Yerel tarih, şehir tarihi, medeniyet tarihi

Bir tarihçinin üzerinde çalıştığı ve uzmanlaştığı temalar dışında; özellikle yaşadığı coğrafyanın tarihine ilgi duyması tarihçilik adına önemli bir kazanımdır. Yerel tarih olarak da ifade edilen bölgesel tarih çalışmaları, araştırmacıya yeni bakış açıları, yeni olgular, yeni metotlar, yeni fikirler ve yeni kabiliyetler kazandırabilir. Tarihçi, yerel tarih araştırmaları ortaya koyarak dar bir muhite sıkışmış olan metodolojisinin sınırlarını hayal edemeyeceği ölçüde genişletebilir. Bu da çok daha genel konuların incelenmesi aşamasında, fevkalade önemli kabiliyetler sağlamaktadır.
Elinizde bulunan eser, temas edilen bu kaygı ve düşünceler çerçevesinde vücuda gelmiştir... Bartın, çevresinde kurulduğu ırmağın tarihçesiyle bağlantılı olarak 3500 yıllık bir geçmişe sahiptir. Anadolu tarihine damgasını vuran büyük önemli uygarlıklar ve devletler Bartın tarihine de iz bırakmışlardır. Bartın’ın hakiki ve merkezi şehirsel kimliği 1991 yılından sonra ortaya çıkmıştır. Çünkü binlerce yıldır, merkezi bir yerleşim birimi olmaktan ziyade; çevresinde teşekkül eden Kastamonu, Bolu ve Zonguldak gibi daha büyük yerleşim yerlerinin idari bir parçası konumunda olan kent, artık merkezi bir yönetim birimi hâline dönüşmüştür. Asırlardır başka yönetim merkezlerine bağlı olarak yönetilen Bartın, 1991 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 74. vilayeti olmuştur… Bu eserle birlikte, Bartın şehrinin karanlıkta kalmış mazisinin kimi noktaları aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızda yararlandığımız ve 1889 –1898 yılları
arasında altı cilt olarak yayınlanan Kâmus-ul Âlâm'da;
dünya tarihi, coğrafyası ve ünlü kişileri ansiklopedik olarak
sunulmuştur. Şemseddin Sami, "Kâmus-ul Âlâm" isimli
eserinde Burdur, Burdur Sancağı, Burdur Gölü, Ağlasun,
Bucak, Gölhisar, İrle/Yeşilova, Kemer ve Tefenni hakkında
bilgilere yer vermiştir.

Safranbolu evleri, Karabük iline bağlı Safranbolu ilçesinde, 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı kent yaşamının ve tarihi dokunun günümüze kadar kaldığı korunduğu bir ilçemizdir. UNESCO tarafından 17.12.1998'de Dünya Kültür Mirası listesine alınmıştır. Safranbolu evlerinin Osmanlı döneminde yumurta akından yapıldığı ve çok uzun süre depreme dayandığı söylenilmektedir. Safranbolu evleri birbirinin önünü kapatmaz. Sokaklar taşlarla örülüdür. Alt yapı hala daha çalışmaktadır. Safranbolu 1196 tarihinde Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan'ın oğlu Muhiddin Mesut Şah burayı fethetmiştir. Bölgeye zaman zaman Türkmenler göç ettirilmiştir. En son olarak bilinen ismi ise Zafranbolu'dur. Safranbolu en zengin olduğu zaman Osmanlı Devleti zamanıdır. Çünkü İstanbul-Sinop kervan yolunun önemli bir konaklama merkezi haline gelmiştir. Bu yüzden Safranbolu'da Cinci Hanı yapılmıştır. Safranbolu, tarihi evleri ile Karabük ilinin turizm merkezi olmuştur. Bozulmayan dokusuyla Türk toplumunun günlük yaşantısını en ince ayrıntısına kadar göstermeyi çok güzel bir şekilde başarmıştır. Ayrıca adını Safran adlı bitkiden alan Safranbolu dünyada bu bitkinin yetiştiği nadir yerlerden biridir. Anahtar Kelimeler: Safranbolu, Safran, Kapı Tokmağı, Oda… olduğundan bu iki duvarda da boydan boya sedirler bulunur. Sedirin yüksekliği 35-45 cm kadardır. Sedir ölçüleriyle pencere duvar ilişkisi çok iyi kurulmuştur. Sedirde oturan kollarını yastığa dayayıp dışarısını rahatlıkla seyreder. Ahır: Hayattan bir kapı ile bahçeye çıkılır yine bir başka kapı ile ahıra geçilir. Ahırı tömek denilen pencereler aydınlatır ve havalandırır. Bir mazgal deliğini andıran bu pencereler camsızdır. Sofa ve Eyvanlar: Oda aralarına giren sofa ve eyvanlar, odayı bir yaşama birimi olarak ayırır. Birimlerin ortak alanı olarak da kişilerarası ilişkileri sağlar. Odaları birleştiren ve evin tasarımını etkileyen sofadır. Ayrıca abdestlik-hela, kiler, merdiven yine sofa ile bağlantılıdır. Bunun dışında sofa oturma, yemek yeme, çalışma, uyuma eylemlerini de karşılar. Eyvanlar sofanın oda aralarına giren uzantılarıdır. Sedirleriyle oturma, çalışma ve sohbet alanıdır. Bazen birkaç basamakla sofadan daha yükselir ve yüksek sofa adını alır. 7 SAFRANBOLU EVLERİNİN MEKANSAL OLARAK BÖLÜMLERİ Fırın: Çok seyrek görülür. Ekmek, lokum, cevizli çörek, kuru çörek pişirilir. Gerektiğinde komşu bahçede fırın varsa o kullanılır. Ambarlar: Hayatta orta katta köknardan ya da çamdan yapılmış büyük tahta ambarlar vardır. Bunlar büyük ambar ve küçük ambar olarak iki bölümden oluşur. Kilerlik: Orta katta mutfak yakınındadır. Çevresi raflı ve dolaplı, dolap üstü musandıralıdır. İçinde tel dolap ve ambarlar vardır. Kilerlikte mutfak için gerekli malzemeler saklanır. Merdivenler: Katlar arasında ilişkiyi sağlayan merdivenler, çok yalın olarak yapılmıştır. Ender olarak döner ve üç kollu merdivenler vardır. Merdiven basamağına basak denilmektedir. Selamlık Köşkü: Bazı evlerde bulunmaktadır. Bu köşkler bir ya da iki odalıdır. Bu alan genelde evin erkeğinin karşılandığı alandır ve bazıları havuzludur.

