Banasiak P. Muzea - nauka, edukacja, popularyzacja

Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 8, 2019 Blok artyku³ów zwi¹zanych z Konferencj¹ Naukow¹ Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja JuraPark Solec Kujawski, 29.04.2018 Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja Patryk Banasiak1 Museums – science, education, popularization. Prz. Geol., 67: 668–671. A b s t r a c t. The purpose of this article is to outline some issues discussed during the conference organized by JuraPark Solec Kujawski as part of the celebrations of the 10th anniversary of its existence. This text is not a report on the agenda of the conference, but is intended to include the content presented in a wider context of the changes in Polish museology in the last decade. These considerations will include such aspects as the attempt to define a contemporary museum, the research activity of these institutions and museum education, and the promotion of knowledge. Keywords: museology, education, popularization, research activity, geology, paleontology, archeology Œwiat, w którym ¿yjemy, podlega ci¹g³ym zmianom i wielu z nas czêsto nie potrafi za nimi nad¹¿yæ. Dynamizm, zmiennoœæ, niestabilnoœæ, to cechy obecnej rzeczywistoœci, na ró¿nych jej p³aszczyznach. Jednoczeœnie dla wielu cz³onków naszego spo³eczeñstwa, jak i szerzej Europejczyków, wymienione wy¿ej znamiona czasów s¹ zaprzeczeniem muzealnictwa. Wielokrotnie muzea postrzegane s¹ jako jedne z ostatnich ostoi statycznoœci, sta³oœci i przewidywalnoœci2. Czym mo¿e bowiem wspó³czeœnie zaskoczyæ muzeum? Chocia¿by tym, ¿e jest zupe³nie czymœ innym ni¿ spo³ecznie funkcjonuj¹ce wyobra¿enie, którego wyró¿niki wymienione zosta³y powy¿ej. Tak jak dynamicznie zmienia siê wiele ró¿nych aspektów ¿ycia spo³ecznego, politycznego czy gospodarczego, tak i muzea przekszta³caj¹ siê na naszych oczach. Niniejszy artyku³ ma stanowiæ refleksje nad tymi zmianami. Problem ten by³ jednym z g³ównych zagadnieñ omawianych na konferencji naukowej Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja, która odby³a siê dnia 29 kwietnia 2018 r. w JuraParku Solec. Wydarzenie to stanowi³o jeden z punktów obchodów 10-lecia dzia³alnoœci JuraParku w Solcu Kujawskim. St¹d te¿ tematyka tej konferencji. Ostatnia dekada by³a bowiem dla polskiego muzealnictwa czasem g³êbokich przemian i szerokiej dyskusji nad kierunkami rozwoju. Jako pracownicy JuraParku Solec pragnêliœmy nasze w³asne doœwiadczenia wpisaæ w ten dyskurs. Podobne zadanie ma pe³niæ ten tekst, który, oprócz refleksji muzeologicznej wieloletniego przewodnika w Muzeum Ziemi im. Karola Sabatha, stanowi równie¿ syntezê z debaty wspomnianej wy¿ej konferencji3. Ca³oœæ swoich rozwa¿añ chcia³bym oprzeæ na czterech aspektach, które stanowi¹ determinanty dyskursu naukowego na temat muzealnictwa: próba zdefiniowania wspó³czesnego muzeum w kontekœcie przemian paradygmatów w œrodowisku muzealników, rola badawcza w skali mikroi makroregionalnej tych placówek oraz znaczenie placówek muzeualnych w edukacji i popularyzacji wiedzy. 