The Right To Transparent Governance-Sinhala
The Right To Transparent Governance-Sinhala
The Right To Transparent Governance-Sinhala
1
Content
2
mdroDYH rdcH md,khla i`oyd jk whs;sh
udßfhda f.dauia1
ye¢kaùu
YS% ,xldfõ ;SrK .ekSfï l%shdj,ssfhys ie,lsh hq;= fldgila ryiH wdjD; iajNdjhla .kS. ck Ôú;h flfrys n,mdk
jeo.;a ;SrK ryis.; f,i .kq ,nk w;r tlS ;SrK .efkk moku fy,s lsÍug ks,OdÍka olaj kafka n,j;a
fkdleue;a;ls. wjYHfhkau fmdÿ ck;dj i;= úh hq; = f;dr;=re mjd tfia ksoyia flfrkqfha l,d;=rlsks. tn`ÿ
ryiHNdjhl wjYH;dj ms<sn`o u;hla ck iudch fj; ldjoaokq ,en we; .
úksú o Ndjh iudc .; lsÍu iy ¥IK ls%hd fy,s lsÍfuys ,d ckudOH fj; úi,a j.kSula mejÍ we;;a tys mriamrhu
iudc.; ùug bv ilikqfha o j;aufkys udOH yeisf rk w,i iajNdjh ksidfjks. rfÜ m%Odk udOH wdh;k rch i;=
jk w;r tAjd mCI.%dyS f,i isoaëka wdjrKh lrhs. we;eï ksoyia udOH fuhg úl,am jYfhka úu¾IKd;aul jd¾;d
lrKfhys kshe¨ko t;rï id¾:l njla fkdfmkajhs. uE; ld,fha rch úfõpkh lsÍug ;rï ks¾Nh jQ iuyr ksoyia
udOH wdh;k ;¾ckh lrkq ,eîug mSvkhg ,la ùug we;eï úg ld¾h ukav, idudðlhska urd oukq ,eîug n`ÿka úh.
mdroDYH rdcH md,kh hkq rch úiska .kq ,nkakd jQ fmdÿ ck;djg ±k.ekSug whs;shla we;s ;SrK yd ne`ÿkls. rg
jeishkg n,mdk fmdÿ ;SrK újD;j .; hq;= w;r tu f;dr;=re ck;dj fj; myiqfjka .,d hd hq; =h. cd;sl l,dmSh
iy m%dfoaYSh wh jeh ms<sn`o f;dr;=re ±k.ekSug ck;djg whs;sh ;sfí. ixj¾Ok Wmdh ud¾. iy cd;sl l%shd ud¾.sl
ie,iqï nyq cd;sl wdh;k iu`. we;s lr.kakd .súiqï há;, myiqlï ixj¾Ok ie,iqï rcfha weue;s jreka f.a
fomd¾;fïka;= j, iy wfkl=;a rcfha wdh;k j, jeh iy fmdÿ ck;djg n,mdk wfkl=; a ;SrK ms<sn`ojo tfiauh.
cd;sl wdrCIdjg wod< we;eï lreKq wmrdO úNd. mqoa.,sl;ajh iïnkaO lreKq wd§ jmißhka ms<sn`o ckhd wdYla;
ùug tn`ÿ lreKq ie`.ùu u fya;= jk w;r tu f;dr;=re ck;djf.ka wE;a lr ;eîu idOdrKSlrKh lsÍug kqj qjukd
ck;d wjOdkh fya;= f,i yqjd olaj kq ,nhs. flfia fj;;a w;f<diaila jQ wjYHfhka u ryiH nj ?lsh hq;= lreKq
yer wka fmdÿ ;SrK ms<sn`o f;dr;=re ck;d fk;a udkfha ;eìh hq;=h.
idudkH ckhd flfrys n,mdk mqoa.,sl wxYh úiska .kq ,nk ;SrK ±k .ekSfï whs;sho ck;dj i;=h. tn`oq lreKq
ms<sn`oj msg ia;r iudch we;=¨ ish¨ md¾Yj lrejka iu`. újD;j ixjdofhys fh§u i`oyd mqoa.,sl wxYh Wkkaÿ lrkq
,eìh hq;=h. tfiau jD;a;Sh ix.ï iy kshduk wdh;k o ;SrK .ekSfï § úksú o Ndjh ?lsh hq;= jkaf ka tajdhsk a
fndfydauhlA fmdÿ iudch flfrys n,mdk neúks.
mdrøDIHNdjh wdKav qlrKfha jeo.;a me;slvls¡ ryis.;Ndjh yeuúgu ielh ks¾udKh lrk w;r újD;Ndjh
úYajdijka;Ndjh m%;sM, lrñka ck;d úYaj dih by, kxjkq we;¡ jir .Kkdjla ;siafia fï iïnkaOfhka w,xldr
jd.aud,djka wikakg ,enqKquq; a wdKavqlrKh ;=, mdrøDIHNdjh m%j ¾Okh lrñka újD;j lghq;= lsÍfï ixialD;shla
ks¾udKh lsÍu i|yd f.k we;s mshjr iSñ;h¡
zf;dr;=re oek.ekSfua whs;shZ ms,sn| kS;shla yd fja.j;aj" myiqfjka yd myiqfjka jgyd.; yelsjk wdldrhlsk a
f;dr;=re fj; m%fõYùfï ffk;sl ;ka;%hla YS% ,xldjg w;HdjYHj we;¡
1
LL.B. LL.M. Ph.D. udkj ysñlï kS;S{jrhl= yd YS% ,xld kS;s fldñifï idudðlfhls¡
3
fuu wOdlrhkaf.a mdrøDIHNdjh iy j.ùu iy;sl lsÍu i|yd taj dfha ;SrK" ls%hdldrlï yd m%;sm;a;s ms,sn| f;dr;=re
fj; m%fõYùfï yelshdj mej;sh hq; =h¡ tuÕska fhdað; jhdmd;s yd ie,iqïj, wod,;ajh wNsfhda.hg ,lalsÍfï yelshdj
isú ,a iudchg ,efí¡ rcfha ;SrK .ekSfï§ úksúoNdjh iy újD;Ndjhlska hq;=j lghq;= lsÍu w,a,i yd ¥IKhg we;s
bv wju lsÍugo fya;=fjhs¡
2001 wdikak ld<fha§ YS% ,xld kS; s fldñiu f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi ms,sn| m%d:ñl kS;shla flgqïm;af ldg rch
fj; bÈßm;a lrk ,È¡ fuu ldRKh isú,a iudcfha yd udOHhkaf .a úYd, wjOdkhlg ,lajQ w;r miqj Tjqka úisk a
jvd;a úia;rd;aul flgqïm;la bÈßm;a lrkq ,eìks¡ isú ,a iudch yd udOH iduqyslj isÿlrk ,o n,mEï yuqfõ 2003
jif¾§ tu flgqïm;g leìkÜ wkque;sh ysñúh¡ 2004 jif¾§ md¾,sfïka;=j úiska th iïu; lsÍug fmr ta jk úg
ckdêm;sjrhd yd w.ue;sjrhd w;r meje;s n, wr.,fha m%;sM,hla f,i ckdêm;sj rhd úiska md¾,sfïka; =j
úiqrejdyßkq ,eìks¡
miqj fuu ldrKh ms,sn| j.lSu Ndr.;a kS;s fldñiu kej; ilia lrk ,o flgqïm;la ^isú,a iudch úisk a
flÜïm;al< kS;sh u; mokïjQ& 2006 jif¾ wfm%a,a udifha§ rch fj; bÈßm;a lrkq ,eìks¡ kuq;a tu flgqïm;
md¾,sfïka; =fõ újdohg ,laf ldg iïu; lsÍu i|yd jQ lsisÿ mshjrla rch úiska ls%hdjg kexjQf ha ke;¡
2006 jif¾§ kS;s fldñiu úiska bÈßm;al< kS;s flgqïm; ks, f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sj dislu ia:dms; lrhs¡
ljr fyda ;eke;a;l=g n,mdkakdjQ ;SrKhla iïnkaOfhka fya; = ±k.ekSf ï whs;sho thska ,ndfohs¡ tys mQ¾úldj
mdrøDIHNdjfha yd j.ùfï ixialD;shla rdcH wêldrhka ;=, ks¾udKdh lsÍfï wjYH;djh olaj d isáhs¡ mqrjeishkaf
f;dr;=re fj; M,odhS f,i m%fõYùfï whs;sj dislu iy;sl lsÍu úiska zTjqkag ;ukaf.a whs; sjdislï mqrAK jYfhka
ls%hdfõ fhoùfï yelshdjZ ,ndfokq we;¡
kS;s fldñifï flgqïm;g wkqj iEu mqrjeishl=gu" ixia:dms; fyda ixia:dms; fkdl, iEu foayhlgu rcfha wêldrh
i;=j" tys Ndrfha fyda tys md,kh hgf;a mj;akd f;dr;=re fj; m%fõYùfï ysñlu we;¡ mqoa.,sl foay ka i;=j mj;akd
f;dr;=re fuu flgqïm;ska wdjrkh fkdfõ¡
rcfha wud;HdxYhka" fomd¾;fïka;=" rdcH ixia:d" Wiia wOHdmk wdh;k" m,d;a md,k wdh;k" nyq;r fldgia
m%udKhla rch i;= jk iud.ï" m<d;a iNdj úis;a msysgjkq ,en we;s ljr fyda fomd¾;fïka;=j la fyda fjk;a
wêldrhla fyda md¾,sfïka; =j fyd leìkï wud;Hjreka fkdjk wdKavql%u jHjia:dfjka ia:dms;fldg we;s ljr fyda
wdh;khla wdjrKh jk msßÈ fuu mk;a flgqïmf;a rdcH wdh;kh hkak w¾: ksrEmkh lrkq ,en we;¡ flgqïm;g
wkqj f;dr;=re ±k.ekSf ï whs;sh iïnkaO m%;smdokhka fjk;a ffk;sl m%;smdokhka fndfyduhlg by,ska n,mj;ajhs¡
my; wjia:Djkays§ f;dr;=re b,ma,d bÈßm;a lrkq ,nk b,a,Sï m%;slafIam lrkq ,eìh yel¡
4
f;dr;=r jir 10 lg jvd merKs jk úg úfYAIs; ;;ajhka hgf;a yefrkakg fuu jH;sf ¾Lhka wod, fkdfõ¡ fuu
kS;sh hgf;a msy sgjkq ,nk f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi ms,sn| fldñiug by; jH;sf¾Lhka wNsnjd uyck iqNisoaêh
jeo.;ajk ldrKdjka iïnkaOfhka f;dr;=re wkdjrkh lrk f,ig ksf hda. lsÍfï n,h we;¡
flgqïm;ska ia:dms; lsÍug wfmaCId lrk f;dr;=re ±k.ekSf ï ksoyi ms,sn| fldñiu jHjia:dodhl iNdfõ ks¾foaYhka
u; ckdêm;sjrhd úiska m;alrkq ,nk idudðlhka ;=ka fokl=f .ka iukaú; fõ¡ f;dr;=r b,a,d bÈßm;a flfrk
b,a,Sï iïnkaOfhka lghq;= lsÍu i|yd iEu rdcH wdh;khlau wju jYfhka f;dr;=re ks,OdÍka tla whl= fyda
m;alsÍu l< hq;= fõ¡
tu ks,Odßhd úiska f;dr;=re b,a,d bÈßm;a l< b,a,Sula m%;slaFIam l< wjia:djl§ ta ms,sn|j f;dr;r=e ±k.ekSfï
ksoyi ms,sn| fldñiug meñKs,s l<yel¡ f;dr;=re ks,Odßhdg iajdêkj mCImd;S;ajhlska f;drj lghq;= lsÍfï bv
m%ia:dj i,id fokqjia ljr fyda f;dr;=rlg m%fõYh ,nd§u iïnkaOfhka ffk;sl ls%hdud¾. .ekSfuka úks¾uqla; hs la
Tyqg ,ndÈug flgqïm; fhdackdlr isá hs¡
rcfha wdh;khka úiska ish fufyhqï wjYH;djhkag iu.dój ksis f,i j¾.SlrKh lrk ,o yd wkql%ñlj ilia
lrk ,o jd¾;djka mj;ajd.ekSf ï wjYH;djh flgqï; olaj d isáhs¡ fuu jd¾;djka jir 10 ld<hla olajd mj;ajdf.k
hd hq;= fjhs¡
flgqïm; zilS%h wkdjrkhZ kï ixl,amhlao y÷kaj dfohs¡ flgqïmf;a fojk fldgiska ck;djg ks, f;dr;=re ksoyia
yd fõ.j;;a f,i ,nd§fï j.lSu wud;Hjreka yd rcfha wdh;khka fj; mjrhs¡ iEu jir follgu jrla iEu
wud;hjrhl= úiskau ish wud;hdxYfha ls%hdldÍ;ajhka" ls%hdldrlï yd j.lSï ms,sn| f;dr;=re iy wud;HdxYfha ;SrK
.eksf ï ls%hdodufha§ wkq.ukh lrkq ,nk O¾u;djhka yd ld¾h msá mdàka we;=,;a jd¾;djla bÈßm;a l<hq;= fjhs¡ óg
wu;rj wud;HdxYh úiska ls%hdjg kxjkq ,nk jHdmD;s iïnkaOfhka ck;dj ±kqj;a lsÍfï j.lSu wud;Hjrhd fj;
mejfrhs¡
rdcH wdh;khka úiska ;SrK .kq ,enQ jydu ta ms,sn|j mqrjeishkag ks, f;dr;=re ±k.ekSfï whs;sh ;yjqre lsÍu fuu
m%;smdokhkaf .a wruqK fõ¡ uyck Ndrhla ms,sn| ixl,amh- tkï rch ck;dj fjkqfjka jk Ndrhla f,iska n,hg
ysñlï lshk nj;a th ckdjf.a hym; fjkqfjka ls%hdl< hq;= njg;a jk woyi thg mokïj we;¡
rcfha kd,hla ±Ífï§ ljr fyda ;eke;a;l= fj; mejfrk ffk;sl fyda fjk;a ne¢ï ljrla ;sìh§ jqj f;dr;=re
wkdjrkh lsÍu ta lsisu ne¢ula fya;=f ldg.ksñka tu ;eke;a;dg tfrysj ljr fyda o~qjula ,ndÈug fya;=j la
fkdlr.; hq;= njo mk;a flgqïm; olajhs¡ rcfha ks,hkay s fiajh lsÍu iïnkaOfhka n,mj;ajkakdjQ wdh;k
ix.%yfha iuyr ks;sSka uyck;djg iuyr f;dr;=re wkdjrkh lsÍu wffO¾hu;a lrjk iq¿ jk neúka fuu
m%;smdokh fnfyúka jeo.;a tlla fjhs¡
f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi ms,sn| kS;sh n,d;aul lsÍu rdcH wxYh ;=, j.ùu yd úksúoNdjh by, kexùug fya;=jkq
we;¡ flfiafj;;a mqrjeishka" isú ,a iudc lKavdhï iy udOH wjÈfhka isáñka ks, f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs; sh
M,odhS f,i Ndú;d fkdl<fyd;a j.ùu yd úksúoNdjh by, kexùfï wruqKq idCId;a lr.eksug fkyelsjkq we;¡
zf.d,a f*aia kvqfõZ § fY%aIAGdêlrKh wdKavql%u jHjia:dfõ l:dlsÍfï" m%ldYkfha iy woyia m<lsÍfï ksoyi f;dr;=re
±k.ekSfï ksoyfia úIh m:hg w;=,;a jk tajd f,iska w¾: ksrEmkh lrk ,§¡2 fuu kvqfõ§ uyck w¾:idOl
wdh;khlajQ mdßißl moku iud.u fld<U msysá wlalr 14 l jmißfhka hq;a Z.d¨ uqofodr msáhZ kñka y÷kajkq ,nk
fjr<nv ilauka ;Srej mqoa.,sl iud.ulg noaog§fï m%h;akh wNsfhda.hg ,lalr isák ,§¡ fY%aIaGdêlrKh lshd isáfha(
fuh uyck w¾:idOkh fjkqfjka f.dkq lrk ,o kvqjls¡ mßir ixrCIKh fjkqfjka lghq;= lrk ms,s.;a
ixúOdkhla jk fm;aiïlreg uyck w¾:idOkh Wfoid lghq;= lsÍfï whs;sh we;¡ kvqlrhka .Kkdjl§u
fm;aiïlre mßir ixrCIKh iïnkaOfhka wêlrKhg iyfhda.h olajd we;¡ fï wjia:dfõ§o fm;aiïlre
uyck w¾:idOkh Wfoid lghq;= lrñka ud¾. ixj¾Ok wêldßfha meyeÈ,s n,d;sl%uK ls%hdj fy,sorõfldg
we;¡
YS% ,xld wdKavql%u jHjia:dj ;=, f;dr;=re ±k.ekSfï whs;sh hkqfjka iqúfYaIS whs;sjdislula olajd fkd;snqKo
fY%AIAGdêlrKfha u;h jQfha wdKavql%u jHjia:dfõ 14 jk jHjia:dj ;=, wka;¾.; l:dlsÍfï" m%ldYkfha yd woyia
m<lsÍfï ksoyi ;=, f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi jHx.fhka wka;¾.;j mj;sk njhs¡ fm;aiïlre fj; z.d¨ uqofodr msáhZ
noaog §fï m%h;akh ms,sn| f;dr;=re fm;aiïlrefj; ,nd§ug ud¾. ixjrAOk wêldßh úiska m%;slaFIam lsÍu
fya;=fldgf.k fm;aiïlref.a f;dr;=re ±k.ekSfï whs;sjdislu W,a,x>khù we;s nj wêlrKfha ;SrKh úh¡
ud¾. ixj¾Ok wëldßh úiska úfYaIs; lreKq ±laùulska f;drj zyqfola ks, f;dr;=re ,nd§u m%;slafIam lsÍuZ n,h
ys;=jlaldÍ f,i Ndú;d lsÍula nj;a" t;=,ska kS;sh bÈßfha iudk f,i i,lkq ,eîug wdKavql%u jHJia:dfjka ysñfldg È
we;s whs;sh lvù we;s nj wêlrKfha u;h úh¡ wêlrKh ;jÿrg;a woyia olajñka fufia mjid isák ,§¡
2
mdßißl moku t¡ kd.ßl ixj¾Ok wêldßh ^zf.da,a f*aia kvqjZ&" 2005 fkdjeïn¾ 28 Èke;s fY%aIAGdêlrK ld¾h
igyka
5
uf.a u;h jkafka wdKavql5U jHjia:dfõ 14^1&^w& jHjia:dfjka iy;sl lrkq ,en we;s l:dlsÍfï" m%ldYkfha yd
oyia ±laùfï ksoyi w¾:j;a yd M,odhS ùug kï uyck úIh m:h ;=, mj;akd ldrKdjka iïnkaOfhka rcfha
wdh;khkaf.ka wod, f;dr;=re ±k.ekSug ;eke;a;kag we;s wm%ldYs; whs;sho thg we;=,;ajqjfyd;a muKla jk
njhs¡ rdcHfha lghq;= iy ks, ikaksfõokhka yd ine¢ ryiHNdjh wNsnjd uyck w¾:idOkh mj;akd l< th
wksjd¾fhhkau mej;sh hq;a;la fjhs¡ ^wjOdrKh uf.a&
óg fmr wju jYfhka kvq ;SrK foll§ fY%AIAGdêlrKh fuu ;rlkhu bÈßm;afldg we;¡3
2000 wdKavql%u jHjia:d flgqïm;g l:dlsÍfï yd m%ldYk ksoyfia wx.hla f,i f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyio
wka; ¾.; úh¡
iEu ;eke;a;l=u m%ldYkfha ksoyio we;=,;aj l:dlsÍfï ksoyig ysñlï lshk w;r fuu whs;sjdislug l,dj
fyda fjk;a ´keu udOhhla ;=, woyia m%ldY lsÍfï ksoyi iy jdÑlj" ,sÅ;j fyda uqÈ%;j f;dr;=re yd woyia
±k.ekSfï ksoyio fuhg we;=,;a fõ¡4
whs;sjdislï ms,sn| kS;sf ha fldgila f,i iuyr rgj,a fjku whs;shla f,i f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi y÷kdf.k
we;¡ WodyrKhla f,i ol=Kq wms%ldkq wdKavql%u jHjia:dfõ 32 jk jHjia:dfõ fufia ±lafõ¡
(1) ieu flfkl=gu–
^wd& fjk;a ´kEu ;eke;a; l= i;=j we;s f;dr;=rla lsishï whs;sj dislula ls%hdfõ fhoùug fyda wdrCId
lr.ekSug wjYH jk úg
tlS f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh we;.
(2) fuu whs;sjdislu n,d;aul lsÍu i|yd cd;sl jHjia:djla iïu; l<hq;= jk w;r rdcH flfrys
n,mj;akd mßmd,kuh yd uQ,Huh nr ieye,a¨ lsÍu i|yd m%udKj;a mshjrhka .; hq;=h¡
ck;djf.a n,h ck;dj Wfoid ls%hd;aul jk njg;a rcfha ;SrK ck;djf.a hym; Wfoid .kq ,nk njg;a iy;sl
lrkq msKsi w,a,i yd ¥IKh uq,skqmqgd ±óu wksjd¾h wjYH;djhls¡ jHqy.; úu¾IKhka yd wmdLHdk idCIs úisk a
idOdrK ielfhka Tíngfmkajd§ we;af ;aa ¥IKh Èkm;d rdcH uqo,a wksis l<uKdlrKh lrñka" wh:d f,i
fhdod.ksñka yd iQrdlñka me;srhñka jj;akd jix.;hla jk njhs¡
md¾,sfïka; = ldrliNdjka folla úiska tkï rdcH jHdmdr ldrl iNdj ^fldama& iy rdcH .sKqï ldrl iNdj úiska
ksl=;a l< jd¾;d follska rdcH wxYfha ¥IKh yd kdia;sh ms,sn|j isÿlrk ,o fy,sorjqlsÍï isl;sh fkdyels ;rï
úYd, jk njhs¡ 2007 jif¾ ckjdß udifha§ ksl=; ajQ fldama jd¾;dfjka rdcH wdh;k 26 la flfrys wjOdkh fhduqfldg
;snqKq w;r tlS wdh;khkaf .a ls%hdl,dmh fya;f
= ldgf.k NdKav d.drhg ±Íug isÿj ;snQ mdvqj remsh,a ì,shk 150 la
úh¡ rdcH .sKqï ldrl iNdfõ ^PAC& jd¾;djg wkqj foaYSh wdodhï fomd¾;fïka;=jg jeÜ nÿ f,i ,eìug ;snq remsh,a
ì,shk 3¡7 l muK uqo,la jxpd lrkq ,en ;sìk¡ PAC jd¾;dfjka ±lajqfka iEu jirlu rdcH wxYfha ¥IKh
fya;=fldgf.k wysñjk wdodhu remsh,a ì,shk 100 la muK jk njhs¡ fuu jd¾;d fol úiska fy,sorkq lrkq ,enq neÆ
ne,aug fmfkk isÿùï iïnkaOfhka mjd j.lsjhq;= ;eke;a;kaf .a j.ùu iy;sl lrkqjia lsisÿ mshjrla .kq fkd,eìk¡
rdcH wxYfha ¥IKh m%cd;dka;%sl md,kfha uqÿka uq,gu myrfohs¡ th ck;djf.a hym; fjkqfjka jeh lsÍu i|yd we;s
uqo,a úkdY lrñka iudc yd wd¾Ól ixj¾Okhg ndOd lrhs¡
my;ska ±lafjkafka w,a,i yd ¥IKh iïnkaO .eg¿ iïnkaOfhka j¾;udk rduqj ;=, lghq; = lrk wdh;khkah¡
1994 wxl 19 ork mk; hgf;a ia:dms; lrkq ,enq w,a,ai fyda ÿIK úu¾IK fldñIka iNdj
ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=j;
3
n,kak m%kdkaÿ t¡ YS% ,xld .=jkaú ÿ,s ixia:dj ^1983& 2 .S%,ksj d 311 iy fyo¾ ukaä t uOHu mßir wêldßh iy ;j;a
wh fY%IaGdêlrK wNshdpkh 58$03" 2004 ckjdß 20 Èke;s ld¾h igyk
4
2000 wdKavql%u jHjia:d flgqïm; 16^1& jHjia:dj
6
rdcH jHjidh ms,sn| md¾,sf ïka;= ldrl iNdj (COPE);
úu¾IK fldñIka iNd mk; hgf;a ;;ld¾hhka i|yd msy sgjkq ,nk fldñIka iNdjka
rch úiska rcfha l%uiïmdok lghq;= wëCIKh lsÍu i|yd ksf hdað;dh;khla ia:dms; lrkq ,enQ kuq; a fï jk úg th
jidoud we;¡
j¾;udkfha§ fï mj;akd ffk;sl rduqj ls%hd;aul lsÍu i|yd jk foaYmd,k wNs,dIhla fkdue;s ;rïh¡ j¾;udk
rduqj ;=, wvq¨yq~q;djhka mej;sho th mjd wiudk yd foay md,ksl iajrEmhlska ls%hdjg kexùu isÿfldg fkdue;¡
w,a,i" ÿIKh yd {d;s ix.%yh my, ±óug kï ;sridr" m%; sm;a; s.rel yd m,odhS wdldrhlska w,a,i yd ¥IKh ms,sn|j
úurAI Kh lsÍfï YlH;djh iy wNs,dIh j¾Okh l<hq;= fjhs¡
w,a,ia fyda ¥IK ms,sn| úurAIKh lsÍu i|yd jQ fldñIka iNdj (CIABOC) 1994 oS msysgjkq ,enq w;rbuy;a ck;d
wjOdkhla Èkd.ekSug th iu;aúh¡ tu jif¾ wf.daia;= udifha isÿjQ wdkavq fjkiska miqj iïu; lr.ekqkq m<jk
kS;sh jQfha thhs¡ tu jif¾ meje;s md¾,sfïka;= ue;sjrKfha m%Odk ud;Dldjla njg w,a,i yd ¥IKh m;aj ;snQ w;r
fuu kS;sh iïu; lr.kakd wjia:dfõck;dj ta ms,sn| n,dfmdfrd;a;= o,aj df.k isáhy¡
kj kS;sh iïu; lsÍfï wruqKjQf ha iEu wdldrhlu w,a,ia yd ¥IKhka ms,sn|j úu¾IKh lsÍfï yd kvq mejÍfï
yelshdj iys; iajdëk yd n,j;a wdh;khla ia:dms; lsÍuhs¡ mk; iïu; flrkq ld<h ;=, nrm;, wdldrhlska w,a,i
yd ¥IKh ms,sn| .eg¿jg ms,s;=re iemhSug fldñiu iu;ajkq we;ehs úYd, n,dfmdfrd;a;=jla úh¡ jir 15 la .;ùfuka
miqjo fldñiug ie,lshhq;= n,mEula lsÍug yelsù fkdue;¡ kHdhd;aulj kS;shg wkqj uQ,Huh yd fufyhqï
iaj dëk;ajhla iys;j iajdëk wdh;khla f,iska th ia:dms; lrkq ,eìks¡ m%dfhda.sl;ajh ;=, fuu iajdëk;ajh
fN!;slhla njg m;afkdjQ w;r fldñiu ls%hd;auljQfha foaYmd,ksl" udkj yd uQ,Huh ndOdjka uOHfhah¡
2001 iy 2003 w;r ld<fha fldñiu úiska kvq lghq;= 120 la wdrïN lrk ,§¡ kvq úNd.hka 90 la meje;ajqkq w;r
thska 25 lf.a ;Skaÿj tu ld<h ;=, ,ndfokq ,eìk¡ tysÈ jrolrejkajQ ish¨fokdu mdfya my,u fY%K
a Skays ks,OdÍka jQ
w;r zf,dl= flrefudaZ thsks fíÍ isàug iu;aj Qy¡
fldñi m%;spdrd;aul wdh;khls¡ tkï thg l<yelaf la ;uka fj; ,efnk meñKs, i|yd m%;sp dr ±laùu muKls¡ thg
;uka úiskau úurAI K lghq;= wdrïN lsÍu l<fkdyel¡ ;ukaf.a iajwNs,dIh u; úurAIK lghq; = wdrïN l<yels
ks,hla jQ l,ska meje;s w,a,ia flduidßia OQrhg jvd fuh fjkiaùug tla fya;=j la úh¡ meñKs,slrejkag iajlShkñka
fyda ks¾Kdñlj meñKs,s bÈßm;a l<yel¡ kvq mejÍï lsysmhla fldñiu úiska isÿl< ;snqKo uyck;djf.a u;h
jkafka uyd mßudK w,a,ia yd ¥IKhka iïnkaOfhka fldñiug isÿlsÍug yelsù we;s n,mEu wju jk njhs¡
wod, ldrKdjka fndfyduhla w;=ßka kS;sh iy wdh;ksl rduqj ldrKdjka folla muKls¡ ÿ¾j, ls%hdjg kexúula iys;
b;d fyd| kS;sj,g we;sl<yels n,mEu wjuh¡ wfkla w;g ÿ¾j, kS;sj qjo ks¾udKd;aul f,i ls%hdjg kexjqjfyd;a
jvd fyd| m%;sM, w;alr.; yel¡
flfiafj;;a ;Srlhskaf.a me;af;ka foaYmd,k wNs,dIh W;afm%arKh lsÍfï yelshdj kS; s i;=j we;¡ isú,a iudc
lKavdhï" iudc jHdmdrhka" udOH iy fmqo uyck;dj úiska M,dohS f,i mSvkhla t,a,lsÍu ;=,ska thg iydh ,ndÈh
hq;=fõ¡ ksis uyck mSvkhla iy ksjerÈ fm!reIhka úiska kS;s yd wdh;k ls%hd;aul ;;ajhg m;alr,sh yels w;r
w,a,i yd ¥IKh iïnkaOfhka foaYmd,k ;SRK .kakka flfrys n,mEï t,a,l< yel¡
¥IKh msgq±lSu iïnkaOfhka id¾:l;ajhla w;lr.;a rgj,a w;ßka fydxfldx" isx.mamQrej iy ´iafÜ%,shdj- tyso
ksjqijq;afõ,aia m%dka; h bÈßfhkau isáhs¡ fï rgj,a ;=fkau w;a±lSï úiska fmkajd fokq ,nkafka w,a,i yd ¥IKh wju
lsÍug kï uekúka is;dn,d ilia lrk ,o Wmdhud¾.sl ie,eiaul iy úúO Wmdhud¾.sl l,dmhkay s ueÈy;aùï
isÿlrk nyqiajrEm Wmdhud¾.hl wjYH;djhhs¡
lemùula iys; ¥IK úfrdaë ksfhdað;dh;khla ia:dms; lsÍu iïnkaOfhka fydxfldxys w;a±lSu wfkla rgj,go
wdo¾Yhla imhhs¡ 1974 § fydxfldxys ¥IKhg tfrys iajdëk fldñiula (ICAC) msysgjkq ,eìks¡ ta jkúg ÿIKh
fydxfldxys idudkH ckÔú;fha fldgila njg m;aj ;snQ w;r ¥IKhg tfysj lghq;= l< tla ls%hdldßlhl= mjid
isáfha tys ¥IKh zWmka fudfydf;a isg urK uxplh olaj dZ me;sr mj;skakla jk njhs¡ kS;sh n,d;aul lsÍfï
ksfhdað;dh;khka iy wmrdO lKav dhï w;r ióm in|;djhka meje;s w;r úúO wdldrfha ixúOdkd;aul wmrdOhkag
/ljrkh ie,isks¡ ish m<jeks jir 3 § fmd,sia ks,OdÍka 143 fokl=o we;=,;aj rcfha fiajlhska 247 fokl=g tfrys
kvq mejÍug ICAC lghq;= lrk ,§¡ jir 30 la hkúg mqoa.,sl wxYfha ¥IKho we;=,;aj fydxfldxys ¥IKuÜgu my;
7
fy,ñka ie,lshhq;= id¾:l;ajhla w;alr.ekSug th iu;aúh¡ ¥IK úfrdaë kS;s iïnkaOfhka fydxfldx WodyrKh
fmkajdfokafka wjYH foaYmd,k jqjukdj iuÕ ne÷kq M,odhS wdh;k yd lemùu iys; mqoa.,hskg a w;suy;a
úm¾hdihka we;sl<yels njhs¡
mdrøDIH wdKavqlrKhla i|yd rdcH n,h újD;j" ;d¾lslj yd iaoaNdjfhka hq;=j ls%hdlaul l<hq;=h¡ rdcH wruqo,a
úhoï lsÍuo we;=,;aj rcfha ish¨u ls%hdjka mdrøDIH wdldrhlska isÿl<hq;= w;r tys§ uyckhdg meyeÈ,sj
jgyd.;yels Wmudkhka fhdod.; hq;=h¡ fï i|yd meyeÈ,s iy úêu;a wdKavqlrK l%ufõohka fukau fuu O¾u;djhka
wkqj lghq;= lrk njg iy;sl lr.ekSu i|yd jk iaj dêk yd úYdjiodhl wdh;khkao wjYH fõ¡
rcfha ks,OdÍka úiska rdcH n,h fhoùfï§ wkq.ukh lrkq ,nk m%ñ;Ska iïnkaO mßl,amkSh wêlrK n,hla jir
10 l muK ld<hla ;siafia YS% ,xld fY%AI AGdêrlKh úiska j¾Okh lrkq ,en we;¡ fuu wêlrK n,h 1990 isg 2000
olad ld<h ;=, j¾Okh lrk ,oaols¡ miq,sh jir fol ;=, by, uÜgfï jeo.;a lulska hq;= kvq folla úiska fuu
wêlrK n,h ;jÿrg;a Yla;su;a lrkq ,en we;¡ fuu ld<h ;=, f.dkq lrk ,o uQ,sl whs;sjdislï kvqlrhka
.Kkdjla uÕska fulS wêlrK n,h ks¾udKhù we;¡ fuu kvqj,ska jeä m%udKhla wdKqvql%u jHjia:dfõ 12 jk
jHjia:dfjka iy;slfldg we;s uQ,sl whs;sj dislï kS;sh bÈßfha iudk wjia:djka ysñúh hq;= njg jk whs;sjdislu
W,a,x>khùu iïnkaOfhka fjhs¡ uQ,sl whs; sjdislï W,a,x>khùu ms,sn| fpdaokdjka iïnkaOfhka lghq;= lrk
w;ru fY%aIaGdêlrKh úiska rcfha fiajlhska úiska rdcH n,h ls%hd;aul lsÍfï§ fhdod.; hq;= jvd mq¿,a m%ñ;Ska
ud,djla ia:dms; lsÍu i|yd lghq; = lrkq,en we;¡
fulS wëlrK n,h m%p,s; lsÍfï uQ,sl woyia fol jkaf ka uyck úYajdih iy idOdrK;ajh ms,sn| O¾u;djhkah¡
fY%aIAGdëlrKhg wkqj rdcH n,h rcfha fiaj lhka fjl mjrkq ,en we;af;a uyck;dj fjkqfjka lghq;= lsÍfï
Ndrhla f,isks¡ th fjk;a ljr fyda lghq;a;la fyda wruqKla fjkqfjka fhdod.; fkdyels w;r tfia l<fyd;a th
rdcH n,h wh:d f,i fhdod.ekSula njg m;afjhs¡ óg iudka;rj rdcH n,h idOdrK f,i fhdod.; hq;= njg
wêlrKh úiska lshdisák úg thska úúO foa woyia flfrhs¡
fuu ld<h ;=, fY%aIaGdêlrKfha wêlrK n,h ls%hd;aul lsÍu ;=, furg rdcH n,h ls%hd;aul lsÍug uÕfmkajkq
,nk iy th jHqy.; lrk uQ,O¾uhka lsysmhlau fmkajd§ we;¡ fuu Í;s ud,djg tajd W,a,x>kh l,fyd;a ,efnk
m%;súmdlhkao iïnkaO l,fyd;a tajd ffk;slj n,d;aul l<yels m%ñ;Ska njg m;al< ye;sjkq we;¡
§> ld<hla ;siaf ia YS% ,xldfõ kS;s l%ufha iy tys wdKav ql%u jHjia:dkql+, wdKavqlrKfha yoj; njg m;aj we;af;a
kS;sfha md,khhs¡ 1978 wdKav ql%u jHjia:djg whs;sj dislï we;=,;aùu iy t;ekaisg fY%AIAGdêlrKh iy
wNshdpkdêlrKh úiska ,nd fok ,o úúO kvq ;SrK we;=,;aùu;a iuÕ fuh ;jÿrg;a j¾Okhù we;¡ wm by;ska ±lajQ
mßÈ kS;shg by,ska lsisjl= fkdue;sh hk woyi iy rdcH n,h ls%hd;aul lrk wdh;k wdKavql5u jHJia:Djg
wkql+,j lghq;= l<hq;= njg jk woyi furg ffk;sl ieliqf uys wksjd¾h wx.hla njg m;aj we;¡ rdcH n,fha tla
uQ,sl wx.hla f,i wêlrKh úOdhl yd jHjia:Dodhl n,hka ish úIh m:hka ;=, n,h fkdblaujd lghq;= lrk njg
j.n,d.kS¡
kS;sfha md,kh u; mokïjQ ´kEu wdKavql%uhla idrA:l ùug kï iajdëk wëlrKhla iy kS;s jD;a;shl meje;au
wksj d¾h;djhls¡ hqla;sf ha md,kh M,odhSj isÿlsÍug kï iajdëk yd wmCImd;S wdh;khkay s meje;au w;sYhskau
jeo.;ah¡ idODrK;ajh m%;sM, fldg.; yelafla hqla;sfha md,kh ls%hdjg kxjkq ,nk wdh;khkag rdcHfhka wfkl=;a
wdh;khka fj;ska t,a,jk lsisÿ ndOdjlska f;drj lghq;= lsÍfï ksoyi mj;skafka kï muKls¡
wêlrK n,h Ndú;d lsÍu fyda wêlrK fiajd fldñIka iNdfõ ;SrKhkag n,mEï lsÍug W;aidylsÍu jrola njg
m;alrk wdKavl
q %u jHJia:dj wêlrKh úiska ,nd§ we;s iqrCIs;hkays ms,sìUqjls¡
jvd;aa uE;ld,Skj f,dalfha fndfyda m%foaYj, kS;sfha md,kh ls%hd;aul lsÍfï§ ;SrKd;aul N+ñldjla isú ,a iudc
lKavdhï úiska bgq lrkq ,nhs¡ fndfyduhla rgj,a mdßfNda.sl lKavdhï" mdßfNda.sl lKavdhï" udkj ysñlï
lKavdhï iy ldka;d lKavdhï úkaÈ;hka fjkqfjka wêlrKh yqufõ kvq mejÍu isÿlr;s¡ uyck w¾:idOl kvqlr
wdishdfõ muKla fkdj f,dalfha iEu l,dmhlu mdfya bÈßhg meñK we;¡ YS% ,xldj ;=,o uyck w¾: idOl kvqlr
lsysmhlau fY%AIAGdêlrKh yd wNshdpkdêlrKh fj; bÈßm;aj we;¡ uyck w¾:idOl kvqlrhkays we;s tla
jeo.;alula jkaf ka úkaÈ;hd wêlrKhg meñKSulska f;drj fm;aiïlreg wêlrKh bÈßfha kS;s ;¾l bÈßm;a lsÍfï
yelshdj ,eîuhs¡ tneúka wd¾Òl yd iudc m%;sm;a;sh ms,sn| ixlS¾K me;slv i|yd ms,s;=re iemhSug wêlrKhg we;s
yelshdj mq¨,a fjhs¡
rdcH foaYmd,kSlrKhùu
YS% ,xldfõ rcH fiajh w;sYhskau foaYmd,kSlrKhù we;¡ foaYmd,k ld¾hd,hla mqoa.,sl wfmaCIdjka fjkqfjka ñi
uyck iqNisoaêh Wfoid lghq;= lrkakla fkdfõ¡ rdcH fiajfha ks,hka ish ,dN m%fhdackh i|yd fhdod.ekSu iy
taj dfha n,h whq;= f,iska fhdod.ekSu b;d iq,n fohla njg m;aj we;¡
8
tla; rd ld<hl iajdëkj meje;s rdcH fiajh wo jk úg úYd, jYfhka isÿj we;s foaYmd,k m;aùï fya;=fldgf.k
iaj lSh iaj dêk;ajh yd jYaj diksh;ajh wysñ lrjkq ,enwe;¡
fï fudfyd; jkúg mq¨,a w¾:fhka úYaj dikSh;ajh /l.ekSug iu;ajQ tlÿ fyda wdh;khla fkdue;¡ rcfha wdh;k
fj; isÿflrk m;aù ïj,§ foaYmd,k mCImd;S;ajh fyda ish kE ys;ñ;%d§ka m;alsÍu iq,N lreKla njg m;aj we;¡
foaYmd,kSlrKh ms,sn| fyd|u WodyrKh jkafka fmd,Sishhs¡ kS; sh yd m¾hdh iq/lSu;a" wmCImd;S yd ldrHCIu f,i
wmrdO ms,sn|j úu¾IK isÿlsÍu;a iaj dêk fmd,sia flduiu; j.lSu fõ¡ úfYAIfhkau foaYmd,ksl ixfõ§;djhla iys;
.eg¿ j,§ fukau md,l m%N+ ;ka;%h yd iïnkaOlï we;s th iïnkaO ldrKdjkays§o fmd,Sisfha iajdëk;ajh flfrys
úYd, jYfhkak t,a, fõ¡
rcfha m%Odk ;k;=re i|yd jk m;alsÍï ks¾foaYmd,kSlrKh lsÍu wruqKq lr.ksñka 17 jk wdKavql%u jHjia:d
ixfYdaOkh uÕska jHjia:dodhl iNdj msysgjkq ,eìk¡ flfiafj;;a miq.sh jir 3 mqrdjgu jHjia:dodhl ls%hd;aul
fkdjQ w;r fuu wdKavql%u jHjia:dms; wjYH;djh fkd;ldyßñka rcfha jeo.;a ;k;=re i|yd m;alsÍï isÿlrkq ,en
we;¡
rdcH ks¾foaYmd,kSlrKh lsÍug kï rdcH fiajfha m;alsÍï iqÿiqlï yd wjYH;djhka u; mokï úhhq;= w;r iajdëk
wdh;khl iqmßCIdjg hg;a úhhq;=h¡ foaYmd,{hskag rdcH n,h ls%hd;aul lsÍfï j.lSu ork ks,hkag ish mjqf,a
idudðlhka fyda ñ;%hka m;alsÍug wjir fkdÈh hq; =h¡
iaj dëk wdh;khla fj; flfrk m;alsÍï foaYmd,k mCImd;S;ajhlska f;drj iqÿiqlï u; mokï úhhq;=h¡ rdcH n,h
uyck;sjf.a iqNisoaêh ;ld ls%hd;aulúu iy;sl lsÍug kï iajdëk wdh;khkag iaj dêk yd yelshdjka iys;
;eke;a;kaf.ka iukaú; ld¾h uKav,hla mej;sh hq; =h¡
fmd,Sish yd wêlrKh jeks iajdëk wdh;khkag wdh;ksl iajdêk;ajh fukau mqoa., iaj dëk;ajho mej;sh hq;=h¡
wdh;ksl iaj dëk;ajh i|yd rcfha wdh;khka úOdhl fyda wêlrKuh wdh;khkaf.a ueÈy;aùfuka f;dr úhhq;=h¡