“15inci Cumhuriyet Yılında Burdur” isimli broşür, 1938 yılında Burdur Valiliği tarafından bastırılmıştır. Burdur Basımevi’nde tertip edilmiş ve Doğan Basımevi’nde basılmıştır. Broşürü hazırlayanlar hakkında bir bilgi yer almamaktadır. Broşür, girişte yer alan 8 fotoğraf sayfası ile birlikte 8+77= 85 sayfadan oluşmaktadır. Broşürün kapağında “15inci Cumhuriyet Yılında Burdur” başlığıyla birlikte Halkevi binasından çekildiğini tahmin ettiğimiz Cumhuriyet Meydanı’nın bir bölümü ile o
tarihlerde yeni açılmış olan İstasyon Caddesi’nin fotoğrafına yer verilmiştir.
Broşürün ilk sayfasında “15inci Cumhuriyet Yılında Burdur” başlığıyla birlikte yine Halkevi binasından çekildiğini tahmin ettiğimiz ve Cumhuriyet Meydanı, Hükümet Konağı (Valilik Binası) ile İstasyon Caddesi’ninn görüntülendiği fotoğraf yer almaktadır. Fotoğrafın üzerine Cumhuriyet Halk Partisi’nin amblemi olan “Altı Ok” yerleştirilmiştir. Dönemin siyasi iktidarı ve siyasi iktidar tarafından kurulan çeşitli kurum ve kuruluşlar, kendi siyasi görüşlerinin halk tarafından benimsenmesi için
yayınlamış oldukları gazete, dergi, broşür ve kitaplarda siyasi görsel ve amblemlere sıklıkla yer vermiştir.

Özet Ordu, bir taraftan Karadeniz sahil yolu, diğer taraftan Anadolu'da kuzey-güney istikametinde projelendirilen ve şu anda yapım aşamasındaki önemli güzergâhlardan biri olan 'Dere Yolu' üzerindeki konumuyla stratejik bir coğrafyada yer almaktadır. Bu bildiride, Osmanlı döneminde XIX. yüzyılın sonlarında planlanan, ancak muhtelif sebeplerle güzergâhı değiştirildiğinden uygulanamayan Dere Yolu'nun geçmişi ortaya konulmakta ve buradan hareketle Ordu-Mesudiye istikametinde gerçekleştirilen araştırma ve incelemeler sonucunda, tespit edilen köprüler ve han kalıntılarına (Bülbül Deresi Köprüsü, Dedeli Köprüsü, Akoluk/Kızılin Köprüsü, Akoluk Hanı, Sarpdere Köprüsü ve Başkotanı Köprüsü) dayanılarak Anadolu'nun eski kervan yol ağına bağlı, bir tali yol belirlenmiş olmaktadır. Bu yol, Ordu-Eskipazar-Dedeli Köprüsü-Kale-i Bahaddin (Ulubey)-Elmaçukuru-Kızılin Köyü (Aşağı Kızılin ve Yukarı Kızılin)-Damarlı-Özlü-Emirler-Gölköy-Mesudiye hattını Sivas'ın Suşehri'ne bağlayan güzergâhtır. Belirlenen köprüler ve han ile bu tali kervan yolu ilk defa burada tartışmaya açılmış olmaktadır. Abstract  Ordu Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı, Cumhuriyet Yerleşkesi, Ordu.  Ordu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Cumhuriyet Yerleşkesi, Ordu.

