Moğolcaya Giriş

MOĞOLCAYA GİRİŞ Gül Banu Duman Akhmaral Umirkhan Paradigma Akademi MOĞOLCAYA GİRİŞ Gül Banu Duman Akhmaral Umirkhan ISBN : 978-625-8118-43-8 Sertifika No: 32427 Çanakkale Kitaplığı Araştırma İnceleme Bilişim Yayın Matbaa TİC. LTD. ŞTİ. Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım Fetvane Sokak No: 29/A ÇANAKKALE e-mail: fahrigoker@gmail.com Dizgi & Kapak Himmet AKSOY Matbaa Vadi Grafik Tasarım ve Reklam LTD. ŞTİ. Sertifika No: 47479 Kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir. Bu Kitap T.C. Kültür Bakanlığından alınan bandrol ve ISBN ile satılmaktadır. Bandrolsüz kitap almayınız. Mart 2022 Paradigma Akademi ÖN SÖZ Altay dil ailesi içinde yer alan Moğolca, Türkçeye en yakın dildir. Bu yakınlığa rağmen Moğolcanın Türkiye’de yeterince konuşulduğu, bilindiği söylenemez. Bunda iki ülke arasındaki coğrafi uzaklığın yanı sıra ülkeler arası ekonomik, kültürel, siyasi münasebetlerin yeterince sıkı olmaması da etkiki olmaktadır. Daha çok kendi hâlinde içine kapanık bir ülke izlenimi veren Moğolistan ile sosyal - kültürel ilişkiler ne yazık ki tam istenen düzeyde değildir. Dil bir köprüdür. Gönüllere girmenin yolu dil ile mümkündür. Ülkeler arası ilişkilerin gelişmesi bir anlamda gönül köprülerinin kurulmasına bağlıdır. Türklerin Moğolca, Moğolların Türkçe öğrenmesi ikili ilişkilerin de gelişmesine katkı sunacaktır. Bu çalışma Moğolca öğrenmek isteyen Türklere rehberlik etmek, yol göstermek için tasarlanmış bir kitaptır. “Moğolcaya Giriş” adını taşımasının sebebi başlangıç düzeyi konularının kolaydan zora doğru verilerek temel gramer bilgilerini içine almasından ötürüdür. Sadece gramer konuları verilmekle kalınmamış, temel seviyede gerekli olan basit diyaloglar ile konuşma becerisine yönelik çalışmalar da kitapta yer almıştır. Gramer konuları açıklanırken temel seviyede gerekli olacak konular seçilmiş, bu konular çok basit anlaşılır bir üslupla tek tek izah edilmiş, bir anlamda gramer konuları formülize edilmeye çalışılmıştır. Her açıklanan madde tablolaştırılmaya ve bol örnekle pekiştirilmeye çalışılarak konuların tam anlamıyla zihinde oturtulması sağlanmak istenmiştir. Küçük diyaloglar ya da okuma anlama metinleri ile de öğretilen gramer konularının metin içinde kullanımına dikkat çekilmiştir. Kitap esasında iki ana bölüm şeklinde tasarlanmıştır. Birinci bölümde bol örnekli gramer açıklamalarına yer verilirken, kitabın ikinci bölümünde ise tematik sözlüğe yer verilmiştir. Temel seviyede gerekli iii olacak konularda tematik sözlük oluşturulmuştur. Bu sözlük içerisinde Moğolcada edatlar ve en çok kullanılan 100 fiile de yer verilmiş; ayrıca edatlar ve fiiller örnek cümlelerle desteklenerek cümle içerisinde kullanımları da gösterilmiştir. Eser, her ne kadar Moğolca öğrenmek isteyen Türkler için tasarlanmış gibi görünse de iki dilli olarak hazırlanması sebebiyle kitap, Türkçe öğrenmek isteyen Moğolların da kullanabileceği bir baş ucu kitabı olma özelliği taşır. Yabancı dil öğretiminde ne yazık ki bu türden iki dilli eserlerin sayısı çok değildir. “Moğolcaya Giriş” kitabı iki dilli olarak kaleme alındığı için dil kursuna gidemeyen Türkçeye ya da Moğolcaya meraklı kişilerin kendi kendine dil öğrenmesinde yol gösterici olma özelliğine sahiptir. Elbette sadece kitaptan okuyarak dil öğrenimi yeterli olmaz. Dil öğrenimi için dile maruz kalmak, dili kullanacak ortam içinde bulunmak gerekir. En azından “Moğolcaya Giriş” kitabı ile Moğolcayı öğrenmeye gönül vermiş kişilerin sağlam bir adım atması hedeflenmiştir. Kitabın kontrolünde emeği geçen Keldin Amankeld ve Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi mezunu Boolortuul Baatar’a desteklerinden dolayı teşekkür ederiz iv İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ .................................................................................................. iii İÇİNDEKİLER ......................................................................................... v MOĞOL ALFABESİ (МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ЦАГААН ТОЛГОЙ) ......... 