Een ordinaire machtswisseling (2022f)

Joas Wagemakers, “Een ordinaire machtswisseling [Oorspronkelijke titel: “Nieuwe kalief bevestigt falen IS”],” Nederlands Dagblad, 24 maart, 2022, 11 (gepubliceerd exact zoals hieronder aangegeven). …Officieel moet de verkiezing van een nieuwe leider van het ISIS-kalifaat aan allerlei strenge eisen voldoen. In werkelijkheid wordt daar de hand mee gelicht, wat het verval van ISIS bevestigt. Op 10 maart bevestigde de Islamitische Staat (ISIS) dat haar tweede leider, Abu Ibrahim alQurashi, was omgekomen. Net als zijn voorganger, Abu Bakr al-Baghdadi al-Qurashi (die hij in 2019 opvolgde), blies Abu Ibrahim zichzelf op toen Amerikaanse troepen hem aanvielen. De naam van de nieuwe kalief is Abu al-Hasan al-Qurashi. Hoewel dit een geruisloze voortzetting suggereert, bevestigt deze machtswisseling juist het falen van de organisatie. opvolger Het zoeken van een nieuwe ISIS-leider is niet gemakkelijk. Anders dan al-Qaeda, beweert ISIS namelijk een kalief als hoofd te hebben. Dit is niet zomaar een functie. Het woord ‘kalief’ komt van het Arabisch ‘khalifa’, wat ‘opvolger’ betekent. Het duidt, anders dan ‘gewoon’ leiderschap, op de opvolging van de profeet Mohammed (ca. 570-632) als politiek leider. Kaliefen in eerdere islamitische rijken moesten dan ook aan allerlei normen voldoen. Volgens Ali al-Mawardi (ca. 972-1058), een bekend geleerde op dit gebied, diende de kalief een rechtvaardig man te zijn die voldoende kennis van de islam had om zelfstandig oordelen te kunnen vellen. Hij moest ook gezond en moedig zijn en een verstandig beleid voeren. Een laatste criterium bij al-Mawardi en andere geleerden was dat de kalief afkomstig moest zijn van de stam van Mohammed, de Quraysh. De naam van ISIS-kaliefen eindigt niet voor niets telkens op ‘al-Qurashi’ (‘de Qurayshiet’): hiermee geven zij expliciet aan dat zij uit de juiste familielijn komen en daarmee aan dit criterium voldoen. Volgens al-Mawardi bleef het daar echter niet bij: ook de geleerden die de nieuwe kalief selecteren moesten over kennis, inzicht en wijsheid beschikken om de beste persoon te kiezen. Pas als dat gebeurd was, kon de moslimgemeenschap haar steun uiten (of onthouden) voor de nieuwe kalief door een eed van trouw aan hem te zweren. De ogenschijnlijk democratische en meritocratische theorie van het kalifaat was in de praktijk echter weerbarstig. Het doorgeven van de positie van kalief gebeurde dertig jaar na de dood van Mohammed al van vader op zoon, ongeacht de mate waarin die opvolging voldeed aan de normen. De profetische afkomst van de nieuwe leider deed er al helemaal niet meer toe. Juist omdat het kalifaat in toenemende mate een dynastie werd, raakte de verkiezing van een nieuwe kalief ook steeds meer in onbruik. De geleerden konden feitelijk vaak niet meer doen dan de kalief in zijn taak bevestigen nadat diens voorganger hem al had aangesteld of nadat hij zelf de macht had gegrepen. Op deze manier werd ook de eed van trouw aan de nieuwe kalief een holle ceremonie. Omdat alles al van tevoren beklonken was, veranderde de eed van een uiting van loyaliteit in een nutteloze bevestiging van de politieke realiteit. Als zodanig werd dit na de opheffing van het kalifaat in 1924 overgenomen in tal van dictatoriale Arabische staten. Kritiek ISIS wil teruggrijpen op de beginperiode van de islam en wenst zich ook te onderscheiden van Arabische dictaturen. Het is voor haar daarom belangrijk de corruptie rond machtsovernames in landen rondom het kalifaat te vermijden en juist te voldoen aan de vroeg-islamitische normen. Zij ontleent haar status immers aan haar vermeende zuiverheid en trouw aan het ‘pure’ kalifaat. In de praktijk hanteert ISIS nog steeds de eed van trouw aan de kalief. Na het aantreden van de nieuwe leider Abu al-Hasan hebben aanhangers van ISIS dan ook in groten getale hun loyaliteit aan de nieuwe leider betuigd, hoewel dit weinig meer is dan goedkeuring achteraf. De kalief lijkt ook nog gekozen door geleerden, maar die worden zelfs door al-Qaeda afgewezen. Tot slot lijkt ISIS nog altijd te voldoen aan de plicht een kalief aan te stellen die afkomstig is uit de Quraysh-stam. Toch faalt ISIS ook hier: niet alleen is dit de tweede machtswisseling in drie jaar, maar naar verluidt is de nieuwe kalief ook nog eens de broer van de eerste ISIS-leider, wat suggereert dat ook hier familie prevaleert boven principes. Door deze praktijk lijkt de organisatie – haar eigen normen ten spijt – te vervallen in precies de dynastieke vriendjespolitiek (nepotisme) die men wilde vermijden. Daarmee is de organisatie meer en meer gaan lijken op het in opspraak geraakte latere kalifaat (en de Arabische dictaturen van nu), waardoor haar populariteit waarschijnlijk nog verder zal afnemen.