziini istemişlerdir. Dileklerin tespitinden
sonra yapılan seçimde Yusuf Bilgen, İlyas Güney, Haydar Soyalan ocak heyetine seçilmişler
ve Yusuf Bilgen ocak reisi olmuştur.360
Aydın merkez nahiyesine bağlı Tepecik köyü parti ocak kongresi köy kahvesinde
yapılmış ve kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel müşahit olarak bulunmuştur. Tepecik
köylüleri Osmanbükü kanalının Şerçeköye kadar uzatılarak köy arazisinin bataklıktan
kurtarılmasını, topraksız köylüye milli araziden toprak verilmesini, Aydında bir zahire
loncasının yaptırılmasını köyün başlıca dilekleri olarak kaydettirmişlerdir. Dileklerin
358
Aydın Gazetesi, 4 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 5 I.Teşrin 1940.
360
Aydın Gazetesi, 6 I.Teşrin 1940.
359
119
tespitinden sonra yapılan seçimde Mehmet Karabulut, Sabri Vardar, Aziz Özdemir ocak
heyetine seçilmişlerdir. Bunlardan Sabri Vardar ocak reisliğine intihap olunmuştur.361
Ortaklar mıntıkasında Neşetiye ve Kızılcapınar köylerinin parti kongreleri nahiye
heyeti arasından Ahmet Hamdi Öztürk’ün huzuru ile yapılmıştır. Neşetiye ocak heyetine;
Rasim Pek, Halid Germen, Halil İbrahim Girgin, yedek azalıklara Mustafa Özer, Nazmi
Gezgin, Hakkı Güneş. Kızılcapınar ocak heyetine; Ali Akar, Hüseyin Ercins, Mehmet Ali
Özer, yedek azalıklara Durmuş Çetin, İbrahim Serin, Haydar Çelik seçilmişlerdir. Neşetiye
ocak reisliğine Rasim Pek, Kızılcapınar ocak reisliğine de Ali Akar intihap olunmuştur.362
Aydın merkez nahiyesine bağlı Kocagür köyünün parti ocak kongresi köy kahvesinde
yapılmıştır. Kocagür ahalisi, kongrede bilhassa, bir dönüm araziye sahip olmayan köy halkına
arazi verilmesi hakkındaki dileklerini tekrar etmişler, köye çok zarar veren ve kış mevsiminde
köyü tehdit eden İmamköyü deresinin süratle ıslah ettirilmesini istemişlerdir. Dileklerin
tespitinden sonra yapılan seçimde İsmail Altıntaş, Mustafa Mutlu, Veli Maraş ocak heyetine
seçilmişlerdir. Kongrede müşahit sıfatıyla hazır bulunan merkez kaza idare heyeti azasından
Asaf Gökbel Avrupa harbi karşısında Türkiye’nin durumunu izahder bir konuşma yapmıştır.
Başta milli şefimiz olmak üzere Cumhuriyet hükümetine sarsılmaz bağlılıkları izhar eden
kongre mesaisini bitirdikten sonra samimiyet havası içinde dağılmıştır. Ocak reisliğine İsmail
Altıntaş seçilmiştir.363
Parti teşkilatının Ortaklar itibari nahiyesine bağlı Tekinköy, Yeşilköy ve Gümüşköy
ocak kongreleri de nahiye idare heyeti üyesinden Ahmet Hamdi Öztürk’ün huzuru ile
yapılmıştır. Kongrelerde dilekler tespit edilmiş ve ocak heyetleri seçilmiştir.
Tekinköy ocak heyetine; Mehmet Ali, Mustafa Erler, Hüseyin Sağ, Yeniköy ocak
heyetine; Hasan Kılcı, Mustafa Gök, Mehmet Toy, Gümüşköy ocak heyetine; Durmuş
Keskini Ahmet Çetin, Tahir Kartal seçilmişlerdir. Tekinköy ocak reisliğine Mehmet Ali,
Yeniköy ocak reisliğine Hasan Kılcı, Gümüşköy ocak reisliğine de Durmuş Keskin intihap
olunmuştur.364
Aydın merkez nahiyesine bağlı İmamköy parti ocak kongresi köy kahvesinde
yapılmıştır. İmamköylüllerde bütün köylülerimizin diledikleri gibi toprak kanununun bir an
evvel çıkarılmasını Cumhuriyet hükümetinden rica etmişler ve köy birliğinin faydasızlığından
bahsederek lağvını istemişler, köy suyollarının yeni bir mecradan köye isalesini mümkün
kılabilmek için tetkikat yapmak üzere bir su mühendisinin gönderilmesini temenni
361
Aydın Gazetesi, 8 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 8 I.Teşrin 1940.
363
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1940.
364
Aydın Gazetesi, 9 I.Teşrin 1940.
362
120
etmişlerdir. Dilekler üzerinde kâfi derecede konuşulduktan sonra Mehmet Kaya, Mehmet Ali
Yıldız, Halil Avcı ocak heyetine seçilmişler ve Mehmet Kayayı aralarında reis seçilmişlerdir.
Kongrede merkez kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel müşahit sıfatıyla bulunmuştur.365
Aydın merkez nahiyesine bağlı Sıralılar ve Baltaköy parti ocak kongreleri yapılmıştır.
Köy dilekleri üzerinde yapılan konuşmada Çeştepe önünden geçen kanal üzerine bir köprü
yaptırılmasını, faydasını görmedikleri köy birliğinin feshini, Aydın-Yenipazar umumi yolu
üzerinde Baltaköy hududu içinde bulunan Kavaklıdere’ye bir köprü yapılmasını, Baltaköy’de
yaptırılmakta olan köy mektebinin inşasını ikmal için vilayet bütçesinde yardım edilmesini
istemişlerdir. Dileklerin tespitinden sonra yapılan seçimde Sıralılar ocak heyetine Ali Ünal,
Mustafa Ali Yüksel, Halil İbrahim Direk, Baltaköy ocak heyetine de Mehmet Karademir,
Bayram Gürledi, Ahmet Topal seçilmişler ve bu heyetler kendi aralarında Sıralılar ocak
reisliğine Ali Ünalı ve Baltaköy ocak reisliğine de Mehmet Karademir seçilmişlerdir.366
Aydın merkez nahiyesine bağlı Gölhisar köyünün parti ocak kongresi Gölhisar köy
kahvesinde toplanmıştır. Köy dilekleri üzerinde yapılan konuşmada Gölhisarlılar AydınYenipazar yolu üzerinde bu sene yeniden yapılan kısma kaldırım döşenmesi için nafıa
tarafından köylünün teşvik edilmekte olduğundan bahsedilmiş, köy halkının tarlada çalıştığı
ve pamuk hâsılatını toplamakla meşgul olduğu bu sırada döşemenin yapılamasına ayıracak
vakitleri olmadığı gibi köyde bir tek araba bulunduğu, köy civarında ve yakınlarda da taş
olmadığından uzak yerlerden taş taşımak zarureti bulunduğunu ileri sürerek döşeme inşasının
başka bir zamana bırakılmasını, evkafa ait bulunan Tepecik-Gölhisar arasındaki döşeme
yolunun kış mevsiminden evvel tamir ettirilmesini ve köy çocuklarını okutmak üzere köye bir
eğitmen gönderilmesini istemişlerdir. Dileklerin müzakeresinden sonra yapılan seçimde
Mehmet Yalçın, Ahmet Emin Kurnaz, Raşit Kocabıyık ocak heyetine seçilmişler, bunlar da
kendi aralarında Mehmet Yalçın’ı reis seçmişlerdir.367
365
Aydın Gazetesi, 10 I.Teşrin 1940.
Aydın Gazetesi, 11 I.Teşrin 1940.
367
Aydın Gazetesi, 12 I.Teşrin 1940.
366
121
2.3.5 1941 yılı Köy Ocak Kongreleri
Merkez kazaya bağlı Umurlu nahiye kongresiyle İmamköy ve Kocagür ocak
kongreleri yapılmış ve bu kongrelerde kaza idare heyeti azasından Asaf Gökbel müşahit
olarak bulunmuştur. Bu kongrelerde geçen yıl dileklerine ait olduğu makamlardan gelen
cevaplar okunarak izah edildikten sonra yeni dilekler tespit edilmiş ve müteakiben seçimler
yapılmıştır.
Umurlu nahiye heyetine:
Mehmet Yalçın, Mustafa Yalçınkaya, Mehmet Güler, Mehmet Şentürk, Mehmet Dirik,
kaza kongresi delegeliklerine Mehmet Yalçın, Mustafa Yalçınkaya ve Asaf Gökbel.
İmamköy ocak heyetine:
Mehmet Kaya, Arif Kızılay ve Hakkı Çimen, Kocagür ocak heyetine de İsmail
Altıntaş, Mustafa Mutlu ve Mehmet Bahar seçilmişlerdir. Bunlardan Mehmet Kaya İmamköy
ve İsmail Altıntaş Kocagür ocak reisi olmuşlardır.368
Ortaklar Balatcık köyü CHP ocak kongresi 2.11.941 Pazar günü saat 19.30’da yapıldı.
Kongrede 940 dilekleri ve bunlara alınan cevaplar ile tohumluk, ekmeklik buğday ve yemlik
arpa ihtiyaçları üzerinde görüşmeler yapıldı. Bu mevzular üzerinde halkın sorgularına
kongrede hazır bulunan Ortaklar nahiye idare heyeti reisi A.Hamdi Öztürk tarafından cevap
verildi.369
Merkez ilçeye bağlı Çeştepe ocak kongresi kaza idare azasından Bay Asaf Gökbel’in
başkanlığında toplanmıştır. Ocağın geçen yıl dileklerine gelen cevaplar okunduktan sonra
yapılan seçimde ocak idare heyetine Ahmet Palas, Haydar Soyalan ve İlyas Güney
seçilmişlerdir. Bunlardan Ahmet Palas ocak reisi olmuştur.370
Merkez ilçeye bağlı Zafer ocak kongresi Dükkanönü kahvesinde kaza idare heyeti
üyesinden Bay Asaf Gökbel’in reisliğinde toplanmıştır. Dilekler tespit edildikten sonra
yapılan seçimde ocak idare heyetine Hasan Hüseyin Ünlütürk, Ahmet Katırcı, Avni Akbaş,
Kamil Pamuk, Hüseyin Karataş seçilmişlerdir. Bunlardan Hasan Hüseyin Ünlütürk ocak reisi
olmuştur.371
Ortaklar itibari nahiyesine bağlı Dereköy, Neşetiye, Kızılcapınar, Abdurrahmanlar
ocak kongreleri yapılmış ve bu kongrelerde müşahit olarak nahiye idare heyeti reisi Ahmet
Hamdi Öztürk hazır bulunmuştur. Ocakların geçen yıl dileklerine, ait olduğu makamlardan
368
Aydın Gazetesi, 4 II. Teşrin 1941.
Aydın Gazetesi, 7 II. Teşrin 1941.
370
Aydın Gazetesi, 13 II. Teşrin 1941.
371
Aydın Gazetesi, 15 II. Teşrin 1941.
369
122
gelen cevaplar okunmuş ve yeni sene dileklerinin tespitine geçilerek, bütün dilekler genel
olarak ekmek, buğday ve un ile gazyağı tevdiatının tanzimi üzerinde birleşmiştir.
Yapılan seçimde Dereköy ocak heyetine Raşit Özer, Neşet Germen, Halil İbrahim
Özen.
Neşetiye köyü ocak heyetine : Rasim Peker, Hasip Didik, Halit Germen.
Kızılcapınar ocak heyetine: Ali Akar, Hüseyin Ercins, İbrahim Serin.
Abdurrahmanlar ocak heyetine: Arif Bircan, Mehmet Erkek, Himmet Önlü
seçilmişlerdir. Bunlardan Halil İbrahim Özen Dereköy, Rasim Peker Neşetiye, Ali Akar
Kızılcapınar, Arif Bircan Abdurrahmanlar ocak reisliklerine seçilmişlerdir.372
Merkez ilçeye bağlı Baltaköy, Gölhisar ve Sıralılar ocak kongreleri yapılmış ve
ocakların geçen yıl dilekleri hakkında gelen cevaplar okunarak, yeni dilekler tespit edildikten
sonra yapılan seçimde:
Baltaköy ocak idare heyetine: Tahir Saraç, Mehmet Serbest, Mehmet Karademir.
Gölhisar ocak idare heyetine: Mehmet Yalçın, Ahmet Özkan, Cafer Balcı.
Sıralılar ocak idare heyetine Ali Ünal, Mustafa Yüksel ve Mustafa Yılmaz
seçilmişlerdir. Bunlardan Tahir Saraç Baltaköy, Mehmet Yalçın Gölhisar ve Ali Ünal Sıralılar
ocak reisi olmuşlardır.373
372
373
Aydın Gazetesi, 20 II. Teşrin 1941.
Aydın Gazetesi, 22 II. Teşrin 1941.
123
2.3.6 1942 yılı Köy Ocak Kongreleri
Germencik nahiyesine bağlı Mesudiye ve Camikebir mahalle ocak kongreleri parti
vilayet idare heyeti reisi Bay Etem Menderes’in reisliğinde toplandı.
Kongrede vilayet idare heyeti azasından Avukat Neşet Akkor ile Raif Günaydın ve
merkez kaza idare heyeti reisi Dr. Nafız Yazgan da hazır bulundular.
Kongreden evvel Etem Menderes, partililerle bir konuşma yaparak zümreleşmenin
fenalığını ve netice itibarıyla beis olduğu kötülükleri tebarüz ettirerek birliğin lüzum ve
ehemmiyet ve faydalarını izah etti. Bundan sonra ocakların dilekleri üzerinde konuşmalar ve
ocak idare heyetleri seçilerek kongreye son verilmiştir.374
Merkez ilçeye bağlı Kadıköy ve Yeniköy ocak kongreleri toplanmıştır. Ocakların
geçen sene dilekleri üzerinde konuşulduktan sonra yeni dilekleri tespit edilmiş ve yapılan
seçimde Kadıköy ocak idare heyetine Mehmet Derin, Ali Gümüşka ve Devri Ercan.
Yeniköy ocak idare heyetine Ahmet Yılmaz, Hasan Gümüş ve İsmail Maden
seçilmişlerdir. Bunlardan Ahmet Yılmaz Yeniköy ve Mehmet Derin Kadıköy ocak reisi
olmuşlardır.
375
Merkez ilçeye bağlı Baltaköy, Sıralılar ve Gölhisar ocak kongreleri toplanmıştır.
Kongrelerde ocakların dilekleri üzerinde konuşularak tespit edildikten sonra yapılan seçimde
Baltaköy ocak idare heyetine: Tahir Saraç, Mehmet Şahbaz ve Ahmet Topal.
Sıralılar ocak idare heyetine: Ali Ünal, Halil İbrahim Direk ve Mustafa Ünal.
Gölhisar ocak idare heyetine de: Mehmet Yalçın, Ahmet Özkan ve Mehmet Atlı
seçilmişlerdir.
Bunlardan Tahir Saraç Baltaköy, Ali Ünal Sıralılar ve Mehmet Yalçın Gölhisar ocak
reisi olmuşlardır.376
Söke ilçesine bağlı Bağarası parti kongresi vilayet idare heyeti reisi Bay Etem
Menderes’in huzuruyla toplanmış ve kongrede kaza parti idare heyeti reisi Bay Halil Toker,
Necip ve Kazım Göktepe de hazır bulunmuşlardır. Kongre
mesaisine
başlamadan
evvel
Partimizin kurucusu Ebedi Şef Atatürk’ün aziz hatırasına hürmeten üç dakika ihtiram sükûtu
edilmiştir. Bundan sonra günün hadiselerini alakalandıran mevzular üzerinde konuşulmuş ve
dileklerin müzakeresine geçilmiştir.
Kongreye arz edilen dilekler arasında mühim olanları, Bağarası-Söke yolunun bir an
evvel tamiri, Sümerbank fabrikaları malumatından köylülere kumaş verilmesi, tohumluk
374
Aydın Gazetesi, 15 Eylül 1942.
Aydın Gazetesi, 19 Eylül 1942.
376
Aydın Gazetesi, 22 Eylül 1942.
375
124
ihtiyacının yeter derecede ve vakit geçirilmeden süratle karşılanması, kinin ihtiyacının temini
idi. Bu dileklerin ehemmiyetle nazarı dikkate alınması temenni olunarak kabul edildikten
sonra seçime geçilerek nahiye idare heyetine: Tevfik Bozkaya, Mehmet Narin, Sabri Özkan,
Sunullah Ünsal ve Mehmet Taylan.
Kaza kongresi delegeliklerine de: Tevfik Bozkaya, Himmet Kocagöz, Mehmet
Ceylan, Kamil Tançı ve Tevfik Durduran seçilmişlerdir.377
377
Aydın Gazetesi, 23 Eylül 1942.
125
2.3.7 1943 yılı Köy Ocak Kongreleri
CHP Işıklı ocak kongresi merkez ilçe idare heyeti azasından Orhan Çiftçi reisliğinde
toplanmıştır. Kongrede ocağın geçen yıl dileklerine gelen karşılıklarla yeni yıl dilekleri
üzerinde konuşulmuş ve seçime geçilerek ocak idare heyetine Mustafa Ünal, Mehmet Yılmaz
ve Nuri Kahveci seçilmişlerdir. Bunlardan Mustafa Ünal ocak reisi olmuştur. Kongrenin sonra
köyün Cumhuriyet bayramını iştiraki üzerinde konuşulmuştur.378
Merkez ilçeye bağlı Zeytinköy, Anbarcık ve Danişment ocak kongreleri toplanmıştır.
Kongrelerde geçen yıl dileklerine gelen cevaplarla yeni yıl dilekleri müzakere ve
karara bağlandıktan sonra yapılan seçimde Zeytinköy ocak idare heyetine Mehmet Yapar,
Mehmet Uslu ve Bayram Tuncer.
Anbarcık ocak idare heyetine Mehmet Kalak, Süleyman Çoban ve Mehmet Özdemir,
Danişment ocak idare heyetine Mehmet Efe, Bayram Çakır ve Şakir Dayan seçilmişlerdir.
Bunlardan Mehmet Yapar Zeytinköy, Mehmet Kulak Anbarcık ve Mehmet Efe Danişment
ocak reisi olmuşlardır.379
Merkez ilçeye bağlı Arapkuyusu ve Şevketiye ocak kongreleri toplamıştır.
Kongrelerde geçen yıl dileklerine gelen karşılıklarla yeni dilekler üzerinde konuşulmuş ve
kabul edilmiştir. Yapılan seçimde Arapkuyusu ocak idare heyetine İsmail Keskin, Ali Koç ve
İbrahim Yılmaz.
Şevketiye ocak idare heyetine Recep Zengin, Etem Aksoy ve Ömer Şentürk
seçilmişlerdir.380
378
Aydın Gazetesi, 13 I.Teşrin 1943.
Aydın Gazetesi, 14 I.Teşrin 1943.
380
Aydın Gazetesi, 15 I.Teşrin 1943.
379
126
2.3.8 1948 yılı Köy Ocak Kongreleri
CHP Arapkuyusu ve Şevketiye köy ocaklarının aylık toplantıları yapılmış, her iki
ocakta hemen bütün köy halkını içine alan bir topluluk bulunmuştur.
CHP İl İdare Kurulundan Avukat İhsan Uzman, Hikmet Aygen, ilçe idare kurulundan
Dr. Hulusi Eralp, İrfan Saylam ve Kazım Aydınel’in de bulundukları toplantılar çok alakalı
olmuş, samimi bir hava içinde geçmiştir.381
Kadıköy ocağı toplantısında İl İdare Kurulu Başkanı Ekrem Çiftçi, üyelerden Avukat
İhsan Uzman, Merkez ilçe İdare Kurulundan Dr. Hulusi Eralp, İrfan Saylam, Orhan Çiftçi,
Kazım Aydınel ve Cumhuriyet ocak bakan vekili Salih Dinç bulunmuşlardır.382
CHP Baklacık ve Yılmaz köyleri ocak kongreleri toplanmış, çok samimi bir hava
içinde geçen kongrede Baklacık köyü ocak idare kuruluna Süleyman Yıldırım, Mehmet Şahin
ve Mehmet Baydur.
Yılmaz köyü ocak idare kuruluna da: Kazım Özer, Veli Ergün ve Mehmet Akman
seçilmişlerdir.383
CHP Tepecik köyü ocak kongresi, Belediye Başkanı İrfan Saylam Merkez İlçe İdare
kurulundan Hulusi Eralp, Rüştü Başkoru’nun huzurlarıyla toplanmıştır. Ocak idare kuruluna
Ramazan Kandemir, Mustafa Öner ve Mustafa Gürsoy seçilmişlerdir.384
CHP Çeştepe köy ocak kongresi CHP İl İdare kurul üyelerinden Hikmet Aygen’in
başkanlığında ocakta yazılı bütün üyelerinin iştirakiyle yapılmış, hemen köy halkı da
kongreye gelmiştir. CHP İl Merkez İdare kurulundan Bay Rüştü Başkoru’nun müşahit olarak
bulunduğu kongrede gündemdeki işler konuşulmuş ve dilekler tespit edilmiştir.385
CHP Merkez Kadıköy ve Şevketiye köyü ocak kongreleri, il idare kurul üyelerinden
Dr. Nuri Erkan, merkez ilçe idare kurulundan Dr. Hulusi Eralp, Rüştü Başkoru ve Kazım
Aydınel huzurlarıyla toplanmıştır.386
CHP Gölhisar köyü ocak kongresi Mehmet Karaoğlan’ın başkanlığında toplanmış
kongrede il ve merkez ilçe idare kurullarından Hikmet Aygen, Dr. Hulusi Eralp, Kazım
Aydınel, Rüştü Başkoru, müşahit olarak bulunmuştur. Kongre 85 partilinin katılımıyla
çalışmalarına başlamış, birçok vatandaşta kongrede bulunarak dileklerin müzakeresine
381
Aydın Gazetesi, 12 Haziran 1948.
Aydın Gazetesi, 19 Haziran 1948.
383
Aydın Gazetesi, 16 Kasım 1948.
384
Aydın Gazetesi, 18 Kasım 1948.
385
Aydın Gazetesi, 20 Kasım 1948.
386
Aydın Gazetesi, 23 Kasım 1948.
382
127
katılmışlardır. Yeni ocak idare kuruluna: Mehmet Yalçın, Emin Köle ve Mehmet Karaoğlan
tespit olunmuştur.387
Köşk bucağına bağlı Çiftlik köyü CHP ocak kongresi, il genel kurul üyesi Nuri
Köşklü, CHP bucak idare kurulu başkanı Yusuf Sökeli üyelerle ayrıca 50 kadar partilinin
katılımıyla yapılmıştır. Köşkten gelen partilileri sıcak ve samimi karşılayan Çiftlik
partililerinin hemen hepsinin bulunduğu kongre sevgi dolu bir hava içinde geçmiş, dilekler
tespit olunmuş, ocak idare kuruluna: Ahmet Topçu, Ali Tokur, Mehemt Emret, Ahmet yeni,
Ali Koparan, Mustafa Gür, Hasan Çolak, Ali Korkmaz, Mehmet Mamaca getirilmiştir.388
Anbarcık köyü CHP ocak kongresi Dr.Hulusi Eralp’in başkanlığında toplanmış, köy
işleri ve parti çalışmaları hakkında yapılan konuşmalardan sonra yeni ocak idare kuruluna
Mehmet Çoban, Mehmet Özdemir ve Ali Kocaçoban seçilmişlerdir. Ocak kongresinden sonra
Osman Avcı, Ahmet Avcı, İsmail Avcı, Ahmet Kocacirit, Mehmet Kocacirit, Ahmet
Kocaçoban, Salih Kocaçoban, Muharrem Aşıcı, Ramazan Yavaş, Sabri Kocaçoban, Mehmet
Tülü, Şakir Kalap ve Halil Dumlupınar CHP’ye yazılmışlardır.389
387
Aydın Gazetesi, 2 Aralık 1948.
Aydın Gazetesi, 4 Aralık 1948.
389
Aydın Gazetesi, 18 Aralık 1948.
388
128
2.3.9 1949 yılı Köy Ocak kongreleri
CHP Tepecik köy ocak kongresi toplanmış, kongrede müşahit olarak CHP Merkez ilçe
başkanı Dr. Hulusi Eralp ile üyelerden İrfan Saylam ve İbrahim Uzun bulunmuşlardır.390
CHP Ovaemiri köyü kongresi Merkez ilçe idare kurulu başkanlarından Dr.Hulusi
Eralp ve üyelerden İbrahim Uzun’un huzurlarıyla toplanmış, kongre başkanlığına Karadurmuş
Ali Efe seçilmiştir.391
CHP Merkez Köprülü mahallesiyle Danişment, Zeytinköy, Gereniz köy ocakları
kongreleri toplanmış, bu kongrelerde merkez ilçe idare kurulu başkanı Hulusi Eralp müşahit
olarak bulunmuştur. İl İdare Kurulu üyelerinden Avukat İhsan Uzman’ın da bulunduğu
Köprülü mahalle ocak kongresine Avukat Yusuf Uzman tarafından okunan çalışma raporu, bu
ocak üyelerinin üye aidatı ödemekte ön safta yer aldıklarını belirtilmekte idi.
Köprülü ocağı idare kuruluna: Mehmet Sarıbeyoğlu, Feyzi Baba, Hüseyin Gökgöz,
Eyüp Doyuran, Salih Aydınoğlu, delegeliklere Asım Tekin, A.Rıza Avcı, Dr. Nafız Yazgan
ve Avukat İhsan Uzman.392
Zeytinköy idare kuruluna: Mustafa Tunçay, Ali Yapar, Mehmet Yanık, delegeliklere
Mustafa Tunçay, Ali Yapar, Mehmet Girgin, Mustafa Ataş.393
Danişment ocağı idare kuruluna: Mehmet Efe, Yusuf Çoban, Bayram Çakır,
delegeliklere: Mehmet Efe, Himmet Çakır, Ahmet Ünal, Bayram Demiröz seçilmişlerdir.394
Gereniz köyü idare kuruluna: Ramazan Girgin, Şerif Ali Şahin, Durmuş Yılmaz,
delegeliklere Ali Cebeci, Ramazan Girgin, Durmuş Yılmaz ve Mehmet Taşkın
seçilmişlerdir.395
Aydın merkez köylerinde CHP kongrelerinde Cumartesi günü başlanmıştır. İlk olarak
yapılan Çeştepe köyü ocak kongresinde CHP İlçe Başkanı Dr. Hulusi Eralp, Belediye Başkanı
İrfan Saylam ve üyelerden İbrahim Uzun bulunmuşlardır.
390
Aydın Gazetesi, 8 Ekim 1949.
Aydın Gazetesi, 13 Ekim 1949.
392
Aydın Gazetesi, 17 Kasım 1949.
393
Aydın Gazetesi, 17 Kasım 1949.
394
Aydın Gazetesi, 17 Kasım 1949.
395
Aydın Gazetesi, 17 Kasım 1949.
391
129
III. BÖLÜM
AYDIN’DA YAPILAN SEÇİMLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ
SÜRECİNDE DEMOKRAT PARTİ
3.1. Yerel Seçimlerin Aydın’daki Yansıması
3.1.1 1930 Yılı Belediye Seçimleri
1930 yılı Belediye Seçimleri Serbest Cumhuriyet Fırka içerisinde incelediğimiz bir
konu başlığıdır. Ancak o seçimlerin oldukça hareketli geçmesi ve seçimlerin ertelenmesi
nedeniyle CHF açısından da seçimlerin değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyim.
CHF 1930 seçimleri sırasında özellikle kıyı şehirlerinde ve kırsal kesimlerde yaşadığı
şoku üzerinden atabilmek için parti teşkilatlarını yenileme yoluna gitmiştir. Bu amaçla
Aydın’da bir dizi faaliyetlerde bulunuldu. Böyle bir yenilemeye gidilmesinde son belediye
seçimlerinin SCF adına iyi geçmesi ve halkın muhalefete sımsıkı sarılmasının yanında,
partinin karolarının zayıflaması, partinin halk tarafından itibar edilmeyen şahısların elinde
kalması ileri sürülmüştür. CHF’nin Aydın’da yeniden yapılanma, teşkilatını yenileme
çalışmaları doğrultusunda partinin önemli isimleri Celal Bey, Vasıf Bey, Münir Bey ve Kars
mebusu Halit Bey Aydın’a gelmişlerdir.396 Yedi Eylül Okulu’nda öğretmenlerle birlikte Halk
Fırkası’nın yeni oluşumuyla ilgili bilgi verip, öğretmenlerin dilek ve görüşlerini
dinlemişlerdir. Temaslar sonrasında SCF’li on kişi CHF’nin yeni teşkilatını yapmakla
görevlendirilmişlerdir. Bunların arasında SCF Aydın İl Başkanı Adnan Menderes de
bulunuyordu. Heyet aynı zamanda Aydın kaza ve bucak teşkilatlarını da yeni baştan
düzenlemiştir. Kars mebusu Halit Bey CHF teşkilatı oluşuncaya kadar Aydın’da kalmış,
kazaları da tek tek dolaşarak heyetler faaliyete başlayana değin Aydın’dan ayrılmamıştır.397
Seçimlerin iptal edilmesinden sonra Aydın’daki belediye seçimlerinin, İçişleri
Bakanlığı’nın Aydın Valiliği’ne acele kaydıyla gönderdiği telgrafta Mart ayına kadar
bitirilmesi istenmiştir.398 Yeni belediye seçimi 1931 yılında muhalefet partisi olmaksızın
gerçekleştirilmiştir. CHF adayları arasında geçen seçimi, CHF il teşkilatının teslim edildiği
eski SCF’liler kazanmıştır. Eski SCF’liler yeni, CHF’liler Aydın’da hem yerel yönetimi hem
de parlamentoda temsil haklarını elde etmişlerdir. Belediye seçimi sonucu Nisan ayının ilk
haftası alınmıştır. Buna göre Raif Fevzi Bey Aydın’da yeniden belediye başkanı seçilmiştir.399
396
Günver Güneş, a.g.m, s.142.
Anadolu, 11 Ocak 1931.
398
Anadolu, 19 Şubat 1931.
399
Anadolu, 2 Nisan 1931.
397
130
3.1.2 1934 yılı Belediye Seçimleri
C.H.Fırkası’nda Belediye seçimleri, Parti yoklamaları 13 Eylül Perşembe günü
başlamıştır. C.H.F Fırkası vilayet idare Heyeti toplantısında Belediye seçimi Fırka
yoklamalarına başlanmasına ve Eylülün 19’uncu gününe kadar bitirilmesine karar vermiş,
teşkilata bu hususta tebligat yapmıştır.
Merkez Kaza Belediyeleri Fırka yoklamaları aşağıdaki günlerde yapılacaktır.
Karapınar nahiyesi: 14 Eylül 934 Cuma günü saat 15’te
Umurlu Nahiyesi: 14 Eylül 934 Cuma günü saat 16’da
Germencik Nahiyesi: 15 Eylül 934 Cumartesi günü saat 14’te
Aydın Merkez: 19 Eylül 934 Çarşamba günü saat 20 de.400
Belediye heyeti, birer birer evi dolaşmak suretiyle Aydın’da 13.300 nüfusun olduğu
tespit etmiş ve bunlardan 6898’i oy kullanabilecektir. Üye olmak hakkına sahip olanlarda 674
kişidir. Bu adede göre 23 üye seçilmesi gerekse de seçim 927 tahririne göre yapılacağından
yine 22 asli ve 22 yedek üye seçilecektir.401
Belediye seçim heyeti, reis vekili Salih Bey’in başkanlığı altında toplanmış ve bu
toplantı da seçim işleri üzerinde konuşulmuş ve kararlar verilmiştir. Aynı zamanda işlerinin
çokluğundan seçim heyetine devam edemeyeceğini bildiren Zafer Mahallesinden Mehmet
Nuri Bey’in yerine de Cuma mahallesinden Ahmet Efendi kur’a ile heyete alınmıştır.402
1934 seçimleri için CHF başta merkez ilçe olmak üzere diğer ilçelerde de oy alan
üyelerin aldığı oy sayılarını vermiştir. Burada da ben Aydın gazetesi yardımıyla bunu
tablolaştırıp sizlere sunacağım:
Aşağıda 12 Belediyenin oy kullanmaya hak kazanan kişi sayıları verilmiştir:
ASIL
AYDIN
13500
6891
22
22
BOZDOĞAN
4081
2398
11
14
KARACASU
6181
2146
13
13
ÇİNE
3333
1710
13
13
NAZİLLİ
8224
6248
20
20
13300
7580
21
21
2314
1533
12
12
SÖKE
GERMENCİK
400
Aydın Gazetesi, 13 Eylül 1934.
Aydın Gazetesi, 13 Eylül 1934.
402
Aydın Gazetesi, 13 Eylül 1934.
401
YEDEK
131
KARAPINAR
2750
1555
12
12
UMURLU
2470
1430
6
6
YENİPAZAR
3578
2041
12
12
ATÇA-NAZİLLİ 3598
2428
13
13
KUYUCAK
1764
12
12403
2190
Bu tabloda görüldüğü üzere Aydın ve Nazilli en fazla oy kullanacak kişiye sahip
olmuştur. Bunun nüfus yoğunluğuyla büyük alakası bulunmaktadır. Asıl ve yedek bölümünde
ise üyelerin sayısı verilmiştir.