1 MUZEUM WSPÓ£CZEŒNIE – PRÓBA ZDEFINIOWANIA Zorganizowana przez pracowników Muzeum Ziemi im. Karola Sabatha konferencja mia³a wymiar interdyscyplinarny. Taki charakter wynika³ po czêœci ze specyfiki miejsca, jakim jest JuraPark Solec. W miejscu tym paleontologia spotyka siê z takimi naukami jak geologia, astronomia czy archeologia. Interdyscyplinarnoœæ debaty mia³a pomóc zaprezentowaæ ró¿norodnoœæ tematyczn¹ muzeów, ich ofert edukacyjnych, kierunków badañ i sposobów realizacji stawianych sobie celów. Jednoczeœnie, wczytuj¹c siê w obowi¹zuj¹c¹ obecnie nowelizacjê ustawy z dn. 21 listopada 1996 r. o muzeach (Ustawa, 1996), wielokierunkowoœæ dzia³añ tych placówek kultury staje siê czymœ oczywistym. Czytamy w niej, ¿e muzeum jest jednostk¹ organizacyjn¹ nienastawion¹ na osi¹ganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwa³a ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkoœci o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie o wartoœciach i treœciach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartoœci historii, nauki i kultury polskiej oraz œwiatowej, kszta³towanie wra¿liwoœci poznawczej i estetycznej oraz umo¿liwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów. Taki sposób okreœlania placówek muzealnych jest wynikiem przemian w teorii muzeologii w XX w. Bardzo trafnie mechanizmy kszta³tuj¹ce obecn¹ definicjê muzeum w polskim ustawodawstwie opisa³ Micha³ Niezabitowski w trakcie I Kongresu Muzealników Polskich (Niezabitowski, 2015, s. 36–38). Nastêpuj¹ce po sobie od roku 1962 zmiany w prawie stanowi³y jednak tylko czêœæ omawianego problemu zdefiniowania muzeów. Lata 60. XX w. to czas kontestacji artystycznej, buntu wobec mieszczañskiej kultury, wojny w Wietnamie, spo³ecznej hierarchii oraz modelu ¿ycia klasy œredniej, jak pisa³ Piotr Piotrowski (2011, s. 12). W klimacie ekspresji m³odoœci, buntu wobec otaczaj¹cej rzeczywistoœci politycznej i spo³ecznej w œrodowisku muzealników rodzi siê Muzeum Ziemi im. Karola Sabatha, JuraPark Solec Kujawski, ul. Sportowa 1, 86-050 Solec Kujawski; patrykbanasiak3@wp.pl W podobny sposób muzealnictwo w XX w. charakteryzowa³ Zdzis³aw ¯ygulski Jr. (por. ¯ygulski, 1982, s. 77). 3 Szczegó³owe sprawozdanie z tego wydarzenia by³o ju¿ publikowane na ³amach Przegl¹du Geologicznego (Banasiak, 2018). 2 668 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 8, 2019 potrzeba dostosowania coraz bardziej anachronicznej instytucji, stanowi¹cej magazyn staroci, do nowej rzeczywistoœci spo³ecznej. Odpowiedzi¹ na zachodz¹ce przemiany by³a refleksja muzealników z Niemieckiej Republiki Demokratycznej, którzy k³adli nacisk na badawczy charakter muzeum, czy tzw. muzeaologiczna szko³a brneñska, która jako pierwsza zauwa¿y³a sta³¹ interakcjê miêdzy zwiedzaj¹cym a poznawanym przedmiotem (¯ygulski, 1982, s. 78). Kilkanaœcie lat póŸniej na kanwie tych rozwa¿añ narodzi³ siê ruch tzw. nowej muzeologii, której g³ówne za³o¿enia opisa³ w swojej pracy The New Museology (1989) Peter Vergo, a na grunt polski zaszczepi³ m.in. Andrzej Szczerski (2005). Poza rozwojem teorii muzeologii istotny wp³yw mia³y równie¿ przemiany polityczne i gospodarcze, zw³aszcza w Europie Œrodkowej i Wschodniej. Upadek bloku komunistycznego i rozwój gospodarki rynkowej sprawi³, na co s³usznie wskazuje Robert Kotowski, ¿e zarówno muzea, jak i inne instytucje kultury zaczê³y podlegaæ podobnym zasadom rynkowym oraz szeroko rozumianej odpowiedzialnoœci spo³ecznej (Kotowski, 2017, s. 48). Pluralizm polityczny, spo³eczny i kulturowy na pocz¹tku XXI w. sprawi³, ¿e równie¿ oœrodki kulturalne zaczê³y siê ró¿nicowaæ. W tym czasie zaczynaj¹ powstawaæ, obok klasycznych wielodzia³owych placówek, muzea narracyjne (np. Muzeum Powstania Warszawskiego), ale tak¿e placówki demokratyczne, rozumiane jako instytucje pokazuj¹ce ka¿dy aspekt ¿ycia, uniwersalny dla wszystkich przedstawicieli danej spo³ecznoœci (np. Muzeum Myd³a i Historii Brudu) (por. Traba, 2015, s. 51–52). W tym miejscu warto ponownie powróciæ do organizowanej przez JuraPark Solec konferencji naukowej. Wziêli w niej udzia³ przedstawiciele wielu klasycznych muzeów, takich jak Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Archeologiczne w Gdañsku, Muzeum Ewolucji PAN. Podejmowany by³ równie¿ w¹tek placówek narracyjnych (Muzeum Tatua¿u w Gliwicach). Na zaproszenie organizatorów odpowiedzieli równie¿ przedstawiciele polskich i zagranicznych uczelni oraz prywatne przedsiêbiorstwa. Obserwuj¹c sam program wydarzenia, nasuwa siê refleksja o niezwyk³ej roli muzeów, jako zworników integracji spo³eczeñstwa, nauki i biznesu (Kotowski, 2017, s. 54–56). Jak zatem nale¿a³oby definiowaæ wspó³czesne muzeum? Chyba najtrafniej tê instytucjê definiuje Micha³ Niezabitowski, powo³uj¹c siê na definicje obowi¹zuj¹ca w Finlandii. Zapisano w niej, ¿e do zadañ muzeum nale¿y utrzymanie i wzrost œwiadomoœci obywateli dotycz¹cej ich kultury, historii i œrodowiska. Prowadzenie badañ i upowszechnianie ich wyników. Prowadzenie dzia³alnoœci edukacyjnej i informacyjnej dotycz¹cej zakresu jego [muzeum – M.N.] zainteresowania przez gromadzenie, ochronê i wystawianie obiektów i innych materia³ów dotycz¹cych cz³owieka i jego otoczenia (Niezabitowski, 2015, s. 46). DZIA£ALNOŒÆ BADAWCZA Podejmowanie przez placówki muzealne dzia³alnoœci naukowej, rozumianej jako wkraczanie w nieznane przestrzenie poznania, jest w du¿ym stopniu uzale¿nione od jego specjalizacji. Inne znaczenie rozwijania projektów badawczych bêdzie mia³o miejsce w muzeach archeologicznych czy paleontologicznych, inne zaœ w muzeach narracyjnych, które s¹ czêsto wynikiem d³ugoletnich studiów nad dan¹ problematyk¹. Warto podkreœliæ, ¿e nie nale¿y tym samym podwa¿aæ sensu badañ naukowych w muzeach narracyjnych. Ka¿da bowiem refleksja badawcza jest po¿¹dana i potrzebna, lecz w tym przypadku nie stanowi ona o istocie tego typu placówek. Innym kryterium wp³ywaj¹cym na ró¿nicowanie siê placówek muzealnych pod k¹tem badañ naukowych jest ich miejsce w hierarchii organizacyjnej sieci muzealnej, a tym samem zakresu jego oddzia³ywania. Muzea centralne o statusie m.in. instytucji narodowych maj¹ odpowiednie zaplecze finansowe, kadrowe i warsztatowe. Mog¹ zatem zdecydowanie czêœciej prowadziæ badania naukowe. Warto jednak zaznaczyæ, ¿e problematyka w nich poruszana operuje g³ównie na poziomie narodowym i paneuropejskim. Podobny charakter maj¹ placówki dzia³aj¹ce przy instytucjach badawczych (uniwersytety, instytuty). Schodz¹c do ni¿szego szczebla w hierarchii, rozwa¿my jak wygl¹da sytuacja rozwoju nauki w muzeach okrêgowych i o regionalnym oddzia³ywaniu. S¹ to w