(2019) All Sherds Great and Small

Küçük, Büyük, Tüm Parçalar All Sherds Great and Small PHILIP BES RINSE WILLET DENNIS BRAEKMANS Biz Neden Çömlekseveriz? Why Pottery? Arkeolojinin insana tattırdığı ‘keşif hissi’ çok az şeyle kıyaslanabilir bir keyiftir. Ama sanılanın aksine, arkeologların hayatları her zaman bir takım unutulmuş efsanevi kentler keşfederek geçmez. İşimizin özü, geçmişte yaşamış insanlar ve toplumlar hakkında bulabildiklerimizden neler öğrenebileceğimizdir. Bazılarımız için bu araştırmanın malzemesi antik tiyatrolar gibi muhteşem yapılar olur. Bu bölümün üç yazarı olarak bizim için, (elbette başka şeylere de ilgimizi korumakla beraber) en ilginç malzeme kategorisi, arkeolojide en sık rastlanan buluntu olan kırık çanak çömlek parçalarıdır. Arkeoloji müzelerini gezen herkesin bildiği gibi, müze vitrinleri, bütün halde bulunmuş veya güzelce onarılmış seramik kaplarla doludur. Gerçekte ise biz hemen hemen yalnızca kırık kap-kacak parçaları ile uğraşırız; çünkü geçmişte de eşyalar sık sık kırılmış, kırılınca atılmış, atık olarak oradan oraya taşınmıştır. Peki, bu kırık seramik parçaları arkeolojide neden önemlidir? Seramik, arkeolojide bizim kişisel olarak çömlekleri sevmemizin ötesinde bir anlam taşır. Arkeologlar, insanların dahil olduğu süreçlerde olayların sebepsiz veya tesadüfi olmadığını düşünür. Arayıp bulduğumuz ve incelediğimiz her şeyden insanların doğal ve sosyal çevreleri içinde, nasıl yaşadıklarını, neyle geçindiklerini ve nelere inandıklarını anlamaya çalışırız. Bir çömlek gibi ilk bakışta değersiz ve basit görünen bir eşya, geçmişte bir veya daha fazla kişi tarafından düşünülmüş ve emekler verilerek üretilmiştir. Örneğin bir seramik kandili düşünelim; çeşitli kullanımlarının yanı sıra, insanlar bu kandilleri bir yakınları öldüğünde onun mezarına koymuşlardır. Arkeologlar kandilleri çalışarak Roma dünyasının ‘küresel’ ekonomisini dahi inceleyebilir. Bu günümüzün iPhone’ları üzerine çalışarak, Apple’ın dünya çapındaki etkisini anlamaya çalışmakla kıyaslanabilir. Arkeolojide çanak çömlek kalıntılarının Usually, the life of an archaeologist is not about finding long-forgotten legendary cities, though the sensation of discovery does play an important role. Few things may be more satisfying than finding something new that, as a matter of course, happens very often in archaeology. In the end, of course, it is about what we can learn about people and communities in the past from what we find. For some of us, our research does not deal with ancient theatres, for example, magnificent though these may be. The three of us are somehow strongly drawn to one (though certainly not the only!) of the most common categories of artefacts found during archaeological excavations and surveys: pottery sherds. Now, anyone who has been to an archaeological museum remembers the displays full of complete or beautifully restored vessels. In reality, we are almost always dealing with broken vessels, simply because people back then also broke things, threw these away, which was then carried off as garbage, and so on. But what makes these sherds such an appealing archaeological topic? Besides personal preferences, as archaeologists we assume that in the past things to some degree did not happen accidentally or naturally, simply because there were people involved. What we look for, find and study can help us to understand how these people lived, worked and believed in their social and natural environment. Even something seemingly insignificant as a pottery vessel was made by one or more persons, who put their ideas and efforts into that vessel. We can focus on an oil lamp – which people put in a grave after a loved one passed away, for example – all the way to the ‘global’ economy of the Roman world. Perhaps you might compare it to studying your own iPhone and Apple’s worldwide