Rolnictwo i winnice Słowenii / Agriculture and vineyards of Slovenia

fot. Mario Lešnik Rolnictwo i winnice Słowenii Marek Skawiński AGRISE Sp. z o.o. – Grupa Kapitałowa, INTERMAG Sp. z o.o. Warunki naturalne Słowenii sprawiają, że tylko niewielki obszar kraju wykorzystywany jest rolniczo. Użytki rolne, podobnie jak w Chorwacji, zajmują prawie 24% powierzchni Słowenii. Jest to znacznie mniej niż np. w Polsce (60%), na Węgrzech i we Włoszech (ponad 2/5), a nawet w alpejskiej Austrii. Różnice są jednak głębsze. Grunty orne oraz uprawy wieloletnie stanowią w UE aż 2/3 ogółu użytków rolnych (w Polsce 74%), w Słowenii zaledwie 42%. Sprawia to, że przy niskim stopniu rolniczego wykorzystania terenu grunty orne oraz uprawy wieloletnie stanowią zaledwie 10% powierzchni kraju, lasy obejmują natomiast prawie 59% powierzchni Słowenii. Ustawowe kryteria ograniczonych możliwości prowadzenia działalności spełnia ok. 3/4 gospodarstw rolnych. Na terenach górzystych i górskich zlokalizowanych jest ok. 42% gospodarstw. Położenie Słowenii sprawia, że kraj ten jest importerem żywności netto. Deficyt żywności od dziewięciu lat jest stały i wynosi nieco ponad 1 mld euro rocznie, ale stosunek importu do eksportu stopniowo maleje (obecnie 18 ponad 2/3), ponieważ wzrost obrotów handlu zagranicznego w tym sektorze w równej mierze dotyczy eksportu i importu. Warunki naturalne sprawiają, że Słowenia jest samowystarczalna w niektórych grupach produkcji zwierzęcej (drób, wołowina, nabiał), ale w wypadku produkcji roślinnej, zwłaszcza warzyw i owoców znajduje się w głębokim deficycie (poniżej połowy zaopatrzenia rynku). Głównymi partnerami handlowymi Słowenii w segmencie żywności są trzej jej sąsiedzi: Włochy, Chorwacja i Austria. Kraje te od lat pokrywają ok. 51% importu Słowenii i do nich też trafia ok. 42% eksportu jej żywności. Pod względem podstawowego podziału na produkcję roślinną i zwierzęcą, w sensie wartościowym udział produkcji roślinnej przewyższa hodowlę o 1/4. W hodowli zwierząt największe znaczenie, mierzone wartością produkcji, ma hodowla bydła, kolejno drobiu. W produkcji roślinnej najistotniejszą rolę odgrywają sady, winnice i gaje oliwne wraz z produkcją wina i oliwy oraz rośliny pastewne. ROLNICTWO EKOLOGICZNE W Słowenii rośnie znaczenie rolnictwa ekologicznego. Wprawdzie daleko jej jeszcze do wyniku sąsiedniej Austrii, w której gospodarstwa ekologiczne w 2018 r. stanowiły prawie 1/4 użytków rolnych. W Słowenii w tym samym roku gospodarstwa ekologiczne stanowiły 1/10 użytków rolnych, w 2005 r. – 5,5%, a w 2000 r. – 1%. Wysoki udział powierzchni gospodarstw ekologicznych w Austrii i Słowenii w dużym stopniu wynika z warunków naturalnych. W Słowenii 4/5 powierzchni gospodarstw ekologicznych stanowią trwałe użytki zielone (1/7 ich powierzchni przypada na gospodarstwa ekologiczne), a ich udział w użytkach rolnych wynosi prawie 3/5 (dla porównania HASŁO OGRODNICZE 3/2020 Moja Winnica fot. M. Skawiński w Polsce – nieco ponad 1/5). Gospodarstwa ekologiczne stanowią 1/5 powierzchni sadów i gajów oliwnych, a jedynie 3% powierzchni winnic. POWIERZCHNIA UPRAW Polska oraz była Jugosławia stanowiły wyjątek wśród państw socjalistycznych pod względem struktury własności gospodarstw rolnych – nie dotknęła ich bowiem w większym stopniu kolektywizacja. Dlatego w Słowenii ponad 94% użytków rolnych należy do