1 TANIŞMA - SELAMLAŞMA İFADELERİ (ТАНИЛЦАХ, МЭНДЛЭХ ҮГС) .................................................................................... 3 TANIŞMA DİYALOĞU - ТАНИЛЦАХ ХАРИЛЦАН ЯРИА ................ 5 BU NE? O NE? (ЭНЭ ЮУ ВЭ? ТЭР ЮУ ВЭ?)...................................... 7 BU KİM? O KİM? (ЭНЭ ХЭН БЭ? ТЭР ХЭН БЭ?) ............................... 7 SORU EKİ (АСУУЛТЫН ДАГАВАР: юу, юү, уу, үү?) ......................... 7 EVET/ HAYIR (ТИЙМ/ ҮГҮЙ) .............................................................. 8 SORU VURGUSU (МӨН ҮҮ?) ............................................................. 10 VAR / YOK (БАЙНА/ БАЙХГҮЙ) ...................................................... 10 BURADA / ŞURADA, ORADA (ЭНД / ТЭНД) .................................... 11 NEREDE? (ХААНА БАЙНА ВЭ?) ....................................................... 12 “VAR” - «БИЙ, БАЙНА»...................................................................... 12 SAYILAR - ТООНУУД......................................................................... 13 TELEFON NUMARASI - ГАР УТАСНЫ ДУГААР ............................. 17 SIRA SAYILARI - ДЭС ДУГААР ........................................................ 18 МАНАЙ СУРГУУЛЬ ............................................................................ 19 BİZİM OKULUMUZ ............................................................................. 19 MOĞOLCADA TARİHLE İLGİLİ İFADELER - МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ХУГАЦАА ЗААХ ҮГС......................................................................... 20 Haftanın günleri - Долоо хоногийн өдрүүд........................................ 21 v Bugün ayın kaçı? - Өнөөдөр хэд нь бэ? ............................................. 22 Mevsimler (Улиралууд) ..................................................................... 23 МОНГОЛ ОРНЫ ЦАГ АГААР ............................................................ 24 MOĞOLİSTAN’DA HAVA DURUMU ................................................. 24 İKLİM, HAVA DURUMU – УУР АМЬСГАЛ, ЦАГ АГААР ............... 25 ЯМАР УЛИРАЛД ДУРТАЙ ВЭ? HANGİ MEVSİMİ SEVERSİN? ..... 28 SORU KELİMELERİ İLE YAPILAN CÜMLELER - АСУУХ ТӨЛӨӨНИЙ ҮГСТЭЙ ӨГҮҮЛБЭРҮҮД ............................................ 30 KİŞİ ZAMİRLERİ - БИЕИЙН ТӨЛӨӨНИЙ ҮГ ................................... 32 İSİMLERDE İYELİK – НЭРИЙН ХАМААТУУЛАХ НӨХЦӨЛ ......... 33 ŞİMDİKİ ZAMAN - ОДОО ЦАГ .......................................................... 38 1. Şimdiki Zaman Olumlu - Одоо цагийн хүүрнэх хэлбэр ................. 38 2. Şimdiki Zaman Olumsuz - Одоо цагийн үгүйсгэх хэлбэр “-хгүй байна” ................................................................................................ 42 3. Şimdiki Zaman Olumlu Soru - Одоо цагийн хүүрнэн асуух хэлбэр ................................................................................................ 43 4. Şimdiki Zaman Olumsuz Soru - Одоо цагийн үгүйсгэн асуух хэлбэр ...................................................................................... 45 ХЭН ЮУ ХИЙЖ БАЙНА? ................................................................... 47 KİM NE YAPIYOR? .............................................................................. 47 GENİŞ ZAMAN - ЖИРИЙН ОДОО ЦАГ ........................................... 48 1. Geniş Zaman Olumlu - Жирийн хүүрнэх одоо цаг ........................ 