mqoa., iajdëk;aj h i|yd fuu wdh;khkays ld¾h uKav ,hkag fiaj lhska f;dard.kq ,nk ;eke;a; ka ish
ióm;uhskaf.a fyda fjk;a uQ,dY%hkaf .a n,mEfuka f;drj lghq;= lrkakka úhhq;=h¡
yeg .Kkaj, tlai;a ckmofhka wdrïNjQ fuh ye;a;E .Kkaj, bkaÈhdfõ w;sYhska id¾:l;ajg m;ajQ w;r kS;shg
m%fõYh jeäÈhqKq lsÍu iy wdKavqlrKfha mdroDIHNdjh jeälsÍu i|yd jvd;a WÑ; ffk;sl ixl,amhla f,isk a
ms,s.ekSug ,laj we;¡ ld,dka;rhla ;siafia uyck w¾:idOl kvqlr ol=Kq wdishdkq ffk;sl is;Su" kS;s úµdj iy iudc
ls%hdldÍ;ajh flfrys úYd, odhl;ajhla olaj d we;s w;r kS;s{jreka" úksiqrejreka y ls%hdldÍka kS;sh olsk wdldrh
fjkia lr,Sug th iu;aj we;¡ rdcH n,h whq; = f,i fhdod.ekSu md,kh lsÍu iy rdcH yd rdcH fkdjk hk iEu
wdiaÓ;Hhla úiskau kS;sh wkq.ukh lrk njg iy;sllr.ekSu i|yd jk jeo.;a fuj,ula njg th m;aj we;¡
YS% ,xldfõ wêlrKhka uyck w¾:idOl kvqlrhka iïnkaOfhka jk iSudjka ,sy s,a lsÍu fya;=fldgf.k uE; jirj,
wêlrK yuqjg bÈßm;ajk tlS kvq ixLHdj fnfyúka by,f.dia we;¡
1970 .Kkaj, wdrïNfha§ bkaÈhdkq wêlrKhkays kj wdldrhl kvq j¾.hla ks¾udKh úh¡ ta wkqj hul=g ;ukag
n,mEula fkdue;s lrEKla iïnkaOfhka mjd úksiqrejrhd fj; fhduq lrkq ,nk ,smshla uÕska kvq lghq;a;la wdrïN
lsÍfï yelshdj ,eìk¡ fuys m%;sM,hla f,i isrlrejka" lïlrejka" <uhska iy fjk;a wjjrm%idÈ; lKavdhï flfrys
n,mdk uyck w¾: idOl ldrKdjka úYd, ixLHdjla wêlrK bÈßhg muqKqjkq ,eìks¡ fndfyda wõi:djkays§ wdKavql%u
jHJia:dfjka iy;slfldg we;s uQ,sl whs;sjdislï lvùu fyda ffk;’sl j.lSï meyer yeÍu yd fuu .eg¿ ne£ mej;sk¡
1.uyck w¾: idOkh Wfoid lsishï lreKla wêlrKh yuqjg f.k taug ioaNdjfhka lghq;= lrk ´keU
wfhl=g ysñlu ,nd§fuka kS;Hdkql+, ;;ajh (locus standi) ms,sn| ffk;sl uQ,O¾uh mq¿,a lsÍu¡ fm;aiïlreg
;;ukag mqoa.,slj n,mEula t,a,jQ nj fmkaùu fuys§ wjYH fkdfõ¡
2. úêu;a wêlrK l¾h mámdàka fuysÈ wkq.ukh fkdflf¾. wêlrKh fj; ,shkq ,nk ,smshlska kvq
lghq;a;la wdrïN lrkq ,eìh yels w;r wk;=rej th fm;aiula njg mßj¾;kh flfrk w;r ta wkqj
j.W;a;rlrejka fj; fkd;Sis hjkq ,nhs¡
3. f;dr;=re tla/ialsÍu i|yd kjH jQ l%ufõohka Ndú;d lsÍu. yn lrkq ,nk ldrKdjka iïnkaOfhka úu¾IKh
lsÍu i|yd fndfydaúg wêlrKhka úiska iudc ffk;sl fldñiï m;alrkq ,nk w;r tajdfha jd¾;djka
wêlrKh fj; bÈßm;a lrkq ,efí¡
9
4. bkaÈhdkq wdKavql%u jHJia:dõ iuyr whs;sjdislï ks¾udKd;aul f,i wrA:ksrEmkh lrkq ,eîu¡ WodyrKhla
f,i wdKavql%u jHJia:dõ Ôj;aùfï whs;sh ðúldjg" fõ.j;a f,i hqla;sh fj; m%fõYùfï whs;sh iy msßisÿ yd
fi!LHdrCIs; mßirhla i|d we;s whs;sh we;=,;a lrñka mq¨,a f,i w¾: ksrEmkh lrkq ,eìk¡
fuu kvqlr uyck w¾:idOl kvqlr fkdtfiakï iudc ls%hdldÍ kvqlr f,iska y÷kajkq ,efí¡ fuu kvqlrhska j¾Okh
lrñka bkaÈhdkq fY%aIaGdêlrKh lshd isáfha iudcfha iEu fldgilgu m%fõY úhyels jk mßÈ wêlrK ld¾h msámdàkays
úêu;a Ndjh wjm%udK l<hq;= njhs¡ fndfyduhla wd¾Òl jYfhka wjjrm%idÈ; lKavdhïj,g ;ukagu wêlrKhka lrd
hEfï yelshdjla fkdue;¡ tneúka Tjqka fjkqfjka kvq lghq;= isÿlsÍug rdcH fkdjk ixúOdk iy fjk;a uyck
w¾:idOl lKavdïfj; wëlrKh úiska wjir ,ndÈh hq;=h¡
uyck w¾:idOl kvqlrhkay s tla b,lalhla jkafka rdcH n,h md,khfldg wdKavqj j.jk njg
iy;slùuhs¡
wêlrK iykh b,a,d isákaf ka ljqrekao hkak jeo.;a fkdfõ¡ iuyr úkaÈ;hkag wêlrKh fj; m%fõYùfï
yelshdjla fkdue;s úhyels neúka ;=kajk md¾Yajhlg Tjqka fjkqfjka fm;aiula bÈßm;a lsÍfï n,h mej;sh
hq;=h¡
kvqj ;¾l bÈßm;a lsÍu jvd;a iqÿiqu ;eke;a;d úkaÈ;hd fkdjk wjia:djkao mj;S¡ uyck w¾:idOl
fm;aiïlrejl=g kj ldrKdjka u;= l<yels w;r kvq ;SrKfha .=Kd;aulNdjh jeäÈhqKq lsÍug Tyqg odhl
úhyel¡ jvd fyd| kvq ;Skaÿjla i|yd wjYH jkakdjQ ishq¨u lreKq wêlrKh yuqjg f.ktau i|yd jk
úfYAI {Ndjh yd iïm;a ;=kajk md¾Yajhla i;= úhyel¡
kvqj yn lsÍug jvd;a iqÿiq ;eke;a; d úkaÈ;hd fkdjk úg ;=kaj k md¾Yaj hg ueÈy;aùug wjia:dj ,nd§u
fyda wêlrKh úisku a wêlrKhg iydhùu i|yd wêlrK iydhlhl= m;alsÍu jvd;a iqÿiq fjhs¡
uyck w¾:idOl kvqlr úYsI aG ffk;sl fidhd.ekSuls¡ rdcH n,h fhdod.ekSu md,kh lsÍug iy rcfha ks,OdÍka
yeuúgu uyck;djf.a iym; fjkqfjka lghq;= lrk nj iy;sl lr.ekSu i|yd ck;dj flfrys Wkakaÿjla olajk
mqrjeishkag ,eî we;s n,.;= WmlrKhls¡ tfukau wdKavqlrKh ;=, jvd by, mdrøDIHNdjhla iy;sl lsÍu i|yd iy
újD;Ndjh ms,sn| ixialD;sh;a ks¾udKh lsÍug th jeo.;a fuj,ula lr.; yelsh¡
flfiafj;;a th iunr wdldrhlska fhdod.; hq;= fjhs¡ th ffk;sl ksYaÑ;Ndjh iy miq.sh kvqlrhka w;r
iunr;djhla we;s lsÍug thg yelsúh hq;=h¡ ks¾udKd;aul m%;sl¾uhka f.dvk.d.; hq; = w;r tajd ls%hd;aulùu
wëCIKh lrk ls%hdoduhlao ilid .;hq; = fjhs¡ ish¨u md¾Yajhkaf.a whs;sjdislïj,g n,mEula we;s fkdjk mßoafoka
th ls%hd;aul l<hq;= fõ¡ tys iEu wÈhrl§ iaj Ndúl hqla; sh bgqj k mßoafoak th ls%hdjg kexúh hq; =h¡
úOdhl ckdêm;sOQrh úiska jHJia:dodhl wdka;slfldg we;s w;r rfÜ jHjia:dms; wdKavqlrKh iSñ;fldg we;¡
wdkavqlrK l%ufõoh úYd, jYfhka ckdêm;sjrhdg mCImd;ù we;s w;r ;;ajdldr ^de facto) iy kS;s m%ldr ^de jure)
hk fowdldrfhkau wo md¾,sfïka;=j bgqlrkafka wdka;sl N+ñldjls¡
flfiafj;;a úOdhl ckdêm;sOQRh keue;s ikaorANh ;=,§ mjd;ju;a md¾,sf ïka;= wëCIK l%ufõoh i|yd iq¨ fyda
bvla b;sßj we;¡ Yla;su;a md¾,sfïka; = wëCIK N+ñldjla ls%hd;aulùu úksúoNdjh jeäÈhqKq lsÍu" rdcH n,h wh:d
f,i fhdod .kq fkd,nk njg iy;slùu iy j.ùu we;slsÍu i|yd úYd, ld¾hNdrhla bgq lrkq we;¡
ia:djr ksfhda. 125 yd 126 hgf;a ia:dms; lrk ,o rdcH jHjdh ldrl iNdj (COPE) iy rdcH .sKqï ldrl iNdj
(PAC) rdcH uQ,H md,kh ysñ wdh;kh f,iska md¾,sfïka;=j iajlSh N+ñldj bgq lsÍu i|yd .kq ,enQ jeo.;a mshjrls¡
kHdhd;aulj rdcH uQ,H md,kh lsÍfï n,h md¾,sfïka;=j i;= jk w;r úOdhlhg rdcH wruqo,a Ndú;d l<yelafla ta
i|yd md¾,sfïka;=fjõ wkque;sh ,nd.ekSf uka miqjh¡ wdKav ql%u jHJia:djg wkqj jHdmD;s yd fiajdjka i|yd wruqo,a
fjka;sÍu fukau tlS wruqo,a úhoï lsÍu wëCIKh lsÍu iy mÍCId lsÍfï n,ho md¾,sf ïka;=j i;=fõ¡
COPE iy PAC hk folu rdcH uQ,H wëCIKh lsÍfï j.lSu ork nyq mCI lñgq idudðlhkaf.ka iukaú; fjhs¡ fï
folu uyck uqo,a uyck;djf.a iqNisoaêh i|yd ñi wksis wdldrhlska fhdod.kq fkd,nk nj iy;sl lsÍu i|yd jk
5
YS% ,xld wdKavql%u jHJia:dfõ 27^15& jHjia:dj n,kak¡ iuyr rdcHhka iuÕ lghq;= lsÍfï§ rdcH cd;Hka; r kS;sh
iy .súiqïuh ne£ïj,g .re lsÍug yd tajdfha msysgdOdrh ,nd.ekSug W;aidy .;hq;= nj thska lshefõ¡
10
m%Odk hdka;%Khka folls¡ ;uka bÈßhg meñfKk f,ig ´kEu whl=g is;dis ksl=;a l<yels yd f,aLK yd jd¾;d
bÈßm;a lrk f,ig b,a,Sï l<yels mq¨,a n,;, fuu wdh;khkag ysñh¡
COPE idudðlhka 31 fokl=f.ka iukaú; nyq mCI md¾,sf ïka; = lñgqjla jk w;r rdcH ixia:d" uKav ," wêldß" rdcH
nexl= iy rcfha ysñldr;ajh we;s iud.ï hkdÈfha ls%hdldÍ;ajh wëCIKh lsÍu iy taj dfha whjeh" .sKqï" uQ,H ld¾h
msá mdàka iy l<uKdlrK mßphka th úiska ksÍCIKhg ,lalrkq ,nhs" wfkla w;g fuu 31 fokdf.a lñgqj úisk a
rcfha fomd¾;fïka;= iy m,d;a md,k wdh;khkays ls%hdldß;ajho mÍCIdjg ,lalrhs¡ COPE iy PAC taldnoaOj rdcH
uQ,H úhoï lsÍu ms,sn|j fhdhdhdu;a" uyck uqo,a uyck;djf.a wruqKq fjkqfjka fhfofjkaf kao hkak fidhdne,Su;a
isÿlrhs¡
md¾,sfïka; =jg rdcH uQ,H mßmd,kh lsÍfï iajlSh N+ñldj ksis mßÈ bgq lsÍug kï fuu foayhka foflys M,odhS
ls%hdldÍ;ajhla mej;Su w;HdjYHhh¡ kuq; a lKd.dgqodhl f,i fuu md¾,sfïka;= wëCIK foayhka ls%hd;aulj we;af ;a
w;sYhskay foaYmd,kSlrKhjQ iajrEmhlska jk w;r ;u rdcldßh iajdêk yd úYaj dikSh wdldrhlska bgq lsÍug iu;aj
we;af;a l,d;=rlsks¡ taj d iaj dëkj lghq;= l< wjia:djkay s§ taj dfha fidhd.ekSï wkq.ukh lsÍu isÿfldg fkdue;¡ uE;
ld,Skj COPE lñgq jd¾;djka iïnkaOfhka lghq; = l< wdldrh ;=, fuh uekúka ksrEmkh úh¡
tlla ckjdß udifha§ iy wfkl wf.daia;= udifha§ jYfhka 2007 jif¾§ fldama lñgqj jd¾;djka folla ksl=;a l<
w;r fïjd buy;a uyck wjOdkhla Èkd.ekSug iu;aúh¡ jd¾;d folu udi .Kkdjla ;siafia isÿflrekq úu¾IK
ls%hdj,shlska miqj ilia l< taj d jQ w;r rdcH wxYh mqrd me;srkq ¥IKh" kdia;sh iy wldrHCIu;djh jd¾;dj mqrdu
±l.; yelsúh¡
md¾,sfïka; =j ;=, yg.;a WKqiqï jdo újdohkaf.ka wk;=rej COPE jd¾;dj y÷kd.;a rdcH wdh;k 16 la jeäÿr
úurAI Kh lsÍu i|yd CIABOC ^iEu wdldrhlu w,a,ia yd ¥IK úurAIKh lsÍu i|yd jk fldñIka iNdj& fj;
bÈßm;a flßk¡ fï iuÕu ckdêm;s f,alï ld¾hd,h CIABOC ys wOHCIjrhd iy wfkl=;a ks,OdÍka fofokd udrelr
yeÍug lghq;= lrk ,§¡ COPE jd¾;dj ;=, ¥IKh" kdia;sh iy wh:d l<uKdlrKh iïnkaOfhka neÆ ne,aug
fmfkk idCIs mej;sho j.lsjhq;= jQjka ljrl= iïnkaOfhka j.ùu i|yd mshjrla .kq fkd,eìk¡
2008 uehs 6 jk Èk lsisÿ fya;= ±laùulska f;drj ckdêm;sjrhd úiska md¾,sf ïka;=j jdrdjidk lrk ,o w;r kj
md¾,sfïka; = jdrh 2008 cqks 5 jk Èk wdrïN lsÍug kshu lrk ,§¡ jdrwjidk lsÍu úiska md¾,sfïka;= lñgq fol
kej; m;alsÍug wjia:dj Wodúh¡ rdcH wxYfha kdia;sh yd ¥IKh ms,sn| úYajdikSh jd¾;djla bÈßm;a lrñka ¥IKh
msgq±lSfï ish wNs,dIh iïnkaOfhka ckd;dj w;r ckms%hj isá COPE lñgqfõ iNdm;jrhdj kej; m;alsÍu isÿ
fkdflßk¡ tu ;kl=r úOdhlfha idudðlhl=jQ wdKav qfõ weu;sjrhl= uÕska wdfoaY lrkq ,eìk¡ fï wdldrhgu rdcH
.sKqï ldrl iNdfõ iNdm;s OQrhgo wdKav qfõ weu;sj rhl= m;alrkq ,eìk l,ska iNdm;sjrhd wdKavq mCI uka;S%j rhl=
jqj o mQ¾j md¾,sfïka;= mßphka wkqj idudkHfhka wëCIK foayhkays m%Odk;aj hka úmCIfha idudðlhka fj; msßkukq
,nhss¡
COPE iy PAC hk foflau wruqK jkafka uyck uqo,a úhoï lrk rdcH wdh;khka ms,sn|j wëCIKh lsÍuhs¡ rdcH
jHjidhka yd iajdfha uyck uqo,a úhoï lsÍu wëCIKh lrk fuu lñgqj, iNdm;s OQrhkag úOdhlfha idudðlhka
m;al< úg myeÈ,s f,iu wNsreÖka w;r .egqula we;sùu je,elaúh fkdyelafla wud;Hjrekaf.a ;ukaf .au ls%hdl,dmhka
wëCIKh lrkakka f,iskao lghq;= lrk neúks¡
wdKavqfõ wud;Hjreka fj; fhduq flfrkakdjQ m%YAK lsÍï uÕskao jHjia:dodhlh úOdhl n,;, iïnkaOfhka ;u
md,kh ls%hd;aul lrhs¡
ia:djr ksfhda.hkag wkqj iEu md¾,sfïka;= /iaùulu m<jk úkdä 45 ;u úIhka hg;g .efkk wdh;khka
iïnkaOfhka rcfha wud;Hjrekaf .ka uka;S%j rekag úuiSug we;s m%YAK i|yd fjkafõ¡ m%Yak l,ska wud;Hjreka fj;
fhduq flfrk w;r wud;Hjrekag ish ks,OdÍkaf .ka wjYH f;dr;=re ,ndf.k m%YaKj,g ms,s;=re§ug iQodkïj
meñKsh yel¡ lsishï md¾,sfïka; = uka;S%j rhl= wud;Hjrhdf.a ms,s;=f rka iEySulg m;afkdjkafka kï Tyqg fyda wehg
w;sf¾l m%YAK weiSfï ysñlu we;¡
j¾;udkfha§ fuu m%YAK weiSf ï ld<h úiq¿ iy.; lS%v d ld<hla njg m;aj we;¡ úreoaO mCIfhka bÈßm;ajk
mYAKj,g ms,s;=re§u i|yd wdKavqfõ weu;sjreka meñfKkafka l,d;=rlsks¡ w;sf¾l m%YAKhkag ms,s;=re Èug ;rï
iQodkulska fkdmeñKk wud;Hjreka fj; tjeks m%YAK kÕkakkag wdKavqj úiska ±ä fodAI dfrdamkhka t,a, lrkq ,nhs¡
ks¾foaYhka
uyck úIh m:hg we;=,;ajk f;dr;=re ±k.ekSfï whs; sh iqrCIs; flfrk mßÈ wdKavql%u jHjia:dj ixfYdaOkh
l<hq;=h¡ md¾,sfïka; =j úiska fkdmudj f;dr;=re ±k.ekSfï ksoyi ms,sn| kS;sh iïu; l<hq;=h¡ tlS kS; sh flgqïm;a
lsÍfï§ udOH yd isú ,a iudcfha woyia ,nd.; hq;= w;r tuÕska uyck;djg my; ysñlï ,eìh hq;=h¡
11
w. ks, f;dr;=re fj; m%fõYùu
wd. rdcH lghq; = isÿlrkq ,nk fyda iajlSh ;SrKhka uyck;dj fj; n,meï we;slsÍug iu;a jkakdjQ mqoa.,sl
wxYfha foayhkays f;dr;=re fj; m%fõYùu
we. jD;a;Sh ix.ï iy kshduk foay hkays f;dr;=re fj; m%fõYùu
wE. uyck;djf.ka ljrl=g fyda n,mdk ;SrKhkays tlS ;SrKhkag mokïjQ fya;= fj; m%fõYùu
lsishï f;dr;=rl ryiHNdjh uyck iqNisoaêhg fya;=jkafka kï ^cd;sl wdrCIdj" wmrdO jerÈj,g kvq mejÍu fyda
mqoa.,sl;ajh& tjeks f;dr;=rla ,nd§fuka je,lS isáh yel¡
rcfha fiaj lhska f;dr;=re wkdjrkh lsÍu j,lajkq ,nk m%;smdokhka bj;a lrñka wdh;k ix.%y h ixfYdaOkh
l<hq;=h¡
2. w,a,i" ¥IKh iy zfmdÿck Ôú;fha wjxlNdjhZ Bribery, Corruption and ‘Integrity in Public Life’
my; ldrKdjka iqrCIs; jk f,iska YS% ,xldfõ wdh;ksl jHqyfha fjkialï isÿl< hq;=h¡
1. iajdëk ¥IK úfrdaë wdh;khla. fuh zwdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms,sn| fldñiuZ jeks iïmQ¾Kfhkau
kj wdh;khla fyda kej; ilik ,o w,a,ia fyda ¥IK ms,sn| úu¾IKh lsÍfï fldñiu ^ CIABOC )
fyda úhyel¡ tu wdh;khg my; n,;, ysñúh hq;=h¡
iaj dëk wdpdr O¾u yd wjxlndjh ms,sn| fldñiula úYajdikSh;ajfha m%ñ;Ska fmdÿck Ôú;h ;=,g ldjeoa§ug
ls%hdldrkq we;¡ tjka fldñiula w,a,i yd ¥IKh ms,sn| fiùug muKla fkdj rdcH yd foaYmd,ksl ;k;=re ndysr
wruqKq fjkqfjka fhdod fkd.kakd njg;a" rdcH n,h idOdrK yd hqla;siy.; f,i fhdod.kq ,nk njg;a iys;
lsÍug lghq;= lrkq we;¡ tjeks fldñiula rdcH yd foaYmd,ksl ;k;=re fydnjkakka ish OQrhkays lghq;= lsÍfï§
wkq.ukh l<hq;= m%ñ;Ska iïnkaOfhka lghq;= lrkq we;¡
flkahdfõ kj wdKavql%u jHJiad flgqïm;g wkqj fjk;a lghq; = w;r wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms,sn| fldñiu úisk a
my; ld¾hhka bgq lrkq ,nhs¡
¥IKh iy iaj lSh ks,hkays n,;, whq;= f,i fhdod.ekSu je,elaùu b,lalfldg.;a mshjr .ekSu¡ f;dard
m;alr.;a yd kï lrkq ,enQ rdcH ks,OdÍka i|yd ud¾f.damfoaYhka yd p¾hd Í;S ix.%yhka ilia lsÍuo fuhg
wh;a fõ¡ ^wjOdrKh uf.a&
lsisj l=f.a yeisÍu p¾hd Í;s ix.%yhla fyda fmdÿck Ôú;fha wjxlNdjh ms,sn| uQ,O¾uhka W,a,x>kh fõhehs
is;shyels yeisÍï iïnkaOfhka ud¾f.damfoaYhka yd wk;=re weÕùï ksl=; a lsÍu6
rcfha ;k;=re mqoa.,sla ,dN m%fhdackh ;ld fyda foaYmd,k mCIhkays m%;s,dNhka ;ld fhdod fkd.kakd njg wëCIKh
lsÍu iy ta iïnkaO m%ñ;Ska ks¾udKh lsÍu fujeks fldñiï úiska isÿ lrkq ,nhs¡ rdcH foam< mqoa.,sl m%f hdac kh
i|yd fhdodfkd.kakd nj yd rdcH wruqo,a M,odhS yd ldrHCIu wdldrhlska fhdod.kq ,nk njg iy;sl lr.ekSuo óg
wh;afõ¡ tfukau tys§ rcfha ;k;=re orkakka úY%du hdfuka miq úúO ks, ld¾hhka i|yd fhdod.ekSu je,elaùug
lghq;= lsÍuo th úiska jeo.;a f,i i,lkq we;af;a tjeks ;;aj hla mej;=kfyd;a ;uka úY%du hdfuka miq tjeks
m%;s,dNhka w;alr.ekSfï wfmaCIdfjka rcfha ks,OdÍka mCId.%dySj lghq;= lsÍug wjldYh we;s neúks¡
6
fhdað ; flkahdkq wdKavql%u jHjia:dfõ 178 2^wd& iy ^wE& jHjia:djka ^2002&
12
¥IK úfrdaë fldñiu ¥IKh keue;s mgq ixl,amh ;=, ls%hd;aul jk w;r wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms,sn| fldñiu
rcfha ks,hkays ld¾hhka isÿlsÍfï§ n,h whq;= f,i Ndú;d lsÍu hk mq¨,a lafIa;%h iïnkAOfhka lghq;= lrhs¡
YS% ,xldfõ fmdÿck Ôú;h úfYaIfhkau rcfha ks,hka fynjkakkaf.a fmdÿck Ôú;h by, uÜgfï
foaYmd,kSlrKhlg ,laj we;¡ mqoa.,sl ,dNm%f hdack ;ld rcfha ks,hkays n,;, wh:d f,i fhdod.ekSu YS% ,xldfõ
fmdÿck Ôú;fha idudkH ldrKhla njg m;aj we;¡ fï wkqj rdcH n,h újD;" idOdrK yd ldrHCIu wdldrhlsk a
ls%hdfõ fhoúh yels iy ta fya;=fldgf.k tlS ks,hka ;u mqoa.,sl ,dNdfmaCIdj i|yd fhdod.; fkdyels ;;jhla
ks¾udKh l<yels wdh;khl wjYH;djh mj;S¡ j¾;udk CIABOC g jvd mq¨,a úêksf hda.hla iys; ldrHY+r yd wjxl
;eke;a;kaf.ka iukaú; ld¾h uKav,hlska hq; a iajdêk wdh;khla fï ld¾hh i|yd jvd;a WÑ;jkq we;¡
1. ±kg mj;akd fldñiu (CIABOC) iEu wdldrhlu w,a,ia yd ¥IK iïnkaOfhka úu¾IKh
l<yels jk mßoafoka m%;sixialrKh lsÍu iy jvd Yla;su;a wdh;khla ks¾udKh lsÍu.
2. j¾;udk wdh;khg jvd jeä n,mEula we;sl< yels zwdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms,sn| fldñiuZ
jeks mQ¾K jYfhka kj wdh;khla ia:dms; lsÍu.
fï úl,amhka folska ljrla wkq.ukh l<o my; ldrKdjka tys§ ie,ls,a,g .;hq;= fjhs¡
w,a,i yd ¥IKh wju lsÍug kï uQ,O¾uhla f,iska fukau fufyhqï w;skao iajdëk;ajhla yd iajdêldrhla mej;Su
w;HdjYH fjhs¡
mj;akd fldñiug fyda kj fldñiulg foaYmd,sksl fyda mßmd,kuh md,khkaf .ka th mQ¾K jYfhka ksoyia jk;=re
id¾:lj ls%hd;aul úhfkdyel¡ tys tla wruqKla jkafka mßmd,kfha by,u uÜgï olaj d jk rdcH mßmd,k jHqy fhau
w,a,ia yd ¥IKhka ms,sn|j úu¾IKh lsÍuhs¡ ish¨u wdldrfha rdcH jHqyhka yd rcfha ks,OdÍkaf .ka mQ¾K ksoyila
fkd,efí kï fuu ld¾hh M,odhS f,i isÿl< fkdyel¡
ksoyi ms,sn| uQ,O¾uh tys iEu fufyhqï lghq;a;la i|ydu wdfoaY l<yels úhhq;=h¡ lsisÿ Rcq fyda jl% ndysr
ueÈy;aùulska f;drj mñKs,a,la iïnkaOfhka úurAIKh lsÍfï yd kvq mejÍfï yelshdj fldñiu i;=úh hq;=h¡
fhdackdjla wdldrfhka fyda ljr wdldrhl fyda fm<Uùula f,iska fyda fldñiu fj; mSv khla t,a, fkdúh hq;=h¡
idudkHfhka fldñiï idudðlhka fj; t,a,jk n,mEu jkafka Tjqkag lsishï ;Hd.hla fyda by, ;k;=rla msßkeóu
i|yd jk fhdac kdjjkah¡ fuu ;;ajh je,elaú h hq; = w;r Bg tfrysj lghq;= lsÍug úfYaI m%;smdok mej;sh hq;=h¡
fï yerekqúg ish ls%hdldÍ;ajfha úIh m:h ;SrKh lsÍu iïnkaOfhka thg iaj dëk;ajhla mej;sh hq;=h¡ ish ld¾h
uKav,hg msßia n|jd.ekSug iy jev lsÍfï fldkaf oais ;SrKh lsÍfï n,h fukau ish ld¾h uKav ,h i|yd mqyqKq
jevigyka ilia lsÍu yd ls%hd;aul lsÍu" ld¾h uKav,fha úkh md,kh iy ld¾h uKav,fha l<uKdlrKh ms,sn|
wfkl=;a ;SrK .ekSu n,;,o fldñiu i;=úh hq;=h¡
ixhq;sh
j¾;udk m%;smdokhka ;=, ±lafjk fldñifï idudðlhkaf.ka wju jYfhka fofofkl=j;a úY%du,;a fY%AIAGdêlrK
fyda wNshdpkdêlrK úksiqrejreka úhhq;= njg jk m%;smdokh m%dfhda.sl;ajh ;=, ndOdrldÍ tlla nj fmkSf.dia we;¡
fuu m%;smdokh bj;a úhhq;= w;r fjk;a laFIA;%hkays ;eke;a;kao fldñIka iNdj fj; kï lsÍfï yelshdj
jHjia:dodhl iNdj fj; mej;sh hq;=h¡ fuys§ wjOdkhfhduqúh hq;af;a ldrHY+r yd wjxl ;eke;a; ka ms,sn|jh¡ úúO
úIh lafIa;%hkag wh;a yd úúO miqìï iys; mQ¾K ld,Skj fiajh lrk flduidßiaj reka miq fokl=j;a isàu jeo.;a
fjhs¡ tfukau flduid¾iajreka ixLHdfõ ia;S%-mqreI ;=,kho jeo.;ah¡
flduidßia OQr tlla fyda Bg jeä .Kkla mqrmamdvq jqjo ls%hd;aulùfï yelshdj fldñiu i;=úh hq;=h¡
ld¾hhka
13
3. mdie,a <uqka iy ;reKhska ±kqj;a lsÍu iy ¥IKhg tfrysj igka lsÍu i|yd ck;dj fufyhùu.
4. ¥IKh ms,sn|j kshdukh lsÍu" jd¾;d lsÍu iy Bg tfrysj igka lsÍu i|yd isú ,a iudc ixúOdk iy
iudc jHdmdrhkays YlH;djka jrAOkh lsÍu¡
fldñifï úurAI K l=i,;djka úYd, jYfhka jeäÈhqKq l< hq;=fjhs¡ meñKs,a,la iïnkaOfhka úu¾IK lghq;=
isÿlsÍfï§ l=i,;djka úYd, m%udKhla fldñiu i;=j mej;sh hq;=h¡ kQ;k ÿIK isÿùï fndfydaúg ixlS¾K jk w;r
taj d neÆne,aug y÷kd.; fkdyel¡ wod, jrolreg tfrysj idCIs iïmdokh lr.ekSug kï úurAI K ks,OdÍkag nyqúO
lafIa;%hka ms,sn| ±kqula mej;sh hq;=h¡ ksis l=i,;djhka iys; wh ish ld¾h uKav ,hg n|jd .ekSf ï;a ta wkqj Tjqkag
jeÜma ;SrKh lsÍfï;a n,h fldñiu i;=j mej;Su jeo.;a jkafka tneúks¡ iuyr wjia:djkays§ fldñiug foaYSh fyda
úfoaYSh úfYaI{ iydh ,nd.ekSugo isÿjkq we;¡ fï ms,sn| n,ho mQ¾K jYfhka fldñiu i;= úhhq;=h¡
fjk;a l=i,;djka
fldñiu by;ska olajk ,o wfkl=;a ld¾hhkao bgq lsÍug wfmaCId lrkafka kï ta i|yd fjk;a l=i,;djhka /ilao
wjYH jkq we;¡ fyd¢ka ixúOdkhjQ úu¾Il lKavdhulg wu;rj Yla;su;a kùk l<uKdlrK l=i,;d" f;dr;=re
;dCIK yd uQ,H l=i,;d" uyck wOHdmk l=i,;d iys; ld¾h uKav,hla wjYH fõ¡ iuyr l=i,;djhka iys; msßia
jydu n|jd .ekSu wjYH úhyels w;r ;j;a iuyr taj d j¾Okh lr.ekSug jir .Kkdjla .;jkq we;¡ ta wkqj ish
ld¾h uKav ,hg .e,fmk yd ;sridr mqy qKq jevigyka fldñiu úiska ls%hd;aul l<hq;=h¡
fydxfldx ICAC fomd¾;fïka;= 3 lska iukaú; úh¡ fufyhqï fomd¾;fïka;=j ¥IK iïnkaOfhka úurAIK lghq; =
isÿlrk ,o w;r ¥IK je,elaùfï fomd¾;fïka;=j rdcH fiajh ;=, ¥IKh i|yd fhduqùug we;s bv m%ia:d y÷kd
.ekSu iy ta i|yd ms,shï fh§u i|yd tys l%ufõohka yd ld¾h msá mdá ksÍCIKh lsÍu isÿlrk ,§¡ m%c d iïnkaO;d
fomd¾;fïka;=fõ l¾hh jQf ha uyck wOHdmkhhs¡ kuq;a ¥IKhg tfys kvq lghq;= b;d jeo.;a f,i i,lkq ,enQ neúka
,enqKq wruqo,aj ,ska 70 ] lau fjkalrkq ,enQfha fufyhqï fomd¾;fïka;=j fjkqfjks¡7
flfiafj;;a kvq mejÍï M,odhS ùug kï tajd iajdêk úhhq;=h¡ tkï ljr wdldrhl fyda foaYmd,k n,mEï fldñiu
úiska fkdbjish hq;= njhs¡ tfukau kvq mejÍï foaYmd,k úreoaOjd§ka fyda fjk;a wh ovhï lsÍu i|yd fhdod.ekSuo
fkdl, hq; =h¡
uyck meñKs,s
uyck meñKs,s ndr.ekSug;a tajdg m%;sp dr ±laù ug;a M,odhS l%ufõohla fldñiu úiska ilia lr.; hq;=h¡ fydfldx
ys ICAC i;=j meh 24 ysu ls%hd;aul ÿrl:k wxlhla mj;sk w;r th fnfyúka ck;dj w;r ckms%hj we;¡ zfõ.j;a
m%;sp dr ±laùulaZ wjYH jk w;r ta i|yd YlH;djh f.dvkxjd.; hq;=h¡
iEu meueKs,a,lau l,a fkdhjd úu¾IKhg ,lalsÍu i|yd M,odhS iudf,dapk l%ufõohla ilia lr.; hq;=h¡ id¾:l
kvq lghq;= iïnkaOfhka úYd, udOH m%p drhla ,ndÈh hq;= w;r fuu udOH m%pdrhkao ¥IK i|yd fhduqùu je,elaùfï
fuj,ula f,iska fhdod.kq ,eìh yel¡ lsishï meñKs,a,la m%;slaf IAm lrkq ,nkafka kï fldñiu thg fya;= ±laúh
hq;=h¡
uQ,Huh iajdêldrhlska f;drj ksoyig we;af;a b;d iSñ; w¾:hls¡ fldñifï jdrAIsl whjeh md¾,sfïka;=j úisk a
iïu; lrkq ,enQj o m%dfhda.slj wruqo,a md,kh lrkq ,nkafka NdKavd.drh úisks¡ fï ;;ajh fjkia úhhq;=h¡
md¾,sfïka; =j fldñifï wjheh iïnkaOfhka ;SrKh l<hq;af ;a fldñiu úiska tjkq ,nk weia;fïka;=j la u;h¡ fuh
md¾,sfï;=fõ ia:djr ldrl iNdjla úiska lrkq ,eìh yel¡ wod, uqo, wkqu; jQ miqj tu wruqo,a cd;Hka; rj ms,s.;a
ú.Kk m%ñ;Skag wkql+j l<uKdlrKh lsÍfï n,h fldñiu i;=úh hq;=h¡
NdId ;=fkkau ck;dj ±kqj;a lsÍu i|yd tlsfklg fjkia l=i,;djhka wjYH fjhs¡ uE; ld,Skjjvd;a jrAOkh jQ
fuh lsh% djg kexùfï§ ±kg mj;akd ±kqj;aNdjfha uÜgu ms,sn| ;lafiarejla l<hq;=h¡ tkï fuys§ fldñiu úisk a
7
fgdaks lafjdla" ‘How to Formulate an Effective Anti-Corruption Strategy in an Organisation: Hong Kong
Experience’
14
ck;dj w;rg wOHdmkh f.khdu i|yd iqÿiq ;eke;a;ka n|jdf.k Tjqkaj mqyqKq lsÍu l<hq;= w;r Tjqka úiska ±kqj;a
lsÍfï jevigyka ie,iqï lsÍu iy ls%hdjg kexùu isÿlrkq we;¡
±kqj;a lsÍfï jevigyka úiska fldñifï wfkl=;a ldrhhka úkdY lr±ófï wjodkuo we;¡ tneúka fldñiu ;ukaf .a
ld¾hhka m%uqL;d wkqms,sfj,lg ilia lr.; hq;=h¡ mq¨,a f,i ck;dj fmdÿfõ ±kqj;a lsÍu b,lal fldg.;a
jevigyka fldñiu úiska ls%hd;aul l<yels kuq;a tka Tíng th ;reKhska" wêlrKh yd rdcH fiajh jeks úfYAI s;
wxYhka b,lal lr.ksñka ish jevigyka ls%hd;aul l<hq;= fjhs¡
fï wdldrfha fldñiïj, ls%hdldß;ajfha iajNdjh fya;=fldgf.k taj d ksrka;rfhka uyck wjOdkhg ,;aj mj;sk
neúka ck;dj w;r ish m%;srEmh mj;ajd .ekSug fldñiug udOH tallhla mej;Su jeo.;a fõ¡ wju jYfhka fuys
me;slv folla mj;skq we;¡ m<jekak ck;dj w;r fldñifï ld¾hhka ms,sn| ±kqj;a njla we;slsÍuhs¡ wfkla me;slv
jkafka foaYmd,k ls%hdOrhska yd rdcH fj;ska t,a, úhyels úfõpkhkag m%;sp dr ±laùuhs¡
rdcH úiska fldñiu úfõpkh lrñka tys lSr;s kduhg ydks lsÍug W;aidy l< wjia:djka ms,sn| uE; ld,Sk
WodyrKhka we;af;a lsysmhla muKls¡ fujeks fpdaokdjka t,a,jqjfyd;a thg uqyqk§ ish lS¾;s kduh /l.ekSfï
yelshdj fldñiu i;=j mej;sh hq;=h¡
foaYmd,k ls%hdOrhskaf.a ls%hdl,dmhka iajdêk wdh;khka úiska md,khg ,laflfrk neúka tajd fj; Tjqkaf.a
úfõpkhka t,a,ùfï yelshdj yeuúgu mj;S¡ foaYmd,k ls%hdOrhska fj;ska t,a,jk fujeks tÈßjd§ úfõpkhkag
ms,s;=re foñka fuu wdh;khka ms,sn|j mj;akd ck;d úYajdih mj;aajd.ekSug iu;ajk l=i,;djhka iys; ks,OdÍka
fuu wdh;khkays isàu jeo.;a fõ¡
m,d;a md,k wdh;khkao we;=,;aj rdcH úiska j.lSï mjrkq ,en we;s wfkl=;a rdcH wdh;khkays .sKqï ú.Kkh
lsÍu i|yd wdKavql%u jHjia:dj uÕska msysgjq ,enQ wh;kh jkafka fuhhs¡ iuyr rgj,fY%AI AGdêlrK úksiqrejrhl= yd
iudk n,hla fujeks wdh;k i;=fõ¡ flfiafj;;a YS% ,xdlfõ§ ú.kldêm;s fomd¾;fïka;=jg ish ld¾hhka
iïnkaOfhka ysñj we;af;a b;d iq¨ lSrA;s kduhla jk w;r tys n,mEu b;d iq¨ tlls¡
rdcH jHjidhka yd rdcH uQ,H kshdukh lsÍu i|yd ú.Kldêm;sjrhd md¾,sfïka;=jg iyh úhhq;= nj wdKavql%U
jHjia:dfõ olajd ;snqKo j¾;udkfha§ th úOdhlfha yia;hla f,iska ls%hd;aul fjhs¡ wdh;kh fj; wruqo,a
fjkalsÍuo we;=,;aj tys ld¾hhka fndfyduhla iïnkaOfhka jk md,kh úOdhlh i;=j mj;S¡
o¾YSh ;;aj hka ;=, wd¾Ólh" ldrHCIu;djh iy M,odhS;djh wdÈh iïnkaOfhka wod, jkakdjQ ldrKdjkao we;=,;aj
iEu rdcH wdh;khlu ls%hdl,dmhka úurAIKh lsÍfï n,h ú.Kldêm;sjrhd i;=úh hq;h = ¡ tfukau ish jd¾;djka
úOdh;h" jHjia:dodhlh iy udOH fj; bÈßm;a l<hq;=h¡
2005 jif¾§ ú.kldêm;sj rhdg jvd M,odhS f,i iajlSh lghq;= isÿlsÍug úYd, wêldÍ n,hla ysñlr §u i|yd jk
m%;smdokhka we;=,;a ú.Kk mk;a flgqïm; iy wdKavql%u jHjia:duh ixfYdaOkhka iia lrkq ,eìks¡ fuu
fhdackdjka i|yd leìkÜ wkque;sh ysñjqj o taj d md¾,sfïka; =j úiska iïu;fldg fkdue;¡
fuu ;k;=rg mj;akd úYd,;u ndOlhlaj we;af;a fujeks wdldrfha wdh;khlg wjYH mqyqKq ld¾h uKav, ysÕ hhs¡
fuh jyd ms,shï fhÈh hq;= .eg¿jla jk w;r mß.Kl iydfhka ls%hd;aul ú.Kk Ys,aml%uhka we;=,a kùk ú.kK
Ys,aml%uhka ms,sn|j ld¾h uKav,hg mqyqKqjla ,nd§u fuysÈ isÿl< yel¡
f,dalfha fjk;a l,dmhkays ls%hd;aul ú.kK wdh;khka mdßißl" ls%hdldÍ" úu¾IKd;aul hkd§ mq¨,a l,dmhl
me;srekq ú.kK l%ufõohka fhdod.kq ,nk kuq;a YS% ,dxlSh ú.kldêm;aj rhd úYd, jYfhka uQ,H ú.kKh flfrys
wjOdkh fhduq;r isáhs¡ by, .=Kd;aul nj;ska hq;a ú.kK jd¾;dlrejka mrmqrla isà u fujeks wdh;khkays
iaj Ndjhls¡ tjeks jd¾;djka ieliSu úiska woyia lrkafka fomd¾lfïka;=fõ YlH;djhka nrm;, f,i Yla; su;a lsÍfï
wjYH;djhla mj;sk njhs¡
iaj dëk yd M,odhS ú.kldêm;s fomd¾;fïka;=jlg my; ld¾hhka isÿlsÍfï yelshdj mej;sh hq;=h¡
w. yqf ola uQ,Huhj.ùu muKla fkdj iEu rdcH wdh;khlu ldrHCIu;dj yd M,odhS; djh ú.kKh lsrfï
yelshdj mej;Su¡ mdßißl" ls%hdldÍ yd úu¾YKd;aul jeks úúO wdldrfha ú.kKhka isÿlsÍfï yelshdj thg
mej;sh hq;=h¡
wd.)rdcH fiajfha l%ufõohka yd ld¾h mámdá wëCIKh lrñka ÿIKh i|yd mj;akd bv m%ia:djka wju lsÍu
i|yd jk fjkialï fhdackd lsÍu ^fuys§ ¥IK úfrdaë wdh;khka iuÕ w;smsys;ùula isÿúh yel&.