Mezopotamya'da kurulan medeniyetlerden en eskisi Sümer medeniyetidir. Bu medeniyeti incelemeye geçmeden önce, şu birkaç noktanın altını çizmekte yarar var. Mezopotamya kelimesi, Eski Yunancada mesos (orta) ve potamos (ırmak) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur ve "ırmaklar ortasında kalan yer" anlamındadır. Dicle ve Fırat ırmakları arasında kalan Mezopotamya'ya Araplar, Beynnennehr adını vermiş; Tevrat'ta ise bu bölgeye Sincar denilmekte. Zaman içinde bölgeye Sâmiler, Gutiler, Fenîkeliler ve İbrâniler başta olmak üzere, çok sayıda kavim yerleşmiş. Sümerlerin yaşadığı coğrafya, bugünkü Bağdat'tan Basra Körfezi'ne kadar uzanan coğrafya. Burada ilk yerleşimlerin MÖ 4000'ler ve 3500'ler arasında Obeytlilerle başladığı sanılmakta. Kökenleri tam olarak bilinmese de Obeytlilerin, Sâmi ırkından olmadıklarına dâir genel bir kabûl var. Güney Mezopotamya'ya kuzeyden inen Sâmilerin Obeytlilerle kaynaşması ve bölgeye Sümerlerin gelmesiyle, ortaya melez bir ırk çıktı. İlk Obeytlilerin ise İran üzerinden buraya geldiği sanılmakta. Bu kavmin gerçek adı bilinmiyor, kurdukları yerleşim bölgelerine âit hemen tüm kalıntıların Tel El-Obeyt köyünde bulunmasından dolayı onlara Obeytliler denilmekte. Obeytlilerin yanlarında İran medeniyetinden birçok unsur getirdikleri düşünülmekte. Söz gelişi, tarıma elverişli olmayan toprakları elverişli hâle getirmeyi sağlayacak yöntemler, bunu gerçekleştirecek araç ve gereçler, çanak çömlek yapımcılığı gibi konular, bu şekilde değerlendirilmekte. Kimi târihçiler, Sümer medeniyetine Obeyt kültürünün özgün katkılarının olduğunu düşünmekte; kimi târihçiler ise Obeytlilere özgü bir kültürün aslında olmadığını savunmakta. Fakat, şurası kesindir ki Obeytliler, Güney Mezopotamya'da tarımcılığın başlamasına ilk ve en önemli katkıyı yaptılar. Daha sonra Sümerler, bataklıkları kurutup su depoları ve sulama kanalları inşâ ettiler. Bu konularda gösterdikleri başarılar, onlara Sümer denilmesini sağladı. Nitekim Sümer kelimesi, yerel dilde Sum-Er şeklindedir ve anlamı, "su adamı" veya "suyu denetleyen adam"dır. Kimi araştırmacılara göre Sümerler, MÖ 4000'lerde Orta Asya'dan Mezopotamya'ya gelmiştir ve Eski Türklerle akrabadır; neolitik çağda yaşanan iklim değişiklikleri Orta Asya'da büyük kuraklıklar meydana getirince Mezopotamya'ya göç etmişlerdir. Kimi araştırmacılar ise Sümerlerin, Anadolu'ya oldukça yakın bir bölgeden MÖ 3300'lerde Mezopotamya'ya geldiğini iddiâ etmekte. Ayrıca Sümerlerin, Hint kökenli bir kavim olduğu ve siyasî anlaşmazlıklar nedeniyle Hindistan'dan göç ettiği de iddiâ edilmekte. Ne var ki Sümercenin, Hint-Avrupa dilleriyle herhangi bir akrabalığı yoktur ve Sümerlerin Hint kökenli bir kavim olduğunu doğrulayabilecek sağlam bir bulguya ulaşılamamıştır. Hint-Avrupa dillerinden farklı olarak Sümerce, çekimli bir dil değil, Türkçe gibi eklemeli bir dildir. Ekler ise Sâmi dillerinden farklı olarak ön ek biçiminde değil, Türkçe gibi son ek biçimindedir ve kök sözcüklerde herhangi bir değişiklik yapılmaz. Bu benzerlik, Sümerler ve Eski Türkler arasında bir akrabalık kuranların elini güçlendirecek türden bir benzerliktir. Sümerlerin siyasî ve toplumsal yaşamları da Eski Türklerinkine benzer özellikler taşımakta. Fakat tüm bunlar, akrabalık ilişkisini kabûl etmek için yeterli değildir; çünkü, kavimlerin yaşadığı benzer siyasî ve toplumsal koşullar, benzer kurum ve ilişki biçimleri doğurmaktadır. Mezopotamya'da tarımcılığın gelişmesi ve medeniyetlerin doğuşu kolay olmadı. Bölgeye su getiren Dicle ve Fırat ırmakları, her mevsim cömert davranmıyor; yaz aylarında su bulmak mümkün olmuyordu. Bu nedenle, büyük su depolarına ve sulama kanallarına 

Salnameler, içerik bakımından yayınlandığı tarihten
bir yıl öncesine ait devletin veya vilayetlerin tarihi,
coğrafyası, nüfusu, idari, askeri, hukuki teşkilatları ve
ekonomik durumu, eğitim yapısıyla ilgili bilgi veren
önemli kaynaklardır. Burdur'da Belediye teşkilatı ile ilgili
ilk bilgilere Hicri 1291 (Miladi 1874) Konya Vilayeti
Salnamesi'nde rastlamaktayız. Bu bilgiler ışığında
Burdur'da Belediye Teşkilatı 1873 yılında kurulmuştur.
Burdur'un ilk Belediye Başkanı Muhasebeci Hacı
Mehmed Efendi'dir.