zdecydowanej wiêkszoœci muzea wielodzia³owe, finansowane w du¿ej czêœci przez jednostki samorz¹dowe. Znaczenie tych instytucji w rozwoju badañ naukowych, szacowaniu strat wojennych i reorganizacji kolekcji by³o bardzo du¿e. Podobne inwentaryzacje mia³y miejsce równie¿ w placówkach o charakterze centralnym, kóre mimo równie¿ du¿ych strat, w du¿o skuteczniejszy sposób mia³y zabezpieczone zbiory lub dziêki swojej renomie i wsparciu rz¹du efektywniej odzyskiwa³y zaw³aszczone przez okupantów muzealia. Tym samym zakres badañ mikroregionalnych w celu uzupe³nienia zbiorów by³ zdecydowanie mniej intensywny. Muzea okrêgowe ze wzglêdu na swój wielodzia³owy charakter oraz ograniczone œrodki finansowe i kadrowe nie mog¹ w pe³ni rozwijaæ wszystkich statutowych kierunków badañ. Zdecydowanie w najtrudniejszej sytuacji s¹ muzea lokalne. Czêsto jednostki te maj¹ olbrzymi potencja³ wynikaj¹cy z bogactwa dziedzictwa kulturowego regionu, w którym funkcjonuj¹, czy ze spo³ecznej akceptacji ich dzia³añ. Lecz równoczeœnie s¹ niedofinansowane i zazwyczaj nie posiadaj¹ odpowiedniej liczby pracowników, aby móc prowadziæ bardziej z³o¿one projekty – w tym naukowe. Ten z gruntu pesymistyczny obraz rozwoju badañ naukowych w muzeach rozjaœniaj¹ dzia³ania prezentowane przez przedstawicieli Muzeum Okrêgowego w Koninie (Ma³gorzata Fedorowicz) (Fedorowicz, Lorek, 2019), Muzeum w Bobolicach (Tadeusz Cieœlak) (Cieœlak, 2019) i Muzeum Solca im. Ksiêcia Przymys³a (£ukasz Wojtecki). Placówki te, po³o¿one w niewielkich miejscowoœciach, mimo wymienionych wy¿ej problemów, wykazuj¹ siê determinacj¹ w prowadzeniu dzia³alnoœci badawczej, która ma byæ jednym z elementów integruj¹cych lokalne spo³ecznoœci. Ostatni aspekt, na który nale¿a³oby zwróciæ uwagê, to muzea prywatne. Na wstêpie do tego zagadnienia nale¿y pokreœliæ, ¿e ka¿d¹ tego typu jednostkê trzeba rozpatrywaæ osobno. Obserwuj¹c jednak tego typu placówki, ich oferty czy dzia³ania, mo¿na zauwa¿yæ ogóln¹ niechêæ lub sceptycyzm do prowadzenia badañ naukowych. W tym miejscu pragn¹³bym ponownie powróciæ do dyskusji, która toczy³a siê w czasie przywo³ywanej wczeœniej konferencji Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja. W pierwszym bloku tematycznym, prezentuj¹cym dzia³alnoœæ JuraParku Solec, oraz w dyskusji zamykaj¹cej tê czêœæ wydarzenia pracownicy Muzeum Ziemi im. Karola Sabatha sygnalizowali problem wspó³pracy prywatnych muzeów ze œrodowiskiem naukowym. W¹tek ten porusza³a równie¿ Monika Freygant z Instytutu Archeologii UMK w Toruniu, pokazuj¹c obopólne korzyœci ze wspó³pracy 669 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 8, 2019 oœrodków naukowych i turystycznych. Refleksja, jaka nasuwa siê zarówno po tym wyst¹pieniu, jak i po prelekcji dr. Andrzeja Boczarowskiego, to potrzeba wzajemnej wspó³pracy biznesu i nauki. Dopiero taka postawa daje podstawê do powstania p³aszczyzny wspólnych interesów, a tym samym – podjêcia skoordynowanych dzia³añ. W naszym odczuciu JuraPark jest tego najlepszym przyk³adem. To miêdzy innymi dziêki takiemu modelowi wspó³pracy by³o mo¿liwe odkrycie w ostatnich latach najstarszych œladów hominidów na Krecie czy upowszechnienie wiedzy o dinozauromorfie Silezaur opolensis – jednym z