15
yÈis lghq;a; la f,i i,ld md¾,sfïka;=j úiska ú.kK mk; n,d;aul l<hq;= fjhs¡ jeä iajdêldrhla ,ndÈu ;=,sk a
ú.kldêm;s fomd¾;fïka;=j jvd M,odhS tlla njg m;alsÍu i|yd ú.kK mk; yd wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkhka
2005 jif¾§ ms,sf h, lrkq ,eìks¡ fï i|yd leìkÜ wkque;sh ,nqKo md¾,sfïka;=j úiska iïu; lsÍu isÿj fkdue;¡
ú.kK mk;a flgqïmf;ys tla m%Odk wruqKlajQfha ú.kldêm;s fomd¾;fïka;=jg fufyhqï yd ls%hdldÍ hk
fowxYfhkau jvd jeä iajdêk;ajhla w;alrÈuhs¡ Bg wu;rj idïm%odhsl uQ,H ú.kKfhka Tíng hñka mq¨,a mrdihl
úysÿkq ú.kKhka isÿlsÍu i|yd ú.kldêm;sj rhdf.a YlH;djhka by, kexùuo mk;a flgqïmf;a ;j;a wruqKla úh¡
WodyrKhla f,i ú.kKhla isÿlsÍfï§ lsishï jHdmD;shlska we;súhyels mßißl n,mEu ;laf iare lsÍu i|yd
m%udKj;a ld¾h mámdáhla wkq.ukh lrkq ,en ;sf ío hkak úNd.lr ne,su i|yd ú.kldêm;s fj; n,h ,ndÈh
hq;=h¡
iaj dêk ú.kldêm;s ks,hla" ú.kldêm;sj rhd hgf;a mj;sk cd;sl ú.kK ld¾hd,hla iy WmfoaYkd;aul yd
wëCIK N+ñldj bgqlrk cd;sl ú.kk fiajd fldñiula ks¾udKh lsÍug flgqïm; fhdackdlr isá hs¡ ;jo mk;a
flgqïm;g wkqj ú.kldêm;sj rhd úiska mkjkq ,nk wêNdrhka iïnkaOfhka bÈßm;a lrkq ,nk meñKs,s úNd.
lrk foayhla f,iska lghq;= lrk jHjia:dms; ú.kK uKav ,hla msysg qùugo fhdac kd lr isá hs¡
fï tla tla foayh i;=jk n,hka flgqïmf;ys fjk fjku úia;rd;aulj olajd we;¡ fuu wdh;khka ia:dms; lsÍfï
wruqK jkaf ka ú.kldêm;sjrhdg rdcH wdh;khkays .sKqï ú.kKh lsÍu iy ú.kK ls%hdj,sh ;=, úksúoNdjh yd
j.ùu mj;aj d.ekSu i|yd mej;sh hq;= iaj dëk;ajh iy;sl lsÍuhs¡ WodyrKhla f,i ú.kldêm;sj rhdf.a jd¾;djka
mjd iaj dëk ú.kK ks,Odßhl= úiska ú.kKh l<hq;= nj flgqïm; fhdackdlr isáhs¡
ú.kldêm;sj rhdf.a ld¾hhka bgq lsÍfï§ iydh ±laùu wfmdfydilajk ljr fyda zú.ks;wdia; s:HhlgZ tfrysj wmrdO
fpdaokd ke.Sfï yelshdj flgqïm; ,ndfohs¡ w;HdjYH f;dr;=re ,nd§ug wiu;aùu iy ú.kldêm;sj rhd bÈßfha fmkS
iák f,ig ksf hda. lr we;s úg tfia fmkS isá ug wfmdfydi;aùu hk wjia:dj,§ tfia l,yels fjhs¡ tjeks jrolg
uydêlrKh bÈßfha wêfpdaokd Ndr§fuka miqj jrolre jkakl=g jirl isro~qjula" remsh,a ,CIhla fkdblauk ovhla
fyda ta folskau o~qjï lrkq ,eìh yel¡ fuu m%;smdokh úiska tla wf;lska ú.kK ld¾hhkag iydh fkd§u
iïnkaOfhka wmrdOkSh j.lSï mejÍu fya; =fldgf.k ú.kK ld¾hhkag iyfhda.h ±laùfï ixialD;shla ks¾udKh
lsÍug fhdac kd lrk w;r wfkla w;g tuÕka ú.kldêm;sj rhd úiska bgq lrkq ,nk ld¾hhkag by, jákdlula
,nd§u isÿlr we;¡
zk,d y~jkakkaZ wdrCId lsÍu i|yd ffk;sl m%; smdokhla furg kS;sfha fkdue;¡ ÿIK ls%hdjka ms,sn|j fy,sorjq
lrk ;eke;a;ka wdrCId lsÍu i|yd fjkuu kS;shla ks¾udKh lsÍu mdrøDIH yd j.jk ixialD;shla ks¾udKh lsÍug
WmldÍ jkq we;¡ ÿIK ls%hd wkdjrkh lrñka wjodkug ,laj k whg tys m%; sM,hla f,i ljr fyda m,s.ekSug ,laùu
fyda ndOlhlg hg;aùug isÿfkdúh hq;=h¡
fï i|yd jk o¾YSh kS;shla fN!;sl wdrCIdj" wkkH;djh wdrCId lsÍu iy jD;a;Sh iqrCIs;;djh iunkaOfhka lghq; =
lrkq we;¡ ;ukag ljr fyda m,s.ekSulg fyda ndOlhlg ,laf kdù ¥IKhka fy,sorjq lrkafka flfiao hkak ms,sn|j
ck;djg Wmfoia ,nd§uo th úiska isÿl< hq;=h¡
wod, wdh;kh jd¾;djk f;dr;=re u; ls%hd;aul jkaf ka kï k,d y~jkakka wdrCId lsÍu i|yd jk kS;s jvd m%n,
n,mEula we;s lsÍug iu;ajkq we;¡ k,d y"jkakd ljr fyda lrorhlg uqyqk fkdmEjo wod, wdh;kh úiska ,ndÿka
f;dr;=re iïnkaOfhka lghq;= lsÍu meyer yßkafka kï wfkla wh f;dr;=re ,nd§ug miqng jkq we;¡
iEu ue;sjrKhlau idOdrK yd ÿIK iy kS;súsf rdaë mßphkaf.ka ksoyiaj meje;aùu iy;sl lsÍu i|yd iajdëk
ue;sjrK fldñiula ia:dms; l<hq;= fõ¡ tjeks fldñiula 17 jk wdkavql%u jHJia:d ixfYdaOkfha wka; ¾.; ld¾h
mámdàka wkqj ls%hd;aul úhhq;=h¡ ish¨u foaYmd,k mCI fj; wruqo,a ,eîu úksú o fmfkk ls%hdj,shla njg iy;sl
ùu;a" ue;sjrK jHdmdr i|yd uQ,H fhoùfï iSudjka ;SrKh lsÍu;a" ue;sjrK jHdmdrhka i|yd uQ,H iïmdokh
wëCIKh lsÍu;a ue;sj rK fldñiu úiska isÿl< hq;=h¡
iEu rdcH l%uiïmdokhlau isÿlrkq ,nkaf ka idudkH" idOdrK" mdrøDIH yd ldrHCIu m%ñ;Ska wkqj njg iy;slùu
i|yd cd;sl l%uiïmdok ksfhdað;dh;khla msy sgúh hq; =h¡ ks,OdÍka úiska tjeks m%ñ;Ska W,a,x>kh lrk úg Tjqkg
tfrysj o~qjï meñkùfï n,ho fuh i;=úh hq; =h¡
md¾,sfïka; =fõ wêldrh iy M,odhS;djh m%;sia:dmkh l<hq; =h¡ YS% ,xldfõ j¾;udk wdKavql%u jHjia:dj úOdhlhg
m%uqL;djh ,nd§ we;s w;r jHjia:dodhlfha n,h iSud iys; njg m;af ldg we;¡ úOdhl yd jHJia:dodhlh w;r jvd
iudk wdldrfha ;=,khla we;sl< hq;=h¡
16
úOdhl ckdêm;s OQrh wfydais lsÍu fyd úOdhlh yd jHjia:dodhlh w;r n,fha iudk ;=,khla we;sjk mßÈ th
ixfYdaOkh lsÍu l<hq;=h¡
ckdêm;sOQrh ixfYdaOkh lrkq ,enqjfyd;a ckdêm;sj rhdg lsisÿ wud;H OQrhla ±Ífï yelshdj wfydais l<hq;=h¡
leìkÜ uKav,h iukaú; úhhq;fa ;a md¾,sfïka;= uka; S%jrekaf.ka muKs¡
úOdhl ckdêm;s OQrh wfydais lsÍu fyd ixfYdaOkh lsÍu isÿfkdl,o rdcH uQ,H md,kh lsÍfï ish jHjia:dms;
N+ñldj md¾,sf ïka;=j úiska bgql, hq;=h¡ rdcH uq,H md,kfha§ wju jYfhka ld¾hhka folla isÿlsÍug isÿfõ¡
w¡ fuu wruqo,a wh:d l<ukdlrKhla fkdjk njg" rdcH wxYfha ¥IKhla fkdjk njg yd jxpksl wdldrfhka
fuu wruqo,a fhdod fkd.kakd njg iy;slùu.
wd¡ ldrHCIu yd Wmßu m%;sM, ,nd.; yelsjk mßoaf oka uQ,H iïm;a fhdod.kq ,nk njg iy;slùu.
fuhska woyiaj kafka jHdmD;s yd fiajdjka i|yd jd¾Isl whjeh uÕska wruqo,a fjkalsÍu iy tlS wfmaCIdjkag wkql+,j
tu wruqo,a fhdodjkq ,nkafkao hkak wëCIKh lsÍu md¾,sfïka;=j úiska isÿl<hq;= njhs¡ jd¾Isl whjeh ilialsÍfï
ls%hdj,sh úêu;a ldrh msá mdáhla wkqj l<hq;= w;r thjeh ;lafiare lsÍï isÿlsÍfï§ úOdhlfha yd jHjia:dodhlh
w;r idlÉPdjlska wk;=rej th l<hq;=h¡
Yla;su;a M,odhS nyq mCI lñgq l%uhla yryd uyck uqo,a jehlsÍu ishqïj mÍCIdjg ,lalsÍu iy úhoï lsÍu
md¾,sfïka; = úiska l<hq; =h¡ md¾,sf ïka;= wëCIK hdka;%Kh Yla;su;a l<hq; = w;r COPE iy PAC ys uQ,dikhka úmCI
uka;S%j reka fj; ,ndÈh hq;=h¡ fï lñgq folgu leìkÜ uKav, idudðlhska m;a lfkdl, hq;=h¡
wud;Hjreka" wdh;k m%OdkSka fyda fjk;a ld¾h uKav, idudðlhska ;uka fj; le|ùfï n,h lñgq i;=úh hq;=h¡
ie,lshhq;= fldgia m%udKhla rchg ysñ ´keu ixúOdkhla mÍCIdjg ,lalsÍfï n,h lñgq fj; mej;sh hq;h = ¡
NdKavd.drh fj; jehnrla jkakdjQ rcfha Kh .ekSï md¾,sf ïka;=fõ mQ¾j wkque;shg hg;a l<hq;=h¡
o¾YShj uqo,a wud;Hjrhd md¾,sfïka;=fõ idudclshl= úhhq;= w;r jHjia:dodhlfha ksfhdað;hka úiska kÕkq ,nk
m%YaKj,g Tyq úiska ms,s;=re Èhhq;=h¡ ljr ;;ajhla u; jqj uqo,a wud;HOQrh ckdêm;sjrhd úiska fkd±ßh hq;=h¡
md¾,sfïka; = uka;S%jreka úiska bÈßm;a lrkq ,nk m%YaKj,g ms,s;=re §fuka wud;lHjreka je,lS isàu j,lajk f,i
ia:djr ksfhda. ixfYdaOkh l<hq;h = ¡
úOdhl ckdêm;s Oqrh wfydais fkdlrkafka kï wdKavql%u jHjia:dfõ 35 jk jHjia:dj uÕska ckdêm;sj rhd fj;
mjrkq ,en we;s wiSñ; uqla;sh bj;al< hq;=h¡
mdrøDIH wdKavqlrKhla iy;sl lsÍu" wdKavqfõ j.ùu m%j¾Okh lsÍu iy rdcH n,hck;djf.a wjYH;djhka
fjkqfjka muKla fhdod.kq ,nk njg iy;slùu iïnkaOfhka wêlrKhka úiska ;SrKd;aul N+ñldjla bgq lrkq
,nhs¡ uE; b;sydih ;=, iajdëk fldñIka indjka lsysmhlau ia:Dms; flrekq kuq;a iajlSh ls%hdldß;ajh ;=, ck;dj
wfmaCId l< wdldrfhka lghq;= lsÍug iu;aj we;af;a bka lsy smhla muKls¡ fujka ;;ajhla ;=, wêlrK M,odhS"
iaj dëk yd ks¾udKd;aul wdldrhlska ls%hd;aulúu jvd;a ;SrKd;aulh¡
jHjia:dodhl iNdj h,s ia:dms; lsÍu flfrys m%uqL;ajh ,ndÈh hq;=h¡ wdKav ql%u jHjia:dfõ olajd we;s wdldrhg
ckdêm;sjrhd úiska fY%AI AGdêlrK yd wNshdpkdêlrK úksiqrejreka m;a lsÍug fmr Tjqkaf .a kï jHjia:dodhl iNdj
úiska wkqu; lrkq ,eìh hq;=h¡
fY%AIAGdêlrKh yd wNshdpkdêlrKho we;=,;aj iEu uÜgulu wêlrK ks,OdÍkag mqyqKqj ,nd§u i|yd cd;sl
wêlrK welvñhla ia:dms; l<hq;=h¡ tys mqyqKqlrejka f,i úY%du,;a úksiqrejreka" ±kg fiajfha ksr; úksiqrejreka"
Ydia;%{hska iy fjk;a iajdëk úfYaI {hska lghq;= l<hq;= fjhs¡
úksiqrejreka bj;a lsÍu iïnkaOfhka mj;akd ld¾h mámdàka Yla;su;a l<hq;=h¡ j¾;udk ld¾h mámdáh jk
md¾,sfïka; = f;aÍï ldrl iNdjla uÕska úurAI K isÿlsÍu fjkia l<hq;=h¡ fY%aIaGdêlrK yd wNshdpkdêlrK
úksiqrejreka bj;a lsÍu isÿl< hq;= jkaf ka fmdÿ rdcH uKav,Sh rgj,a tlla fyda Bg jeä .Kkl furg
fY%aISGdëlrKhg iudk wêlrKhl úksiqrejka ;sf okl= úiska isÿlrkq ,nk úu¾IKhlska wk;=rej fyda tlS wruqK
i|ydu ia:dms; lrkq ,enQ wêlrK fiajd fldñifï iaj dëk uKav,hla úiska mj;ajkq ,nk úu¾IKhlska miqj
muKls¡
wêlrK fiajd fldñifï ld¾h mámdàka újD; yd mdrøDIH úhhq; = w;r tys jd¾;djka fj; uyckhdg m%fõY úhyels
úhhq;=h¡ wÈlrK fiaj d fldñIka iNdj fj; isÿflfrk m;alsßï wdKavql%u jHjia:djg wkql,j isÿl< hq;= fjhs¡
wêlrK ls%hdjka fya;=fjka isÿjk uQ,sl whs;sjdislï lvùï iïnkaOfhka uQ,sl whw;sjdislï fm;aiï bÈßm;a lsÍfï
n,h mqrjeishka fj; ,ndÈh hq;=h¡
17
rfÜ WÉPdjpkh jk WoaOukhg wkqmd;sl jk úY%du jegqmla úY%du,;a úksiqrejreka fj; ,ndÈh hq;=h¡ fuh úY%du
hEfuka wk;=rej Tjqkaf.a uQ,Huh iaj dëk;ajhg fya;=jkq we;s w;r rdcH fj;ska t,a, jkakdjQ mSv khka yd fm<Uùï
fj; keUqreùug we;s bv fuu.ska iSudl< yelsjkq we;¡
úY%du,;a úksiqrejreka iajdëk fldñIka iNdjkays idudðlhka f,i m;alsÍu yer fjk;a lsisÿ rcfha ks,hlg
m;af kdl, hq;=h¡ úY%du,;a úksiqrejreka iajdëk fldñIka iNdjka fj; m;alsÍfï§ ta i|yd jHjia:dodhl iNdfõ
wkque;sh ,nd.; hq;=h¡
uQ,sl whs; sjdislï n,d;aul lsÍu i|yd fukau ßÜ wd{djka ,nd.ekSu i|ydo uyck w¾:idOk kvqlr fhdod.ekSfï
yelshdj ,ndfoñka wdKavql%u jHjia:dj ixfYdaOkh l<hq;=h¡
ol=Kq wms%ldkq wdKavql%u jHjia:dfõ 38 jk jHjia:dfjka Wmqgd.;a my; iQ;%.; lsÍu wdlD;shla f,iska fhdod.kq ,eìh
yel¡
fuu j.ka;sfha olajd we;s ´kEu wfhl=g ksis wêlrKhla bÈßfha ish whs;sjdislï W,a,x>khù we;s nj fyd
awhs;sj dislulg ;¾ckhla t,a,ù we;s nj lshd isáh yel¡ tlS ;eke;a;ka jkafka(
md¾,sfïk;= mk;a flgqïm;aj, jx,x.=Ndjh wNfhda.hg ,lal< yels jk mßÈ wdKavql%u jHJia:dfõ 120" 121"122 iy
123 jHjia:djka ixfYdaOkh l<hq; =h" tys§ my; uQ,O¾auhka uQ,sl rduqj la f,iska fhdod.kq ,eìh yel¡
iEu mk;a flgqïm;lau .eiÜ m;%f ha m<l< hq;= w;r md¾,sf ïka;=fõ újdohg ,lalsÍug fmr th uyck;djg
±k.ekSug ie,eiaúh hq;=h
yÈis jHjia:d iïmdokhka n,d;aul l<hq;= wjia:djkays§ yer mk;a flgqïm;a wNsf hda.hg ,lalsÍu i|yd
mqrjeishkag Èk 60 l ld<hla,ndÈh hq;=h
18
wdKavqlrKfha úksúo Ndjfha me;sudk
ye¢kaúu
1 jk wÈhr ( - ms,smSkh" nx.a,dfoaYh" Ñkh" n%iS,h" fjksiShq,dj iy fjk;a rgj,a we;=¿j rgj,a
.Kkdjl ÿIKh fkdbjiSfï ;;a;ajhla 1980 .Kkaj,§ j¾Okh úh'
) wka;¾ cd;sl jHdmdßl .kqfokqj, fhfok úfoaYSh rdcH ks,Odßkaf.a w,a,ia .ekSï j,g tfrys
´'B'iS'ã' rgj, iïuq;sh ^1997&
) 2003 foieïn¾fha§ fulaI sfldfõ§ ilia l< ÿIKhg tfrys tlai;a cd;skaf.a iïuq;sh'
3 jk wÈhr (-
j¾;udk wÈhr jkafka l%shd;au lsÍfï yd n,d;aul lsßfï wÈhrhhs'
tla tla rgj,a iqùfYaIs wNsfhda.hkag uqyqK fok j¾;udk wÈhr b;du;au wNsfhda.d;aul nj
;yjqreù ;sfí' kS;s iy wdh;k ;snqKo tajdg .relsÍu yd wjk;ùu iy;sl lsÍu wNsfhda.hls'
1 wdpd¾ O¾u j¾Okh" m%Odk uyck fiajd ákdlu iy uyck fiajd m%ó;ska uyck ^rdcH& fiajd
l%shdldß;ajfha§ wkqukh l< hq;= m%Odk uq,O¾u 7 la 1994 § tlai;a rdcOdksh ixj¾Okh lf<ah'
) w;aud¾:fhka f;drùu - rdcH fiajfha ks,;, orkakka ;SrK .; hq;af;a uyck iqNisoaêh hk
ld¾Kh u; muKla mokï fjñkah' ;ukag ;u mjqf,a Woúhg fyda ñ;=rkag fyda uq,Huh fyda
øjHuh fyda M,m%fhdackhla wruqKq fldg f.k ;SrK fkd.; hq;af;ah'
) iqms,smkak nj ^iDcq nj& - ;ukaf.a ks, lghq;= j,g n,mEï l< yels ndysr mqoa.,hkaf.ka fyda
ixúOdk j,ska fyda uq,Huh fyda fjk;a ne£ulg rdcH ks,;, orkafkda hg;a fkdúh hq;af;dah'
) úIhdkq.; nj ( - rcfha ks,;, j,g m;a lsßu" fldka;%d;a ,ndÈu fyda ;Hd. iy hï M,
m%fhdack ,eìug iqÿiaika ksßfoaY lsÍu we;=¨j rdch lghq;= lsßfï§ rcfha ks, ;, orkakka
;SrK .; hq;af;a iqÿiqlï ie,ls,a,g .ekSfïka muKls'
) j.lsj hq;=nj (- rcfha ks,;, orkafkda ;u ;SrK iy l%shd ms<sn|j ck;djg j. lsj hq;= jk
w;r tu ks,fha lghq;= i|yd iqÿiq jk l=uk wdldrfha fyda mßlaIdjg hg;a úh hq;af;dah'
) újD; Ndjh ( - rcfha ks,;, orkafkda ;uka.kakd ish¨ ;SrK yd l%shd;aul lrk l%shd
ud¾. iïnkaOfhka yels;d;a ÿrg újD; Ndjh ;nd .; +hq;af;dah' Tjqka ;ukaf.a ;SrK i|yd fya;=
bÈßm;a l< hq;= jk w;r f;dr;=re ,nd fkdÈu iqÿl< hq;= jkafka mq¿,a uyck hym; i|yd tfia
lsÍu wjYH jkafka kï muKls'
19
) wjxlnj - ;ukaf.a uyck fiajd j.lsï bgq lsÍug wod, jk ´kEu fm!oa.,sl ,eÈhdjla m%ldY
lsÍfï j.lsu rcfha ks, ;, orkafkda i;= jk w;r tnÿ wjia:djl uyck iqn isoaêh wdrlaId
lsßug hdfï§ we;súh yels ,eÈhdjkafka .egqï úi£ug wjYH mshjr .; hq;af;dah'
) kdhl;ajh (- fuu uq,O¾u j¾Okh lsÍug iy tajdg iyh§ug rcfha ks,;, orkafkda
kdhl;ajh foñka wdo¾Y imhSh hq;af;dah'
rdcH ks,Odßka i|yd jk cd;Hka;r meje;=ï ix.%yh tlai;a cd;skaf.a ixúOdkh úiska 1996 §
iïu; lrkq ,eîh' ^ÿIKhg tfrys l%shdldß;ajh& fhdackd wxl 51 $59 1996 foieïnrfha§ tlai;a
cd;Skaf.a uyd iNdj úiska iïu; lrkq ,eîh' fuh idudðl rdcHhka úiska ÿIKhg tfrys .kakd
l%shdud¾. i|yd Ndú;d l< yels l%u fõohka f,i ks¾foaY lrkq ,eîh' tlai;a cd;Skaf.a meje;=ï
ix.%yhg idudk f,i hqfrdamd ix.uho rdcH ks,Odßka i|yd wdo¾Y meje;=ï ix.%yhla ilia
flf<ah' ^2000& fuu meje;=ï ix.%yfha we;eï ksfhda.d;aul lreKq we;=,;aj ;sì Ks' flfia fj;;a
fuu ,shú,a, ks¾foaYhd;su; tlla jq w;r rdcHhkag ;ukaf.au ksfhda.d;aul meje;=ï ix.%y
f.dvk.d .ekSug u. fmkaùula f,i i,lkq ,eîh'
weu;sjreka iy rdcH ks,Odßka i|yd jq meje;=ï ix.%y ( weu;sjreka" jHjia:d iïmdolhska isú,a iy
úfoaYSh fiajd ks,OdÍka" wêlrKh iy m,d;a md,k wdh;k i|yd jq meje;=ï ix.%yhla uq,O¾u
l%shdjg ke.Su i|yd rdcHhkag wdOdrfjhs' weue;sjreka iy iaÓr f,alïjreka i|yd meje;=ï
ix.%yhla l%shdjg ke.= rgj,a w;r f.da;ud,dj o fjhs' tlai;a rdcOdksfha§" tx.,ka;fha m%ñ;s
uKav,h m,d;a md,k wdh;k yryd meje;Sfï" úksúo Ndjfha iy j.lsï iy.; nfõ m%ñ;Ska
ilia lsÍu yd l%shd;aul lsÍfï fh§ isáñ by< uÜgfï iodpdrd;aul uÜgula mj;ajd .ekSu .ek
fuu uKav,h j.lSj hq;= w;r wjYH m%ñ;sh mj;ajd fkd.kakd idudðlhkaf.a yeisÍï ms<sn|
fpdaokd úNd.lsÍfï n,ho th i;=j'
mqrjeis m%{ma;s'
fïjdfha wruqKq jkafka rdcH fiajfha j.lsj hq;= Ndjh iy fiajd ,nd§uo iy;sl lsÍuhs' mqrjeis
m%{ma;sh u.ska lrkq ,nkafka ks;ru mfya w,a,ia .ekSfï isÿjk fiajd ms<sn|j f;dr;=re ,nd
.ekSug mqrjeishkag wjia:dj ie,eiaùu uÕska ÿIKh wju lr .ekSuhs' wdKavqfjka ,ndÈhhq;=
fiajd" tajd ,ndÈh hq;= ld,rduqj" ta i|yd iïnkaO lr .; hq;= rdcH ks,Odßhd fukaj fiajh
fkd,enqfka kï .; hq;= l%shdud¾. ms<Sn| jo tnª mqrjeis m%{ ma;shl wvx.=h' kshudldr m%{ma;shl§
wdKavqfõ fomd¾;fïka;=j fyda wdh;kh ;uka ,ndfok fiajh ms<Sn| iy;sl ùï ,ndfohs'
bkamiqj uyckhdg l=uk fyda fiajdjla ,nd fok fomd¾;fïka;=j fyda wdh;kh ;=< m%{ ma;sfha
msgm;a lemsfmfkk f,i m%o¾Ykh flf¾hs'
,eÈhdjkaf.a .egqï (
,eÈhdjkaf.a .egqï ms<Sn| m%YaK b;d jeo.;a nj fndfyda rgj,a i,lkqq ,nk w;r th hym;a
mdßmd,khl uq,sl wx.hla f,i i,lkq ,nhs' tneúka tu rgj,a ,eÈhdjkaf.a .egqï iïnkaOfhka
kS;s iïmdokh lrkq ,nhs' tu.ska WoyrK f,i funÿ kS;s mekúula l< yelsh' tkï rdcH
ks,Odßhl= fyda fiaj lhl= ;ukaf.a úIhdkqn oaO kshudlr ;SrK .eksfï yelshdj wvqúh yel' iDcq
fyda jl% fyda uq,Huh ,eÈhdjla mj;sk wjia:djl tan÷ lreKla iïnkaOfhka ;u ks,fha n, ;,
fkd.; hq;af;ah wd§ jYfhks'
ksÍlaIK iy iudf,daapkh ( - rdcH wdh;kj, ÿIKh mssgq ±lsfï m%.;sh ksßlaIKh lsÍu tah msgq
±lsfï M,odhsu wdldrhhs' cd;sl iqms,smkak;d moaO;s ixl,amh u.ska rdcHhkag isÿjkfoa yd th
jk wdldrh fidhd ne,sug muKla fkdaj tajd cd;sl ie,eiaug fhdod .eksug fukau ;jÿrg;a
m%;sixialrKh wjYH jk fCIa;% yÿkd.eksugo yelssfõ' rdcH fiajhhs my; ioyka fCIa;%j, tkï
,eÈhdjkaf.a .egqï" j;alï m%ldY lsÍï §úmeje;au ksßlaIKh" f;dr;=re ,nd .ekSfï yelshdj"
ckudOH ksoyi" l:dlsßfï ksoyi" /lshdfjka miq ;yxÑ fy<sorjq lsÍï" meje;=ï ix.%y wm
f,aLk.;lsßu iy fpdaokd bÈßm;alsÍfï hdka;%Kh jeks wxYj, ÿIKhg úreoaOj l%shd;aul lsÍu
i|yd úêu;a rduqjla cd;sl iqms,smkak;d moaO;s ms<Sn| tla tla rdcH i|yd jq jd¾;d j,ska Ndr.kq
,nhs' Ndú;fhaÈ ieneúka u isÿjk foa .ek fidhd ne,sula bkamiq isÿlrkq ,nhs' úëu;a rduqj ;=,
fukau th l%shdjg ke.sfïÈ;a mj;sk ÿ¾j,;d tu fidhd ne,su u.ska yÿkd.kq ,nhs'
20
rdcH iqms,smkak;d o¾Ylh hkak ( rdcH iqms,smkak;d uOHia:dkh ilia lrk f.da,sh iqms,smkak;d
jd¾;dfõ m%Odk wx.h fúhs' tu.ska úúO rgj,a mrsY%hla ioyd wdKavq lrk Ndú; ms<s n|j
m%Yakd;aul ,l=Kq mqrejla imhehs' tu.ska rgj,a 25 ioyd ÿIKh iïnkaO ldrkd 292 ms<Sn|j
o;a; /ialrkq ,nk w;r tu.ska ;u ;ukaaf.a wdKavq uyck iqnisoaêhg j.lshk ;;a;ajhlg
m;aa alr .eksu ioyd mqrjeishkag .; yels l%shd ud¾. fhdod.; yels wdh;k ms<sn| iudf,dapkhla
lrkq ,nhs' rd cH iqms,smkak;d o¾Ylh u.ska lrkq ,nkafka ÿIKh muKla uek ne,ssu fkdfõ'
tfjkqjg tu.ska lrkq ,nkafka ÿIkhg tfrysj .kakd l%shd ud¾. tkï ;ukaf.a wdKavq újD;j yd
j.lsï iy.;f,i yeisßï iy;sl lsßfï mqrjeishkaf.a yelshdfõ m%udKh fidhd ne,suhs'
^w & ;ukaf.a m%;sjdÈ iud.ïo w,a,ia Èfïka j,lsk njg iy;sl ùu ;=, ish¨ idud.ï w,a,ia
Èfïka je,elaùug tlÕ;ajh we;s lr .eksu'
^wd& n,y;aldrfhka ,nd .eksï we;=¨j ÿIKh je<elaùug ;sfík wdKavqfõ wdh;kj, ks<Odßka
úksúoNdjfhka hq;= l%shdud¾. wkq.ukh lsßug fhduq lsßu iy
^we& rdcH ñ,§.eksï" fm!oa.,sllrKh iy n,m;%,ndÈu wdÈfha§ ÿIKh ksid wdKavqjg isÿjk by<
úhoï wvq lsßfï wjia:dj ,ndÈï wdÈhehs'
j;alï m%ldYlsßu (
j;alï iy wdodhï m%ldYlsßu i|yd ,nd fok fmdrï msrúfï§s ksjerÈ o;a; ,nd Èu w,a,ia .kakd
;eke;a;ka úiska isÿfkdlrkqwe;;a Tjqkag ;ukaf.a uq,Huh ;;a;ajh úêsu;a f,i jd¾;d fldg
;eìug isÿúu miqj flfrk kvq úNd.hl§ss jeo.;a jk idOlhls'
foaYmd,k mlaIj,g uqo,a ,ndÈu ( ;ukaf.a ld¾hd, ld¾HuKav, mj;ajdf.k heug;a Pkaoodhlhd
iuÕ ixksfõokh i|yd;a foaYmd,k mlaIj,g m%udKj;a uqo,la ;sìhhq;=h' tfia jqjo mqqoa.,hka iy
idud.ï foaYmd,k mlaIj,g uqo,a ,nd Èug tlÕ jkafka tu mlaI n,hg m;ajqjfyd;a lsishï fyda
wdldrhlsska M,m%fhdack ,eìfï n,dfmdfrd;a;=fjka úh yelsh' foaYmd,k mlaIj,g uqo,a ,ndÈfï
wdlD;s folla we;' tkï fmdÿ wdlD;sh^ WodyrK jYfhka cmdkh" m%xYh" iamCoaCofha jeks& iy
fm!oa.,sl wdlD;sh ^WodyrK jYfhka tlai;a ckmofha iy tlai;a rdcOdksfha jeks & wdÈ jYfhks'
flfia fj;;a ;kslru ñka tla l%uhlg whs;s jkafka l%u iq¨ m%udkhla muKlss' úfoaYSh uqo ,a
m%odkh lrkakka foaYmd,k mlaIj,g uqo,a ,nd Èud m%cd;ka;%jdÈ woyia we;s mqrejeishka ;=< jev
le,ìula we;s ùug ks;ru mfyaa fya;=fõ' tnÿ m%odkhka u.ska ;ukaf.a wjHY;d iemsÍu jvd f
ydÈka lrk mlaIhla n,hg f.k taug úfoaYsh n,j;=kag W;aidy ±ßhyelsh' tlai;a ckmoh"
ì%;dkhfha" c¾uksfha iy ´iafÜ%,shdfõ foaYmd,k mlaI j,g úYd, úfoaYSh m%odkhka ,efík úg
tfia ,efnkafka l=uk fya;=jla ksid±hs meyeÈ,s lsßug isÿfjhs' fmda,ka;h jeks we;eï rgj,a fuu
m%Yakh iïmq¾Kfhka uÕyer we;af;a foaYmd,k mlaIj,g úfoaYSh m%Odk ,nd.eksï ;ykï lsßsï
u.sks' uqo,a ,nd .ekSfï l%ufõoh úksúoNdjfhkka hq;=fkdfõkï fyd úYd, m%udKfha m%Odkhka
.ek fya;= ±laúug foaYmd,k mlaIj,g n,mEula ke;akï foaYmd,k mlaIj,g ryfia uqo,a
,ndÿka njg ielflfrk wdKaavqfõ fydo fldka;%d;a iy fjk;a .kqfokq u.ska újD;j
M,m%fhdackk ,efíkúg uyckhd ta ms<sn|j ;ukaf.au ks.ukj,g t,fíkq we;' ue;sjrK
l%shdj,sh foaYmd,k n,h fjkafoais lsßula njg blaukskau msßys hdkq we;'
21
f;dr;=re ,nd .ekSfï yelshdj ( - ish¨u f;dr;=re uyckhdg whs;sh hk Wml,amkfhka
flfkl=g fuh mgka.; yelsh' hï lsis lreKla fy<sorjq fkdlsßug úfYaI fya;=jla fkdue;skï
wdKavqj i;=j we;s f;dr;=re uyck iqnisoaêh ioyd Ndú;hg .; hq;=h n%is,h iy kjiS,ka;h jeks
rgj,a wkq.ukh lrkafka tu l%shd ms<sfj;hs' tnÿ rgj, kS;s iïmdokh fldg ;sfnkafka hï
f;dr;=re fy<s fkdlsßu m%udKj;a fya;= fkdue;s kï wjYH ´kEu flfkl=g f;dr;=re ,ndÈug
ish¨u ks,OdÍka lghq;= l< hq;= njgh' ,eÜúhdfõ fuu mqrjeis whs;sh wdKavql%u jHjia:dfjkau
iy;sl lr ;sfí' 1998 iïu; l< f;dr;=re ±k .eksfï whs;sh iy;sl lsßfï kS;sh u.ska
uyckhdg bv i,id ;sfíkaf ka kS;sfhka úfYaIfhka iSud fldg ke;s ;dlaIKsl jYfhka yels
´kEu wdldrhlska f;dr;=re ,nd .ekSugh' fud,afojdiy fndiakshd y¾i f.dúkd rgj, kS;sh
wkqj rcfha wdh;k Èk 15 la l< f;dr;=re ,ndÈh hq;=j we;'
Ñkfha tlafldá yeg ,laIhla isák Iekayhs k.rh trfgys m<d;a ugÜgfï m%:u f;dr;=re újD;
lsßfï kS;sh 2004 jif¾È ckjdßfha§ iïu; flf<ah' tu k.rh —f.da,Sh uyk.rhlaùfï˜ wruqK
we;sj th wka;¾cd;sl uq,H fjf<o iy kdúl uOHia:dkhla njg mßj¾;kh lsÍug fjfyiù
l%shd;aul úh' B wdKavqlrKh ^wka;¾cd, wdKavqlrKh hk woyig uq,skau iyh ÿka k.rhla jk
mekayhs k.rh wdKavqfõ jev lghq;= újD; lsÍfï cd;sl jYfhka l< hq;= nj f;areï f.k
we;af;a mqrjeishkag jeä jeäfhka f;dr;=re ,nd§u u.ska wd¾Ól l%shdldß;ajh jeä ÈhqKq jk nj;a"
ÿIKh iSudjk nj;a iy ld¾hCIu iy M,odhS wdKavqlrKhla iy;sl jk nj;a f;areï .ekSu
ksidh' 2004 uehs udifha§ Iexyhs k.rh ;ukaf.a úksúoNdjfhka hq;= wdKavqlrk jev ms<sfj<
wrïN l< w;r kj kS;sh l%shdjg ke.Sh' ryis.;Ndjh kshuhla fkdj jH;sf¾Lhla muKla úh
hq;= nj lshk tys ìh iel fkdue;sj f;dr;=re fy<slrk ;;a;ajhla mj;shs' ;uka ms<sn|ju
f;dr;=re we;=¨ wdKavqfõ f;dr;=re wdKavqfõ wdh;kj,ska b,a,d isàug mqrjeishkag" kS;suh
mqoa.,hkag iy fjk;a ixúOdkj,g we;s whs;sh fuu kS;sh u.ska ;yjqre fldg we;s' úfYaI
jH;sf¾L u.ska wdjrKh fkdjk ish¨ f;dr;=re ,nd§ug tu.ska
wdKavqfõ wdh;kj,g kS;suh jYfhka kshu lrkq ,en ;sfí'
udOHh (-
ksoyi iy újD; iudchla we;slsßu ioyd;a j.lSï iy.; wdKavqlrk moaO;shla ioyd;a ksoyia
iajdêk iy nyq;ajjd§ udOHhls' w;HjYHh fndfyda ckudOHfõ§ka >d;khg ,laj ;sfnkaf ka
m%pKav jd¾;d lrñka isáh§ jqjo ;j;a fndfyda fofkl= >d;khg ,laj ;sfnkafka ÿIK jd¾;dlsÍu
ksidh' udOHh iïnkaOfhka ;u m%;sm;a;s .ek ±kqj;a lsÍu i|yd wdKavqj uq,sl uq<O¾u ud,djla
ms<s.; hq;=j we;' idudkH jYfhka lsjfyd;a fuh kS;s mekùug iy isudlsÍug úreoaO;ajh m,
lrhs' fuhg fydo Wodyrkhla jkafka udOHh jdrK m%Yak ms<sn|j ksoyfia y~ f,dal iuq¨fõ§
rgj,a 34 l ckudOHfõ§ka wkqu; l< ksoyia m%jD;a;s i|yd iïuq;shhs
fuu wdh;kh foaYmd,kh ueÈy;aùï j,ska iajdêk;ajh N=la;súÈk w;r" foaYmdk jqjukdj thg
ne¢ mj;shs' thg wjYH iïm;a ,efí' tfukau kS;sfha wdêm;Hhg lem jqkq iajdêk wêlrKj,
iyfhda.h rod meje;a;Sugo tu wdh;khg yelshdj ,eî ;sfí'fuu wdlD;sh wkq.ukh lsßug
W;aidy ±re wh fndfydaÿrg wid¾:l jqfha fuu wfkl=;a wx.hka tlla fyda .Kkdjla Tjqka i;=
fkdjq ksidh'
idudkH kS;sfha úiÿï úkaÈ;hkag idudkH kS;sfhka úiÿï ,nd§ug W;aidy ±re iqúfYaI wjia:djka
f,i hqfrdamd ix.ufha ÿIKh iïnkaO idudkH kS;s iïuq;sh ^1999& yeÈkaúh yelsh' tu.ska i,ld
n,d ,oaf oa úkaÈ;hkag isÿjk ydks iy w,dN i|yd jkaÈf.ùu rcfha ks,OdÍkaf.a ÿIk l%shd ms<sn|
j.lsu ^rcfha j.lSuo we;=¨j& fldka;%;aj, j,x.=Ndjh ÿIKh .ek jd¾;dl< fiajlhkaf.a
wdrlaIdj iy .skqï iy ú.Kkfha mj;sk meyeÈ,s iy ksjer§nj wd§ lreKq iïnkaOfhka'
22
ol=Kq wm%sldfõ§ b;d id¾:l jq kj jev ms<sfj<la jqfha idudkH j;alï wysï lsßfï Wmdh
ud¾.hehs' trg j;alï wysñ lsßfï ld¾hd,h msysgqjd ;sfnkafka rcfha kvq mejeßï ms<sn| cd;sl
wOHCIljrhdf.a ld¾hd,fhys hï foam,la Wmhd.;af;a wmrdO l%shdjlska nj fmkS.shfyd;a th
rchg mjrd .ekSu i|yd wêlrK l%shdud¾. .ekSug tu tllhg n,h mjrd we;' 1998
ixúOkd;aul wmrdO je<elaùfï mk; hgf;a funÿ foam,la rchg mjrd.eksu isú,a kS;sh hgf;a
l, yels h' foamf<ys whs;slreg tfrysj wmrdO l%shdj iïnkaOfhka ovqjï lr ke;;a isú,a kS;sfha
l%shdud¾. u.ska muKla wmrdOlref.a iellghq;= j;alï mjrd .ekSug isú,a foam< wysñ lsßfï