Öz: Ayanlığın çözülme sürecine girdiği Tanzimat döneminde sosyal, ekonomik, siyasi dönüşüm ve kentleşmenin Ordu Kazası ayanları üzerindeki etkilerini inceleyen bu makale, kazadaki ayan ailelerin nüfuzlarını korumak için ticarete atıldıklarını veya devlet hizmetinde görev aldıklarını tespit edilmektedir. Bazı şecere ve belgelerden hareketle Ordu kazasında ayanlığın gelişimi ile ilgili temel bilgileri ortaya koyan bu yazı kazadaki ayanlığın ortaya çıkış şartlarını, ayanların birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini de ele almaktadır. Karadeniz " deki büyük ayanların yükseliş ve düşüşleri, birbirleriyle mücadeleleri ve isyanları yanında daha küçük olan Ordu kazasındaki ayan ailelerinin bu olaylar karşısındaki tutumları örneklerle gösterilmektedir. Abstract: This articles examines the impact of social, economic and political transformation and urbanization of the Tanzimat (restructuring) period, which brought the dissolution of ayan or provincial notables, on the ayans of Ordu district and shows that in order to preserve their privileged status the ayans or notables of Ordu either engaged in lucrative trade or took key positions in the state. Relying on genealogies and Ottoman archival documents, this article also traces the emergence of provincial notables in Ordu district and their relationship among themselves and with the Ottoman central authority. Furthermore through selected examples the article illustrates not only the attitudes of hierarchically smaller ayans of Ordu district toward the struggles of bigger ayans of Black Sea but also the causes and consequences of the fall of these bigger ayans in the region. Giriş On sekizinci yüzyıl taşradaki mahalli güçlerin yükselişine sahne oldu. Anadolu'da on yedinci yüzyılın sonlarında kurulan ve on sekizinci yüzyılda gelişen, özellikle on sekizinci yüzyılın ikinci yarısında ülkenin her yerinde görülen âyanlık örgütü, zamanla kuruluşundaki amaç ve işleyiş düzenini kaybetmişti 1. İmparatorluğun idari, askeri, sosyal ve ekonomik şartlarından ortaya çıkmış olan âyanlar, hazine adına vergi toplama yükümlülüğünü

Antakya şehri Türkiye’nin güneyinde yer alan Hatay ilinin önemli şehirlerinden biridir. Coğrafi açıdan sahip olduğu avantajlardan dolayı şehir, tarihin her döneminde çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Antakya şehir nüfusu, Hatay’ın anavatana katılmasından sonra 1940 yılından günümüze kadar sürekli olarak artmıştır. Nüfus artış hızının en yavaş olduğu dönemler 1940-1945 ile 1990-2000 yılları arasındaki dönemdir. Nüfusun en hızlı şekilde artış gösterdiği dönemler ise 1950-1965, 1975-1980 ve 2000-2013 yıllarını kapsayan dönemlerdir. Nüfus artış hızlarındaki bu değişimlerin temel sebepleri kırdan kente göçlerin artması, sanayi tesislerin yoğunluk kazanması, şehrin sunduğu hizmetlerdeki artışlar ve idari yapıda meydana gelen değişimlerdir.1950’li yıllarda özellikle göçlerle birlikte hız kazanan şehirleşme hareketleri sonucunda şehirsel fonksiyonlar gelişmiş ve çeşitlilik göstermiştir. Sosyal, kültürel ve ekonomik amaçlara hizmet eden tesislerin artmasıyla şehir mekânsal açıdan hızla gelişmiştir.
Antakya’nın stratejik konumu ve önemli ulaşım yolları üzerinde bulunması kuruluşundan günümüze kadar tarihi ticaret merkezi olarak varlığını sürdürmesini sağlamıştır. Hatay’ın büyükşehir statüsü kazanmış olması, yatırımların daha da artmasını sağlayacaktır. Bu nedenle Antakya şehri, merkezi yönetim anlayışıyla daha düzenli bir mekânsal gelişim gösterecektir. Nüfusun miktar ve nitelik açısından gelişmesiyle birlikte Antakya bölgesel ve ulusal anlamda en önemli şehirlerden biri olacaktır.
ANAHTAR KELİMELER: Antakya, Şehir, Nüfus, Yerleşme, Merkez Ekonomi, Hizmet, Kültür, Tarım, Ticaret.

Antioch City located in the south of Turkey is one of the most important cities of Hatay province. The City has hosted many civilizations in every period of history due to its geographical advantages. Antioch City population has continuously increased from 1940, when Hatay joined to the homeland, to today. Periods in which the population growth rate were the slowest are periods between 1940-1945 and 1990-2000. The periods where the population increased most rapidly are the periods covering 1950-1965, 1795-1980 and 2000-2013. The main reasons for these changes in the population growth rate are the increasing in the migrations from rural areas to urbans, intensity of industrial facilities, the rising of the services offered by the city and changes occuring in the administrative structure. Urban functions improved and diversified as a result of urbanizations accelerated especially due to migrations in the 1950s. The city rapidly developed spatially thanks to increasing in social, cultural and economic facilities.
The strategic location of Antioch and its locating on important transport routes have provided that this city has maintained its existence as a historical trade center from establisment until today. Investments in Hatay will increase due to it’s metropolitan status. Because of this, Antioch city will show a more regular spatial development thanks to the central management approach. Antioch will be one of the most important cities regionally and nationally with the development of the population in terms of quantity and quality.
KEY WORDS: Antioch, City, Population, Settlement, Centre, Economy, Service, Culture, Agriculture, Trade.