Aşağıda
ise
Nazilli’deki
Belediye
seçimlerine
adaylığını
koymuş
isimleri
görüyorsunuz.
Nazilli
403
1.Hoca zade Emin Bey
21.Yüzbaşı Mehmet Ali Bey
2.Sait Bey
22.Sökeli Kamil Bey
3.Mühendis Hilmi Bey
23. Terzi Hakkı Bey
4.Ziraat Bank Müdürü İhsan Bey
24. Tüccar Mestanzade Ziya
5.Forbes Müdürü Hakkı Bey
25. Marangoz Ecir Efendi
6.Kooperatif Müdürü Rıfat Bey
26. Karasulu Halil Efendi
7.İktisat Bank Müdürü Nuri Bey
27.Necip zade Ahmet Efendi
8.Kuyucaklı Mehmet Nedim Bey
28.Saatçi Nuri Efendi
9.Hasırcı zade Emin Bey
29.Aslanlılı Ahmet Hamdi
10.Alaiyeli Halil İbrahim Bey
30.Müskiratçı Hasan Bey
11.Sabuncu Mustafa Şükrü Bey
31.Kooperatif kâtibi Mesrur
12.Sarıkahyazade Nuri Bey
32.Sabık Mal müdürü Rıfat
13.Tayyar Bey
33.Malul Süleyman Efendi
14.Veli Efendi zade Hasip Efendi
34.Kozdereli Mehmet
15.Terzi kara Mustafa Efendi
35.Rıza Efendi
16.Dalyan zade Zekayi Bey
36.Bakkal Mehmet Efendi
17.Hoca zade Şemsi Bey
37.Tayyare Kâtibi Bahri
18.Adaşların Hafız Hüseyin
38.Helvazade Osman
Aydın Gazetesi, 19 Eylül 1934.
132
19.Kunduracı küçük Halil Efendi
39.Halitzade Cemal Efendi
20.Hoca zade Nuri Bey
40.Zahireci Hüsnü Efendi404
Nazilli kazası belediye meclisi toplanmış ve belediye reisliğine yine Emin Bey’i
seçmişlerdir. Daimi encümen azalıklarına da Sait Bey ve İhsan Bey seçilmişlerdir.405
Aydın Merkez
Belediye seçimi tasnif heyeti oyları elemeye başlamıştır. Oyların büyük çoğunluğu
CHP’ye verilmiştir. Aşağıda da üyelerin aldıkları oylar verilmiştir.
3756 Şakirzade Ahmet Bey
3719 Refik Bey Sekerci
3749 Halim Bey
3716 Ragıp Bey
3748 Ekrem Cemal
3711 Şevki Niyazi Bey
3747 Avukat Nafız Bey
3705 Avukat Osman bey
3745 Muhittin Bey
3705 Eczacı Ziya Bey
3744 Salih Bey
3699 Bakkal Arif Efendi
3743 Dumanzade Ahmet Bey
3696 Sait Bey
3739 Raif Fevzi Bey
3686 Bakkal Hasan Efendi
3735 Hamit Bey
3671 Hüsnü Bey
3731 Eczacı Şevket Bey
3727 Ömer Bey
3727 Avukat Ahmet Nesip Bey
Yedek Azalar
3579 Eczacı Halit Bey
3547 Süleyman Sırrı Bey
3540 Tayyib Bey
3536 Tabak Ahmet Efendi406
Aydın’da Belediye Başkanlığı’na Avukat Nafız Bey seçilmiştir.407
404
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1934.
Aydın Gazetesi, 23 I.Teşrin 1934.
406
Aydın Gazetesi, 13 I.Teşrin 1934.
407
Aydın Gazetesi, 25 I.Teşrin 1934.
405
133
Kuyucak
Kuyucak beldesi belediye seçim üyeleri ve aldıkları oy sayısı verilmiştir.
Asli Azalar
962 Vehbi Bey
887 Arif Bey
939 Mustafa Bey
887 Helvacı İsmail Bey
932 Kadı zade Ahmet Bey
888 Mehmet Çavuş oğlu Ali Bey
930 Halil Bey
877 Kabil Bey
904 Nuri Bey
871 Kunduracı Osman Bey
808 Burhaniyeli Mehmet Bey
804 Abdullah Bey
Yedek Azalar:
740 Ahmet Bey
695 Hevacızade Nuri Bey
727 Nuri Bey
691 Hilmi Bey
721 Atıf Bey
675 Ethem Bey
712 Tahsinoğlu Tayyar
672 Nuri Bey
710 Ali Bey
670 Ali Bey
697 Mehmet Bey
667 Hüseyin Bey 408
Çine
Çine ilçesi belediye seçimine katılmış olan üyelerin aldıkları oylar Aydın gazetesinden
derlenen bilgiye göre aktarılmıştır.
Asil Azalar
408
Yedek Üyeler
843 Atıf Bey
821 Bakkal Kamil Bey
842 Mahmut Esat Bey
817 Mustafa Bey
839 İhtiyat zabiti Hüseyin
817 Eczacı Hamdi Bey
834 Yüzbaşı M. İbrahim
812 Mehmet Bey
834 Ali oğlu Hidayet
806 Kunduracı M. Bey
834 Yumurtacı Kemal
803 Mehmet Bey
831 Şakıp Bey
796 İsmail Bey
Aydın Gazetesi, 14 I.Teşrin 1934.
134
831 İhtiyat zabiti Tevfik
747 Fatma Hanım
828 Terzi Mustafa
721 Bakkal Nuri Bey
828 İbrahim Bey
828 Necip Bey
826 Mustafa Bey
822 Ahmet Kazım Bey 409
Çine Belediye reisliğine eski reis Sakıp Bey seçilmiştir.410
Bozdoğan
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1648 İsmail Hakkı Bey
1627 Nuri Efendi
1648 Hakkı Bey
1611 Vasfi Efendi
1648 Sami Bey
1604 Mustafa Efendi
1648 Tevfik Bey
1602 İsmail Bey
1648 Bahtiyar Bey
1602 Halil Efendi
1648 Ali Bey
1602 Mehmet Efendi
1647 Mehmet Efendi
1602 Lütfi Bey
1646 Salih Zeki Bey
1601 Ahmet Efendi
1645 Hilmi Bey
1601 Mustafa Efendi
1644 Hurşit Bey
1601 Süleyman Efendi
1644 Sabri Bey
1601 Hafız Süleyman Bey
1642 Ahmet Efendi
1601 Ali Efendi
1640 Kamil Bey
1570 Mustafa Efendi 411
1636 Ali Efendi
Bozdoğan kazası belediye meclisi toplanmış ve belediye reisliğine ittifakla yine İsmail
Bey’i seçmişlerdir. Encümen azalıklarına da Salih Zeki ve Sami Bey seçilmişlerdir.412
409
Aydın Gazetesi, 17 I.Teşrin 1934.
Aydın Gazetesi, 27 I.Teşrin 1934.
411
Aydın Gazetesi, 17 I.Teşrin 1934.
412
Aydın Gazetesi, 23 I.Teşrin 1934.
410
135
Karacasu
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1034 Mustafa Bey
727 Ahmet Bey
1024 Halil Bey
722 Ali Rıza Bey
1010 Nuri Bey
577 Hacı Ali Bey
1001 Belediye reisi Ali Bey
563 Rüyettin Bey
956 Alibaz oğlu Salih
538 Mehmet Bey
944 Onbaşı oğlu Mustafa
520 Nuri Bey
927 Nizamoğlu İsmail
497 Mustafa Bey
925 Mustafa Bey
484 Ahmet Bey
924 Tarakçıoğlu Hüseyin
479 Tevfik Bey
906 Hayrullah Bey
470 Mustafa Bey
895 Halil Bey
435 Osman Bey
881 Ali Bey
428 Hafız Ali Bey
873 Ahmet Bey
399 Kerim Bey
863 Süleyman Bey
394 Süleyman Bey
832 Şali Bey
383 Ahmet Bey
816 Süleyman Bey
372 Tıflı oğlu Ahmet Bey413
Karacasu kazası Belediye Başkanlığına Mustafa Bey seçilmiştir.
Karapınar
413
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
655 Topçu Rıfat Bey
397 Ömer Bey
629 Kocabıyık Hüseyin Bey
392 Mahmut Bey
553 Mustafa Bey
383 Hasan Bey
417 Giritli Mustafa
379 Mehmet Zeki Bey
474 Bakkal Salih
377 Bakkal Süleyman
473 Ahmet Bey
351 İbrahim Bey
Aydın Gazetesi, 17 I.Teşrin 1934.
136
445 Tabir
333 Nevroz
444 Mehmet Nuri Bey
307 Berber Şakir
413 Mehmet Avni Bey
276 Mehdi Bey
405 Bakkal Rıza
250 Yusuf Bey
402 Sedat Nuri
175 Mehmet Bey
398 Ahmet Bey
116 Selimoğlu Bekir 414
Belediye Meclisi toplanarak birinci reis Mehmet Nuri Beyi seçmiştir. Encümen
azalıklarına da Kocabıyık zade Hafız Hüseyin, Avni Bey, Ahmet Bey, Ramazan ve Ahmet
Yunus Beyler seçilmişlerdir.415
Germencik
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
623 Tevfik Bey
378 Hidayet Efendi
563 Zincirzade Nuri
344 Marangoz Ahmet
516 Berber Recep
344 Hafız Ali
507 Belediye Reisi Tahir
336 Ekmekçi Ömer
447 Hasanoğlu Nuri
335 Ahmet Çavuş
438 Keresteci İzzet Bey
309 Hafız Ali
430 Mehmet Sait
283 Kunduracı Mehmet
415 Sabık Reis Hüseyin
275 Terzi Tevfik
409 Kiremitçi Ali Çavuş
245 Halil Kamil
408 Hüseyin Avni Bey
232 Kunduracı Kadri
382 Helvacı Bekir Bey
227 Ali Rıza Bey
378 Cemil Bey
105 Ahmet Efendi416
Germencik’te Belediye reisliğine Fırka reisi Tevfik Bey, daimi encümen azalıklarına
da Hüseyin Avni Bey, Nuri Bey, Sait Beyler tespit olunmuştur.417
414
Aydın Gazetesi, 18 I.Teşrin 1934.
Aydın Gazetesi, 27 I.Teşrin 1934.
416
Aydın Gazetesi, 20 I.Teşrin 1934.
417
Aydın Gazetesi, 28 I.Teşrin 1934.
415
137
Umurlu
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
640 İbrahim Necip Bey
173 Halil İbrahim Efendi
622 Osman Nuri Efendi
161 Hakkı Efendi
561 Mehmet Hulusi Efendi
155 Ahmet Çavuş
546 Mehmet Arif Efendi
115 Mehmet Efendi
511 Halil Bey
110 Süleyman Efendi
487 Hüseyin Hilmi Bey
101 Mehmet Süleyman
467 Şakir Bey
100 Hasan Efendi
455 Raci Efendi
98 Kunduracı Ahmet Ağa
423 Hasan Efendi
97 Kenan Bey
322 Hakkı Çavuş
89 Mustafa Bey
295 Mustafa Efendi
75 Mehmet Efendi
229 Hafız Ahmet Bey
60 Tahir Efendi418
Umurlu seçiminden galip çıkan kişi ise İbrahim Necip Bey olmuştur.
Atça
418
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1535 Ali Bey
435 Tekelioğlu Ali Bey
1527 Hafız Ali
281 Katipzade Ethem
1518 Mustafa Bey
248 Mustafa Bey
1517 Rıza Bey
217 Fevzi Bey
1515 Ahmet Bey
211 Ahmet Bey
1490 Maşacızade Ahmet
204 Fevzi Bey
1473 Hacızade Ahmet Bey
192 Mustafa Bey
1415 Fabrikacı Şükrü Bey
179 Berber Hasan Bey
1353 Hüseyin Bey
166 Salih Bey
1348 Alanyalı Nimet Bey
158 Alanyalı Mahmut
1316 Hilmi Bey
149 Sabri Bey
Aydın Gazetesi, 20 I.Teşrin 1934.
138
1238 Mehmet Bey
146 Helvacı Hasan Bey
1061 İzzet Bey
132 Lütfi Bey419
Atça seçimini kazanan Belediye reisi ise Ali Bey olmuştur.
Yenipazar
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1486 Ali Rıza Bey
563 Âdem Efendi
1365 Ahmet Bey
533 Ali Rıza Bey
1347 İmam Efendi
276 Selahaddin Bey
1335 Hasan Efendi
266 Şevket Bey
1308 Ali Remzi Bey
239 Süleyman Efendi
1257 Fehmi Efendi
202 Süleyman Efendi
1226 Mustafa Bey
169 Emin Bey
1207 Ali Efendi
148 Kâtip Nasuh Bey
1197 Çilingir Ali Efendi
126 Şükrü Bey
1165 Kunduracı Ziya
117 Salih Bey
1131 Mehmet Efendi
111 Durmuş Efendi
1078 Hafız Yusuf Efendi
110 Nazmi Bey
569 Şaban Efendi
109 İbrahim Efendi
Yenipazar Belediye başkanlığına da Ali Rıza Bey seçilmişlerdir.
419
Aydın Gazetesi, 21 I.Teşrin 1934.
139
3.1.3 1938 yılı Belediye Seçimleri
1938 seçimleri Aydın’da önemli bir katılımın sağlandığı bir seçim yılı olmuştur.
Yurdun her tarafında gelen telgraflardan on günden bu yana devam eden belediye seçimine
kadın ve erkek oy sahibi vatandaşların %80–90 ve bazı yerlerde daha fazlasının seçmek
haklarını kullandıklarını öğreniyoruz.
Belediye seçimleri diğer milli meclis seçimlerinden farklı olarak bir şehrin veya bir
kasabanın sakinleri arasında kimlerin iş başına getirileceğini tespit eden bir seçimdir. İş başına
getirilecek kimseler ise çoktur. Bunlar vatana, millete bağlılığı kadar amme hizmetlerine ve
şehir işlerine vakıf olan, temsil edeceği muhitin ve halkın sevgisini kazanan bir kelime ile
vazife görecekleri meclis ve encümenlerde kendilerini seçenlerin oylarını ve hakiki
menfaatlerini temsil edecek kudret ve liyakatte olanlardır.
Oy sahibi vatandaşlar evvela kendi aralarında ve CHP örgütleri içinde kimleri
seçeceklerini uzun müzakerelerden sonra tespit edilmişler en çok seçim edilmek kabiliyeti
olanları seçmişler ve onu hemşerilerinin onayına arz etmişler, onlar da bunları beğenmişler ve
oylarını vermişlerdir.
Nüfusu çok şehirlerde ise seçimde amil olan faktörlere şahsi, mahalli ve siyasi daha
birçok sebepler inzimam eder. Öyle yerlerde oylar dağılır. Belediye seçimlerin yukarıda
bahsedilen zorlukları ve neticesinin aldığı ehemmiyeti mana da bunan ileri gelir.
Türkiye Atatürk rejiminin ve cumhuriyet idaresinin bütün bu rejim ve idarenin bağlı
bulunduğu CHP programı millet ve memleketin mukadderatına hâkim olduğu günden bu yana
daima bu büyük birlik görülmüştür. Bu rejim ve bu program her gün daha ziyade artan
semereli faaliyetlerin yurdun her tarafında yarattığı eserlerle milletin kalbinde o kadar büyük
bir itimat ve muhabbet uyandırmıştır ki artık rejim ve parti tamamıyla milletin ve millet
rejiminin ve partinin olmuştur. Biz bunu tabii görürüz. Çünkü bugünün oy sahibi Türkleri
Atatürk rejimiyle milli istiklal ve hürriyetlerini kazanmış ve her ne pahasına olursa olsun
milletin hürriyet ve istiklalini cumhuriyet esaslarına bağlılıkta görmüş yüksek şuurlu
vatansever bir nesildir. Biz bu birliği her zaman, her yerde ve her şeyde olduğu gibi bir kere
şimdide belediye seçiminde görüyoruz.420
Aşağıda ise ilçelerin Belediye seçimi adayları verilmiştir.
ÇİNE
Asil Üyeler
1.Fatma Özel
420
Aydın Gazetesi, 15 I.Teşrin 1938.
Yedek Üyeler
1.İkbal Cengiz
140
2.Ahmet Akcan
2.Muzaffer Gökbel
3.Cafer Uygan
3.Lütfiye Gürkan
4.Hüseyin Tan
4.Ahmet Serter
5.İbrahim Onur
5.Hasan Denktaş
6.İsmail Tarhan
6.Hamdi Aköz
7.Kamil Işık
7.Kazım Coşkun
8.Mustafa Anbarcı
8.Mehmet Merdin
9.Nihat Erol
9.Mehmet Milasoğlu
10.Nuri Güngör
10.Mustafa Halim Biner
11.Necip Güney
11.Osman Karaca
12.Osman Cerit
12.Osman Balaban
13.Sadık Vural
13.Salih Dinçer 421
NAZİLLİ
421
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Kerime Sagun
1.Abdurrahman Yorgancı
2.Vedia Alageyik
2.Cemal Soysal
3.Emin Bilgen
3.Ecir Ölçer
4.Emin Hasırcı
4.Hikmet Sagun
5.Hakkı Piyancı
5.Halil Coşkun
6.Hasip Arkan
6.Haydar Bilgen
7.Halil Küçük
7.Hüsnü Kutsal
8.Hasan Adaş
8.Hasan Akın
9.Halil Çilingiroğlu
9.Hasan Orguç
10.H.İbrahim Yavaş
10.Kani Ülkü
11.Kemal Yakar
11.Kamil Olgun
12.M.Ali Tan
12.Mehmet Bilge
13.Mesrur Sütçüoğlu
13.Muzaffer Piyancı
Aydın Gazetesi, 17 Eylül 1938.
141
14.Mustafa Kutlu
14.Mustafa Tiner
15.Nuri Sarıkahya
15. Nurettin Baykal
16.Rıfat Tuncer
16.Nuri Öztürk
17.Rıfat Tuncer
17.Osman Akyavaş
18.Ragıp Sipahi
18.Ömer Alageyik
19.Şevki Yıldız
19.Rıza Baysal
20.Zeki Dalyan
20.Süleyman Üçal422
Umurlu
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Vedia Çörüş
1.Nigar Çörüş
2.Abdullah Erdem
2.Ahmet Bozkurt
3.Çetin Bozkurt
3.Ahmet Gündoğan
4.Halit Çayırlı
4.Bahri Aras
5.Hasan Toros
5.Emin Konakçı
6.Hüseyin Güleryüz
6.Halil Kayahan
7.İhsan Çörüş
7.Mustafa Erol
8.Mehmet Dirik
8.Mustafa Şimşek
9.Mehmet Çakırcı
9.Mustafa Sinan
10.Mustafa Yalçınkaya
10.Lütfi Armağan
11.Mehmet Güler
11.Rıfat Onan
12.Raci Barlas
12.Şakir Musullu423
Karapınar
422
423
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Sıdıka Özer
1.İsmet Kahyaoğlu
2.Ahmet Aka
2.Naciye Emre
3.Ahmet Yunus
3.Ali Akdoğan
4.Avni Aksoy
4.Abdül Kurt
Aydın Gazetesi, 18 Eylül 1938.
Aydın Gazetesi, 20 Eylül 1938.
142
5.Fuat Güroğlu
5.Hüseyin Cihan
6.İbrahim Kahyaoğlu
6.Kadri Midilli
7.Kadri Aydınlıoğlu
7.Mahmut Ural
8.M.Nuri Aluş
8.Mevlüt Atçalı
9.Salih Teoman
9.Mehmet Çelik
10.Şakir Sökmen
10.Mustafa Bakır
11.Yusuf Eğriboz
11.Nevruz Yenigün
12.Zeki Kanıt
12.Tahir Yalçın424
Kuyucak
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Abdullah Sevgi
1.Ali Akoğlu
2.Ahmet Bahri Çankaya
2.Ali Erbeş
3.Ahmet Ünsal
3.Etem Yılmaz
4.Arif İzgi
4.Hasan Uzun
5.Halil İnci
5.Habil Ünlü
6.Hüseyin Akıncı
6.Hilmi Sevgili
7.Mehmet Kirpiksiz
7.Mehmet Yüzbaş
8.Mustafa Yılmaz
8.Nuri Türkeş
9.Mehmet Sular
9.Necip Gerçek
10.Hüseyin Akıncı
10.Osman Saygı
11.Nuri Sarı
11.Osman Altınkaya
12.Mehmet Görgülü
12.Osman Küçüksucu 425
Bozdoğan
424
425
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Ali Başlı
1.Ahmet Emin Karaman
2.Emin Elçin
2.Ahmet Pirim
3.Hurşit Özbak
3.Ali Türker
Aydın Gazetesi, 20 Eylül 1938.
Aydın Gazetesi, 22 Eylül 1938.
143
4.Hüseyin Çakırı
4.Ali Rıza Aksoy
5.Hilmi Aysan
5.Hasib Çınar
6.Kamil Özkan
6.Hasib Mutlu
7.Macit Özkan
7.Hasan Tözüm
8.Mehmet Uygur
8.Hasan Tahsin Şahinöz
9.Mustafa Akarçay
9.Kazım Yıldırım
10.Mustafa Şahin
10.Mehmet Karabudak
11.Sabri Eser
11.Mehmet Şamlı
12.Sami Çınar
12.Mustafa Sakallı
13.Tevfik Alkan
13.Necip Sertöz
14.Vefa Tarhan
14.Nuri Konya 426
Yenipazar
Asil Üyeler
426
427
Yedek Üyeler
1.Âdem Donduran
1.Ahmet Daylan
2.Ahmet Terzioğlu
2.Ahmet Aydınlıoğlu
3.Fehmi İçel
3.Ali Kolcu
4.Hasan Çiftçi
4.Ali Dara
5.Hasan Sarıoğlu
5.Ali Rıza Gürsoy
6.Mehmet Dağcı
6.Ali Terzioğlu
7.Mehmet Kılavuz
7.İbrahim Tekeli
8.Mehmet Terzioğlu
8.İbrahim Çiftçi
9.Ahmet Hancı
9.Mustafa Badem
10.Nuri Akçay
10.Rira Ünibol
11.Rıza Tekeli
11.Süleyman Badem
12.Süleyman Çerçi
12.Süleyman Fırat
13.Yusuf Sözer
13.Ziya Turan 427
Aydın Gazetesi, 23 Eylül 1938.
Aydın Gazetesi, 23 Eylül 1938.
144
Atça
Asil Üyeler
Yedek üyeler
1.Ahmet Koçer
1.Ali Ergül
2.Ahmet Bayramoğlu
2.Ali Tok
3.Ali Kırcalı
3.Enver Çelebi
4.Ali Sönmez
4.Kamil Önsoy
5.Hüseyin Akçay
5.Mehmet Tombak
6.Hasan Vural
6.Mehmet Demirayak
7.İzzet Kumcuoğlu
7.Mustafa Eröz
8.Mehmet Ünsal
8.Mustafa Bayramoğlu
9.Mustafa Aksoy
9.Nuri Atabek
10.Mustafa Sökeli
10.Nuri Karakaya
11.Nimet Genç
11.Nuri Acun
12.Rıza Alasağ
12.Salih Çelebi
13.Şükrü Keserli
13.Reşat Yalçınkaya
14.Nuri Kara
14.Zühtü Kırcalı 428
Aydın Merkez
428
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Ruhiye Tellioğlu
1.Havva Tanlay
2.Saime Yazgan
2.Arif Kanyıldız
3.Ahmet Boratav
3.Ahmet Yeşigan
4.Ahmet Şakiroğlu
4.Ahmet Atay
5.Ekrem Çiftçi
5.Emin Bey
6.Etem Menderes
6.Haydar Aydın
7.Halim Aysın
7.Hilmi Kunduracı
8.Hulusi Eralp
8.Hasan Sabuncu
9.Hamit Altınparmak
9.İbrahim Şakiroğlu
10.Hasan Çetinbaş
10.İhsan Taş
Aydın Gazetesi, 24 Eylül 1938.
145
11.Mustafa Adalı
11.İsmail Hakkı Şerit
12.Nafız Karabudak
12.İbrahim Akgün
13.Nail Çiftçi
13.Lütfi Taşkın
14.Avukat Osman Akçasu
14.Mustafa Bayav
15.Ömer Ayaydın
15.Mustafa Boyacıoğlu
16.Rüştü Başkoru
16.Mehmet Özaydın
17.Raif Günaydın
17.M.Ali Sezgin
18.Raif Aydoğdu
18.Mithat Levent
19.Refik Süvari
19.Nuri Tesviyeci
20.Süleyman Eraydın
20.Rahmi Önder
21.Ragıp Ege
21.Rıza Özkavruk
22.Salih Akbaş
22.Veysel Kültür
23.Ziya Evren
23.Avukat Zati429
Söke
429
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Bayan Beyhan
1.Abdullah Tanrıkulu
2.Cavit Tözel
2.Ali Karaoğlu
3.Cemal Özbaş
3.Ali Can
4.Esat Ilgaz
4.Bekir Erol
5.Eyüp Özbaş
5.Celal Özbaş
6.Galip Evirgan
6.Hıfzı Soven
7.Halil Tökel
7.Hilmi Postacı
8.Hüsnü Adalı
8.İsmail Çakırgöz
9.Hüseyin Kocaöner
9.Kazım Terzi
10.Hilmi Fırat
10.Kenan Küçük
11.İbrahim Seçkin
11.M.Ali Eksiner
12.İsa Baygür
12.Mehmet Uğur
13.İbrahim Kasap
13.Münir Gün
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1938.
146
14.Kazım Göktepe
14.Mümin Toyuk
15.Kemal Azrak
15.Nuh Ökten
16.Kemal Durgun
16.Rıfat Yücel
17.Necip Ersoy
17.Salim Akgün
18.Osman Dicle
18.Süleyman Gürsoy
19.Rıfat Ulusol
19.Şükrü Özçakır
20.Şakir Şener
20.Tevfik Erdem
21.Şevket Akbaş
21.Tahir Sivrikaya
22.Ziya Ersoy
22.Veysel Kocaöner 430
Karacasu
430
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Hatice Aydın
1.Kadriye Karabey
2.Cemile Fitil
2.Esma Koduk
3.Ali Vehbi Tuncer
3.Ali Rıza Fitit
4.Ali Galip Yolcu
4.Ali Onbeş
5.Ahmet Bezci
5.Ali Çırak
6.Emin Mete
6.Ahmet Kuruüzümcü
7.Halil Koduk
7.Ahmet Altıntaş
8.Halil Çamurcu
8.Ali Akay
9.Hüseyin Tarakçı
9.Hayrullah Derici
10.Kamil Çolak
10.İsmail Kabasakallı
11.Kerim Eruysal
11.İsmail Özçelik
12.Kamil Tonay
12.İbrahim Uygun
13.Mustafa Akay
13.Mehmet Onbeş
14.Mehmet Portakallı
14.Mustafa Kavurmacı
15.Mustafa Gülenç
15.Mustafa Fitil
16.Süleyman Portakal
16.Süleyman Portakaloğlu
17.Salih Alpaz
17.Şali Akhan 431
Aydın Gazetesi, 27 Eylül 1938.
147
Germencik
431
432
Asil Üyeler
Yedek Üyeler
1.Pakize Kut bay
1.Ferhunde Akın
2.Ahmet Biçken
2.Ahmet Gülnar
3.Ahmet Mumcu
3.Ahmet Şükrü
4.Ahmet Özaydın
4.Ali Rıza Yağcı
5.Âlim Şemin
5.Cemal Derya
6.Hilmi Özkan
6.Hamdi Kızılcık
7.İsmail Tekcan
7.Hidayet Gökçen
8.Mustafa Helvacı
8.Kadri Biber
9.Mustafa Erçin
9.Mehmet Günel
10.Neşet Zincirci
10.Mehmet Peynirci
11.Nuri Zincirci
11.Mustafa Helvacı
12.Ömer Kuyucu
12.Nuri Özsoy
13.Sabri Akın
13.Tevfik Yurtbakan432
Aydın Gazetesi, 28 Eylül 1938.
Aydın Gazetesi, 28 Eylül 1938.
148
3.1.4 1942 yılı Belediye Seçimleri
Başlayacak olan belediye seçiminin hazırlıklarına belediye de başlanmıştır. İntihap
encümeninin teşkili için her mahalden tercihen okur–yazar ikişer kişinin mahalle halkına
seçtirilerek isimlerinin bildirilmesi belediye reisliğinden vilayet makamına yazılmıştır.
Mahallelerden seçilen bu zevat belediye dairesinde ve belediye reisinin riyasetinde toplanarak
isimlerine kura çekilecek ve ilk kura isabet eden 7 veya 10 kişi intihap encümenini teşkil
edeceklerdir. Gerek belediye meclisine aza seçmek ve gerekse seçilmek hakkını haiz
bulunanların defterleri daha evvel belediyece hazırlanmıştır. Bu defterlerin Eylülün 8. Salı
günü belediye kapısına asılacak ve 14 Eylül akşamına kadar asılı kalacağını o dönemin
basınından öğreniyoruz.433
Seçim kurulunun kararına razı olmayanların 20 Eylül akşamına kadar mahkemeye
müracaata hakları vardır. Mahkeme 26 Eylüle kadar kararını açıklayacaktır. Oylar
kullanılmaya başlanması Ekim’in ilk günü olacaktır.434
Umurlu
Umurlu Belediye Meclisi üye seçimi parti yoklaması Umurlu halkevi salonunda
yapılmıştır. Umurlu parti nahiye ve merkez ocak idare heyetleri azaları, merkez Aydın kaza
idare heyeti azasından Nail Ergun’un reisliğinde toplanmışlar, belediye meclisi asil ve yedek
azalıklarına aşağıda isimleri yazılı kimseleri parti namzedi olarak tespit etmişlerdir.
Asil azalıklar
433
434
Yedek azalıklar
İhsan Çörüş
Yahya Çayırlı
Mehmet Dirik
Ahmet Balkan
Hasan Toros
Mustafa Erdel
Ahmet Bozkurt
Mustafa Posacı
Mustafa Yalçınkaya
Mustafa Solak
Halit Çayırlı
Osman Pehlivan
Halil Kayahan
Ahmet Gündoğan
Mehmet Yalçın
Sadık Sarı
Mehmet Onör
Mustafa Sinan
Mehmet Çakıcı
Cavit Çayırlı
Aydın Gazetesi, 1 Eylül 1942.
Aydın Gazetesi, 2 Eylül 1942.
149
Mahmut Posacı
Lütfi Armağan
Hüseyin Güleryüz
Raci Barlas 435
Germencik
Germencik nahiyesi Belediye Meclisi asil ve yedek azalığı için parti yoklaması
yapılmış, aşağıda adları yazılı arkadaşlar partice asil ve yedek üyelere aday olarak tespit
olunmuşlardır.
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Ferhunde Akın
Hamdi Kızılcık
Nuri Zincirci
Kadri Biber
Neşet Zincirci
Durmuş Ali Moralı
İsmail Pekcan
Ahmet Gürel
Hüseyin Kırbıyık
Orhan Germen
Faik Üretmeyen
Niyazi Arslan
Ahmet Mumcu
Mehmet Peynirci
Ömer Kuyucu
Ahmet Pişkin
Mustafa Tahinci
Nuri Özsoy
Ahmet Özaydın
Ali Enavasi
Cemal Derya
Mehmet Gürel
Hidayet Gökçen
Hüseyin Şafak
Hilmi Özkan
Hamdi Helvacı 436
İncirliova
İncirliova Belediye Meclisi asil ve yedek aza seçimi için parti yoklaması CHP Aydın
merkez kaza idare heyeti reisi Dr. Nafız Yazgan’ın reisliğinde ve vilayet idare heyeti
azasından Avukat Neşet Akkor’un huzurlarıyla yapılmış asil ve yedek azalıklar için aşağıda
isimleri yazılı olan arkadaşlar parti adayı olara tespit olunmuşlardır.
Asil azalıklar
Ahmet Aka
435
436
Aydın Gazetesi 23 Eylül 1942.
Aydın Gazetesi 24 Eylül 1942.
Yedek azalıklar
Mevlit Atçalı
150
Mahmut Ural
Mehmet Çelik
Behçet Emre
İsmail Hakkı Sanlı
Tahir Yalçın
Salih Güngör
Mehmet Aluş
Nevruz Yenigün
Avni Aksoy
Musa Günday
Abdül Kurt
Osman Ergene
Şakir Sökmen
Hilmi Benli
İbrahim Oktay
Yakup Çetiner
Mustafa Bakır
Ali Akdoğan
Kadri Midilli
Ali Başdal
Zeki Kanat
Yaşar Sarıyörük 437
Çine
Çine Belediye Meclisi asil ve yedek üye adaylarını tespit için Çine Halkevi salonunda
parti yoklaması yapılmıştır. Yoklama Vali Süheyp Karafakoğlu, Aydın Mebusu Adnan
Menderes ve Muğla’dan gelen CHP parti müfettişi Mardin mebusu Dr. Ali Rıza Levent
bulunmuşlardır.
Çine kaza merkez ve dört mahalle ocak idare heyetleri reis ve azaları,CHP vilayet
İdare Heyeti Reisi Etem Menderes reisliğinde toplanarak tam bir ittifakla aşağıdaki
arkadaşları asil ve yedek üye adayı olarak seçmişlerdir.