impact. So, studying pottery helps to understand how people in the past cooked, ate, traded MEANWHILE IN THE MOUNTAINS: SAGALASSOS 141 KÜÇÜK, BÜYÜK, TÜM PARÇALAR Fig. 1 Bir amforanın kulpuna ait parça. Sagalassos’un Kent Konağı adı verilen kazı alanında ele geçmiştir. Güney İspanya’da üretilmiş bu amforanın içinde olasılıkla balık sosu saklanmıştır. A handle fragment of an amphora that was found in the so-called Urban Mansion at Sagalassos. This amphora was made in southern Spain and most probably contained a fish-sauce. üzerinde yapılan çalışmalar, insanların nasıl yemek pişirdiklerinden, neler yiyip içmiş olduklarından, nasıl ticaret yapmış olduklarına kadar, kısaca nasıl yaşadıklarıyla ilgili çok değişik ölçek ve konuda bilgilere ulaşmamızı sağlar. Sagalassos’ta küçük ya da büyük ayırt etmeden, bulunan her seramik parçası üzerine çalışılır. Peki seramik çalışmak ne demektir? Seramik çalışarak elde edilen sonuçların en önemlilerinden biri, incelenen kırık parçanın tarihlenebilmesidir (Poblome, baskıda). Bu sayede, kazıda bu parçanın ele geçtiği bağlamın tarihi hakkında fikirler elde edilir. Nasıl 1740’larda kullanılan seramik kaplar, 1950’lerde kullanılanlardan farklıysa, MÖ 3. yüzyıl çanak çömlekleri de, MS 1. yüzyıl kaplarından farklıdır. Seramik çalışmalarında, bulunan kapların ne amaçla kullanıldığı da araştırılır. Bir kandilin aydınlatma için kullanılmış olduğu açıktır. Ama aynı kandili mezar hediyesi olarak bulduğunuzda, mesele simgeselleşip karmaşık bir hal alır. Aşağıda daha detaylı olarak açıklandığı gibi, insanlar pişmiş toprak kapları yemek hazırlamak ve pişirmek için de kullanmıştır. Biz ayrıca Sagalassos’ta ele geçen seramik parçalarının nerede üretilmiş olduğunu da bilmek isteriz. Bölgenin killeri ve bulunan seramik parçaları üzerinde 142 BİR ZAMANLAR TOROSLAR’DA: SAGALASSOS ALL SHERDS GREAT AND SMALL etc. In other words, how they lived. At Sagalassos, all sherds count, great and small. But what do we do with them? One of the most important things is that we are able to date the pottery (Poblome, in press), which provides valuable information for fellow archaeologists who wish to understand their sites, for example. Just like household pottery from, say, the 1740s looks different from that made in the 1950s, pottery from the 3rd century BCE looks different from that of the 1st century CE. We also like to learn what ceramic vessels were used for. In the case of an oil lamp this seems easy: it was used to bring light. But when an oil lamp is found in a grave, its purpose became more complex and symbolic. Also, people prepared and cooked their food using ceramic vessels, which is explained below. We are also interested to learn where the pottery we find at Sagalassos came from. Through laboratory research of clays and sherds we know that between Late Achaemenid and Byzantine times almost all pottery was made at or near Sagalassos (Neyt et al. 2012). Pottery-wise, except for specific Middle Byzantine wares, Sagalassos basically was a self-sufficient community. We do find pottery from further away, even all the way from southern Spain (Fig. 1)! This fragment is all that remains of an amphora, a category of large vessels with two handles in which all kinds of foodstuffs were transported, much like our bottles and jerrycans. We think that this amphora contained a fish-sauce (a salty substance, similar to some we know today from southeast Asia) that was used to flavour food. Not all herbs and spices we use in our kitchen today were used in the past, and others were too expensive, such as pepper which was brought all the way from India. If this amphora when it arrived still contained the Spanish fish-sauce – people in Antiquity also reused and recycled, though for different reasons than we do today – who was fortunate enough to buy it? Perhaps the fish-sauce was