Coğrafya bilimi, doğay ila insan arasındaki etkileşimi inceler. Geçmişte, doğa
insan üzerinde etkili iken, günümüze yaklaştıkça insanın bilgi birikimi artmış ve
insan doğa üzerinde daha fazla etkili olmaya başlamıştır. Bununla birlikte, şehirlerin
doğal ortam şartları gözetilmeden oluşturtulabilecek yapay ortamlar olduğu fikri
oldukça yanlıştır. Aksine, medeniyetin sahip olduğu bilgi birikimi arttıkça, Fiziki
Coğrafya şartlarının daha fazla dikkate alınması gerektiği ortaya çıkmıştır.
Günümüzde, birçok bilim, şehir olgusunu incelemektedir. Coğrafya da
bunlardan biridir. Yerleşme coğrafyasının bir alt dalı olan şehir coğrafyası, şehirleri
salt beşeri bir oluşum olarak değil, doğal ortamda oluşturdukları etkiler ve doğal
ortamdan nasıl etkilendiklerine dair soruları da ele almaktadır. Coğrafyacılar,
şehirleri daha iyi anlamlandırabilmek adına Jenetik, morfolojik, fonksiyonel, kültürel
jenetik olmak üzere zaman içinde birçok sınıflandırma yapmışlardır. Bu tez
çalışmasında sadece tek bir akıma bağlı kalınmamıştır. Fakat bununla birlikte
çalışmada fonksiyonel akımın ön planda olduğu söylenebilir.
Günümüzde şehir coğrafyası çalışmalarında genellikle tek bir şehir ele
alınarak çalışılmaktadır. Bu noktada tez Coğrafi bir bölge içinde yer alan şehirleri ele
alması dolayısıyla şehir coğrafyası çalışmalarından ayrılmaktadır. Dolayısıyla birçok
sorunla başedilmek zorunda kalınmıştır.
Tezin ilk aşamalarından son aşamasına kadar, değerli fikir ve bilgilerini
esirgemeyen, tez danışmanım sayın Prof. Dr. İsmet Akova’ya en içten teşekkürlerimi
sunarım.
Çalışmalarımda bana destek olan, İstanbul Üniversitesi, Beşeri ve İktisadi
coğrafya anabilim dalı üyeleri, Prof. Dr. Süheyla Balcı Akova, Prof. Dr. Özlem
Sertkaya Doğan, Prof. Dr. Mesut Doğan, Doç. Dr. Orhan Gürbüz, Doç. Dr.
Muzaffer Bakırcı, Doç. Dr. Mehmet Bayartan, Doç. Dr. Selma Akay Ertürk, Yard.
Doç. Dr. Aylin Yaman Kocadağlı ve Araş. Gör. Merve Zayım’a teşekkürlerimi bir
borç bilirim. Ayrıca çalışmalarımda desteğini esirgemeyen, Selin Yenici ve Dr. Belgin Sol’a
teşekkür ederim. TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı birimine
2211-A Genel Yurt İçi doktora burs kapsamında sunduğu desteklerinden dolayı
teşekkürlerimi sunarım.
Son olarak, karşılaştığım zorluklar karşısında beni yalnız bırakmayan ve
daima destekleyen aileme teşekkür ederim.

Tarihsel süreç içinde her zaman önemli bir konuma sahip olan Bursa ilinin nüfusu üzerine yapılan bu çalışma Bursa’nın yıllara göre yaşamış olduğu nüfus değişikliğini göstermektedir. Çalışmanın amacı özellikle Osmanlı Devleti tarihinde ve cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde Bursa’nın nüfus hareketlerinin incelenmesi ve bu hareketlerin altında yatan nedenleri sade ve anlaşılır bir şekilde ortaya çıkararak toplumsal anlamda incelemektir. Bu değişimin altında yatan en önemli nedenler arasında Bursa’nın Osmanlı Devleti’nin kuruluş temellerinin burada atılması, İstanbul’un fethinden sonra Bursa’nın başkent İstanbul’a yakın olması, Osmanlı Devleti tarihinde yaşanan göçlerin ve bu göçler sonucunda gelen göçmenlerin uğrak noktalarından birinin Bursa olması, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde sanayileşen ve hızla büyüyen bir ticaret merkezi olması sonucunda hızla göç alan ve aldığı göçlerle ilde nüfusun artması yatmaktadır. Ayrıca Bursa ovasının olması ve verimli toprak yapısına sahip olması Bursa’nın nüfus hareketlerini oynatan bir etken olmuştur. Bundan dolayıdır ki Bursa geçmişten günümüze sürekli olarak nüfusa hareketlerinin merkezi konumundadır.

Selçukluların Anadolu’da kurdukları teşkilat yapısı, büyük nispette Orta Asya ve Orta Doğu’da kurulan iki büyük devletin; Abbasi-Selçuklu geleneğinin bir sentezi gibi görünüyor. Şehirlerin ve taşranın idaresinde Siyasi-askeri otorite ile mali ve hukuki otoritelerin bir birine karşı bağımsızlaştırılarak, üç saç ayağı üzerine oturan bir güçler ayrılığı sistemi getirmişlerdir. Ancak şehirdeki mahalli hizmetlerin görülmesinde birinci derecede rol oynayan unsur kadılık ve iğdişlik ve ahiler gibi sivil unsurlardır. Bu sebeple Selçuklu şehirlerindeki kadıların ve sivil unsurların oynadığı misyon, detaylı bir şekilde yeniden gözden geçirilerek, kamu idaresine katkıları ortaya konmalıdır.  Devletin şehirlerdeki kurumları ise modern devlet anlayışlarından farklı bir şekilde ağırlıklı olarak güvenlik amaçlıdır. Bu yüzden siyasi-askeri otoriteye bağlı unvanlar ve görevliler güvenliği sağlamaya yöneliktir. Devletin esas rolü adeta güvenlikle sınırlanmış görünüyor. Şehirlerdeki yatırım hizmetleri ise merkezi bütçeden ziyade, kamu fonları ve vakıflar üzerinden sağlanmaktadır. Günümüze gelen sanatsal değerli olan eserlerden pek çoğu resmi vakıfların (irsadi vakf) fonlarından yapılmıştır. Mali konuda devlet büyük oranda alıcı konumundadır. Şehirlerde batılı anlamda belediye teşkilatının olmadığından bahsedilemez, bütün bunlar devletin genel kapsamı içine giren ve sivil inisiyatifin aktif olduğu bölümlerdir.