kS;sh hgf;a rchg yelshdj ,eî ;sfí'
uqla;s iy jrm%ido
ÿIKh úfrdaê fldñIka iNd iy fjk;a wmrdO kS;s l%shd;aul lrk wdh;k uqyqK fok nrm;,u
m%Yakhla jkafka by, ks,Odßkag ,eì ;sfík uqla;shhs ^jro ovqjï fkd,eìfï whs;sh & tu.ska
Tjqkag kS;shg ydks fkdjk f,i by<ska iy wE;Ska isáug yelsù ;sfnk kvq úNd.hlg uqyqK
fkdÈfï uqla ;sh hkq'
) wmrdO kS;sfha fyda isú,a kS;sfha ;yxÑ j,g hg;a fkdú iy wmydihg jkaÈ f.ùug isÿùfï
ìfha f;drj jHjia:dohl ;=< l;d lsßug uyckhdf.a f;drd.;a ksfhdacs;hkag ;sfnk bvlv
iy;sl lsßu'
) f;aß m;ajq ksfhdað;hka ys;=jlaldr f,i rojd ;nd .ksñka Tjqka jHjia:dodhlhg iyNd.Súfï
bvlv wysñ lsßfuka Tjqka wdrlaId lsßu'
) oafõI iy.; iy foaYmd,k jqjukdlï u; flfrk kvq úNd. j,g Tjqka ,la lsÍug bv
fkd;eìu'
) foaYmd,{hkag uqla;sh ,ndÈ ;sfnkaf ka m%cd;ka;%jdÈ l%shdj,sh wdrCId lsßu i|yd th ;sfnkafka
kS;shg yiq fkdjk f,i by,ska iy wE;ska isák mqoa., mx;shla ks¾udkh lsßu i|yd fkdfõ'
úksYaphlajre (- wêlrKfha idudcslhka ms<sn| m%Yakh úfYaI wmyiq;d we;s lrkakls' ;ukaf.a
úksYaphlÈ Tjqka w;ska isÿúh yels jrola iïnkaOfhka fm!oa.,sl kvq mejeßh fkdyelsjkfia
Tjqkg uqla;sh ,nd§ ;sfí' ^WodyrKhla f,i Tjqkf.a wêlrK n,h blaujd l%shdlsÍu& foaYmd,k
n,mEï j,ska uqod.eksu i|yd uqla;sh bj;a lrkq ,enqjfyd;a ñi wmrdO l%shd iïnkaOfhkao kvq
mejßh fkdyelsjkfia uqla;sh ,nd§ ;sîu idudkH ;;a;ajhehs' tiaf;dkshdj iïnkaOfhka .;aúg
f.%flda ^GRECO& u.ska lrk ,o ióCIKhlska fmkajd§ ;sfnkafka úksYaph ldrjrekaf.a uqla;sh
bj;alsßfï ´kEu ;SrKhla .; hq;af;a foaYmd,k n,meï j,ska f;drj njhs' th isÿúh hq;af;a
fY%aIaGdêlrKfha iyh ,nk kvq mjrk ks,OdÍhl=f.a b,a,Sula moku fldg f.kh'
ÿIKhg tfrysj igka lsßfï§ tlai;a cd;skaf.a ixúOdkh iy fjk;a ixúOdk w;r f;dr;=re
fnod.eksu jeä ÈhqKq lsÍug mshjr f.k we;s w;r th wdrïN lrk ,oafoa 2002 fmnrjdß udifha
úhkdysÈ mj;ajk ,o wka;¾ wdh;k ÿIKh úfrdaê iyfhda.s;d /iaùfï§h'
iud.ï md,kh (- jk j¾,a g%iaÜ ixúOdkfha f.da,sh j.lssï jHdmD;sh u.ska f.da,sh uÜgñka
l%shd;aul jk m%Odk wdh;k j¾. ;=kla .ek wjOdkh fhduqfldg we;' tkï wka;¾ cd;sl iud.ï
wka;¾ rdcH ixúOdk iy wka;¾ cd;sl rdcH fkdjk ixúOdkhs' fuys wruqKq jqfha jvd;a n,.;=
f.da,sh ixúOdkh Tjqkaf.a n,mEug hg;ajk ckhdg j.lsfuka neÈisák nj iy;sl lsßuhs'
23
vi
úYajdih iy úksúoNdjh ;yjqre lsßfïÈ wêlrKh i;= ld¾Ndrh
úksYaphldr jreka wmCImd; fkdjkafka kï" ;u rdcldßfhaÈ jD;a;shuh fkdjkafka kï iy
iajdêk fkdjkafka kï ÿIkh msgq±lsfï wr.,fhaÈ wmrdO kS;sh n,.;= wúhla fõ hehs
n,dfmdfrd;a;= úh fkdyelsh' Tjqka o ieneúkau ÿIk kï ;;a;ajhl jvd;a krlh udkj ysñlï
ms<sn| úYaj m%ldYkh u.ska iy isú,a iy foaYmd,k whs;ska ms<sn| wka;r cd;sl iïuq;sh u.ska
wêlrKfha iajdêk;ajh wka;r cd;sl jYfhka ms<sf.k we;'
fuys ;srkd;aul j¾Okhla f,i úúO jq rgj,a .Kkdjlsla meñKs w.% úksYaph lrejka úiska
wêlrk l%shdud¾. ms<sno nex.f,d¾ uq, O¾u ^2002& iïu; lr.kq ,eìh' tu uq,O¾u u.ska
ms<sf.k we;af;a wêlrKfha m%ñ;sh mj;ajd .eksug msysgqjd ;sfnk iajdêk yd wmCImd;
wdh;kj,g úksYaphlrjreka ;u l%shdldß;ajh ms<sn| j.lsj hq;=njhs'
hqfrdamsh ikao¾Nh ;=< fuu fCIa;%fha m%Odk WmlrK .kkdjla we;' tajd w;r hqfrdamfha
úksYapldrjrekaf.a m%{ma;sh hqfrdam ix.uh ilia l< úksYaphldr jrekaf.a iajdêk;ajh
ld¾HCIu;djh iy ld¾hNrh ms<sn| ks¾foaYh iy 1998 È nyqmd¾Yúl /iaúulska iyNd.s jqjkaf.a
wkqq ue;sh ,;a úksYaphldrjreka i|yd jq hqfrdamd ix.u jHjia:djo fjhs'
úksYapldrjreka m;alsßfï l%shdud¾. ks;ru mfya újdod;aul fjhs' fndfydafokd úYajdih lrkafka
foaYmd,kh Wkkaÿjkafka ;ukaf.a jqjukdjka bgqlrk wh úksYapldrejreka f,i m;alsßug
mukla njhs' wêlrKfha iajdêk;ajhg ydks fkdjk mßÈ wêlrk m;aúï isÿlsßug iy tu isoaêka
l<uklrkh i|yd fndfyda rgj,a ilia fldg ;sfnk ke;fyd;a ilia lrñka isákd wdh;kh
jkafka wêlrkfha iNd ìyslsßuhs' fuu wdh;k wKavqfõ wfkla wdh;kj,ska fjkafldg ilia
lrk w;r úksYaphldrejkaf.a f;drd .eksfïÈ iy Tjqkag Wiiaúï Èu;a wêlrkh moaO;sh ms<sn|
wêCIkh lsßuh;a tys úkh mj;ajd .eksu we;=¨ n,;, thg ysñfjhs'
wêlrKfha úYd, msßila ÿIKh jq ;;a;ajhla ;=< flkakshdfõÈ yd blajfodrfhÈ fmkakqï fldg
we;s mßÈ fuu ;;a;ajhkag m,sshï l< yels hdka;%Khla f.dv k.d .; hq;=j we;'
vii
úOdhl jHjia:dodhl iy wêlrk hk wxY ;=k w;r ia:djr iy ;=,k l%u mj;ajd .eksfï l%u iy
l%shdj,s
iqms,smkak;d moaO;sh iy ;sria j.lsï funÿ moaO;shla u.ska isÿlrkq ,nkafka tys ish¨ WmlrK ^
md¾,sfïka;=j wêlrKh" isú,af iajh" udOH isú,a iudch jeks & iïu;hla f,i l%shd;aul lsßug
ie,iaùu iy tla tla meje;au tla wfklg fiajh lsßu iy fiajh ,eìu iy tlla wfkla ish,a,
fyda bka iuyrla wdrlaId lsßu wÈhhs' fuu moaO;sfha l=¨kla jq tla wjhjhlska ^ohdnr tldêm;s
jYfhka & fyda t,le¨kq lsysmhla u; muKla ilia jqj;a kï th lvd jeáug ;sfnk bvlv b;d
wêlh' wdKavqj iïnkaOfhka mj;sk úYajdih iïmq¾Kfhkau mfya ìojeá we;akï iy fodr.+¨
,df.k lrk ;srK .eksfï ms<sn| uyckhd nrm;, f,i iel lrkafka kï túg isú,a iudchg
;ukaf.a cd;sl iqms,smka;d moaO;sh j,g iyhùu ioyd l< yels ;sria j.lsï iy.;Ndjh
Yla;sfu;a lsßfï ld¾hh ms<sn|j by, ms,s.eksula we;sfõhs'
jd¾;d l<uKdlrKh
fulaIsfldfõ f;dr;=re ±k.eksfï ksoyi ms<sn| kS;sh 2002 wfm%,a udifhÈ iïu; lrk ,o w;r
tu jd¾;dj i|yka jqfha rdcH jd¾;d w;a msgm; jeo.;a /iaùïj, jd¾;d jqjudrefjka
uyckhdf.ka jikafldg ;nd .kq .nd w;r jeo.;a ;Srfka .;a wdldrh ms<snoj ks,jd¾;d lsisjla
fkdue;s ;;a;ajhla mej;sfka' fndfyda wjia:dj,§ ks, jd¾;d úkdY lrkq ,enq w;r tfia ke;
fyd;a ks,Odßka ks,fhka bj;a hk úg tjd /f.k hkq ,eìh' m%Odk f,aLkrCIl ks,odßkaf.a
fiajh j.lsu iy.; Ndjh mj;ajd .ekug b;d jeo.;a úh yelafla funÿ ;;a;ajla hkdÈh tli;a
rdcOdksfha fuu ks,h orkq ,nkafka ;r.ldß l%shdj,shla ;=,ska m;alrkq ,nk rdcH ks,odrhl=
úisks'
VIII
wxYsl jYfhka yd moaO;s uÜgñka jk jk fidhd .eksfï
kshñ; l%shdj,sh khsðßhdj úYd, f,i ÿIKhg ,lajq rgla jqjo tys b;d id¾:lj kj l%shdud¾hla
kï uOHu rcfha ñ,È .eksï msßisÿj isÿlsßu i|yd kshñ; l%shdj,sh ld¾hd,h ìyslsßu whjeh
ksßlaIKh iy ñ, nqoaÈ tllh tys fjk;a wdldrhlska yÿkajkq ,nkafka kshñ; l%shdj,sh jYfhka
'
24
whjeh ksßCIKh iy ñ, nqoaê tllh ys wruqKq j,g we;+,;a jkafka
) ±kg mj;sk rdcH m%;sm;a;s$ Ndú;d w;r .egqï iu;h lrñka tajd rcfha ñ,§ .eksï i|yd
hdj;ald,Sk lsßu'
) úfYaIs; ñ,§ .eksfï l%shdud¾.j,È kshñ; l%shdj,sh wkq.ukh lrkafkao kekao @ ú.kkh
;srKh lsßu'
) ñ,È .eksfï l%shdj,shg jeä wjxl nj;a j.lsï iys; nj;a iy úksúoNdjhla yÿkajd§u'
) uOHu rchg lrk ish¨ iemhqï i|yd ñ,È .eksfï m%ñ;Ska iy uq,sl iqÿiqlï kshu lsßu yd
hj;a ld,sk lsßu'
) whjeh u.ska wkq.ukh fldg ;sfnk jHdmD;s muKla l%shdjg kef.k nj iy;sl lsßu wdÈhhs'
fldka;%;a m%Odkh lsßfï l%shdj,sh í' tï' m's whs' wxYh úiska fydÈka mßlaIdjg ,la lrkaf ka
jHmD;sh uq,Huh jYfhka úplaCIk mokula u; msysgd l%shd;aul lrkq ,nk nj iy fgkavrh
,nd .kakd iud.ug th M,odhs f,i bgqlßfï yelshdj fidhdne,su i|ydh fuhska wkjYH
wmf;ahdï j,ld.ekSug fuka jHdc jHmD;s i|yd uyck uqo,a wh: f,i fhoùu keje;aúugo
yelsú ;sfí'
n,m;% ,nd§u
fnd,súhdfõ lrk ,o m%;sixialrKj,g wKavqf õ ish¨ ñ,È .eksfu l%ufõo iy ñ, ms<sn| o;a;
m%isoaO lsÍuo we;=<;ah wjYH lrk ,sh lshú,s iy .kqfokqj, kshu ñ, ±lafjk fmdaiag ¾
m%o¾Ykh lsÍug rcfha ish¨u ld¾hd,j,g ±ka kshu flg ;sfí fufia isÿfldg ;sfnkafka rcfha
fiajhka w,a,ia b,a,Su je,elaùug iy mqrjeishkag ;u .kq fokq j,È w;r ueÈhl= fya fiajh
,nd.eksfï wjYH;djh bj;a lsßugh fï iu. Okd;aul ksy~;djh ms<sn| m%;sm;a;s yÿkajd§
;sfí' thska woyia jkafka hï jD;a;shuh n,m;%hla fudag¾ r: ,shdmÈxÑ lsßula fyda fjk;a rdcH
iy;slhla b,a¨ï lrk mqrjeihl=g Èk 51 la ;=, m%;sfYam lsßula fkd,enqfkd;a ;ukaf.a
b,a¨ïm;%h bfíu wkqu; jqnj ie,lsug kS;suh jYfhka bv ,nd§ ;síuhs'
fmd,sish bkag¾fmd,a
(INTERPOL) cd;ka;r wmrdO fmd,sia ixúOdkfha bkag¾fmd,a i|yd ks, jYfhka fhdok
flákduh whs is'ã'´' bkag¾fmd,a
(ICPO- Interpol) hkakhs tyd l%shdldß;ajh jkafka f,dj mqrd fmd,sia fiajdjkays tldnoaO;djh
jeä ÈhqKq lsÍuhs' Tjqkag ÿIKj,g tfrysj jev lsÍfï úfYaI lKavdhul iyh ,efnkakg wu;rj
f,dj mqrd fmd,sia fiajdjkays ÿIkj,g tfrysj igka lsßfï m%ñ;sh ud,djla o tu.ska ixj¾Okh
fldg ;sfí' fmd,sia yuqod$ fiajd j, ÿIKj,g tfrysj igka lsßug th ilia fldg we;s f.da,sh
m%ñ;Skaf.a wruqKq jkafka idudðl rdcHhkays fmd,sia yuqodj, by, wjxl Ndjhla iy;sl lsÍuhs'
fmd,sia ks,Odßhl= lrk ÿIkhla nrm;, wmrdO l%shdjka f,i ie,lSu iEu idudðl rdcH wdh;k
;sfík ms<s.ekSuhs' tys fjk;a m%ñ;Ska w;r wjxl iodpdr;aul iy M,odhs l%shdldß;ajhla
mj;ajd.ekSu i|yd by, m%ñ;ska we;s lsßu iy mj;ajd .eksu;a fmd,sia fiajd j, id¾:l;ajfha
by, uÜgula mj;ajd .eksu mßlaIdlsßu iy l%shd;aul lsßu i|yd M,odhs hka;%Khla we;s lsßu iy
mj;ajdf.k hduo fjhs' wjYH;djh we;s lsßu iy mj;ajdf.k hduo fjhs' wjYH;djh we;s
idudðl rdcHhkak fmd,sia fiajdjkah wjYH m%dfhda.sl iyh iy mqyqKqj ,ndÈfï l%shdud¾.
bkag¾fmd,a wdh;kh ±ka ixj¾Okh lrñka isáhs'
iqms,smkak;d mßCIdj (- f;drd.; l=Kq wem,a f.â mßCIdjg ,lalsßfï yqfol,d l%shdud¾. fjkqjg
fmd,sia fiajfha iqms,smkak;djh ms<sn§j ksrka;r wjOdkhg ,lalsÍu iy;sl lsÍfï l%shd moaO;s ±ka
ixj¾Okh fldg we;' fuys isÿlrkq ,nk iqms,smkak;d mßlaIdj ksúfhda¾la iy ,kavka jeks uy
k.r m%foaYj, § úfYaIS; jeo.;a l%ufõohla njg m;aj ;sfí'
ksúfhd¾la fmd,sia fomd¾;fïka;=fú (NYPP) wNHka;r lghq;= ìhqfrdaj ksõfhdalays ±ks ilia
fldg we;s l%uhla wkqj fmd,sisfha we;eï okakd ÿIK wkqj tkï uy u. u;a øjH fjf<kaol=f.a
25
u;a øjH fyda uqo,a fyda fidrlï lsßu jeks isÿùï fmd,sia ks,Odßkaf.a iqms,smkak nj ^iDcqnj &
mßlaCId lsßug fhdod.kq ,nhs tu mßlaCIdj,ska wiu;a jk ks,Odßkag tfrysj úkh mshjr .eksu
fyda Tjqka fiajfhka bj;a lsßu isÿlrkq ,nhs'
fuu ixl,amh fmd,sia jev lghq;=j,g muKla iSud úh hq;= ke;' we;eï rgj, úksYaphldr
jrekaf.a fm!oa.,sl ldur j, isÿ lrkq ,nk kS;súfrdaê l%shd ksrsCIKh i|yd wmrdO mßCIdKfha
idudkH l%shdj,shla f,i ryis.; remjdyskS leurd fhdod.kq ,nhs' úksYaphldrjreka iy kS;s
fCI;%fha jD;a;slhka w;r isÿjk ÿIk .kqfokq fuu leurd u.ska yiqlr.kq ,nhs' rdcH wxYh
uyckhd iuÕ .kqfokq lrk fjk;a ;ekaj,§ úfYaIfhkau f¾.=j jeks keklÈ o fujeks l%shd
ud¾. fhod .eksfï yelshdj we;'
B ñ,È .eksfï iy B wrïNlrúh wh: l%shdjkag tfrysj ;sfnk ;j;a n,.;= WmlrKhla kï
wka;¾cd,hhs rgj,a .kKdjla ^fuCIsflda" Ñ,s" flf,daïìhd iy b;du ue;l§ TiaÜ %hd& iy m%Odk
kd.ßl iy .Kkdjla ^WodyrK flßhdfõ äu,a& ;ukaf.a ish¨u ñ,È .ekSfï f;dr;=re moaO;sh
fjí wvúhl m%o¾Ykh lsÍug lghq;= fldg we;s w;r tys ,sms f,aLkj,g ksoyfia msúiSug
wjia:dj ,nd§ ;sfí' fuh ;ju;a fydÈka ixj¾Okh ù ke;s w;r bf,lafg%dksl l%u ;ju;a b;du;a
úYajdikSh ù ke;'
cx.u ÿrl:k 1996 fkdjeïn¾fha fifk.d,ays m,d;a md,k ue;sjrKfh§ ÿIkh msgq ±lsug
l%shdlsßfuka cx.u ÿrl:kj, m%fhdackh fmkajdÈ ;sfí fifkyd,a iajfoaY weu;sjrhd w,a,d
.kakd ,oafoa Tyq ùjD; cx.u ÿrl:khla bÈßfha my;a yäka ÿIkh isÿjqnjg l< ms,s.ekSula ksidh
tys m%;sM,h jYfhka ue;sjrKh wj,x.= lsßug ckdêm;sjrhdg isÿúh' miqj
26
;yxÑlrKh m%Odk ngysr iud.ïj,g tfrysj f,fida ys meje;s ÿIk isÿúï yd wmrdO kvq úNd.
u.ska iud.u .Kkdjla f,dal nexl=j u.ska ;yxÑlreKhg ^ke;fy;a wdhdÿ f,aLK .; lsßug &
,lalrkq ,eìh w,a,ia ,nd ÿka njg fy<sorõjqjka ñ, kshul lsßï fyda ñ, .kka bÈßm;a lsßfï
wh:d l%shd isÿ l< jq;a ke;fyd;a m%ñ;sfha f;dr fyda m%ñ;sfhka ì, NdKav fyda fiajd iemhsu;a fia
lf<a' ks,Odßka ±kqj;a jqj;a ke;;a tjekakla wdKavqj iu. wk.;fha .kqfokq lsßug ;yxÑ
mekúï hq;a;sh fuh È.= ld,skj fyda iqÿiq ld, mrdihla i|yd isÿ l< yelsh' Tjqkag my; i|yka
wdldrfhdo l%sh l< hq;=h'
³ Tjqkaf.a ld¾h idOk neÿïlr mjrd.eksu iy jkaÈ f.ùug kshu lsßu tkï uq,sl jYfhka
wdKavqjg iy ;rÕldß b,a¨ï lrejkag hk fomd¾Yjhg'
ùid m%;sfCIamlsßu ;j;a w¨;a fidhd.eksula kï ue;l isg tlai;a ckmoh lrk mßÈ ;u ;ukaf.a
rgj,È ÿIk fpdaokd t,a, jq foaYmd,k{hskag tlai;a ckmohg we;=¨ùug úid ksl=;a fkdlsßuhs'
ÿIkh isÿjkaf ka rdcH wxYh ;=< muKla fkdfõ th rdcH yd fm!oa.,sl hk wxY fol iïnkaOj
rdcH ñ,§ .eksfï .kqfokq j,g iSudù ke;' rfÜ ;rÕldß;ajh m%;sm;a;sfhka fufyhùu isÿúh
hq;= wd¾Ólfha we;eï wxYj, fjf<om, n,h whq;= f,i fhdod.kakd iud.ï u.ska fm!oa.,sl
wxYfha iud.u w;ro ÿIK isÿúh yelsh' wd¾Ól l%shdldß;ajh wdrlaId lsßu iy j¾Okh lsßu
ioyd;a fm!oa.,sl wxYfha l%shdldß;ajh ;=, iqms,smkaknj iy;sl lsßu i|yd;a fydo ;r.ldß;auh
m%;sm;a;shla ixj¾Okh lsßu w;HjYH l%shdjls' tu.ska fm!oa.,sl wxYh l%shd;aul úh hq;= kshu
wdlrh ;SrKh jk w;r tu.ska isÿjkafka tys id¾:l;ajh u.ska ish¨fokdf.a wjYH;d jvd
fydÈka imqrd,Suhs' fydo ;r.ldß;ajh m%;sm;a;shla ixj¾Okh lsßfï uq,sl wjYH;djh jkafka
fjf<om, jxpdj,g ;sfnk bvlv wju lsßuhs'
ks.ukh wm id¾:l;ajh w;alrf.k ;sfnod rdcH wxYfha iyiq ixj¾Ok b,lal j,g rdcH wxYfha
wdpdr O¾uj, n,mEu ±ka oYlhlg jeä ld,hla ;siaf ia cd;HKa;r m%cdj fï iïnkaOfhka jev
lrñka isá;s tys m%;sm<hla f,i cd;Hka;r iïuq;sj, fjí wvúhla ks¾udKh ù we;s w;r we;eï
iïuq;s l%shd;aul úu ksrslaCIKh lsßfï úêúOdk fhdod we;s w;r we;eï iïuq;s iïnkaOfhka
;ju;a tnÿ ;;a;ajhla ke; fl;rï wúksYaÑ; jqjo fïjd fndfyduhla l%shdjg ke.su u.ska
j¾Okh lr .ukalr ;sfí' fuu W;aidyhka w;r tlai;a cd;skaf.a ixúOkdh yd fm!oa.,sl
wxYfha m%Odk wdh;kj, jqjukdj u; ilia jq f.da,sh ixhqla; ^GLOBAL COMPAET& jev igyk iu.
2004 mqks udifha Èh;al< ÿIK úfrdaê oijk uq,O¾uh iu. m%fhdackjk fjkila <.dlr
.eksfï yelshdj we;' tys Wkkaÿj olaj k iqt j¾Okhla jkafka hq' tia' tâ ^tlai;a ckmo wdOdr&
wxYh wefußldkq fvd,¾ ì,shk 5 la wruqo,la iliq wNsfhda. ioyd fjka lsßfuhs' ie,ls,a,g .;
27
hq;= lrKhla f,i f.da,Sh ixj¾Okh ioyd kj ixhq;shla ixj¾ê; rgj,ska jeä jeäfhka
uq,HdOdr iu. ixj¾Okh jk rgj,ska jeä jeäS
j.lsï tlg .eg .eiSu ie,lsh yelsh'
cd, rdoj;a u;=ùula iu. fuu j¾Okhla fõ.j;a ù ;sfí' tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh ;=< wka;¾
- wdh;k ÿIK úfrdaê iïnkaëlrK /iaùu ^ÿIK úfrdaê cd;Hka;r lKavdhu& f.dvk.d we;' ´'
B'ã' ã' rgj, ixj¾Okh wdOdr lKavdhu ^DAC& m%Yakh .ek l%shdlrñka isáhs' w;a±lsï fnoyod
.eksug iy iïm;a yjqf,a mßyrKh ioyd wdOdr fok rgj, lKavdhula f.dvk.d ;sfí'
cd;Hk;r jHdmdßl .kqfokqj,§ w,a,ia §u ms<sn| l%shdldß lKavdhfï l%shdldrs odhl;ajh hgf;a
ilia l, cd;Hka;r jHdmdrsl .kqfokq j,os úfoaYSh rdcH ks,Odßkaf.a w,a,ia .eksï j,g tfrys
´' B' ä' ä' ã' rgj,a iïuq;shg w;aika l< msßila f,i .%sflda ^GREO& fyj;a ÿIkhg úreoaO rdcH
lKavdju iudkhka ms<sn|j .Kka ne,sula lrñka isáhs' fkmdä ^NEPAP& hgf;a Wm iyd;%
wm%ldfõo fuu l%shdj,sh l%shdjg k.ñka mj;shs' ´' B' iS' ã' rdcH lKavdhu ;u idudðl rgj,a
w;r fukau Bg tydfú m%¨,a uÜgñka f,dalfhao rdcH wxYfha wdpd¾ O¾u fCIa;%fha fydou
Ndú;dhka j¾Okh i|yd kdhl;ajh fñka isáhs
wdKavq fukau fjk;a who ±ka tl/ia fjuka isá;s ÿIkhg tfrys md¾,sfïka;= uka;%sjreka ^GOPAC&
wêlrK iqms,smkak;d lKavdhfï w. úksiqrejka rdcH iqms,smkak;d wOHdhk cd,h ^PIEN& hgf;a
tl;=ù we;' wdpd¾hjreka iy mqyqKq wdh;k ÿIKh úfrdaê fldñiu iuÕ cd;Hka;r jdkscH
uKav, fjd,akia n¾. uq,O¾U hgf;a tlajk cd;Hka;r nexl= wdÈh fuhg we;=,;ah' ieu rglu
mdfya isú,a iudc lKavdhu l%shd;aulj isáhs' wdh;k.; fjialï isÿlsßu" uyck odhj;Ndjh
j¾Okh lsßu io Èkm;d ðú;fha§ mqrjeishka n,i;= lsßu jeks l%shdjkays Tjqyq fh§ isá;s'
cd;sl ;,fha§ fõ.j;a ke.aula iys; bf.kSfï jl%hla È.gu j¾Okh fjhs' kj fuj,ï iy
fhduqùï ilia fjñka mj;shs tu ud¾.fha§ fndfyda mdvï bf.k .ekSuo isÿfjñka mj;shs' tajd
w;r my; ioyka oE we;=,;ah'
1'w¨;ska m;ajq ckdêm;sjrhd ÿIK úfrdaê m%;sixialrK lsÍug fm!oa.,slj lemùu m%udKj;a
fkdjk w;r ta i|yd mßmd,kfha yeu wxYhlskau fydo iyhla ,eîu w;HjYH fjhs'
2' ÿIK úfrdaOh by,ska biau;= lrñka kdhlhka n,hg m;a jq úg jydu ÿIkh wvqlsÍu i|yd
uyckhdf.a n,dfmdfrd;a;= h:d¾;jdÈ fkdjk ;rï by< uÜgfï úh yelsh' tys m%;sM,h jkaf ka
blau;ska l< lsÍug m;aùuhs'
3' iudj§u jeks ± uyckhdf.;a úmCIfia;a úfrdaêhg ,laúh yels neúka w;s;sfha leä fj;aùu
ÿIalr úh yelsh'
4' mj;sk rduqj hgf;aa l%shdjg ke.Sug fkdyelsúu yd h:d¾:jdÈ l%shdldß ie,iaula fkdue;sùu
ksid' ÿIk uev,Sfï cd;sl Wmdh ud¾. ks;ru mfya yqÿ m%d¾:kd njg m;afjhs'
6' jydu l< yels fyda úYañ; úiªï fyda ke;s w;r .eTqrg me;=reKq m%Yakj,g ms<shï fh§u ÿIK
u¾Okh wdh;k tllu muKla l< fkdyelsh'
7' wêlrK moaO;sh ;=< ÿIkh me;sß we;s rgj,g ÿIk úfrdaë kS;s u.ska iïmq¾K úi÷ula ,ndÈh
fkdyelsh'
9'ÿIKh ms<sn| m%YaK me;sß mj;sk ;;a;ajhla we;s mßmd,khla ;=< rdcH fiajh uyckhdg fiajh
lsßu i|ydh hk wdpd¾ O¾ñl ye.Su f.dvke.Su w;s úYd, ld¾hhla flfia fjk;a wdl,amj, iy
yeisßfï nrm;, fjkilska f;drj id¾:l;ajhla ,nd.; fkdyelsh' ´keu rdcH wxYhl
m%;sixlrk jev ms<sfj<l m%Odk wxYh úh hq;af;a wdh;sl iqms,smkak;dj l<ukdlrKhhs'
10' ÿIKh je<elaùu rdcH wxYfha iEu l<ukdlrejl=u $ ldßhlu Tyqf.a fya wef.a Èk m;d jev
lghq;= j,§ l< hq;af;a njg m;afjhs' tys f;areu kï r;= fyat< yÿkd .ekSug fukau ÿIk wk;=r
l<ukdrKh iïnkaOfhka ksrka;r mqyqKqjla wjYH jknjhs'
28
11' l<ukd lrejkaf.a leue;a; wkqj yeu úgu ;u wNsu;h i|yd fCIa;%hla fyda mßmd,kfha
leue;a; kS;sh njg m;aùfï ;;a;jhla wjYH ksid iïmqrK iqms,smkak;djh hkak h:d¾:jdÈ
fkdjk iy whym;a m%;sM, fok ;;a;ajhla we;s l< yelsh'
12' fydo m%;sM , ,nd.eksug kï wdOdr fok wdh;k ;uka w;r by< uÜgfï iyfhda.hla iy
iduqysl W;aidyhla mj;ajd .; hq;=h'
rgl ÿIs;nfõ ,l=Kq ixLHdj f,i ±lafjk r: ;ks wxl l%uh ±kqj;a lsÍï j¾Okh i|yd iqÿiq nj
idudkHfhka ms<s.kq ,enqjo tu.ska fCIa;%fha isÿjka j¾Okh ueksh fkdyelsh'tfukau wjOdkh
wjYHjk m%Yak fudkjd±hs yßhgu y÷kd.eksug th WmldÍ jkfka ke;' jdikdjlg fuka fuu
wjYH;d imqrd .eksu i|yd iqÿiq kj m%fõYhka ;=kla u;=ù ;sfí' m<uqjekak tkï
rdcH iqms,smkak;d o¾Ylh u.ska ;ukaf.a wdKavqfõ újD;sNdjh iy j.lsfï iy.;Ndjh iy;sl
lsßfï mqrjeishkaf.a yelshdfõ m%udKh rgj,a mrdihla wdKavqfõ Ndú;hka i,ld n,ñka
m%udK;aulj ,l=Kq .; lsßug bvlv i,id we;'fojekakï tlai;a cd;Skaf.a ixj¾Okh jev
igyk úiska ixj¾Okh lrkq ,enwe;s j.lSï iy.; nj iy úksúoNdjh ms<sn| rgj,a we.hSu
(CONTACT) ms<sn| wdlD;shhs tys m%Odk wruqK jqfha wdKavqj,g ;ukaf.au uq,H l<uklrKh iy
ÿIK úfrdaê l%shdud¾. ms<sn|j iajhx we.hSula lr.eksug wdKavqj,g wdOdrùuhs' f;jk iy
wkq.dkl m%fõYH cd;sl iqms,smkak;d moaO;sj, l%shdldß;ajh is;shï .; flfrhs tu.ska fndfyda
wxYj,ska fuf;la ;snqKg jvd fydo o¾Ykhla ,nd.; yelsh' hula jer§ ;sfío@ fl;eko @
i¾:l;ajhla ,nd ;sfío@yd lr.; tu.ska fidhd .; yelsh isÿlrk,o m%;sixialrK u.ska
id¾:l;ajhla ,nd ;sfíokeoao hkak.; fidhd n,d tyd f;dr;=re ,nd.ekSug ±kg fkdue;s bvla
fïu.ska ,efí'
bÈßhg hd yels jvd;a M,odhs udj;f,i fmkS hkafka wkq.%dyl m%fõYhka folla Ndú;d lsÍuhs'
m<uqjekak m%Odk uÜgñka fhod.ksñka cd;sl iqms,smkak;d moaO;sh Ylaa;su;a lsßug wjOdkh fhduq
lrñka tajd.ek iuia:hla f,i f;dr;=re iys;j wdlrfhka fidhd ne,sh yelsh' fojekak kï
fCIa;%ha isák mqrjeishka iuÕ lghq;= lrñka Tjqkaf.a Èkm;d ðú;j,g n,mdk m%;sm;a;s ilia
lsßug iy l%shd;aul lsÍug Tjqka iyNd.S lr .ekSuhs'
29
úksúo núka hq;a hymd,khla i|yd ks¾foaYhka
^fmdÿrdcH uKav,Sh md¾,sfïka;= ix.uh" f,dal nexl= wOHhk lKavdhu iy >dkd md¾,sfïka;=j
tlaj ls%hd;aul l< —f;dr;=re oek.ekSug we;s whs;sh˜ i|yd fokq ,nk ks.ukhka&
30
2' Ndú;fha wjldYhka
rdcH wdh;kj, ks,OdÍka Tjqkaf.a ;k;=r l=ula jqj;a Tjqkaf.ka f;dr;=re oek.ekSug
uyckhdg we;s whs;sh meyeÈ,sj i|yka úh hq;=h' úfYaIfhkau uyck fiajhg lemjQ wdh;k
fuu kS;shg hgkafõ' CPA lKavdhu ol=Kq wms%ldfõ mj;sk hï whs;shla wdrlaId lsÍu ms<sn|
wjYH lreKl§ fm!oa.,sl wdh;kj,ska mjd f;dr;=re oek.ekSug we;s whs;sh ;yjqrelsÍu
ms<sn|j fuu lKavdhu úiska m%Yxidj m<fldg we;'
5' msßjeh
f;dr;=re oek.ekSug b,a¨ïlrejka úiska f.úh hq;= uqo, Tjqka wffO¾hhg m;a fkdlrkiq¿
úh hq;=h' kS;Hdkql+, f.jqï l%uhla we;s lsÍfï§ my; i|yka lreKq i,ld ne,sh hq;=fõ'
5'1a b,a¨ïlrejka uqo,la f.úh hq;af;a f;dr;=re msgm;a lsÍu i|yd hk uqo,g iudk uqo,la muKs'
5'2b fm!oa.,sl f;dr;=re jeks we;eï f;dr;=re fkdñf,a fyda b;du;au wvq uqo,lg ,nd.; yelsúh
hq;=h'
31
5'3c ks,OdÍka ;u jd¾;d uyckhdg myiqfjka ,nd.; yels whqßka ilia fkdfldg ;sîu
fya;=fjka f;dr;=re b,a¨ï lrkakka lsisfia;au wêl úhoulg hg;a fkdúh hq;=h'
5'4d f;dr;=re ,nd.ekSu i|yd isÿlrk ,o f.ùulska miqj ksYaÑ; ld,iSudjla ;=< f;dr;=re
imhkakfka ke;skï tu uqo,a kej; ,ndÈh hq;= w;r b,a¨u fkdñf,a imqrd,sh hq;=fõ'
5'5'e f;dr;=re ,nd§u fjkqfjka b,a¨ïlrejkaf.ka uqo,a whl< hq;af;a m%udKh iy
ixlS¾K;djfhka jeäkï muKs'
5'6f f.úh hq;= uqo, b,a¨ïlrejkaf.a f.ùug we;s yelshdj u; fjkia l< hq;=h'
32
f;dr;=re oek.ekSfï§ kùk ;dlaIKh úfYaIfhkau wka;¾cd,h jeo.;a odhl;ajhla imhhs'
tfukau tys m%;sM,hla f,i hymd,kh m%j¾Okh fõ' Wiia ;;ajfhka hq;a f,aLk
mj;ajdf.k hdu m%j¾Okh lsÍu iy tajdg myiqlrKh ,nd§u kj ;dlaIKh u.ska isÿflf¾'
33
12'3 iajdëk mßmd,k wdh;k u.ska f;dr;=re oek.ekSug we;s whs;sh ms<sn| kS;s ls%hd;aul lsÍu
;yjqre lsÍug o j.n,d .; hq;=fõ' rdcH wdh;kj,g fï ms<sn| ls%hdldÍ;ajh iudf,dapkh
lsÍfï j.lSu o óg we;=<;a fõ' iajdëk mßmd,k wdh;kh jd¾Islj md¾,sfïka;=jg jd¾;d
l< hq;= w;r Bg wu;rj o wjYH wjia:djkaj,§ md¾,sfïka;=jg jd¾;d l< hq;=fõ'
12'4 wfkl=;a kS;Ska" f;dr;=re oek.ekSug we;s whs;sh ms<sn| kS;sh iu. .e<fmkafkaoehs ;yjqre
lsÍuo iajdëk mßmd,k wdh;k i;= ld¾hhls' mj;sk wfkl=;a kS;Ska f;dr;=re oek.ekSug
we;s whs;sh ms<sn| kS;sh iu. fkd.e,fmk wjia:dj,§ ta ms<sn|j úuid ne,Su;a kj kS; s
iïmdokfha§ tajd iu. fuu kS;sh .e,fmkafka oehs hkak ms<sn|j fidhdn,d lghq;= lsÍu
fuu wdh;k i;= ld¾hNdrhka fõ'
34
14'2 Pkao fldÜGdY ld¾hd, fukau úúO uÜgñka f;aÍm;aj we;s ks,OdÍka o md¾,sfïka;=fõ
újD;Ndjh m%j¾Okh lsÍug fhdod.; hq;=h'
14'3 úfYaI wjia:djl yer lñgq /iaùï uyck;djg újD;j meje;aùu idudkH ms<s.ekSula úh hq;=h'
úfYaI /iaùula fyda /iaùulska fldgila uyckhdg újD; fkdfldg meje;aùu wjYH jQ
úfgl§ ta ms<sn|j ck;djf.ka úuiSula l< hq;= w;r tfia lsÍug fya;= uyck;djg oekqï Èh
hq;=h' —md¾,sfïka;=j iy udOH /iaùï˜ ms<sn| jd¾;dfõ 8'9 ks¾foaYh CPA lKavdhu úiska
ie,ls,a,g f.k we;'
ks.uk
f;dr;=re oek.ekSug we;s whs;sh ms<sn| ks¾foaY ls%hdjg kexùfï§ fmdÿrdcH uKav,Sh
rgj,a w;r úYd, fjkialï mj;sk nj CPA lKavdhu y÷kdf.k we;' ta iu. fmdÿrdcH
uKav,Sh rgj,a wfmalaId lrkq ,nk uQ,sl m%ñ;Ska fuu ks¾foaYj, wka;¾.;ù we;s nj wms úYajdi
lrkafkuq' fuu ks¾foaY ls%hdjg kexùug wjYH mshjrhka yels blauKska .kakd f,i wm
fmdÿrdcH uKav,Sh rgj,aj,ska iy tajdfha md¾,sfïka;= uka;S%jrekaf.ka b,a,d isákafkuq'
35
¥IK úfrdaë iy ta wdY%s; wfkl=;a kS;s ms,sn| idrdxYhla
1954 w,a,ia mk; iy 1994 wxl 19 ork w,a,ia fyda ¥IK úu¾K flñIka iNd mk;
1994 wxl 19 ork mk; uÕska rch úiska w,a,ia yd ¥IK ms,sn| fpdaokdjka ms,sn|j úu¾IKh lsÍu
i|yd fldñiula ia:dms; lrkq ,eìks¡ fldñiu idudðlhka ;sfofkl=f.ka iukaú; jk w;r thska
fofokl= úY%du,;a fYA%IaGdëlrK úksiqrejrka úhhq;= fjhs¡
w,a,i ms,sn| w¾:ksremkh 1954 wxl 11 ork w,a,ia mk;g wkqj zlsishï mdßf;dAIslhla msßkeóu"
ta i|yd fm<Uùu fyda tjekakla ms,s.ekSuZ w,a,ila f,iska ye¢kafõ¡
¥IKh w¾: olajkq ,nkafka rcfha fiajlhl= úiska my; ljr fyda ls%hdjla isÿlrñka rchg jerÈ
iy.; fyda kS;súfrdaë mdvqjla isÿlrk fyda ;ukag fyda fjk;a whl=g jerÈ iy.; fyda kS;súfrdaë