used to prepare a meal for a special occasion? No one can answer these questions, but by studying pottery sherds we can at least breathe some life back into ancient Sagalassos and the people that lived there. The Great Sagalassos Bake Off Cooking vessels were a fundamental part in the daily routine of people’s lives, and the aspiring chef in the ancient world had an array of metal and ceramic pots, pans, bowls, kettles, grinding vessels, dishes and plates at his or her disposal. Ceramic vessels could be multi-purpose, though we see a yapılan laboratuvar analizleri, Geç Akhaimenid Dönem’den Bizans Dönemi’ne kadar çömleklerin hemen hemen tamamının Sagalassos’ta veya yakınlarında üretilmiş olduğunu göstermiştir (Neyt vd. 2012). Orta Bizans Dönemi’ne ait bazı belirli türler dışında, Sagalassoslular tarih boyunca kendi çanak çömleğini kendisi üretmiştir. Bununla birlikte, uzak yerlerden, örneğin İspanya’dan gelen kap kacak da Sagalassos’ta ele geçmiştir (Fig. 1). Örnekteki bu seramik kırığı, bir amforadan geriye kalan bulduğumuz tek parçadır. Amforalar çeşitli ürünleri saklamak ve taşımak için üretilmiş, iki kulplu pişmiş toprak kaplardır. Günümüzün şişe veya bidonlarına benzetilebilir. Bu amforanın içinde yemeklere tat katan balık sosu (çok tuzlu bir sostur; günümüzde güneydoğu Asya’da benzerleri bulunur) olduğu tahmin edilmektedir. Bugün mutfağımızda bulunan ot ve baharatların büyük kısmı geçmişte kullanılmazdı; biber dahi Hindistan’dan getirildiği için çok pahalı bir üründü. Bu amfora, içinde balık sosuyla İspanya’dan Sagalassos’a vardığında (daha sonra başka şeyleri saklamak için yeniden kullanılmış olsa gerekir), bu pahalı ürünü kim alabilmişti? Belki de balık sosu yalnızca çok özel durumlarda ve davetlerde yemeklere katılıyordu. Bu sorulara kesin cevap vermek imkansızdır. Ama çanak çömlek parçalarının çalışılmasıyla, en azından antik Sagalassos ve halkının hayatına dair ip uçları elde etmek mümkündür. Sagalassos’ta Yemek Yarışması Yemek pişirme kap-kacakları, geçmişte de insanların gündelik yaşamının temel eşyalarındandır. Kadın veya erkek, ‘şef’lerin ellerinin altında metal ve pişmiş topraktan yapılma çeşitli tencere, tava, kâse, kazan, öğütücü ya da rendeleyici aletler, tabaklar ve tepsiler vardır. Seramik kaplar aslında birden fazla amaç için kullanılabilir ama yine de işlevlerine göre özel olarak şekillendirilmiş olanlar da kazılarda ele geçmektedir. Bazı kapların belirli amaçlarla kullanılmasında, işlevsel özelliklerinin yanı sıra, sosyal ve kültürel adetler ve alışkanlıklar da rol oynar. Bir mutfakta kullanmış olan kapların türleri, modelleri ve nerede üretilmiş olduklarına bakılarak, orada ne tür yemekler hazırlanmış olduğu, Antikçağ’da o dönemin mutfağında nelerin tercih edildiği hakkında pek çok bilgi elde edilebilir (bu yayında Jeroen Poblome ve Sam Cleymans’ın bölümü). Bu şekilde Roma İmparatorluk Dönemi’nde Sagalassos’un yüksek gastronomi kültürü az çok anlaşılabilmiştir. İtalya’da MÖ 3. yüzyılın ortalarından itibaren, great specialisation in their functions. Although aspects of this specialisation are functionally important, all these vessels are ultimately rooted in a social and cultural framework of habits and customs. The type, shape and provenance of vessels used in the kitchen can tell us a great deal about the types of food that were prepared and the cuisine that was fashionable in Antiquity (see chapter by Jeroen Poblome and Sam Cleymans). Haute cuisine in Roman imperial Sagalassos can to some extent be reconstructed this way. Bread baking dishes with a thick ‘non-stick’ coating on the interior, were made in Italy from the middle of the 3rd century BCE (Peña 1990: 648). These vessels, commonly known as Pompeian Red Ware, became en vogue from the 1st century BCE into the 1st century CE and are identified at many sites throughout the Empire (Fig. 2, top