Sâlname, genel bağlamda bir yıllık olayları bir arada göstermek üzere düzenlenmiş olan eserlere denilmektedir. Bu kelime dilimize XIX. Yüzyıl'dan sonra girmiştir. Devlet sâlnamelerinin çıkarılmasıyla başlayan bu gelişmenin faydaları görülmeye başlandıktan sonra vilayet sâlnamelerinin düzenlenmesi yoluna gidilmiştir.
1867 Vilayet Nizamnamesi'nin çıkarılmasıyla Osmanlı Devleti'nin idari yapısı, eyaletlerden vilayetlere geçiş şeklinde düzenleme yapılmıştır. Bu reform hareketi ile birlikte vilayetlerde bir sene içerisinde meydana gelen bütün gelişmelerin kayıt altına alınması geleneği hızlı bir şekilde neredeyse bütün vilayetlere yayılmıştır.
Vilayet sâlnamelerinde; vilayetin idari taksimatı, vilayette görev alan memurlar, coğrafi yapısı, ekonomik faaliyetleri, tarihi yapıları, vakıfları, camiileri, okulları, kütüphaneleri, hastaneleri, vilayet bütçesi, nüfus yapısı, zirai ve ticari hayatı gibi hemen hemen pek çok konuda önemli bilgi ve istatistiki veriler barındırmaktadır. Bu eserler teşkilat tarihi açısından araştırmacılara ışık tutan önemli arşiv belgeleri mahiyetindedir.
Osmanlı Devleti'nin idari teşkilat yapısını kavrayabilmemiz için arşivlerimizde bulunan salnameler üzerinde daha fazla araştırma yapılması gerektiği kanaatindeyiz. Bu sebepten dolayı teşkilat tarihi açısından son derece mühim olan Girit Vilayet Sâlnamesi tezin ana konusunu teşkil etmektedir.
Çalışmanın ana kaynağı olan H.1310 (M.1892-1893) tarihli Girit Vilayet Sâlnamesi'nin transkripsiyonu yapıldıktan sonra değerlendirme yapılabilmesi için tetkik eserler hakkında bibliyografya taraması yapılmıştır. Transkripsiyonu tamamladıktan sonra salnameki bilgileri sosyal bilimler araştırma ve metodları ışığında değerlendirmeye tabii tuttuk.

Değerli Güzelbahçeliler ve Güzelbahçe sevdallar, Türkiye'de yerel yönetimler, kurulmaya başladklar Tanzimat döneminden beri seçmenlerine fiziki hizmetler veriyorlar. Çöp toplamak, park yapmak, su götürmek, kanal döşemek, dereleri slah etmek ve yol açmak yasal zorunluluktan ötürü, yerel yönetimlerin bugün de vermekten kaçnamayacağ hizmetlerdir. Ancak teknolojik gelişmenin hzla değiştirdiği bir dünyada, insanmzn çeşitlenip çoğalan taleplerini görmezden gelmek mümkün değil. İnsan odakl siyaset üreten sosyal demokrat bir belediye olarak, yaşadğ doğal ve tarihi çevrenin farkna vararak Güzelbahçe ile bütünleşmek isteyen seçmenlerimizi çok önemsiyoruz. Yerel yönetimlerin bilimsel toplantlar düzenlemek, müzeler açmak, yaynlar yapmak suretiyle kentlerini ulusal ve uluslararas ölçekte tantmak ve seçmenlerinde "kentlilik bilinci ve koruma kültürü" oluşturmak için yarştklar bir süreçte, elinizde tuttuğunuz bu kitapla biz de, önemli bir adm atmş oluyoruz. Yerel tarih yazm ve kent müzeciliği alannda kendini çoktan kantlamş Prof. Dr. Engin Berber ile kendisinin doktora öğrencisi olan Kent Tarihi Araştrmacs Serhan Kemal Sayg, titiz bir çalşma gerçekleştirdiler. İki yldr bin bir emekle topladklar belge, gazete kupürü, fotoğraf, obje ve inceleme eserlerden derleyip ürettikleri bu akademik kitap için kendilerine, Güzelbahçeliler adna yürekten teşekkür ediyorum. Bizlere, geçmişimizi öğrenmeye araclk edecek bir pencere araladlar. Yeri gelmişken, Güzelbahçe Belediyesi olarak köklü tarihimiz ve zengin kültürümüzü tantp gelecek kuşaklara aktaracak başka önemli admlar atacağmz da belirtmek isterim.