gospodarstw rodzinnych, co stanowi odsetek wyższy niż w Polsce. Przeciętna wielkość gospodarstwa jest niższa niż w Polsce i wynosi 7 ha. Wielkość ta, od wielu lat, wykazuje tendencję rosnącą i tej stopniowej agregacji – przy prawie stałej powierzchni użytków rolnych – towarzyszy nie tylko stopniowy spadek ich ogólnej liczby oraz wzrost udziału gospodarstw średnich i dużych (> 20 ha), ale również wzrost ich liczby. Łączny areał tych gospodarstw wzrósł w ciągu ostatnich dwóch dekad z 1/6 do 1/3 ogólnej powierzchni użytków rolnych. W gospodarstwach hodowlanych pewna agregacja miała miejsce w ub. dekadzie, ale tendencja ta uległa już zahamowaniu. Wśród roślin rolniczych, pod względem powierzchni, najistotniejsze miejsce zajmują uprawa kukurydzy na ziarno (39 tys. ha) oraz na kiszonkę (28 tys. ha), pszenicy (27 tys. ha), jęczmienia (21 tys. ha) i pszenżyta (6 tys. ha). Spośród upraw oleistych nadrzędne miejsce zajmują rzepak (ponad 3 tys. ha) i dynia oleista (ponad 3 tys. ha). Uprawa oliwek prowadzona jest głównie na Przymorzu (klimat śródziemnomorski) na powierzchni niespełna 1,5 tys. ha; soja zajmuje 1,5 tys. ha. Słonecznik nie odgrywa większej roli gospodarczej, w odróżnieniu od np. sąsiednich Węgier i Chorwacji. Uprawa ziemniaków prowadzona jest na prawie 3 tys. ha (odmiany wczesne i późne, głównie typu B HASŁO OGRODNICZE 3/2020 Ptuj, w żyznej dolinie środkowej Drawy, to jedno z miast o starożytnej genezie O Słowenii Słowenia jest niewielkim państwem położonym na pograniczu Europy Środkowej i Bałkanów. Powierzchnia kraju wynosi 20 tys. km2, liczba ludności – ok. 2 mln. Wartości te odpowiadają przeciętnemu polskiemu województwu. Słowenia, zróżnicowaniem przyrodniczym i gospodarczym (w tym dotyczącym rolnictwa) oraz bogactwem kulturowym silnie przypomina województwo małopolskie. Sąsiadami Słowenii są Włochy, Austria, Węgry i Chorwacja. Państwo to posiada również dostęp do Adriatyku. Znaczną część Słowenii stanowią Alpy z najwyższym szczytem tego kraju (a niegdyś całej Jugosławii) Triglavem (2864 m n.p.m.) oraz Góry Dynarskie. Na terenie kraju powszechnie występują zjawiska krasowe, a samo słowo kras pochodzi właśnie Termin „kras” pochodzi ze Słowenii, a jedną z języka słoweńskiego. Góry i kot- z najbardziej znanych jaskiń jest Postojna liny śródgórskie zajmują centralną część kraju, wyraźnie oddzielając jego wschód stanowiący część Kotliny Panońskiej od południowego-zachodu czyli Przymorza. Podział ten rzutuje na warunki klimatyczne, a w konsekwencji również na rolnictwo. Słowenia jest krajem słabo zróżnicowanym narodowościowo. Stosunkowo liczni są przybysze z krajów byłej Jugosławii, co jest konsekwencją siedemdziesięcioletniej wspólnej historii. Język serbsko-chorwacki jest ojczystym dla zaledwie co dwunastego mieszkańca kraju, ale włada nim 3/5–2/3 ogółu mieszkańców. Mniejszości wyznaniowe również nie są zbyt liczne. Cechą typową dla głównie katolickiego społeczeństwa jest traktowanie wyznania jako sprawy prywatnej, podobnie jak nierzadko – narodowości. Słowenia jest państwem silnie uprzemysłowionym. Przemysł skoncentrowany jest głównie w kotlinach pogórzy i śródgórskich, one są też najgęściej zaludnione, a najważniejszym ośrodkiem i stolicą jest niespełna trzystutysięczna Lublana , znana już w starożytności pod nazwą Emona. Turystyka, stanowiąca istotną część sektora usług, koncentruje się w górach i na wybrzeżu Adriatyku. 