Asil azalıklara
437
Yedek azalıklara
Nuri Güngör
Ahmet Serter
Mahmut Esat Toros
M. Sait Aydın
Necip Güney
Kazım Akın
Hidayet Yavaşoğlu
Kamil Işık
Hüseyin Kenar
Hüsnü Erel
Osman Balaban
Süleyman Gürdeniz
Mehmet Mardin
Niyazi Çetintürk
İbrahim Onur
Lütfi Türksoy
İsmail Tarhan
Münir Dalgıç
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1942.
151
Sadık Vural
Mustafa Salcı
Mustafa Yavaş
Ali Kayacı
Ahmet Ilgın
Kemal Alper
Kazım Coşkun
Mehmet Manisalıoğlu 438
Nazilli
Nazilli Belediye Meclisi asil ve yedek azalıkları için parti yoklaması Vali Süheyp
Karafakoğlu, Mebus Dr. Mazhar Germen, Adnan Menderes, Vilayet daimi encümen
azasından İsmail Akdeniz huzuruyla, Parti vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes’in
başkanlığında yapılmıştır.
Başkan Etem Menderes, yoklamaya katılan kaza ve merkez mahalle ocak idare
heyetleriyle bir konuşma yaparak, yoklama talimatnamesi parti
nizamnamesi
ve
genel
sekreterlik tebliğlerini izah etmiş ve bilhassa yoklamada görülen birlik ve karşılıklı sevgiden
duyduğu sevince işaret ederek gösterilen uygunluğun Nazilli için çok faydalı bir meclis
kurulmasının sağlanacağını söylemiştir.
Bundan sonra asil ve yedek azalıklara aşağıda isimleri yazılı arkadaşlar seçilmişlerdir.
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Emin Bilgen
Ecir Ölçen
Rıfat Tuncer
Mehmet Ertem
Haydar Bilgen
Abdurrahman Yorgancı
Mehmet Tapkın
Hakkı Urguç
Fuat Tapucu
Halil Coşkun
Mustafa Sabuncu
Mustafa Taner
Ragıp Tapucu
Osman Akyavaş
Nedim Yıldırım
Nuri Göztürk
Âlim Şemin
Kamil Güvenç
Halil Çetinel
Rıza Baysal 439
Halil İbrahim Yavaşoğlu
Nuri Sarıkahya
Ali Gedik
438
439
Aydın Gazetesi, 25 Eylül 1942.
Aydın Gazetesi, 27 Eylül 1942.
152
İhsan Duyal
Hüseyin Adaş
Zekayi Dalyan
Kani Ülker
Cemal Ergi
Hasan Akın
Emin Hasırcı
Nuri Bilgenoğlu
Aydın ili çevresinde belediye meclisleri asil ve yedek azalıkları için yapılmakta olan
parti yoklamaları devam etmektedir. Son günlerde yapılan Atça, Kuyucak, Karacasu ve
Bozdoğan yoklamalarında tespit olunan parti adaylarını paylaşıyorum:
Atça
Asil azalıklara
440
Yedek azalıklara
Mustafa Aksoy
Rıza Alasağ
Tekir Demirkaya
Nuri Atabey
Ali Sönmez
Kamil Özsoy
Ahmet Bayramoğlu
Mustafa Bayramoğlu
Nimet Genç
Tevfik Çetinkaya
Mehmet Ünsal
Ali Ergül
Mustafa Sökeli
Hüseyin Özsoy
Mustafa Eröz
Necati Özgencil
Nevzat Sayınoğlu
Kazım Demirdöğen
İbrahim Atabey
Muammer Çelebi
Nuri Bektemür
Ahmet Koçar
Zühtü Kırcalı
Nuri Karakaya
Ali Yıldırım
Nuri Acun
Enver Çelebi
Raşit Yalçınkaya 440
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1942.
153
Kuyucak
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Halil İnci
İsmail Akyavaş
Ahmet Ünsal
Mehmet Kirpiksiz
Arif İzgi
Vehbi Bilir
Habil Ünlü
Mehmet Özbaş
Ahmet Çankaya
Veli Özen
Etem Oğuz
Mehmet Yavuz
Atıf Yıldız
Mehmet Solar
Hilmi Sevgili
Osman Sucu
Abdullah Sevgi
Nuri Türkeç
Ali Ayfer
Nuri Sarı
Kenan Angın
Ali Erbaş
Hüseyin Akıncı
Nuri Kayrak 441
Karacasu
441
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Nigar Akman
Necmiye Akay
Nefise Öner
Cemile Fitil
Ali Vehbi Tuncer
Ahmet Altıntaş
Ali Galip Yolcu
Ahmet Gülçe
İsmail Özçelik
Mustafa Kavurmacı
Emin Mete
Osman Günday
Halil Kuduğ
Necip Akay
Ali Rıza Fitil
Hayrullah Derici
Hüseyin Tarakçı
Hüseyin Gümüş
Kamil Çolak
İbrahim Uygun
Kerim Eruysal
Hüsnü Ekim
Kamil Tunay
Mustafa Fitil
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1942.
154
Mustafa Akay
Osman Çilingiroğlu
Süleyman Özer
Şali Akman
Mustafa Güleç
Ahmet Bebeci
Süleyman Arıcı
Ali Akay
Selim Abbas
Halil Karaoğlan
Bozdoğan
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Mehmet Uygur
Tevfik Alkan
Mahir Özkan
Kadir Sezgin
Hakkı Siber
Mehmet Sıraç
Hüdaverdi Aydındoğan
Hilmi Alkan
Mustafa Akarçay
Sami Çınar
Emin Elçin
Ahmet Kılavuz
Kazım Yıldırım
Hurşit Özban
Vefa Öztekin
Cevat Korkmaz
Sami Duyar
Tevfik Tüter
Hilmi Karamenderes
Süleyman Değerli
Nuri Konya
Mustafa Açar
Mehmet Özsoy
Abdullah Güraydın
Mustafa Silvan
Nuri Gönül
Mehmet Özgut
Cemal Alaşehir
Tevfik Şener
Mustafa Şahin 442
Söke
Söke Belediye seçimi parti yoklaması CHP kaza ve merkez ocak delegelerinin
katılımıyla Vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes’in reisliğinde yapılmıştır.
Etem Menderes, toplantının gaye ve maksatlarını anlatan uzun bir konuşma yapmış ve
özellikle Söke’nin mukadderatını dört yıl omuzlarına yüklenecek belediye meclisinin
seçiminin maddi ve manevi şeref ve mesuliyetinin bu yoklamaya iştirak edenlere raci
442
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1942.
155
olacağına işaret etmiş, reylerin hiçbir tesire kapılmadan memlekete faydalı olacağına kani
oldukları kimselere verilmesini söylemiştir.
Bundan sonra seçime geçilmiş ve aşağıda adları yazılı arkadaşlar seçilmişlerdir.
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Halil Tütel
Kasım Atça
Cavit Özel
Galip Evirgen
Ziya Ersoy
Şevket Akbaş
Eyüp Özbaş
Tevfik Erdem
Hüseyin Kocaöner
Ömer Kocaöner
Adil Azbazlar
Kenan Küçük
Mustafa Dedeoğlu
Tahir Sivrikaya
Şehabettin Şenler
Hıfzı Sun
Osman Dicle
Hulusi Özbaş
Süleyman Gürsoy
Abdullah Öztemel
Hilmi Postacı
Mümin Tayuk
Necip Ersoy
Nuri Kaya
Rıfkı Ulusoy
Hasan Basri Sökmen
İbrahim Akıntürk
Tevfik Yavuz
Esat Ilgaz
İsmail Yağcı
Kazım Göktepe
Nuh Ökrem
Mehmet Birinci
Bilal Ceylan
Ali Karaoğlu
Ali Çiftçioğlu
Celal Özbaş
Sami Tungay
İsa Ruhi Daygür
Rıfat Yücel
Kamil Alaçeşme
Ali Aşçıoğlu
Şükrü Özçakır
Cemal Özbaş 443
Aydın belediye meclisi parti yoklaması parti salonunda yapılarak belediye meclisi asil
ve yedek azalıkları için aşağıda alfabe sırasıyla isimleri yazılı arkadaşlar parti adayı olarak
tespit edilmişlerdir.
443
Aydın Gazetesi, 30 Eylül 1942.
156
Yoklamada Vali Süheyp Karafakoğlu da bulunmuştur. CHP yoklama parti ve bölge
müfettişi Mardin mebusu Dr. Rıza Levent’in reisliğinde, parti, vilayet, merkez kaza ve 11
merkez ocağı idare heyeti reis ve azalarının katılımıyla yapılmıştır.
Yoklamadan evvel parti vilayet reisi Etem Menderes’in bir konuşma yaparak parti
teşkilatında ocak heyetinde bulunmanın önemini şehrin dört senelik mukadderatını idare
edecek olan belediye meclisini kurmak vazifesinin parti nizamname ve talimatnamesinin bu
heyetlere verdiğini, bu itibarla bu seçimde hiçbir tesire kapılmayarak aklıselimi kullanmak
lüzumunu belirtmiş ve senelerdir parti vilayet idare heyetinde ve belediye meclisinde çalışan
Bayan Ruhiye Telli’nin aramızdan ayrılmasından duyduğu teessürü bildirmiştir. Bayan
Ruhiye Telli de 8 yıldır parti teşkilatında çalışmak şerefini kendisine veren partili
arkadaşlarına teşekkür ve veda etmiştir.444
Bundan sonra yoklama açılmış, Bölge müfettişi talimatname mucibince yoklamaya
riyaset etmeden şeref duyduğunu söylemiş ve nizamnamenin yoklamaya ait maddelerini,
talimatname hükümlerini izah ederek Aydının belediye işlerini 4 sene idare edecek meclis
azalarını seçerken reylerinde tamamen serbest bulunduklarını, reylerini verirken yalnız
memleket menfaatlerini düşünmelerini, hiçbir tesire kapılmamalarını, çalışacak ve memlekete
faydalı olacak arkadaşlara rey vermelerini tavsiye etmiştir.
444
Asil azalıklara
Yedek azalıklara
Ahmet Nesip Boratav
Ahmet Şakiroğlu
Etem Menderes
Ahmet Atay
Ekrem Çiftçi
Arif Tanyıldız
Emin Esnalar
Eyüp Şahin
Ekrem Dorumlar
Hulusi Eralp
Fazıl Safi Köprülü
Hilmi Tükel
Hamit Altıparmak
Hüseyin Portakaloğlu
Halim Aysın
İ. Hakkı Şilit
Havva Taylan
İhsan Taş
Lütfü Taşkın
Kazım Aydınel
Merzuka Gözen
Kemal İğneci
Mustafa Adalı
Mustafa Kavasoğlu
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1942.
157
Nail Ergun
Mehmet Ali Sezgin
Nuri Erkan
Mehmet Gürer
Osman Akçasu
Orhan Çiftçi
Raif Günaydın
Ömer Ayaydın
Raif Aydoğdu
Rüştü Başkoru
Rıza Kavruk
Refik Süvarioğlu
Ragıp Ege
Rıfat Aydın
Süleyman Eraydın
Rahmi Önder
Saime Yazgan
Talat Posacı
Şevket Levent
Vehbi Aydınlıer
Veysel Kültür
Zehra Çetin
Ziya Evren
Zati Zengi445
Belediye seçimi 1 Ekim 1942 günü başlamıştır. Aşağıda ise Aydın gazetesinde oyların
nasıl kullanılacağına ilişkin bilgiler verilmiştir.
“Her seçmen kendi oyunu getirip seçim sandığına atmakla sorumludur. Hiçbir sebep
ve suretle başkasının adına seçim pusulası sandığa atılmaz. Seçim pusulasında müntehibin
ismi, adresi, imzası veya mühürü bulunur. Her seçmenin elinde nüfus cüzdanı olduğu halde
seçim kurulu huzuruna gelerek seçim defterlerindeki ismi hizasına imzalaması veya Türkçe
okuyup yazma bilmiyorsa parmak basması ve ondan sonra oy pusulası alarak orada seçilecek
olan üye miktarının iki misli isim yazıp veya Türkçe okuma-yazma biliyorsa emniyet ettiği
kimseye yine orada yazdırıp sandığa encümen huzurunda bizzat koyması şarttır.
Belediye meclisleri üçüncü seçim devresinin dördüncü yılını tamamlamış olduğundan
belediye kanunu mucibince yeni seçimin yapılması için gereken hazırlılara seçim defterlerinin
asılması, kaldırılması, itirazlar vs. gibi kanuni formalitelerde bitmiş olduğundan bugünden
itibaren kabulüne başlanmıştır.
Sandık başında bulunan seçim kurulu üyeleri sizin yakın dostunuz hatta akrabanız
olabilir. Bu sebeple sizi yakından tanıyabilir. Ve siz onlara güvenerek nüfus cüzdanınızı
getirmezseniz oyunuzu kullanamazsınız. Çünkü belediye kanunu kayıtsız ve şartsız nüfus
cüzdanının gösterilmesini emretmektedir. Aynı zamanda rey pusulasına isminizi, adresinizi
yazarak altına imza veya mühürünüzü koymanız, okuma- yazma bilmiyorsanız ve mühürünüz
445
Aydın Gazetesi, 29 Eylül 1942.
158
de yoksa mühür yerine parmağınızı basmayı unutmayınız. Adres ve imzası olmayan oy
pusulalarını kanun geçerli saymadığından emeğiniz ve oyunuzu kullanmak için yaptığınız
zahmet boşa gider. Oylar resmi mesai saatlerinin devamı müddetince kabul edileceğinden tatil
saatlerinde sandıklar kapalı olacaktır.446
İlk teşrinden itibaren başlayan belediye seçimi Aydında olduğu gibi vilayetimiz
çevresindeki kaza, nahiye ve belediye teşkilatı olan Umurlu köyünde faaliyetle devam
etmektedir. Sökede üç günde çokluk temin olunamadığından seçim bir hafta uzatılmıştır.
Diğer 11 belediyemizin, tayin olunan müddet içinde bitirecekleri gelen haberlerden
anlaşılıyor. Halkın çoğunun bağ ve bahçelerinden henüz göçmemiş olması ve bir kısım
yurttaşların da gündüzleri tarla ve bahçelerinde çalışma mecburiyetinde olmalarını dikkate
alan Aydın Belediye seçim kurulu sandıkların açık bulundurulmasını ve akşamları saat 22’ye
kadar seçimin devam olunmasını kararlaştırmış, bu karar tatbik olunmuştur.
Vali Süheyp Karafakoğlu Belediye’ye gelerek oyunu kullanmıştır. Seçimin son günü
olarak tayin edilen 8 Ekim gününe kadar toplanan reylerin yüzde 75’i bulacağı ve bu suretle
ekseriyetin temin edileceği muhakkak görülmektedir.”447
Aydın Merkez Belediye Meclisi seçimi tayin olunan müddet içinde bitmiş ve dün gece
intihap encümeni tarafından reyler tasnif edilmiştir. Tasnif neticesinde 7910 seçiciden 5195
seçicinin reye iştirak ettiğini ve reylerin tamamen Cumhuriyet Halk Partisi adaylarına
verildiği anlaşılmıştır.448
Asil azalıklar
446
Etem Menderes
Ahmet Şakiroğlu
Raif Günaydın
Refik Süvarioğlu
Halim Aysın
Ömer Ayaydın
Emin Emnalar
Rüştü Başkoru
Mustafa Adalı
Hilmi Tükel
Lütfü Taşkın
İsmail Hakkı Şilit
Ekrem Çiftçi
Ahmet Atay
Şevket Levent
Mustafa Kavasoğlu
Ziya Evren
Orhan Çiftçi
Merzuk Gözen
Dr. Hulusi Eralp
Aydın Gazetesi, 1 Ekim 1942.
Aydın Gazetesi, 1 Ekim 1942.
448
Aydın Gazetesi, 9 Ekim 1942.
447
Yedek azalıklar
159
Süleyman Eraydın
İhsan Taş
Raif Aydoğdu
Eyüp Şahin
Osman Akçasu
Arif Tanyıldız
Fadıl Köprülü
Talat Posacı
Havva Tanılay
Zehra Çetin
Veysel Kültür
Vehbi Aydınlı
Dr. Nuri Erkan
Mehmet Gürer
Hamit Altıparmak
Rıfat Aydın
Nail Ergun
Kazım Aydınel
Saime Yazgan
Zati Zengi
Rıza Kavruk
Rahmi Önder
Ekrem Torunlu
Mehmet Ali Sezgin
Ahmet Nesip Boratav
Kemal İğneci
Ragıp Ege
Hüseyin Portakal 449
CHP Vilayet idare heyeti reis Etem Menderes’in reisliğinde toplanarak partiye ait işler
üzerinde konuşmuş ve gereken kararları almıştır. Aydın vilayetimiz çevresindeki 12 Belediye
meclisinin 23.10.942 Cuma günü toplanarak yeni Belediye reislerini seçmeleri, Vilayet
makamından tebliğ olunduğu öğrenilmiştir. Alınan bilgiye göre seçimlere katılmanın ve oy
kullanmanın önemi için Aydın gazetesinde bir demeç verilmiştir. Bu demeçte öne çıkan bazı
durumlar vardır. Bunlara şu şekilde örnek göstermeyi uygun buldum:
Vilayet makamından belediye seçiminde asil üye seçilenlere birer emir verilmiş ve
kendilerine 23 Ekim 942 Cuma günü saat 17’de toplanarak yeni reis seçimi yapmaları
ricasında bulunulmuştur. Bu hale göre, yeni asil azalar baş başa vererek kanunu mahsusu
mucibince aralarından yeni belediye reisi seçimine mezun kılınmış oluyorlar. Her medeni
memleket, bedii ihtiyaçları tatmin edici meşalelere muhtaçtır. Bu teşekküllerin başında gelen,
içtimai taleplere cevap verebilecek ve cemiyet hayatının estetik ihtiyaçlarını imkân dâhilinde
cevaplayabilecek olan ilk teşekkül ise belediyelerdir. Fakat bu günün belediyeleri cemiyet
hayatının yalnız bedii ve manevi olan ihtiyaçlarının değil, aynı zamanda onun maddi ve
umumi olan ihtiyaçlarına da cevap verebilmek mecburiyetinde bulunmaktadır.
449
Aydın Gazetesi, 10 Ekim 1942.
160
Harbin doğurduğu muhtelif iktisadi tecelliler bugünkü belediyeleri, ilk tabirin
haricinde ayrı şekil ve şartlarına tabi tutmuş ve bugünün belediyeleri iktisadi hayata nazım
olmak, cemiyet hayatının daha çok maddi ihtiyaçlarına el atmak vazifesini üzerine almıştır.
Bu vazife, Belediyelerin evvelce fer’i vazifesi mesabesinde iken bugün asli vazifesi haline
gelmiş ve maddi ihtiyaçlara cevap verme keyfiyeti iş programının birinci maddesinde yer
almıştır. Koordinasyon heyeti kararı ile belediyelerin uhdesine verilmiş olan fiyat kontrolleri,
ihtikârla mücadele keyfiyeti, ekmek ihtiyacının temini meselesi, artık belediyelerin asli vazife
cümlesinde bulunmaktadır.
Aydın halkı üç, dört gün sonra yani bu ayın yirmi üçünde yeni Belediye reisini
kutlamakla bahtiyar olacaktır. Yalnız yeni reisimizin her şeyden evvel doludizgin giden
piyasaya bir gem vurması ve piyasa üzerinde mutlak bir hâkimiyet tesisine çalışması
muhakkak ki daha büyük bir bahtiyarlık sayılacaktır. Geçen dört yıl içinde Aydın için inkâr
edilmesi imkânsız olan faaliyetleri burada teker teker saymak lüzumsuz bir meseledir. Anca
kısaca tebarüz ettirmek lazımdır ki, Aydın: bu müddet içinde dışarıda bulunup da dönenler
için bambaşka ve tertemiz bir çehre göstermektedir.
Şimdiye kadar belediye işlerinde; imkân bulundukça hiçbir iyi şey ihmal edilmiş
değildir. Fakat şu var ki artık yeni belediyenin vazifesi eski vazifelerine nispeten bugün dört
katlı bulunmaktadır. Yukarıda bahis mevzuu edilen vazifeler ve bilhassa ihtikârla mücadele
meselesi, yeni belediyemizin üzerinde tecrübe ve önemle duracağı bir konudur. Doludizgin
giden bir piyasa, günden güne sıkılmak bilmeyen bir fiyat artışı ve nihayet açık saçık bir
ihtikâr ve kaçakçılık ki yeni belediyemizin adil ve çok şiddetli bir tokadına muhtaç bulunuyor.
İçtimai hayatımızın moral kaytları olduğu gibi iş ve ticaret hayatının da kendine göre
bir prensibi ve bir ahlakı mevcuttur.
Mevzuu bahis olan bu ahlak, harplerin, ihtilallerin ve daha buna benzer bir takım
ihtiras mücadeleleri karşısında göze çarpan bir zarf gösterir.1939–1942 harbinin de iş ve
ticaret ahlakımızın temellerini sarsan tesirleri kendisini en küçük alışveriş mahallerinden bile
uzak tutmamıştır. İş ve ticaret ahlakının sarsılması neticesi olarak ortaya atılan “ihtikârla
mücadele” ve “fiyat kontrolleri” işleri, bu ahlakın içtimai bünyelere sirayetine meydan
vermeyen kaytları ihtiva etmektedir.
Belediyeler bugünün şart ve kaytlarına göre, iş ve ticaret ahlakının normal seyrine
sarfı mesai etmek mecburiyetinde kalan ve 371 sayılı koordinasyon kararıyla bu işe tavzif
edilmiş bulunan yegâne teşekküller sayılmaktadır. Bu münasebetle öteden bu yana bedii
arzularımıza tercüman olagelen belediyelerimizin, bundan böyle maddi hayatımıza ve umumi
ihtiyacımıza nazım olmak prensibini kabul etmiş bulunması keyfiyeti bedihidir.
161
Bu keyfiyet ve haddi zatında koca bir şehrin maddi hayatına nazım sayılan bu prensip
ümit ediyoruz ki yeni Belediye reisimizi şevk ve azminden ayırmayacak, iş ve ticaret
ahlakının piyasaya iadesi yolundaki gayretlerinden usandırmayacaktır.450
Çine belediye meclisi azaları dün belediye dairesinde toplanarak belediye reisi
intihabını yapmışlardır. Bu intihap da 12 reyle ve mevcudun ittifakıyla eski belediye reisi Bay
Nuri Güngör tekrar seçilmiştir.451
Yeni Belediye Meclisi üyeleri Vilayet makamının davetiyle Belediye dairesinde
toplanarak Belediye reisi intihabını yapmışlardır. Belediye meclisini teşkil eden 24 azadan
21’i tayin olunan saatte toplanmışlar ve bu toplantıya en yaşlı aza olmak itibarıyla kereste
tüccarı Bay Lütfi Taşkın riyaset etmiştir. İntihap, Belediye kanunun tarifi veçhile yapılmış ve
reyler azadan eczacı Ziya Evren ve Ekrem Torunlu tarafından tasnif olunmuştur.
Tasnif neticesinde Aydın eski Belediye Başkanı Etem Menderes’in 20 oyla ve
mevcudun ittifakıyla tekrar belediye reisliğine seçildiği anlaşılmış, derhal intihap mazbatası
yapılarak azalar tarafından imzalanmıştır. Etem Menderes’in tekrar Belediye reisliğine
seçilmesini Aydının güzel talihinin güzel bir tezahürü olarak kaydederiz” demiştir.452
Nazilli, Atça ve Kuyucak Belediye meclisleri toplanarak Nazilli Belediye reisliğine
tekrar Emin Bilgen, Atça’ya yine Mustafa Aksoy, Kuyucak Belediye reisliğine de yeniden
Arif İzgi tespit olunmuştur.453
Yapılan seçimlerde İncirliova Belediye reisliğine Mahmut Oral, Germencik Belediye
reisliğine Neşet Zincirci ve Umurlu Belediye reisliğine de Mahmut Dirik tekrar
getirilmiştir.454
Söke Belediye reisliğine Eyüp Özbaş, Bozdoğan Belediye reisliğine Hakkı Siber ve
Karacasu Belediye reisliğine de Ali Rıza Fitil tespit olunmuştur.455
450
Aydın Gazetesi, 21 Ekim 1942.
Aydın Gazetesi, 22 Ekim 1942.
452
Aydın Gazetesi, 24 Ekim 1942.
453
Aydın Gazetesi, 24 Ekim 1942.
454
Aydın Gazetesi, 24 Ekim 1942.
455
Aydın Gazetesi, 24 Ekim 1942.
451
162
3.1.5 1946 yılı Belediye Seçimleri
Eylülde yapılması gereken Belediye seçimleri bu yıl bir defaya mahsus olarak
Mayıs’ta yapılacaktır. Buna ait kanun tasarısı Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuştur. Tasarı
kanun halini aldıktan sonra 30 Nisan’da Resmi Gazete ile yayımlanacak, 1 Mayıs’ta Belediye
meclisleri feshedilerek seçim hazırlıklarına başlanacak, yeni tasarıya göre 50 günlük seçim
süresi 30 güne indirilerek 30 Mayısta Türkiye’nin her yerinde bir günde Belediye Meclisi
seçimi yapılacaktır. Yeni Belediye meclisleri Haziranın ilk haftasında toplanacaktır.456
Koçarlı’da yapılan Belediye Meclisi üye seçiminde; asil üyeliklere: Hüseyin Pıtlıbey,
Mehmet Çobanoğlu, Kemal Çetiner, Ahmet Pazarçeviren, Ahmet Şahinci, Mustafa
Cihanoğlu, Fahri Özcan, Muharrem Tozkoparan, Mazhar Tekçe, Vecihi Özdemirhan, Nazmi
Koç ve Niyazi Şahinci.
Yedek üyelilere de; Hamit Pehlivan, Kamil Peynirci, Ramazan Alper, Ahmet Konya,
Ahmet Eroğlu, Aziz Bilgili, Arif Şahinci, Ahmet İlhan, Hasan Kural, Zihni Sipahi, Kemal
Ünal, Arif Onat 520 ile 445 arasında oy alarak seçilmişlerdir.1166 seçiciden 588 kişi oya
katılmıştır.
Demokrat parti adayları da aşağıdaki oyları almışlar, ne asil ne de yedek üyeliklere
seçilmemişlerdir.
Hüseyin Sözer 94, İbrahim Sarıoğlu 73, İsmail Çetiner 48, Ahmet Kayahan 40, Ali
Karaçelik 36.457
Koçarlı yeni Belediye Heyeti 30 Nisan 1946 tarihinde toplanarak belediye
başkanlığına oy birliğiyle Ahmet Pazarçeviren’i seçmişlerdir. Belediye encümeni üyeliklerine
de Mehmet Çobanoğlu ve Mazhar Tekçe seçilmişlerdir. Bundan sonra mahalle teşkilatına
başlanmış Koçarlı kasabası üç mahalleye ayrılmış doğu kısmına Gündoğan, orta kısmına Orta
mahalle, batı kısmına Yeni mahalle adı verilmiştir.458
Yenipazar Belediye üye ve yedek üyeliklerini tespit için CHP yoklaması bugün CHP
İl İdare Kurulu Başkanı Avukat Neşet Akkor’un başkanlığında yapılmış, yoklamada il idare
kurul üyesinden Ahmet Emin Arkayn da bulunmuştur. Tamamen serbest ve samimi bir hava
içinde ve gizli oyla yapılan seçim sonunda adayların bildirdiğim, öteden beri millet ve
memleket işlerinde her vakit ilgi ve feragatle çalışan arkadaşlar sırasıyla asil ve yedek aday
gösterilmişlerdir.
456
Aydın Gazetesi, 30 Nisan 1946.
Aydın Gazetesi, 30 Nisan 1946.
458
Aydın Gazetesi, 4 Mayıs 1946.
457
163
Asil üyeliklere: Ali Remzi Gürsoy, Nuri Akçay, Ahmet Daylan, Kamil Türkmen,
İbrahim Karaman, Rıza Boden, İbrahim Çiftçi, Ziya Turan, Ali Terzioğlu, Mehmet Kılavuz,
İbrahim Fırat, İbrahim Ödemiş, Ali Çakır, Sadık Ayvaz.
Yedek üyeliklere: Ahmet Eroğlu, Hüsnü Anaç, Salih Akay, Osman Başaran, Osman
Başdan, Hüseyin Görünmez, Yusuf Sözer, Mustafa Kırık, Ahmet Pehlivan, Sabri Erdem, Nuri
Ertan, Ahmet Hacı, Mehmet Dora.459
Bozdoğan
İlçe Belediyesi parti adayları için bugün yoklama yapılmıştır. Parti Bölge müfettişi ile
İl başkanı ve üyelerinin bulundukları yoklamada aşamada adlarını bildirilen Partililer asil ve
yedek adaylıklara seçilmişlerdir.
Asil üyelikleri: Ahmet Kılavuz, Selahaddin Aksoy, Hakkı Eren, Mehmet Uzgut,
Hilmi Erol, Kazım Selçuk, Kemal Şenyılmaz, Kemal Tuğrul, Mustafa Silvan, Şemi Duyar,
Mehmet Saraç, Namık Atalay, Ahmet Pirim, Mustafa Şahin, Ahmet Yörük, Rıfat Aydın.
Yedek üyeliklere: Niyazi Çınar, Ali Devecioğlu, Şerafeddin Temel, Sait Yıldırım,
Cemal Alaşehir, Halil Çetinkaya, Ahmet Şahin, Hilmi Kavaklı, Kazım Keskin Kılıç, Tevfik
Şener, Cemal Akalın, Nurettin Karakaş, Mehmet Zengin, Hilmi Aysan, Mehmet Şanlı, Hakkı
siber.460
Nazilli
İlçe merkeziyle Atça ve Kuyucak belediyeleri asil ve yedek üyelikleri için parti
adayları tespit olunmak üzere CHP Bölge müfettişiyle il ve ilçe idare kurulları başkanlarının
huzurlarıyla parti yoklamaları yapılmıştır. Tespit olunan asil ve yedek üye adaylarının
isimlerini bildiriyorum.
Asil üyeliklere: Rıfat Tuncer, Emin Bilgen, Dr. İsmail Suner, Haydar Bilgen, Dr.
Kamil Alptuna, Mehmet Ertem, Ragıp Tapıcı, Nuri Tükenmez, Ahmet Soysal, Ahmet
Çilingiroğlu, Mahmut Bükey, Halil Çetinel, Halil İbrahim Yavaşoğlu, Zekayi Dalyan, Nedim
Yıldırım, Ali Gedik, Hüseyin Adaş, Süleyman Öcal, Haydar Gürsel, Osman Akyavaş, Necip
Tiryakioğlu, Hakkı Urguç,
Yedek üyeliklere: Nuri Bilgenoğlu, Fuat Tapıcı, Etem Özkul, Rıza Caysal, Âlim
Mumcu, Şükrü Kaynak, Bahit Gürkaynak, Haris Baki, Mehmet Atalay, Mehmet Sadık,
Yorgancı, Niyazi Ünal, Zeki Dikmen, İsmail Öngörü, Ahmet Soy, Muammer Uysal, Yahya
459
460
Aydın Gazetesi, 21 Mayıs 1946.
Aydın Gazetesi, 23 Mayıs 1946.
164
Pehlivan, Ahmet Arslanlı, Hüseyin Öztürk, Şemsi Bilgenoğlu, Kadir Çiftçi, Ali Şen, Muzaffer
Ürgü.461
Atça
Asil üyeliklere: Mustafa Aksoy, Enver Çelebi, Tahir Demirkaya, Nimet Genç, Ali
Sönmez, Hasan Vural, Mehmet Ünsal, İzzet Kuncu, İbrahim Atabek, Nuri Pekdemir, Hüseyin
Akçay, Necip Tezcan, Reşit Yalçınkaya, Salih Alpsoy.
Yedek üyeliklere: Salih Çelebi, Kazım Demirdöğen, Tevfik Çetinkaya, Ali Tokoğlu,
Feyzi İnce, Ali İhsan, Kamil Önsoy, İsmail Akyüz, Ali Aktekin, Esat Çelebi, Nuri Etebek,
Faik Sarı, Zühtü Kırçalı, Ali Yıldırım.462
Kuyucak
Asil üyeliklere: Arif İzgiç, Ahmet Ünsal, Ahmet Çankaya, Hüseyin Kocaer, Ali
Erbaş, Nuri Türkeş, Ali Ayfer, Ahmet Akıncı, Mehmet Yavuz, Ali Koç, Etem Oğuz.
Yedek üyeliklere: Hilmi Sevgili, Halil İnci, Hüseyin Akıncı, Vehbi Bilir, M. Kamil
Yılmaz, Nuri Kayıran, Hüsnü Altıntaş, Süleyman Altınordu, Veli Tosoğlu, Abdullah Sevgi,
Osman Saygı, Habib Sevgili.463
Umurlu
Umurlu bucağı Belediye üyelikleri için CHP Aydın merkez ilçe başkanı Ziya Evren’in
başkanlığında yapıldı. Neticede aşağıda adları yazılı arkadaşlar parti adayı olarak tespit ve ila
edildi.
Asil üyeliklere: Mehmet Çakıcı, Mehmet Bozkurt, Mustafa Solak, Mehmet Yalçın,
Hasan Toros, Yahya Çakırlı, Mehmet Dirik, İbrahim Çörüş, Cavit Çayırlı, Mehmet Bozkurt,
Mustafa Yalçınkaya, Mahmut Posacı, Abdullah Erdem.
Yedek üyeliklere: Mehmet Şentürk, Mustafa Onur, Salih Çayırlı, Sadık Sarı, Mehmet
Kayahan, Halil İbrahim Pınar, Mehmet Coşkun, Ahmet Gündoğan, Mehmet Coşkun, Ahmet
Gündoğan, Mehmet Benli, Nuri Altınel, Mustafa Posacı, Mustafa Sinanoğlu.464
461
Aydın Gazetesi, 23 Mayıs 1946.
Aydın Gazetesi, 23 Mayıs 1946.
463
Aydın Gazetesi, 23 Mayıs 1946.
464
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
462
165
Aydın Belediye Meclisi üyeleri için yapılan parti yoklamasında tespit olunan CHP
Adayları verilmiştir:
465
Raif Aydoğdu
Vahit Tekemen
Orhan Çiftçi
Şükrü Saray
Dr. Hulusi Eralp
Kemal İğneci
Hasan Sabuncuoğlu
İbrahim Akgün
Ahmet Emin Arkayn
Cemal Şensoy
Vehbi Aydınel
Dr. Nafız Yazgan
İhsan Uzman
Hakkı Darcan
Hüsnü Cihan
Fazıl Köprülü
Rıfat Kodik
Mustafa Talat Çetin
İrfan Saylam
İsmail Hakkı Şilit
Ali Rıza Özkavruk
Hasan Çetinbaş
Kazım Aydınel
Mehmet Ali Denker
Ziya Evren
Ragıp Ege
Osman Nuri Akçasu
Mahmut Girgin
Dr. Nuri Erkan
Hamit Altıparmak
Hilmi Yazıcıoğlu
İkbal Germen
Hikmet Şölen
Lütfi Taşkın
Mehmet Ali Şahin
Avni Ertaş
Kadri Heplevent
Halit Tezer
Veli Yağmuroğlu
Fuat Erlaçin
Nail Ergun Çiftçi
Abdullah Eğilmez
Ali Tüzer
Hikmet Aygen
Hamdi Tuzcuoğlu
İhsan Taş 465
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
166
Germencik
Asil üyeliklere: Neşet Zincirci, Nuri Özsay, Hilmi Özkan, Hamdi Kızılcık, Ali
Moralı, Ahmet Mumcu, Ahmet Özaydın, Nuri Zincirci, İsmail Pekcan, Halil Kıroğlan, Cemal
Derya, Faik Üretmen, Mehmet Peynirci,
Yedek üyeliklere: Mehmet Gördesli, Mustafa Erçin, Ahmet Tırtıl, Ahmet Helvacı,
Mehmet Aksoy, Orhan Germen, Yaşar Adalı, Mehmet Gönel, İhsan Kisirli, Mansur Geyik,
Mustafa Tabancı, Mehmet Zeybek, Kamil Ünlütürk.466
Söke
Asil üyeliklere: Adil Azbazdar, Eyüp Özbaş, Esat Ilgaz, Rıfkı Ulusoy, Hüseyin
Kocaöner, Cavit Tüzel, Kamil Alaçeşme, Hulusi Özbaşatak, Osman Dicle, Kenan Küçükoğlu,
Ömer Kocaöner, Galip Evirgen, Ali Kareoğlu, Süleyman Gürsoy, Kazım Göktepe, Necip
Ersoy, Hüsnü Asalı, İsa Ruhi Baygür, Bahri Özarslan, Celal Özbaş, Ali Eroz, Sami Tungay.
Yedek üyeliklere: Demir Altümsek, Ahmet Tumtaş, Hilmi Postacı, Şükrü Özçakır,
Ali Çiftçioğlu, Rahmi Kocagöz, Hilmi Fırat, Zühtü Başar, Mehmet Kutsal, Hamdi Şener,
Hidayet Tütüncü, Şevket Akbaş, İsmail Barlas, Mehmet Uğur, Halil Tokel, Hilmi Karasu,
İsmail Çakırgöz, Salim Akgün, İsmail Akpınar, Süleyman Doyuran, Mümin Tanık, Nuri
Kaya.467
İncirliova
Asil üyeliklere: Mahmut Oral, Ahmet Yunus, Hüseyin Kocabıyık, İzzet Ergün,
Mevlüt Atçalı, Avni Aksoy, Abdül Kurt, Rıfat Balkan, Fevzi Çetin, Kadri Aydınoğlu, Mestan
Çetindağ, Cemal Türker.
Yedek üyeliklere: Feyzullah Gülay, M.Ali Beyazoğlu, Mehdi Şener, Zülfikar
Gündüz, Ali Rıza Becerik, Ali Akdoğan, Mehmet Nuri Aluş, İshak Barut, Salih Eker, Behçet
Emre, Münir Akgül, Ömer Güner.468
Koçarlı
Asil üyeliklere: Hüseyin Pirlibeyli, Muharrem Tozkoparan, Kemal Çetin, Mehmet
Çobanoğlu, Hasan Kural, Ahmet Konya, Halil Şahinci, Hamit Pehlivan, Nazmi Koç, Mustafa
Sarı, İsmail Canbolat.
Yedek üyeliklere: Arif Şahinci, Niyazi Şahinci, Ahmet Eroğlu, Ahmet Pazarçeviren,
Zihni Sipahi, Fahri Özcan, Recep Poyraz, Ramazan Alper, Süleyman Erdem, Aziz Bilgili,
Murat Cihanoğlu, Osman Uğur.469
466
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
468
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
467
167
Seçime Demokrat Parti katılmamışsa da bu partiye mensup bazı vatandaşların oylarını
kullandıkları hatta CHP adaylarına da oy verdikleri görülmüştür. Demokrat partiyi temsilen
sandık başında müşahitler bulunmuşlardır.
Çine’de Demokrat Parti mensupları, kendi partililerin tespit ettiği kendi partili
arkadaşlardan mürekkep listeye oy verdikleri görülmüştür.
Nazilli’de Çapa Hasan mahallesinde, sandık başında bulunan Demokrat Parti
müşahidi, defterleri tetkik etmek istemiş, kendisine görevi hatırlatılarak isteğinin kanunsuz
olduğu söylendiğinden sandık başını terk etmiştir. Biraz sonra oraya giden Nazilli Demokrat
Parti Başkanı Dr. İsmail Hakkı Şevkay’da oy pusulalarının seçicilere okunması gerektiğini
söylemişse de bizzat seçiciler, gizli seçim hükümleriyle bu isteğin bağdaşmayacağını
bildirmişlerdir.
Bütün il çevresinde başkaca hiçbir hadise olmamış tam bir serbesti içinde geçen
seçimler 19’da bitirilerek sabaha kadar tasnif yapılmıştır. Yeni meclislerde yer alan bütün
arkadaşları kutlar ve bu seçimin ulus ve yurdumuz için hayırlı olmasını dileriz.470
SEÇİMLERE İŞTİRAK CETVELİ
İl, İlçe, Bucak
470
Oya katılanlar
Nispeti
Aydın
8987
4775
53
İncirliova
1746
1129
65
Germencik
1740
889
66
Umurlu
1815
1130
62
Bozdoğan
2183
1520
77
Yenipazar
2144
1050
50
Çine
1887
1178
64
Karacasu
1630
1285
76
Nazilli
5000
2442
50
Atça
2699
1706
63
Kuyucak
1528
1259
84
Söke
5259
2806
59
Koçarlı
1127
676
61
−−−−−−−−−−−
−−−−−−−
37330
22845
Toplamı
469
Oy sahibi
Aydın Gazetesi, 25 Mayıs 1946.
Aydın Gazetesi, 28 Mayıs 1946.
−−−−−−
64471
168
Bozdoğan
25 Mayıs 1946 günü bütün hazırlıkları tamamlanmış olan Belediye seçimi çok
hararetli geçmiştir. Herkes oyunu kullanmayı, kutlu bir haktan mahrum kalmak ve en şerefli
bir vazifeyi yapmamış olmak telakki ederek bu milli bayrama katıldılar. Seçim hadisesiz ve
normal bir hava içinde saat 19’da tamamlanmış, saat 20’de Kaymakamın nezareti altında
tasnife başlanmış ve aşağıda adları bildirilen arkadaşlar asil ve yedek üyeliklere getirilmiştir.
Asil üyeler: Kemal Tuğrul, Kazım Selçuk, Ahmet Kılavuz, Tevfik Şener, Sait
Yıldırım, Mehmet Şanlı, Mustafa Silvan, Kazım Keskinkılıç, Hakkı Eren, Namık Atalay,
Mehmet Zengin, Ahmet Şahin, Kemal Akalın, Hakkı Siber, Hilmi Aysan, Nurettin Karakaş.
Yedek üyeler: Hilmi Kavaklı, Ahmet Pirim, Şemi Duyar, Mehmet Saraç, Mustafa
Şahin, Rıfat Aydın, Halil Çetinkaya, Niyazi Çınar, Kemal Şen Yılmaz, Ahmet Yörük, Ali
Devecioğlu, Mehmet Uzgut, Selahaddin Temel, Cevat Çırpanlı, Sabri Eser.472
Germencik
Burada Belediye seçimi çok ilgili geçmiştir. Hiçbir olay çıkmadan bitirilmiştir. Saat
19’da seçim bittikten sonra Belediye Başkanı tarafından Halkevinde seçim kurullarına bir
yemek verilmiştir. Demokrat Parti müşahitlerinin de bulundukları bu yemekte Neşet Zincirci
seçimde görev alanlara teşekkür ederek, seçimde herhangi bir kanunsuzluk ve usulsüzlük olup
olmadığını sormuştur, seçimlerin kanun hükümlerine uygun geçtiği ittifakla bildirilmiştir.
Asil üyeler: Faik Üretmez, İsmail Pekcan, Ahmet Özaydın, Neşet Zincirci, Hilmi
Özkan, Ahmet Mumcu, Hamdi Kızılcık, Durmuş Ali Moralı, Halil Kıroğlu, Nuri Zincirci,
Mehmet Peynirci, Cemal Derya, Ahmet Helvacı.
Yedek üyeler: Ahmet Tırtıl, Kamil Ünlütürk, Yaşar Adalı, Mehmet Gördesli, Mustafa
Tabancı, Orhan Germen, İhsan Kisirli, Mansur Geyik, Mehmet Zeybek, Mehmet Gönel,
Mehmet Aksoy, Nuri Özsoy, Mustafa Erçin.473
Umurlu
Asil üyeler: Mehmet Yalçın, Yahya Çayırlı, Mehmet Çakıcı, Ahmet Bozkurt, Mehmet
Bozkurt, Mustafa Yalçınkaya, Hasan Toros, Mustafa Solak, Mehmet Posacı, İbrahim Çörüş,
Mehmet Dirik, Cavit Çayırlı, Abdullah Erden.
471
Aydın Gazetesi, 28 Mayıs 1946.
Aydın Gazetesi, 1 Haziran 1946.
473
Aydın Gazetesi, 1 Haziran 1946.
472
169
Yedek üyeler: Salih Çayırlı, Mustafa Sinan, Mehmet Coşkun, Mustafa Posacı,
Mustafa Onur, Sadık Sarı, Mehmet Şentürk, Mehmet Benli, Ahmet Gündoğan, Mehmet
Kayahan, Mustafa Erol, Halil İbrahim Pınar, Nuri Altınel.474
Nazilli
Nazilli ilçesi çevresinde belediye başkanlıkları seçimleri yapılmış, Nazilli belediye
başkanlığına Rıfat Tunçer, Atça Belediye başkanlığına Mustafa Aksoy, Kuyucak belediye
başkanlığına da Arif Eyirgen tekrar ve ittifakla seçilmişlerdir.475
İncirliova
CHP İl İdare Kurulu başkanı Neşet Akkor’un başkanlığında yapılan parti
toplantısından sonra belediye meclisi toplanarak Mahmut Oral’ı tekrar belediye başkanlığına
ittifakla seçmiştir. Kadri Aydınlıoğlu, Mehmet Ali Bezazoğlu’nu başkan vekilliklerine ve
Fevzi Çetin ile Rıfat Balkanı meclis kâtipliklerine seçen meclis ilk toplantısını bitirmiştir.
Mahmut Oral üçüncü defa belediye başkanı seçilmektedir. Belediye başkanlığı
zamanından güzel İncirliova’ya birçok eserler kazandırmış, kasabanın çehresini değiştirmiştir.
Mahmut Oral daha önceleri başında bulunduğu gençlik kulübünü ilimizde bir varlık olarak
yükseltmiş, çokluk ilçelerimizde bile gençlik teşekkülleri yokken, İncirliova takımını bölge
birinciliğine kadar çıkarmıştır.476
Yenipazar
Yenipazar Belediye başkanlığına tekrar ve ittifakla Ali Remzi Gürsoy seçilmiş, bu
seçim burada büyük sevinçle karşılanmıştır.477
Karacasu
Karacasu’da toplanan belediye meclisi CHP ilçe idare kurulu üyelerinden Mehmet Ali
Tunçer’i ittifakla belediye başkanlığına seçmiştir.478
Bozdoğan
Bozdoğan Belediye Başkanlığına CHP ilçe idare kurulu üyelerinden Nurettin Karakaş
seçilmiştir.479
Aydın Merkez
Aydın Belediye başkanlığı için Parti binasında parti yoklaması yapılmıştır. CHP Bölge
müfettişimiz Dr. Fazıl Şerafettin Bürge’nin başkanlığında toplanan yoklamada, Vali Selim
Gündoğan ile CHP İl İdare kurulu başkan ve üyeleri bulunmuşlardır.
474
Aydın Gazetesi, 1 Haziran 1946.
Aydın Gazetesi, 4 Haziran 1946.
476
Aydın Gazetesi, 4 Haziran 1946.
477
Aydın Gazetesi, 4 Haziran 1946.
478
Aydın Gazetesi, 4 Haziran 1946.
479
Aydın Gazetesi, 4 Haziran 1946.
475
170
Yoklamaya Belediye meclisinin yeni üyeleri, Ankara’da bulunan bir arkadaş hariç
olmak üzere tamamen katılmışlar ve çoğunlukla, CHP Merkez Aydın ilçe idare kurulu
üyelerinden Orhan Çiftçi’yi Aydın Belediye başkanlığı için parti adayı seçmişlerdir.480
Çine
Çine CHP Bölge Müfettişi Dr. Fazıl Bürge bugün buraya gelerek Belediye başkanlığı
için yapılan parti yoklamasında bulunmuştur. Yoklamada oy birliği ile Belediye başkan
adaylığına seçilen, Eski Belediye başkanı Osman Balaban, Belediye meclisinin toplantısında
da oy birliği ile Belediye başkanlığına seçilmiştir.
Söke Belediye Meclisi bugün toplanarak Belediye başkanlığına, oya iştirak eden on
dokuz üyenin ittifakı ile Adil Azbazdar’ı seçmiştir.481
480
481
Aydın Gazetesi, 6 Haziran 1946.
Aydın Gazetesi, 6 Haziran 1946.
171
3.1.5.1 Demokrat Parti Hazırlıkları
Genel seçimler Anayasa’ya göre dört yılda bir yapılırken CHF tarafından bir yıl öne
alınmıştır. Bu nedenle VII. Dönem TBMM’si 3 yıl görev yapmıştır. Normalde 1947 yılının
Ekim ayında yapılması gereken seçimin 21 Temmuz 1946 tarihinde yapılmasına karar
verilmiştir. Seçim öncekilerin aksine tek dereceli yapılmıştır ve oy çokluğu esasına dayalı
olmuştur. CHF, seçimlerin öne alınmasını çok partili yaşama geçilmesiyle meclis
çalışmalarının aksamasını gerekçe göstermiştir. Celal Bayar ve Adnan Menderes, erken seçim
kararının TBMM’den geçmemesi için çok çaba sarf etmiş, ancak bunda başarılı
olamamışlardır. Muhalefet erken seçim kararıyla tam bir şok yaşamıştır. Demokrat Parti
Genel Merkezi, bu karara karşı strateji geliştirmek için DP il başkanlarını derhal Ankara’ya
davet etmiştir.16 Haziran 1946 tarihinde gerçekleşen Ankara’daki toplantıda DP’nin seçime
katılma kararı çıkmıştır.482
3.1.5.1.1 Seçim Hazırlıkları
Partilerin seçim hazırlıkları çok gergin bir atmosferde geçmiştir. Demokrat Parti,
taraftarlarını meydanlara davet etmiştir. Demokrat Parti’nin tertip etmiş olduğu bu büyük
mitingler o döneme kadar Türk demokrasi tarihinde alışılmadık bir görüntü oluşturmuştur.
DP’nin en büyük propaganda aracı bu düzenlemiş olduğu mitingler olmuştur. Bu mitinglere
binlerce kişi katılmıştır. Tek parti yönetimi nedeniyle bu duruma pek alışık olmayan CHF, bu
mitingleri anarşi ya da ihtilal hareketi olarak görmüştür.
Aydın ilinde Demokrat Partililer en ücra köylere kadar giderek partilerini tanıtmaya
çalışmışlardır. Demokratların halka yaklaşımı bu partiye olan sempatiyi artıran unsurlardan
biri olmuştur.
Celal Bayar ve Adnan Menderes 1946 yılı Temmuz ayının ikinci haftası seçim
çalışmaları yapmak üzere birlikte Ege gezisine çıkmışlardır. İki lider önce İzmir’de
düzenlenen mitinge katılmışlar daha sonra da 17 Temmuz 1946 günü düzenlenen Aydın
mitingine katılmışlardır. DP yanlısı gazeteler ise seçim sürecinin başladığı ilk günden son
güne kadar büyük başlıklarla vatandaşı seçime iştirak etmeye ve DP’ye oy vermeye davet
etmişlerdir.
3.1.5.1.2 Seçim Komisyonunun Teşekkülü
1946 seçimlerinde Aydın ili,426 seçim bürosuna ayrılmıştır. Merkez İlçe’de 113,
Bozdoğan’da 62, Çine’de 83, Koçarlı’da 24, Nazilli’de 81, Söke’de 39 adet seçim komisyonu
482
Tasvir, 13 Haziran 1946.
172
kurulmuştur.1946 seçimleri yapılırken seçimler üzerinde henüz adli teminat yoktur. İl seçim
kurulları ya da komisyonları idari denetim adı altında oluşturulmuştur. Seçim kurullarının başı
hâkimler değildir. Aydın’da il seçim kurulu şu şekilde oluşturulmuştur:
Salim Gündoğan
Başkan, Aydın İl Valisi
Orhan Çiftçi
İkinci Başkan, Aydın Belediye Başkanı- CHP
Etem Menderes
Üye-DP İl Başkanı
Ahmet Emin Arkayın
Üye- CHP
Rıfkı Ulusoy
Üye
Fuat Dürük
Üye
Eyüp Şahin
Üye
Hüsnü Cihan
Üye
Dr. Nuri Erkan
Üye
İrfan Saylam
Üye483
3.1.5.1.3 Seçim Adayları
1946 seçimlerinde DP adaylarının 52’si avukat, 41’i çiftçi, 40’ı doktor, 15’i emekli
general, 14’ü mühendis, 13’ü öğretmen geri kalanı çeşitli meslek sahipleridir. DP, 49 ilde
seçimlere katılmış ve bu illerden 273 aday göstermiştir.
Aydın ilinde DP adayları konusunda pek çok kişinin adı ortaya atılmıştır. Nazilli’de
Şevki Hasırcı DP’den adaylığını koymak istemiştir. Bu nedenle yaşını düzeltmek üzere
mahkemeye başvurmuştur. Eski jandarma karakol komutanlarından ve kömür tüccarı Emin
Ünal, DP Müteşebbis Heyeti üyesi fabrikatör Ali Nihat Amasya’nın damadı Yüksek Ticaret
Okulu Memuru Kemal Topeli’nin DP’den aday olacakların arasında adı geçmiştir. Albay Ali
Rıza’nın Nazilli muhitinden ve DP listesinden aday olacağı açıklanmıştır. Sonuç olarak DP
Aydın milletvekilleri adayları olarak şu isimleri açıklamıştır:
Adnan Menderes
Zekayi Kavur
Av. Cevat Ülkü
Ahmet Or
Dr. Mükerrem Sarol
Ahmet Vehbi Ayaydın
Bağımsız Adaylar:
483
TBMM, TBMM Üyelerine Ait Sicil Defterleri, VIII. Dönem, Defter No:96, Zarf No:6.
173
Avni Deniz484
Halit Çayırlı.485
3.1.5.1.4 Seçim Sonuçları
Dönemin seçim sistemi gereğince Aydın’da en çok oyu CHP almış ve buna göre
Aydın CHF adaylarının tamamı meclise girerken, DP adayları ve bağımsızlardan milletvekili
seçilen olmamıştır. Seçim mazbatalarına göre Aydın’dan milletvekili seçilen CHP adaylarının
aldığı oyların kesin dökümü ise şöyledir:486
General Refet Alpman: 62.058
Dr. Mazhar Germen:58.319
Nuri Göktepe:
Avukat Neşet Akkor:59.460
Ahmet Emin Arkayın:59.432
Emin Bilgen:57.636
Mithat Aydın:59.741
21 Temmuz 1946 seçimleriyle 1946–1950 yılları arasında görev yapan VIII. Dönem
TBMM’si oluşmuştur. Bu dönemde Aydın milletvekillerinin tamamı CHP’lidir.1948
senesinde yapılan ara seçimlerinde de bu durum değişmemiştir.1946 genel seçimleri
sonucunda ülke genelinde CHP 396, DP 61, Bağımsızlar 7 milletvekilliği kazanmıştır.487
484
Anadolu, 16 Haziran 1946.Aydın ortaokulu öğretmenidir.
BCA, 490.01/139.560.1.
486
Demokrat İzmir, 17 Temmuz 1946.
487
Yeniyıldız, N.(1996), VIII. Dönem TBMM( 1946-1950), S.36.
485
174
3.1.6 1950 yılı Belediye Seçimleri
Aydın ilinde başlayan seçmen kütüklerinin düzeni işi büyük bir intizamla devam
etmiş, birçok bölgelerde kütükler bitirilerek dünden itibaren askıya çıkarıldığı öğrenilmiştir.
Vilayet makamı seçmen kütüklerinin itina ile düzenlenmesi ve hiçbir vatandaşın kayıt harici
kalmaması hususlarında titizlikle durmaktadır.488
Aydın’da Belediye seçimleri olaysız ve oldukça alakasız geçmiştir. Atça ve
Kuyucak’ta CHP, diğer 13 ilçe ve bucakta da DP ayları kazanmıştır. Pazar günü yapılan
Belediye seçimleri Aydın ilinin her tarafında genel anlamda olaysız geçmiştir. Atça’da iştirak
nispeti %67, Aydın’da %48,5’tir.Diğer yerlerden henüz kati neticeler alınmamıştır. Bununla
beraber gelen haberlerden ilimizde seçimlerin oldukça alakasız geçtiği anlaşılmaktadır.489
Aydın şehrinde seçime takaddüm eden günlerde DP adayları ve mensupları arasında
yoklama kurulunca tespit olunan adaylar üzerinde bazı propagandalar yapılmış ve listeden
birçok isimler çizilmişti. Hatta dört isimli listelerin bile dağıtıldığı görülmüştür. Tasnif sonucu
ortaya çıkan asil adaylar yedek adaylara dönüştürülmüş ve propaganda devam etmiştir.490
488
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1950.
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1950.
490
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1950.
489
175
3.2 Genel Seçimlerin Aydın’daki Yansıması
3.2.1 1931 yılı Genel Seçimleri
Üçüncü meclis döneminde, 1927’den 1930’a kadar siyasi mücadeleler açısından sakin
geçen bir dönemin ardından gelen Serbest Cumhuriyet Fırkası kanalıyla açılım politikası
beklenen sonucu vermemiş, güdümlü muhalefet partisi tahmin edilmeyen bir destek
almıştı.491Bu durum ülkede CHP’nin politikalarından hoşnut olmayan bir kesimin olduğunu
gösteriyordu.3 Mart 1931’de Mustafa Kemal Paşa, CHP Genel Başkanı sıfatıyla meclis grup
başkanlığına bir yazı göndererek bu duruma da dikkat çekti ve seçimlerin yenilenmesi
talebinde bulundu. Mustafa Kemal Paşa yazısında şunları söylüyordu:
“ Son aylarda Cumhuriyet Halk Fırkası’nın memleketteki, Büyük Millet Meclisi’ndeki
ve hükümetteki idari ve siyasi faaliyeti aleyhinde bir hava yaratılmaya çalışıldığı malumdur.
Asırlarca mühmel bırakılmış olan bir memlekette ve bir millet hayatında birçok eksiklikler ve
ihtiyaçlar olması tabiidir; bundan başka milleti kurtarıcı esaslı bir siyasetin tatbikatından
memnun olmayacak kimselerin bulunacağı da şüphesizdir. Buna rağmen millet kütlesinin
doğru görüşü ve iyi hissi bozulmamıştır. Üç ayı geçen bir zamandan beri hemen bütün
memlekette yaptığım tetkiklerde bu hakikati yerinde ve yakından gördüm; bununla beraber
hakikate göz yumanlar ve hakikati olduğundan başka göstermeye çalışanlar da olmuştur.
Fırkamın millet ve memleket için en hayırlı ve isabetli programın kendi programı olduğuna ve
milletin kendisiyle beraber bulunduğuna tam kanaati vardır. Fırkamız, milletin kendisine olan
emniyet ve itimadını en şüpheli ve tereddütlü nazarlar karşısında her zaman ispat edecek
vaziyettedir. Bir defa bunun için, bundan başka önümüzdeki yıllarda tatbikini muvafık
gördüğü tedbirlerde, milletin iştirak ve mutabakatı derecesini anlamak için umumi reisi
bulunduğum Cumhuriyet Halk Fırkası’na mensup mebusların intihaplarını yenilemelerini
muvafık mütalaa ediyorum.”492
Mecliste okunan bu yazı neticesinde 5 Mart 1931’de mecliste görüşüldü ve
bekleneceği gibi mecliste hazır bulunan 268 milletvekilinin oybirliği ile seçimin yenilenmesi
kararı alındı.493
Üçüncü Meclis 26 Mart 1931’de son toplantısını yaparak dağıldı, ardından ülke seçim
atmosferine girdi. Kısa süre içinde CHF’nin ikinci seçmen adaylarının isimleri gazetelerde
yayınlanmaya başladı.63 ildeki ikinci seçmenlerin seçimine Nisan başında başlandı.2 Nisan
491
Ahmet, Demirel, Tek Partinin İktidarı, Türkiye’de Seçimler ve Siyaset( 1923-1946), İletişim Yayınları,
İstanbul, 2013, s.113.
492
Aktaran Fahri Conker, Türk Parlamento Tarihi, TBMM IV. Dönem(1931-1935), Cilt 1, TBMM Yayınları,
Ankara 1996, s.3.
493
TBMM, Zabıt Ceridesi, Devre III. Cilt 26, S.18-19.
176
tarihli Cumhuriyet seçimlerin ilk aşamasının Ankara’da 2 Nisan, İstanbul’da ise 8 Nisan’da
yapılacağını duyurdu.
Ülke genelinde seçime katılma oranı bir önceki seçime göre artmış, 1927’de % 23 olan
katılma oranı bu kez %45 olarak gerçekleşmişti.494
Genel seçimde 287 CHF adayının seçimden başarıyla çıktılar. Sonuçlar alındıktan
sonra Cumhuriyet bunu şu şekilde duyurmuştur:
“Halk Fırkası’nın 63 vilayette gösterdiği 287 namzet müttefikan intihap edildi.”495
Müntehip sani seçimi Aydın ilinde devam etmektedir. Sandık başlarında göze
çarpacak derecede mahsus bir sessizlik vardır. Efkâr-ı umumiye iki dereceli olan bu şekli
seçimden âdem-i memnuniyetini bu vesile ile izhar etmekten çekinmiyor. Birçok sandıkta
rivayete nazaran %20 oy temin edilememiştir. Belediye seçimlerinde oyuna hâkim olan
seçmenleri görmek, demokrasi zevkinin sürdürülmesi neticesinde önemli olmuştur. Ancak
milletvekili seçimlerinde bu sükûnet nedendir? Bu anlaşılması zor olan bir sorudur. Hakiki
amele ve çiftçiden seçilecek olan mebusların memleketi cumhuriyetin gereklerini insanlara
anlatacaklarından şüphe yoktur.496
Aydın’da müntehibi sani intihabatı hitam bulmuştur. Rivayete göre vilayetin genel
aksamındaki intihap son günlerde hitama ermiş gibidir. Şimdiki halde yeni mebusların
seçilmesine intizar edilmektedir.497
Aydın’da müntehibi sani seçimi bitmiştir. Merkez kasabaya ait 3214 müntehipten
2396 müntehip yani % 74,5 oranla oyunu vermiştir. Merkez kazanın 17949 müntehipten 1226
müntehip oyunu kullanmış ve iştirak oranı % 64’tür.498
494
Esat Öz, Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992, s.160.
Cumhuriyet, 27 Nisan 1931.
496
Yeni Asır, 13 Nisan 1931.
497
Yeni Asır, 14 Nisan 1931.
498
Yeni Asır, 15 Nisan 1931.
495
177
3.2.2 1935 yılı Genel Seçimleri
Dördüncü Meclis 5 Aralık 1934’te yapılan toplantının ilk oturumunda İsmet
İnönü’nün ve arkadaşlarının verdiği öneriyi oybirliğiyle kabul ederek seçimin yenilenmesi
kararı aldı.499Aynı gün yapılan ikinci celsede Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda önemli
değişiklikler yapıldı. TBMM’de hazır bulunan 258 milletvekilinin oybirliğiyle gerçekleştirilen
bu değişikliklerle genel seçimlerde kadınlara da seçme ve seçilme hakkı tanındı. Milletvekili
seçilebilme için 30 yaşını tamamlamış olmak koşulunda herhangi bir değişiklik olmamıştı
ama bu yaş sırını geçen kadınlar da artık milletvekili seçilebilecekti. Ayrıca oy kullanma yaşı
18’den 22’ye yükseltildi.500Anayasa değişikliğinin hemen ardından seçim kanunu da
değiştirildi ve kadınlara oy hakkının verilmesiyle, meclis üye sayısı hesaplanırken önceden
her 20.000 erkek nüfusa bir milletvekili şeklinde hesaplanan sayı, her 40.000 toplam nüfusa
bir milletvekili şeklinde değiştirildi.501
Seçimin ilk aşaması tamamlandıktan sonra sıra partinin milletvekilleri adaylarını
belirlemeye geldi. Birçok kişi parti genel merkezine adaylık başvurusunda bulundu.21 Ocak
günü itibariyle, milletvekili adaylığı için parti merkezine başvuranların sayısı iki bini aştı,
bunların 200 kadarı kadındı.502
Seçimin ikinci aşaması 8 Şubat’ta yapıldı ve bir gün içinde tamamlandı.
Beklenebileceği gibi, partinin 17’si kadın olan 286 adayı oybirliği ile milletvekili seçildi.9
Şubat tarihli Cumhuriyet seçim sonuçlarını “Türk ulusu Atatürk’ün istediği itimadı bir kere
daha gösterdi. Fırka namzetleri yurdun her yerinde ittifakla seçildiler, on üç müstakil saylav
da belli oldu.” başlığıyla duyurdu.503
Mustafa Kemal Atatürk de vatandaşlara bir beyanname yayınlayarak şunları
söylemiştir:
“Bana ve partimize güveninizi gene gösterdiniz. Saylav namzedi olarak size sunduğum
arkadaşları yüce seçiminize değerli buldunuz. Ulusça gösterilen birlik ülküye bağlılık bütün
gözleri yeniden yurdumuza çekmiştir.1935 seçiminin bittiği bu, 8 Şubat akşamı Türkiye, iç ve
dış alanlarda bundan sonra da karşılaşabileceğimiz türlü meseleler önünde nasıl bir azim ve
kuvvet manzarası göstereceğini bir daha acuna bildirmiş oldu. Öz dileğimiz yurdun yüceliği
yurttaşın genliğidir.”504
499
TBMM ZC, Devre IV, Cilt 25, s.81.
TBMM ZC, Devre IV, Cilt 25, s.82-85.
501
TBMM ZC, Devre IV, Cilt 25, s.85-86.
502
“Saylav Seçim Hazırlığı”, Cumhuriyet, 23 Ocak 1935.
503
Cumhuriyet, 9 Şubat 1935.
504
Mustafa Kemal Atatürk, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Cilt IV, Ankara, Atatürk, Kültür, Dil
ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1991, s.644, Cumhuriyet, 9 Şubat 1935.
500
178
Söke
Aydın ili Söke ilçesi genel seçimleri parti adayları Aydın gazetesinden alınan bilgiye
göre verilmiştir:505
Kemalpaşa Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Mensube Çital, kaymakam Bay Sadi karısı Bayan Mevlüde, Dr. Bay Raif,
Bayan Zehra, Bat Hulusi, Avukat Bay Cavit, Bay Avni Bakkal, Bay Abdullah Uncu, Bay Nuh
Dramalı, Bay Ali Kopal, Bay Ali Katerineli.506
Konak Mahallesi intihap şubesi:
Bay İsa Ruhi, Bayan Sabiha Gür, Bay Mustafa Ersoy, Bay Hüseyin Özbaş, Bay Kazım
Nuri, Bay Şakir, Bay Rahmi Kocagöz, Bay Kemal Giritli, Bay Osman Rıfkı.