left, from Italy, possibly Peacock fabric 1). At Sagalassos, these popular dishes were imported in small numbers during the late 1st century BCE, before becoming locally produced and their design evolved (Fig. 2, top right). They remained common into the 2nd century CE and we can deduce that this reflects the popularity of Italian-style bread baking at Sagalassos (Peacock 1977; Poblome 2012: 86-89). Apart from Pompeian Red Ware, other cooking vessels were imported as well during the second half of the 1st century BCE to the 2nd century CE. Although originally not recognised as imported vessels, a range of hard-fired cooking vessels was imported from outside the direct territory of Sagalassos (Degeest 2000). The exact provenance is still to be determined. They consisted of frying pans with rounded handles and shallow vessels with a double flanged rim (Fig. 2, centre right). This last type would be copied locally as well, and these vessels were undoubtedly used for frying and possibly also stewing, but it cannot be determined whether these vessels are associated with a specific dish or cuisine. Yet, they demonstrate that trade in these vessels existed and that there was a market at Sagalassos for culinary gadgets from further away. With these vessels, combined with the Italian-style bread baking dishes, Sagalassos was fully connected to the latest fashions of cooking vessels present in the wider Eastern Mediterranean and Italy. More importantly, similar to the introduction of the Swiss fondue practice during the 1930s or the German ‘Römertopf’ during the 1960s, the presence of these vessels suggest that culinary fashions were being followed at Sagalassos. Traditional locally-made cooking vessels played an MEANWHILE IN THE MOUNTAINS: SAGALASSOS 143 KÜÇÜK, BÜYÜK, TÜM PARÇALAR Fig. 2 Sol üst: İtalya’dan gelen Kırmızı Astarlı Pompeii kaplarından bir parça. Sağ üst: yerel üretim bir fırın kabı. Orta: Sagalassos’a dışarıdan getirilmiş, çift kenar kıvrımlı, derin olmayan kızartma kaplarından bir örneğin kenar parçası. Sol alt: yavaş döndürülen çömlekçi çarkında yapılmış, yerel üretim büyük bir kazan türüne ait parça. Sağ alt: Çömlekçi çarkında yapılmış bir güveç (kakkabos). Top left: Pompeian Red Ware from Italy. Top right: a locally produced baking dish. Centre: the rim of an imported shallow vessel with a double flanged rim. Bottom left: a locally produced cauldron, made on a slow-turning wheel. Bottom right: a locally made wheel-thrown stewing pot or kakkabos. 144 BİR ZAMANLAR TOROSLAR’DA: SAGALASSOS ALL SHERDS GREAT AND SMALL ekmek pişirmek için özel olarak tasarlanmış, iç yüzü yapışmayı önleyen bir sırla kaplı pişirme kapları üretilmiştir (Peña 1990: 648). ‘Kırmızı Astarlı Pompeii Kapları’ olarak bilinen bu seramik kaplar MÖ 1. yüzyıldan, MS 1. yüzyıla kadar imparatorluk genelinde pek çok antik kent kazısında ele geçmiştir (Fig. 2, sol üst, İtalya’dan, olasılıkla Peacock hamuru 1). Bu kaplar MÖ 1. yüzyılın sonlarında Sagalassos’a da az sayıda getirilmiştir; daha sonra bu yapışmaz ekmek pişirme kapları yerel olarak üretilmeye başlanmış, hatta tasarımları de gelişim göstermiştir (Fig. 2, sağ üst). MS 2. yüzyıla kadar da sıklıkla kullanılmıştır. Bu ürüne bakılarak, Sagalassos’ta İtalyan ekmeğinin sevildiği ve uzun yıllar pişirildiği söylenebilir (Peacock 1977; Poblome 2012: 86-89). Kırmızı Astarlı Pompeii Kapları’nın yanı sıra MÖ 1. ile MS 2. yüzyıl arasında Sagalassos’a dışarıda üretilmiş başka seramik pişirme kapları da getirilmiştir. Örneğin, yüksek ateşte fırınlanmış bir seri özel pişirme kabı tespit edilmiştir. Bunların ilk başlarda yerel ürün olduğu tahmin edilmiş ancak daha sonra araştırmalar bu kapların Sagalassos’un sınırları dışında üretilmiş olduklarını göstermiştir (Degeest 2000). Esas üretim yeri halen kesin olarak tespit edilememiş olan bu kaplar, yuvarlak