Çocukluğumun, her içinden geçişimde bedenimi ürperten büyülü, gizil ve mistik kapısının önündeyim, künyeye bakıyorum: İlbade Mezarlığı. Anadolu’daki Müslüman-Türk varlığının “gerçek mühürlerinden” bir tanesidir. Yaklaşık 800-850 yıldır Türk mezarlığı olan İlbade mezarlığı, 1750 metreyi bulan duvarla çevrilidir. Mezarlıkta Selçuklu Devleti, Beylikler ve Osmanlı Cihan Devleti döneminden gelen, bu dönemlerin farklı biçimlerini, özelliklerini ve tasarımlarını temsil ederek tarihsel bir bellek sunan, şu anda 8 bini kayıt altına alınmış binlerce mezar; bunların mezar taşı, şahide, kaide, sanduka ve diğer parçaları bulunur. Bu yönüyle İlbade mezarlığı, Denizli’nin Türk yurdu olmasının tapu kaydıdır.

Yayın Tarihi: Mart 2016

“Geçmişin Sesinden Arnavutköy: Savaşın ve Göçün Çocukları” çalışmasıyla yapmaya çalıştığımız da makro tarihe mikro alanda hareketle katkı yapmaktır. Sözlü tarihin kaynaklarını Arnavutköy’de mülakat yaptığımız 52 kişi oluşturmaktadır. Arnavutköy’ün farklı bölgelerinde yaşayan katılımcılarla bölgenin tarihine dair kendi anlatılarını anlamak için, veri toplama aracı olarak derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. Kimi bölgelerde de odak grup görüşmelerine müracaat edilmiştir. Araştırmacılar sosyal gerçekliği yakından tanımak için görüşme yapılan kişilerin bulunduğu mekânlarda görüşmeleri ses kayıt cihazıyla kaydetmişlerdir. Yapılan ses kayıtları Marmara Üniversitesi, İstanbul Araştırmaları Bilim Dalı yüksek lisans öğrencileri Canan Tun ve Aykut Ünsal tarafından deşifre edilmiştir. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde ve analiz edilmesinde ise “Maxqda 11” bilgisayar programından yararlanılmıştır.

13-15 Ekim 2017 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen kongrede bilim adamları ve akademisyenlerce sunulan tebliğlerin ve fotoğrafların yer aldığı, Türkiye Yazarlar Birliği ve Esenler Belediyesinin ortak yayını kitap 700 sayfadan oluşuyor. Esenler Belediye Başkanı Mehmet Tevfik Göksu’nun sunuş yazısını yazdığı kitap kongrenin açılış konuşmaları ile başlıyor ve şehir-medeniyet, şehir-tarih ilişkisi, şehir ile insan, edebiyat, sanat, din gibi kavramların etkileşimlerini ve iletişimlerini konularını içine 8 bölümden oluşuyor.

XIV. Yüzyıl sonların Osmanlı Devleti’nin fethetmesi ile hızla büyüyen ve Anadolu’nun en büyük kentlerinden biri haline gelen Bursa, XV. yüzyılda ticari ve sosyal bir merkez olmuştur. Bursa’da ticaretin hızla gelişmesinde şüphesiz ipekçilik, ticari yollar, esnaf örgütlenmesi ve yabancı tüccarların önemli rolü oynadığı bilinmektedir. Bursa XVI. yüzyıl ortalarına kadar ticaret ile birlikte hızla gelişme gösterirken XVII. ve XVIII. yüzyıllarda devletin içinde bulunduğu siyasi durum, iç sorunlar ve isyanlar sonunda devlet durağan bir hâle bürünürken Bursa’da bundan nasibini almış ve ticari hayatta durağan bir dönem yaşamıştır. XIX. Yüzyılda ise Batılılaşmanın etkisi ile başlayan değişim Cumhuriyet dönemi ile günümüzde de devam etmektedir.
Anadolu coğrafyasında ilk örnekleri X. ve XI. yüzyıllarda verilmeye başlanan külliyeler Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti olan Bursa’da da XIV. yüzyılda Bursa’nın Fethi ile birlikte ortaya çıkmıştır. Orhan Gazi, I. Murad ve Yıldırım Bayezid dönemlerinde önemli külliye örnekleri verilmiştir. I. Murad zamanında Edirne her ne kadar Osmanlı Devleti’nin yeni başkenti olsa da Bursa asla önemini kaybetmemiştir. Bundan dolayı da gerek Osmanlı hanedanı gerek diğer devlet idarecileri ve önde gelen kişiler Bursa’ya külliye yapımına önem vermişlerdir. XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti parlak bir çağ yaşarken Bursa’da aynı şekilde parlak çağ yaşamıştır. Bundan dolayı da Bursa’da han yapımı büyük bir ivme kazanmıştır. Ancak XVII. ve XVIII. yüzyıllarda devletin içinde bulunduğu siyasi buhranlar Bursa ve diğer kentlerde külliye yapımında bir duraklama getirmiştir. XIX. Yüzyılda ve XX. Yüzyılda ise külliye inşaatı sona ermiştir.
Bugün Bursa’da bulunan hanlar ve külliyeler sadece ticaret veya hayır işlevi görmüyor, yapılan restorasyon çalışmalarıyla öz mimarilerine kavuşturularak Bursa’ya tarihi bir hizmet vermektedirler. Bu durum da Bursa’nın sosyokültürel alanda hızla gelişmesine imkânlar vermektedir.