Çeltikçi Mahallesi intihap şubesi:
Bay İbrahim Yenişehirli, Bay Hasan Veyis, Bay Mehmet Ali Pomak, Bay Hüseyin
Elbiseci, Bay Halil Eczacı, Bay Mehmet.507
Yeni Cami Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Zeynep Altümsek, Bayan Lütfiye Bozyaka, Bay Mehmet Ali, Doktor Bay Raif,
Bay Hüseyin Sarayköylü, Bay Hüseyin Ömer.
Özbey intihap şubesi:
Bay Yusuf, Bay İbrahim Mesut, Bay Mehmet Gümenezli, Bay Ali demir Tayyare. 508
Çalıköy intihap şubesi:
Bay Necip Aydınlı, Bay Raşit Özbaşlı, Bay Abdullah Karahayıtlı.
Kemer intihap şubesi:
Bay Mehmet Muhtar.
Avşar intihap şubesi:
Bay Osman Avşarlı İbrahim oğlu, Bay Necip Ersoy, Bay Raşit Azaplı.
Atburgazı intihap şubesi:
Bay Halil Güllübahçe, Bay Atburgazı muhtarı, Bayan Zehra, Bay Ziya Ersoy.509
Doğanbey intihap şubesi:
Bay Asım, Bay Şevket Akbaş, Bayan Sabriye Turgut Doğanbeyli.
Akköy intihap şubesi:
Bay Mustafa Akköy, Bay Ali Rıza, Bay Mehmet Yoranlı oğlu.
505
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
507
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
508
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
509
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
506
179
Sarıkemer intihap şubesi:
Bay Mustafa Ali, Bay Mustafa Serçinli, Bay Eyüp Özbaş.
Yenihisar intihap şubesi:
Bay Esat, Bay İbrahim Kasabaki, Bay Hasan Çarıkçı.
Kayıklı intihap şubesi:
Bay Halil Arif.
Arslan Yaylası intihap şubesi:
Bay Kamil Yaylalı, Bay Ali.
Kısır İntihap şubesi:
Bay Mustafa döşemeci, Bay Mustafa Aşıtepe, Bay Abdurrahman Hilmi.510
CHF Aydın Merkez Kazası İkinci Müntehip Adayları
Cuma Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Bedriye Deniz, Bay Sırrı Hun, Bay Asaf Gökbel, Bayan Melek Ahmet, Bay
Tabak Ahmet, Dr. Bay Mithat, Bay Ahmet Şakir oğlu, Bay Raif Feyzi Aydoğdu.
Güzelhisar Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Huriye, İbrahim Posacı, Bay Ömer Ay Aydın, Bay Hasan Bakkal, Bay halim
Fabrikacı, Bay Osman Bircan, Bay Şevket Eczacı, Bay Hüsnü, Bay Arif Bakkal, Bay Eyüp
Fabrikacı, Bay Talat Posacı, Bay Salih Akbaş.
Ramazanpaşa intihap şubesi:
Dr. Bay Nafız Yazgan, Bayan Cemile Neşet.
Köprülü Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Seniye, Nafız Karabudak, Bay Nadir Birvar, Bay Ekrem Cemal. 511
Mesudiye Mahallesi intihap şubesi:
Bayan Hamide Halil, Bayan Nedime Şölen, Bayan Hikmet Ragıp, Bay Hamid, Bay
Ragıp.512
Çeştepe köyü intihap şubesi:
Bayan Ulviye Bircan, Bay Ahmet Duman, Bay Sait, Bay Vasfi Bilge.
Işıklı köyü intihap şubesi:
Bayan Nedime Tezer, Bay Nuri Işıklı, Bay Raif, Avukat Bay Ahmet Nesip.
510
Aydın Gazetesi, 14 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
512
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
511
180
İmamköy intihap şubesi:
Bayan Yegâne Gökbel, Bay Şerif Pehlivan, Bay Kırlı, Bay Ali Karaköy.
Horoz köy İntihap şubesi:
Bay Mehmet Köseoğlu, Bay Feyzullah.
Kalfaköy intihap şubesi:
Bayan Aliye Teker, Bay Avukat Osman.
Umurlu intihap şubesi:
Bayan Vedia İbrahim, Hasan Nigar İhsan, Bay Rıfat Nuri, Bay İbrahim necip, Bay
Ahmet Çayırlı, Bay İhsan Necip, Bay Ahmet Emin Arkayn, Bay Cemal Posacı.513
Dalama merkez intihap şubesi:
Bayan Şadiye Hilmi, Bayan Emire Osman, Bayan Emire Ahmet Şakir, Bayan Lütfiye
Halil, Bay Murat Durmuş, Bay Muammer Nuri, Bay Kemal Yağcı, Bay Mehmet Adanır, Bay
Hüseyin Korun, Bay Mehmet Yılmaz.514
Karahayıt intihap şubesi:
Bayan Şadiye Ahmet Nesip, Bay İsmail Mehmet, Bay Ahmet Göderen, Mehmet
İbrahim Göderen, Arif Mehmet Alanlı.
Gölhisar intihap şubesi:
Bayan Naciye Becerik, Bay Tahir, Bay Rıfat, Seyfi Tezer, Bay Fahri, Bay Hilmi.515
Koçak intihap şubesi:
Bayan Fatma Şükrü, Bayan Nebahat Muharrem, Bay Mehemt İbrahim, Bay Halit
Âlim, Bay Mahir Hüseyin Helvacı, Bay Mehmet Tavaslı.
Köşk merkez intihap şubesi:
Bayan Naciye Turgut, Bayan Kamile, İsmail Sökeli, Bay İbrahim Etem, Bay Mehmet
Şakir, Bay Ali Koç, Bay Emin Ahmet, Bay Osman, Bay Tevfik.516
Şehköy intihap şubesi:
Bayan Ayşe Ünal, Bayan Ruhiye, Abdurrahman, Bay Murat Beyköy, Bay Mustafa,
Ömer Çiftlik, Bay İsmail, Bay Hamit Ali, Bay Âlim, Halit Uzundere, Bay İsmail.
Karapınar merkez intihap şubesi:
Aydın saylavı Bay Adnan, Aydın Saylavı Bay Fuat, Fırka vilayet başkanı Bay Etem
Kadri, Bayan Vecihe, Sırrı Hun, Bayan Saime Yazgan, Bay Rıfat Topçu oğlu, Bay Mehmet
Avni, Bay Hüseyin Kocabıyık, Bay Yusuf Selahattin, Bay Ramazan oğlu Ahmet.
513
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
515
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
516
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
514
181
Erbeyli intihap şubesi:
Bay Halit, Bay Dr. Ziya, Bayan Sıdıka Kemal, Bay Neşet Nazım, Bay Mehmet Nuri.
Kızılcaköy intihap şubesi:
Bay Sedat Nuri, Bay Muharrem Ertopçu, Bay Osman Becerik.517
Meşeliköy intihap şubesi:
Bay İsmet Erdoğan, Bay İbrahim Erdoğan, Bay Ziya Eczacı Aydın.
Osmanbükü köy intihap şubesi:
Bayan Naciye Akan, Bay Behçet Akan, Bay Tahir Kenan, Bay Mehmet Tütüncü.
Germencik Merkez intihap şubesi:
Bayan Ferhunde Sabri, Bayan Naciye Özer, Bayan Şükriye Yalçınkaya, Bay Muzaffer
Keskin, Bay Tevfik Pazarçeviren, Bay Recep Alp, Bay Nuri Zincirci, Bay Hüseyin Avni
Akkaya, Bay Nuri Karaağaçlı, Bay Cemil Özer, Bay Hidayet Aşçı, Bay Dr. Sabri, Bay
Mustafa Pazarçeviren.518
Karaağaçlı intihap şubesi:
Bayan Emine Kırbıyık, Bay Abidin Üzümlü, Bay İzzet Karaağaçlı, Bay Nuri, Bay
Bekir Helvacı, Bay Nafız Karabudak, Bay Durmuş Ali, Bay Hasan Mehmet, Bay Ahmet, Bay
Reşit.
Çamköy intihap şubesi:
Bayan Sıdıka Pazarçeviren, Bay Kerim Mursallı. Bay, Hüseyin Kırbıyık.
Ortaklar intihap şubesi:
Bay Faik Aşkın, Bay Mustafa Enver, Bay Himmet Hacı, Bay Tahir, Bay Behçet Veli,
Bay İsmail Rasim, Bay Ali Vassaf, Bay İbrahim Rıfat.519
Bıyıklı intihap şubesi:
Bayan Münevver Emin, Bay Ali Karpuzlulu, Bay Kadri Muhtar, Bay Eyüp Yeniköylü,
Bay Ali Rıza Kızılkayalı, Bay Kamil Kasaplarlı, Bay Hakkı, Bay Osman. 520
Güdüşlü intihap şubesi:
Bay Hüseyin Muhtar, Bay İbrahim Kahyaoğlu, Bay Bekir Pala.
Dedeköy intihap şubesi:
Bay Zeki Yunus, Bay Koca İbrahim oğlu Ali Muhtar, Bay Şevki.
Koçarlı merkez intihap şubesi:
517
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
519
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
520
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
518
182
Bayan Ayşe Yazgan, Bayan Cavide Osman, Bay İsmet Ziya, Bay Ahmet Şahin, Bay
Ahmet Hamdi.521
Çulhalar intihap şubesi:
Bay Mehmet Hakkı, Bay Halil İbrahim, Bay Ali Yatıkçı.
Cincin intihap şubesi:
Bay Tahir, Bay Hasan, Bay Süleyman Raif, Bay Hasan İdikut.
Çakırbeyli intihap şubesi:
Bayan Zahire Etem, Bayan Şevket Süleyman, Bay Osman.522
KARACASU:
Çiftlik intihap şubesi:
Bayan Huriye, Bay Hüdaverdi, Bay Hüseyin Mehmet.
Yenice intihap şubesi:
Bay Hüseyin, Bay Süleyman Çavuş, Bay Ali Onbaşı, Bay Mustafa, Bay Mehmet, Bay
Şerif Ali.523
Karacaören intihap şubesi:
Bay İsmail, Bay Mehmet Musa Kâhya oğlu.
Geyre intihap şubesi:
Bay Mehmet Ali, Bay Ali Çavuş, Bay Mehmet, Bay İsmail Onbaşı.
Seki intihap şubesi:
Bay Hüseyin Çulha, Bay Hüseyin Küçük, Bay İsmail İnce.
Yaylalı intihap şubesi:
Bayan Esma Halil, Bayan Ayşe Terzi, Bayan Kadriye, Bayan Huriye, Bay Ali Rıza,
Bay Ahmet onbaşı, Bay Mehemt Kavurmacı, Bay Ahmet Yarencik.524
Cuma intihap şubesi:
Bayan Feride, Şefik Işık, Bayan Sabriye, Sabri Yılmaz, Bay Ahmet, Bay Ali.525
NAZİLLİ
Hacı Şehoğlu intihap şubesi:
Bay Mehmet Akgün, Bay Hüseyin Taklakoğlu, Bay Emin Hasırcıoğlu. 526
521
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
523
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
524
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
525
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
522
183
Yıldıztepe intihap şubesi:
Bay Emin Bilge.527
Altıntaş intihap şubesi:
Molla oğlu Bay Hasan, Tuhafiyeci Bay Tayyar.
Turan Mahallesi intihap şubesi:
Tapucuoğlu Bay Ragıp, Ahmetoğlu Bay Haydar, Mustafa oğlu Bay Etem, Bay
Hüseyin Sezgin.
Cumhuriyet intihap şubesi:
Mehmet Ali Tan, Belediye Tahsildarı Bay Hüseyin.
Karaçay intihap şubesi:
Sütçüoğlu Bay Mestur, Bay Mehmet Derici, Kazım oğlu Bay Tevfik.
Hacılar intihap şubesi:
Bay Hüseyin, Bay Güzel Ali.
Hacı Nasuh intihap şubesi:
Bay Kamil Sökeli, Bay Ali Zühtü.
Çap Hasan intihap şubesi:
Hocaoğlu Bay Şemsi, Hocaoğlu Bay Nuri, Mahmut oğlu Bay Ahmet.
Dalcaköy intihap şubesi:
Eczacı Bay Hüsnü, Bay Ahmet Etem.
İsabeyli köyü intihap şubesi:
Bay Süleyman Rüştü, Alaiyeli Bay Halil İbrahim, Bay Ali Abdullah. 528
Gireniz köyü intihap şubesi:
Hasköylü Ali, Girenizli Bay Şükrü, Ovalı oğlu Bay Ali, Molla oğlu Bay Mehmet.529
Saraklı köyü intihap şubesi:
Baki oğlu Bay Mehmet, Avukat Bay Kadri, Sabuncu Bay Mustafa Şükrü.530
Mastara köyü intihap şubesi:
Kadıköylü Bay Mehmet, Bakkal Bay Mehmet, Mütekait Bay Mahmut.531
Bayındır köyü intihap şubesi:
Sabık Tapucu Bay Mehmet, Emekçi oğlu Bay Mustafa.532
526
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
528
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
529
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
530
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
531
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
532
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
527
184
Işıklar köyü intihap şubesi:
Bayan Mesrure, Mestan oğlu Bay Ziya.
Hisarcık köyü intihap şubesi:
Yıldız tepe eski muhtarı Bay Hüseyin, Terzi Bay Mehmet.
Derebaşı köyü intihap şubesi:
Bay Tahir, Bay Salih Ergani.
Karahallı köyü intihap şubesi:
Necip oğlu Bay Ahmet, Bay Süleyman.
Gedikaltı köyü intihap şubesi:
Bay Hakkı Piyancı, Bayan Saime.
Hacıbeyli köyü intihap şubesi:
Mehmet Nedim, Eczacı Bay İbrahim, Bay Faik.
Korarası köyü intihap şubesi:
Kozdereli Bay Mehmet, Avukat Kadri.
Demirciler köyü intihap şubesi:
Bay Hilmi Mestanoğlu, Bay Halil Küçük, Bayan Nadide Sezgin.
Yalınkuyu köyü intihap şubesi:
Helvacıoğlu Bay Mustafa, Bay Hasan Akın.
Hamzalı köyü intihap şubesi:
Veli oğlu Bay Hasip, Bay Mustafa.
Sevindikli köyü intihap şubesi:
Bay Rıfat, Karaağaçlı Bay Davut.
Pirlibey köyü intihap şubesi:
Bay Bahri, Yağcı oğlu Bay Mehmet, Bay Şükrü.
Dualar köyü intihap şubesi:
Bay Ecir, Bay Esat.533
Yazırlı köyü intihap şubesi:
Hancı Mustafa oğlu Bay Mehmet, oca Hasan oğlu Bay Ali.534
Hamidiye köyü intihap şubesi:
Mühendis Bay Hilmi.
Arpaz köyü intihap şubesi:
Bay Mehmet, Bay Rıza.
533
534
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
185
Sultanhisar Merkez intihap şubesi:
Bay Ali Zühtü Dirik, Fabrikacı Bay Kazım, Bay Mustafa Kemal.535
Malgaç köyü intihap şubesi:
Bay Akın, Bay Hakkı Hancı, Bay Yusuf Ziya.
Kavaklı köyü intihap şubesi:
Muhtar Bay Bahri, Dürükoğlu Bay Cevat.
Salâvatlı intihap şubesi:
Bay Galip, Eskihisardan Bay Mustafa, Avukat Bay Ömer.
Atça Merkez intihap şubesi:
Bay Ali, Kırcalı Bay Ali, Bayram oğlu Bay Ahmet, Bay Nuri.
Aydınoğlu intihap şubesi:
Kumcuoğlu Bay İzzet, Bay Nimet, Bay Hakkı.
Yağdere intihap şubesi:
İsmail Hakkı, Bay İhsan, Bay Nuri.
İncealan intihap şubesi:
Süleyman oğlu Bay Rıza, Bay Hüseyin Cahit, Bay Nuri.
Kuyucak Cumhuriyet intihap şubesi:
Bay Halil Bekir, Bay Ahmet, Bay Arif.536
Aydınzade intihap şubesi:
Bay Mustafa, Bay Mehmet.
Evsat ve Yabancı intihap şubesi:
Bay Mehmet Fevzi.
Çobanhisar intihap şubesi:
Mustafa oğlu Bay Mehmet, Bay İsmail.
Horsunlu intihap şubesi:
Bakkal Bay Nuri, Bay Mehmet.537
Gereniz intihap şubesi:
Yamalak Muhtarı Bay Nuri, Kayrandan Bay Mehmet, Yakup oğlu Bay Mehmet.538
Kayran intihap şubesi:
Bay Hüseyin, Helvacıoğlu Bay Nuri, Bay Ahmet Giritlili.539
535
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
537
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
538
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
539
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
536
186
Sarıcaova İntihap şubesi:
Bay Mustafa, Bay İrfan.
Aşağı Avra intihap şubesi:
Bay Ali Aşçı, Mehmet oğlu Bay Süleyman, Karacasulu Bay Kazım.
Eğridere intihap şubesi:
Bay Kaymakam İhsan, Avukat Bay Ulvi.
Bilara intihap şubesi:
Avukat Bay Sami, Bay Tevfik.
Gencelli intihap şubesi:
Kuyucaklı Bay Nedim, Bay İhsan.
Gelembe intihap şubesi:
Alaiyeli Bay Ali, Tamirat Müfettişi Bay Emin.
Burhaniye intihap şubesi:
Dr. Ali Vehbi, Bay İsmail Hakkı Giritli, Bay Celal, Bay Sait, Bay Mustafa Sarraf, Bay
Nuri.
Savcılı intihap şubesi:
Dalyan oğlu Bay Şakir, Bayan Münire.540
Yamalak köyü intihap şubesi:
Bay Muzaffer Piyancı, Bay Mustafa Kani, Hancı Ali oğlu Bay Hüseyin.541
BOZDOĞAN
Çarşı intihap şubesi:
Bay Vefa Tarhan, Bay Rıza Arsan, Bay Necip Erkut.542
Yenice intihap şubesi:
Bay İsmail Tarhan, Bay Zeki Kaya, Bay Ali, Bayan Sıdıka Tuncer, Bayan Nazmiye
Tarhan, Bayan Mürüvvet Menderes, Bayan meliha Ebe, Bayan Behice Özkan.543
Hamzabali intihap şubesi:
Bay Hulusi, Yenipazarlı Bay Yusuf, Bay Vasfi, Fırka kâtibi Bay Hasan.
Eğridere intihap şubesi:
Yenipazarlı Nasuh oğlu Bay Ahmet, Bay Fevzi Toker.
Dondaran intihap şubesi:
540
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 15 Ocak 1935.
542
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1935.
543
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1935.
541
187
Bay Hayrullah, Şükrü oğlu Bay İzzet, Abdullah oğlu Bay Nuri Erkut, Bay Rıfat.
Yenipazar intihap şubesi:
Hüseyin oğlu Hasan, Bay Rıza Tekeli, Dikici Bay Mehmet, Mümin oğlu Bay Mehmet,
Bay Feridun Özkan, Bodan oğlu Bay Mustafa, Bay Ahmet Remzi, Bayan Hacer Tekeli.544
Kavaklı intihap şubesi:
Ormancı Bay Emin, Bayan Zeynep.545
Çine merkez intihap şubesi:
Bay Şevket Sakıp, Bayan Mukadder Atıf, Bayan iffet Eşref, Bayan Feride Ziya, Bayan
Muzaffer Aslan, Bayan Fatma Servet, Bayan Cevriye, Bay Hidayet, Bay Galip, Bay Mustafa,
Bay İsmail, Bay Osman, Bay Kamil, Bay Saim, Bay Tevfik, Bay Ahmet Kazım, Bay Mehmet,
Bay Mehmet Esat, Bay İbrahim, Bay Hüseyin, Bay Ekrem.
Karpuzlu nahiyesi intihap şubesi:
Bayan Gül, Bay Hacı Ali, Bay Hafız Hüseyin, Bay Molla Arif, Bay Kara Mehmet,
Bay Hüseyin Tekerli, Bay Hafız Şükrü, Bay Necip, Bay Mehmet, Bay Mehmet Emin, Bay Ali
Beşer, Bay Hüseyin, Bay İbrahim, Bay İsmail, Bay Âlim Çavuş, Bay Mustafa, Bay Ali, Bay
Mevlüt.
Akçaova nahiyesi intihap şubesi:
Bayan Naciye Etem, Bay Mustafa Ancınlı, Bay Etem, Bay Kamil, Bay Küçük
Hüseyin, Bay Hidayet, Bay Nihat Çiftçi, Bay Sadullah, Bay İsmail, Bay Ali Çavuş, Bay
Ömer.546
Karapınar nahiyesi intihap şubesi ile Erbeyli ve Kızılcaköy intihap daireleri ikinci
müntehip seçimlerini sona erdirmişlerdir. Seçici oyları Cumhuriyet Halk Fırkası adaylarına
verdiğini görüyoruz. Seçicisi olan Karapınar’dan 1260 kişi ve 1268 seçicisi olan Erbeyli’den
900 kusur kişi ve 705 seçici olan Kızılca köyden de 587 kişi oyunu kullanmıştır.
İkinci müntehip seçimi Aydın ilinde tamamen bitmiş ve Aydın ili ve çevresinde ikinci
müntehip seçimi sona erdirilmiştir.547
544
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1935.
546
Aydın Gazetesi, 20 Ocak 1935.
547
Aydın Gazetesi, 23 Ocak 1935.
545
188
İkinci Müntehip Seçimi
Aydın ilinin her yerinde ikinci müntehip seçimi bitmiştir. Oya iştirak nispeti %80’den
fazladır. Bozdoğan kazasında rey sahibi 15007 seçiciden 10265’i, Çine kazasında 15615
seçiciden 11963’ü, Nazilli kazasında 29101 seçiciden 22143’ü, Söke kazasında 15573
seçiciden 88443’ü ve Karacasu kazasında da 8891 seçiciden 2916’sı reye iştirak etmişlerdir.
Dört yıl önceki intihapta Aydın merkez kazasında oy hakkına haiz 17949 seçiciden 12226’sı,
Bozdoğan’da 7051 seçicinin 2972’si, Çine’de 7613 seçicinin 5980’i, Karacasu’da 4719
seçicinin 1669’u, Nazilli’de 13888 seçicinin 11471’i ve Söke’de de 7456 seçicinin 4025’i oya
iştirak etmişlerdir. Dört yıl önce olduğu gibi bu sefer de Aydın ilinde seçime en az katılan
Karacasu kazasıdır.548
Yeni saylav seçimi için yapılan intihapta Aydın merkez kazasında 20533 kadın, 19690
erkek olarak tespit edilen, 40223 birinci seçiciden 17049 kadın, 12787 yurttaş ikinci müntehip
seçiminde oy vermişlerdir.44’ü kadın, 148’i erkek olmak üzere 192 ikinci müntehip
seçilmiştir.549
Bozdoğan
7865 kadın, 7132 erkek, 15008 birinci seçiciden, 5681 kadın, 4581 erkek olarak 10262
yurttaş ikinci müntehip seçimine iştirak etmiş, 9’u kadın, 70 erkek olmak üzere 79 ikinci
müntehip seçilmiştir.550
Çine
8094 kadın, 7571 erkek, 15615 yurttaştan 6023 adın, 6164 erkek olarak 12187 yurttaş
oy vermiş, 11’i kadın, 59’u erkek olmak üzere 70 ikinci müntehip seçilmiştir.551
Karacasu
4750 kadın ve 3541 erkek, 8291 seçiciden 1553’ü kadın, 2916’sı erkek olarak 4469
yurttaş oy vermiş ve 28 erkek ikinci müntehip seçilmiştir.552
Nazilli
12515’i kadın, 16588’i erkek olarak 29101 seçiciden 9521’i kadın, 12622’si erkek
olmak üzere 22143 yurttaş oy vermiş ve 9’u kadın, 141’i erkek olan 150 müntehip
seçilmiştir.553
548
Aydın Gazetesi, 26 Ocak 1935.
Aydın Gazetesi, 26 Ocak 1935.
550
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1935.
551
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1935.
552
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1935.
553
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1935.
549
189
Söke
8016’sı kadın, 7557’si erkek 15573 yurttaştan 4393’ü kadın, 4151’i erkek olarak 8844
seçici oy vermiş, 10’u kadın, 67’si erkek olmak üzere 77 ikinci müntehip seçilmiştir.554
Mustafa Kemal Atatürk imzalı CHP Başkanlık Divanı tarafından Aydın için belirlenen
milletvekilleri listesi şu isimlerden oluşmuştur:
“Vilayet itibariyle 61721’i kadın, 62089’u erkek 123810 yurttaştan 44625’i kadın,
42166’sı erkek olarak 86191 seçici oy vermiş, 912i kadın, 513’ü erkek olmak üzere bütün
vilayette 604 ikinci müntehip seçilmiştir.555
Vilayetiniz için fırka umumi başkanlık divanının tespit ettiği saylav namzetlerinin
isimlerini aşağıda bildiriyorum:”
Mustafa Kemal Atatürk
554
1-Adnan Ertekin
Eski Aydın Saylavı
2-Mazhar Germen
Eski Aydın Saylavı
3-Abidin Özmen
Maarif Bakanı
4-Tahsin Şan
Eski Aydın Saylavı
5-Nazmi Topçu
Kooperatif meclisi üyesi
6-Nuri Kazım
Söke çiftçilerinden556
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1935.
Aydın Gazetesi, 5 Şubat 1935.
556
Aydın Gazetesi, 5 Şubat 1935.
555
190
3.2.3 1939 yılı Genel Seçimleri
Beşinci Meclis, 27 Ocak 1939’da Trabzon milletvekili Hasan Saka, İstanbul
milletvekili Refik Saydam, Seyhan milletvekili Hilmi Uran ve Erzurum milletvekili Fikri
Tüzer’in vermiş oldukları seçimlerin yenilenmesine yönelik önergeyi kabul etti. Seçim
kararının alınmasından hemen sonra, aynı gün, aynı dört milletvekilinin verdikleri bir başka
önergenin de kabul edilmesiyle meclisin faaliyetlerine son verilmiştir.557
Beşinci meclis dönemi boyunca yapılan idari değişikliklerle 1935 seçiminde 57 olan il
sayısı yeni seçimler öncesinde 62’ye yükselmişti.558Bu idari değişiklikler 25 Aralık 1935’te
mecliste kabul edilen ve 4 Ocak 1936’da Resmi Gazete’de yayınlanıp yürürlüğe giren 2885
sayılı “yeniden 9 kaza ve 5 vilayet teşkiline ve bunlarla 32 nahiyeye ait kadrolar hakkında
kanunla” gerçekleştirilmiştir.559CHP ikinci seçmen adaylarının listesini 13 Mart’ta
açıklamıştır.560 Seçimlerin ilk aşaması 15 Mart’ta başlamıştır.
Müntehibi sani seçimi Aydın vilayetinde başlamıştır. Bütün seçim şubeleri bayraklarla
süslenmiş, oylar kullanılmaya başlanmıştır. Aydın merkezinde: Aydın merkez seçim
şubelerinde seçim başlamış ve ilk olarak belediyedeki Hasan Efendi seçim şubesi
açılmıştır.561
Halkevi bandosu, İstiklal Marşı çalmış ilk oyu Vali ve CHP Parti Başkanı Bay
Özdemir Günday Kullanmıştır.562İkinci olarak Halkevi müsamere salonundaki Kurtuluş seçim
şubesi açılmıştır. Burada merasime İstiklal Marşıyla başlanmış ve ilk oyu Belediye Başkanı
Etem Menderes kullanmıştır.563Bundan sonra Cuma ve Mesudiye seçim şubeleri de İstiklal
marşıyla ve merasimle açılarak oy kullanılmaya başlamıştır.
Seçimi biten intihap şubeleri:
Cuma, Kurtuluş, Ramazanpaşa ve Mesudiye mahalleleri ile Aydın merkez nahiyesinde
İmamköy, Dalama merkez, Koçak( Köşk) , Karapınar merkez, Germencik merkez, Bıyıklı
(Koçarlı) seçim şubelerinin seçimine başlanmış, bunlardan İmamköy, Dalama, Koçak,
Karapınar ve Bıyıklı intihabat temizlenmiş ve parti adayları belirlenmiştir.564
557
TBMM ZC, Devre V Cilt 29, s.220-221 ve 224.
Genel seçimler yapıldıktan sonra Türkiye’ye katılan Hatay’ın da eklenmesiyle il, dolayısıyla seçim çevresi
sayısı 63’e yükselecektir.
559
Kanun için bkz. TBMM ZC Devre V, Cilt 7, s.171-175, 182, 215-218.Kanun mecliste hazır bulunan 238
milletvekilinin oybirliğiyle kabul edilmiştir.
560
Cumhuriyet, 12 Mart 1939.
561
Aydın Gazetesi, 19 Mart 1939.
562
Aydın Gazetesi, 20 Mart 1939.
563
Aydın Gazetesi, 20 Mart 1939.
564
Aydın Gazetesi, 23 Mart 1939.
558
191
Mebus seçimi gerek Aydın şehrinde ve gerekse kazalarda 26 Mart Pazar sabahı
neticelenmiştir.565 Saat dokuzda ikinci müntehipler seçimin yapılacağı Halkevi salonuna
gelmeye başlamışlardır. Bu sırada heyeti teftişiye reisi ve üyeleri de gelmişler ve yerlerini
almışlardır. İkinci müntehipler arasında Aydın Milletvekili Adnan Menderes ile Vali Özdemir
Günday ön safta bulunuyorlardı.
Saat 9,5 treni ile Köşk, Umurlu ikinci müntehipleri ve müteakiben de Koçarlı ve
Dalamalılar otobüslerle geldiler. Bandonun çaldığı İstiklal Marşından sonra heyeti teftişiye
reisi Ethem Menderes:
“ Türkiye Büyük Millet Meclisinin altıncı seçim devresine seçeceğimiz milletvekilleri
için tarihi vazifemizi yapmak üzere toplandığımızı, vilayetin umumi nüfusuna göre yedi mebus
seçileceğini, tevzi edilecek oy pusulalarına yedi kişinin isminin yazılmasını” söyledikten sonra
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Aydın ili için
Cumhuriyet Halk Partisi namına aday gösterilen kişilerin isimleri hakkında heyeti teftişiye
reisliğine gelen telgrafı okumuştur.566Daha sonra seçime geçilerek oy pusulaları dağıtılmış ve
yapılan yoklamada Aydın merkez kazasından seçilen 216 ikinci müntehipten 186 sının davete
icabet ettiği anlaşılmıştı.
Aydın gazetesinden aldığımız bilgiye göre kazaların seçim mazbataları da merkeze
gelmiş ve vilayet teftiş heyeti bu mazbataları tevhit ederek tanzim ettiği seçim mazbatasını
vilayete vermiş ve bu mazbata vilayet idare heyetince de tasdik edilerek Dâhiliye vekâletine
gönderilmiştir.567
Yeni Mebuslar:
Eski Aydın ve Sıhhat ve İçtimai Muavenet vekili Dr. Hulusi Alataş, eski Aydın
Mebusu, B.Adnan Menderes, eski Aydın Mebusu Nuri Göktepe, eski Aydın Mebusu Nazmi
Topçuoğlu, eski Aydın mebusu Dr. Mazhar Germen, emekli Tuğbay Mümtaz Kaymak ve
Sökeden Dr. Şakir Şenerdir.568
565
Aydın Gazetesi, 27 Mart 1939.
Aydın Gazetesi, 28 Mart 1939.
567
Aydın Gazetesi, 28 Mart 1939.
568
Aydın Gazetesi, 28 Mart 1939.
566
192
3.2.4 1943 yılı Genel Seçimleri
14 Ocak 1943’te son toplantısını yapan altıncı meclis, bu toplantıda, iki gün önce CHP
meclis grubunda benimsenen seçimin yenilenmesi kararını oybirliğiyle kabul ederek dağıldı.
Yeni meclisin 8 Mart’ta toplanması da karara bağlandı.569 Yeni seçim 1942’de yürürlüğe
giren yeni seçim kanununa göre, diğerleri gibi iki dereceli olarak gerçekleştirilecekti.19391943 arasında il sayısı açısından herhangi bir idari değişiklik yapılmamakla birlikte, bir
önceki genel seçimde 62 olan il sayısı, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasıyla 63’e yükselmişti.