48 ӨГЛӨӨНИЙ МЭНД! ............................................................................ 49 GÜNAYDIN! ......................................................................................... 49 2. Geniş Zaman Olumsuz - Жирийн үгүйсгэх одоо цаг ..................... 50 3. Geniş Zaman Olumlu Soru - Жирийн хүүрнэн асуух одоо цаг ...... 52 4. Geniş Zaman Olumsuz Soru - Жирийн үгүйсгэн асуух одоо цаг ... 54 SEVERİM/SEVMEM - ДУРТАЙ/ДУРГҮЙ .......................................... 57 МИНИЙ ЧӨЛӨӨТ ЦАГ ....................................................................... 58 BOŞ ZAMANLARIM ............................................................................ 59 vi GEÇMİŞ ZAMAN - ӨНГӨРСӨН ЦАГ ................................................. 60 1. -лаа, -лээ, -лоо, -лөө ...................................................................... 60 2. -в .................................................................................................... 61 3. -сан, -сэн, -сон, -сөн ...................................................................... 61 4. -жээ/-чээ......................................................................................... 63 Geçmiş Zamanın Olumsuzu - Өнгөрсөн цагийн үгүйсгэх хэлбэр ...... 65 1. Bilinen geçmiş zamanların olumsuzu: .......................................... 65 2. Öğrenilen geçmiş zamanın olumsuzu: .......................................... 67 ТӨГСӨЛТИЙН ЁСЛОЛ ....................................................................... 69 MEZUNİYET TÖRENİ.......................................................................... 69 GELECEK ZAMAN - ИРЭЭДҮЙ ЦАГ ................................................. 70 1. Gelecek Zaman Olumlu - Ирээдүй цагийн хүүрнэх хэлбэр ........... 70 2. Gelecek Zaman Olumsuz - Ирээдүй цагийн үгүйсгэх хэлбэр ........ 71 3. Gelecek Zaman Olumlu Soru - Ирээдүй цагийн хүүрнэн асуух хэлбэр ................................................................................................ 72 4. Gelecek Zaman Olumsuz Soru - Ирээдүй цагийн үгүйсгэн асуух хэлбэр ................................................................................................ 73 АМРАЛТЫН ӨДРИЙН АМРАЛТ ....................................................... 74 HAFTA SONU TATİLİ.......................................................................... 75 ZAMAN ZARFLARI - ХУГАЦАА ЗААХ ҮГС .................................... 76 EMİR KİPİ - ЗАХИРАХ ҮГ .................................................................. 77 1. Emir Kipi Olumlu ........................................................................... 77 2. Emir Kipi Olumsuz ......................................................................... 79 “-гтун, -гтүн” EKİYLE YAPILAN EMİR CÜMLELERİ ....................... 80 “-аарай, -ээрэй, -оорой, -өөрэй” EKİYLE YAPILAN TALEP, İSTEK, RİCA, EMİR CÜMLELERİ ................................................................... 81 İSTEK KİPİ – ХҮСЭН АСУУХ ҮГС.................................................... 83 1. İstek Kipi Olumlu ........................................................................... 84 2. İstek Kipi Olumsuz ......................................................................... 89 “-аач, -ээч, -ооч, -өөч” EKİYLE YAPILAN İSTEK CÜMLELERİ ........ 90 vii ŞART KİPİ – НӨХЦӨЛТ ТӨЛӨВ ........................................................ 93 1. Şart Kipi Olumlu ............................................................................. 93 2. Şart Kipi Olumsuz........................................................................... 95 “-аасай, -ээсэй, -оосой, -өөсэй” EKİYLE YAPILAN DİLEK CÜMLELERİ ......................................................................................... 