kulplu, çift kenar kıvrımlıdır ve pek derin değillerdir. Bu seri kaplar, esasen kızartma tavası olarak kullanılmışlardır (Fig. 2, sağ orta). Bu tavalar Sagalassos’ta yerel olarak da ayrıca üretilmiştir. Bunlar kızartmanın yanı sıra güveç pişirmek için de kullanılmıştır ama özel bir yemek veya mutfak türü ile kesin olarak ilişkilendirmek mümkün değildir. Bununla birlikte, bu kapların ticaretinin yapıldığı ve Sagalassos’un uzaklarda üretilen bazı mutfak eşyaları için bir pazar olduğu da bellidir. Kente dışarıdan gelen İtalyan usulü yapışmaz ekmek pişirme kapları ve bu kızartma tavaları ile Sagalassos, dönemin Doğu Akdeniz ve İtalya’daki en son modasını yakalamış görünmektedir. 1930’larda İsviçre fondü geleneğinin, 1970’li yıllarda Alman Römertopf (yuvarlak kapaklı güveç) modasının yayılması gibi, bu kaplarla belirli bir yemek kültürü modası da Sagalassos’ta takip edilmiştir. Roma İmparatorluk Dönemi’nde Sagalassos’ta geleneksel, yerel üretim kaplar da önemlerini korumuştur. MS 1.-3. yüzyıllara tarihlenen arkeolojik bağlamlarda çok sayıda yemek pişirme kabı (chytrai) ve güveç kapları (kakkaboi) ele geçmiştir (Fig. 2, sağ alt). Yeni modaların yanı sıra, geleneksel yemek hazırlama alışkanlıkları da devam etmiş, yerleşik mutfak kültürü, yemek tüketimine temel oluşturmayı sürdürmüştür. important role in the kitchens of Roman imperial Sagalassos as well. Cooking pots or chytrai and stewing pots or kakkaboi (Fig. 2, bottom right) formed the majority of cooking vessels that are found in 1st-3rd century CE contexts. Clearly traditional habits of food preparation continued to exist and perhaps the locally established cuisine continued to be the mainstay of food consumption. The persistence of traditional cuisine in spite of an influx of new vessels and ideas about cuisine is reflected in the continued long-term existence of a deep cauldron. This cauldron appears during Hellenistic times and continued to be used well into Late Antiquity (Vionis et al. 2009) (Fig. 2, bottom left). All other vessels discussed were made on a fast-turning wheel. This range of deep cauldrons was made on a slow-turning wheel instead, and a paddle was used to shape the vessel, and marks of the paddling are still easily visible on the sherds of these vessels. Furthermore, mottled spots on the exterior of the sherds could suggest that these cauldrons were fired in a bonfire, which is in contrast to all other cooking vessels which were fired in a kiln. As this type is currently only identified at Sagalassos, it probably reflects the existence of a local tradition of food preparation and a different method of pottery production, which continued to coexist with other customs of production and cooking for many centuries during Antiquity. Back to the Beginning: Pottery Production Recipes and Clay Raw Materials Interdisciplinary research activities have always been an integral part of the Sagalassos Archaeological Research Project. The analyses of various ceramic categories over the years, from what was to become the territory of Sagalassos, provided a vast amount of reference data ranging from Neolithic to Middle Byzantine ceramic assemblages. The main question revolves around the origin, selection and use of the mineral resources in both pottery production and consumption (see chapter by Patrick Degryse): for example, not all clays are suitable for making cooking vessels. As with the study of many material categories, ceramics can be studied using a range of different equipment: from a hand lens to high-resolution analytical equipment, the – latter requiring a significant financial investment. Important archaeometrical techniques for ceramological research were, among others, presented by Peacock (1970). Since then, scientific techniques have been used more and more frequently for ceramic studies (and on many other