15-20 Şubat tarihleri arasında seçmenler oylarını kullanarak ikinci seçmenleri
belirlediler. Seçimin ilk aşama sonuçlarını 21 Şubat’ta “bütün yurtta halkımız reyini ittifakla
CHP namzetlerine verdi” başlığıyla duyuran Cumhuriyet gazetesi seçimin ilk aşamasında
katılma oranını İstanbul için %90, Ankara için %97,5 olarak verdi.570Daha gerçekçi görünen
bir başka veriye göre ülke genelinde seçime katılma oranı yüzde 80 idi ve bu tek parti
döneminde ulaşılan en yüksek düzeydi.571
İkinci seçmenler 28 Şubat’ta oylarını kullanarak yedince dönemde (1943-1946) görev
yapacak olan 455 milletvekilini seçtiler. Seçimler daha önceleri olduğu gibi CHP’nin mutlak
zaferiyle sonuçlandı. Cumhuriyet seçim sonuçlarını “yurdun her tarafında Halk Partisi
namzetleri tam bir ittifakla intihap edildiler.” başlığıyla duyurmuştur.572
Mebus seçimi Aydın Merkez kazası teftiş heyeti azalıkları için dün Parti salonunda
Vali Süheyp Karafakoğlu’nun huzuruyla parti yoklaması yapılmıştır. Yoklamada Parti vilayet,
merkez kaza idare heyetleriyle vilayet daimi encümen azaları da hazır bulunmuşlardır.
CHP vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes’in reisliğinde Belediye Meclisi
azalarının iştirakiyle yapılan yoklama neticesinde: Raif Aydoğdu, Emin Emnalar, Mustafa
Adalar, Nail Ergun, Lütfi Taşkın, Hamit Altıparmak, Ragıp Ege ittifakla parti namzedi
seçilmişlerdir. Mebus seçim kanununun hükmüne göre bunlardan başka Vilayet daimi
encümen azaları da teftiş heyetinin tabii azalarıdır.573
Sökede: Söke parti kaza idare heyeti ve belediye meclisi azaları dün CHP kaza idare
heyeti reisi Hulusi Özbaşatakın reisliğinde toplanarak mebus seçimi teftiş heyeti azalıkları
için parti yoklaması yapılmış ve aşağıdaki isimleri yazılı belediye meclisi azaları parti
namzedi olarak tespit olunmuştur.
569
TBMM ZC, Devre VI, Cilt 30, s.280.
Cumhuriyet, 21 Şubat 1943.
571
Esat Öz, Tek Parti Yönetimi ve Siyasi Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992, s.160.
572
Cumhuriyet, 1 Mart 1943.
573
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1943.
570
193
Ali Karaoğlu, Esat Ilgaz, Hulusi Özbaşatak, Hüseyin Kocaöner, İsa Ruhi Baygür,
Kazım Göktepe, Kamil Alaçeşme, Kenan Küçükoğlu, Ömer Kocaöner, Rıfkı Ulusoy.
Yoklamadan sonra belediye encümeni toplanarak parti yoklamasında tespit olunan
namzetleri teftiş heyeti azalıklarına ittifakla seçmiştir. Teftiş heyeti bugünden itibaren
vazifesine başlayacaktır.574Aydın merkez kazasına bağlı nahiye müdürleri, belediye reisleri ve
köy muhtarlarının iştirakiyle Halkevi salonunda Aydın Valisi başkanlığında bir toplantı
yapılmış, toplantı da belediye ve parti vilayet idare heyeti başkanı Etem Menderes, vilayet
idare heyeti azasından Neşet Akkor bulunmuşlardır.
Toplantıyı açan Vali, milletvekili seçim kanununun defterlerin tanzimi hakkındaki
hükümlerini, Etem Menderes ve Neşet Akkor da, vilayet makamınca matbaada bastırılan
cetvellerin ne suretle doldurulacağını izah etmişlerdir. Nahiyelere ve merkez muhtarlarına
ihtiyaçları kadar cetvel dağıtılarak toplantıya son verilmiştir.575Gerek Aydın şehrinde gerekse
aldığımız haberlere göre mülakatın her yerinde seçim hazırlıkları hızla devam etmektedir.
Aydın merkez ilçesinin seçim defterleri nahiye ve köyler itibarıyla tamamen
hazırlanarak Heyet-i teftişiyeye gelmiştir. Heyet-i teftişiye bunların tahkikatını yaparak teksir
ettirmektedir. Defterlerin teksiri için Aydın Valisi tensipleriyle orta ve sanat okulu talebeleri,
geceleri bütün memurlar Halkevi salonunda çalışmaktadırlar. Alınan göre, akşama kadar
defterlerin mühim bir kısmı üçer nüsha olarak teksir edilmiştir. Geri kalan kısmının yarın
akşam ikmal edileceği tahmin edilmektedir. 576
Her gün devamlı olarak Belediye dairesine toplanmakta olan Heyet-i Teftişiye yaptığı
toplantıda nahiyelerin büyüklüğünü ve nüfuslarının kalabalığını göz önünde bulundurarak
Aydın merkez kazası 34 seçim şube ayırmış ve bu şubelere gönderilecek seçim memurlarının
isimlerini tespit etmiştir. Diğer taraftan Heyet-i Teftişiye tarafından teşkil olunan seçim
bürosu geç vakitlere kadar çalışarak seçim işlerine ait muamelat ve muhaberatla iştigal
etmekte ve seçim memurlarının dosyalarını hazırlamaktadır.577
Milletvekili seçimi faaliyeti gününden bu yana Aydın Valisi, her gün belediye ve
partiye gelerek seçim hazırlıklarıyla meşgul olmaktadır. Seçime ait bütün işlerin, İçişleri
Bakanlığınca tayin ve tebliğ olunan günlerde bitirilmesi için gereken tedbir alınmıştır.
İkinci seçmen seçimi, 15 Şubat 943’te başlayarak 20 Şubat 943 günü bitirilecektir.
Fakat Aydın İlinde 17 Şubat 943 tarihinde bitirilmesi kararlaştırılmıştır.578
574
Aydın Gazetesi, 19 Ocak 1943.
Aydın Gazetesi, 20 Ocak 1943.
576
Aydın Gazetesi, 23 Ocak 1943.
577
Aydın Gazetesi, 29 Ocak 1943.
578
Aydın Gazetesi, 31 Ocak 1943.
575
194
Belediye teftiş heyeti Vali Bay Süheyp Karafakoğlu’nun başkanlığında toplanarak
merkez ve mülhak kazalardan gelen mazbatalara göre vilayetin erkek ve kadın tekmil
nüfusunu gözden geçirilmiş ve Aydın merkez ilçesinin 94242, Bozdoğan ilçesinin 32097,
Çine ilçesinin 40176, Nazilli ilçesinin 58909, Karacasu ilçesinin 14768, Söke ilçesinin 39042
ceman vilayet mebus seçimine esas teşkil edecek nüfus sayısının 270234 olduğu anlaşılmış ve
buna göre vilayetimizin bu seçimde de 7 milletvekili çıkaracağı tespit edilmiştir.
Heyet-i Teftişiyenin kararı bir mazbata halinde İçişleri Bakanlığı’na gönderilmekle
beraber kazalardaki teftiş heyetlerine bildirilmek üzere Vilayet makamından kaza
kaymakamlıklarına tebliğ edilmiştir. Bu karar gazete çıkan yerlerde gazete ile gazete
çıkmayan yerlerde mutat vasıtalarla ilan edilecektir.
Bundan başka teftiş heyeti seçim şubelerinin nüfuslarına göre her seçim şubesinden
seçilmesi icap eden ikinci seçmen miktarını da tespit etmiş ve mazbatasını yapmıştır. Bu
mazbataya göre Aydın şehrinden 44, merkez nahiyesi köylerinden 36, Dalama’dan 18,
Kurçal’dan 33, Germencik’ten 47, Köşk’ten 28, İncirliova’dan 30 ki ceman 236 ikinci seçmen
seçilecektir.
Seçim defterlerinin 3 Şubat 943 Çarşamba günü bütün seçim şubelerinde asılması
mukarrer bulunduğundan nahiye müdürleri teftiş heyetinin teksir ettirdiği seçim defterlerinden
kendi
mazbatalarına
ait
bulunanların
birer
kopyasını
beraberlerinde
nahiyelerine
göndermişlerdir. Seçim şubelerinin tespitinde bütün vatandaşların seçime kolaylıkla iştirakleri
imkânları düşünülmüş ve bütün hazırlıklar bu esasa göre tanzim edilmiştir.579
Çine kazası ikinci seçmen parti yoklaması CHP parti bölge müfettişi Mardin mebusu
Dr. Rıza Levent’in reisliğinde ve parti vilayet idare heyeti reisi vekili Neşet Akkor ile azadan
Mustafa Adalı’nın huzurlarıyla yapılmıştır.
CHP Bölge müfettişi, yoklama üzerinde bir
konuşma yapmış bundan sonra tam bir tesanüt ve beraberlik havası içinde bütün namzetler
ittifakla tespit edilmişlerdir.580
Çine kazasında yapılan parti yoklamasında tespit olunan ikinci seçmen parti
namzetlerini bildiriyoruz:
Birinci daire Çine merkezi:
Kaymakam Celaleddin Ünsel, Cafer Ergun, Nuri Güngör, Osman Cerit, Kazım Akın,
Hüseyin Kenar, Nihat Tüzmen, Sadık Vural, Mustafa Biner, Fatma Özil, Cevriye Üstün,
Süleyman Gürdeniz, İbrahim Onur, Mehmet Sait Aydın, İsmail Tarhan, Kazım Coşkun,
579
580
Aydın Gazetesi, 2 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 2 Şubat 1943.
195
Ahmet Ilgın, Ahmet Serter, Mehmet Mardin, Necip Güney, Atıf Çiner, Hidayet Eroğlu,
Cemal Üstün, Mahmur Esat Toros, Hidayet Yavaşoğlu.
İkinci daire Eskiçine:
Hamdi Aköz, Osman Balaban, Mustafa Yavaş, Terzi Hüsnü Erol, Süleyman Evciler
Muhtarı, Raşit Kurt, Hamit Kaya.
Üçüncü daire Sarnıç:
Mustafa Kenar, Mustafa Anbarcı, İbrahim Ecer, Adil Evcil.
Dördüncü Daire Kızılgüney:
Hasan Hüseyin Kaya, Necip Uysal, Mehmet Genç, Hakkı Çobanoğlu.
Beşinci daire Cumalıköy:
Ali Yılmaz, Mehmet Akkaya, Mehmet Şahin, Ali Coşar, Mustafa Sarılar, Hasan
Akbaş.581
Altıncı daire Gökyaka:
Sadık Karacaoğlu, Ahmet Dinç, İsmail Akgül, Salim Güney.
Yedinci Daire Araphisarı:
Muzaffer Gökbel, Refet Öncü.
Sekizinci daire Kızıltepe:
Ali Yalçın, Ahmet Akman, Ali Karabulut, Ahmet Dirik, Ali Kaya, İsmail Çelik,
Osman Akalın.582
Dokuzuncu daire Akçaova:
Kamil Özer, Ali Akar, Ömer Uz, Mehmet Mahlaç, Kamil Demirtaş.
Onuncu Daire Kabalar:
Hüseyin Gençer, Veli Kapankaya.
On birinci Daire: Çömlekçi
Niyazi Akar, Mehmet Abas.583
On ikinci Daire: Ancın
Mehmet Ataköy, Mehmet Çiner, Hüseyin Cengiz, Mehmet Aydın.
On üçüncü Daire: Kabataş
İbrahim Akdam, Bayram Önder, Mehmet Özer, Ömer Öner, Şakir Kahraman.
On dördüncü Daire: Demircidere
Necip Atilla Hüseyin Ersoy, Hasan Yalçın, Mehmet Sever, Şükrü Yalova.584
581
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
583
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
582
196
On beşinci Daire: Alihan
Bayram Ünlü, İsmail Yardım, Kamil Can, Muharrem Şahin, İsmail Ceylan Feyzullah
Önder.585
On altıncı Daire: Mazun Akçabat
Şükrü Özkan, İlyas Kızılcabölük muhtarı. 586
Aydın merkez kazası CHP İkinci seçmen parti yoklaması parti salonunda, Aydın
Valisi Süheyp Karafakoğlu, parti bölge müfettişi Mardin mebusu Doktor Rıza Levent
huzurlarıyla parti vilayet idare heyeti reisi Etem Menderes’in reisliğinde yapılmıştır.
Yoklamaya vilayet, merkez ve merkez ilçeye bağlı nahiye idare heyetlerinin iştirak
ettikleri yoklama neticesinde bütün namzetler tam ittifakla tespit olundular. Yoklamadan
sonra Aydın Valisi Süheyp Karafakoğlu ile parti bölge müfettişi Doktor Rıza Levent ve CHP
Parti Vilayet Başkanı Etem Menderes seçim işleri üzerinde partililerle konuşmalar
yapmışlardır. Yoklamada tespit olunan namzetleri aşağıda bildiriyoruz:
Cuma Mahallesi seçim şubesi:
Vali Süheyp Karafakoğlu, Ahmet Emin Arkayn, Asaf Gökbel, Naciye Becerik,
Mehmet Ali Sezgin, Ekrem Dorumlu, İbrahim Şakiroğlu, Raif Aydoğdu, Melahat Çiftçi.587
Kurtuluş Mahallesi seçim şubesi:
Zahire Menderes, Nedime Şölen, Osman Bircan, Şevket Levent, Talat Posacı, Rüştü
Başkoru, Huriye Posacı, Refia Aydın, Muharrem Ural, Veysel Kültür, Atika Adalı, Feyzi
Germen, Hilmi Tikel, Asım Aydınoğlu.
Ramazanpaşa Mahallesi seçim şubesi:
Cemile Neşet Akkor, Hasan Çetinbaş, Ömer Ayaydın.588
Veysi paşa Mahallesi seçim şubesi:
Mustafa Güven, Rıza Özkavruk, İsmail Hakkı Şerit, Mehmet Sarıbey, Zati Zengi,
Fahri Çetin, Avukat Süleyman Eraydın, Dr. Halil Gözaydın, Asım Köprülü, Gülsüm Tüzün,
Zihniye Demiray, Tahir Aralan.589
Mesudiye Mahallesi seçim şubesi:
Raif Günaydın, Cavit Erkan, Rıfat Emnalar, Ragıp Ege, Halil Öke, Hümeyra Çiftçi.
584
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
586
Aydın Gazetesi, 3 Şubat 1943.
587
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
588
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
589
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
585
197
Çeştepe köyü seçim şubesi:
Şakir Başaran, Sabri Özvardar, Veli Can, Fazıl Köprülü.
Işıklı köyü seçim şubesi:
Mustafa Yargan, Mehmet Erbey, Ahmet Nesip Boratav, Rıfat Aydın, Dr. Nuri Erkan
İmamköy seçim şubesi:
Emin Emnalar, İzzet Bilgen, Refik Süvarioğlu, Ziya Evren, Ali Gökyaprak, Rıza İmer,
Abdullah Sezgin.590
Arapköy seçim şubesi:
Feyzullah Özbek, Hüsnü Cihan.
Baltaköy seçim şubesi:
Osman Becerik, Tahir Saraç, Hamit Altıparmak, Ali Ünal591
Kalfaköy seçim şubesi:
Mustafa Yıldırım, Lütfü Taşkın, Ulviye Bircan592
Umurlu seçim şubesi:
İhsan Görüş, Mehmet Dirik, Ahmet Bozkurt, Halit Çayırlı, Mehmet Çakıcı, Yahya
Çayırlı, Mahmut Posacı, Abdullah Erdem, Mehmet Yalçın, Necmi Eraydın, Şakir Musullu.
Dalama seçim şubesi:
Saime Yazgan, Mustafa Adalı, Kemal Yağcı, Şükrü Ünal, Mehmet Adanır, Hüseyin
Helvacı, Merzuka Gözen, Mehmet Arıkan, Mustafa Ünlü, Mustafa Özçay.
Karahayıt seçim şubesi:
Hikmet Şölen, Muharrem Kılcı, Arif Gültekin, Mustafa Tacir, Şükrü Balcı, Havva
Tayhan.
Şahnalı seçim şubesi:
Rıfat Menderes, Hamit Ercan.
Bıyıklı seçim şubesi:
Mehmet Çobanoğlu, Eyüp Şahin, Ahmet Şahinci, Mehmet Yunus, Ahmet Konya,
Mehmet Ungan, Ahmet Güngör, Zeki Yunus, Şadiye Evren.
Güdüşlü seçim şubesi:
Ahmet Pazarçeviren, Muharrem Tozkoparan, Ali Karakuş.
Dedeköy seçim şubesi:
Ali Aksoy, Mehmet Ali Şahin, Ahmet Özcan, Murat Cihanoğlu.
590
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
592
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
591
198
Koçarlı seçim şubesi:
Etem Menderes, Ali Süzen, Vecihi Özer, Ahmet Ali Kale, Halil İbrahim Akın.593
Çulhalar seçim şubesi:
Dr. Rüştü Erinçer, Mehmet Şahin, Arif Şahinci, Hüseyin Sözer.594
Cincin seçim şubesi:
Bekir Pala, Mustafa Ali Şahin, Kemal Çetiner, Vesile Cihanoğlu.595
Çakırbeyli seçim şubesi:
Dr. Necip Aydın, Kamil Akgün, Hasan Başaran, Hasan Tahsin Aşıcı.596
Germencik seçim şubesi:
Dr. Sabri Akın, Avukat Osman Akçasu, Ekrem Çiftçi, Nail Ergun, Nuri Özsoy, Neşet
Zincirci, İsmet Kural, Hilmi Özkan, İsmail Pekcan, Ahmet Özaydın, Ahmet Mumcu, Nuri
Zincirci, Ahmet Oğuz Elengülle, Durmuş Ali Moralı, Nuri Özkan, Orhan Ermen, Halil
İbrahim Toksöz.597
Karaağaçlı seçim şubesi:
Ferhunde Akın, Mustafa Özaydın, Hamid Kızılcık, Mustafa Karaoğlan, Nuri Dingil,
Remzi Güngör, Kerim Küçük, Naci Ünal, Faik Üretmen, Hüseyin Şafak, Kerim Coşkun,
Osman Alyanak.598
Çamköy seçim şubesi:
Niyazi Arslan, Kadriye Erman, Cemal Derya, Nabi Koçak.
Ortaklar seçim şubesi:
Mustafa Öncel, Ahmet Hamdi Öztürk, İsmail Demir, Talat Uzun, Rasim Peker, Cemal
Sümer, Hilmi Yıldırım, Rıfat Tuğrul, Hüseyin Cezgin, Hamdi Çakmak, İbrahim Karaca, Ali
Korlar, Necmiye Arkan, Muharrem Ergun.
Koçak seçim şubesi:
Mehmet Sezer, Fuat Çimen, Nuri Köşklü, Kaile Tekeli, Yusuf Sökeli, Osman Çolak.
Köşk seçim şubesi:
Gülsüm Sezer, Mesude Altıok, Murat Mısırcı, Şerif Pehlivan, Hamit Ergin, Naciye
Sökeli, İsmail Tekeli, Hatice Çezik, Mehmet Topçu, Saip Baysal, Ahmet Şakiroğlu.
Başçayır seçim şubesi:
593
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
595
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
596
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
597
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
598
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
594
199
Ahmet Topçu, Osman Ejder, Mehmet Yazgan, Rüştü Şen, Halit Sezer, Mustafa Tan,
Salih Batukan, Mahir Vural, Fikri Kaya, Naci Altıok, Ahmet Tan
İncirliova seçim şubesi:
Halim Aysın, Ahmet Yunus, Hüseyin Kocabıyık, İbrahim Ayhan, Ahmet Aka, Naciye
Emre, Mehmet Nuri Aluş, Necip Gümüş, Müzeyyen Ural, Rıfat Topçuoğlu.599
Erbeyli seçim şubesi:
Avukat Neşet Akkor, Halil Katırcı, Ali Akdoğan, Behçet Emre, Mehmet Zeki Kanat,
Cemal Ural, Salih Güngör.600
Kızılcaköy seçim şubesi:
Macit Pehlivanoğlu, Mehmet Gürdal, Halil Erkan.601
Meşeliköy seçim şubesi:
Dr. Nafız Yazgan, Mahmut Oral, İbrahim Kahyaoğlu, Tahir Yalçın.602
Osmanbükü seçim şubesi:
Orhan Çiftçi, Mehmet Kocaoğlu, Abdül Kurt, Cemal Özkan, Mevlüt Atçalı, Şakir
Sökmen.603
Bozdoğan kazası ikinci seçmen parti yoklaması yapılmıştır. Bu yoklamada tespit
olunan parti namzetlerinin isimleri aşağıda verilmiştir:
Merkezi Kaza
Kaymakam İzzet Kılavuz, Behice Özkan, Mürüvvet Karamenderes, Emire Siber,
Hatice Tarhan, Melahat Toker, Kamil Özkan, Hurşit Özbak, Şemi Duyar, Macit Özkan, Hilmi
Karamenderes, Hakkı Siber, Mehmet Uygur.604
Kamışlar Köyü:
Vefa Öztekin, Hüseyin Çınar, Halil Apaydın, Hasan Çine, Vefa Tarhan.
Kazandere köyü:
Şükrü Öztürk, Kadir Çine, Etem Törün, Nurettin Karamenderes.
Haydere köyü:
Süleyman Karabudak ,Mustafa Karakay, Muhittin Özcan.
Dırabuz köyü:
Emin Elçin, Hüdaverdi Aydındoğan, Vasfi Algan, Sabri Esere.
599
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
601
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
602
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
603
Aydın Gazetesi, 4 Şubat 1943.
604
Aydın Gazetesi, 6 Şubat 1943.
600
200
Körteke köyü:
Mehmet Zengin, Hilmi Aysan, Mustafa Akarçay.605
Akseki köyü:
Kazım Yıldırım, Mustafa Sakallı, Mehmet Eren, Tevfik Algan.
Koyuncular köyü:
Nuri Konya, Ahmet Pirim, İsmail Çizmeci.606
Biresse köyü:
Mehmet Şanlı, Emin Alkan, Hamdi Güner, Mustafa Kıntır.
Karahmetler köyü:
Halil Toprak, Hüsnü Uzkut.
İnebolu köyü:
Mehmet Özbay, Enver Soner, Şükrü Tarhan, Hakkı Soner.
Sürez köyü:
Sami Çınar, Mustafa Silvan, Mehmet Özsoy.
Koyunlar köyü:
Mehmet Uzkut, Kadir Sezgin.
Kavaklı köyü:
Cevat Korkmaz, Ramazan Öztürk, Hasan Tözüm.
Kulağuzlar köyü:
Ali Kulağız.
Araplı köyü:
Ali Sözen, Necip Erkut, İbrahim Zorbay.
Yenipazar nahiye merkezi:
Ali Remzi Gürsoy, Rıza Tekeli, Mehmet Terzioğlu, Hasan Çiftçi, Ahmet Daylan,
Süleyman Fırat, Kamil Türkmen, Şevket Kazım, Dirik Nuri Akçay, Ziya Turan.
Donduran köyü:
Hayrullah Karacasu, Tevfik Şener, Mehmet Uzkut, Süleyman Değerli, İbrahim
Arıkan.607
Hamzebali köyü:
Feridun Özkan, Celal Ünsal, Salih Aydın, Ali Atalay, Mehmet Göncü, Abdullah
Güraydın.608
605
Aydın Gazetesi, 6 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 6 Şubat 1943.
607
Aydın Gazetesi, 6 Şubat 1943.
606
201
Sökede yapıldığı bildirilen ikinci seçmen parti namzetlerinin listesini aşağıda yazılıdır:
Kemalpaşa Mahallesi seçim şubesi:
Esat Ilgaz, Ali Çiftçioğlu, Avni Korku, Hıfzı Seven, Adil Uras, Celal Özbaş, Mümin
Tayuk, Rıdvan Alpağut, Mustafa Döşemeci, Sami Tugay.609
Konak Mahallesi seçim şubesi:
Kaymakam Hilmi Yurdakul, Hüseyin Özbaş, Kenan Küçükoğlu, Mithat Topçuoğlu,
İsa Ruhi Baygür, Kazım Posacıoğlu, Hüseyin Kocaöner, Hulusi Özbaşatak, Talat Özbaş,
Necip Ersoy.610
Yenicami Mahallesi seçim şubesi:
Necati Dicle, Ali Ulubaş, Mehmet Ali Ekiner, İsmail Çakırgöz, Hüsnü Akçagöl,
Kamil Alaçeşme, Veysi Kocaöner, Kazım Göktepe.611
Çeltikçi mahallesi seçim şubesi:
Ali Karaoğlu, Tahir Sivrikaya, Mehmet Saraçoğlu, Hilmi Postacı, Ahmet Özmen,
Hüseyin Doyuran, Halil Tokel.612
Özbey köyü seçim şubesi:
Rıfkı Ulusoy, Mustafa Türgöz, Mustafa Ersoy, Mediha Özbaşatak.
Gümenöş köyü seçim şubesi:
Muhtar Mehmet Yılmaz.
Avşar köyü seçim şubesi:
Mehmet Sevil, İbrahim Yumrutaş, Mehmet Ateş.
Karacahayıt köyü seçim şubesi:
Faruk Özbaş, Hasan Hüseyin Çakır, Ömer Kocaöner.
Kemer köyü seçim şubesi:
Cemal Özbaş, İsmail Helvacı.
Akköy nahiyesi seçim şubesi:
Nazım Uzbaş, Mehmet Ali Gündüz, Mustafa Algın Yoranlı, Mehmet Çınar, Hüseyin
Kıryar, Bekir İnan.613
Sarıkemer köyü seçim şubesi:
Eyüp Özbaş, Mustafa Ali Bodur, Mustafa Serçinli, Musa Mutlu, Mümtaz İnan.
Yenihisar köyü seçim şubesi:
608
Aydın Gazetesi, 6 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
610
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
611
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
612
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
613
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
609
202
Hasan Çarıkçı, İdris damadı Mehmet Yegâne Alpağut, Lütfiye Posacıoğlu.614
Nazilli ve Karacasu kazaları ikinci seçmen parti yoklamalarında tespit olunan parti
namzetlerini aşağıda bildiriyoruz:
Aydoğdu intihap şubesi:
Fevzi Akkor, Rıfat Tuncer, Fuat Tapıcı, Mehmet Akgün.
Cumhuriyet intihap şubesi:
Basri Yüksel, Emin Ulusoy Nuri Öztürk.
Altıntaş intihap şubesi:
Kemal Süer, Saime Tapkın, Salih Kayalar.
Yıldıztepe intihap şubesi:
İsmail Hakkı Akdeniz, Zekayi Dalyan, Mehmet Bilgen, Halil Coşkun.
Turan intihap şubesi:
Hüsnü Ege, Mehmet Korgalı, Halil Çilengiroğlu, Emin Hasırcı, Mustafa Tinel,
Haydar, Bilgen, Nuri Bilgenoğlu.
Çapahasan intihap şubesi:
Âlim Şemin, Mehmet Çetiner, Meliha Şevkay.
Sümer intihap şubesi:
Hayri Tarancıoğlu, Hakkı Sümer, Tahir Kaynak.
Dumlupınar intihap şubesi:
Rıfat Posacı, Hasan Akın.
Fabrika intihap şubesi:
Adnan Özdemiroğlu, Zahit Toker, Raif Bora, İhsan Duyal.
Karaçay intihap şubesi:
Mehmet Özgür, Ali Gedik, Şükrü Kaynak, Hulusi Çoğullu.
İsabeyli köyü intihap şubesi:
Hüsnü Suner, Rıza Baysal, Nuri Sarıkahya.
Dalca Köyü intihap şubesi:
Mustafa Özaltan.
Sinekçiler köyü intihap şubesi:
Mahmut Bükey, Hüseyin Oğuzalp.
Hasköy intihap şubesi:
614
Aydın Gazetesi, 7 Şubat 1943.
203
Hüseyin Öztürk, Mustafa Boylu.615
Dereağzı köyü intihap şubesi:
İbrahim Tunçay.616
Mastavra köyü intihap şubesi:
Muharrem İncesöz, Ali Şahin.617
Aşağıörencik köyü intihap şubesi:
Kamil Ülkü.618
Güzelköy intihap şubesi:
Hakkı Piyancı.619
Sevindikli köyü intihap şubesi:
Ahmet Yıldırım.
Hamzalı köyü intihap şubesi:
Mehmet Özakçan, Fatma Danel.
Arslanlı köyü intihap şubesi:
Cevdet Yıldırm, Saliha Erdem, Mesrur Sütçüoğlu.
Sailer köyü intihap şubesi:
Etem Özkul.
Gedikaltı intihap şubesi:
Kadri Olcay.
Simşelli köyü intihap şubesi:
Halil İbrahim, Yavaşoğlu, Kamil Angın.
Kızıldere intihap şubesi:
Ahmet Çilingiroğlu.
Mescitli intihap şubesi:
Hayri Dumlu.
Yazırlı intihap şubesi:
Ahmet Soysal, Zeki Dikmen.
Toygar intihap şubesi:
Duriye Piyancı.
Arpez köyü intihap şubesi:
615
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
617
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
618
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
619
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
616
204
Mesrure Gürel, Nuri Şaylan.
Kuyucak nahiyesi Kayıran köyü intihap şubesi:
Halil İnci, Mehmet Köseoğlu, Ahmet Ünsal.620
Aşağıavra intihap şubesi:
Mehmet Yıldırım, Arif İzgi, Mehmet Erdoğan.621
Feslek köyü intihap şubesi:
Ahmet Çankaya, Ali Akın, Habil Ünlü.622
Gelenbe intihap şubesi:
Mehmet Aydın.623
Çobanisa köyü intihap şubesi:
Atıf Yılmaz, İsmail Batur.624
Yamalak intihap şubesi:
Hilmi Sevgili, Mehmet Aksoy, Vehbi Bilir, Salih Ertürk.625
Eğirdere intihap şubesi:
Abdullah Sevgili, Mehmet Yavuz, Hilmi Sevimoğlu.
Bilara intihap şubesi:
Sırrı Ünal.
Horsunlu köyü intihap şubesi:
Mustafa Türkyılmaz, Yusuf Kenan Angın, Ali Erbaş.
Gereniz köyü intihap şubesi:
Osman Saygı, Melek Yenen, Etem Oğuz.
Kuyucak Evsat intihap şubesi:
İsmail Akyavaş, Fevziye Çilingiroğlu.
Cumhuriyet Mahallesi intihap şubesi:
Nuri Sanlı, Nuri Kayran, Nuri Türkeş, Ali Ayfer.
Aydınzade Mahallesi intihap şubesi:
Muhittin Baştürk, Sadber Altuğ.
Sultanhisar Nahiyesi intihap şubesi:
Cevat Dürük, Mustafa Aral, Kazım Tarhan, Kazım İnci, Şadiye Özdamar.626
620
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
622
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
623
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
624
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
625
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
626
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
621
205
Malgaç Emirköy intihap şubesi:
Mehmet Sarıdoğan, Şevki Önder.627
Kavaklı şubesi intihap şubesi:
Hamit Eryiğit.628
Eskihisar intihap şubesi:
Fuat Dürük, Bahri Uysal.
Salvatlı intihap şubesi:
Mehmet Mutlu, Ali Galip Bilgin.
Atça nahiyesi Atça Aydınoğlu intihap şubesi:
Nimet Genç, Ali Sönmez, Ahmet Bayramoğlu.
Çelebioğlu intihap şubesi:
Mustafa Aksoy, Enver Çelebi, Nuri Bekdemir, Mustafa Eröz, Tevfik Çetinkaya.629
Yağdere köyü intihap şubesi:
Ali Ergür, Zühtü Kırcalı.
Çemirhan intihap şubesi:
Etem Çelik, Nuri Acun.630
Kılavuzlar intihap şubesi:
Nuri Atabey, Mehmet Erdem.
Karacasu kazası Yaylalı seçim şubesi:
Nigar Akman, Ayşe Aksoy, Kadriye Karabay, Esma Kudug, Ali Rıza Fitil, Mustafa
Akay, Süleyman Özer, Mustafa Mete, Kamil Çolak, Mustafa Fitil, Ahmet Karabay. 631
Seki seçim şubesi: Hüseyin Korkmaz, Huriye Güleç, Hüseyin Yılmaz, İsmail Aksoy,
Şükrü Taktak.
Cuma seçim şubesi:
Hüseyin Tarakçı, Ali Galip Yolcu, İsmail Özçelik, Süleyman Alıcı.
Yenice nahiyesi seçim şubesi:
Mehmet Köylü, Mehmet Emin Sayar, Hasan Tekin, Nuri Fitil, Ali Altuğ, İbrahim Kayahan.
Geyre seçim şubesi:
Hüseyin Ayyılmaz, Halil Kudug, Hüseyin Kaya, Ahmet Fitil, İsmail Şen, Selami
Çolak, İsmail Kavas.
627
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
629
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
630
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
631
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
628
206
Çiftlik nahiyesi seçim şubesi:
Ali Rıza Saraçoğlu, Hasip Sarpkaya, Murtaza Şen, Mehmet Şükrü Erdoğan.
Karacaören seçim şubesi:
Mehmet Uysal, Cemile Fitil, Kamil Tunay.632
Aydın vilayetimizin merkez ve mülhakatında esas defterlerine karşı teftiş heyetlerine
hiçbir itiraz yapılmamıştır. Mebus seçimi kanununun 16. maddesinde ise mahkemelere teftiş
heyeti kararıyla birlikte müracaat edebileceği tasrih edilmiş olmasına binaen seçim
programında mahkemelere müracaat için ayrılan iki günü beklemeye artık lüzum
kalmadığında bu günden itibaren gerek Aydında gerekse mülhakatta ikinci seçmen seçimine
başlanmıştır.