najwa¿niejszych odkryæ paleontologicznych ostatnich lat. W JuraParku Solec podejmujemy równie¿ próby badañ naukowych, które m.in. ze wzglêdu na po³o¿enie na Ni¿u Polskim oraz profil zawodowy pracowników muzeum, skupiaj¹ siê na znaczeniu skamienia³oœci zarówno obecnie, jak i w przesz³oœci oraz na rozwoju paleontologii w Polsce4. Zagadnienie badañ naukowych prowadzonych przez muza nie zdominowa³o dyskusji w czasie kwietniowej konferencji. Zdecydowana wiêkszoœæ poruszanych tematów dotyczy³a edukacji i popularyzacji wiedzy, co staje siê pewnym znakiem naszych czasów. Muzea coraz czêœciej ograniczaj¹ swoj¹ dzia³alnoœæ badawcz¹, na co wp³yw ma wiele czynników. Mimo wszystko ta forma aktywnoœci placówek muzealnych nadal pozostaje jedn¹ z g³ównych form kszta³towania œwiadomoœci narodowej, lokalnej, ekologicznej czy historycznej, stanowi impuls do poznawania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Ta spo³eczna funkcja muzeów stanowi o ich wartoœci, jako moderatorów ¿ycia spo³ecznego. Znaczenie badañ naukowych w muzeach, w kontekœcie studiów nad bioró¿norodnoœci¹, podkreœla³ Dariusz Iwan, mówi¹c, ¿e rol¹ muzeów jest gromadzenie, opracowywanie i udostêpnianie informacji o wszystkich gatunkach naszego globu, nawet tych, które ju¿ wyginê³y (Iwan, 2007, s. 207). Ten podstawowy cel dzia³ania muzeów nie jest zarezerwowany wy³¹cznie dla placówek przyrodniczych. Tak jak w wyniku antropopresji obserwujemy wymieranie wielu gatunków, tak chocia¿by przez rozwój gospodarki czy konflikty zbrojne zniszczeniu ulega dziedzictwo kulturowe ludzkoœci. St¹d te¿ szczególna rola badañ naukowych powinna stanowiæ istotê dzia³alnoœci muzeów przyrodniczych, archeologicznych oraz wszystkich innych placówek. EDUKACJA MUZEALNA I POPULARYZACJA WIEDZY Zagadnienie edukacji i popularyzacji wiedzy by³o najczêœciej poruszane w czasie konferencji w JuraParku Solec. Analizie uczestników konferencji podlega³y sposoby prowadzenia warsztatów (Rados³aw Staniszewski GeoLearning – Program warsztatów edukacyjnych z uczniami szkó³ podstawowych, gimnazjum i liceów realizowany w Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej w Chêcinach) (Staniszewski, £ugowski, 2019) organizacji wystaw i przestrzeni muzealnej (Agnieszka Kapuœciñska – Nowa wystawa w Muzeum Ewolucji a próby reaktywowania Narodowego Muzeum Przyrodniczego; Patrycja Chlebus-Grudzieñ – Ile emocji mieœci siê w amonicie – budowanie narracji w muzeum przyrodniczym; Hanna Po³eæ i Maria Raœ – Gabinet zabytków w Instytucie Archeologii UMK – ma³e muzeum (Po³eæ, Raœ, 2019), Ma³gorzata Fedorowicz – Edukacyjna wartoœæ wystawy „S³oñ leœny – Elephas (Palaeoloxodon) antiquus z odkrywki JóŸwin Kopalni Wêgla Brunatnego Konin w Muzeum Okrêgowym w Koninie (Fedorowicz, Lorek, 2019), lekcji muzealnych (Katarzyna Szczepaniak – Edukacja o bursztynie w PAN Muzeum Ziemi w Warszawie) oraz wspó³czesne sposoby popularyzacji wiedzy (Szymon Klein Zabytek œwiat³em malowany – wielkoformatowe widowiska multimedialne jako forma innowacyjnej popularyzacji historii, Marta Kierska – Body Worlds – nauka, sztuka czy biznes?; Ewa Wielocha – ArcheoAktywni. Formy aktywnoœci studentów Instytutu Archeologii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu w przedsiêwziêciach promuj¹cych i popularyzuj¹cych wiedze o archeologii i dziedzictwie archeologicznym). Zaprezentowane wyst¹pienia w zdecydowanej czêœci sprawiaj¹, ¿e mo¿na z optymizmem patrzeæ na przysz³oœæ edukacji muzealnej. Dotyczy to zarówno muzeów o profilu przyrodniczym, geologicznym, paleontologicznym, jak i archeologicznym. ¯ywa dyskusja po ka¿dym z tych wyk³adów œwiadczy o potrzebie budowania p³aszczyzny wymiany doœwiadczeñ i metod realizacji zadania, jakim jest edukacja muzealna. St¹d te¿ pragniemy, aby otwierany tym wprowadzeniem blok wybranych artyku³ów pokonferencyjnych stanowi³ nie tylko wycinek z dyskusji prowadzonych w czasie Konferencji Naukowej Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja, ale przede wszystkim stanowi³ Ÿród³o inspiracji do podejmowania studiów muzeologicznych. Aby refleksja nad edukacj¹ muzealn¹ by³a ca³oœciowa, nale¿y siê równie¿ przyjrzeæ ogólnopolskiemu projektowi Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce (2012). Niestety wnioski p³yn¹ce z realizacji tego projektu badawczego ju¿ tak optymistyczne nie s¹. Raport przygotowany przez zespó³ pod kierownictwem Marcina Szel¹ga wskazuje na wiele problemów, z którymi borykaj¹ siê wspó³czesne muzea, m.in. s³aba pozycja edukacji w koncepcjach muzealnych, brak odpowiednich szkoleñ i wymiany doœwiadczeñ projektowych miêdzy edukatorami czy ograniczenie dzia³alnoœci edukacyjnej do lekcji, warsztatów lub wydarzeñ œciœle zwi¹zanych tylko ze zbiorami danej placówki (Szel¹g, Górajec, 2012). Obraz polskiej edukacji muzealnej na szczêœcie stopniowo siê poprawia, czego najlepszym dowodem jest chocia¿by ró¿norodnoœæ tematyczna i multidyscyplinarnoœæ tematów w czasie konferencji Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja. Innym wymiernym znakiem zmian zachodz¹cych w traktowaniu edukacji w muzeach jest wzrost iloœci publikacji podejmuj¹cych ten problem (patrz m.in. Pieñkowski, 2011; Raport, 2014; Banasiak, Giers 2018), które pozwalaj¹ lepiej zdiagnozowaæ jego skalê, a tym samym skuteczniej go rozwi¹zywaæ. Ostatnie lata to równie¿ dynamiczny rozwój popularyzacji nauki. Niew¹tpliwie prym wiod¹ w tym wzglêdzie centra nauki, takie jak Centrum Nauki Kopernik w Warszawie czy Centrum Nauki „M³yn Wiedzy” w Toruniu. Obiekty tego typu s¹ nastawione przede wszystkim na edukacjê i popularyzacjê badañ naukowych. Tym samym s¹ wa¿nym elementem sieci instytucji kultury poprzez wdra- 4 Wœród opublikowanych artyku³ów, które powsta³y we wspó³pracy pracowników JuraParku Solec i studentów Instytutu Archeologii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu s¹ prace autora tego artyku³u (Banasiak, 2017a, b) oraz napisane we wspó³pracy z Tomaszem Giersem (Banasiak, Giers, 2018). 670 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 8, 2019 ¿anie nowatorskich projektów edukacyjnych. Wydarzenia ogólnopolskie i miêdzynarodowe takie, jak Europejska Noc Muzeów, Noc Naukowców, Dni Dziedzictwa Kulturowego, s¹ w wiêkszoœci placówek celebrowane poprzez organizowanie dedykowanych wydarzeñ dla odwiedzaj¹cych ich goœci. Taki stan rzeczy w du¿ej mierze wynika z coraz wiêkszej œwiadomoœci anga¿owania muzeów w ¿ycie spo³eczne, jego kreowanie i ukierunkowywanie. Spo³eczne