96 “-тугай, -түгэй” İLE YAPILAN DUA-DİLEK CÜMLELERİ ................ 97 GEREKLİLİK KİPİ ................................................................................ 98 “-mak istiyorum” ................................................................................ 99 YETERLİLİK FİİLİ (-ж чадах) ............................................................ 101 HÂL EKLERİ - ТИЙН ЯЛГАЛ ........................................................... 103 Yalın Hâli - Нэрлэхийн тийн ялгал ................................................. 104 İlgi Hâli - Харьяалахын тийн ялгал ................................................. 105 Yaklaşma-Bulunma Hâli - Өгөх Оршихын тийн ялгал .................... 110 Belirtme Hâli - Заахын тийн ялгал................................................... 115 Uzaklaşma Hȃli – Гарахын тийн ялгал ............................................ 122 Vasıta Hȃli – Үйлдэхийн тийн ялгал ............................................... 131 Beraberlik Hȃli – Хамтрахын тийн ялгал ........................................ 140 Yön Gösterme Hȃli - Чиглэхийн тийн ялгал.................................... 142 Örnekli Hâl Ekleri Tablosu ............................................................... 144 Kişi Zamirlerinin Hâl Eklerine Göre Çekimi ..................................... 145 ÇOKLUK EKİ-ОЛОН ТООНЫ НӨХЦӨЛ ......................................... 146 “+тАй” (+lI) ve “+гүй” (+sIz) yapım ekleri ...................................... 156 TEMATİK SÖZLÜK ............................................................................ 159 МЭРГЭЖИЛҮҮД - MESLEKLER...................................................... 159 ОЛОН НИЙТИЙН ГАЗРУУД БА БАРИЛГУУД - KAMUYA AÇIK ALANLAR VE BİNALAR ................................................................... 161 ЭРҮҮЛ МЭНД - SAĞLIK ................................................................... 164 Эмнэлгийн ажилтанууд - Hastane personeli .................................... 164 Эмнэлэг - Hastane ............................................................................ 165 viii Өвчин эмгэг, өвчний шинж тэмдгүүд, эмчилгээ - Hastalıklar, bulgular, tedavi ................................................................................. 167 Эрүүл мэндэд холбоотой үйл үгс - Sağlıkla ilgili fiiller .................. 169 ХҮНИЙ БИЕ - İNSAN VÜCUDU ....................................................... 170 УРГАМЛУУД - BİTKİLER................................................................. 172 ХООЛ ХҮНС, УНДАА - YİYECEK, İÇECEKLER ............................ 174 ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЭЛ – TAŞITLAR.............................................. 175 МАНАЙ ГЭР – EVİMİZ ..................................................................... 176 АН АМЬТАД - HAYVANLAR ........................................................... 178 Амьтны төл, зулзаганууд - Yavru hayvanlar ................................... 179 ТӨРӨЛ САДАН - AKRABALAR ....................................................... 180 ӨНГӨНҮҮД - RENKLER ................................................................... 181 ТЭМДЭГ НЭРС - SIFATLAR ............................................................. 182 УГТВАР БА ХОЛБОХ ҮГС ............................................................... 186 ÇEKİM VE BAĞLAMA EDATLARI .................................................. 186 ЖИШЭЭ ӨГҮҮЛБЭРТЭЙ 100 ҮЙЛ ҮГ - ÖRNEK CÜMLELERİ İLE 100 FİİL ............................................................................................... 195 KAYNAKÇA ....................................................................................... 205 ix