19 Fot. 1. Stara trta i BC). Chmiel zajmuje istotne miejsce w słoweńskim rolnictwie (95% produkcji jest eksportowana). Uprawiany jest na powierzchni ponad 1,5 tys. ha, głównie w dolinie Sawy. Produkcja warzyw odgrywa niewielką rolę. Ich uprawa zajmuje łącznie ponad 4 tys. ha (wraz z poplonami). Sady zajmują areał ponad 10,5 tys. ha, z czego 2/5 stanowi uprawa intensywna (przypomnijmy, że 1/5 powierzchni sadów to sady ekologiczne). Nasadzenia jabłoni zajmują połowę powierzchni upraw sadowniczych, uprawiane są także brzoskwinie. Uprawa grusz (ok. 1 tys. ha) ma głównie charakter ekstensywny. WARUNKI GEOGRAFICZNO-KLIMATYCZNE Wschodnia część kraju, peryferyjna część Kotliny Panońskiej, nad rzekami: Murą (tzw. Prekomurje określa się mianem „spichlerza Słowenii”) jest najintensywniej wykorzystywana rolniczo; dolina Sawy i Kotlina Lublańska – znacznie słabiej. Na obszarach nizinnych prowadzona jest uprawa roślin rolniczych. Sady i winnice zlokalizowane są głównie na wysoczyznach Kotliny Panońskiej, Przymorzu oraz pograniczu obu regionów z górskim centrum kraju. Oliwki uprawia się na wybrzeżu. W najintensywniej użytkowanych rolniczo obszarach północno-wschodniej Słowenii dominują gleby płowe, brunatne i mady. Reżim opadowy na tym obszarze jest zbliżony do znanego 20 w Mariborze, przed zbiorem owoców w 2019 r. nam rodzimego. Sumy opadów są wysokie (ok. 900–1200 mm), a maksimum ma miejsce w lecie i jesienią. Średnia roczna temperatura powietrza jest wyższa o ok. 2°C niż w Polsce. WINOROŚL Winnice należące do zarejestrowanych producentów zajmują powierzchnię 15,6 tys. ha (rzeczywista jest oceniana na 18,5–19,3 tys. ha). Uprawa odmian o jasnych owocach prowadzona jest na 10,8 tys. ha. Powierzchnia winnic, która w okresie powojennym osiągnęła prawie 26 tys. ha, po rozpadzie Jugosławii ulega powolnemu obniżeniu, być może z tendencją do stabilizacji. Winiarstwo słoweńskie skurczyło się o ok. 2/5–1/2. Przed rozpadem Jugosławii produkcja wynosiła ok. 1,4–1,6 mln hl rocznie z czego połowę przeznaczano na eksport. Obecnie zarejestrowana produkcja wynosi ponad 0,5 mln hl rocznie (rzeczywista jest szacowana jest na 0,7–0,9 mln hl – różnica wynika przede wszystkim z produkcji na własne potrzeby). Na eksport trafia ponad 1/10 produkcji – jest to kilkunastokrotnie mniej niż w dobie Jugosławii. Słowenia nie jest w pełni samowystarczalna w odniesieniu do produkcji wina, choć stopień samowystarczalności jest wysoki i w latach 2006– 2017 wynosił średnio 91%, z tendencją spadkową. Wynika ona z dość szybkiego wzrostu importu przy dość stabilnym poziomie eksportu. W rezultacie w wymiarze ilościowym import jest 2-krotnie wyższy od eksportu. Co ciekawe, fakt, że Słowenia eksportuje głównie wina jakościowe sprawia, że w wymiarze wartościowym eksport ma lekką przewagę nad importem. W eksporcie i w imporcie, poza znaczącą sprzedażą do Stanów Zjednoczonych, dominują europejskie kierunki obrotu winem. PLON WINOGRON Plony winorośli w poszczególnych latach różnią się, ale długofalowo wynoszą ok. 6,5–7 t/ha. Ceny skupu wahają się w zależności od roku i odmiany i wynoszą ok. 0,2–1 euro, średnio ok. 0,5 euro/kg. Ceny skupu wina w mijającej dekadzie wynosiły średnio 2,5 euro/l; nie są stabilne, jednak systematycznie rosną. Ceny win jakościowych, które dominują w produkcji Słowenii, w