MEANWHILE IN THE MOUNTAINS: SAGALASSOS 145 KÜÇÜK, BÜYÜK, TÜM PARÇALAR Moda akımları ile kente gelen yeni kaplar ve yeni fikirlere rağmen geleneksel mutfağın hükmünü sürdürdüğü buluntulardan anlaşılmaktadır. Örneğin, derin büyük bir kazan türünün kesintisiz ve yüzyıllarca kullanılmış olması bunun bir göstergesidir. Bu kazan türü Hellenistik Dönem’de görülmeye başlanır ve Geç Antik Dönem’e kadar kullanımda kalır (Vionis vd. 2009) (Fig. 2, sol alt). Yukarıda bahsedilen tüm seramik kaplar çömlekçi tezgahında hızlıca döndürülerek yapılmıştır. Bu kazanlar ise yavaş döndürülen tezgahta yapılmıştır. Kazanı şekillendirmek için bir tür mala kullanılmıştır. Bu kazanların kırık parçalarının iç yüzlerinde mala izleri görülür. Dış yüzlerde görülen beneklenmeler, bu toprak kazanların büyük bir açık ateşte pişirilmiş olduğunun işaretidir. Diğer tüm kaplar fırında pişirilerek üretilmiştir. Bu kazan türü şimdiye dek yalnızca Sagalassos’ta tespit edilmiştir. Bu durum, yerele özgü değişik bir yemek hazırlama adeti ve toprak kap üretme metodunun diğer adetler ve tekniklerle beraber yüzyıllar boyu devam ettirildiğine işaret eder. İşin Başı: Çanak Çömlek Nasıl Üretilir, Kil Hammaddesi Nereden Gelir? Sagalassos Arkeolojik Araştırma Projesi’nde çalışmalar en başından itibaren disiplinlerarası işbirliği esasına göre yürütülmüştür. Sagalassos bölgesinde ele geçmiş olan, Neolitik Dönem’den Orta Bizans Dönemi’ne dek uzanan seramik grupları üzerinde yapılan analizlerle, çok temel, referans sağlayan veriler elde edilmiştir. Seramik üretiminde kullanılmış olan mineral hammaddenin kaynağı, seçimi ve kullanımı araştırmaların yanıtlamaya çalıştığı temel sorulardır (bu yayında Patrick Degryse’nın bölümü). Örneğin, her kil türü, pişirme kabı yapmaya uygun değildir. Bu nedenle, araştırmalarda incelenen pişmiş toprak kapların kil hamurunun incelenmesi önem taşır. Araştırmacılar bu amaçla büyüteç kullanır ya da, yüksek çözünürlüklü analiz aletlerinden de yararlanırlar. Bu türden laboratuvar incelemeleri önemli araştırma fonları gerektirir. Arkeolojide seramik araştırmalarında arkeometri tekniklerini ilk kullananların başında Peacock gelir (1970). O yıllardan itibaren, arkeolojide arkeometrik analizler seramik ve diğer malzeme kategorilerinde gelişerek kullanılmıştır. Seramik araştırmalarında ‘ince kesit’ petrografisi kullanılan en önemli tekniklerdendir. Sagalassos ve bölgesi seramik araştırmalarında da sistemi olarak bu incelemeden yararlanılmıştır (Fig. 3) (Quinn 2013). Seramik kesitlerinin incelenmesi önemli bir uzmanlık ve birikim gerek146 BİR ZAMANLAR TOROSLAR’DA: SAGALASSOS ALL SHERDS GREAT AND SMALL Fig. 3 Çapraz polarizasyon altında, yerel üretim, seramik bir depolama kabı parçasından alınmış ince kesit örneği (© Dennis Braekmans). Equipment at Cranfield University: Laser Ablation Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry (LA-ICP-MS) is a high-resolution analytical technique for the identification of the chemical composition of various materials (© Dennis Braekmans). material categories). Thin-section petrography is one of the main techniques for the scientific study of ceramics and has been systematically employed at Sagalassos and its immediate region (Fig. 3) (Quinn 2013). Looking at ceramic sections requires a good level of expertise and experience, which even for the geologically trained can be difficult. Where the early approaches of chemical analyses of ceramics used elaborate wet-chemistry procedures, this has now been superseded by an array of other techniques, especially XRF, ICP-OES and ICP-MS (Pollard and Heron 2008) (Fig. 4). When time and funding permits, a combination of mineralogical and chemical approaches gives the best information and is most likely to answer the archaeological questions posed (Degryse and Braekmans 2014). The huge number of ceramic fragments present on