Teftiş heyeti yaptığı ve Aydın Valisi Süheyp Karafakoğlu ile parti bölge müfettişi
Mardin mebusu Dr. Rıza Levent’in de hazır bulundukları bir toplantıda seçim hazırlıklarının
son durumu gözden geçirmiş ve Aydın ilinde seçimin başlamasına karar vermiştir. Diğer
seçim şubelerinde de seçime başlanacağından teftiş heyetince evvelce tayin edilen şube
reisleri bürodan dosyalarını alarak, vazifeleri başına hareket etmişlerdir. Seçimin 15 Şubat
1943 Pazartesi günü her tarafta bitmesi olasılığı vardır.633
İkinci seçmen seçimine Aydın ilinin her yerinde olduğu gibi merkez ilçede de saat
9’da başlanmıştır. Tam saat dokuzda birinci Cuma Seçim şubesinde Halkevi bandosu
tarafından İstiklal Marşı çalınmış, Türk Hava Kurumu bölge direktörü Ahmet Emin Arkayın
bu şubede ilk olarak oyunu kullanmıştır.
Belediye seçim şubesinde de ilk olarak Şerif Pehlivanoğlu oyunu vermiştir. Aydın
Valisi beraberlerinde belediye ve parti vilayet idare heyeti reis vekilleri Emin Emnalar ve
Avukat Neşet Akkor olduğu halde seçim şubelerini gezmişler ve halkın seçime gösterdiği
alakadan dolayı takdirlerini bildirmişlerdir.
Başlayan ikinci seçmen seçimi gerek Aydın ilinde ve gerekse nahiyelerde kâmilen
bitmiş ve seçim şubelerine gönderilen memurlar seçim şubelerine ait seçim evraklarını teftiş
heyeti bürosuna teslim etmişlerdir. Seçime iştirak eden ve rey verenlerin miktarı Aydında
%90’dır.Köylerde bu nispetin artacağı tahmin edilmektedir.634
Alınan bilgiye göre Aydın’da 8187 kişiden 7337’si, Aydın merkez köylerinde 7209
kişiden 6708’i, Dalama nahiyesinde 3465 kişiden 3331’i, Köşk nahiyesinde 5602 kişiden
632
Aydın Gazetesi, 9 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 13 Şubat 1943.
634
Aydın Gazetesi, 16 Şubat 1943.
633
207
4596’sı, İncirliova nahiyesinde 5999 kişiden 5221’i, Germencik nahiyesinde 9570 kişiden
8767’i, Koçarlı nahiyesinde 6115 kişiden 5138’i seçime iştirak etmiş ve bu seçimde 236
ikinci seçmen seçilmiştir. Bu suretle 236 ikinci seçmen CHP adayı olarak ve ittifakla
seçilmişlerdir.
Seçime katılanların oranı Aydın şehrinde %90, Aydın merkez köylerinde %93,
Dalama nahiyesinde %96, Köşk nahiyesinde %80, İncirliova nahiyesinde %90, Germencik
nahiyesinde %91,Koçarlı nahiyesinde %83 olup merkez kazanın heyeti umumiyesi itibariyle
% 88,46’dır.Merkez teftiş heyeti belediyede bir toplantı yaparak seçim evrakını ve neticesini
gözden geçirmiştir.635
Teftiş heyeti, belediye dairesinde Etem Menderes reisliğinde toplanarak İçişleri
Bakanlığının tebliği veçhile seçimin 28 Şubat 943 Pazar günü saat 10’da park karşısındaki
Yeni Halkevi binasında yapılmasına ve ikinci seçmenlere bu suretle davetnameler
gönderilmesine karar vermiştir.
Diğer taraftan parti genel sekreterliği vilayete, partiye ve belediyeye gönderdiği
telgrafta parti genel başkanlığı divanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi yedinci seçim devresi
için tespit edilen mebus namzetlerinin isimlerini bildirmiştir.
Soyadları alfabe sırasıyla yapılan listeye vilayetimizin bu seçimde çıkaracağı yedi
mebusluk yerine bir fazlasıyla sekiz zatın ismi yazılmıştır. İkinci seçmenler bu sekiz zattan
yedisini seçeceklerdir. Cumhuriyet Halk Partisinin adayları sütunu aşağıda yazılıdır.636
AYDIN VİLAYETİ MEBUS NAMZETLERİ
CHP Vilayet İdare Heyeti reisliğine
AYDIN
1-Parti nizamnamesinin 32.maddesine göre Parti genel başkanlık divanınca Türkiye
Büyük Millet Meclisi yedinci seçim devresi için tespit edilen mebus namzetleri adları listesini
sunuyorum.
2-Bu adlar soyadları ilk harflerinin alfabe tertibi üzerine yapılmıştır. Evvel veya sonra
yazılmış olması bir mana ifade etmez.
3-Seçim günü 28 Şubat 1943 Pazar günü olarak tespit edilmiştir.
4-Namzet adlarını bu telgrafı aldığınız gün ilan ediniz.
635
636
Aydın Gazetesi, 17 Şubat 1943.
Aydın Gazetesi, 24 Şubat 1943.
208
5-Sayın ikinci seçmenler, vilayetiniz mebusluğu için gösterilen sekiz namzetten
intihap dairenizin çıkaracağı yedi mebusu hiçbir kayda tabi olmayarak serbestçe seçmelidirler.
Seçim gününde bitirilince bize de haber vermenizi dilerim.
CHP Genel Başkanı adına
CHP Genel Sekreteri
Memduh Şevket Esendal
1-Doktor Hulusi Alataş
2-General Refet Alpman
3-Şefik Aker
4-Dr. Mazhar Germen
Altıncı devre Aydın mebuslarından
Milli müdafaa vekâleti levazım dairesinden emekli
Aydın cephesi eski kumandanı
Altıncı devre Aydın mebuslarından TBMM Vekili
5-Nuri Göktepe
Altıncı devre Aydın Mebusu
6-Agâh Sırrı Levent
Altıncı devre Aydın Mebusu
7-Dr. Rıza Levent
Altıncı devre Aydın Mebusu
8-Adnan Menderes
Altıncı devre Aydın mebusu
Türkiye Büyük Millet Meclisi yedinci devre Aydın vilayeti mebus namzetleri
hakkında Parti Genel Başkanlığı’nın tebliği aynen sayın seçicilere arz olunur.637
Aydın merkez kaza seçimi, park karşısındaki Yeni Halkevi salonunda yapılmıştır. Vali
Süheyp Karafakoğlu ile teftiş heyeti azaları, Türk ve parti bayraklarıyla süslenen sandık
başında yer almışlardı. Mebus namzetlerimizden emekli General Refet Alpman ile emekli
Albay Şefik Eker valimizin yanında bulunuyorlardı. Halkevi bandosunun çaldığı İstiklal
Marşından sonra Hikmet Şölen tarafından okunan Milli Şefimizin beyannamelerini ikinci
seçmenler ayakta dinlendiler.
Bundan sonra Parti genel sekreterliğinin seçime ait tebliğleri de parti başkanı
tarafından okunmuştur. Parti vilayet reisi Etem Menderes seçim üzerine ikinci seçmenlerle
ufak bir konuşma yapmıştır. Sandık muayene edilerek mühürlenmiş ve rey pusulaları
dağıtılmıştır. Bundan sonra seçim şubeleri sırasıyla ikinci seçmenlerin isimleri okunarak birer
birer oyları sandığa attılar.
637
Aydın Gazetesi, 24 Şubat 1943.
209
İlk olarak Aydın Valisi Süheyp Karafakoğlu alkışlar ve yeni milletvekillerine başarı
temennileri arasında oyunu kullanmıştır. Bu sırada Karacasu kazasından ilk olarak seçim
neticesini bildiren telgraf geldi. Aydın’ın tasnifi biterken Bozdoğan kazası da neticeyi bildirdi.
Aydın merkez kazası tasnifi de bitmiştir. Telefonlar işliyor, telgraf müvezzileri birbiri
arkasından gelip gidiyorlardı. Çine ve Söke’den de malumat alınmış ve Nazilli kalmıştır.
Tasnif neticesinde, soyadlarının ilk harfleri sırasıyla:
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekili Doktor Hulusi Alataş
Emekli General Refet Alpman
Büyük Millet Meclisi reis vekillerinden Doktor Mazhar Germen
Altıncı devre Aydın mebusu Nuri Göktepe
Altıncı devre Aydın mebuslarından Agâh Sırrı Levent
Parti bölge müfettişimiz Doktor Rıza Levent
Altıncı devre Aydın mebuslarından Adnan Menderes Aydın mebusları seçildikleri
anlaşıldı.638
638
Aydın Gazetesi, 2 Mart 1943.
210
3.2.5 1946 yılı Genel Seçimleri
Türkiye’nin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde aday esaslı blok oy sistemi
uygulanmıştır.*Bu sistemle beraber her vilayet bir seçim çevresi olmaktadır. Her 40 bin
yurttaş için bir milletvekili seçiliyor, herhangi bir ilin nüfusunun 40 binin altında olması
halinde de o vilayete bir milletvekilliği tahsis ediliyordu. Nüfusu 40 binin üzerindeki iller için
milletvekili sayıları ise şöyle belirtilmişti:
Nüfusu 55 bine kadar olan iller: 1 milletvekili
Nüfusu 55 bin ile 95 bin arası: 2 milletvekili
Nüfusu 95 bin ile 135 bin arası: 3 milletvekili
Nüfusu 135 bin ile 175 bin arası: 4 milletvekili.639
Aydın ilinde 426 seçim bürosu kurulmuştur. Milletvekili için Merkez Aydın ilçesinde
112, Bozdoğanda 62, Çine’de 83, Koçarlı’da 24, Karacasu’da 24, Nazillide 81, Sökede 39
olmak üzere 426 seçim bürosu kurulması ve o kadar sandık konulması kararlaştırıldığı
öğrenilmiştir.640
CHP Aydın İl ve Merkez ilçe ve bu ilçeye bağlı bucak ve mahalle ocak idare kurulları
Halkevi salonunda Parti Bölge Müfettişi huzuruyla genel bir toplantı yapılmıştır. Toplantıda
Milletvekili General Refet Alpman da bulunmuştur. Toplantıyı açan CHP İl Başkanı Neşet
Akkor, “karşı partilerin kurulmasını partimizin öteden beri istediğini, bu eksiği Parti Genel
Başkanı’nın Millet Meclisi kürsüsünden açık olarak söylediğini, fakat karşı partinin son
günlerdeki propagandaların korkunç ve yıkıcı bir şekil aldığını” belirtmiştir.641
Söke ilçe mahalle, semt ve köy ocaklarından gelen CHP ve partili köylülerden
mürekkep 200 kişi Parti müfettişinin Başkanlığında bir toplantı yapmışlardır.
Parti müfettişi, parti il başkanı büyük seçimde partililerin ödevlerini anlatmışlar, Selim
Yatağan ve Halkevi başkanı Pertev Törteçene CHP ve Hükümetin başardığı büyük işleri, karşı
partililerin yaptıkları muzur propagandalarla mukayese ederek anlatmışlar, hazır bulunanlar
üzerinde büyük heyecan yaratan bu konuşmaların sonunda dinleyiciler, partilerine, Büyük
şefleri İnönü’ne bağlılıklarını ifade ederek dağılmışlardır.
Söke’de Demokrat Parti müteşebbis heyeti ancak bugün Mehmet Özturanlı
başkanlığında kurulmuştur. Açılma töreni yapmak üzere Sökeye gelen il demokrat parti
*Sistemin bu türünde seçmenler partilere değil, adaylara oy verirler.Ve her seçim çevresinde en çok oyu alan
adaylar milletvekili seçilirler.Değişik partilerin adayları arasından karma liste yaparak oy kullanmak olanaklıdır.
639
Seçim Sistemi ve Siyasi Partiler Araştırması Ana Rapor, Cilt II, İstanbul, 2001, s.209.
640
Aydın Gazetesi, 2 Temmuz 1946.
641
Aydın Gazetesi, 11 Temmuz 1946.
211
başkanı, etrafında ancak 5–6 kişi toplayabilmiş ve ancak Demokrat parti levhasını takarak
dönmüştür.642
CHP il idare kurul üyelerinden Ekrem Çiftçi, Avukat Şahap Gürsel Bozdoğan’a
Merkez İlçe idare kurul üyelerinden Hamit Altıparmak ile Erbeyli’ye gitmişlerdir.
Büyük seçimde Partililerin görevi CHP Genel Sekreterliğinden gelen rapor ile
ilgililere ulaşmıştır.Ben de yazıyı aynen aktarıyorum:
CHP Genel Sekreterliğinden:
1-Partimizin Milletvekili adaylarını Genel Başkanlık divanı tespit ve Genel
Başkanımız ilan eder.
2-Parti üyeleri ilan edilecek bu adaylara oy vermekle ve bu adayları kazandırmaya
çalışmakla vazifelidir.
3-İlan edilecek bu adaylardan ayrı olarak herhangi partili kendi adaylığını koymaz.
Genel Başkanımızın ilan edeceği adaylardan başkasına oy vermez ve böyle adayları
destekleyemez.
4-Partili arkadaşlarımızın bilmeleri gerekli olan tüzüğümüzün bu hükümlerini
önümüzdeki milletvekili seçimi dolayısıyla hatırlamaları rica olunur.643
Koçarlı’da merkez ve bütün köylerden gelen Partililer ve binlerce yurttaşın katıldığı
bir toplantı yapılmıştır. Avukat Şahap Gürsel yapılan toplantıda görüşlerini şu şekilde dile
getirmiştir: “CHP geçmişte yaptıklarıyla gelecekte tahakkuk ettireceği millet mali eserlerin
büyüklüğü ve manası etrafında yaptığı konuşmada, İnönü’nü ne yalnız bir devlet başkanı ne
de yalnız CHP’nin şefi olarak değil İnkılâbın her yaprağından adını Atatürk’ün hizasına
yazmış ve gönüllerimize nesilden nesile mukaddes bir emanet olarak sürüp gidecek ebedi
sevgisini kazanmış bir kahraman olarak tanıyor ve onun safında toplanıyoruz. İnönü, bizim
için eserinden vazgeçemeyeceğimiz bir baştır deyince, dinleyiciler her bir ağızdan sevgi
tezahürü göstermişlerdir.644
Sökede CHP adına miting yapılmış halkın coşkun tezahüratına vesile olmuştur.
Avukat Şahap Gürsel bir söylev vermiş iki binden fazla halk söylevi sık sık alkışlanmış ve
İnönü’nden bahsedilirken “Yaşasın İnönü” onun partisi diyerek alkışlamışlardır.
Şahap Gürsel’in söylevi aynen şöyledir: “Sayılı ve ölçülü yaşıyoruz. Öylesine sayılı
günler ki, milli mücadeleye başlama kararını aldığımız dakikalarda bile, tarihe ve gelecek
nesillere karşı mesuliyetimiz bu kadar büyük olmamıştır. Çünkü milli mücadelenin Atatürk
642
Aydın Gazetesi, 13 Temmuz 1946.
Aydın Gazetesi,13 Temmuz 1946.
644
Aydın Gazetesi,16 Temmuz 1946.
643
212
gibi bir bayraktarı, vatanı ve istiklali çiğnetmemek gibi yürekleri kavuşturan bir gayesi vardı.
Bugünse serbest iradesini ilk defa olarak elinde tutan vatandaşlık haklarından faydalanarak
memleket mukadderatına istikamet vermek vazifesini yüklenen milletimiz, bir yandan ilk
oluşun tabii zorluğu, öte taraftan muhalefet adı altında vatandaş iradesini çelmeye ve iktidara
gelmeye çalışan bir zümrenin daha ilk adımda beliren zararlı telkinleri karşısında cidden
bunaltıcı bir duruma girmiş bulunuyor.”645
CHP Aydın Milletvekili adayları:
1-General Refet Alpman
2-Dr. Mazhar Germen
3-Nuri Göktepe
4-Mithat Aydın
5-Neşet Akkor
6-Emin Arkayn
7-Emin Bilgen 646
Milletvekili seçimi Aydın ilinin her yerinde halkın alakası, partilerin hararetli
mücadelesi ve tam bir intizam ve sükûnet ile cereyan etmiş, hiçbir yerde en küçük bir olay
bile olmamıştır. Aşağıda 1946 yılı milletvekili adayları listesi sunulmuştur. Bu listede çok
partili anlayışın görüldüğü il partinin adayları da bulunmaktadır:
CHP Adayları
1- Refet Alpman
DP Adayları
61958
1-Adnan Menderes 34686
2- Mazhar Germen 58012
2-Mükerrem Sarol 32738
3-Nuri Göktepe
58274
3-Cevat Ülkü
4-Mithat Aydın
59495
4-A.Vehbi Apaydın 30442
5- Neşet Akkor
59204
5-Baki Ökdem
30775
6-Emin Arkayın
59216
6-Eyüp Şahin
29997
7-Emin Bilgen
57405
7-Zekayi Kavur
19513647
31190
İl Genel Meclisi seçimleri Aydın ilinde olaysız, tam bir düzen ve kanun hükümlerine
uygun bir şekilde geçmiş, hiçbir itiraz ve şikâyet vuku bulmamıştır. Gerek oy sandıkları
başında oy atılırken, tasnif yapılırken ve gerekse seçim komisyonunda genel tasnif icra
645
Aydın Gazetesi,18 Temmuz 1946.
Aydın Gazetesi, 20 Temmuz 1946.
647
Aydın Gazetesi, 23 Temmuz 1946.
646
213
olunurken CHP ve DP temsilcileri bulunmuşlar, bu suretle seçimler üzerinde en ufak bir itiraz
ve şikâyete bile meydan verilmemiştir.
Bu vesile ile şu noktayı da belirtmek gerekir, iştirak etmedikleri halde belediye
seçimleri tasnifinde ve millet meclisi seçimi tasniflerinde de Aydın ilinde, DP müşahit
temsilcileri bulunmuşlardır. Bu son seçim Aydın ili halkının hakiki temayülünü ve CHP’ye
karşı olan inanç ve bağlılıklarını bir kere daha belirtmelerine vesile olmuştur.648
Merkez Aydın ilçesi CHP adayları:
Asil üyelikler
Yedek üyelikler
Yahya Çayırlı 12808
Mahmut Posacı
11373
Nuri Köşklü
12693
Mustafa Güven
11070
Mahmut Oral 12679
İ. Hakkı Karaca
11060
Halim Aysın
Nail Ergün
10943
Dr. Nuri Erkan
10934
12671
Dr. Sabri Akın 12435
Demokrat Parti adayları:
Ekrem Torunlu
6041
Eyüp Şahin
6023
Mükerrem Sarol 6003
Nevzat Sarı
6003
Fuat Erlaçin
5942
Etem Menderes
5935
Enver Posacı
5895
Elmas Çetinkaya 5884
Mithat Levent
5861
Tahir Arslan
5722
Bozdoğan
Aydın ilinde
İl Genel Meclisi seçimi intizamla cereyan etmiş, hiçbir olay
yaşanmamıştır. Seçim neticesinde:
CHP Adayları
Asil üyelikler
648
Yedek üyelikler
İsmail Tarhan
6190
Tevfik Toker
4948
Ahmet Taylan
6067
Nazmi Aysan
4780
Tevfik Şener
5271
Mehmet Özbay
4559
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
214
DP Adayları
Nuri Atalay
811
Süleyman Çelebi
695
Halil Saça
757
Halil Koncu
520
M.Ali Özer
715
Ali Haydar
255
Nuri Öz
718
Reşat Başlı
112649
Çine
Aydın ilinde Çine ilçesinde il genel meclisi seçim tasnifi bitmiş ve aşağıda ismi
yazılan kişiler üyeliklere uygun görülmüştür.
Asil üyelikler
Yedek üyelikler
Nuri Güngör
5559
Hidayet Yavaşoğlu
4204
Osman Cerit
4781
Ömer Uz
4084
Mehmet Şahin
4718
Hüseyin Kenar
3877650
Karacasu
İlçemizde İl Genel Meclisi seçimi bitirilmiş CHP adayları aşağıdaki şekildedir:
Asil üye
Yedek üye
Ali Vehbi Tuncer
2049
Ali Rıza Fitil
1687651
Koçarlı
Aydın ili Koçarlı İlçesinde İl Genel Meclis seçimi bitirilmiş CHP adayları aşağıda
belirtilmiştir:
Asil Üye
Yedek üye
Kemal Çetiner
1764
Mustafa Cihanoğlu
1452652
Demokrat Parti adayı:
Ali Aksoy
1418
Ahmet Kayhan
1
Nazili
Aydın ili Nazilli İlçesinde İl Genel Meclisi seçimi bitirilmiş ve asil ve yedek
üyeliklere tamamen CHP adayları seçilmişlerdir.653
Aydın ili seçim hakkını haiz olan 8186 kadın, 7557 erkek 15743 seçmenden il genel
meclis seçimine 3185 kadın, 3221 erkek 6516 kişi iştirak etmiştir.654
649
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
651
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
652
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
653
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
654
Aydın Gazetesi, 3 Eylül 1946.
650
215
Aydın Merkez
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
1-Yahya Çayırlı
1-Mahmut Posacı
2-Nuri Köşklü
2-Mustafa Güven
3-Mahmut Oral
3-İbrahim Hakkı Karaca
4-Halim Aysın
4-Nail Ergun
5-Sabri Akın
5-Nuri Erkan655
Nazilli
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
1-Ali Sönmez
1-Âlim Mumcu
2-Nuri Tükenmez
2-Ragıp Tapucu
3-Ahmet Ünsal
3-İsmail Soner
4-Fuat Dürük
4-Nuri Sarıkahya656
Söke
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
1-Eyüp Özbaş
1-Hilmi Posacı
2-Kazım Göktepe
2-Rıfkı Ulusoy
3-Osman Dicle
3-Necip Ersoy657
Bozdoğan
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
1-İsmail Tarhan
1-Tevfik Toker
2-Ahmet Taylan
2-Nazmi Aysan
3-Tevfik Şener
3-Mehmet Özbay658
Çine
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
1-Nuri Güngör
1-Hidayet Yavaşoğlu
2-Osman Ceril
2-Ömer Us
3-Mehmet Şahin
3-Hüseyin Kenar659
Karacasu
Asil Üyelikler
655
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
657
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
658
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
659
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
656
Yedek Üyelikler
216
1-Ali Vehbi Tuncer
1-Ali Rıza Fitil660
Koçarlı
660
661
Asil Üyelikler
Yedek Üyelikler
Kemal Çetiner
Mustafa Cihanoğlu661
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
Aydın Gazetesi, 5 Eylül 1946.
217
3.2.6 1950 yılı Genel Seçimleri
CHP Meclis grubunun oturumunda CHP Genel Başkan Vekili Hilmi Uran’ın teklifi
üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi Cuma günü seçimleri yenileme kararı verecektir. Buna
göre 14 Mayıs 1950 Pazar günü yeni seçim yapılacaktır.
14 Mayıs 1950 Pazar günü yapılacak milletvekili seçimi için CHP yoklama
kurullarıyla divanca tespit edilerek yüksek seçim kurulunca ilan olunan adaylardan Aydın ili
CHP adayları şunlardır: Yoklama kurulunca seçilen ve evvelce ilan olunan beş adaya ilave
olarak divan İzmir Milletvekili CHP Aydın bölge müfettişi Dr. Hulki Cura ile eski Aydın
milletvekillerinden İnönü ansiklopedisi genel sekreteri Agâh Sırrı Levendi intihap etmiştir.
1-Dr. Sabri Akın
(8.devre Aydın Milletvekili)
2-Mithat Aydın
(8.devre Aydın Milletvekili)
3-Dr. Hulki Cura
(8.devre İzmir Milletvekili)
4-Dr. Mazhar Germen
(8.devre Aydın Milletvekili)
5-Yusuf Saim Atasağun
(Ziraat Bankası Baş müşaviri)
6-Ekrem Çiftçi
(CHP Aydın İl İdare Kurulu Başkanı)
7-Agâh Sırrı Levent
(İnönü Ansiklopedisi Genel Sekreteri)662
Seçim neticelerine göre DP oyların çoğunu alarak iktidara gelmiştir. Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nde 390 kadar milletvekili olacağı bildirilmektedir.663
Aydın ili çevresinde hemen her ilçede seçim neticeleri alınmış ve ilan edilmiştir.
Yalnız mazbatalar il seçim kuruluna tamamen gelmemiş bulunduğundan il seçim kurulunun
kati mazbatayı bugün yapabileceği sanılmaktadır. Merkez Aydın ilçe seçim kurulu
mazbatasını yaparak seçim kuruluna sunmuştur. Aydın İlinde seçimi umumiyetle DP adayları
kazanmışlardır.664
Anadolu ajansının verdiği bilgiye göre Mardin ve Van ilinde seçim neticeleri belli
olmuştur. Mardin’de CHP adayları Dr. Aziz Uraz, Rıza Ertem, Kamil Boran, DP’den Cevdet,
Abdurrahman Bayar, Abdülkadir Kalan, bağımsız Kemal Türkoğlu. Van’da CHP adayları
Kazım Özalp ile Ferit Melen ve DP’den İzzet Akın seçilmişlerdir. Diğer illerde kati netice
bugün belli olacaktır. Yalnız gelen haberler seçimi DP’nin büyük çoğunlukla kazandığını belli
etmektedir.665
662
Aydın Gazetesi, 25 Nisan 1950.
Aydın Gazetesi, 16 Mayıs 1950.
664
Aydın Gazetesi, 16 Mayıs 1950.
665
Aydın Gazetesi, 16 Mayıs 1950, Anadolu, 24 Mayıs 1950.
663
218
3.2.6.1 1950 Seçiminin Genel Özellikleri
14 Mayıs 1950 genel seçimleri Türk Demokrasi tarihinin en önemli seçimlerinden
birisidir. Türkiye’de 1946 yılında tek parti iktidarından çok partili yaşama barışçıl yollarla
geçilebilmiş, iktidar ise dört yıl sonra yine aynı barışçıl yolla devredilmiştir. Bu seçimi diğer
seçimlerden ayıran iki önemli özelliği olmuştur. Bu seçime iktidar ve muhalefetin uzlaşarak
çıkardığı güvenilir bir seçim kanunuyla gidilmiştir. Bu Türk demokrasi tarihinde ilktir.
İktidarı da muhalefeti de 1950 seçimleri öncesinde ilk kez seçim çalışmalarını kapalı
salonlardan çıkarmışlar ve alanlara taşımışlardır. Ömürlerinde hiç milletvekili görmeyen
köylüler bu kişilerin köylerine kadar gelip kendileriyle temasa geçtiklerine şahit olmuşlardır.
3.2.6.2 DP Faaliyetleri
Demokrat Parti köy gezilerine ülke seçim sathı mahalline girerken çok büyük bir önem
vermiştir. Yapılan miting ve toplantılar sıklaşmıştır. Yeni parti ocakları açılmış, var olan
teşkilatlar için açılış yıl dönümü kutlamaları yapmıştır. Horsunlu ve Nazilli mitingi DP
mitinglerinde öne çıkan iki mitingdir. Nazilli’ye bağlı Horsunlu köyünde DP yapılan DP
mitinginde Nazilli’ye bağlı köy, bucak ve Nazilli ve Aydın merkezden gelen pek çok kafile
katılmıştır.
19 Mayıs 1949 günü Nazilli’de Cumhuriyet Meydanı’nda DP çok büyük bir miting
düzenlemiştir. Mitinge Aydın DP idare kurullarının tamamı katılmış, eğlenceli geçen
mitingde davul zurnalar çalınmıştır.666
3.2.6.3 CHP Faaliyetleri
1946 seçimleri kadar kolay bir zafer kazanamayacağını düşünen CHP 1950 seçimlerini
oldukça önemsemiş, seçim çalışmalarına çok erken bir tarihte başlamıştır. CHP Aydın ilinde
mitingler yapmış, yeni parti ocakları açmıştır. Aydın milletvekillerinin tamamını Aydın’a
göndermiştir. Bu milletvekilleri köy köy, bucak bucak dolaşıp halkla temaslarda bulunmuştur.
Aydın milletvekilleri Dr. Mazhar Germen, Av Neşet Akkor, Mithat Aydın, Nuri Göktepe,
General Refet Alpman Aydın’da mahallelerde kahve toplantıları yapıp halkla temasta
bulunmuşlardır. Milletvekilleri Aydın’a bağlı bucakları da ziyaret etmişlerdir.1950 yılına
girilirken CHP’nin tüm Aydın milletvekilleri Aydın vilayetinde neredeyse gidilmedik köy
bırakmamıştır. Milletvekilleri Aydın Merkez’ bağlı Baltaköy, Gölhisar ve Merkez Dalama
bucağı, Köşk bucak merkezi ve buraya bağlı Başçayır, Çiftekahveler, Salâvatlı, Yavuz
köylerde temaslarda bulunmuşlardır. Daha sonra Çine, Karpuzlu, Akçaova, Çaltı ve
Karakullar’ı ziyaret ederek halka temasa geçmişlerdir.667
666
667
Anadolu, 24 Eylül 1949, Menderes Akdağ, a.g.e, s.190–191.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.192–193.
219
3.2.6.4 Seçim Hazırlıkları
Demokrat Parti, 21 Temmuz 1946 genel seçimlerindeki olumsuzlukları bir daha
yaşamamak için seçimler sırasında bir koalisyon hükümeti kurulmasını CHP’ye teklif
etmiştir. Bu teklif CHP tarafından reddedilmiştir. Ancak Demokrat Parti’nin çekincelerinin
hiç biri gerçekleşmemiştir. Seçim sürecinde ülkede parti mitingleri ve diğer çalışmaların
verdiği coşku ve gerilimin dışında herhangi bir sorun yaşanmamıştır.
Aydın’da seçmen kütüklerinin hazırlıkları Şubat ayı sonunda bitirilerek askıya
çıkarılmıştır. Mahalle ve köy muhtarları ile DP ve CHP temsilcileri vatandaşlara seçmen
listeler konusunda yardımcı olmuştur. Kanuna göre seçim kurulları başında hâkimler
bulunmuştur. Seçmen kütükleri hâkimlerin gözetiminde düzenlenmiştir.1950 senesi Mart
ayının başından itibaren Aydın İlinde seçimlere başkanlık edecek hâkimler görevlendirmiştir.
Aydın il seçim kurulu başkanlığına Hâkim Hamdi Bey İyigün atanmıştır. İlçe seçim
kurullarından gelen seçim sonuçlarını bu kurul değerlendirmiş ve il genelinde adayların
aldıkları oylar hesaplayarak sonuçları açıklamış ve seçimleri kazanan adayların mazbatalarını
imzalamıştır. Hâkim başkanlığında yapılan oylama sonucu teklif edilen kişiler arasından CHP
ve DP üyelerinin de bulunduğu İl Seçim Kurulu şöyle oluşmuştur:
Hamdi İyigün
Başkan
Abdurrahman Akkum
Üye
Süleyman Eraydın
Üye
Cevat Ülkü
Üye
Mithat Levent
Üye
Fahri Emnalar
Üye
Muzaffer Kırımlı
Üye
Mahmut Oral
Üye
Nuri Köşklü
Üye
Mehmet Ali Denker
Üye.668
Milletvekili Adayları
Sekizinci Dönem TBMM dağılmadan önce son toplantısını 24 Mart 1950 tarihinde
gerçekleştirmiş ve aynı gün seçimlerin 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılmasına karar vermiştir.
Nisan Ayının sonuna doğru partiler kesin milletvekili adaylarını açıklamışlardır. İktidar ve
muhalefet de bu aşamadan sonra kendi adaylarını tanıtma çabasına girmiştir. Gazeteler
günlerce milletvekilleri aday listeleri ile kısa özgeçmişlerini yayınlamışlardır.
668
Anadolu, 8 Mayıs 1950.
220
CHP Aydın Milletvekilleri:
Dr. Sabri Akın
8.Dönem Aydın Milletvekili
Mithat Aydın
8.Dönem Aydın Milletvekili
Dr. Hulki Cura
8.Dönem İzmir Milletvekili
Dr. Mazhar Germen
8.Dönem Aydın Milletvekili
Yusuf Saim Atasagun
Ziraat Bankası Baş Müşaviri
Ekrem Çiftçi
CHP Aydın İl İdare Kurulu Başkanı
Agâh Sırrı Levent
İnönü Ansiklopedisi Genel Sekreteri.669
DP Aydın Milletvekilleri
Adnan Menderes
Milletvekili, DP Genel Kurul Üyesi
Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu Çiftçi, DP Genel İdare Kurulu Üyesi
Etem Menderes
Avukat, DP İl Başkanı
Namık Gedik
Doktor
Şevki Hasırcı
Çiftçi
Baki Öktem
Lütfü Ülküman
669
670
Doktor
670
Menderes Akdağ, a.g.e, s.196.
Menderes Akdağ, a.g.e, s.196.
221
3.2.6.5 1950 Seçim Sonuçları
Seçimler daha önce ilan edilen tarih olan 14 Mayıs 1950’de yapılmıştır. Seçimlerde
Aydın il genelinde 154.371 seçmenden 140.244’ü oy kullanmıştır. Seçime iştirak oranı %90,
84 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran oldukça yüksek ve Türkiye ortalamasının üstündedir.