latach 2007–2009 wynosiły średnio ok. 1,5 euro/l, w latach 2010–2012 – ok. 2,0 euro/l, a w latach 2013–2017 ok. 2,3 euro/l. AREAŁ WINNIC Winnice słoweńskie są niewielkie – zajmują przeciętnie ok. 0,6 ha, przy czym agregacja winnic jest procesem powolnym i tylko 15% ma powierzchnię przekraczającą 0,5 ha, podczas gdy 41% nie przekracza 0,1 ha. Opłacalność produkcji jest silnie zmienna ze względu na mocno niestabilny poziom przychodów, choć wykazują one tendencję rosnącą. Systematycznie rosną natomiast koszty, co w poszczególnych latach stawia rentowność produkcji pod znakiem HASŁO OGRODNICZE 3/2020 Moja Winnica zapytania: dobre pod tym względem były lata 2016–2017, wcześniejsze dwa – były złe, natomiast ostatnie dwa – przyniosły balans przychodów i kosztów, w dużej części w związku z nakładami na zwalczanie sprawcy szarej pleśni w regionach podrawskim i posawskim. Uświadamia to jak duże znaczenie ma należyta profilaktyka stresu biotycznego. ODMIANY W Słowenii uprawia się 48 odmian winorośli, przy czym połowę powierzchni winnic zajmuje siedem, na czele z odmianą ‘Welschriesling’ – 12% powierzchni uprawy winorośli w tym kraju. Rozpowszechnioną odmianą o czerwonych owocach jest autochtoniczne ‘Refosco’, zajmujące 8% powierzchni słoweńskich winnic. Kolejne główne odmiany to ‘Chardonnay’, ‘Sauvignon’, ‘Malvazija’, autochtoniczna czerwona ‘Žametovka’ i ‘Merlot’. Wina jakościowe stanowią 70% produkcji, a 30% – wina stołowe. REJONY WINIARSKIE Wyróżnia się trzy główne regiony winiarskie. Pierwsze dwa to dorzecza Drawy i Sawy położone we wschodniej Słowenii, na pogórzach zwróconych w stronę Kotliny Panońskiej. Pokrywają się one z obszarami intensywnej uprawy roli (winnice w 2/3 zajmują dość strome stoki). Trzecim regionem jest położone nad Adriatykiem Przymorze. Regiony dzielą się na dziewięć rejonów, a te na szereg podrejonów zróżnicowanych pod względem położenia geograficznego, warunków klimatyczno-glebowych i uprawianych odmian. Spośród dziewięciu rejonów aż 38% winnic skupionych jest w dorzeczu Drawy, na obszarze Styrii Słoweńskiej, gdzie zrealizowany został projekt badawczy firmy Intermag, dotyczący zastosowania nawozów dolistnych i biostymulatorów w uprawie winorośli. Uprawa winorośli i przetwórstwo winogron stanowią ważne miejsce w rolnictwie Słowenii. Świadczy o tym fakt, że w 2018 r. wartość produkcji winorośli oraz wina wynosiła łącznie 181,7 mln euro, co z kolei stanowiło 25% wartości produkcji roślinnej Słowenii i 14% wartości całej produkcji rolnej tego kraju. STARA TRTA W Mariborze, drugim co do wielkości mieście Słowenii, liczącym sto tysięcy mieszkańców, znajduje się reklama reklama HASŁO OGRODNICZE 3/2020 21 najstarszy wciąż owocujący egzemplarz winorośli na świecie – tzw. Stara trta, czyli Stara Winorośl (fot. 1). Badania przeprowadzone w latach 1972 i 2004 wskazują, że liczy on obecnie ok. 400–460 lat. Szczep tego okazu znajduje się m.in. w Polsce, w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie. Pędy Starej Winorośli oplatają ściany domu, przy którym rośnie. Dom ten nosi nazwę Hiša Stare trte (dom Starej Winorośli). Długość jej głównych pędów wynosi po 15 m. Roślina, w ciągu ponad czterech wieków, przetrwała nie tylko liczne dziejowe zawirowania mające miejsce w Europie Środkowej i na Bałkanach, ale przede wszystkim inwazję filoksery, która w II połowie XIX