Navid's Reviews > مرگ با تشریفات پزشکی: آنچه پزشکی درباره‌ی مردن نمی‌داند

پیش از هرچیز بگویم که این کتاب از کتاب‌هایی نیست که برای همه جذاب و دوست‌داشتنی باشد. به نظرم کتاب برای سه دسته‌ی زیر جالب‌تر است و اگر جزو این دسته‌ها هستید کتاب را پیشنهاد می‌کنم:
• اگر موضوع مرگ بخشی از افکار شماست و در کنار اهمیتی که برای خوب زندگی کردن قائل هستید، مرگ هم برایتان موضوع جالبی است.
• اگر شغل و پیشه‌ای دارید که به هر نحو به سلامت سالمندان، کیفیت زندگی انسان‌ها و مرگ مربوط می‌شود، از بهیار گرفته تا پزشک، از مسئول سردخانه‌ی بیمارستان گرفته تا رئیس بیمارستان، از مسئول خانه‌ی بهداشت محله گرفته تا وزیر بهداشت کشور!
• دور از جان شما و عزیزانتان، اگر خود یا بستگانتان دچار بیماری لاعلاجی شده‌اید، سالمندی در بستر بیماری دارید یا تجربه‌ی تلخی از مرگ کسی داشته‌اید.

همینطور اگر جزو دو دسته‌ی زیر هستید کتاب را به شما پیشنهاد نمی‌کنم:
• بخش عمده‌ی کتاب راجع به پیری و مرگ است. پس اگر اندیشیدن به پیری و مرگ در شما ایجاد اضطراب میکند، این کتاب به دردتان نمی‌خورد.
• کتاب کمی مباحث مربوط به پزشکی/سلامت دارد. البته خوشبختانه بیشتر اصطلاحات در پاورقی توضیح داده شده است و لازم نیست خواننده، دانش پزشکی آکادمیک داشته باشد. با این حال اگر به مسائل پزشکی علاقه‌مند نیستید کتاب را جذاب نخواهید یافت.
***
نشر ترجمان که سابقه‌ی بدی در دستکاری عنوان کتاب‌ها دارد، عنوان «Being Mortal: Medicine and What Matters in the End» را به صورتی که می‌بینید ترجمه کرده که ترجمه‌ی دقیقی نیست و عنوان اصلی، به محتوای کتاب مربوط‌تر و قشنگ‌تر است.
چکیده‌ای از کتاب: درباره‌ی مرگ و در ستایش زندگی
نویسنده‌ی کتاب، جراح آمریکایی هندی تبار است و بسیاری از مطالب کتاب، از تجربه‌ها و خاطرات او در برخورد با بیماران آورده شده است. او در همان مقدمه، از دغدغه‌اش به عنوان یک پزشک پرده برمی‌دارد: این که موضوع مرگ و میرایی و سلامت سالمندان، در برنامه‌ی آموزشی پزشکان آمریکایی، نقش کمرنگی دارد:

توانایی علمی مدرن، راه و رسم زندگی آدم‌ها را عمیقاً تغییر داده است. مردم بیشتر و بهتر از هر دوره‌ی دیگری در تاریخ زندگی می‌کنند. اما پیشرفت‌های علمی، فرآیند سالمندی و مرگ را به تجربه‌های پزشکی تبدیل کرده است، یعنی به اموری که باید به دست متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و سلامت اداره شوند. و به طرز هشدارآمیزی، معلوم شده که ما در این دنیای پزشکی آمادگی پذیرش چنین مسئولیتی را نداریم.