m%;s,dNhla w;aùug fya;=jk wdldrfhka lghq;= lsÍula f,isks¡
rcfha fiajlhl= f,i iajlSh ks,h fya;=fldgf.k ;ukaa úiska isÿl< hq;= lsishï ls%hdjla
isÿlsÍu fyda fkdlr yeÍu
tjeks ls%hdjla isÿlsÍug fyda lsÍfuka je,lS isàug rcfha fiajlhl=g fm<Uùï lsÍu
rcfha fiajlhl= f,i ;ukag ±k.ekSug ,efnk f;dr;=re fhdod.ekSu
ish ks, uÜgñka ;SrK .ekSï i|yd iyNd.Sùu
ish ks, uÜgñka ljr fyda ;eke;a;l= fj; lsishï ls%hdjla isÿlrk f,ig fyda lsÍfuka
je,lS isàug fm<Uùï isÿlsÍu
ÿIKhg jrolrejk whl=g jir 10 lg fkdjeä isro~qjula fyda re¡ 100"000 lg fkdjeä ovhla
fyda ta folskau o~qjï l<yel¡
wruqK ixfYdaê; 1954 wxl 11 ork w,a,ia mk; hgf;a w,a,ia flduidßiajrhd fj; bÈßm;ajk yd
Tyqg ±k.ekSug ,efnk w,a,ia ms,sn| fpdaokdjka iïnkaOfhka úur¾IKh lsÍfï n,h w,a, ia
fldñiu i;=fõ¡
fldñifï n,;,
my; n,;, fldñiu i;=fõ¡
,sÅ; yd jdÑl idCIs ,nd.ekSu
Èjqreï msg idCIslrejkaf.ka m%YaK lsÍu
f,aLK fyda fjk;a idCIs bÈßm;a lrk f,ig nexl=" foaYSh wdodhï fomd¾;fïka;=j fyda
fjk;a ´kEu wdh;khla fyda ;eke;a;l= fj;ska b,a,Sï lsÍu
lsishï ;eke;a;l= ráka msgùu je,elaùu
ljr fyda ia:dkhlg we;=,;aj TkEu f,aLKhla fyda øjHhla ;ykug .ekSu
ÿ¾j,;djhka
úu¾IK lghq;= isÿlsÍu i|yd wjYH ks,OdÍka ,nd.ekSug fldñiug fmd,siam;s fj;o"
mßmd,k lghq;= iïnkaOfhka rdcH mßmd,k wud;HdxYh flfryso r\ mej;Sug isÿj we;
fldñifï wOHCIjrhd ckdêm;sjrhd úiska kï lrkq ,nk w;r Tyq j.lshkafka
fldñiug fkdj ckdêm;sjrhdgh¡ ta wkqj Tyqf.a OQrld<h iaÓr tlla fkdjk w;r
ckdêm;sjrhdg Tyqj ;k;=ßka bj;a lsÍfï n,h ysñh¡
úu¾IKhla wdrïN lsÍug kï fldñiu fj; w,a,ila fyda ¥IKhla iïnkaOfhka ,sÅ;
meñKs,a,la ,eìh hq;=h
36
bÈßm;aj we;s woyia
fldñifï idudðlhka jir 3 l ld<hlg fkdj jir 5 l OQr ld<hla i|yd m;al< hq;=h
úY%dñl fYAIaGdêlrK úksiqrejreka fldñiug m;alsÍu wêlrKfha iajdëk;ajh flfrys
n,mEï we; l<yel
YS% ,xldj ;=, idCIslrejkag /ljrkh ie,iSfï l%ufõohla fkdue;¡ hïfyhlska meñKs,a,
wi;H tlla nj fmkS .shfyd;a meñKs,a, bÈßm;a l< ;eke;a;d tfrysj mshjr .ekSfï
yelshdj mk;ska ,nd§ we;¡
iuyr rgj, iq¿ jerÈ lñgqjl;a uÕska úNd. lrkq ,nk w;r pQÈ;hkag ish ;k;=rej,ska
b,a,d wiaùfuka yd ovhla f.ùfuka kvq mjrkq ,eîfuka ksoyia úhyel
jdÑ; meñKs,s" ks¾Kdñl fm;aiï yd mqj;am;a jd¾;djka mjd mokï lr.ksñka úurAIK
isÿlsÍfï n,h fldñiu fj; mej;sh hq;=h¡ fydxfldx ys w,a,ia fldñiu fj; meñKs,s
bÈßm;a lsÍu i|yd meh 24 mqrd ls%hd;aul ÿrl:k wxlhla we;¡
úu¾IK isÿlsÍu i|yd m<d;a uÜgñka tall msysgqúh hq;=h
¥IKfha whym;a m%;sM, iïnkaOfhka ck;dj ±kqj;a l<hq;=h
fldñiu wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms,sn| fldñiu f,iska ye¢kaùu jvd WÑ;h¡ thg
uQ,Huh iajdëk;ajhla mej;sh hq;=h¡ rdcH wdhkhka úiska wruqo,a wh:d f,i Ndú;d
fkdlrk njg fldñiu úiska wëCIKh l<hq;=h ¡
j;alï yd nerlï m%ldYlsÍfï kS;sh ^1975 wxl 1 ork mk;" 1988 wxl 74 ork mk;ska ixfYdaê;
1985 wxl 29 ork mk;&
wruqK fuu kS;sfha wruqK jkafka foaYmd,{hska" rcfha fiajlhska iy wfkl=;a wh úiska w,a,i
yd ¥IKh ;=,ska Okh w;alr.ekSu wëCIKh lsÍuhs¡ mk;g wkqj md¾,sfïka;= uka;S%jreka" m<d;a
md,k wdh;k iNslhska" rdcH ixia:djkays iNdm;sjreka yd wOHCIljreka" foaYmd,k mCIhkays
ks,;, orkakka" jD;a;Sh iñ;s iy 2 jk j.ka;sh hgf;a olajd we;s ldKavhkag wh;a ;eke;a;ka
úiska iEu jirlu ud¾;= 31 Èkg fmr ish j;alï yd nerlï ms,sn| m%ldYhla bÈßm;a l<hq;= fjhs¡
"¡
jerÈ
udi ;=kla we;=,; m%ldYkhla bÈßm;a lsÍug wfmdfydi;aùu
jHdc m%ldYkhla bÈßm;a lsÍu
jqjukdfjkau lsishï j;alula i|yka fkdfldg meyer yeÍu
o~qju re¡1000 fkdblauk ovhla fyda jirla fkdblauk isr o~qjula fyda ta folu¡
ÿn,;d
m%ldYkhka bÈßm;a lsÍu iïnkaOfhka kshdukh lsÍug ;ks uOHu wêldrhla fkdue;¡
ljqreka úiska m%ldYkhka bÈßm;a fldg we;af;a±hs lsisjl= fyda fkdokakd w;r ta ms,sn|j
;yjqre lr.ekSfï l%ufõohlao fkdue;¡
9 ^w& j.ka;shg wkqj meñKs,a, bÈßm;a lrkq ,nk ;eke;a;d úiska ìßjeh iy w,dNhka
i|yd iqrCIs;hla ;eïm;a l<hq;= fjhs¡ fuu wjYH;djh ;Dma; lrñka meñKs,a,la bÈßm;a
lsÍug ljrl= fyda bÈßm;a fkdjkq we;¡
Tïnqâiauka
37
1994 wxl 26 ork mk;ska ixfYdaê; 1981 wxl 17 ork mßmd,k lghq;= ms,sn| md¾,sfïka;=
flduidßia mk; uÕska Tïnqâiauka Orh we;s lrk ,§¡
wruqK fuu ;k;=r we;slsÍfï wruqKjQfha widOdrK;ajhkag yd wdrjq,a j,g ,dNodhS iy fõ.j;a
ksrjq,a lsÍula ,nd§uhs¡ Tïnqâiaukajrhd ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nhs¡
ls%hdldrlï ´kEu ;ek;a;l=g Tïnqâiaukajrhd fj; Rcqju meñKs,s bÈßm;a l< yel¡ fjk;a kS;s
blaujd fkdhk ;dla ÿrlg rcfha fiajlhl= úiska isÿlrkq ,nk udkj ysñlï lvlsÍula fyda
fjk;a ljr fyda wdidOdrKhla ms,sn|j úu¾IKh lsÍfï n,h Tyq i;=h¡
Tïnqâiaukajrhdg ,ndÈh yels ;SrKhka 1994 wxl 26 ork mk;ska ixfYdaOkh lrk ,o 17 jk
j.ka;sfhka Tïnqâiaukajrhdg ,ndÈh yels ;Sr Khka ms,sn|j olajhs¡ Tïnqâiaukajrhd úiska udkj
ysñlï lvùula fyda lvùug w;Hdikak ;;ajhla" kS;shg mgyeks ;;ajhla" fjkiafldg ie,lSula
fyda whqla;shla isÿù ;sfío hkak ;SrKh lrhs¡ Tyq ish ;SrKh wud;Hjrhd" fomd¾;fïka;= m%Odkshd
iy uyck fm;aiï lñgqj fj; bÈßm;a lrhs¡ ish jd¾;dj u; lsisÿ ls%hdud¾.hla .kq fkd,enqfõ
kï Tïnqâiaukajrhd ish jd¾;dj ckdêm;sjrhd iy md¾,sfïka;=j fj; bÈßm;a lrhs¡
bÈßm;aj we;s woyia
Tïnqâiaukajrhd úiska ,ndfokq ,nk ;SrKhka iuyr wjia:djkays§ fkd;ld yeskq ,efnk
w;r t;=,ska kS;sh wls%hNdjhg m;afjhs¡ iuyr rgj, Tïnqâiaukahdg mq¿,a n,;, mj;sk
w;r ish ;SrK ls%hd;aul lsÍug ksfhda. lsÍfï n,ho we;¡
Tïnqâiaukarhdg m<d;aj, hï hï ks,hka fj; jvd myiq m%fõYhla mej;sh hq;=h
Tïnqâiauka hk ;k;=re kduh iy tys miqìu h<s i,ld ne,sh hq;=h¡ j¾;udkfha ta i|yd
fndfydaúg m;alrkq ,nkafka úY%du,;a úksiqrejrekah¡ wxllNdjfhka hq;=j lghq;= lrk
úúO lafIA;%hkays ;eke;a;ka fj; fuu ;k;=r újD; úh hq;=h¡
fldñifï n,;,
uQ,sl whs;sjdislï lvúï fyda lvùug w;Hdikak ;;ajhka ms,sn|j úu¾IKh lsÍu
fldñifï lghq;= isÿlsÍu i|yd m<d;a uÜgñka Wm lñgq m;alsÍu
uQ,sl whs;sjdislï W,a,x>khùula ms,sn|j wêlrKh bÈßfha mj;akd ´kEu ldrKdjla
iïnkaOfhka ueÈy;aùu
rdcH úiska r|jd isák ;eke;a;kaf.a iqNidOkh kshdukh lsÍu iy Tjqkaf.a /|jqï
;;ajhka jeäÈhqKq lsÍug ks¾foaY bÈßm;a lsÍu
fY%aIaGdëlrKh úiska ,ndfok Wmfoia wkqj lghq;= lsÍu
m¾fhaIK isÿlsÍu iy iïuka;%K meje;aùu uÕska udkj ysñlï ms,sn| ±kj;aNdjh by,
kexùu
meñKs,slreg ±Íug isÿjQ idODrK úhoï i|yd m%odkhka lsÍu
´kEu ;eke;a;l=g is;dis ksl=;a lsÍu" idCIs ,nd.ekSu iy idCIslrejkaf.ka m%YaK lsÍu
ÿ¾j,;d
38
kS;sh ;=, udkj ysñlï ms,sn| w¾: ksrEmkh wiïmQ¾K tlls¡ YS% ,xldj úiska ms,s.kq ,en
we;s tlia;a cd;Skaf.a úúO iïuq;Skays wka;¾.; whs;sjdislï fndfyduhla thg we;=,;aj
fkdue;¡
fldñiug l<yelafla wdrjq,a iu.s lsÍu uÕska ksrjq,a lsÍu muKs¡ fldñiu úiska ,ndfok
ud¾f.damfoaYhka wkq.ukh lsÍug rchg fyda wfkl=;a wdh;khkag n,mEï l<yels
m%;smdokhla fkdue;¡
meñKs,a,la bÈßm;al< ;eke;a;l=g iykhla ,nd§ug fldñiu wiu;ajQ úg wdKavql5u
jHJia:dfõ 126 j.ka;sh hgf;a Tjqkg fY%aIaGdêlrKh fj; wNshdpkh l<yel¡
flfiafj;;a tlS wNshdpkhka bÈßm;a lsÍu b;d ñ< wêl ls%hdj,shls¡
wdKavql%u jHjia:d iNdfõ ld¾hhka wdKavql%u jhjia:d iNdfõ m%Odk ld¾hh jkafka my;ska olajd
we;s fldñiï fj; idudðlhka m;alsÍu i|yd ckdêm;sjrhdg ks¾foaY bÈßm;a lsÍuhs¡ wdKavql%u
jHJia:d iNdfõ ks¾foaYfhka f;drj fuu fldñiï tllg fyda idudðlhka m;alsÍfï n,hla
ckdêm;sjrhdg fkdue;¡
uelsjrK fldñiu
rdcH fiajd fldñiu
cd;sl fmd,sia fldñiu
YS% ,xld udkj ysñlï fldñIka iNdj
w,a,ia yd ¥IK ms,sn| úu¾IKh lsÍu i|yd jk ia:djr ldrl iNdj
uqo,a fldñiu
iSud ks¾Kh lsÍfï fldñiu
40
fomd¾;fïka;= m%OdkSka yerkqúg fiiq rcfha ks,OdÍkaf.a m;alsÍï" udre lsÍï" úkh md,kh
iy fiajfhka mylsÍfï j.lSu rdcH fiajd fldñiu fj; mejfrhs¡¡ fomd¾;fïka;= m%OdkSk a
m;alsÍu fldñifï Wmfoia u; leìkÜ uKav,h úiska isÿlrkq ,nhs
fldñiu md¾,sfïka;=g j.lsjhq;= w;r iEu jirlu ish ls%hdldrlï iïnkaOfhka jd¾;djla
md¾,sfïka;=j fj; bÈßm;a l<hq;=h
lñgqjla úiska lrk ,o ksfhda.hlska w;Dma;shg m;a ´kEu rcfha ks,Odßhl=g fldñiu
fj; wNshdpkh l<yel¡ tlS ksfhda.h fjkia lsÍfï fyda ;jÿrg;a ;yjqre lsÍfï yelshdj
fldñiu i;=h¡
41
wjfndaOhla iys;j lghq;= lsÍfuka uqoa, úY=oaêlrKhla isÿúh yels wdldrfha Tjqkaf.a iellghq;=
fyda widudkH .Kqfokq y÷kd.; yelsfõ¡
.Kqfokqlrejd.a wkkH;djh mÍCId lsÍfï ne£u mk;g wkqj .sKqï wdrïN lrk
.Kqfokqlrejkaf.a wkkH;djh mÍCId lsÍu uQ,H wdh;khkays j.lSuls¡
jd¾;d mk;g wkqj iEu wdh;khlau uQ,H nqoaê tallhg mÍCId lsÍu i|yd .Kqfokq iy tajdg
wod, wfkl=;a j,g wod, wfkl=;a ,smsf,aLK ms,sn| jd¾;d jir 6 l ld<hla mj;ajdf.k hd hq;=h¡
ksis Woafhda.h iEu jHdmdr iïnkaO;djhla iïnkaOfhkau wdh;kh ksis Woafhda.fhka hq;=j
lghq;= l<hq;=h¡ my; lreKq iïnkaOfhka wdh;khka uQ,H nqoaê tallhg jd¾;d l<hq;=h¡
kshufldg we;s iSudj blaujQ foaYSh uqo,ska fyda úfoaY uÿ,ska isÿjQ uqo,a .Kqfokq
kshufldg we;s iSudj blaujQ bf,lafg%dksl uqo,a yqjudre
lsishï uQ,H wdh;khlg wod, .Kqfokqj uqo,a úY=oaêlrK mk; fyda ;%iajdohg uqo,a
iemhSfï mk;a hgf;a jrola jk ls%hdjlg iunkaO hehs iel iys; fõ kï ta ms,sn|j uQ,H
nqoaê tallhg ±kqïÈh hq;=h
iEu uQ,H wdh;khlau ish wdh;kh mkf;a m%;smdokhka wkqj lghq;= lrk njg ;yjqre
lr.ekSu i|yd fjku ks,Odßfhla m;al< hq;=h¡ lsisÿ mqoa.,hl= fiajfha fhoùug fmr Tyq
fyda weh úiska ksÍCIKh l<hq;= w;r iellghq;= .Kqf okq y÷kd.ekSu i|yd ks,OdÍka"
fiajlhska iy ish ksfhdað;hska mqyqKq l< hq;=h
iSudldÍ;ajhka wka;su leu;s m;%" úksuh ì,am;a" weg¾ks n,m;%" Ndr" úlsKSFï .súiqï fyda ksYap,
foam, mejÍï fya wud;Hjrhd úiska úfYaIs;j olajkq ,nk .Kqfokq i|yd mk; wod, fkdfõ¡
flgqïm;afldg we;s kS;s( tajdfha wruqKq" m%n,;djhka yd ÿn,;djhka
f;dr;=re ksoyi ms,sn| kS;s flgqïm;
wruqK 2003 jif¾§ kS;s fldñiu úiska fuu flgqïm; iliafldg wêlrK wud;HdxYh fj;
bÈßm;a lrk ,§¡ rcfha wêldÍka i;=j we;s ks, f;dr;=re ,nd.ekSug we;s whs;sh thska ysñlrfohs¡
bÈßm;ajwe;s woyia
5^1&^´& j.ka;sh hgf;a lsishï f;dr;=rela wkdjrkhùu wêlrKhg wmydi lsÍula fyda
md¾,sfïka;= jrm%ido W,a,x>kh lsÍula jkakdjQ f;r;=re i|yd m%fõYh m%;slafIam l<yel¡
wêlrKhg wmydi lsÍu ms,sn| kS;sh wNshdpkdêlrK úksiqrejreka yd fY%AIaGdêlrK
úksiqrejka u; ;SrKh jkakls¡ w;S;fha§ tu ;SrKj, talñ;shla olakg fkdjQ w;r tajd
úksiqrejrekaf.a w¾: ksrEmkhka u; fjkiaúh yel¡ w¾: ksrEmkh ia:djr tlla fkdjk
fyhska f;dr;=re b,a,d isàfï§ wod, ks,OdÍka yeuúgu mdfya m%;slaFIam lsÍfï m%;sm;a;shla
wkq.ukh lrk njla fmkShhs¡
md¾,sfïka;= jrm%ido iïnkaOfhka jk m%;smdokhla we;=,;a l<hq;= njg woyia m<ù we;s
w;r f;dr;=re wkdjrkh fkdfldg ;eîu iïnkaOfhka ksYaÑ; Wmudkhka we;sl< hq;=
njg woyia bÈßm;aj we;¡ fuuÕska fjkiajk w¾:ksrEmkhka fhdod.ksñka m%;HCI yd
m%;HCI fkdjk Wmudkhka fhdod.ekSu j,ld,kq we;¡
5^4& j.ka;sh uÕska ;ykï f;dr;=re wkdjrkh lsÍu ms,sn| kj jrola y÷kajdfohs¡ fï
fya;=fldgf.k jrola isÿfõ hehs ìfhka f;dr;=re fy,s lsÍu m%;slafIAm lsÍug f;dr;=re
ks,OdÍkaj fmd<Ujkq we;¡
jd¾;djka ksis f,i mj;ajdf.k hk hdu;aa tajd fj; myiqfjka m%fõYúh yels whqßka
mj;ajdf.k hdu;a f;dr;=re ks,OdÍkaf.a j.lSuls¡
42
j¾;udkfha§ f;dr;=re ks,Odßhd úiska f;dr;=re zyels;dla fõ.j;aj yd m%dfhda.sl f,iZ
bÈßm;a l<hq;= fõ¡ ld< iSudj mkjkq ,nkafka fï u; msysgdh¡ th jevlrk Èk 20 la fyda
hul=f.a Ôú;h fyda ksoyi iïnkaOfhka wod, jkakla jk úg meh 48 la we;=,; úh hq; =
njg;a m;al<hq;= hehs woyia m<ù we;¡
f;dr;=re ksoyi ms,sn| fldñifï iajdëk;ajh ia:dms; lsÍu w;sYhska jeo.;ah¡ kS;sh uÕska
úfYaIs;j olajd we;s wjia:djkays§ yer fiiq iEu wjia:djlu fldñiug fufyhqï yd
mßmd,k iajdëk;ajhla ysñsúh hq;= njg jkm%;smdokhla 14 jk j.ka;sh hgf;a kj Wm
j.ka;shla f,iska tl;= l<hq;=h¡
fldñifï ;SrK iy ksfhda.hka ne£ï iy.; úhhq;=h
ioa fÉ;kdfjka hq;=j jroldÍ ls%hdjla iïnkaOfhka f;dr;=re ,ndfok lsisjl= fyda
ffk;sl" mßmd,kuh fyda fjk;a ndOdjlg ,lafkdl, hq;=h¡
k,d ye~ùu iEU rcfha ks,Odßhl=f .a fukau md¾,sfïka;= uka;S%jrfhl=f.au ffk;sl j.lSula
njg m;al< hq;=h
wruqK ¥IsK ls%hdjla iïnkaOfhka ;ukag ±k.ekSug ,enqKqúg ta ms,sn|j k,d ye~ùu
mqrjeishkaf.a j.lSula njg m;alrk ffk;sl fyda wdKavql%u jHJia:duh m%;smdokhla fkdue;¡
tneúka th iodpdrd;aul j.lSula muKla fjhs¡ ¥IK ls%hdjla ms,sn|} ±k.ekSug ,enqKq jydu ta
ms,sn| k,d ye~ùu ffk;sl j.lSula njg m;alrk m%;smdokhka y÷kajdÈu w;HdjYHh ¡
k,d y~jkakkag wdrCIdj ,ndfoñka j¾;udk kS;shg ixfYdaOk tlalsÍug w,a,ia fldñiu úiska
ixfYdaOkhla flgqïm;afldg we;¡ uyck iaNisoaêh ;ld wkdjrkh lsÍï isÿlrk ;eke;a;kag
tfrysj úkh ls%hdud¾. .ekSu je,elaùu iy Tjqkg we;súh yels n,mEï je,elaùu i|yd Tjqkaf.a
wkkH;djh fy,sorõ fkdlsÍu jeks m%;smdokhka thg wh;a fõ¡
uyck w¾:idOl kvqlrKh m%j¾Okh lsÍu i|yd kS;shla
wruqK lKavdhïj, whs;sjdislï wdrCId lsÍu i|yd jk úfYaI kS;shla y÷kajdÈh hq;=h¡ bkaÈhdkq
wêlrKhka uyck;djf.ka ,efnk ,shqula fyda fm;aiula u; ls%hdlrñka ta ms,sn| úu¾IKh
lsÍug lghq;= lrhs¡ ol=Kq wms%ldj uyck w¾:idOl kvqlrKh iy f;dr;=re kS;shg we;s whs;sh
uQ,sl whs;sjdislula f,iska i,lhs¡
jdis
mqoa.,a lKavdhï fyda mx;Skag hqla;sh fj; m%fõYùfï wjia:dj thska ,ndfohs
uyck w¾:idOl kvqlrKh úiska rdcH yd rdcH ksfhdað;dh;khka wdKavql%u jHJia:d
úfrdaë yd kS;súfrdaë wdldrfhka lghq;= lsÍu iSudlrhs
YS% ,xldjg uyck w¾:idOl kvqlr iïnkaOfhka fjku kS;shla wjYHj we;¡
43
YS% ,xldfõ w,a,i yd ¥IKh(
wdh;ksl rduqj Yla;su;a lsÍu
miqìu
zmqoa.,sl ,dN m%fhdackh ;ld n,h whq;= f,i fhdod.ekSuZ f,iska ¥IKh wrA: ksrEmkh l<yel¡
md¾,sfïka;=fõ rdcH .sKqï ldrl iNdj uE;l§ isÿlrk ,o ;lafiarejlg wkqj YS% ,xldfõ rdcH
fiajfha ¥IKh jirlg remsh,a ì,shk 100 la muK fõ¡ ÿIKh ms<sn| uekúka wjfndaO fldgf.k
;snqko th je<elaùu iy|yd f.k we;s mshjrhka fnfyúkau iSudiys;h¡ miq.sh jir .Kkdjla
mqrdjgu ¥IKh iïnkaOfhka kvq mjrkq ,en we;af;a my, ks,hkag wh;a lsysm fofkl=g muKla
ùu fuh uekúka úoyd olajkakls¡
YS% ,xldj tlai;a cd;Skaf.a ¥IKhg tfrys iïuq;sfha md¾Yajlrejl= jk w;r tlS iïuq;sh úiska
¥IKh msgq±lSu iy rdcH mßmd,kh yd foam< l<ukdlrKh iïnkaOfhka úksúoNdjfhka yd
j.ùfuka hq;=j lghq;= lsÍfï ixialD;shla m%j¾Okh lsÍu i|yd rdcHhka fj; ne¢ula we;sfldg
we;¡ ÿIKh je,elaùu i|yd jk kS;s iy wdh;khka fndfyduhla rg ;=, mej;sho tajdhska
wfmaCIs; ld¾hhka bgq fkdjk nj meyeÈ,sju fmkS hkakls¡
fldñiu meñKs,s ,efnk f;la n,d isák w;r iajlSh fufyhùu u; muKla úu¾IK isÿ
fkdlrhs¡
ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=j( rcfha wdh;khkays .sKqï ú.Kkh lsÍu i|yd wdKavql%u
jHjia:dfjka msysgqjd we;s wdh;kh jkafka ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=jhs¡ fjk;a rgj, fï yd
iudk wdh;khka uQ,H ú.Kkhg muKla iSud fkdjk w;r tajd mdßißl" úu¾IKd;aul yd zuqo,a
i|yd jk úákdluZ ms<sn|jo ú.Kkh lrkq ,nhs¡ kuq;a YS% ,xldfõ§ th uQ,H ú.Kkhg iSud ù
we;¡
ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=j úiska by< .=Kd;aulNdjfhka hq;= jd¾;djka ilia l< hq;= jqjo
j¾;udkfha§ mqyqKqj,;a ;eke;a;ka n|jd.ekSfï fyda r|jd ;nd.ekSfï yelshdjla thg fkdue;¡
by< .=Kd;aulNdjfhka hq;= jd¾;djka ilia lsÍug kï wdh;kh m%ñ;s.; l<hq;= fjhs¡ 2005
jif¾§ jeä iajdhla;;djhla we;slr,Su iy wdh;kh jvd;a M,odhS tlla njg m;alr,Su i|yd jk
ú.Kk mk;a flgqïm;la iy wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkhka ilia lrkq ,en leìkÜ wkque;sho
,nd.ekSug iu;ajqjo th md¾,sfïka;=j úiska iïu;fldg fkdue;¡
flgqïm;afldg we;s ú.Kk mk;( fuu mk;a flgqïm; ú.Kldêm;sjrhd iy úúO isú,a ixúOdk
tlaj ilia lrkq ,enQjls¡ tys wruqKjQfha ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=fõ N+ñldj iy tys
ld¾HCIu;djh Yla;su;a lsÍu;a YS% ,xldj ;=, Yla;su;a ú.Kk ixialD;shla ks¾udKh lsÍu;ah¡
ld¾HCIu;djh fukau ish¿ rcfha wdh;khkays mdßißl ú.Kkhka isÿlsÍuo thg w;=,;a úh¡
iajdëk ú.Kldêm;s Oqrhla" ú.Kldêm;sjrhd hgf;a jk cd;sl ú.Kk wdh;khla iy
WmfoaYkd;aul yd wëCIK N+ñldjla bgq lrkq ,nk cd;sl ú.Kk fiajd fldñiula ks¾udKh
lsÍu i|yd jk m%;smdokhka fuu flgqïm;g wka;¾.; úh¡ iajdêk f,i lghq;= lrñka rcfha
wdh;khkays .sKqï ú.Kkh lsÍfï n,h ú.Kldêm;sjrhdg ,ndoSu fuu wdh;k ;=k msysgqùfï
mrud¾:h úh¡
md¾,fïka;= wëCIK foayhka( md¾,sfïka;= wëCIKh isÿlrkq ,nk m%Odk foayhka jkafka rdcH
jHjidhl ldrl iNdj ^fldama& iy rdcH uQ,H ldrl iNdjhs¡ wdKavqfõ úúO foaYmd,k mCIhkag
wh;a wh fldama lñgqfõ idudðlfhda fj;s¡ lñgqj úiska rcfha wdh;khkays yd rch úiska md,kh
Ndrf.k lghq;= lrk wdh;khkays .sKqï mÍCId lr n,ñka tlS wdh;khka fudfyhjd we;s
wdldrh ms<sn|j úurAIKh lrhs¡
w,a,ia mk;
miqìu
1954 § w,a,ia mk; iïu; lrkq ,eìks¡ z¥IKhZ hk jro m%:u jrg y÷kajdfokq ,enqfõ 1994
ixfYdaOkfhks¡
jerÈ j¾.( w,a,ia mk;g wkqj rcfha fiajlhl= úiska my; ljr fyda ld¾hhla i|yd lsishï
mdßf;daIslhla Èukdjlg fm<Uùï lsÍu fyda tjekakla ,nd.ekSu jrola fjhs¡
hqla;sh mis|,Sug ueÈy;aùu i|yd lsishï m%odkhla lsÍu fyda thg fm<Uùu i|yd
lsishï jrola l< whl= wkdjrkh lsÍfuka fyda o~qjug hg;a lsÍfuka je<elaùu i|yd
lsishï ;eke;a;l= ms<sn|j úu¾IKh lsÍu fyda tu ;eke;a;dg mdvqjla ùu je<elaùu i|yd
rch iuÕ .súiqulg t<eöug iydh§u fyda thg n,mEï lsÍu i|yd
lsishï rdcldß lghq;a;la isÿlsÍu fyda fõ.j;aj isÿlsÍu i|yd
w,a,ia mk; hgf;aa lsishï mdßf;daIslhla §ug fm<Uùu yd tjekakla ,nd.ekSu w,a,ila fjhs¡
mdßf;daIslh uqo,a" lsishï ;Hd.hla" foam<la fyda lsishï ks,hla fyda /lshdjla úhyel¡ zw,a,ia
fokakdoz w,a,ia .kakd ;eke;a;df.a uÜgñkau tlS jro isÿlsÍug jrolre fjhs¡
45
kS;sjfrdaë f,i j;alï /ialsÍu( 1974 ixfYdaOkfha ±lafjk wdldrhg w,a,ila f,i foam<la
,nd.ekSuo jrola fjhs¡ wod, foam< fjk;a whl=f.a ^Wod¡ ld<;%hd fyda orejka& kñka wod, foam<
;snqKo w,a,ia .kq ,enq ;eke;a;d wod, jrog jrolre fjhs¡
¥IKh( ;ukaf.a ljr fyda ls%hdjla fya;=fldgf.k rchg jerÈ iy.; ,dNhla fyda ydkshla isÿjk
nj oksñka iy lsishï ;eke;a;l=g jdishla fyda m%;s,dNhla w;ajk nj oksñka rcfha fiajlhl=
úiska my; i|yka ljr fyda ls%hdjla isÿlrkq ,eîu ¥IKhla f,iska y÷kajkq ,efí¡
;ukag isÿlsÍug n,h we;s lsishï ls%hdjla lsÍu fyda lsÍfuka je<lS isàu
fjk;a rcfha fiajlhl=g isÿlsÍug n,h we;s lsishï ls%hdjla isÿlsÍug fyda fkdlr isàug
tu ;eke;a;d fj; fm<Uùï lsÍu
rcfha fiajlhl= f,i ish ks,h fya;=fldgf.k ;ukag oek.ekSug ,efnk f;dr;=re
fhdod.ekSu
;ukaf.a ks,h fhdod.ksñka Rcqj fyda jl%j lsishï ls%hdjla isÿlsÍu je<elaùu i|yd
ljrl=g fyda n,mEï lsÍu
¥IKhg jrolre jk ;eke;a;l=g ufyaia;%d;a wêlrKhl§ jir 10 lg fkdjeä isr o~qjula
fyda re¡ 100"000 la fkdblaujk ovhla fyda ta folskau o~qjï lrkq ,eìh yel'
fhdað; fjkialï
w¾:ksrEmkh( w,a,fiys w¾: ksrEmkh mq¿,a lsÍug fhdackd ù we;¡ taa wkqj ;uka fjkqfjka fyda
wka whl= fjkqfjka lsishï mdßf;daIslhla ,nd.kakd" thg fm<Uùï lrk fyda tjekakla
Ndr.ekSug tlÕjkakdjQ ´kEu whl= w,a,ig jrolre l< yelsfõ¡¡
kvqú Nd.h( j¾;udkfha§ ¥IKhg jrolrejl= lrkq ,nkafka ufyaia;%d;a wêlrKhl ,>q ld¾h
mámdáh wkq.ukh lrñks¡ ÿIKh uydêlrKh bÈsßfha wêfpdaokd kÕñka úNd. l<hq;= jrola
njg m;al< hq;= hehs ks¾foaY lrkq ,en we;¡ fuuÕska jrfoys nrm;,lu jvd;a oekfjkq we;s
w;r kvq úNd.h w;r;=f¾§ ÿIK isÿlsÍfï wjia:djka wju lrkq we;¡
ld,iSudj( j¾;udk mk; wod, jkafka lsishï ;eke;af;la rcfha fiajlhl= yd lghq;= lsÍfï§
fok ,o$ .kakd ,o w,a,ia yd tfia lghq;=fldg jirl ld,hla we;=,; fok ,o$ .kakd ,o
w,a,ia iïnkaOfhka muKls¡ fuu jirl ld, iSudj bj;a l<hq;= njg fhdackd ù we;¡
úIh m:h( j¾;udkfha§ YS% ,xldfjka msg;§ w,a,ia ,nd.;a fyda ta i|yd fm<Uùï l< whl=g
úreoaOj YS% ,xldfõ kvq mjrkq ,eìh yel¡ fuh wêlrK ks,OdÍkago wod, l<hq;= hehs fhdackd ù
we;¡
fuu m%ldYkhka isÿlrk f,ig b,a,Sï lsÍfï n,h ld i;= fõo @ 5^1& j.ka;sfhka ±lafjkaf ka
zrcfha fiajlhl= fyda rdcH ixia:djl fiajlhl= fyda m,d;a md,k wh;khl fiajlhl= m;alsÍu"
WiialsÍu" udre lsÍu fyda ks,hlg wkahqla; lsÍu isÿlsÍfï n,h we;s ;ek;a;l=" foayhla fyda
wêldrhlg tlS rcfha ks,OdÍka fyda fiajlhskag j;alï yd nerlï ms<sn| m%ldY ,ndfok f,ig
lshd isàfï n,hZ we;s njhs¡
kS;sm;sjrhd" w,a,ia yd ¥IK úu¾IK fldñIka iNdj" foaYSh wdodhï flduidßiajrhd iy yqjudre
yd md,k fomd¾;fïka;=fõ m%Odkshd hk wh fj;o j;alï yd nerlï ms<sn| m%ldYkhka isÿ lrk
f,ig kshu lsÍfï n,h we;¡
47
ckdêm;sjrhd( 1998 § 4 jk j.ka;shg isÿ flrekq ixfYdaOkhg wkqj ckdêm;sjrKhg fmr
ue;sjrK flduidßiajrhd fj; ish¨u wfmaCIlhska úiska j;alï yd nerlï ms,sn| m%ldYkhka
bÈßm;a lsÍu wksjd¾h fõ¡ flfiafj;;a lsishï wfmaCIlhl= ckdêm;sjrhd f,i f;aÍ m;ajQ miq Tyq
fya weh j;alï yd nerlï m%ldY bÈßm;a lr fkd;sîu u; wêlrKh yuqjg f.k tau l< fkdyel¡
ckdêm;ssjrhdg iajlSh OQrh ork ld,h ;=, w.úksiqrejrhd fyda ue;sjrK flduidßiajrhd fj;
m%ldYkhka bÈßm;a lsÍu l< yel¡
kS;sh id¾:l f,i ls%hd;aul jk jg wëCIKh lsÍu i|yd jk foayhla f,iskao f;dr;=re ksoyi
ms<sn| fldñiu ls%hdlrkq we;¡
f;dr;=re i|yd m%fõYh ,nd§u jeo.;a mshjrls¡ tfukau f;dr;=re i|yd m%fõY jkafka flfiao"
f;dr;=re ms<sn|j Wkkaÿ úh hq;af;a wehs iy mdroDIHNdjh iy j.ùu iy;sl lrkqjia ;ukag
bgql< yels N+ñldj ms<sn|j Tjqka oek isáh hq;=h¡
48
j¾;udkfha§ k,d msôkakd wdrCId lsÍu i|yd jk lsisÿ ffk;sl m%;smdokhla fkdue;¡ tlgtl
lrkq ,eîfuka wdrCIdùu i|yd iqrCIs;;djhla mej;Su jeo.;a fjhs¡ o¾YSh kS;shla úiska fN!;sl
/ljrkh" wkkH;d /ljrkh iy jD;a;Suh /ljrkh i,ikq we;¡
rdcH n,h fhdod.ekSu iïnkaOfhka fY%AIAGdëlrKfha wêlrK n,h
rcfha ks,OdÍka úiska rdcH n,h fhdod.ekSu iïnkaOfhka m%ñ;Ska ia:dms; lrñka ta ms<sn|j jk
wêlrK n,h fY%AIAGdëlrKh úiska jeäÈhqKqfldg we;¡ fY%AIAGdëlrKhg wkqj rdcH n,h rcfha
fiajlhska fj; mjrkq ,en we;af;a Tjqka fj; mjrkq ,en we;s ld¾hhka isÿlsÍu i|yd jk Ndrhla
f,iska muKls¡ ta yer wka ljr wdldrhl fyda n,h fhoùula n,h wksis f,i fyda wh:d f,i
fhdod.ekSula f,iska ie<lsh yel¡
ks.ukhka yd ks¾foaYhka
M,odhS wdh;ksl rduqjla ks¾udKh lsÍu
¥IKh msgq±lSfï§ YS% ,xldj uqyqKfok úYd,;u wNsfhda.h jkafka mj;akd ffk;sl jHqyh
ls%hd;aul lsÍu i|yd jk foaYmd,ksl wNs,dIh fkdue;sùuh¡ o¾YSh wdh;ksl yd ffk;sl rduqjlg
my; ldrKdjka wka;¾.; úhhq;= fõ¡
iajdëk ¥IK úfrdaë foayhla( wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms<sn| fldñiu fyda wvqmdvq uÕyrjkq
,enQ w,a,ia fyda ÿIK ms<sn| úu¾IKh lsÍfï fldñiu fuka fuh mQ¾K jYfhka kj wdh;k
jHqyhla úh hq;=h¡ thg my; n,;, mej;sh hq;=h¡
ish¨u wdldrfha w,a,ia yd ¥IK iïnkaOfhka úurAIKh lsÍfï yd kvq mejÍfï n,h
rcfha fiajfha l%ufõo yd ld¾h mámdá wëCIKh lsÍu iy w,a,i yd ¥IKh i|yd mj;akd
wjia:djka wju lsÍu msKsi wjYH fjkialï fhdackd lsÍu
uyck;dj ±kqj;a lsÍu
isú,a iudcfha YlH;djka jeäÈhqKq lsÍu
i|yd mj;akd jrKhka folls¡ tkï wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms<sn| fldñiu jeks m%n, n,mEula
we;sl< yels mQ¾K jYfhka kj wdia;s:Hhla we;s lsÍu fyda jHjia:dms; yd wfkl=;a
m%;sixialrKhka yryd mj;akd fldñiu jvd;a Yla;su;a lsÍuhs¡
fï ljr l%ufõohl§jqj my; lreKq wksjd¾h fõ¡
fufyhqï iajdhla;;djh iy iajdëk;ajh
úu¾IK yelshdjka jeäÈhqKq lsÍu iy mq¿,aj me;srekq úúO úIh lafIa;%hkag wh;a ±kqu iys;
msßila n|jd .ekSu ( wjYH;djh mßÈ furáka fukau úfoaYhkaf.kao úfYaI{;djhkaf.ka hq;a
msßila n|jd .ekSfï yelshdj fldñiug ;sìh hq;=h¡ f;dr;=re ;dCIKh" uyck wOHdmkh" uyck
iïnkaO;d iy l<ukdlrKh jeks úIh lafIa;%hka ms<sn| ld¾h uKav,fha YlH;djhka mq¿ ,a
mqyqKq jevigyka ud,djla uÕska jeäÈhqKq l<hq;= fjhs¡