w. zdziesiątkowała uprawy winorośli w Europie. Stara trta reprezentuje wspomnianą nieco wyżej czerwoną autochtoniczną słoweńską odmianę ‘Žametovka’, zwaną też ‘Modra kavčina’. Z plonu winogron, zbieranych co roku z okazu miasto produkuje ok. stu ćwierćlitrowych buteleczek wina. Stanowią one cenny prezent dla dostojnych gości miasta i kraju, otrzymał go m.in. papież Jan Paweł II. Co roku w przedostatnią niedzielę września Fot. 2. Podział terytorialny winnic Słowenii, z oznaczeniem lokalizacji projektu (źródło: ovinu.si) fot. 1, 2 M. Skawiński między nabrzeżem Drawy, a domem Starej Winorośli odbywa się Festival Stare trte. Wydarzenie, w br. będzie miało miejsce od 17 do 20 września. W Mariborze, firma Intermag we współpracy z tamtejszym Uniwersytetem Rolniczym, prowadziła projekt badawczy (fot. 2), który zaowocował opracowaniem kompleksowego programu dolistnego dokarmiania winorośli (więcej na ten temat w kolejnych wydaniach „HO”). Lokalizacja projektu podyktowana była względami merytorycznymi – badaniami nad winoroślą na Uniwersytecie w Mariborze kieruje wysokiej klasy specjalista prof. Mario Lešnik, jednostka posiada także własne stacje doświadczalne. Niebagatelne znaczenie odgrywa także położenie Słowenii – na styku Europy Środkowej, górotworów: alpejskiego i dynarskiego oraz basenu Morza Śródziemnego. Uzyskane wyniki są referencyjne dla producentów winorośli z większości krajów Europy. Słowenia, kraj ciekawy pod względem przyrodniczym i kulturowym, niewielki, a przecież łączący w sobie walory Alp, Bałkanów, Adriatyku i Europy Środkowej, okazuje się być interesujący również z branżowego punktu widzenia. Delfin WG to dostępny w ofercie firmy Agrosimex biologiczny środek owadobójczy do selektywnego zwalczania szkodników z rzędu Lepidoptera (motyli). Podczas TSW 2020 produkt został uhonorowany nagrodą im. prof. Szczepana A. Pieniążka – prestiżowym wyróżnieniem przyznawanym od 7 lat innowacyjnym produktom przeznaczonym do produkcji ogrodniczej. Polecany do ochrony upraw przed gąsienicami Delfin WG jest preparatem mikrobiologicznym na bazie zarodników i kryształów Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki. Już kilka godzin po spożyciu środka szkodniki przerywają żerowanie, a po paru dniach obumierają. Delfin WG – zastosowanie UPRAWA AGROFAG DAWKA (maksymalna i zalecana dla jednorazowego zastosowania) Jabłoń zwójki liściowe 0,75 kg/ha zwójki liściowe 0,75 kg/ha Grusza ŚRODEK W UPRAWACH I ZASTOSOWANIACH MAŁOOBSZAROWYCH Winorośl zwójki Delfin WG to: • bezpieczeństwo dla fauny pożytecznej, • jednodniowa karencja, • możliwość stosowania w wielu uprawach – konwencjonalnych, eko i w ramach programu zero pozostałości. Skuteczny produkt w dobrej cenie + profesjonalne doradztwo gratis! www.agrosimex.pl Zeskanuj kod QR i dowiedz się więcej na temat preparatu, bezpieczeństwa korzystania ze środków ochrony rośli oraz oferty Agrosimex. 22 0,75 kg/ha; 0,5–0,75 kg/ha Uwaga! Ze środków ochrony roślin i produktów biobójczych należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa i szczególnych środków ostrożności. Zamieszczone informacje mają charakter archiwalny i są zgodne są ze stanem prawnym na dzień publikacji. Ewentualne zmiany w treści etykiet do zweryfikowania z aktualną etykietą produktu na stronach Ministerstwa Rolnictwa. Więcej niż ochrona przed zwójkami – tylko z Agrosimex!