Hanım GÖKTAŞ 1130204021 YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK ISPARTA -2012 ii iii iv ÖNSÖZ Özellikle mahalli tarihler açısından birinci elden ve eşsiz birer kaynak olan şer'iyye sicilleri Osmanlı Devleti'nin ictimaî, idarî ve malî yapısı hakkında da geniş ölçüde fikir veren belgeler arasında bulunmaktadır. Eski şer'iyye mahkemelerinin çalışmalarını açıkça belirten bu kayıtların her biri, özellikle kadılar veya nâibleri tarafından dikkatlice ve gününde işlenmiş oldukları için güvenilir birer vesika hükmündedir. Gerçekten, memleketimizin en uzak ve küçük bir köşesinde meydana gelen en küçük bir olay, herhangi bir sebeple mahkemelere intikal edebileceğinden, bunların izlerini ve belli başlı âmillerini kayıtlar arasında bulmak mümkündür. Bu itibarla şer'iyye sicilleri; sosyal, idarî, malî, iktisadî, ticarî, ziraî, beledî, askerî ve siyasî bakımlardan tarihimizin aydınlanmamış taraflarını belgelendirmek imkânlarını veren kıymetli hazinelerdir. İncelediğimiz 191 numaralı Isparta Şer'iyye sicilinde, Isparta kazası'na bağlı mahalle ve köylerde o dönemde yaşayan, mahkemeye bir şekilde işi düşmüş insanların meselelerini görmekteyiz. Bu meseleler küçük çaplı gibi gözükse de o dönemin sosyal dolayısıyla da siyasal ortamını görmek açısından oldukça etkilidir. Bundan dolayı, her vilayet ve kaza merkezindeki mahkeme sicilleri o mıntıkanın en kuvvetli ve en çok itibar edilen tarih kaynaklarındandır. Şer'iyye sicilleri, ait oldukları dönemin şartları ve siyasi ortamının taşrada nasıl hissedildiğini görmek açısından da oldukça önemlidir. Mesela Tanzimat ve Islahat fermanı gibi önemli metinlerin ilanı ve bu çerçevede uygulamaların nasıl yapıldığı, ülkede meydana gelen birtakım isyanlar ve bunların Isparta'ya yansımasını bu defterlerden izlemek mümkündür. Bunun yanı sıra, yanlış bilinen pek çok doğru da birebir güvenilir olan bu kaynaklarla ortaya konulabilmektedir. Bu açıdan araştırmamızın Osmanlı taşra teşkilatı üzerinde yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunacağı umulmaktadır. Bu araştırmanın ortaya konmasında özellikle yakından ilgilenen ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, bana yol gösteren ve farklı bakış açıları kazandıran değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK'a teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, bana her zaman her konuda destek olan değerli hocalarım Doç. Dr. Mustafa GÜLER ve Yrd. Doç. Dr. Hayri ÇAPRAZ'a teşekkür ederim. Ve benim her zaman büyük v destekçilerim olan ve daima benimle gurur duyan aileme de teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, çalışmanın giderlerini "ÖYP-05323-YL-12" numaralı proje şeklinde destekleyen YÖK-ÖYP birimine ve üniversitemdeki ilgili birimlere teşekkürlerimi sunarım. Hanım GÖKTAŞ Isparta 2012 vi ÖZET 191 NUMARALI ISPARTA ŞER'İYYE SİCİLİ(H.1282-1283/M.1865-1867)'NİN TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRİLMESİ Hanım GÖKTAŞ Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 697 Sayfa, Kasım 2012 Danışman: Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK Türk Tarihi açısından büyük önem arz eden şer'iyye sicilleri, Osmanlı Devleti'nin iktisadi, hukuki, askeri, dini, idari müesseseleri ve Osmanlı toplum hayatı hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Bu cümleden hareketle tez konusu olan 191 numaralı Isparta Şer'iyye Sicili de, H. 1282-1283 (M. 1865-1867) tarihleri arasında Isparta şehrinin sosyo-ekonomik, kültürel ve folklorik yapısı hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bahis konusu sicilde geçen tereke kayıtları, tereke sahiplerine ait mal ve eşyaların çeşit ve fiyatları, çocuk ve eş sayıları, terekede geçen yer ve şahıs isimleri, lakaplar, alacaklar, borçlar, miras taksimi vs. konularda oldukça zengin bilgiler vermektedir. Çalışmamızın temel kaynağını oluşturan şer'iyye sicil defteri, Ankara Milli Kütüphane'de bulunan mikrofilmlerden fotokopileri alınarak ve içerdiği belgeler belirli bir plan çerçevesinde tek tek transkript edilerek değerlendirilmiştir. Dolayısıyla çalışma, sadece bir transkripsiyondan ibaret olmayıp, aynı zamanda değerlendirmeyi de ihtiva etmektedir. Vesikalardan tespit edilen bilgiler, değerlendirme aşamasında telif ve araştırma eserlerden elde edilen bilgilerle zenginleştirilmiştir. Çalışmamızın, özelde Isparta, genelde ise Osmanlı taşra teşkilatı ve hayatına ışık tutacağı, ilgili bölge ve konu ile alakalı diğer çalışmalara katkı sağlayacağı umulmaktadır.

İznik MÖ 2500 yıllarına kadar tarihi eski, MÖ 4. Yüzyılda asıl olarak kuruluşu, MS 325 Yılında Hristiyanlığın ilk ekümenlik konsiline ve 7. Hristiyanlık ekümenlik konsiline ev sahipliği yapan, Osmanlı Devleti döneminde ise Çini sanatı ile ön plana çıkan bir tarihsel kenttir.