iajdëkj kvq mejÍu( fydxfldx ys ¥IKhg tfrysj igka lsÍu i|yd ICAC úiska ck;dj ±kqj;a
lsÍu" ksjdrKh iy kvq mejÍu yryd nyqúO Wmdhud¾.hka wkq.ukh lrk ,§¡ fuhska kvq
mejÍfï lghq;= jvd jeo.;af ldg i,lkq ,enQ w;r iïm;aj,ska 70] lau fhdojkq ,enQfha tu
ld¾hh i|ydh¡ kvq mejÍfï lghq;= mQ¾K jYfhka iajdëk úhhq;= w;r thg lsisÿ foaYmd,k
n,mEula t,a, fkdúh hq;=h¡ kvq mejÍfï lghq;= foaYmd,k úreoaOjd§ka ovhï lsÍfï
Wmdhud¾.hla njg m;aùfuka j<lajd .;yels jkafka tjeks iajdëk;ajhla mej;=kfyd;a muKls¡
uyck meñKs,s( uyck meñKs,s Ndr.ekSfï yd tajdg m%;spdr ±laùfï M,odhS l%ufõohla fldñiu
i;=úh hq;=h¡ fydxfldx ys ICAC i;=j meh úisy;r mqrdu ls%hd;aul ÿrl:k wxlhla we;s w;r th
ck;dj w;r fnfyúka ckms%hj we;¡ fydxfldx ys id¾:lj isÿflrekq kvq mejÍï yd tlS kvq
lghq;= iïnkaOfhka mq¿,a m%pdrhla ,ndfokq ,nhs¡ fufia kvq lghq;= ms<sn| fy,sorõ lsÍuo ÿIKh
uev,Sfï§ jeo.;a mshjrla fjhs¡
uQ,Huh iajdëk;ajh( fldñiu uQ,Huh jYfhka iajdëk tlla úhhq;=h¡ j¾;udkfha§ fldñifï
wruqo,a NdKavd.drh úiska md,kh lrkq ,nhs¡ jvd fyd| l%ufõoh jkafka fldñiu úiska
iïmdokh lrkq ,nk weia;fïka;=.; whjehla u; mokïj md¾,sfïka;= ia:djr ldrl iNdjla
úiska wruqo,a fjkalsÍu ;SrKh lrkq ,eîuhs¡
uyckhd ±kqj;a lsÍu( w,a,i yd ¥IKfhka f;dr mßirhla ks¾udKh lsÍu i|yd ish¿ wdldrhkays
IKhka ms,sn|j uyck;djf.a wjfndaOh jeäÈhqKq lsÍu w;HdjYHh¡ tajd je<elaùu i|yd ck;djg
.;yels mshjrhka ms<sn|j wjfndaOhla ,nd§uo fuhg we;=,;a fjhs¡ NdId ;=fkkau uyckhd ±kqj;a
lsÍfï jevigyka id¾:lj ls%hd;aul l<yels msßila n|jdf.k mqyqKq lsÍu fuys§ jeo.;a fõ¡
mqyqKqfõ§ ;reKhska" wêlrKh" ks,Odß ;ka;%h hkd§ jQ úúO wxYhka flfrys úfYaI wjOdkhla
fhduq l<hq;= fjhs¡
udOH iy uyck iïnkaO;d( fujeks wdldrfha fldñiï ks;ru uyck wjOdkhg ,laj mj;S¡ fï
fya;=fldgf.k ish uyck m%;srEmh /l.ekSu i|yd fldñiu i;=j M,odhS udOH tallhla mej;sh
hq;=h¡ f;dr;=re fnodyeÍu fukau foaYmd,ksl ls%hdOrhska fukau rdcH fj;skao t,a, úhyels
úfõpkhkag ms<s;=re §u ;=,ska uyck woyia l<ukdlrKh lsÍug udOH tallh iu;a úhhq;=h¡
wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms<sn| fldñiu( iajdëk wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms<sn| fldñiula
w,a,i yd ÿIKh iïnkaOfhka muKla fkdj rdcH yd foaYmd,k ks,hka idOdrK" hqla;siy.; yd
n,h whq;= f,i fhoùulska f;drj ls%hd;aul lsÍu iy;sl lsÍug W;aidy lrkq we;¡ rcfha ;k;=re
mqoa.,sl ,dN m%fhdackh fyda foaYmd,ksl wNsu;d¾hka bgqlr.ekSug mCI.%dySj lghq;= lsÍu
je<elaùu i|yd jk m%ñ;Ska ilia lsÍu yd tajd ls%hd;aul jkafkao hkak wëCIKh lsÍu fldñiu
úiska isÿlrkq we;¡ rcfha foam< mqoa.,sl wruqKq i|yd fhdod.ekSu je<elaùu fukau rcfha wruqo,a
ld¾hCIu yd M,odhS wdldrfhka fhdod.ekSu iy;sl lr.ekSuo fuhg wh;a fõ¡ ÿIK úfrdaë
fldñiu ¥IKh flfrys wjOdkh fhduqlrk w;r wdpdr O¾u yd wjxlNdjh ms<sn| fldñiu
rcfha ;k;=rej, lghq;= lsÍfï n,h whq;= f,i fhdod.ekSu hk mq¿,a lafIa;% iïnkaOfhka lghq;=
lrkq we;¡
f;dr;=re kS;sfha ksoyi( YS% ,xld kS;s fldñiu úiska fhdackd fldg we;s wdldrhg f;dr;=re
ksoyi ms<sn| ksoyi md¾,sfïka;=j úiska ia:dms; l<hq;= fjhs¡ tjeks kS;shla uÕska uyck úIh
m:h ;=,g wka;¾.; jkakdjQ f;dr;=re ,nd.ekSug mqrjeishkag we;s whs;sh iy;sl lrkq we;¡ fuu
kS;s ls%hd;aulùu wëCIKh lsÍu i|yd iajdëk f;dr;=re ksoyi ms<sn| fldñiula ia:dms; l<hq;=j
we;¡
zk,d msôkakkaZ wdrCId lsÍu( ¥IK fy,sorõ lrkakka wdrCId l< hq;=h¡ Tjqkaf.a fN!;sl wdrCIdj"
wkkH;djh iy jD;a;Sh iqrCIs;Ndjh i,ik úfYaIs; jHjia:d iïmdokhla fï i|yd wjYH h¡
50
ú.Kk mk;( md¾,sïka;=j jiska ú.Kk mk; iïu; l<hq;= fõ¡ fuu mk; uÕska ú.Kldêm;s
fomd¾;fïka;=jg jvd jeä iajdëk;ajhla ,ndfokq w;s w;r uQ,H ú.Kkhg wu;rj fjk;a úúO
wdldrfha ú.Kkhka isÿlsÍfï wjldYh ú.Kldêm;sjrhd fj; ,ndfokq we;¡
2003 foieïn¾ 03 jk Èk fulaisfldafõ fuÍvd ys§ w;aika ;nk ,o tlai;a cd;Skaf.a ¥IK úfrdaë
iïuq;sh 2005 foieïn¾ 14 jk Èk isg n,d;aul úh¡ 2007 wfm%a,a jk úg cd;Ska 92 la úiska
wmrdkqu; lrkq ,enQ w;r ta w;=ska jeä m%udKhla ÈhqKq fjñka mj;sk rgj,a úh¡ fuu iïuq;sh wo
jk úg ¥IKhg tfrys wr.,fha f.da,Sh fuj,ula njg m;aj we;¡ weußldkq rdcH ixúOdkfha"
wms%ldkq ix.ufha iy hqfrdamd ljqkais,fha ÿIK úfrdaë iïuq;Ska" ÿIKhg tfrys SADC
fm%dfgdaflda,h iy wka;¾cd;sl jdksc .Kqf okqj,§ úfoaYSh rdcH ks,Odßkaf.a w,a,ia ,nd.ekSug
tfrys OECD iïuq;sh W!kmQrKh lsÍug th iu;aj we;¡ iïuq;sh mßÉfþo wglg fnod we;¡
je,elaùfï mshjrhka" wmrdOkSh j.lSu mejÍu iy kS;sh n,d;aul lsÍu" cd;Hka;r iyfhda.S;djh"
j;alï kej; ,nd.ekSu iy ;dCIKsl iydh iïnkaOfhka jk m%;smdokhka fï w;=ßka jvd;a
jeo.;a fõ¡
ld¾ñl rgj,a wmrdkqu; lsÍu uÕska iïuq;sh ls%hdjg kxjkq ,nk w;r ta wkqj md¾Yajhka úiska
fï jk f;la ia:dms; fldg fkdue;s rdcH md¾Yajhkaf.ka ieÿï,;a iuq¿jla úiska isÿlsÍug kshñ;
wëCIK hdka;%Kh i|ydo jHx. wkque;sh ,nd§ula fuys§ isÿfõ¡ ixj¾Okhfjñka mj;sk yd
wka;¾ld,Sk rgj,§ ;;;ajh fjkia fõ¡ fndfyda wms%ldkq" ,;ska weußldkq" wdishdkq yd kef.kysr
hqfrdamsh rgj,a iïuq;sh wmrdkqu;fldg we;af;a ilS%hj th ls%hdjg kexúu i|yd jk hdka;%Khla
ks¾udKh lsÍulska f;drjh¡ wm f;areï .kakd wdldrhg mQ¾K jYfhka iïuq;sfha m%;smdokhka
ls%hdjg kexùug kï wmrdkqu; lsÍfuka wk;=rej cd;sl jHjia:dms; kS;sh ;=,g we;=,;a l<hq;=h¡
ls%hdjg kexùfï ls%hdj,sh i|yd md¾Yajlrejka jk wfkl=;a rgj,ska ,efnk ;dCIKsl iydh úiska
myiqlï i,ikq we;¡ hymd,kh iïnkaOfhka jk ;dCIKsl iyfhda.S;d jHdmD;Ska fï ld¾hhg
m%udKj;a fjhs¡
flaka§%h .eg¿
je,elaùu
UNCAC ys je,elaùfï mshjrhka ^II jk mßÉfþoh& uÕska rdcH wxYh fukau mqoa.,sl wxYho
wdjrKh flfrhs¡ ¥IK úfrdaë wdh;k jHqyhka ks¾udKh lsÍu" uQ,H md,k m%;smdokhka" rdcH
mßmd,kh ;=, m;alsÍï iy isú,a iudcfha yd jHdmdrhkays iyNd.S;ajh hkdÈh thg wh;a fõ¡
uQ,Huh lghq;=j, úksjondjh we;s lsÍu iy foaYmd,k mCIj, ue;sjrK m%pdrl jHdmdrhka i|yd
wruqo,a fhoùu flfrys jeä wjOdkhla fhduq lrkq ,efí¡ mdrøDIH" ldrHCIu yd iM,odhS f,i
m;alsÍï yd Wiaiúï ,nd§fï l%ufjhaohla ieliSfï j.lSu rdcH úiska Ndr.kS¡ rcfha fiajlhska
p¾hdO¾u ud,djka úiska md,kh úh hq;= w;r tajd W,a,x>kh l<úg o~qjï ,ndÈh hq;= fjhs¡
ÿIKhg tfrysj igka lsÍu rdcH yd iudch w;r iyfhda.fhka hq;=j isÿl< hq;= jkakla jk neúka
rdcH mßmd,klhska ck;djg ish lghq;= jd¾;d lsÍu iy isú,a iudcfha ueÈy;aùu flfrys
UNCAC jeä wjOdkhla fhduq lrhs¡ rdcH wxYh fj; ilia lrkq ,nk m%;smdokhka mqoa.,sl wxYh
51
fj;o wod, l<hq;= jk w;r mqoa.,sl wYh úiskao mdrøDIHNdjh ms,sn| ld¾h msámdàka iy p¾hd
Í;Ska wod, lr.ekSu wfmaCId lrkq ,nhs¡
wmrdOkSlrKh
UNCAC ys III jk mßÉfþofhka rdcH yd mqoa.,sl wxYhkays ilS%h yd wlS%h w,a,ia.eksu jeks ¥Is;
p¾hdjka kshdukh lsÍu isÿlrhs¡ ish¨u rdch md¾Yajhka rdcH ks,Odßhd ms,sn| ixl,amh
md¾,sfïka;= uka;S%jrhd olajd jHdma; lsÍug ne£ isà¡ UNCAC g wkqj ¥IKh ms,sn| jerÈ
cd;Hka;r rdcH ksfhdað;hkago wod, fjhs¡ ffk;sl ;eke;a;kaf.a j.lSï y÷kajdÈuo úfYaIfhka
jeo.;a fõ¡ ¥Is; yeisÍï ms,sn| idCIs jvd;a ir< lsÍugo m%;smdokhka úiska fhdackd lrkq ,nhs¡ th
jeo.;a jkafka ¥Is; yeisÍu wêlrKhla bÈrfha Tmamq lsÍu b;d wiSre jk neúks¡ kS;sh n,dul
lsÍfï l,dmfha§ cd;sl yd cd;Hka;r wdh;k yd isú,a iudch w;r jvd fyd| iyfhda.S;djla
mej;sh hq;= nj iïuq;sh lshd isáhs¡ kS;sh ls%hd;au;l lsÍu ienúkau M,odhS f,i isÿlsÍu i|yd
idCIslrejka" úkaÈ;hka iy úfYaI{ idCIslrejka wdrCId lsÍu i|yd jQ m%;smdokhkao mj;S¡
cd;Hka;r iyfhda.S;djh
IV jk mßÉfPAoh jeä wjOdkhla fhduq lrkafka wfkHdakH ffk;sl iyfhda.h iy Wo¾mkh
flfrysh¡ ffk;sl iydh b,a,disàu fyda jrolrejka ish rgg f.k tau iïnkaOfhka rgj,a
oaõmd¾Yaúl .súiqïj,g t<eöu fyda UNCAC fj; Rcqju fhduqúu l<hq;=h¡ jvd ,sys,a wdldrhla
jk zoaú;aj wmrdOdfrdamkhZ uÕska rdcHhka w;r wka;¾cd;sl iyfhda.S;djh ir<fldg we;¡
ffk;sl iydh b,a,disàu fyda wmrdOlrejka f.kajd .ekSu i|yd pQÈ; ls%hdj rgj,a foflysu
tlu wdldrfhka jrola f,i ms,sf.k ;sîu fï wkqj wjYH fkdfõ¡
fulS ikao¾Nh ;=, ks;r w;sYhskau ixlSrAK ls%hdj,shla njg m;ajk ffk;sl iydh ,nd.ekSu yd
wmrdOlrejka f.kajd .ekSu iïnkaOfhka úia;rd;aul m%;smdokhka UNCAC ys wka;¾.; fjhs¡
mqyqKq yd ixj¾Ok mshjrhka uÕska Yla;su;a lrkq ,nk wka;¾cd;sl iyfhda.S;djh ;=,ska rdcH
md¾Yajhkag wfkHakH jYfhka YlH;d f.dvkexùu i|yd wdOdr lr.kakd f,i UNCAC fhdackd
lr isáhs¡
52
úfrdaë f,i mqoa.,sl Okh bmhSu fya;=fldgf.k m%cd;dka;s%l wdh;k" c;sl wdrAÓlhka yd kS;sfha
md,khg we;súh yels n,mEï wju lsÍu i|yd rdcHhka úiska wkq.ukh l<hq;= mshjrhkao th
olajd isáhs¡
» jk mßÉfPAoh fmdÿ m%;smdokhka
iïuq;sh ¥IKh mdrcd;sl ixisoaêhla f,iska olsk w;r th uq,skqmqgd ±óu i|yd mq¿,a" nyqúO
m%fõYhla wkq.ukh lrñka ish¨u uÜgïj,§ th yd igka lsÍu rdcHhg wjYH YlH;djka
Yla;su;a lsÍu wruqKq lr.kS¡ 1 jk j.ka;sfhka iïuq;sfha wruqK meyeÈ,s flfrhs¡
^w& jvd;a ldrHCIu yd M,odhS f,i ÿIKhg tfrysj igka lsÍu m%j¾Okh lsÍu iy ta i|yd
.kq ,nk mshjrhka Yla;su;a lsÍu
^wd& j;alï kej; ,nd.ekSuo we;=¿j ÿIKh je,elaùU yd thg tfrysj igka lsÍu i|yd
c;Hka;r iyfhda.h iy ;dCIKsl iydh m%j¾Okh lsÍu" myiqlï ie,iSu yd iydhùu
^we& rdcH lghq;= yd rdcH foam, iïnkaO Fhka lghq;= lsÍfï§ wjxlNdjh" j.ùu iy ksis
l<uKdlrKh m%j¾Okh lsÍu
rdcH wxYh ^7 jk j.ka;sh& isú,a fiajfha n|jd.ekSï" l=,S moku u; fiajh ,nd.ekSï" fiajfha
r|jd ;nd.ekSï" Wiaiaùï" idOdrK jegqma jeäùï yd úY%du hEï ldrHCIu;djh" úksúoNdjh"
oCI;djka" hqla;sh iy l=i,;djhka hk uQ,O¾uhka u; msysgd isÿlsÍug rdcHhka tlÕ fjhs¡ rdcH
fiajh ;=, ¥IK úfrdaë kS;s yd ¥IKh je,elaùu ms,sn|j mqyqKq yd ±kaj;a lsÍfï jevigyka
ls%hd;aul lrkq ,efí¡
7^2& j.ka;sh rcfha ;k;=re i|yd m;alr.ekSu i|yd whÿïlrejka iïnkaOfhka rdcHhka úiska
wkq.ukh l<hq;= Wmudkhka ks¾foaY lr isáhs¡ ;jo rcfha ;k;=re i|yd ;rÕ lrk wfmaCIlhska
yd foaYmd,k mCI i|yd ,efnk wruqo,aj, úksúoNdjh iïnkaOfhka jHjia:dms; mshjr wkq.ukh
l<hq;= njo th ks¾foaY lrhs¡
rcfha fiaj lhska i|yd jk p¾hd Í;s ix.%yh ^8 j.ka;sh& rcfha ls%hdldrlï ksjerÈj" wjxlj iy
ksis ls%hdldÍ;ajhlska hq;=j bgq lsÍu i|yd jk m%ñ;Ska iy;sl lrkqjia ish ffk;sl yd wdh;ksl
rduq ;=, l%ufõohka ilia lsÍug rdcH md¾jhka ne£ isá;s¡ 4 jk fþofhka olajd isákafka wod,
p¾hd Í;s ix.%yhka wh:d f,i fhdod.ekSu iy ÿIK ls%hdjka ms,sn|j jd¾;d l<yels l%uhla
ia:dms; lsÍu ms,sn|jh¡ mdrøDIHNdjh /l.ekSu i|yd rcfha fiajlhka ish wfkl=;a wdodhï ud¾."
wdfhdackhka yd j;alï ms,sn|j m%ldYkhla l<hq;= njg jk l%ufõohlao rdcHhka úiska ilia
l<hq;= fjhs¡ foaYSh kS;sfha uQ,O¾uhka" úkh fyda p¾hd Í;s fyda m%ñ;Ska lvlrk rcfha fiajlhkag
tfrysj .kq ,nk mshjrhka ilia lsÍu rdcH md¾Yajhka úiska fuu j.ka;shg wkql+,j isÿl<hq;=
fjhs¡
rdcH l%uiïmdokh yd rdcH uQ,H l<uKdlrKh ^9 j.ka;sh& rdcH l%uiïmdokh iy rdcH uQ,H
l<uKdlrKh i|yd mdrøDIH" ;rÕldÍ iy úIhdkqnoaO Wmudkhka yd ls%hdoduhka ia:dms; lsÍu
rdcHhka tlÕ fjhs¡ l%uiïmdok ls%hdj,sh yd iïnkaê; rdcH f;dr;=re iy rdcH uq,H fnodyeÍu
ms,sn|j f;dr;=reo wkdjrkh lsÍu fuu mdrøDIHNdjh ms,sn| uQ,O¾uhkag wka;¾.; fõ¡
wNHka;ßl md,khka i|yd jk M,odhS mshjrhka ia:dms; flfrkq we;s w;r mdrøDIH
.skqïlrKhla yd ú.Kkhla i|yd jk l%ufõohla ielfikq we;¡ hï hï rcfha l%uiïmdokhkays
m%;s,dNhka ms,sn| m%ldYhg m;alsÍu iy mqyqKq wjYH;djhka jeks l%uiïmdokh ms,sn| mqoa.,slj
j.lSu ±Íug isÿjkakdjQ mshjrhka kshdukh lsÍu i|ydo iqÿiq mshjr .; hq;=h¡
rdcH jd¾;dlrKh ^10 j.ka;sh& rdcH mßmd,kh ;=, mdrøDIHNdjh j¾Okh lsÍug rdcHhka mshjr
.kq we;¡ ish rdcH mßmd,k lghq;=j,§ ixúOdkh" ls%hdldÍ;ajh iy ;SrK .ekSfï ls%hdj,sh ms,sn|
f;dr;=re fukau ck;djg n,mdk ffk;sl ls%hdud¾.hka ms,sn| f;dr;=reo m%isoaêhg m;al<hq;= fõ¡
wod, wêldÍka fj; uyck;djg m%fõYùug we;s ld¾h mámdàka ir< lsÍugo rdcHhka mshjr
.;hq;= fjhs¡ rdcH fiajfha ¥IK wjodkï ms,sn|j ld,dj¾;l jd¾;djka m%ldYhg m;alsÍuo l<
hq;=fõ¡
53
wêlrKh yd kvq mejÍfï fiajdjka ^11 j.ka;sh& wÈlrKfha wjxlNdjh iy;sl lrñka ¥IKhg
we;s bvm%ia:djka je,elaùu i|yd rdcH úiska mshjr .; hq;=h¡ wêlrK ks,OdÍka i|yd jk p¾hd
O¾u moaO;shlao fuhg we;=,;a úhyel¡
mqoa.,sl wxYh ^12 j.ka;sh& mqoa.,sl wxYfha ¥IKh je,elaùu i|yd jHjia:dms; yd wfkl=;a
mshjrhka .ekSug rdcHhka tlÕ fõ¡ ldrHCIu" ium%udK m%;smdokhka fukau tlS mshjrhka
wkq.ukh lsÍug wiy;aùu i|yd jk isú,a" mßmd,k fyda wmrdO o~qjïo thg we;=,;a úhyel¡
iudcfha iyNd.S;ajh ^13 j.ka;sh& isú,a iudch" rdcH fkdjk ixúOdk" m%cd mdol ixúOdk hkdÈh
ÿIK úfrdaë mshjrhka j¾Okh lsÍu" we.hSu iy ta ms,sn| ±kqj;a lsÍu i|yd iïnkaO lr.ekSug
mshjr .efkkq we;¡ uyck;dj ±kqj;a lsÍfï jevigyka fukau ÿIKh iy tys úúO iajrEmhka yd
tys wys;lr n,mEu ms,sn|j meie,a yd úYaj úµd, úIhud,djkag we;=,;a lsÍuo tjeks
iyfhda.S;djhkag wh;a fõ¡
ÿIKhg tfrysj igka lrk wdh;khka ms,sn| rdcH md¾Yajhka úiska ck;dj ±kqj;a l<hq;= jk
w;r ;ukag wjevla isÿfõh hk lsisÿ ìhlska f;drj ksßKdñlj tlS wdh;k iïnkaO lr.kafka
flfiao hkak ms,sn|jo ck;dj ±kqj;a l<hq;=h¡
uqo,a úY=oaêlrKh je,elaùug mshjr .ekSu ^14 j.ka;sh& uqo,a úY=aêlrKh y÷kd.ekSu yd th
je,elaùu msKsi nexl= yd nexl= fkdjk uQ,H wdh;k fj; foaYSh kshduk l%ufõohka rch úiska
y÷kajd Èh hq;=h¡ kshduk hdka;%Khka uqo,a úY=oaêlrKh y÷kd.ekSu iy th je,elaùu i|yd jk
wod, l,dmSh wdh;khka iuÕ iïnkaO l<hq;= fjhs¡
rcfha fiajlhskaf.a w,a,ia .ekSï ^15 j.ka;sh& my; wmrdO jerÈ y÷kajd§u i|yd rdcH md¾Yajhka
úiska jHjia:dms; yd wfkl=;a mshjrhka .;hq;=h¡
w& ish ks, lghq;=j,ska je,lSu i|yd rcfha fiajlhl=g wksis n,mEula isÿlÍug Rcqj fyda
jl%j lsisjla §u fyda §ug tlÕùu
úfoaYSh rdcH ks,OdÍka iy cd;Hka;r rdcH ixúOdkhkays ks,OdÍkag w,a,ia§u ^16 j.ka;sh&
úfoaYSh ks,Odßhl=g ljr wdldrhl fyda whq;= m%;s,dNhla ,nd.ekSu i|yd fyda lsishï jHdmdrhlg
whq;= m%;s,dNhla w;alr.ekSu i|yd úfoia rdcH ks,Odßhl=g ish ks, ld¾hhla fkdlr isàug
lsishï mdßf;daIslhla msßkeóu fyda ,nd§u wmrdOkSh jrola ixhqla; lrk njg jk jHjia:dms;
m%;smdokhka rdcHhka úiska iïu; l< hq;=h¡ 16^2& j.ka;sh úiska tjeks m%odkhla i|yd fm<Uùu
fyda tjekala ,nd.ekSuo ;ykï lrhs¡
rcfha fiajlhl= úiska uqo,a jxpd lsÍu" whq;= w;alr.ekSu iy foam< fjk;a whl=g mejÍu ^17
j.ka;sh& ish ;k;=r fya;=fldgf.k rcfha fiajlhl= fj; r|jd ;efnk rdcH foam<" rcfha fyda
mqoa.,sl wruqo,a tu ;eke;a;d úiska jxpd lsÍu" whq;= w;alr.ekSu iy foam< fjk;a whl=g mejÍu
foaYSh kS;sh wkqj wmrdO jrola jk njg rdcH úiska kS;s iïmdokh l<hq;=h¡
fj<\ug n,mEï lsÍu ^18 j.ka;sh& ljrl=g fyda whq;= m%;s,dNhla w;ajk wdldrfhka lghq;= lrk
f,ig ish ks,h fhdod.ksñka rcfha ks,Odßhl= úiska ,nmEï lsÍu wmrdO jrola njg m;aflfrk
jHjia:dms; m%;sixialrKhka rch úiska we;sl< hq;=h¡ rcfha fiajlhl= úiska tlS ld¾hhla i|yd
lsishï mdßf;aIslhla ms,s.ekSu fyda ta i|yd fm<Uùï lsÍuo wmrdO jrola fjhs¡
ks, lghq;= whq;= ls%hdjkag fhdod.ekSu ^19 j.ka;sh& rcfha ks,OdÍkaf.a ks, lghq;= ;ukaf .a"
fjk;a ;eke;a;l=f.a fyda fjk;a lsishï wdia;s:Hhl m%;s,dNh i|yd fhdod.ekSu wmrdO jrola
njg m;alrñka kS;s iïmdokh l<hq;=h¡
whq;= Okj;aùu ^20 j.ka;sh& ish kS;Hdkql+, wdodhï ud¾.hkaf.ka ,nd.;af;ahehs idOdrK f,i
meyeÈ,s l< fkdyels Okhla rcfha fiajlhl= i;=ùu fyj;a whq;= Okj;aùu wmrdO jrola njg
m;alrk kS;s iïmdokh l< hq;=h¡
54
mqoa.,sl wxYfha w,a,i ^21 j.ka;sh& whq;= m%;s,dN ,nd§u i|yd mqoa.,sl wxYfha w,a,ia ,nd.ekSu
wmrdO jrola njg m;alrk kS;s yd fjk;a mshjr .; hq;=h¡ tjekakla Ndr.ekSu yd thg fm<Uùï
lsÍuo wmrdO jrola njg m;al< hq;=h¡
mqoa.,sl wxYfha uqo,a jxpd lsÍu ^22 j.ka;sh& ish ;k;=r fyda;=fldgf.k ;uka fj; r|jd we;s
mqoa.,sl wxYfha ljr fyda foam,la" mqoa.,sl wruqo,la" iqrCIs;hla fyda fjk;a ljr fyda fohla pxpd
lsÍug lghq;= lsÍu wmrdO jrola njg m;alrñka kS;s iïmdokh l<hq;=h¡ tjeks ;;ajhka we;sùu
je,elaùu i|yd kS;s iïmdokh lsÍuo rdcHfha j.lSuls¡
^w& ^¸& wmrdOhlska bmehQ uqo,a ta nj ±k ±ku tys kS;súfrdaë iïNjh ieÕùu msKsi fyda
jroldÍ ls%hdjlska ,nd.;a Okh tlS ls%hdj fya;=fldgf.k m%;sM, úhyels ffk;sl
m%;súmdlhkaf.ka ieÕùu i|yd fjk;a iajrEmhlg fyda foam< njg m;alsÍu
^¸¸& wmrdOhl m%;sM,hla f,i w;alr.;a lsishï foam,lg wod,j tys iajNdjh" uQ,dY%h"
msysàu" mejÍu" ixp,kh" ysñldr;ajh fyda tlS foam, ms,sn| wh;sjdislï ieÕùu
^wd& ish kS;s l%ufha uQ,sl uQ,O¾uhkag wod, jkakdjQ my; ls%hdjka(
(ii) fuu j.ka;sfha m%;smdokhka wkqj ia:dms; lrkq ,en we;s ljr fyda jrola isÿ lsÍug
iyNd.sùu" l=uka;%Kh lsÍu" ;e;a lsÍu fyda isÿlsÍug Wmldr lsÍu" wkqn,§u"
myiqlï ie,iSu fyda tjekakla ieÕùu
2 jk fþoh hgf;a fuu j.ka;sh n,d;aul lsÍu i|yd ;uka úiska ks¾udKhfldg we;s kS;s fyda
mj;sk kS;sj, we;s l< ixfYdaOkhkays msgm;la fyda ta ms,sn| úia;rhla rdcH md¾Yajhka úiska
tlai;a cd;Skaf.a uyf,alïjrhd fj; bÈßm;a l<hq;=h¡
ieÕùu ^24 j.ka;sh& iïuq;sfha olajkq ,en we;s ljr fyda ls%hdjla ieÕùu fyda tys olajd we;s
ls%hdjkays m%;sM,hla f,i ,enqKq lsishï foam,la iÕjd ;eîu wmrdO jrola njg m;alrk kS;s
iaïmdokh lsrug rdcH md¾Yajhka ne£ isáhs¡
hqla;shg ndOd lsÍu ^25 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jrola jk ls%hdjla iïnkaOfhka jHdc idCIs§u
fyda idCIs bÈßm;a lsÍu je,elaùu i|yd fN!;sl n,h fhoùu" ;¾ck fyda ìhm;a lrùu fyda ta
i|yd whq;= m%;s,dN ,nd§u$ ,nd§ug fmdfrdkaÿùu wmrdO jrola njg m;alrk kS;s iïmdokh
l<hq;=h¡ úksiqrejreka fyda fjk;a kS;sh n,d;aul lsÍfï ks,Odßhl=g ish ld¾hhka isÿlsÍ ug
tfrysj fN!;sl n,h fhoùu" ;¾ck fyda ìhm;a lrùu wmrdO jrola njg m;alsÍuo l< hq;=h¡
j.lSu ^26 j.ka;sh& iïuq;sh úiska olajkq ,en we;s ljr fyda ls%hdjla isÿlrk ffk;sl mqoa.,hl=g
wod, j.lSu mejÍu i|yd rdcHh úiska kS;s iïmdokh l<hq;=h¡ tlS j.lSï w;r uQ,Huh o~qjï
meñkùuo we;=,;aj ffk;sl fyda ffk;sl fkdjk o~qjï wod, jrog ium%udKj mekùuo fjhs¡
iyNd.Sùu yd ;e;alsÍu ^27 j.ka;sh& iïuq;sfha olajd we;s ljr fyda jrolg iynd.sùu yd tajdg
;e;alsÍuo wmrdO jrola njg m;al< hq;=h¡ 2-3 mßÉfPAo uÕska tjeks jerÈ isÿlsÍu i|yd ;e;a lsÍu
fyda ie,iqï lsÍuo wmrdO jroj,a njg olajd we;¡
jrfoa ix>lhka f,i ±kqu" fÉ;kdj iy wruqK ^28 j.ka;sh& iïuq;shg wkqj wod, úIhuQ,sl
mßisoaêjdpl ;;ajhka u; wkqudk lrñka jrfoa ix>lhka f,i ±kqu" fÉ;kdj iy wruqK ia:dms;
l<hq;= fjhs¡
jHjia:dms; iSudlï ^29 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jk jerÈ iïnkaOfhka foaYSh kS;sh hgf;a kvq
mejÍfï§ idfmaCIj úYd, jHjia:dms; iSudjka /ila rdcH úiska wod, lr.kq ,eìh yel¡ pQÈ;
wêlrKh uÕyer isák wjia:djkays§ fuh È> lsÍu fyda w;aysgqùu l<hq;= fjhs¡
55
kvq mejÍu" ;Skaÿj ,nd§u iy o~qjï ^30 j.ka;sh& l< jrfoa nrm;, lug .e,fmk o~qjï
,ndfok njg rdcHhka iy;sl úhq;=h¡ wod, jrog kvq mejÍu iïnkaOfhka rdcH md¾Yajhkaf.a
foaYSh kS;sfha mj;sk wNsu;dkqidÍ ffk;sl n,hka Wmßu wdldrhlska ls%hd;aul l<hq;=h¡
ks¾foaISNdjfha mQ¾j ks.ukh ;sìh§u fÉokdjkag ,laj we;s ks,Odßhdf.a jev ;ykï lsÍu fyda
wod, OQrfhka bj;a lsÍu isÿlrkq ,eìh yel¡
;ykï lsÍu" w;am;a lr.ekSu iy rdcika;l lsÍu ^31 j.ka;sh& wmrdOfhka Wmhd we;s Okh
rdcika;l lsÍug mshjr .;hq;= fjhs¡ jrog fhdod.kq ,enQ foam< fyda WmlrKhkao rdcika; l
lsÍug rdcHhka iuyrúg lghq;= lrkq ,eìh yel¡ ;ykug.;a" w;am;afldg.;a fyda rdcika;l
lrk ,o j;alï mrmd,kh i|yd ksis kshduk mshjrhka y÷kajdÈh hq;=h¡
idCIslrejka" úfYAI{hska iy úkaÈ;hkag wdrCIdj ie,iSu ^32 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jrola jk
ls%hdjla iïnkaOfhka jk úu¾Ikhkays§ fyda kvq lghq;=j,§ idCIs§fuka je,elaúu msKSi
idCIslrejka yd úkaÈ;hka fj; t,a, úhyels tlgtl lsÍï fya ;e;s .ekaùïj,ska Tjqka wdrCId
lsÍu i|yd mshjr .;hq;=h¡ wod, ;eke;a;ka fjk;a ia:dkhl mÈxÑ lrùu" Tjqkaf.a wkkH;djh
fy,sorõ fkdlsÍu iy idCIslrejkag wdrCIs; l%ufõohka uÕska idCIs §ug wjia:dj ie,iSu ^Wod(
ùäfhda uÕska& hkd§ ls%hdud¾.hka fuys§ wkq.ukh l<yel¡
jd¾;dlrk ;eke;a;kag wdrCIdj ie,iSu ^33 j.ka;sh& iïuq;sh uÕska ia:dms; fldgwe;s jroj,a
iïnkaOfhka wod, wêldÍka fj; hym;a fÉ;kdfjka yd idOdrK fya;= iys;j jd¾;d lrk
;eke;a;kag tfrysj t,a,úh yels whq;= ie,lSï j,ska Tjqka wdrCId lsÍu i|yd jk m%;smdokhka
foaYSh kS;s moaO;sh ;=,g we;=,;a l<hq;=h¡
ÿIK ls%hdjkaf.a m%;sM, ^34 j.ka;sh& .súiqï ksIam%NdlsÍu fyda Y+kH lsÍug fya;=jk ffk;sl
ls%hdoduhka i|yd mokula f,i ¥IKh rdcHh úiska ie,lsh hq;=h¡
ydks i|yd jkaÈ ,nd§u ^35 j.ka;sh& ¥IK ls%hdjka fya;=fldgf.k isÿj we;s ydks iy mdvq i|yd
jkaÈ ,nd.ekSug kS;suh mshjr .ekSfï yelshdj ydkshg m;a ;eke;a;kag yd wdia;s:Hhkag ,nd§ug
lghq;= l<hq;=h¡
úfYAISlrKhjQ wêldÍka ^36 j.ka;sh& ÿIKhg tfrysj igka lsÍu i|yd úfYAI jQ wdh;k jHqyhla
ks¾udKh l<hq;=h¡ wh:d n,mEïj,ska f;drj iajdëkj lghq;= lsÍfï yelshdj fuu wêldßhg
,ndÈh hq;=h¡
kS;sh n,d;aul lsÍfï wêldÍka iuÕ iyfhda.fhka lghq;= lsÍu ^37 j.ka;sh& ¥IK ls%hdjkag
iyNd.SjQ whg ta ms,sn|j úu¾Ilhka fj; f;dr;=re ,nd§ug Wkakaÿ lrjk mshjr .;hq;=h¡ kvq
mejÍfuka uqla;shla ,ndÈu wdÈh tlS mshjrhka f,i ±laúh yel¡
cd;sl wêldÍka w;r iyfhda.h ^38 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jerÈ jk ls%hdjka isÿl< ;eke;a;kag
tfrysj kvq lghq;= isÿlsÍfï§ wod, rcfha wdh;k" ks,OdÍka yd wêldÍka iyfhda.fhka lghq;=
l<hq;=h¡
cd;sl wêldÍka yd mqoa.,sl wxYh w;r iyfhda.h ^39 j.ka;sh& kvq lghq;=$ úu¾IK lghq;=
isÿlsÍu iïnkaOfhka j.lSu orl cd;sl wêldÍka iy mqoa.,sl wxYh" úfYAIfhka uQ,H wdh;k
w;r iyfhda.hla we;slsÍug lghq;= l<hq;=h¡
nexl=j, ryiHNdjh ^40 j.ka;sh& nexl=j, ryiHNdjh ms,sn| kS;s fya;=fldgf.k we;sjk ndOdjka
ch.ekSU i|yd wod, kS;s l%uhka ;=, iqÿiq hdka;%Khka we;sl< hq;=h¡
wmrdO jd¾;d ^41 j.ka;sh& fjk;a rgl iïuq;sh hgf;a jrola jk jerÈ isÿfldg jrolrejka jQ wh
ms,sn|j ±k.ekSu i|yd jHjia:dms; mshjrhka ilia l<hq;=h¡
wêlrK n,h ^42 j.ka;sh& lsishï rdcH md¾Yajhla ish rdcH ;=," ish uqyqÿ iSudfõ .uka lrk
hd;%djla ;=, fyda .=jka iSudfõ .uka lrk .=jka hdkhla ;=, isÿlrk ,o jerÈ iïnkaOfhka
wêlrK n,hg ysñlï lshhs¡ tfukau lsishï rgla ;=, fjfik trg mqrjeishl=g fyda rdcHhla
fkdue;s whl=g tfrysj isÿlrk ,o jrolg tfrysjo wêlrK n,h tu rg i;=fjhs¡ tfukau
lsishï jrola ish rfgka msg;§ isÿl<o th ;u rgg tfrysj isÿlrk ,oaola kï ta iïnkaOfhkao
wêlrK n,h ;uka i;= njg rgla lshd isáh yel¡
56
¸¼ mßÉfPAoh cd;Hka;r iyfhda.S;djh
Wo¾mkh ^44 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jrola jk ls%hdjka isÿl< ;eke;a;ka Wo¾mKh lsÍug
wjYH mshjrhka ielish hq;=h¡ fuh ±kgu;a mj;akd Wo¾mk m%{ ma;s u; mokïj isÿlrkq ,eìh
yel¡ tjeks m%{ ma;shlg wod, rdcH we;=,;aj fkdue;af;akï wod, wmrdO iïnkaOfhka Wo¾mkh
i|yd jk b,a,Sïj,§ Tjqwka úiska m%{ma;sh mdol lr.kq we;¡
o~qjï kshu lrkq ,enQ ;eke;a;ka udre lsÍu ^45 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jrolrejka jQ
;eke;aa;ka udre lsÍu iïnkaOfhka rdcHhka oaú md¾Yaúl yd nyq md¾Yaúl .súiqïj,g t<eôh yel¡
wfkHdakH ffk;sl iydh ^46 j.ka;sh& iïuq;sh hg;g .efkk jroj,a iïnkaOfhka jk úu¾IK"
kvq lghq;= iy wêlrK ls%hdud¾.hka i|yd ish Wmßu ffk;sl iydh ,nd§ug rdcH md¾Yajfhda
tlÕj isá;s¡
wmrdO kvq lghq;= i|yd udre lsÍu ^47 j.ka;sh& jvd;a idOdrK f,i hqla;sh bIaGúu iy;sl
lrkqjia fjk;a kvq úNd.h i|yd fjk;a rglg f.k hkq ,eìh yel¡
kS;sh n,d;aul lsÍfï iyfhad.S;djh ^48 j.ka;sh& M,odhS f,i kS;sh n,d;aul lsÍu i|yd wod,
ffk;sl yd mßmd,kuh l%ufõohka w;r iyfhda.hla mj;ajd.ekSu rdcHhka úiska l<hq;=h¡ ksi s
n,h iys; wêldÍka w;r iyfhda.h yd iakaksfõokh" iyfhda.fhka ls%hdlrñka úurAIK lghq;=