znaczenie edukacji i popularyzacji w muzeach w szczegó³owy sposób zaprezentowa³ Robert Kotowski (2017). Na kwietniowej konferencji problem ten by³ równie¿ dyskutowany (Piotr Ksiê¿niakiewicz – Dzia³alnoœæ popularyzatorska JuraParku Solec w Solcu Kujawskim; Monika Freygant – Popularyzacja historii, czyli o wspó³pracy paleontologów i archeologów; Pawe³ Pogodziñski – Blaski, cienie i perspektywy popularyzacji archeologii w województwie pomorskim). Na szczególn¹ uwagê zas³uguje wyst¹pienie w tym bloku tematycznym P. Pogodziñskiego, przedstawiciela Muzeum Archeologicznego w Gdañsku. Zaprezentowane przez niego przyk³ady wykorzystania œrodków unijnych i samorz¹dowych na popularyzacjê archeologii, poprzez budowê rekonstrukcji wczesnoœredniowiecznych osad i grodów, wymuszaj¹ g³êbsz¹ refleksjê nad sposobami realizacji tego typu za³o¿eñ. Wniosek nasuwaj¹cy siê w toku prowadzonej debaty, to wci¹¿ rosn¹ce znaczenie projektów popularyzacyjnych w muzeach. Konieczne jest ju¿ nie tyle uzmys³awianie pracownikom muzeów koniecznoœci prowadzenia tego typu dzia³alnoœci, co wypracowanie przez œrodowisko muzealników kompromisu miêdzy mo¿liwoœciami finansowymi, merytorycznoœci¹ (naukowoœci¹) danych projektów oraz atrakcyjnoœci¹ dla potencjalnego odbiorcy. Nie mo¿na bowiem doprowadziæ do sytuacji, ¿e inwestycje czy wydarzenia organizowane przez instytucje kultury stan¹ siê karykatur¹ prezentowanej przez nie rzeczywistoœci, czy bêd¹ zarezerwowane tylko dla ekspertów z danej dziedziny. Problem ten nie dotyczy tylko skansenów, parków archeologicznych, ale tak¿e geoparków czy parków dinozaurów. Na temat oœrodków o tematyce geologicznej i paleontologicznej, ich znaczeniu na rozwój œwiadomoœci ekologicznej i spo³ecznej ochrony dziedzictwa naturalnego powsta³o w ostatnim czasie wiele prac (patrz m.in. Alexandrowicz, 2006; Pieñkowski, 2011; Kordowska, 2015). W obliczu ci¹g³ej redukcji znaczenia nauk o Ziemi i ogólnej wiedzy przyrodniczej w szko³ach, rola tego typu obiektów, a tym samym ich odpowiedzialnoœæ za jakoœæ prezentowanych i przekazywanych treœci s¹ istotne. PODSUMOWANIE Dziesiêæ lat dzia³alnoœci Muzeum Ziemi im. Karola Sabatha w JuraParku Solec to czas dynamicznych zmian w polskim muzealnictwie. To dekada transformacji instytucji magazynów do moderatorów ¿ycia spo³ecznego i kulturalnego. W momencie rozpoczêcia swojej dzia³alnoœci JuraPark Solec stworzy³ now¹ jakoœæ na lokalnym rynku kultury, sta³ siê inspiruj¹c¹ dla wielu œrodowisk. Edukacja i popularyzacja od zawsze stanowi³a fundament dzia³alnoœci naszego muzeum. Organizuj¹c po latach konferencjê Muzea – nauka, edukacja, popularyzacja pragnêliœmy pod- sumowaæ dotychczasow¹ dzia³alnoœæ, ale tak¿e stworzyæ p³aszczyznê do wymiany doœwiadczeñ dla muzealników z ró¿nych stron Polski. Pok³osiem tego wydarzenia jest piêæ artyku³ów, do których lektury zapraszamy w tym bloku. Ich ró¿norodnoœæ tematyczna i multidyscyplinarnoœæ stanowi odzwierciedlenie tego wydarzenia. Mamy nadziejê, ¿e teksty te bêd¹ stanowi³y wa¿ny g³os w dyskusji nad kierunkami rozwoju wspó³czesnego muzealnictwa. W tym miejscu, w imieniu organizatorów konferencji, pragniemy podziêkowaæ redakcji Przegl¹du Geologicznego za patronat nad tym wydarzeniem i mo¿liwoœæ opublikowania materia³ów pokonferencyjnych. Zapraszamy do lektury. LITERATURA ALEXANDROWICZ Z. 2006 – Geoparki – nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Prz. Geol., 54 (1): 36–41. BANASIAK P. 2017a – Znaleziska belemnitów z wczesnoœredniowiecznego Ka³dusa. Antropologia kulturowa i jej znaczenie w interpretowaniu i zastosowaniu metod badawczych w archeologii. M³oda Muzeologia, 2: 69–75. BANASIAK P. 2017b – Znaleziska belemnitów z wczesnoœredniowiecznego kompleksu osadniczego w Ka³dusie. Próba interpretacji. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia, 35: 69–100. BANASIAK P. 2018 – Konferencja Naukowa Muzea – Nauka, Edukacja, Popularyzacja – JuraPark Solec Kujawski, 29.04.2018. Prz. Geol., 66 (6): 337–338. BANASIAK P., GIERS T. 2018 – Biografia Karola Sabatha jako Ÿród³o inspiracji do popularyzacji ewolucjonizmu i paleontologii [W:] Pojêcie Ewolucji. Aspekty spo³eczne, psychologiczne, gospodarcze i biologiczne, £ódŸ: 207–213. CIEŒLAK T.M. 2019 – Znaczenie muzeów regionalnych w krzewieniu historii i kultury regionalnej na przyk³adzie Muzeum Regionalnego w Bobolicach. Prz. Geol., 67 (8): 681–686. FEDOROWICZ M., LOREK I. 2019 – Edukacyjna wartoœæ wystawy „S³oñ leœny – Elephas (Palaeoloxodon) antiquus z odkrywki JóŸwin Kopalni Wêgla Brunatnego Konin” w Muzeum Okrêgowym w Koninie. Prz. Geol., 67 (8): 675–677. IWAN D. 2007 – Rola muzeów przyrodniczych w badaniach bioró¿norodnoœci. Wszechœwiat, 108 (4–6): 202–207. KORDOWSKA M. 2015 – Wspó³czesne muzea przyrodnicze w Polsce i ich dzia³alnoœæ. Turystyka Kulturowa, 4: 24–40. KOTOWSKI R. 2017 – Muzeum jako lokalny oœrodek spo³eczno-gospodarczego oddzia³ywania. [W:] Mierzeckiej A., Zybert E.B. (red.), Instytucje kultury jako oœrodki ¿ycia spo³ecznego. Warszawa: 47–65. NIEZABITOWSKI M. 2015 – Czy muzeum potrzebuje nowej definicji? [W:] I Kongres Muzealników Polskich, 23–25 kwietnia 2015 r. £ódŸ. Mat. konf., Warszawa: 35–46. PIEÑKOWSKI G. 2011 – Geologiczne muzea i parki tematyczne dŸwigni¹ edukacji, rozwoju i biznesu. Prz. Geol., 59 (4): 323–328. PIOTROWSKI P. 2011 – Muzeum krytyczne. Poznañ. PO£EÆ H., RAŒ M. 2019 – Gabinet zabytków w Instytucie Archeologii UMK – ma³e muzeum. Prz. Geol., 67 (8): 678–680. RAPORT o stanie edukacji muzealnej: suplement. Czêœæ 1, Szel¹g M. (red.), Kraków 2014. STANISZEWSKI R., £UGOWSKI D. 2019 – Geolearning – wycieczki szkolne i warsztaty edukacyjne wykorzystuj¹ce innowacyjne metody nauczania. Prz. Geol., 67 (8): 672–674. SZCZERSKI A. 2005 – Kontekst, edukacja, publicznoœæ – muzeum z perspektywy Nowej muzeologii [W:] Popczyk M. (red.), Muzeum sztuki. Antologia. Kraków: 335–344. SZEL¥G M., GÓRAJEC P. 2012 – Edukacja muzealna w Polsce. Podsumowanie raportu o stanie edukacji muzealnej w Polsce [W:] Szel¹g M. (red.), Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce. Warszawa: 31–50. TRABA R. 2015 – Epoka muzeów? Muzeum jako medium, muzeum jako mediator [W:] I Kongres Muzealników Polskich, 23–25 kwietnia 2015 r. £ódŸ. Mat. konf., Warszawa: 47–56. USTAWA z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach. Dz.U. 1997 nr 5 poz. 24, t.j. VERGO P. 1989 – The New Museology. Londyn. ¯YGULSKI Z. 1982 – Muzea na œwiecie: wstêp do muzealnictwa. Warszawa. 671