production sites, such as Sagalassos, in itself presents challenges. There tends to be a hierarchy of techniques used in the analysis of ceramics, starting simply and cheaply with the bulk of the samples, and selecting smaller numbers at each stage to be subjected to analysis using lengthier and more expensive techniques. Safeguarding the goal of answering a real archaeological research question, however, needs to be the primary concern in scientific studies of archaeological ceramics. tirir; jeoloji eğitimi almış olanlar için dahi yorumlaması zor bir analizdir. İlk başlarda bu araştırmalar incelikli bir seri kimyasal analiz prosedürü gerektirirken, günümüzde XRF, ICP-OES ve ICP-MS gibi gelişmiş teknikler bunun yerini almıştır (Pollard ve Heron 2008) (Fig. 4). Araştırma için ayrılmış süre ve bütçeye bağlı olarak, minerolojik ve kimyasal araştırmaların birlikte kullanılmasıyla, arkeolojide sorulan soruları en iyi şekilde yanıtlamak mümkün olmaktadır (Degryse ve Braekmans 2014). Sagalassos gibi alanlarda, ele geçen seramik buluntu miktarının büyüklüğü, araştırma metotlarının da planlanmasını gerektirir. İncelemelerde basitten karmaşığa giden etaplar takip edilir. Ele geçen buluntuların tamamının genel değerlendirmesinin ardından her aşamada ayrılan örneklere daha detaylı ve daha çok bütçe gerektiren incelemeler uygulanır. Tüm bu süreçte, arkeolojinin yanıtlarını aradığı temel soruların seramik araştırmalarının çerçevesini oluşturması gerekir. Örneğin Sagalassos’ta yerelde büyük çaplı seramik üretimi başlamadan hemen önceki döneme odaklanılmış ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde başlayan seri üretimi hazırlayan koşullar incelenmiştir. Farklı seramik türlerinin yapımında kullanılmış kil hamurunun nereden getirilmiş olduğu analizlerle belirlenmiş, böylece bölgede çömlekçilik geleneğinin uzun tarihi ortaya çıkarılmıştır. Seramik araştırmaları sonucunda kente dışarıdan çok az sayıda malzemenin getirildiği anlaşılmıştır. Bu da yerel çömlekçilerin, farklı ürünler için gerekli değişik kil hamuru hazırlama ve sır ve astar gibi yüzey özellikleri yakalamak konusunda ne kadar başarılı olduklarını gösterir (Braekmans vd. 2017). Sagalassoslu çömlekçiler, MÖ 3. yüzyılın sonundan itibaren Hellenistik kültür etkisi altındaki dünyada popüler olan ürünleri adapte etmekte de başarı göstermişlerdir. Örneğin, Düzen Tepe kazılarında, aynı arkeolojik bağlamda hem kaba üretim kaplar, hem de Hellenistik sofra kaplarının ele geçmesi, hem sıradan yerel üretimin, hem de yenilikçi seri üretim sofra kaplarının aynı anda devam ettiğine işaret eder. Düzen Tepe, Sagalassos’tan farklı üretim tekniği gösterir; Sagalassos’ta farklı işlevler için değişik türler üretilmiştir (Braekmans vd. 2011). Bugüne kadar yapılan çalışmalar, Sagalassos’un Anadolu ve Kıbrıs’ı içeren belli bir kültürel dünyaya bir koine’ye ait olduğuna işaret eder (Poblome vd. 2017). Bu çevrede seramik, yerel üretim olarak devam eder ve yalnızca kısıtlı olarak dönemin dışarıdan gelen etkilerine açık olmuştur. Bu çerçeve Sagalassos’un toplu seramik üretiminin esasını For example, the Sagalassos Archaeological Research Project concentrated on the period just before the start of mass production of ceramics, to document the conditions for the innovation in pottery production at Roman imperial Sagalassos. By analysing the provenance of the different types of ceramics, evidence for a long-standing tradition of pottery production in the region was identified. Remarkably, only a limited amount of imported material was discovered which emphasizes the success of new potters’ skills in the preparation of raw clay materials and surface treatment (Braekmans et al. 2017). The argument of this long-standing local production supports the hypothesis of the development of Sagalassos by adapting forms that were popular throughout the Hellenistic