isÿlsÍu" iellrejka isá k ia:dk yd Tjqkaf.a p,khka y÷kd.ekSu yd wh:d f,i bmehQ foam<
mj;sk ia:dkhka fy,sorõ lr.ekSu i|yd wêldÍka iyfhda.fhka lghq;= lsÍu fuhg wh;a fjhs¡
iïm;a" úfYAIhska yd ±kqu iïnkaëlrKh i|yd mshjr .ekSuo iyfhda.S;djhg we;=,;a fjhs¡
iyfhda.S;djh iïnkaOfhka oaúmd¾Yaúl fyda nyqmd¾Yaúl .súiqïj,g t<eöu flfryso rdcHhkaf.a
wjOdkh fhduqúh yel¡
taldnoaO úu¾IKhka ^49 j.ka;sh& taldnoaO úu¾IK isÿlrk wdhkhka ks¾udKh lsÍu i|yd
rdcHhka oaúmd¾Yaúl fyda nyqmd¾Yaúl .súiqïj,g t<eôhyel¡ tjeks .súiqï fkdue;s úfgl
iyfhda.S úu¾IKhka ms,sn| tlÕ;djhkag t<efUkqfha tla tla isoaêh mokï lr.ksñks¡
úfYAI úu¾IK Ys,aml%u ^50 j.ka;sh& m%cd;dka;s%l kS;s l%uhkays uQ,O¾uhka úiska wjir fok
m%udKhg wod, wdh;khkag bf,lafg%dksl fyda fjk;a wdldrfha ksÍCIKhka iy úu¾IKhkaf.ka
,efnk idCIsj, ms,s.;yels nj mÍCId lsÍu i|yd jk ryis.; fufyhqï jeks Ys,aml%uhka
rdcHhka úiska Ndú;d lrkq ,eìh yel¡ fuu Ys,aml%uhka fhdod.ekSu iïnkaOfhkao rdcHhka w;r
oaúmd¾Yaúl fyda nyqmd¾Yaúl .súiqï mej;sh yel¡
fmdÿ m%;smdok ^51 j.ka;sh& fuu mßÑfþofha uQ,sl uQ,O¾uh jk j;alï kej; ,nd.ekSu rdcH
md¾Yajhka úiska tlsfkld w;r mq¿,a iyfhda.hlska lghq;= lrñka isÿl< hq;a;ls¡
wmrdOhla È.gu lrf.khdu y÷kd.ekSu iy th je,elaùu ^52 j.ka;sh& b;d úYd, .sKqï
mj;ajdf.k hk .KqfoKqlrejka yd wruqo,a ysñlrejka y÷kd.kakd f,ig uQ,H wdh;k fj;
rchka úiska ±kqï Èhhq;=h ¡ uQ,H wdh;khkao by, rcfha ks,hka ork ;eke;a;kaf.a .sKqï
iïnkaOfhka krka;r ishqï mÍCIdj miqúh hq;=h¡ fuu ishqï mÍCIdjka ieliys; .Kqfokq
y÷kd.ekSug iu;a wdldrfha tajd úhhq;=h¡ ishqï mÍCIdjg ,lal< hq;= .sKqï j¾." mqoa.,shka yd
.Kqfokq iïnkaOfhka nexl= yd nexl= fkdjk uQ,H wdh;khka fj; pl%f,aLhka ksl=;a lsÍu uÕska
rch Wmfoia fokq ,nhs¡ lsishï ;eke;a;l=f.a .sKqï ishqïj mÍCId l<hq;= kï tjeks whf.a kïo
rch úiska ±kqï fokq we;¡ Tjqkaf.a .Kqfokq iïnkaOfhka jk jd¾;djka nexl= úiska idOdrK
ld<hla mqrejg úkdY fkdfldg wdrCIs;j ;nd.; hq;=h¡ rcfha fiajlhskaf.a j;alï yd nerlï
wkdjrk m%ldYhkao rch úiska ksis l,g ,nd.; hq;af ;a fuu ishqï ksÍCIKhka ;=,ska tajdfha
wi;H f;dr;=re wvx.=f fõo hkak mÍCId lr ne,sh yels jk neúks¡ ;uka úiska w;aikafldg we;s
57
úfoaYSh nexl= .sKqïj, f;dr;=reo ksYaÑ;j bÈßm;a lrk f,ig rcfha ks,OdÍka fj;ska b,a,d
isákq ,eìh yel¡
foam< Rcqju kej; ,nd.ekSu i|yd jk mshjrhka ^53 j.ka;sh& iïuq;sh hgf;a jrola jk ls%hdjla
uÕska w;alr.;a foam, ysñldr;ajh ,nd.ekSu i|yd isú,a kvq mejÍug wfkl=;a rdcHhkag
wjir§ug lghq;= l<hq;=h¡ fuu mshjrhka hgf;a wêlrKhka fj;ska w,dN i|yd jkaÈ ,nd.;
yel¡
rdcika;l lsÍu i|yd jk iyfhda.S;djh uÕska foam, kej; ,nd.ekSfï hdka;%Khka ^54 j.ka;sh&
fjk;a rdcH md¾Yajhl wêlrKhla fj;ska ,ndÿka rdcika;l lsÍfï ksfhda.hla ls%hd;aul lsÍ ug
wod, wêldÍkag wjirh ,ndÈh hq;=h¡ m%udKj;a idCIs fkd;sîu u; tlS iyfhda.h ±laùu
m%;slafIam lsÍfï yelshdj mj;sk nj 55 j.ka;h
s olajhs¡
úfYaI iyfhda.h ^56 j.ka;sh& rdcHhla ish úu¾IK uÕska ,nd.;a iïuq;sh hgf;a wmrdO
je,elaùug yd y÷kd.ekSug fya;= idOl jk f;dr;=re wfkl=;a rdcH md¾Yajhka fj; Tjqkaf.a
b,a,Sulska f;drju ,ndfokq ,eìh yel¡
j;alï kej; ,ndÈu yd neyer lsÍu ^57 j.ka;sh& whs;sfhka neyer lrkq ,enQ foam< kej;
kS;Hdkql+, ysñlre fj; ,nd§ug wjYH mshjr .; hq;=h¡ rdcika;l lrkq ,enQ foam< fjk;a
rdcHhl b,a,Su u; n,h iys; wêldÍka úiska tu rdcH fj; ,nd§fï§ ish¿ ksis Wmpdrhka
wkq.ukh l<hq;=h¡
uQ,Huh nqoaê tallh ^58 j.ka;sh& jerÈ È.gu lrf.k hdu iy je,elaùu i|yd rdcHhka
iyfhda.fhka lghq;= l<hq;=h¡ iellghq;= .Kqfokq ms,sn| f;dr;=re ,nd§u yd ,nd.ekSuo fuu
iyfhda.S;djfha wx.hls¡
5 jk mßÉfþoh ls%hdjg kexùu i|yd rdcHhka oaúmd¾Yaúl yd nyqmd¾Yaúl .súiqïj,g t<eôh yel
^59 j.ka;sh&¡
mqyqKq yd ;dCIKsl iydh ^60 j.ka;sh& ¥IK je,elaùu yd thg tfrysj igka lsÍu i|yd wod,
;eke;a;ka fj; rdcHhka úiska mqyqKq jevigyka ilia lrkq ,eìh yel¡ ¥IKh je,elaù u"
y÷kd.ekSu" úu¾IKh lsÍu" o~qjï lsÍu iy md,kh lsÍu iïnkaOfhka jeäÈhqKq lrk ,o mshjr
ls%hd;aul lsÍug fuu mqyqKq jevigyka úiska myiqlï i,ikq we;¡ tfukau ¥IK úfrdaë m%;sm;a;sh
Yla;su;a lsÍugo th fya;=jkq we;¡ rdcH yd mqoa.,sl wxYhkays ¥IKh je,elaùu i|yd jk
YlH;djhka we.hSug yd Yla;su;a lsÍug rdcHhka úiska mshjr .kq we;¡ ;dCIKsl iyfhda.S;djh"
±kqu iyfhda.S;djh ;=,ska ,nd.ekSug;a" m¾fhaIK fnodyod .ekSug;a rdcHhkaf.a wjOdkh
fhduqjkq we;¡
f;dr;=re tla/ia lsÍu" yqjudre lr.ekSu iy úYaf,aIKh ^61 j.ka;sh& ¥IKfha m%jK;djka
úYaf,aIKh lsÍu" ixLHd;aul yd wfkl=;a o;a; yd hym;a mßphka fnodyod.ekSu flfrys
rscHhkaf.a wjOdkh fhduqúh hq;=h¡ ;ukaf.a ienE m%;sm;a;Ska yd mshjrhka kshdukh lsÍu iy
tajdfha M,odhS;djh ;lafiare lsÍu flfryso rdcHhkaf.a wjOdkh fhduqúh hq;= fjhs¡
iyfhda.S;djh ;=,ska Wmßu f,i ls%hdjg kexùu ls%hdjg kexùu i|yd jk YlH;djka jeäÈhqKq
lsÍu i|yd iïnkaëlrKh yd iyfhda.S;djh flfrys jeä wjOdkhla fhduq flfrkq we;¡
m<jk iuq¿j tlai;a cd;Skaf.a uyf,alïjrhd úiska /ialrkq ,efnkq we;s w;r tys§ iïu;
lr.efkk fr.=,disj,g wkql+,j ks;r ks;r /iaùï meje;afjkq we;¡ rdcHhka úiska ie,iqï"
m%.;sh ms,sn| jd¾;djka fukau ls%hdjg kxjkq ,nk kS;suh yd mßmd,kuh mshjrhka ms,sn|
f;dr;=reo rdcHhka úiska fuys§ bÈßm;a flfrkq we;¡ ^63 j.ka;sh&
f,alï ld¾hd,h ^64 j.ka;sh& rdcHhkag ish ld¾hhka isÿlrf.k hdu" 63 j.ka;sh hgf;a wjYH
jkakdjQ f;dr;=re ,nd.ekSug rdcH md¾Yajhkag iydhùu iy úúO ixúOdkhkays f,alï
58
ld¾hd,hka yd wdh;khka iuÕ iïnkaëlrKh lsÍfï lghq;a; i|yd jk falï ld¾hd,fha lghq;=
tlai;a cd;Skaf.a uyf,alïjrhd úiska iïmdokh flfrkq we;¡
iïuq;sh úiska olajd we;s ish¿ mshjr wkq.ukh lsÍug rdcH md¾Yajhka tlÕ fjhs¡ iïuq;sh hgf;a
olajd we;s ¥IK uev,su i|yd wjYH wjia:djkays§ rdcHhka jvd ±ä kS;s iïmdokhka lrd fhduqúh
yel¡
wdrjq,a ksrjq,a lsÍu ^65 j.ka;sh& rdcH md¾Yajhka w;r jk mriamr úfrdaë;djhka idlÉPd
ud¾.fhka úi\.; hq;= fjhs¡ fíreïlrKh ;=,ska wdrjq,a ksrjq,a lr.; fkdyels wjia:djkays§
cd;Hka;r wêlrKh fj; tlS wdrjq,a bÈßm;a lrkq ,eìh yel¡
2003 foieïn¾ 9 isg 11 olajd fulaisfldafõ fuÍvd ys§o t;eka isg 2005-12-09 Èk olajd tlai;a
ckmofha m%ODk uQ,ia:dkfhys§o fuu iïuq;shg w;aika ;eîu l<yel¡ ish idudðl;ajfhka wju
jYfhka tl rgla fyda iïuq;shg w;aika ;nd we;s l,dmSh wd¾Ól iyfhda.S;d ixúOdkhkago fuu
iïuq;shg w;aika ;eìh yel¡
jir 5 lg miqj fuhg ixfYdaOk lsÍu i|yd jk fhdackdjka tlai;a cd;Skaf.a uyf,alïjrhd
fj; bÈßm;a lrkq ,eìh yels w;r Tyq úiska tlS fhdackdjka iïuq;sfha md¾Yajlrejka fj;
bÈßm;a lrkq we;¡ fhdackdjka iïuq;sh ms,sn|j jk iuq¿jl§ i,ld nef,kq we;¡ tlS fhdackdjka
iïu;jQ miq tajd rdcHhka úiska wmrdkqu; lsÍug újD; fjhs¡
59
n,d;aul l<hq;= jeo.;a whs;sjdislula jk
f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh
ye¢kaùu(
2005 jif¾ wfm%a,a udifha isg isú,a whs;sjdislï i|yd jk iïfï,kh iy ARTICLE 19 úiska
f;dr;=re i|yd m%fõYùug we;s whs;sh m%j¾Okh lsÍu wruqKq fldg.;a jir foll jHdmD;shla
jeäosshqKq lrñka isáhs¡ jHdmD;sfha tla wruqKla jk ZmdrøDIHNdjh i|yd f;dr;=reZ f,iska y÷kajkq
,nkafka fuu whs;sjdislu m%dfhda.slj h:d¾:hla lr.ekSu i|yd wdOdr fldg.; yels fuj,ï
ldKavhla iïmdokh lsÍuhs¡ fuu wruqK i|yd fuu ,smsh uÕska f;dr;=re fj; m%fõYùu iy
iudÔh whs;sjdislï w;r mj;akd iïnkaO;djh fukau fuu f;dr;=re i|yd we;s whs;sjdislu
idCId;a lr.ekSu yryd iudÔh whs;sjdislï h:d¾:hla ler.ekSu i|yd fhdod.; yels
Wmdhud¾.hka bÈßm;a lr isáhs¡
rdcH i;= f;dr;=re i|yd m%fõYùug we;s whs;sh iEu ;eke;a;l=guf;dr;=re iy woyia fiùfï"
,nd.ekSfï iy fnodyod .ekSfï whs;sho we;=,;aj woyia m%ldYkfha koyi ia:dms; lrkq ,nk
cd;Hka;r udkj ysñlï .súiqï lsysmhla uÕskau kshdukh fõ¡9 tys m%dfhda.sl Ndú;dj
wdKavqlrKfha m%cd;ka;S%h ckrc l%ufha tlsfklg fjkia uQ,O¾uhka folla jk ls%hdjka ms,sn|
m%pdrh iy rdcH mßmd,kfha mdrøDIHNdjhg wdOdrl fjhs¡10 fï ikao¾Nh ;=, iyNd.S;aj
m%cd;ka;%jdoh iy uQ,sl whs;sjdislïj,g .re lsÍfï uQ,O¾uhka iuÕ iómj ne÷kq rdcH wdh;k
iïnkaOfhka m%cd;dka;s%l md,khla isÿlsÍfï fuj,ula njg f;dr;=re m;afjhs¡
udkj ysñlï ms,sn| wka;¾ weußldkq wêlrKh f;dr;=re i|yd m5fõYùug we;s whs;sh rdcHhka
úiska iqrCIs; lsÍug ne£ isák uQ,sl whs;sjdislula f,iska ms,s.kq ,en we;¡ wêlrKh úiska
wjOdrKhfldg we;af;a fuu whs;sjdislu uÕska mqrjeishkag ±kqj ;aùug fukau ish uyck u;h
m%ldY lsÍugo yelshdj ,eìh hq;= njhs¡11
f;dr;=re fjl m%fõYúFï whs;sh yqfol,d whs;sjdislula fkdfõ¡ tl w;lska th wdKavq úiska
ksoyia woyia .,dhdu iïnkaOfhka ueÈy;aùfuka je,lsh hq;= ksoyia woyia m%ldYkfha wka;¾.;
jkakdjQ jvd mq¿,a isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï ldKavhl fldgila f,iska y÷kd.kq ,eìh
yel¡12 wfkla w;g ish¨u udkj ysñlï iqrCIs;ùu i|yd wksjd¾hfhkau jeo.;a jkakls¡ miq.sh
jirj, f;dr;=re i|yd we;s whs;sh flfrys jeä wjOdkhla fhduqù we;s w;r cd;Hka;r yd
l,dmSh m%ldYkhkays th yqfola rdcHhka flfrys jk ksfIaOkd;aul ne£ula fjkqjg m%;scdkl
ne£ula f,iska th i,lkq ,en we;¡fï fya;=fjka iajdëk ;SRK .eksu i|yd mqrjeishkag
jeo.;ajk f;dr;=re ±k.ekSug je,elaùfuka je,lS isàu fukau tlS f;dr;=re i|yd m%fõYh
iemhSu wdKavqfõ me;af;ka jk j.lSula njg m;afldg we;¡
ksoyia m%ldYkhg we;s whs;sh fjkqfjka lghq;= lrk tlai;a rdcOdksh uQ,ia:dkh fldg.;a ixúOdkhla jk
ARTICLE 19 úiska m<lrk ,o m%ldYkhlsks
8
tlaai;a cd;Skaf .a uyd iuq¿j" ^1946& fhdackd iïu;h 59^1&" 65 jk mQ¾K ieish" foieïn¾ 14¡
9
l,dmSh uÜgfï§ fuu whs;sjdislu Yla;su;a f,i ls%hdjg kexúu ksrEmkh lsÍu i|yd jk m%ñ;Ska ia:dms; lsÍu i|yd jk
f,aLKhka yd m%ldYkhka lsysmhlau mj;S¡
10
Victor Abramovich y Christian Courtis, “El Acceso a la Información como Derecho”, en Anuario de Derecho a la Comunicación;
Año 1 1 fj¿u ^2000&" nqjfkdarai whraia" ms¡ 227"
11
Corte IDH La Colegiación Obligatoria de Periodistas Opinión Consultiva OC-5/85 Serie A, No 5 , del 13 de noviembre de 1985
para. 70.
12
fuu ±lau—wfkla wh Tyq fj; ,nd§ug leu;af;ka isák f;dr;=re Tyq úiska ,nd.ekSu wdKavqjla úiska iSud lsÍu
;ykï lrñka˜ udkj ysñlï ms,sn| hqf rdamd wêlrKh ,ndÿka ;Skaÿfjka ukdj ksrEmkh fõ¡ ,shekav¾ t iaùvkh"
1987 ud¾;= 26 Èk ;Skaÿj" wxl 116" 74 fþoh
60
m%dfhda.sl;ajh ;=, ksfIaOkd;aul whs;shla f,i rdcH f;dr;=re fj; m%fõYúug we;s whs;sh
myiqfjkau wNsfhda.hg ,lal< yelafla fuu whs;sjdislï flfrys n,mEï t,a,jk ls%hdjka wdKavq
úiska Èkm;du isÿlrkq ,nk neúks¡ udOH ysñldr;ajh ixflakaøKhùu je,elaùu" rdcH úldYk
wdh;k msysgqùu iy woyia m%ldY lsÍu ,dNodhS tlla njg m;alrk nqoaêuh foam< l%uh i|yd
iydh ±laùu fuhg WodyrKKhka lsysmhla muKls¡13
rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùug we;s whs;sh ms,sn| fï jeäÈhqKqjQ f;areï.ekSu miq.sh jirj,§
wdKavqfõ újD;a;Ndjh j¾Okhùu ;=,ska ukdj ksrEmkh fõ¡ rgj,a 40 lg jvd jeä .Kkl fï
jk úg f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh ms,sn| kS;s ls%hd;aulj mj;S¡14 thska rgj,a 26 lau tlS kS;s
iïu; fldgf.k we;af;a n¾,ska ;dmamh ì|jeàfuka miqjh¡15 2000- 2002 ld<h ;=, rgj,a 30 l
wdKavq rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh ms,sn| kS;s y÷kajd§u fyda tajd y÷kajd§u flfrys
i,ld ne,Su isÿfldg we;¡16
f;dr;=re fj; m%fõYùu ms,sn| jvd Yla;su;a ±laula i|yd iydh§u iy Èßu;a lsÍu fjkqfjka tlS
whs;sjdislfï úOh m:h mq¨,a lsÍu i|yd rdcH fkdjk ixúOdk wLKavj W;aidy ord we;¡ f,dalh
mqrd woyia m%ldY lsÍfï whs;sh iqrCIs; lsÍu yd m%j¾OKh lsÍu i|yd lemjQ udkj ysñlï
ixúOdkhla jk ARTICLE 19 úiska f;dr;=re ksoyi ms,sn| ljr fyda kS;s iïmdokhla i|yd jk
wdODrlhla f,i my; uQ,O¾uhka flgqïm;afldg we;¡17
2 jk uQ,O¾uh- m%ldYhg m;alsÍug we;s ne£u( rdcH wdh;k jeo.;a f;r;=re m%ldYhg
m;alsÍug ne£ isáh hq;=h
3 jk uQ,O¾uh- újD; wdKavqlrKh m%j¾Okh lsÍu( rcfha wdh;k ls%hdldÍ f,i újD;
wdKavqlrKh m%j¾Okh l<hq;=h
4 jk uQ,O¾uh- jH;sf¾Lhkaf.a úIh m:h iSud iys;ùu( zydksZ yd zuyck w¾:idOkhZ ms,sn|
mÍCIKhka flfrys ±äj iSudfjñka jH;sf¾Lhka meyeÈ,s yd mgq úh hq;=h
6 jk uQ,O¾uh- msßjeh( ±Íug isÿjk wêl msßjeh ;eke;a;ka f;dr;=re ,nd.ekSug b,a,Sï
lsÍu j,ld,k wdldrfha tlla fkdúh hq;=h
13
frdn¾Üia, we,aiafvhd¾. “Structural Pluralism and the Right to Information” in The Riht to Know, The Right to Live: Access to
Information and Socio-Economic Justice, le,kaâ, tsp¾â yd we,siska á,S, ixialdrljre. újD; m%cd;ka;S%h WmfoaYk uOHia:dkh,
2002, msg.q 36-37.
14
nksi¾ fâúâ, (2002). Freedom of Information and Access to Government Records Around the World 2
Privacy International: London/www.freedominfo.org.
15
í,ekagka fgdï (2002) “The world’s right to know” Foreign Policy July/August 50.
16
le,kaâ, ßp¾â . “The Right to Know is the Right to Live” in The Right to Know, The Right to Live: Access to Information and Socio-
Economic Justice, le,kaâ, tsp¾â yd we,siska á,S, ixialdrljre. újD; m%cd;ka;S%h WmfoaYk uOHia:dkh,2002, ms.xvi.
17
ARTICLE 19, The Public’s Right to Know: Principles on Blanton Tom (2002) “The world’s right to know” Foreign Policy
July/August 50Freedom of Information Legislation, June 1999, available at: www.article19.org/work/regions/latin-
america/FOI/english/elements/index.html. woyia yd m%ldYkfha ksoyi ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a úfYaI WmfoaYljrhd úiska 2000
jif¾§ tlai;a cd;Skaf.a udkj ysñlï fldñiï ieish fj; bÈßm;a lrk ,o yd 2000 jif¾ fldñifï m%l dYkfha ksoyi ms,sn|
fhdackd iïu;hg we;=,;ajQ fjk;a lreKq w;r fuu uQ, O¾uhka wvx.= úh¡
61
8 jk uQ,O¾uh- wkdjrkhg m%uqL;djh ,ndÈh hq;=h( Wmßu wkdjrkh uQ,O¾uh yd
fkd.e,fmk kS;s ixfYdaOkh yd w,x.= lÍu l<hq;=h
9 jk uQ,ORauh- k,d y~jkakkag wdrCIdj iemhsh hq;=h( jroldÍ ls%hdjka ms,sn| f;dr;=re
,ndfokakka- k,d y~jkakka- wdrCId l<hq;=h
jvd;a uE; ld,Skj Ñ,Sfha f;dr;=re fj; mQ¾K jYfhka m%fõYùu i|yd jk kS;s iïmdokfha§
f;dr;=re ;ka;%h fj; m%fõYùu i|yd ;yjqre l<hq;= uQ,O¾uhka 10 la Open Society Justice
Initiative úiska y÷kajd§ we;s w;r tajd my; úia;r flfrhs¡18
1. Wmßu újD;Ndjh. rch i;= ish¨ f;dr;=re ckldjf.ka jika lr ;eìh yelafla ta i|yd
idOdrK fya;= mj;Skï muKls¡ fuu uQ,O¾uhg wh;ajk f;dr;=rej,g mrdm,k ;SrKhkag
iSud fkdfõ¡ rcfha wêldÍkaf.a iy$fyda ta fj; ,efnk f;dr;=reo thg wh;a fõ¡
2. iEu rcfha wdh;khlau f;dr;=re fj; m%fõYh ms,sn| kS;shg hg;a úhq;=h. uyck uqo,a ^nÿ&
u; hefmk fyda rdcH ls%hdldrlï bgq lrk iEU wdh;khlau f;dr;=re fj; m%fõYh ms,sn|
kS;shg hg;a úhhq;=h¡
3. f;dr;=re fj; m%fõYùu iEU flfkl=f.au whs;shls. f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh ls%hdfõ
fhoùu lsisÿ i|yd ffk;sl fya;=±laùula fyda rcfhka f;dr;=re b,a,d iàug fya;= ±laùfï
wjYH;djhla fkdue;¡ iEu b,a,Sulau th bÈßm;a lrkakdf.a iajNdjh fyda jD;a;sh ms,sn|
fkdi,lñka lsisÿ fjkiafldg ie,lSulska f;drj i,ld ne,sh hq;=fõ¡
4. f;dr;=re fj; fkdñ<fha m%fõY úhyels úh hq;=h. f;dr;=re fj; m5fõYúfï ksoyi wod,
b,a,Su lrk ;eke;a;d fj; iemhSfï§ tlS f,aLKhka msgm;a lsÍug hk úhou yer wka lsisÿ
uqo,laa wh fkdl, hq;=h¡
5. ir< yd fõ.j;a ld¾h mámdáhla mej;sh hq;=h. f;dr;=re b,a,d isàfï ld¾h msámdáh wju
ixlS¾K;djhla iys; jvd;a ldrHCIu tlla úhhq;=h¡ b,a,d isá k f;dr;re ,nd§u tjf,au fyda
kS;sfhka kshu fldg we;s ld<iSudjla we;=,; isÿúh hq;=h¡ fï ljr wjia:djl§ fyda th
jevlrk Èk 10 la fkdblauúh hq;=h¡
6. jH;sf¾Ç m%;smdok b;d meyeÈ,sj w¾: ksrEmkhfldg ;sìh hq;=h. f;dr;=re fkdimhd isáfï
fya;= kS;sfhka b;d meyeÈ,sj yd úfYaIs;j olajd we;s hqla;s iy.; mokula u; msysáh hq;=h¡
wkdjrkh lsÍu m%;slafIam flfrk iEu f;dr;=rlau tfia lsÍug fmr ydksùfï mÍCIKh yd
uyck iqNisoaê mÍCIKhg ,lal< hq;=h¡ tlS f,aLKhkayso kS;Hdkql+,j bÈßm;a l< yels iEu
f;dr;=rla i|yd muKla jk md¾Yaúl m%fõYhla ,ndÈh hq;=h¡
7. iajdëk kshduk foayhla mej;sh hq;=h. f;dr;=re wkdjrkh fkdlsÍug f.k we;s ;SrKhka tlS
f;dr;=re wkdjrkh lrk f,ig ksfhda. lsÍfï n,h we;s iajdêk n,h,;a wdh;khl
kshdukhg hg;a úhhq;=h¡
8. iydhùfï j.lSu. f;dr;=re ,nd§u iïnkaOfhka j.lSu ork ks,OdÍka f;dr;=re fj;
m%fõYúfï whs;sh mQrAK f,i ls%hdfõ fhoùu iy;sl lrkq jia ta i|yd b,a,Sï bÈßm;a lrkq
,nk wh fj; ish m%YAK ilialr .eksug iydh úhhq;=h¡ wjYH f;dr;=re fjk;a wdh;khla
i;= tlla jk úg fuu ks,OdÍka úiska tlS b,a¨ïlrejkaj wod, wh;khka fj; fhduq lrúh
hq;=h¡
9. f;dr;=re islS%h f,i m%ldYhg m;alsÍu. úêu;a f;dr;=re b,a,Sula fkdue;sj jqjo iEu rcfha
wdh;khlau ish ls%hd;ldÍ;ajhg wod, ish¨ f;dr;=re wjYH ´keu úgl§ ksl=;a l<yels jk
fia iliafldg ;sìh hq;=h¡ fuu f;dr;=re meyeÈ,sj yd ir< NdIdjlska mej;sh hq;= w;r
ksrka;rfhka hdj;ald,Sk l<hq;= fjhs¡
10. f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh ms,sn| kS;s wfkl=;a kS;s iuÕ wkqnoaOj iyfhda.S wdldrfhka
mej;sh hq;=h. Wmßu újD;Ndjh ms,sn| uQ,O¾uhg wkq.; jkq msKsi f;dr;=re fj; m%fõYh
ms,sn| kS;s ixfYdaOkh lsÍu fyda kj kS;s y÷kaj d§u l<hq;=h¡
2. wmf.a tÈfkod Ôú;hg f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh jeo.;a jkafka wehs @
18
Open Society Justice Initiative, Principles on the Right of Access to Information in Chile, 2004 foieïn¾,
http://www.justiceinitiative.org/db/resource2?res_id=102436, m%fõYh 2005 cQ,s 21.
62
wu¾;d fika lshd isákaf ka ksoyia udOH iy újD; wdKavqj iys; lsisÿ rgla flisÈfkl id.;hlg
uqyqKmd fkdue;s njhs¡19 f;dr;=re yd n,h w;r we;af;a w;sióm iïnkaO;djhls¡ f;dr;=rej,ska
f;drj ck;djg wdKavqj ;ukag j.jk njg m;alr.ekSu i|yd" ¥IKh msgq±lSu" ÿmam;alu wju
lsÍu iy wjidk jYfhka ienE m%cd;ka;%jdoh ;=, Ôj;aùu i|yd ;SrK .ekSfï ls%hdj,shg
w¾:dkaú;j iyNd.sùfï yelshdj wysñj hhs¡
m%cd;ka;%jdoh iy iyNd.S;ajh:
m%cd;ka;%jdofha flakaøh jkafka újD;j m%ldY lrkq ,nk uyck u;h ;=,ska wdKavqjg ,ndmEï
lrñka wdKavqlrKhg iyNd.Sùfï yelshdjhs¡ f;dr;=re fj; m%fõYùfï yelshdjla fkdue;sj
mj;akd ;;ajhka ms,sn| idlÉPdjla fyda jeä m%;s,dNhka wkqj Pkaoh§ula" uyck m%;sm;a;sh ms,sn|
w¾:dkaú; ;SrK .ekSula fyda ±kqj;a foaYmd,k ixjdohla wfmaCId l< fkdyel¡20
j.ùu:
f;dr;=re fj; m%fõYhla fkdue;sj mqrjeishkag ish wdKavqj j. jk njg iy;sl fldg.;
fkdyel¡ jd¾Isl jd¾;d" m%;sm;a;suh yd jHjia:dms; úu¾IKhka rcfha ls%hdldß;ajh kshdukh
lsÍug wjldYh i,id fohs¡ rch ish j.ùu úoyd olajk ;rug th flfrys jk úYajdih j¾Okh
jk w;r wdKavqj iy mqrjeishka w;r hym;a iïnkaO;djhla f.dvkef.hs¡
ixj¾Okh:
f;dr;=re fj; m%fõY ùug we;s whs;sh iudcfha fndfyda widOdrKhg ,lajQ lKavdhïj,g ;ukag
n,mdk ixj¾Ok lghq;=j,g iyNd.sùug wjldYh ,ndfok n,.;= fuj,uls¡ m%udKj;a f;dr;=re
fkdue;sùu fuu lKavdhïj,g ish ixj¾Okfha fldgialejka ùug we;s whs;sh iSud lrñka Tjqkag
wod, jkakdjQ rdcH m%;sm;a;SKa iïnkaOfhka lsisÿ n,mEula fkdue;s msßila njg m;alrjhs¡
f;dr;=re fj; m%fõYúfï whs;sfhka f;drj rglh id¾:lj ixjrAOkh w;alr.; fkdyel¡
WodyrKhla f,i iudcfha fi!LH r|d mj;skafka msßisÿ c,h" m%;sÔjl iy ixLHd;aul o;a; u;h¡
by; olajd we;s ish¨ jH;sf¾Lhka isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï ms,sn| cd;Hka;r iïuq;sh"
udkj ysñlï ms,sn| weußldkq iïuq;sh iy udkj ysñlï yd uQ,sl ksoyi wdrCId lsÍu i|yd jk
hqfrdamd iïuq;sh úiska ms,s.kq ,en we;¡ óg wu;rj ryis.; f,i ,enqKq f;dr;=re wkdjrkh
19
fika" wu¾;d Development as Freedom, ksõfhda¾la 1999, ms. 178.
20
le,kaâ, ßp¾â iy we,sika á,S, ixialrKh., The right to Know, The Right to Live: Access to Information and Socio-Economic
Justice. Open Democracy Advice Centre, 2002. ms.xi
21
tu
22
ld¾u¾, ,d,d “Information and the Quest for Global Accountability” in The Right to Know, The Right to Live: Access to Information
and Socio-Economic Justice, le,kaâ, tsp¾â yd we,siska á,S, ixialdrljre. újD; m%cd;ka;S%h WmfoaYk uOHia:dkh, 2002. msgq 139-
140.
23
tu" ms¡31
63
lsÍu je,elaùu iy wêlrKfha wêldrh iy wmCImd;S;ajh mj;ajd.ekSuo jH;sf¾Lhka f,iska
hqfrdamd iïuq;sh úiska ms,s.kq ,nhs¡ tlai;a ckmo f;dr;=re ksoyi ms,sn| mk; wdh;ksl
wNHka;r Í;s yd mßphka" mqoa.,sl;ajhg ydks isÿùu" jdksc ryia /l.ekSu" úOdhl jrm%ido" fjk;a
kS;s uÕska fy,sorõlsÍu j,ld we;s f;dr;=re iy N+úµd;aul yd N+fN!;sl f;dr;=reo jH;sf¾L
f,iska olajd isáhs¡24
cd;Hka;r kS;sh olajd isákafka fuu jH;sf¾Lhka whs;sjdislu yd ;=,H fkdl,hq;= nj;a whs;shg
jeä ksoyila i,iñka ls%hd;aul mgq jH;sf¾Lhka f,iska wod, l<hq;= nj;ah¡25
fuu fmdÿ jH;sf¾Lhkag wu;rj rdcH f;dr;=re fj; m%fõYh h:djla lr.ekSug wNsfhda.hkao
mj;S¡ iuyr wjia:djkays§ ienúkau ;uka i;=j fkdue;s f;dr;=rla iemhSug mßmd,khg isÿúh
yel¡26 tjeks wjia:djkays§ iudf,dapkh lrkq ,enQ o;a; o< o;a; j,ska fjkiafldg ±laùu
wksjd¾h wjYH;djhls¡ iuyr wjia:djkays§ lsishï ksIaÑ; lreKla iïnkaOfhka jk o< o;a;
muKla rch i;=j ;sfnkakg mq¨jk¡ tjkas wjia:djkays§ tajd iudf,dapkh lrk f,ig b,a,d isá kq
,eìh yel¡ ldka;djkag tfrys m%pKav;ajh ms,sn| wka;¾ weußldkq iïuq;sfha olajd we;s
wjYH;djh fuhg tla WodyrKhls27¡ tfy;a fndfyda wjia:djkays§ o< o;a; ta wdldrfhkau
bÈßm;aùu jeo.;a fjhs¡ thg fya;=j fndfyda wjia:djkays§ rch úiska tu o;a; ish foaYmd,k
ls%hdldrlï jvd;a idOdrKSlrKh jk wdldrfhka tu o;a; iudf,dapkh lrkq ,eîug bv ;sîuhs¡ 28
WodyrKhlas f,i .Dyia: m%pKav;ajh iïnkaOfhka jk o< o;a; jeo.;a jkafka tu.ska tah isÿjQ
ia:dkh" isÿjQ Èkh" isÿùug n,mE ;;ajhka" thg iïnkaO whf.a kï iy ;k;=re" tajd isÿùfï
rgdj iy ta iïnkaOfhka rch úiska f.k we;s mshjr thska ±k.; yelsjk neúks¡29
1. iEu flfkl=gu is;Sfï yd woyia m%ldYkfha ksoyi we;¡ fuu whs;shg lsisÿ iSudjlska f;drj
,sÅ;j" pdÑlj fyda uqÈ%;j f;dr;=re yd iEu wdldrhlu woyia l,d udOH fyda flfkl= úiska
f;dard.kq ,nk fjk;a ´kEu udOhhla Tiafia f;dr;=re fiùug" ,nd.ekSug yd fnodyeÍug
we;s ksoyio we;=,;a fõ¡
24
tlai;a ckmo f;dr;=re ksoyi ms,sn| mk;
25
hqf rdamd wêlrKh úiska olaj d we;s mßÈ ;SrK .kakd —tlsfklg mgyeks f;dard.ekSï w;ßka ;jrla f;d¾d.; hq;=o
hkak iïnkaOfhka muKla fkdj mgq f,i w¾: ksrEmkh l<hq; = jH;sf¾Lhka fndfyduhlg hg;a jkakdjQ m%ldYkfha
ksoyi uQ,O¾uho ms,s;=re fiúh hq;= fjhs˜ The Sunday Times v. The United Kingdom, 1979 wfm%a,a 26 kvq ;Skaÿj, Series A no.
30,
64 fþoh.
26
Centro de Estudios Legales y Sociales. La información como herramienta para la protección de los derechos humanos, 2004. ms. 43.
27
tu
28
tu
29
tu
30
weußldkq udkj ysñ;ï iïuq;sfha 13 j.ka;sh
31
cd;Hka;r isú ,a yd foaYmd,k whs;sjdislï ms,sn| m%{ma; sfha 19 hj j.ka;sh UNGA Res. 2.200 A (XXI), 1966.
32
udkj ysñlï yd ñksidf.a j.lSu ms,sn| weußldkq m%ldYkfha 4 j.ka;sh
64
2. by; mßÉfPAofha olajd we;s whs;sjdislu N=la;s ú£fï§ mQ¾j jdrKhkag hg;a fkdl, hq;= kuq;a
^w& wka whf.a whs;sjdislï yd ms,s.ekSug .re lsÍu i|yd fyda
^wd& cd;sl wdrCIdj" uyck m¾hdh" uyck fi!LH fyda iodpdrhka wdrCId lsÍu
i|yd kS;sh uÕska m%ldYs;j ia:dms;flg we;s ksoyi iïnkaOfhka jk iSudjka fuhgo wod,
fjhs¡
3. m%jD;a;sm;% uqøKhg" .=jka úÿ,s iaksfõok ;rx." f;dr;=r fnodyeÍug fhdod.kq ,nk WmlrK
fyda woyia yd u;hka ikaksfõokh yd m%pdrKhg rcfha fyda fm!oa.,sl md,khka wh:d f,i
fhdod.ekSu jeks jl% l%ufõohka uÕska woyia m%ldYkhg we;s whs;sh iSud fkdl, hq;=h
ICCPR, 19 jk j.ka;sh:
1. lsisÿ ndOdjlska f;drj u;hla ±Íug iEu flfkl=gu whs;sh we;.