Seçimde CHP 60.860, DP 76.896, MP 2.820 oy almıştır. Kasaba ve köylerden seçim
sonuçları geç ulaşmıştır. Seçimler genelde sakin bir şekilde geçmiştir. Ancak CHP’liler
seçimleri gözeten yargıcı, seçimde DP lehine hareket ettiği iddiasıyla Yüksek Seçim
Kurulu’na şikâyet etmiştir. Seçimde Aydın ilinin 7 milletvekili kontenjanının tamamını DP
kazanmıştır.
CHP’nin Aydın’da aldığı oy azımsanmayacak kadar çok olduğu halde seçimde
uygulanan oy çokluğu ilkesinden dolayı CHP Aydın’dan hiçbir milletvekili çıkaramamıştır.
Aydın ilinde CHP’nin bilinen simaları Mazhar Germen, Neşet Akkor gibi isimler seçimi
kaybetmiştir. Bunların içerisinden Dr. Mazhar Germen, I.Meclis’ten başlayarak 1950
seçimlerine kadar kesintisiz 8 dönem Aydın milletvekilliği yapmıştır. Seçim sonuçlarının
kesinleşmesiyle birlikte 16 Mayıs 1950 tarihinde milletvekili seçilen kişilerin mazbatalarını İl
Seçim Kurulu hemen düzenleyip ilgili kişilere vermiş, mazbatalarını alan milletvekilleri 17
Mayıs 1950 tarihinde Ankara’ya gitmek üzere yola çıkmışlardır.
Aydın’da Milletvekilliği Kazanan Adayların Aldıkları Oylar Şöyledir:
Adnan Menderes: 77.138
Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu: 77.108
Namık Gedik: 76.630
Şevki Hasırcı: 76.784
Etem Menderes: 76.625
Baki Öktem: 76.588
Lütfü Ülküman: 50.988.671
Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu Manisa’dan da seçimleri kazanmıştır. Karaosmanoğlu
TBMM’ye verdiği dilekçeyle Manisa milletvekilliğini tercih ettiğini belirtmiştir. TBMM’ce
bu istek onaylanmıştır.672Seçimlere Aydın ve İstanbul’dan DP listelerine giren Adnan
Menderes her iki ilde de seçimleri kazanmıştır. Adnan Menderes TBMM Başkanlığı’na
İstanbul milletvekilliğini tercih ettiğini bildirmiştir. Bu istek TBMM Genel Kurulu tarafından
onaylanmıştır.673 Bu nedenle TBMM’de Aydın ilini temsil eden iki milletvekilliği sandalyesi
671
Demokrat İzmir, 7 Mayıs 1950.
TBMM Üyelerine Mahsus Sicil Defterleri, Zarf No.6, Defter No: 103.
673
TBMM Üyelerine Mahsus Sicil Defterleri, Zarf No.6, Defter No: 105.
672
222
boş kalmıştır.1951 yılında bu sandalyeler için Aydın ilinde yapılan ara seçimi DP’den Avukat
Namık Gedik ve Belediye Başkanı Cevat Ülkü kazanarak Aydın’ı TBMM’de temsil etme
hakkını elde etmişlerdir.674
1945 yılından sonra CHP iktidarında pek çok olumlu gelişmeye imza atılmıştır. Bunlar
CHP için iyi bir not olmalıydı. Ancak 1950 senesine gelindiğinde ülkede hala işsizlik, kıtlık
ciddi bir sorun oluşturmuştur. Söz konusu dönemde her sene 40 bine yakın insan veremden
yaşamını yitiriyordu. Halk II. Dünya Savaşı sırasında ülkede yaşanan sıkıntıları bir türlü
unutamamıştır. CHP bunları göz ardı edip ve seçim tekniği olarak çoğunluk ilkesini
benimsemiş ve bunu DP’ye kabul ettirmiştir. Seçim Kanunu bu şekilde çıkmıştır. CHP,
kendisinin öncülük yaptığı bu prensibin kurbanı olmuş ve seçimi kaybetmiştir. Bazı seçim
bölgelerinde CHP oyları ve DP oyları birbirine çok yakın olmasına rağmen CHP o bölgede
çoğunluğu sağlayamadığı için hiç milletvekili çıkaramamıştır. Ülke genelinde DP oyların %
52,68’ini alarak 487 üyeli meclise 408 milletvekili ile girerken, oyların % 39,45’ini alan CHP
ise meclise ancak 69 milletvekili yollayabilmiştir. Oyların % 3,11’ini alan MP mecliste 1
milletvekili bulundurabilmiştir.675 Bağımsız adaylar ise seçimlerde % 4,76 oranında oy
almışlardır. CHP’nin kırsal bölgelerde oy çoğunluğu sağladığı görülmüştür. Büyük şehirler ve
kentlerde ise çoğunluk DP’den yana olmuştur. Ege, İç Anadolu Bölgelerinin hiçbir kentinde
CHP oy çokluğu sağlayamamıştır.676
Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle İnönü CHP’nin başına geçmiştir. İnönü,
CHP Genel Başkanı olarak yayımladığı ilk mesajında milli birlik ve bütünlüğün önemine
işaret etmiştir.
Seçimlerde Demokratlar “ Egemenlik Milletindir” ilkesini bizzat halkın içinde
savunmuştur. Bu cesur propaganda sayesinde Türkiye’de bir büyük demokratik atılım
yapmıştır. İlk defa 1950 seçimleriyle aşağıdan yukarıya bir reform yapılmıştır. Halk, hükümet
adamlarını kendisinin tayin edebileceğini görmüş, halkın kendisine olan güveni artmıştır.677
14 Mayıs 1950 genel seçimlerinden sonra aynı yıl içinde yapılan 3 Eylül 1950 tarihli
belediye seçimlerinde 600 civarında belediyenin 560’ını DP kazanmıştır.678 Bundan sonra 15
Ekim 1950 İl Genel Meclisi seçimleri yapılmış, bu seçimleri de yine Demokratlar
kazanmıştır. Bu süreçte DP iktidarını iyice sağlamlaştırmıştır.679
674
Menderes Akdağ, a.g.e, s.198.
Burçak Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş(1945-1950), s.68.
676
Menderes Akdağ, a.g.e, s.199.
677
Eroğlu, C, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, s.202.
678
Eroğlu, C, a.g.e, s.70.
679
Cumhuriyet, 5 Eylül 1950-1950-1960 yılları arasında Adnan Menderes başkanlığında, 19, 20, 21,22, 23.
hükümetler kurulmuştur. Bu hükümetler, 1.2.3.4.5. Menderes hükümetleri şeklinde anılır. Adnan Menderes
675
223
SONUÇ
29 Ekim 1923 tarihinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalif parti ve çok
partili sistem denemesi, 17 Kasım 1924 günü kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
olmuştur. Ancak, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın ömrü 7 aydan kısa sürmüştür.13
Şubat 1925 günü Doğu Anadolu’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması nedeniyle çıkartılan ve
tüm ülkede İsmet Paşa hükümeti’ne olağanüstü yetkiler veren Takrir-i Sükûn Kanunu’nun
baskıcı uygulamaları, çok partili sistem denemesinin devam etmesini imkânsız kılmıştır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, programındaki 6.madde nedeniyle Doğu’daki isyanla
ilişkilendirilmiş ve İstiklal Mahkemesi kararıyla, Takrir-i Sükûn Kanunu’nun ilk maddesine
dayanılarak, 3 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
Doğudaki isyan hareketi nedeniyle başlatılan Takrir-i Sükûn uygulaması, isyan
bastırıldıktan sonra yaklaşık 4 yıl daha devam etmiştir. Kanunun uygulanmasına 1929 yılının
Mart ayında son verildiğinde, baskılardan ve ekonomik sıkıntılardan bunalmış olan toplumda
hükümete karşı büyük bir hoşnutsuzluk hâkimdir. Mustafa Kemal Paşa, tolumdaki bu
hoşnutsuzluğu azaltmak, denetimsiz olan hükümeti denetleyebilmek ve Batı ülkelerinde dile
getirilmeye başlanan “ diktatör” görüntüsüne son verebilmek için muhalif bir partinin
kurulmasına karar vermiştir. Ali Fethi Bey’in, Mustafa Kemal Paşa’nın kontrolü altında
faaliyet gösterecek olan “ uysal” bir muhalif parti kurma görevini kabul etmesiyle, Türkiye
Cumhuriyeti’nin ikinci önemli muhalefet partisi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası ortaya
çıkmıştır.
1930 yılı Türkiye’nin çok partili yaşama geçişinde rejimi tehlikeye atmadan geçirdiği
ikinci teşebbüs yılı olmuştur. Ancak gerek iktidardaki yetersizlikler, halkın demokrasi
anlayışının gelişememesi sebebiyle başarısız olmuştur. SCF, toplumsal şartların yetersizliği
sebebiyle kısa bir dönemi kapsamış ve bir geçişi oluşturmuştur. SCF’nin siyasi hayata
katkıları tabii ki yok değildir. Muhalefet taraftarlarının buluşma noktası olmuş ve tek parti
yönetiminden memnun olmayan kesimin kaçış noktası olmuştur. Tahmin edilebilir ki o
dönemde 1929 Ekonomik Buhran nedeniyle dünya bir krize girmiş ve Türkiye’de bundan
nasibini almıştır. Bu ise toplumun ekonomik durumunu etkilemiş, halk tarafından şikâyet
edilir bir duruma gelmiştir. Buna sebep ise iktidar partisi olarak görülmüştür.
Aydınlı olmasına ve Başkanlığı süresince Aydın’daki çiftlik ve mal varlığını sürdürmesine rağmen İstanbul
milletvekili olarak TBMM’de bulunmuştur. Aydın milletvekili İbrahim Etem Menderes, Namık Gedik Menderes
hükümetlerinde bakan olarak bulunan isimlerdendir.
224
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra, Türkiye’nin çok partili sisteme
geçmesi için 20 yıl daha gerekmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği, 1945 yılında,
Sovyetler Birliği’nin Türkiye üzerindeki toprak talepleri, Türkiye’yi Batı ve özellikle savaştan
büyük bir güç olarak çıkmış olan Amerika Birleşik Devletleri’nin desteğini aramaya
zorlamıştır.680 Türkiye’nin Batılı devletler olan bu yakınlaşması, iç politikada da demokratik
reformlar yapmasına neden olmuştur. Sonunda, CHP’den ayrılan bir grup milletvekili
tarafından Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti’nin, Mayıs 1950 seçimlerini kazanarak,
iktidara gelmesiyle, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1920’lerde başlayan çok partili sistem
denemeleri sonuca ulaşmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin çok partili sistemdeki ilk başbakanı
ise, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’daki teşkilatının başkanı Ali Adnan Menderes
olmuştur.
İlk çok partili 1946 genel seçimleri sonunca Mecliste birden çok siyasi parti ile
bağımsız milletvekili yer almıştır.1946 seçimleri sonrasında CHP ilk defa TBMM’de
kendisine ciddi muhalif olabilecek bir partiyle karşılaşmıştır. Demokrat Parti’nin demokrasi
ve özgürlük söylemleri sonrasında birçok kişi partiye kayıt olmakta ve partiyi
desteklemektedir. Bunun için CHP Hükümeti, 1946-1950 arasında sosyal alanda antidemokratik yasaları kaldırma yoluna gitmiş, işçilere sendikalaşma hakkı tanımış ve hatta
kendisi yardımcı olmuştur. CHP Hükümeti bu dönemde cemiyet ve dernek kurulmasına
müsaade etmiş, basın yayın kanununda değişikliğe giderek sansürü kaldırmış, sıkıyönetim
uygulamasına son vermiş, sıkıyönetim mahkemelerindeki dosyaları bağımsız mahkemelere
aktarmıştır. CHP kendini yeniden gözden geçirerek parti tüzüğünde ve CHP’nin yönetim
anlayışında değişikliklere gitmiştir. Bu durum ülkede demokrasinin yerleşmesi ve muhalefet
partilerinin hükümetleri daha doğru kararlara yönlendirmesi bakımından büyük bir deneyim
olmuştur.
Türkiye’de gelişmeler bu şekilde devam ederken, çok partili yaşamın yansıması olarak
Aydın’da hareketlilik kendini açıkça göstermiştir. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın gezi
sırasında ve sonrasında Aydın halkı Ali Fethi Bey’e oldukça samimi tepkiler vermiş ve 3
aylık girişimde bile en çok teşkilatlanma Batı Anadolu’da gerçekleşmiştir. Aydın bu illerden
bir tanesidir ve muhalefet adına ilk girişimi olan Adnan Menderes Bey bu teşkilatın içinde yer
alarak siyasete atılmıştır. Ancak partinin feshedilmesiyle birlikte siyasi atılımlara bir ara
verilmiştir.
680
II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den toprak talepleri ve Türkiye’nin ABD’ye
yakınlaşması süreciyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Barış Ertem, “ Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve TürkSovyet İlişkileri (1939-1947)”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 11, Haziran 2010, s.252273.
225
Cumhuriyet Dönemi’nin tek partisi ise Aydın’da çok geniş şekilde örgütlenmiştir.
Söke, Bozdoğan, Karapınar, Nazilli, Koçarlı, İncirliova, Sultanhisar, Karacasu, Atça, Çine,
Kuyucak, Yenipazar teşkilatlarıyla birlikte bu ilçelere bağlı köylerde de teşkilat oldukça
sağlamdır. Her sene tekrar edilen ocak kongreleri ile teşkilatın güçlenmesine önem
vermişlerdir. Aydın halkının bu dönemde İsmet İnönü ve hükümete karşı herhangi bir tepkisi
bulunmamaktadır. Aydın’da Cumhuriyet Halk Partisi’ne üye sayısı oldukça fazladır.
Kadınlara verilen seçme ve seçilme hakkından sonra da Aydınlı kadınların siyasi hayatta yer
aldıklarını görmekteyiz. Yapılan seçimler neticesinde 1950 yılına kadar Aydın’ın tüm
seçimler CHF lehine olmuştur. CHF seçimlerdeki bu sonuçlara dayanarak güçlü bir yönetim
oluşturduğu söyleyebiliriz.
Mahalle ve bucak kongreleri de sık sık toplanmıştır. İntihap kurulları en ücra yerlere
kadar kurulmuş ve seçim denetlemeleri gayet iyi bir şekilde yapılmıştır. Aydın tek parti
döneminde partisel bazda çok önemli bir yere sahip olmuştur.
Demokratikleşme adına çok partili yaşama geçiş sürecine gelindiğinde Aydın ilinin
çok zengin bir siyasi alt yapısı vardı. Konumu, sosyal ve ekonomik yapısıyla Aydın her
zaman siyasi gelişmelerde öncü bir rol üstlenmiştir. İl nüfusu Cumhuriyet’in ilk yıllarından
1940’a kadar sürekli artmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında neredeyse durma noktasına gelen
nüfus artış hızı, çok partili yaşama geçiş sürecinde tekrar çok hızlı bir artış göstermiş buna
bağlı olarak da Aydın ilinin seçmen sayısı ve değişiklik meydana gelmiştir. Savaş yıllarında
pek çok sıkıntı yaşayan Aydın ilinde 1946 yılından sonra tekrar ekonomik bir canlanma, idari
yapıda değişiklik, tarım ve hayvancılıkta verimlilik, sağlık, belediye, eğitim, mimarbayındırlık ve ulaştırma hizmetlerinde iyileşme görülmüştür.
1946’dan sonra yeni bir muhalefetin oluşu Cumhuriyet Halk Fırkasını tedbir almaya
yönlendirmişti. Bu ise siyasi çekişmenin daha da artmasına sebep olmuştu. Çünkü 1946
seçimlerinde Demokrat Parti oyların %16’sını almıştı ve bu azımsanacak bir sayı değildi. Bu
sebeple kendine çeki düzen vermeye çalışan Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Aydın ilinde de
çalışmaları hız kazanmıştır. Zaten Adnan Menderes Bey’in Aydınlı olması sebebiyle Aydın ili
için özel bir çaba gösterilmesi gerekirdi. Çiftçiyi topraklandırma ile birlikte gönülleri fetheden
Adnan Menderes Bey Aydın’da öne çıkıyordu.
1946 genel seçimini Aydın’da CHF kazanmıştır. Ancak toplumdaki genel atmosferi
fark eden CHF Aydın’da büyük bir çalışma başlatmış, seçimi kazanmasına rağmen
teşkilatlarını güçlendirme yoluna gitmiştir. Pek çok bakan bu aşamada Aydın ilini ziyaret
etmiştir. CHF iktidarı tarafından Aydın iline yapılan yatırımlar artırılmış, çiftçi ve esnaf II.
Dünya Savaşı yıllarından kalma pek çok mükellefiyetten kurtarılmıştır. Bölge için oldukça
226
önemli olan zeytinyağından alınan muamele vergisi kaldırılmış, bunun yanında bölge için
yardım ve kredi muslukları sonuna kadar açılmıştır. Amerikan Marshall yardımından
yararlandırılan pek çok çiftçi bu dönemde traktör sahibi yapılmıştır. Buna karşılık ise
Demokrat Parti ortamı sürekli gergin tutmaya çalışmış, sürekli II. Dünya Savaşı yıllarında
yaşanan sıkıntılara vurgu yapmış, bundan CHF iktidarını sorunlu tutmuştur.
Çok partili yaşama geçiş sürecinde partilerin Aydın ilindeki kongreleri oldukça
heyecanlı geçmiştir. Dönemin gazeteleri bu kongreleri özel muhabirleriyle takip etmişler ve
tüm ayrıntılarıyla okuyuculara iletmişlerdir. Kongrelerde hemen hemen her partiliye konuşma
hakkı tanınmış ve kongreler tam bir demokratik çerçevede yapılmıştır.
1930-1950 yılları Aydın ilinde çok uzun soluklu bir siyasi dönemi anlamamıza
yardımcı olacaktır. Bu dönemde Serbest Cumhuriyet Fırka’nın katıldığı 1930, 1934, 1938,
1942, 1946, 1950 Belediye Seçimleri, 1931, 1935, 1939, 1943, 1946, 1950 Milletvekili
seçimleri yapılmıştır. Bu saydığım yıllarda yapılan 1950 seçimi hariç diğer seçimleri
Aydın’da Cumhuriyet Halk Fırkası almıştır.
Parti bazında öne çıkan isimler Ekrem Çiftçi, Etem Menderes, Ahmet Emin Arkayn,
Raif Aydoğdu, Nafız Yazgan, Etem Kadri Bey’dir. Mahalle ve bucaklarda ocak kongrelerine
genellikle bu kişiler başkanlık etmiştir.
1930 serüveni ile başlayan Aydın’da siyasi yaşam 1950 yılında Demokrat Parti’nin
seçimleri alması ile sona ermiştir. Zaten bir başbakan çıkaran Aydın ili, kendisinden gördüğü
bu zata önem vererek desteğini sürdürmüştür. Çok partili yaşamın süresiz devam ettiği yıl da
bu tarihlere denk gelir. Daha önceki yıllarda sadece demokrasi adımları sayılan partisel
kurulumlar artık tam anlamıyla demokrasi ortamında kendilerini sergilemektedirler. Aydın’da
bu siyasi yaşamda görevini layıkıyla yerine getirmiş ve Türkiye demokratikleşme sürecine
katkısını sunmuştur.
227
KAYNAKÇA
Gazeteler
Ant
Anadolu
Aydın
Cumhuriyet
Demokrat İzmir
Hizmet
Son Posta
Yeni Asır
Yarın
Tasvir
Arşiv Kaynakları
TBMM Zabıt Ceridesi, C.3, İ.44, Ankara 1961-1976.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.9, İ.45.
TBMM Zabıt Ceridesi, C:10, İ.11.
TBMM Zabıt Ceridesi, C:15, İ.71.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IV. Cilt 25.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre III. Cilt 26.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V. Cilt 29.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VI, Cilt 30.
Kitaplar
Ağaoğlu, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, 4.Baskı, İstanbul 1994.
Asaf Gökbel- Hikmet Şölen, Aydın İli Tarihi, İstanbul 1936.
228
Atatürk, Mustafa Kemal, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Cilt IV,
Ankara, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma
Merkezi, Ankara, 1991.
Avcı, Cemal III. Dönem TBMM’nin Yapısı Ve Faaliyetleri (1927-1931), Atatürk
Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
Avşar, Abdülhamit Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü, Serbest Cumhuriyet
Fırkası, İstanbul 1998.
Conker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, TBMM IV. Dönem(1931-1935) Cilt 1,
TBMM Yayınları, Ankara, 1996.
Çakan, Işıl, Türk Parlamento Tarihinde II. Meclis, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1999.
Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele Ve TBMM, I. Dönem (19191923), III. Cilt, TBMM Vakfı Yayını No:6, Ankara 1993.
Demirel, Ahmet, “ Tek Partinin İktidarı ‘ Türkiye’de Seçimler ve Siyaset ( 1923-1946)
İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
Emrence, Cem “Serbest Cumhuriyet Fırkası–99 Günlük Muhalefet” İletişim Yayınları,
İstanbul, 2006.
Erer, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, İstanbul, 1963
Ertem, Barış “ Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (19391947)”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 11, Haziran 2010.
Goloğlu, Mahmut, Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938) Ankara, 1974.
Güngör, Süleyman, Muhalefette CHP, Alternatif Yayınları, Ankara, 2004.
İlhan Tekeli-Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika
Arayışları, Ankara 1983.
Kandemir, Feridun, Siyasi Dargınlıklar 4, Serbest Fırka Nasıl Kuruldu, Nasıl
Kapatıldı? ,İstanbul, Ekicigil Yayınları, 1955
229
Kardam, Ahmet, Sezgin Tüzün, Bilanço 1923-1998(I.Cilt), Türkiye’de Siyasi
Kutuplaşmalar ve Seçmen Davranışları, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları,
2003.
Öz, Esat Tek Parti Yönetimi ve Siyasi Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992.
Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi, TBMM, II. Dönem, (1923-1927), III. Cilt,
Ankara 1996.
Seçim Sistemi ve Siyasi Partiler Araştırması Ana Rapor, Cilt II, İstanbul, 2001.
Yahya S. Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950) Ankara 1986.
Walter F. Weiker, “Serbest Fırka Başarı ve Başarısızlık” Forum Dergisi, c.XII, Ankara
1961. ,
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler: 1859-1952, İstanbul Üniversitesi,
İstanbul, 1952.
Tunçay, Mete, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması(19231931), Tarih Vakfı, 4. Basım, İstanbul, 2005.
Tuncer, Erol, 1946 Seçimleri, Toplumsal, Ekonomik, Siyasal Araştırmalar Vakfı,
Ankara, 2008.
Uyar, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Kitapları, 1.Baskı,
İstanbul, 1998.
Yeşil, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Kültür Bakanlığı, Kültür Eseleri,
2. Baskı, Ankara, 2001.
Yetkin, Çetin Atatürk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi-Serbest Cumhuriyet Fırkası,
2.Baskı, İstanbul 1997.
Yetkin, Çetin Atatürk’ün “Vatana İhanet”le suçlandığı Serbest Cumhuriyet Fırkası
Olayı, Otopsi Yayınları, 3.basım, İstanbul, 2004.
CHP Müfettişlik Raporu,1936.
230
CHP Aydın İl Kongresi, 3/ IV/ 1948, CHP Basımevi, 1948.
Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara, 1993.
Türk Parlamento Tarihi, TBMM, VI. Dönem I. Cilt( 3 Nisan 1939- 15 Ocak 1943)
Türk Parlamento Tarihi, TBMM V.Dönem II. Cilt ( 1935–1939)
Makaleler
Güneş, Günver, “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da Teşkilatlanması ve 1930
Belediye Seçimleri Üzerine Oluşan Tartışmalar” Ankara Üniversitesi Basımevi,
Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2006, Sayı:39, Ankara.
Tezler
Akdağ, Menderes, Türkiye’de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde İlin Sosyal ve
Ekonomik Şartları Işığı Altında Aydın’da Siyaset( 1946–1950), Aydın, 2006.
231
EKLER
V.Dönem’de bir kez daha Aydın’dan milletvekili seçildi.12 Şubat 1935 tarihli seçim tutanağı
ile 1 Mart 1935’te Meclis’e katıldı. Tutanağı 7 Mart 1935’te onaylandı1 Mart 1935’te Maarif
Vekilliği’ne atandı.11 Haziran 1935’te bu görevinden istifa etti.25 Haziran 1935’te Birinci
Umumi Müfettişliğine atandı. Maarif Vekili olarak Genel Kurul’da Ankara’da yaptırılacak
mülkiye mektebi binası için 1935 ve 1936 seneleri bütçelerinden ödenmek üzere sâri taahhüt
yapılması, 1935 mali yılı Muvazene-i Umumiye Kanun layihası, Maarif Vekâleti bütçesi,
Maarif Vekâleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki Kanuna ek kanun ve Siyasal
Bilgiler Okulu hakkındaki kanun dolayısıyla söz aldı ve görüşlerini açıkladı.
Resim 1: CHP V.Dönem Milletvekili Abidin Özmen
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt )
232
V.Dönem’de yeniden Aydın Milletvekili seçilmiştir.12 Şubat 1935’te aldığı seçim tutanağı ile
1 Mart 1935’te Meclis’e katıldı ve tutanağı 7 Mart 1935’te onaylandı. Maliye Encümeni’nde
üye, Arzuhal Encümeni’nde üye ve mazbata muharriri olarak görev yaptı. Vilayetler Hususi
İdareleri, Orman Kanunu, Vilayetler Hususi İdareleri Kanunu layihası ve Pasaport Kanunu’nu
müzakere etmek için kurulan geçici encümenlerde de üyelik, mazbata muharrirliği ve kâtiplik
yapmıştır. Genel Kurul’da: Beden Terbiyesi Kanunu, Bozdoğan Malmüdürü Kemal hakkında
Arzuhal Encümeni’nin 841 numaralı kararı ile Sami Dağlıoğlu hakkında Arzuhal Encümeni
mazbatası münasebeti ile söz aldı.
Resim 2: Adnan Menderes CHP IV. ve V. Dönem Aydın milletvekilidir.
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt)
233
1882’de Beyşehir’de doğdu. Babası Ahmet Bey, annesi Emine Hanım’dır. Meryem Zerrin
hanımla evlendi. Terim(1932) ve Yalçın’(1935)ın babasıdır. İlk, orta ve lise öğrenimini
İzmir’de yaptı.16 Kasım 1917’de Askeri Tıbbiyeyi bitirerek Dr. Yüzbaşı oldu. Bağdat ve
Basra’da görev aldı.10 Şubat 1910’Da önyüzbaşı oldu. Balkan Savaşlarında Hadımköy
Hastanesinde başhekim ve iç hastalıkları uzmanı olarak görev yaptı. Savaş sonunda Yıldız
Hastanesi’ne bakteriyolog olarak atandı.14 Eylül 1915’te binbaşı oldu. Birinci Dünya
Savaşı’nda Ayastefanos Hastanesi Baştabibi, Çatalca Müstahkem mevki, hıfzısıhha müşaviri,
Kilitbahir Hastanesi ve seyyar hastane baştabibi, kolordu hıfzısıhha müşaviri ve baştabibi,
ordu sıhhiye reisi ve levazım başkan vekilliği yaptı.28 Temmuz 1918’de yarbay oldu.
Resim 3: CHP V.Dönem Milletvekili Ahmet Hulusi Alataş
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt )
234
V.Dönem’de yeniden Aydın milletvekili seçildi.12 Şubat 1935’te seçim tutanağı ile 1 Mart
1935’te Meclis’e katıldı.7 Mart 1935’Te tutanağı onaylandı. Dönem içinde Gümrük ve
İnhisarlar Encümeni azalığında bulundu. İş Kanunu layihası muvakkat encümeni azalığına
seçildi. Genel Kurul’da: 1938 senesi Hariciye Vekâleti bütçesi, Hükümetin Suriye’den
memleketimize giren eşkıyaya dair beyanatı, iskân işlerinin Sıhhat Vekâleti devri ve
zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerin aşılandırılması hakkındaki kanun nedeniyle söz aldı ve
görüşlerini açıkladı.
Resim 4: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Mazhar Germen
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt)
235
1888’de Aydın’da doğdu. Babası Hüseyin Bey, annesi Ayşe Hanım’dır.1935’te Nimet Şükran
hanımla evlendi. İlk ve orta öğrenimini Aydında yaptı.1905’te İzmir Lisesi’ni bitirdi.2 yıl
kadar da aynı şehirde bulunan Saint Joseph Fransız Okulu’na devam etti.1908’de girdiği
Mülkiye Mektebi’ni 1911’de bitirdi.1914’te Aydın İncir Müstahsilleri Kooperatifini kurdu ve
bu kooperatifi 1918’e kadar yönetti. İstanbul ve Ankara’da, 1921–1923 arasında Kafkasya’da,
1924’te İzmir’de ticaretle uğraştı. İstiklal Savaşı boyunca etkiliği durmuş olan Aydın
Kooperatifi’ni yeniden canlandırdı. Ve 1934 yılına kadar yönetim kurulunda yer görev aldı ve
bu kooperatifin İdare Meclis Reisliği’ni yaptı.
V.Dönem seçimlerine katılarak 12 Şubat 1935’te Aydın Milletvekili oldu.
Resim 5: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Nazmi Topçuoğlu
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt)
236
1889’da Antalya’nın Akseki İlçesin, Gödene Köyü’nde doğdu. Babası Kazım Bey annesi
Esma Hanım’dır. Hatice Ganime hanımla evli Raziye Kamuran, Musa Kazım, Mustafa
Nedim, Esma Türkan ve Abdullah Necdet’in babasıdır. İlk ve ortaokulu Söke’de bitirerek
İzmir İdadisi’ne girdi.1905’te başladığı Selanik Ziraat Mektebi’ni 1908’de bitirdi. Söke’de
tarımla uğraştı Buna ek olarak 1915’te Söke Mahkemesi’ne üye seçildi.1918’de bu
görevinden ayrıldı. Ve 1920’den so1922’ye kadar Söke Numune Mektebi’nde Eşya ve Ziraat
Öğretmenliği yaptı. Söke’nin 21 Nisan 1922’de Yunanlılar tarafından işgale uğraması
üzerinde bu görevinden ayrıldı.1923’ten 1926’ya kadar Kaza İdare Meclisi üyeliğine, 1929’da
Umumi Meclis üyeliğine seçildi. Bu görevdeyken V.Dönem seçimlerine katılarak 12 Şubat
1935’te Aydın’dan milletvekili seçildi.
Resim 6:CHP V.Dönem (1935-1939)Milletvekili Nuri Göktepe
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt)
237
V.dönemde yeniden Aydın Milletvekili seçildi.12 Şubat 1935’te aldığı seçim tutanağı ile 1
Mart 1935’te Meclis’e katıldı ve tutanağı 7 Mart 1935’te onaylandı. Dönem boyunca Teşkilatı Esasiye Encümeni üyeliğine seçildi. Genel Kurul’da bazı maden hurdalarının dışarı
çıkarılmasının yasak edilmesi ve satın alınması, Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme
Umum Müdürlüğü’nün memur ve müstahdemlerinin ücretleri, Gümrük ve İnhisarlar Vekilliği
memurları kanun layihası, Hatay muvaffakıyetinden dolayı açılan müzakere, iskân edilen
muhacirlere verilen samanlıklar hakkındaki kanunun 1.maddesinde değişiklik yapılması,
muvazene vergisi kanununun 10.maddesinde yazılı müddetin bir sene daha uzatılması,
nalbant mektepleri ve nalbantlık hakkındaki kanun, Orman Kanunu, ortaokul öğretmenleri
yetiştirmek maksadıyla Gazi Terbiye Enstitüsü açılması vs konularda çalışmaları olmuştur.
Resim 7: CHP V.Dönem(1935-1939) Milletvekili Hasan Tahsin San
(Türk Parlamento Tarihi II. Cilt)
238
Resim 8: Mustafa Kemal Atatürk Aydın’da ( 4 Şubat 1931 )
(Ethem Vassaf aktarıyor)
239
Resim 9: İlk resim Etem Menderes, ikinci resim Neşet Akkor
İl idare Kurulu ( Aydın Gazetesi / 29 Şubat 1945 )
240
Resim 10-11: Milli Şef İsmet İnönü AYDIN’da
( Aydın Gazetesi, 21 Ağustos 1941)
241
Resim 12: Vilayet Umumi Meclisi azaları
(Aydın Gazetesi 21 Mart 1942)
242
Resim 13: 1946 Seçimi CHP Adayları
( Aydın Gazetesi 20 Temmuz 1946 )
243
Resim 14:Türkiye’nin ilk kadın Muhtarı Aydınlı Gül Esin
244
Resim 15: 1950 Seçimleri CHP Milletvekili Adayları
(Aydın Gazetesi 25 Nisan 1950 )
245
Resim 16-17: Başbakan Adnan Menderes ve Hükümeti
(Aydın Gazetesi 30 Mayıs 1950)
246
Resim 18: 1948 Seçimleri Sonuçlarının Aydın’daki Yansıması
(Aydın Gazetesi 19 Ekim 1948)
Resim 19: CHP Genel Başkanlığa İsmet İnönü seçiliyor
(Aydın Gazetesi)
247
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı: Harika DURNA
Doğum Yeri ve Tarihi: MUĞLA 01.01.1990
Eğitim Durumu
Lisans Öğrenimi: Adnan Menderes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih
Bölümü
İletişim
e-posta adresi: harika_durna@hotmail.com
Tarih
16.06.2014