world from the late 3rd century BCE onwards. The existence of locally produced buff wares, for example, in the same archaeological contexts as the locally made Late Hellenistic tablewares at Düzen Tepe suggests the possible coexistence of a new and local element at Düzen Tepe (a different technology of production) and Sagalassos (different functions represented by new shapes) (Braekmans et al. 2011). For the moment, the data suggest that the region of Sagalassos was part of a cultural sphere, or koine, that centred around southern Anatolia and Cyprus (Poblome et al. 2017). Pottery remained locally produced, however, and was only partially influenced by contemporary traditions from outside. These circumstances formed a basis for the mass production and importance of Sagalassos as a major ceramic supplier and trade partner well beyond its region. MEANWHILE IN THE MOUNTAINS: SAGALASSOS 147 KÜÇÜK, BÜYÜK, TÜM PARÇALAR ALL SHERDS GREAT AND SMALL oluşturur ve kentin kendi bölgesi dışına ulaşan bir seramik tedarikçisi ve ticaret ortağı olarak önemini belirler. Çeviren: Ebru Torun 148 BİR ZAMANLAR TOROSLAR’DA: SAGALASSOS Referanslar References Braekmans, D., Degryse, P., Poblome, J., Neyt B., Vyncke, K., Waelkens, W. (2011) “Understanding Ceramic Variability: An Archaeometrical Interpretation of the Classical and Hellenistic Ceramics at Düzen Tepe and Sagalassos (Southwest Turkey)”, Journal of Archaeological Science 38: 2101-2115. Braekmans, D., Degryse, P., Neyt, B., Waelkens, M., Poblome, J. (2017) “Reconstructing Regional Trajectories: the Provenance and Distribution of Archaic to Hellenistic Ceramics in Central Pisidia (South-West Turkey)”, Archaeometry 59: 472-492. Degeest, R. (2000) The Common Wares of Sagalassos, Studies in Eastern Mediterranean Archaeology 3, Turnhout. Degryse, P., Braekmans, D. (2013) “Elemental and Isotopic Analysis of Ancient Ceramics and Glass”, Holland, H.D., Turekian, K.K. (eds.), Treatise on Geochemistry, Second Edition, Volume 14, Oxford: 191-207. Neyt, B., Braekmans, D., Poblome, J., Elsen, J., Waelkens, M., Degryse, P. (2012) “Long-Term Clay Raw Material Selection and Use in the Region of Classical/Hellenistic to Early Byzantine Sagalassos (SW Turkey)”, Journal of Archaeological Science 39: 1296-1305. Peacock, D.P.S. (1970) “The Scientific Analysis of Ancient Ceramics: A Review”, World Archaeology 1: 375-389. Peacock, D.P.S. (1977) “Pompeian Red Ware”, Peacock, D.P.S. (ed.), Pottery and Early Commerce, London: Academic Press: 147-162. Peña, J.T. (1990) “Internal Red-Slip Cookware (Pompeian Red Ware) from Cetamura del Chianti, Italy: Mineralogical Composition and Provenience”, American Journal of Archaeology 94: Archaeological Institute of America: 647-661. Poblome, J., in press “How do we document time?”, J. Poblome (ed.), Scripta manent. Documenting the archaeology of Sagalassos, Istanbul. Poblome, J. (2012) “‘Our Daily Bread’ at Ancient Sagalassos”, Cavalieri, M. (ed.), INDVSTRIA APIVM. L’archéologie: une démarche singulière, des pratiques multiples. Hommages à Raymond Brulet, Louvain-la-Neuve: 81-94. Poblome, J. Özden Gerçeker, S., Loopmans, M. (2017) “Different similarities or similar differences? Thoughts on koine, oligopoly and regionalism”, Van Oyen, A., Pitts, M. (eds.), Materialising Roman Histories, Oxford: Oxbow Books: 85-100. Pollard, A.M., Heron, C. (2008) Archaeological Chemistry, Cambridge: The Royal Society of Chemistry. Quinn, P. (2013) Ceramic Petrography. The Interpretation of Archaeological Pottery and Related Artefacts in Thin Section, Oxford. Vionis, A. K., Poblome, J., Waelkens, M. (2009) “The Hidden Material Culture of the Dark Ages. Early medieval Ceramics at Sagalassos (Turkey): New Evidence (ca AD 650-800+)”, Anatolian Studies 59: BIAA - British Institute At Ankara 147-165. MEANWHILE IN THE MOUNTAINS: SAGALASSOS 149