[۱]. خود مستقل
شرایط نگهداری از سالمندان در کشورهای مختلف، زمان‌های مختلف، و فرهنگ‌های مختلف، متفاوت است.
در گذشته خانواده‌های پرجمعیت وظیفه‌ی نگهداری از سالمندان را برعهده می‌گرفتند. تعداد افراد کمی به سن پیری می‌رسیدند و پیران، احترام خاصی در خانواده و جامعه داشتند. این شیوه از مراقبت معایب و مزایای خاص خودش را داشت و هنوز هم در کشورهای سنتی مثل هند وجود دارد.
امروزه در جوامع مدرن‌تر، خانواده‌ها کم‌جمعیت شده، امید به زندگی افزایش یافته و بیشتر مردم، دوران پیری را تجربه خواهند کرد، حالا آسایشگاه‌های سالمندان بسیاری از مراقبت‌های پیری را انجام می‌دهند و در کشورهای توسعه‌یافته‌تر و ثروتمندتر مثل آمریکا، سالمندان می‌توانند زندگی مستقل خود را داشته باشند و وابسته به مراقبت خانواده نباشند و این «حفظ استقلال» شاید بزرگترین فایده مدرنیزاسیون مراقبت از سالمندان باشد:

مدرنیزاسیون از شأن و جایگاه خانواده کاست، اما شأن و جایگاه سالمندی را از بین نبرد. یکی از انواع آزادیِ مدرن، آزادی‌ای است که باعث می‌شود بار زندگی انسان کمتر از پیش بر عهده‌ی نسل‌های دیگر باشد. احترام به سالمندان از بین رفته است، اما نه به خاطر اینکه احترام به جوانان جای آن نشسته، بلکه به این خاطر که با احترام به خودِ مستقل جایگزین شده است.

[۲]. همه‌چیز از هم می‌پاشد
این فصل به فرآیند پیری (aging) از نظر زیست‌شناختی پرداخته و نشان می‌دهد پیشرفت‌های پزشکی چه تاثیری بر روند پیری انسان‌ها گذاشته‌ است و دانش پیری‌شناسی (gerontology) و پزشکان این حوزه (در ایران تقریباً معادل با متخصص طب سالمندان) چه اهمیتی دارند.

کار هر پزشکی حفظ کیفیت زندگی بیمار است، یعنی تا جایی که ممکن است از خراب‌کاری‌های ناشی از بیماری جلوگیری کند، و علاوه بر آن، کارآمدی کافی برای مواجهه‌ی فعالانه با جهان را در بیمار حفظ کند. اکثر پزشکان به سراغ درمان بیماری می‌روند و بقیه‌ی امور را وامی‌نهند.

[۳]. وابستگی
بسیاری از سالمندان دغدغه‌های ساده‌ای برای زندگی دارند: حفظ استقلال و وابسته نبود به دیگران، حفظ حریم خصوصی‌شان، کنترل داشتن روی امور زندگی و در نهایت کیفیت شرافتمندانه‌ی زندگی و احساس مفید بودن.
این فصل کمی به تاریخچه‌ی آسایشگاه‌های سالمندی می‌پردازد و شرح می‌دهد چگونه این آسایشگاه‌ها و دیگر سرویس‌هایی که به سالمندان ارائه می‌شود میتوانند در راستای دغدغه‌های سالمندان باشند.
[۴]. یاری
این فصل درباره‌ی چالش‌های سیاستگذاری آسایشگاه‌های سالمندان است. چطور در عین حال که محیط امنی برای سالمندان تهیه می‌کنیم، به آزادی و حریم خصوصی افراد هم احترام بگذاریم. چگونه بکوشیم «کیفیت شرافتمندانه‌ی زندگی» آن‌ها را حفظ کنیم.
[۵]. یک زندگی بهتر
آسایشگاه‌های سالمندان را می‌توان به جای محلی برای مراقبت، به محلی برای زندگی با کیفیت تبدیل کرد. جایی که به نیاز بنیادین انسان‌ها برای «یافتن دلیل موجهی برای زنده ماندن» پاسخ دهد. آمارها نشان می‌دهد این کار علاوه بر افزایش کیفیت زندگی سالمندان، باعث کاهش مرگ و میر آن‌ها می‌شود.
[۶]. بگذار تا بمیرم
اقدامات پزشکی را تا کجا باید ادامه داد؟ آیا جان بیمار را به هر قیمتی باید حفظ کرد حتی اگر زندگی پر رنج و دردی را در ادامه تجربه کند؟ اولویت باید کدام باشد؟ بیمه‌های دولتی یا غیردولتی تا کجا باید به پرداخت هزینه‌ها ادامه دهند؟ نقش انتخاب و تصمیم بیماران در این زمینه تا کجاست؟
[۷]. گفت‌وگوهای سخت
درباره‌ی چالش‌های اخلاقی مراکز و مراقبت‌های هاسپیس. (hospice که در تمام کتاب با تلفظ نادرست هوسپایس نوشته شده) این مراکز برای بیماری‌های لاعلاج خدمات تسکینی (palliative care) ارائه می‌دهند تا از درد و رنج بیماران بکاهند.
درنهایت آیا یوتانازی(مرگ کمکی) راه حل مناسبی برای بیماران end-stage است؟ آیا یک «مرگ خوب» می‌تواند هدف سیستم بهداشتی/درمانی باشد؟

تا سال ۲۰۱۲ از هر هلندی یک نفر مرگ خود را به شکل خودکشی کمکی می‌داند. به نظر می‌رسد این عدد نه آمار موفقیت، بلکه آمار ناکامی باشد. زیرا هدف غایی ما نه مرگ خوب بلکه زندگی خوب تا آخرین لحظه است.

ایراد خاصی نمی‌توانم به کتاب بگیرم، کتاب ساده و روان نوشته شده است و ترجمه‌ی کتاب در‌ کل قابل قبول است. کتاب، آموزشی یا آکادمیک نیست اگرچه مطالب علمی بسیاری هم در کتاب وجود دارد، قرار هم نیست خواننده به نتیجه‌گیری قطعی در همه‌ی مسائل مطرح شده برسد. کتاب صرفا درددل‌های یک پزشک در غالب جستار نویسی است و بیش از این ادعایی ندارد و صرفاً دیدگاه‌های جدیدی را پیش چشم خواننده می‌گذارد.
شاید می‌شد ۲۰-۱۰ درصد از حجم کتاب را کم کرد بدون اینکه به پیام کتاب لطمه بخورد. در ضمن بدم نمی‌آمد نویسنده با توجه به موضوع کتاب یک فصل کامل را به یوتانازی اختصاص دهد. ولی کتاب، فقط اشاره‌ای گذرا به یوتانازی پسیو دارد و خدمات هاسپیس را هم اساسا نمی‌توان یوتانازی حساب کرد.
با این حال فکر می‌کنم چنین ایراداتی، بیشتر اختلاف سلیقه باشند تا اشکال واقعی.
کتاب چند روزی فکر مرا به خود مشغول کرده بود و من برای چنین کتاب‌هایی، ارزش زیادی قائلم.
پی‌نوشت۱: یکی از مباحث مهم در اخلاق پزشکی، تفاوت health با well-being (نمی‌دانم در فارسی ترجمه‌ی مناسب برای well-being چیست. بهروزی؟ حال خوب؟) و اهمیت کارهایی است که سیستم بهداشتی/درمانی باید برای افزایش well-being انجام دهد. این کتاب را هم می‌توان کتاب جالبی درباره‌ی این موضوع به حساب آورد.
پی‌نوشت۲: با توجه به افزایش جمعیت سالمند کشور در آینده چقدر دلم می‌خواست چنین مسائلی در جامعه‌ی بهداشتی/درمانی/پزشکی کشور در سطوح مختلف مطرح می‌شد و مورد بحث قرار می‌گرفت، ولی شوربختانه وضعیت سیستم بهداشتی/درمانی مثل بسیاری از سیستم‌های دیگر کشور چنان رو به افول است که پرداختن به چنین مسائلی از اولویت خارج شده. این هم باشد برای کشورهای نرمال‌تر با دغدغه‌های اولیه‌ی کمتر‌...