2. iEu flfkl=gu woyia m%ldYkhg whs;sh we;¡ fuhg lsisÿ iSudjlska f;drj ,sÅ;j" pdÑlj
fyda uqÈ%;j f;dr;=re yd iEu wdldrhlu woyia l,d udOH fyda flfkl= úiska f;dard.kq ,nk
fjk;a ´kEu udOhhla Tiafia f;dr;=re fiùug" ,nd.ekSug yd fnodyeÍug we;s ksoyio
we;=,;a fõ¡
3. fojk mßÉfPAofha olajd we;s whs;sjdislu N=la;s ú£fï§ úfYaIs; j.lSï lsysmhlao mejfrhs¡ ta
wkqj th iuyr iSudjkag hg;a jk w;r tlS iSudjka kS;sfhka olajd we;s my; wdldrfha
iSudjka muKla úhhq;= fõ¡
^w& wka whf.a whs;sjdislï yd ms,s.ekSug .re lsÍu i|yd fyda
^wd& cd;sl wdrCIdj" uyck m¾hdh" uyck fi!LH fyda iodpdrhka wdrCId lsÍu
iEu flfkl=gu f;r;=re fiùug" u;hl ±Íug fyda m<lsÍug yd ljr fyda udOHhla Tiafia woyia
m%pdrh lr yeÍug whs;sh we;¡
f;dr;=re fj; m%fõYùug we;s whs;sh wdrCId lsÍu i|yd cd;Hka;r kS;sh wdldr lsysmhlskau
fhdod.; yelsfõ¡ m<uqj rdcH md¾Yajhkaf.a mqrjeishkag ish foaYSh wêlrKhka fj;ska ms,shï
b,a,d isáh yel¡ iuyr rgj, wêlrKhkag Rcqju cd;Hka;r kS;sh n,d;aul l<yelsh¡ ;j;a
iuyr rgj, cd;Hka;r kS;sh foaYSh kS;sh ;=,g we;=,;afldg we;s w;r tajd jl% wdldrfhka foaYSh
kS;sh yryd ls%hd;aukl lrkq ,eìh yel¡ fojkqj cd;Hka;r kS;sh yd wkq.; jk mßoafoka kS;s"
m%;sm;a;s yd mßphka fjkia lsÍug mqrjeishka yd rdcH fkdjk ixúOdk fj;ska t,a,jk mSvkh
±laúh yel¡ ;=kajkqj ;eke;a;kag wod, cd;Hka;r wdh;khka fj;ska Rcqju m%;sl¾u b,a,d isáh
yel¡33
by; lreKqj,g wu;rj cd;Hka;r kS;sh iudÔh" wd¾Òl yd ixialD;sl whs;sjdislï h:djla njg
m;alr .ekSu iïnkaOfhka tys we;s ne¢hdj fya;=fldgf.k rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh
th úiska ,ndfokq ,nhs¡ weußldkq iïuq;sh ^42 j.ka;sh&34" ieka ie,ajfoda¾ fm%dfgdaflda,h ^19 jk
j.ka;sh&35 iy isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï ms,sn| c;Hka;r iïuq;sh ^16 jk j.ka;sh&36 úiska
wd¾Ól" iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislïys m%.;sh iudf,dapkh lsÍu iy iudcfha úúOdldr
wxYhkays uyck iyNd.S;ajh jeälsÍu ms,sn|j l,ska l,g rch úiska ksl=;a lrkq ,nk f;dr;=re
33
fld,sj ¾, iekav%d. The Right to Know: Human rights and access to reproductive health information ARTICLE 19 fjkqfjka
ixialrKh lrk ,§ , jdrKhg tfrys cd;Hka;r uOhia:dkh, 1995, ms 4
34
weußldkq udkj ysñlï iïuq;sfha 42 j.ka; sh.
35
ieka ie,ajfoda¾ fm%dfgdaflda,h. O.A.S. .súiqï ud,d wxl. 69 (1988), 1999 fkdjeïn¾ 16 Èk isg n,d;aul flfßks.
36
wd¾Òl iudÔh yd ixialD;sl whs;sj dislï ms,sn| cd;Hka;r iïuq;sh, 1976 ckjdß 3 isg n,d;aul, G.A. Res.2.200 A
(XXI), UN Doc. A/6316 (1966), 993 UNTS 3, kej; uqøKh 6 ILM 360 (1967).
65
fj; m%fõYùfï whs;sh ,nd§ we;¡ udkj ysñlï i|yd jk wka;¾ weußldkq fldñiu úiska
;yjqrefldg we;af;a zrcfha ls%hdldrlï ms,sn| f;dr;=re m%pdrh lsÍu iudcfha iEu fldgilgu
,nd.; yelsjk mßÈ mdrøDIH tllaZ37 úhhq;= njhs¡ óg wu;rj ,laiïn¾.a uQ,O¾uhkays 76 jk
uQ,O¾ufhka olajd isákafka ICESCR fj; bÈrm;a lrkq ,nk wksjd¾h jd¾;djka uyck ixjdoh
iy iyNd.S;ajh i|yd iEu jir 5 lg jrlau m<l, hq;= njhs¡38
ESCR n,d;aul lsÍu iy Bg iudka;rj cd;Hka;rj fukau foaYShjo tajdfha idOdrK;ajh m%YaK
lsÍu isÿj we;¡ ESCR iy isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï (fu;ekaisg CPR f,iska y÷kajkq ,efí)
w;r wka;¾ iïnkaO;djhla mej;sho uq,a whs;sjdislï ienE whs;sjdislï f,iska ms,s.kq ,nkafkao
hkak ms,sn| ielixldjka mj;S¡ iuyr Ydia;%{hska fukau rchka úiskao ;¾l lrkafka ESCR
udkj ysñlï fkdjk njhs¡ ;j;a iuyreka lshd isákafka tajd udkj ysñlï jk kuq;a úksYaph
úIhl fkdjk njhs¡ ESCR iy CPR w;r fjkialï tlS ;¾lhka ms,sn| jdoújdo i|yd fya;=ù we;s
w;r CPR úiska ksIalS%h whs;sjdislï olajk neúka tajdhska ksIalS%h ne¢ula we;sflfrk nj;a" ESCR
ilS%h whs;sjdislï jk nj;a tuÕska rdcH md¾Yajhka fj; ilS%h j.lSula we;s flfrk nj;a olajkq
,en we;¡ rdcHhka fj; ilS%h ne¢ï we;slrùfuka fmkS hkafka úhoula jeh fkdjk wlS%h ne£ï
fuka fkdj ilS%h whs;sjdislï h:djla lsÍu i|yd wdKavqfõ m%;smdokhka jeh lsÍug isÿjk njhs¡
ESCR m%;sm;a;suh ;SrKhka wod, lr.kakla jk neúka úfYAI{Ndjhla fyda foaYmd,ksl j.ùula
fkdue;s úksiqrejreka tajd iïnkaOfhka lghq;= fkdl, hq;= njo mejiS we;¡ thska lshefjkaf ka
úYd, iïm;a fhoùula wjYH jkakdjQ rdcH i;= ilS%h ne£ï iïnkaOfhka wêlrKh ;SrK fkd.;
hq;= njhs¡ úksiqrejreka kvqjla úNd. lsÍfï§ rdcH m%;sm;a;sh ie,ls,a,g .kakd nj;a úYd,
jYfhka iïm;a fhoúh hq;= ldrKdjka ±kgu;a Tjqkaf.a úIh m:hg we;=,;aj we;s nj;a fuu
woyig m%;sl¾lhla f,iska bÈßm;aj we;¡ ;jo wêlrKhka CPR iïnkaOfhka ;SrKhla ,nd§fï§
Tjqka foaYmd,ksl ldrKdjkao ie,ls,a,g .kq ,nk w;r bka tydg mj;akd mQrAK jYfhka
ffk;sluh iajrEmhla .kakd ldrKdjka m%YaKd¾Ólhla fkdjkafka kï ESCR iïnkaOfhka
muKla Tjqkaf.a N+ñldj m%YaK lrkafka ukao hk ;¾lho fuys§ bÈßm;aj we;¡
fuu ikao¾Nh ;=, ESCR n,d;aul lsÍu .eg¿ iy.;j we;s w;r iudc m%sm;a;s ia:dms; lsÍu iy ta
i|yd iïm;a fjkalsÍu hk ldrKdjka folu i|yd úksiqrejreka iqÿiq ;eke;a;ka fkdjk njg
fhdackdù we;¡39 È> ld,hla ;siafia fuu ixjdoh úiska ESCR ys j,x.=Ndjh flfrys ydks iqÿfldg
we;s w;r jvd;a uE;ld,Sk ;¾lhka úiska fmkajd § we;af;a ESCR n,d;aul l<yels nj;a ta wkqj
hqla;s iy.; l,yels nj;ah¡
wd¾Ól" iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a lñgqj úiska ;yjqrefldg
we;af;a ESCR ys fndfyduhla whs;sjdislï wêlrKuh n,d;aul lsÍu i|yd hg;ajk njhs¡ ESCR
iïnkaOfhka jk rdcHhkays ne£ï ICESCR ys 2¡1 j.ka;sfha fldaKfhka ;lafiare lrkq ,nhs¡ tu
37
CIDH, Informe No. 20/99, Cas 11.317, Rodolfo Robles Espinoza e Hijos (Perú), en CIDH INFORME ANNUAL 1998.
38
wd¾Òl iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn| cd;Hka;r iïuq;sh ls%hd;aul lsÍu i|yd jk ,skan¾.a uQ,O¾uhka
The, UN ESCOR, udkj ysñlï fldñiu, 43 jk ieisjdrh., kHdh m;%fha 8 jk lreK 8 UN Doc.
E/CN. 4/1987/17, weñKqu (1987).
39
iS. f*an¾, Social Rights Under The Constitution: Government and Decent Life (Tlaia*¾â-ksõfhda¾la"
Tlaia*¾â úYaj úµd,hSh uqøKd,h, 2000) ms. 150.
66
j.ka;sfhka ±lafjkafka ziEu rdcH md¾Yajhlau ;ukag ysñ Wmßu iïm;a fhdod.ksñka iïuq;sh
úiska ms,s.kq ,en we;s whs;sjdislï h:djla lr.ekSu i|yd lghq;= l< hq;=Z njhs¡40 ta wkqj CIKslj
;yjqre lsÍu i|yd rch úiska mshjr .;hq;= isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï fuka fkdj ESCR
l%ul%ufhka w;alr.; yelalls¡ ±ka±ka fuu whs;sjdislï rchka úiska CIKsl mshjrhka .ekSu"
ls%hd;aul lsÍu i|yd Yla;su;a t<eUqï wkq.ykh lsÍu iy ld<h;a iuÕ lsishï wdldrhl
id¾:l;ajhla w;alr .ekSu i|yd mshjr .ekSu f,iska w¾: ksrEmkh lrkq ,nhs¡41
6. f;dr;=re fj; m%fõYh i|yd we;s whs;sh wdrCId lsÍu i|yd rdcHhka úiska
m%dfhda.slj l=ula isÿl< hq;=o @
by;ska idlÉPd lrkq ,enQ wdldrhg ck;djf.as whs;sjdislï flfrys n,mdk .eg¿ iïnkaOfhka
újD; m%isoaO ixjdohla i|yd M,odhS f,i iïnkaoùu i|yd f;dr;re fj; m%fõYùfï whws;sh
wjYH fkdfõ¡ kuq;a th fjk;a whs;sjdislï ls%hdfõ fhoùu i|yd jeo.;a fõ¡ ;jo úúO wdKavql5U
jHjia:duh whs;sjdislï" ksoyi yd f;dr;=re b;d meyeÈ,s ne£ï /ila rchla flfrys we;s lrkq
,nhs¡
ICCPR ys 19 jk j.ka;shg wkqj f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;shg z.relsÍu yd .reflfrk njg
iy;slùuZ rchkaf.a j.lSuls¡ wlS%h ne£ula f,i rch jHjia:d iïmdokh" m%;sm;a;s" wêlrK ;SrK
fyda ish ks,OdÍkaf.a yd ksfhdað;hkaf.a ls%hdjka ;=,ska tlS whs;sjdislïj,g ydks fkdjk njg
j.n,d.; hq;=h¡42 ilS%h ne£ula f,i rch úiska wfkla wh úiska tlS whs;sjdislï W,a,x>kh
lrkq ,eîu je,elaùu i|yd mshjr .ekSu fyda kS;s iïmdokh" m%;sm;a;s fyda wêlrK ;SrK uÕska
th ;Dma; lsÍug lghq;= lsÍu isÿl< hq;=h¡43 fï wkqj mqoa.,sl lKavdhï fyda ;eke;a;ka úiska
kS;súfrdaë fkdjk f;dr;=re ikaksfõokhg ueÈy;aùu je,elaùu i|yd mshjr .ekSu rcfha
j.lSuls¡ tfukau rchka uyck iqNisoaêhg wod, jkakdjQ f;dr;=re iïmdokh lsÍfï j.lSuo
;Dma; l<hq;= fjhs¡ uyck fi!LH ms,sn|j my; f;dr;=re fy,sorõ lsÍu fuhg tla WodyrKhls" "
(1) lsishï ;eke;a;l=f.a fi!LH fyda mqoa.,sl Ôú;h iïnkaOfhka jk f;dr;=re rch i;=j mj;sk
úg¡ fuu ne£u b;d CIKslj ls%hdjg kexúh hq;a;ls¡
(2) lsishï mqoa., ldKavhlf.a fi!LH fyda ish mqoa.,sl Ôú;h /l.ekSu i|yd lsishï
f;dr;=rla wjYH jk úg yd rch i;=j tlS f;dr;=re mj;sk úg fyda rchg tlS f;dr;=re tl;=
lr.; yels ;;ajhla mj;sk úg¡ fuu ne£u úiska .;hq;= mshjr iïnkaOfhka lsishï wNsu;hla
rch i;=j mj;sk kuq;a uQ,sl jYfhka iuyr mshjr rch úiska CIKslj .; hq;= fjhs¡ ld<h;a
iuÕ bÈßhg .;hq;= mshjro jeä fjhs¡44
ck;dj ish uQ,sl whs;sjdislï N=ls;aú¢k njg ;yjqre lr.ekSu i|yd ilS%h mshjr wkq.ukh lsÍu
rcfha j.lSuls¡ b,a,Sula l<úg f;dr;=re iïmdokh lsÍu mukla fkdj b,a,Sulska f;drjo
foaYmd,k whs;sjdislï wdrCId lsÍu yd ls%hdfõ fhoùï i|yd wdOdrl jkakdjQ f;dr;=re m%ldYhg
m;alsÍu rcfha j.lSula fjhs¡ fndfydaúg fuh jeo.;ajkafka idCIr;djh by, w.hla .kakd iy
whs;sjdislï ms,sn| wvq ±kqj;aNdjhla we;s rgj,h¡45
40
by; 29 ys bmsàu 29.2.1 ,smsh.
41
mS we,aiagka iy Ô laúka, “The Nature and Scope of States Parties’ Obligations in the International Covenant on
Economic Social and Cultural Rights”, 9 Human Rights Quarterly (1987), 164-87; wd¾. frdnÜiaka, “Measuring State
Compliance with the Obligation to Devote the ‘Maximum Available Resources’ to Realizing Economic,Social and Cultural
Rights”, 16 Human Rights Quarterly (1994), 693-714.
42
ta tã, “Realization of Social and Economic Rights and the Minimum Threshold Approach”, Human Rights Law Journal
(1989), ms. 35
43
by; 35.
44
fld,sj¾, iekav%d. The Right to Know: Human rights and access to reproductive health information. Edited for Article
19, International Centre Against Censorship, 1995, (ms. 46) (1946 fieïn¾ 16 Èk 2 jk fhdackd iïu;h. 59(I), “Yearbook
of the United Nations 1946-1947 (ksõfhda¾la: 1948), 33.
45
c.ajka; a, irdia. “The Right to Information as a Leverage Right” in The Right to Know, The Right to Live:Access to
Information and Socio-Economic Justice, le,kaâ , ßp¾â iy we,sika á,S, ixialrKh. újD; m5cd;dka;s%l WmfoaYk
uOHia:dkh, 2002, ms.7.
67
iekav%d fld,sj¾g wkqj fuu whs;shi iïnkaê; rcfha ne¢ï lsysmhlau mj;S¡ fuu j.lSï
cd;Hka;r pdß;%uh kS;sfha fldgilaj meje;s w;r .súiqï kS;sh biau;=ùu;a iuÕ tlS .súiqïj,g
w;aika l< rgj,a ;=, fuu ne¢ïj,g jvd jeä n,hla ysñúh¡46
^fi!LH iïnkaO& f;dr;=re ikaksfõokh ;ykï lsÍ u fyda fjk;a ljr fyda wdldrhlska thg
ueÈy;aùfuka je,lSu ;
f;dr;=re ,nd§fï§ fjkiafldg ie,lSula isÿfkdlsÍu;
rcfha iydh we;sj mj;ajdf.k hkq ,nk mdie,a yd uOH jeks rdcH wdh;khkays úreoaO woyia
±laùug we;s wjldYh iy;sl;
rcfha wruqo,a fhdodf.k isÿlrkq ,nk jevigykaj,§ f;dr;=re m%ldY fkdfldg mj;ajd
fkd.kakd njg iy;slùu;
mqoa.,sl lKavdhï fyda ;;eke;a;ka f;dr;=re ikaksfõokhg ueÈy;aùu je,elaùug mshjr
.ekSu;
iudÔh whs;sjdislï m%jrAOkh lsÍu i|yd w;HdjYH m%udKj;a f;dr;=re ,nd§u" wOHdmkh yd
WmfoaYkh hkdÈh iïmdokh lsÍug úëu;a mshjr .ekSu47
wd¾Ól" iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a lñgqj (CESCR) fi!LHhg we;s
whs;sjdislu iïnkaOfhka m%ldYfldg we;af;a ta ms,sn|j jk f;dr;re fj; m%fõYùfï whs;sh
mej;sh hq;= njhs¡ fi!LH .eg¿ iïnkaOfhka jk f;dr;=re fihdhdu" ,nd.ekSu iy tajd m%p,s;
lsÍu fuhg wh;a fjhs¡49 tfukau ;uka úiska ICESCR ys olajd we;s ne£ï bgq lsÍu iïnkaOfhka
.kq ,en we;s mshjrhka ms,sn|j olajñka jd¾;djka bÈßm;a lsÍfï j.lSuo rdcHhka i;= fõ¡ ish
fmdÿ m%ldYk wxl 3 § lñgqj úiska fmkajd fokq ,enQfha rdcHhka úiska m%Odk;u ESCR ys ne¢ï
wju jYfhka ;Dma;su;a úhyels wju uÜgulska bgq lsÍu i|yd rdcHhka úiska mshjr .;hq;= njh¡
iïm;a wjuùu fya;=fldgf.k tlS wju ;;ajhka lrd <Õdùug lsishï rdcHhla wfmdfydi;a
46
fld,sj¾, iekav%d. The Right to Know: Human rights and access to reproductive health information. Edited for
ARTICLE 19, International Centre Against Censorship, 1995.
47
tu 38
48
ind frdn¾fgda, “Derechos Sociales, Políticas Públicas y Acceso a la Información” , Serie de Seminarios Salud y Política
Publica, Centro de Estudios de Estado y Sociedad ( CEDES), Seminario VII; 2004.
49
fmdÿ m%ldYk wxl 14 UN E/C.12/2000/4. 3 iy 11 fþo.
68
jqjfyd;a ;uka ta i|yd W;aidyhka ord we;s nj;a tlS ish¨ W;aidyhka tlS whs;sjdislï h:djla
njg m;alsÍu i|yd jQ tajd jk njg;a tlS rdcH úiska fmkajd Èhhq;= fjhs¡50 fmdÿ m%ldYk wxl 1 ys
3 jk fþofha ±lafjkaf ka rdcHhka zwod, whs;sjdislï iïnkaOfhka jk ienE ;;ajh ksrka;rfhka
ksÍCIKh lrñka ish N+ñh ;=, úúO whs;sjdislï l=uK uÜgulska N+la;s ú¢u isÿjkq ,nkafkao
hkak ms,sn| wjfndaOfhka isáh hq;=Z njhs¡ fuu wruqK idCId;a lr.ekSu yqfola cd;al uÜgfï
;laf iare fyda ixLHdf,aLKhka ieliSu ;=,ska isÿl< yelalla fkdfõ¡ b;d krl uÜgfï isák
l,dmhka yd m%foaYhka ms,sn|j úuis,su;a fjñka tys§ wdka;slj isák yd f.dÿre njg m;aj we;s
lKavdhï ms,sn|j ie,ls,su;a fjñka ta i|yd ms,shï fh§u fuys§ isÿl< hq;= fjhs¡51 4 jk fþofhka
±lafjkafka jd¾;dlrK ls%hdodufha tla mshjrla jkafka zuQ,sl m%;sm;a;s iïmdokhka ls%hdjg kxjkq
,en we;so hkak úoyd ±laùuZ jk njhs¡52 tkï rdcHhka ESCR ys whs;sjdislï m%.;sYS,S wdldrhlska
h:djla njg m;alr.ksñka isáh§ mjd mj;sk ish¨u f;dr;=re bÈßm;a l<hq;= njhs¡
iria c.ajka;a ish The Right to Know, The Right to Live lD;sfha rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùfï
whs;sh wfkl=;a whs;Ska iuÕ we;s iïnkaOh idrdxY.;fldg olajhs¡53
7.1. ±kqj;aNdjh
flfkl=f.a wd¾Òl" iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn|j jk rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùfï
whs;sh fuu whs;sjdislï yd ne£ mj;skjd muKla fkdj tajd tlS ths;sjdislu fiiq whs;sjdislï
h:djla njg m;alr.ekSu i|yd jk mQ¾j fldkafoaishlao fjhs¡ ;ukaf.a fi!LH" ksjdi yd
jevlsÍug we;s whs;Skaf.a úIh m:h iy wka;¾.;h ms,sn| f;dr;=re fkdue;sj ;ukaf.a
whs;sjdislïj,g .re lrkq ,en ;sfío hkak ms,sn|j mqrjeishkag ±k.ekSfï uÕla fkdue;¡
cd;Hka;r kS;sh fuu iunkaO;djh ms,s.kS¡ Wodyrkhla f,i f,dal fi!LH ixúOdkfha jHjia:dj
fi!LH m%jd¾Okh lsÍu" ta ms,sn| f;dr;=re yd wOHdmkh ms,sn| m%;sm;a;s rdcHfha ne£ula f,iska
olajhs¡55 ;j;a WodyrKhla jkafka nDkakaÜ,kaâ jd¾;djhs56¡ hym;a mßirhla i|yd we;s whs;sfha
fldgila f,i ;ukaf.a mßirh yd iajdNdúl iïm;a ms,sn| f;dr;=re fj; ;eke;a;kag m%fõYùfï
whs;sh rchka úiska ms,s.; hq;= njg thska y÷kd.kS¡57
50
fmdÿ m%ldYk wxl 3 UN Doc E/1991/23, 10 fþoh.
51
fmdÿ m%ldYk wxl 1 UN E/1989/22, 2 fþoh.
52
fmdÿ m%ldYk wxl 1 UN E/1989/22, 4 fþoh.
53
c.ajka;,a id¾ia. “The Right to Information as a Leverage Right” in The Right to Know, The Right to Live:Access to Information and
Socio-Economic Justice,ms 13.
54
tu.
55
f,dal fi!LH ixúOdkfha jHjia:dj, uQ,sl f,aLK, ks, f,aLK wxl 240 (fjdIskagka, 1991). 1946 ksõfhda¾la ys
meje;s wka;¾cd;sl fi!LH iuq¿fõ§ WHO jHjia:dj iïu; fldg.eksks , rdcHhka 61 l ksf hdað;fhda tys§ thg
w;aika ;enQy,ms.283.
56
1983 § tlai;a cd;Skaf.a uyd iuq¿fõ§ mßirh yd ixj¾Okh ms,sn| f,dal fldñiula ks¾udKh lrkq ,eìks
(WCED), fkda¾úðhdkq w.ue;s f.%da yd¾f,ï nDDkaâÜ,kaâ tys iNdm;s;ajh ±Íh. 1987 wf.daia;= udifha§ th ish jd¾;dj
bÈßm;a lrk ,§ ms.288.
57
Wmqgd .ekSu f,dhsâ áïn¾f,al,a “Freedom of Information on the Environment,” Index on Censorship (London: Writers
and Scholars International) 18, fkd 6 iy 7 (1983): 7.
69
wOHdmkhg we;s whs;sh jeks iuyr whs;sjdislï ^WodyrKhla f,i ldka;djka yd mdie,a hk
jhfia <uqka w;r isÿlrkq ,nk m%cd mdol wOHdmkh iy ±kqj;alsÍfï ls%hdldrlï& i|yd wLKav
m%pdrhla wjYH fjhs¡
idOdrK kvq úNd.hla i|yd" fi!LHiïmkak mßirhlg iy mqoa., wdrCIdjg we;s whs;sh hk
whs;Ska yd f;dr;=re fj; m%fõYúfï whs;sh iy wfkl=;a whs;sjdislï w;r we;s iïnkaO;djh
ms,sn| WodyrK 3 la my;ska ±lafõ¡
idOdrK kvq úNd.hlg we;s whs;sh. Ind,,d t g%dkaiajd,a yd kS;sm;s kvq ;Skaÿfõ§ ol=K q
wms%ldKq jHJia:d wêlrKh lshd isáfha idOdrK kvq úNd.hlg we;s whs;sh f;dr;=re fj;
m%fõYùfï whs;sh iy zj.ùu yd mdrøDIHNdjh hk mq¿,a ffk;sl ixialD;sl ikao¾Nhla
;=,Z lshúh hq;= njhs¡ rdcH f,aLhka iy rdcH ika;l fjk;a f;dr;=re fj; m%fõYúfï
whs;sh idODrK kvq úNd.hla i|yd we;s whs;sfha fldgila jk njhs¡
hym;a mßirhla" mqoa.,sl;ajh yd mjq,a Ôú;hla i|yd we;s whs;sh. .=fõrd iy ;j;a wh t
b;d,sh58 kvqfõ§ udkj ysñlï ms,sn| hqfrdamd wêlrKh lshd isáfha ridhksl lïy,la
wi, Ôj;ajk ck;djg ;uka Ôj;ajk mßirfha wka;rdhka ms,sn|j f;dr;=re iïmdokh
fkdlsÍu ECHR ys 8 jk j.ka;sh W,a,x.kh lsÍula jk njhs¡ 8 jk j.ka;sfhka
mqoa.,sl;ajhg yd mjq,a Ôú;hg we;s whs;sh iqrCIs; lrkq ,nhs¡ uelaðkaf,a iy B.ka t
tlai;a rdcOdksh kvqfõ§ tu wêlrKhu lshd isáfha 8 jk j.ka;sfha mjq,a Ôú;hg we;s
whs;sh h:djla ùug kï kHIaÀl m¾fhaIK i|yd rcfha iïnkaO;djh ms,sn|j jk
f;dr;=re ,nd§u i|yd m%fõYúhyels yd M,odhS ld¾h mámdáhla rch i;=ùuo wjYH jk
njhs¡
mqoa., wdrCIdjg we;s whs;sh. lekvd wêlrKh lshd isáfha mqoa., wdrCIdjg we;s whs;sh
hgf;a uyck wdrCIdjg we;s ;¾ckhka ms,sn|j f;dr;=re iïmdokh lsÍug fmd,Sish ne£
isák njhs¡59
7.2. wëCIKh
ish¿u ESC whs;sjdislï wëCIKh i|yd rdcH f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh ;SrKd;aul f,i
jeo.;afõ¡ ICESCR hgf;a iEu jir 5 lgu jrla jd¾;d lsÍu jvd;a M,odhS jkafka rdcH md¾Yajhka
ish id¾:l;ajhka yd w;ajer§ï fukau ta iïnkaOfhka f.k we;s mshjrhka ms,sn|jo ms,sn|j
w¾:dkaú; f;dr;=re imhkafka kï muKls¡ cd;Hka;r ud¾f.damfoaYhka olajkafka jd¾;dlsÍfï§
o;a; muKla fkdj rdcHhka úiska ICESCR hgf;a ;uka ne£ isák ne£ï bgq lrkafkao hkafkys§
y÷kd.;yels m%jK;djhka we.hSu msKsi jk w¾:dkaú; úYaf,aIKhla isÿl<hq;= njhs¡60
m%dfoaYSh uÜgfï§o f;dr;=rej, jeo.;alu fjkia fkdfõ¡ WodyrKhla f,i wOHdmkhg we;s
whs;sh h:djla njg m;alr.ekSug iu;aj we;s m%udKh we.hsu msKsi idCIr;d uÜgï" mdie,aj,g
we;=,;aùfï wkqmd;hka" mdie,a yer hk whf.a wkqmd;hka" iuia: whjeh ms,sn|j mukla fkdj
iudc ,sx.sl;ajh" iudc mx;sh" N+f.da,Sh uOgia:dkhka ^kd.ßl" .ïno&" wd.u iy jd¾.sl;ajh
wkqj whjeh fjkalsÍï ms,sn|j jk f;dr;=re fj; m%fõYh mej;sh hq;=fõ¡61 ld,dkql%ñlj m%Odk
o¾Yllhka yd ñkqï o~q fhdod.ksñka m%jK;d úYaf,aIKhlg ,lalsÍu ;=,ska fuu idOhka uekSu
isÿl< hq;=h ¡
7.3. kvqmejÍu
ESCR iïnkaOfhka M,odhS f,i kvq mejÍu i|yd f;dr;=re w;sYhska jeo.;a fõ¡ WodyrKhla
f,i iudk wjia:djka ms,sn| b,a,Sï ;=, fjkiafldg ie,lSula Tmamq lsÍu i|yd n,j;a idCIs
fkdue;af;akï tlS fjkiafldg ie,lSu m%;slafIamùug fyda iú{a{dKslj isÿ l< ls%hdjla fkdjk
njg ;SrKh ùug bv we;¡
58
26 Eur H.R. Rep 357
59
Jane Doe v. Board of Commissioners of Police for the Municipality of Metropolitan Toronto (1998), 49 O.R. (3d) 487 (G.D.).).
60
fmdÿ m%ldYk 1 Reporting by States Parties UN Doc E/1989/22.
61
Circle of Rights: Economic, Social & Cultural Rights Activism: A Training Resource. International Human Rights
Internship Program and Asian Forum for Human Rights and Development, ms, 309 (2000).
70
úfYaIfhkau ilS%h ne£ï iïnkaO kvqlghq;=j,§ m%;sm;a;sfha n,mEu fyda isÿjQ ydks iïnkaOfhka
jk ixLHd;aul o;a; tlS kvqj iïnkaOfhka ;SrKd;aul idOlhka njg m;afõ¡62 jd;fha yd c,fha
.=Kd;aulNdjh" úfudapkhka yd mqoa.,hska fj; jk tajdfha n,mEï m%udKd;aulj uekSu mdßißl
fi!LH ms,sn| kvqj,§ f;dr;=re w;sYhska jeo.;a jk neúka tlS f;dr;=re w;sYh ;SrKd;aul fõ¡
fko¾,ka;h uQ,ia:dkh fldg.;a rdcH fkdjk ixúOdkhla jk ksjdi ysñlï yd tajdhska fkrmSï
ms,sn| uOHia:dkh úiska 2003 jif¾§ Litigating Economic, Social and Cultural Rights:
Achievements, Challenges and Strategies kï ESC whs;sjdislï ms,sn| kvq mejÍï ms,sn| wOHkhka
21 la wka;¾.; jd¾;djla m%ldYh m;alrkq ,eìks¡ fuu wOHkhka mqrd fy,sorõlr we;af;a
f;dr;=re i|yd m%fõYúfï whs;sh iy ESC whs;sjdislï h:djla njg m;alr.ekSu w;r mj;akd
iajdëk iïnkO;djhhs¡
2001 jif¾ ;SrKhjQ bkaÈhdkq kvqjl§ wdydr i|yd jk whs;sh ms,sn| Wmfoia foñka
ÿmam;alfï f¾Ldfjka my, isák mjq,a m%ldYhg m;al< hq;= nj lshd isák ,§¡ túg OdkH
,nd.ekSug iqÿiqlï,;a tlS mjq,aj, tu whs;sh ;Dma;ù ;sfío kak fidhd ne,sh yelsjkq we;¡63
ms,smSkfha úÿ,s n,h mqoa.,sllrKh lsÍug tfrys wr.,fha§ ksoyia kS;s wdOdr lKavdhfï l+lS
äfhdlafkda olajd isáfha ish ñ< .Kka by, kexùfï§ iud.ï ldg,hka f,iska lghq;= lsÍu
ms,sn|j udkj ysñlï ixúOdk i;=j m%udKj;a idCIs fkdue;s njhs¡ ;jÿreg;a weh lshd isáfha
wd¾Ól úµd{hska" .KldêldÍjreka iy wfkl=;a ;dCIKsl úYaf,aIlhska uÕska fhdod.kq ,nk
f;dr;=re ielyer ±k.ekSu l<hq;= njhs¡ WodyrKhla f,i Kh f.ùu i|yd jerÈ jÜgï
wkqmd;hla bÈßm;a l< c, iud.u ish 18 ] la f,iska olajd isák ,oafoa tys ienE wkqmd;h 5 ]
laj ;sìh§h¡64
wd¾fckaákdfõ ffk;sl yd iudc wOHkhka ms,sn| uOHia:dkfha ^CELS) ysgmq wOHCIl úlag¾
weïfrdfudúÉ rchg tfrysj rla;md; WK i|yd tkak;a ,nd.ekSu i|yd we;s whs;sh ms,sn|
kvqfõ§ lshd isáfha tkak;a iïnkaOfhka fi!LH wud;HdxYfha M,odhS;djh yd foaYmd,ksl
m%;sm;a;s ms,sn| o;a;hka kvqjg w;sYhskau jeo.;a jk njhs¡ jix.;h uev,sug fhdod.;yels
tlu M,odhS l%ufõoh tkak; jk neúka wêlrKfha ;¾l ú;¾l lrkq fjkqjg CELS g
wjYHjQfha ±kgu;a f.k we;s foaYmd,ksl ;SrKh ffk;sl ne£ula njg m;alr,Suh¡65
lekvdfõ§ ÿmam;a wh fjkqfjka iajdëk iudkd;au;d whs;sjdislï ms,sn|j Wmfoiaf oñka iudc
whs;sjdislï ms,sn| WmfoaYk uOHia:dkfha wOHCIl nDDia fmdag¾ ±äj lshd isáfha >k;ajh
;Srkd;aul jk njhs¡ ta wkqj iqNidOk m%;s,dNhka lmamdÿ fldg we;súg mjq, ;=,g uQ<Huh
.,d tau iy bka msg;g .,d hdu iy tys m%;sM,hla f,i ksjdi fldmuK ixLHdjla wysñfõo
hkak úoyd ±lafjk úfYaIs; idCIs bÈßm;a lsÍug ls%hdldrlï iu;aúh hq;=h¡66
blajfodarfha c, ¥IKh iïnkaOfhka igka lsÍu i|yd wkq.ukh l< m%fõYhka 3 ka tlla
jQfha f;,a l¾udka;h iïnkaO f;dr;=re fj; m%fõYùfï whs;sh iy tlS l¾udka;h wdYs%;
;SrKhka i|yd iyNd.Sùfï whs;sh hs¡67 iajdfoaYsl ckhd flfrys n,meï we;slrk jHdmD;s
ls%hd;aul lsÍfï§ mdrøDIHNdjh iy iyNd.S;ajh ms,sn|j wjOdrkh lrk 16968 jk wka;¾cd;sl
lïlre ixúOdk iïuq;sho fuys§ rdcH fkdjk ixksOdkhka úiska fhdod.kakd ,§¡69
62
The Centre on Housing Rights and Development. Litigating Economic, Social and Cultural Rights:
Achievements, Challenges and Strategies, (2003), ms.25.
63
tu" ms 36
64
by; wxl 57 ys53.
65
by; wxl 57 ys 63.
66
by; wxl 57 ys 74.
67
by; wxl 57 ys 83.
68
wka;¾cd;sl lïlre ixúOdkfha 169 jk iuq¿j, the Indigenous and Tribal People’s Convention, ,1989 iema;eïn¾ 5
Èk isg ls%hd;aulh, (1989), 28 ILM 1382
69
by; wxl 57 ys 82.
71
khsÔßhdfõ§ fI,a iud.u úiska f;,a rCIs;hks iQrdlEug tfrys kvqfõ§ wêlrK ;Skaÿfjka
mejiqfka wkd.;fha§ iudc n,mEï we.hSï yerekqúg orejkaf.a mdßißl yd fi!LH wka;rdhka
ms,sn|j f;dr;=re rch úiska iïmdokh l<hq;= njhs¡70
mD;=.d,fha <ud Y%ñlhka iïnkaOfhka iudÔh whs;sjdislï ms,sn| hqfrdamd fldñiu bÈßfha
úNd.jQ kvqjl§ uQ,sl ;¾lh f,iska bÈßm;ajQf ha mD;=.d,h ish <ud Y%uh fhdod.ekSug tfrys
kS;s n,d;aul lsÍu i|yd m%udKj;a lemùulska hq;=j lghq;= fkdlrk nj;a tys§ m%YaKh
jgyd.ekSug wjYH ixLHdf,aLKhkays fodAI mj;sk nj;ah¡71
1990 § tlai;a cd;Skaf.a ESCR ms,sn| lñgqj bÈßhg muqKqjkq ,enQ fvdñksldkq ckrcfhka
msgxlsÍï iïnkaOfhka jQ kvqj,§ lñgqj fj; bÈßm;a lrkq ,enQ f;dr;=re w;sYhska M,odhl
úh¡ lñgqfõ wjidkd;aul ksÍCIKhkays ^rdcHhlg tfrysj .kq ,enQ m<uq ;Skaÿj& msgux lrkq
,enQ ;eke;a;kaf.a kï mjd we;=,;a jQ w;r rdcH fkdjk ixúOdkhka úiska me,am;a m%f oaYhkay s
ls%hdjg kxjkq ,enQ f;dr;=re fidhd ne,Sfï ¥; fufyhkays§ jd¾;d jQ rdcH úiska isÿl<
W,a,x>kh lsÍï ms,sn| idCIs fukau PdhdrEmhkao bÈßm;a lrkq ,eìks¡72
jEka yq*af.a m%fõYh73 wkqj rdcHhla úiska iajlSh wdKavql%u jHjia:dfjka ms,sf.k we;s cd;Hka;r
ne£ï y÷kd.; yelsjkafka kï tlS ne£ï iïnkaOfhka rdcH lghq;= lrk wdldrh wmg ±l.;
yels jk w;r trg ls%hdldrlï ;=,ska ESCR iqrCIs; jkafkao tfia;a ke;skï W,a,x>kh jkafkao
hkak ±l.; yelsjkq we;¡ wk;=rej mj;akd ffk;sl hdka;%Khka Wmfhda.S lr.ksñka tajd
n,d;aul lsÍu isÿlrk f,ig wmg n,meï t,a,l< yel¡ l,ska idlÉPd l< wdldrhg ESCR
iïnkaOfhka rdcHhka fj; mejÍ we;s ne£ï y÷kd.ekSu i|yd ia:r ;=klska hq;a l%ufõohla
tlai;a cd;Ska úiska y÷kajdfokq ,en we;¡74 .relsÍug" wkq.ukh lsÍug yd ;Dma; lsÍug we;s ne£ï
fuu ;s%;ajh úiska ms,s.kq ,nhs¡ .relsÍug we;s ne£u wlS%h ne£ula jk w;r wfkla fol rdcH ;=,
;ks mqoa.,hdf.a whs;sjdislï iq/lSu i|yd rdcH úiska mshjr .ekSu isÿl<hq;= ilS%h ne£ï fjhs¡
70
by; wxl 57 ys 120.
71
by; wxl 57 ys 140.
72
by; wxl 57 ys 160.
73
Ô fÊ tâ jEka yq*,a ‘The legal Nature of Economic, Social and Cultural Rights: a Rebuttal of Some traditional Views’, mS
we,ai agka iy fla fgdïfiiaúials ^ixialrKh& , The right to Food (fko¾,ka;h,udákai a ksfcda*a m%ldYlfhda, 1982), ms. 97.
74
n,kak iS iafldÜ iy mS uela,Sk,a ‘Constitutional Ropes of Sand or Justiciable Guarantees? Social Rights in a New
South African Constitution’ (1992) (141-No1) fmkais,af õkshd úYaj úµd,hSh kS;s iÕrdj, msgq. 3-147.
75
ta. tã, ‘The New International Economic Order and the Promotion of Human Rights’ , UN Doc.
E/CN.4/Sub.2/1987/23, 1987 cQ,s 7.
76
ù. vkalajd., ‘Commentary to the Maastricht Guidelines on Violations of Economic, Social and Cultural Rights’ in (1998) (20) udkj
ysñlï ff;%udislh, msgq 705-730.
72
ESCR j,g ndOdjla fkdlsÍuo z.relsÍuZ hkafkka woyia fjhs¡77 rdcHhka ESCR lv lrk
lsisÿ mßphla" m%;sm;a;shla fyda ffk;sl mshjrla ;=,ska iudÔh whs;sjdislïj,g ueÈy;aùfuka
je,lS isàuo fuhska woyia fjhs¡
ICESCR ys 2^1& j.ka;sfha olajd we;s ne£ï hgf;a iïuq;sfhka y÷kd.k we;s whs;sjdislï mQ¾K
jYfhka h:djla njg m;alr.ekSu i|yd ;uka fj; mj;akd iïm;a Wmßu jYfhka fhoùug rdcH
md¾Yajhka lghq;= l<hq;=h¡80 m%.;sYS,S h:d¾:hla ìyslr .ekSu i|yd rdcHhka läkï yd M,odhS
f,i ESCR mQ¾K jYfhka w;alr.ekSu lrd .uka lsÍfï ne£u fukau ta i|yd mj;akd iïm;a
jeäÈhqKq lsÍfï ne£uo isÿl<hq;= fjhs¡81 flfiafj;;a ICESCR ys 2^1& j.ka;shg wkqj rdcH úiska
Ndr.kq ,nk ilS%h ne£ï bgqlsÍfï j.lSu ;eke;a;ka úiska rdcH úiska ksis mshjr .ekq ,en ;sfío
hkak M,odhS f,i we.hSug ,lalsÍu i|yd wêlrKuh Wmdhud¾.hka wkq.ukh lrkq ,eîu
j,ld,kq fkd,nhs¡ thg fya;=jkafka wd¾Ól" iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn| lñgqj
úiska fmdÿ m%;spdr wxl 3 uÕska iuyr ne£ï CIKslj bgql<hq;= nj olajd ;sîuhs¡82
tla wf;lska rdcHhka lsisÿ ndOdjlska f;drj wod, whs;sjdislï N=la;s ú£u iy;sl l<hq;=
^ICESCR ys 2¡2 j.ka;sh&jk w;r wfkla w;g fjk;a ldrKdjka fya;=fldgf.k iajNdjfhkau
iSudiys; ù we;s whs;sjdislï ^ICESCR ys 2¡1 j.ka;sh& iy;sl l<hq;= fjhs¡ fï wkqj zwod,
whs;sjdislï mQrAK jYfhka h:djla njg m;alr,Su l%ul%ufhka isÿjkakla úhyels kuq;a ta i|yd
jk mshjrhka b;d flá l<hla ;=, .;hq;= fjhsZ¡83 fmdÿ m%;spdrh úiska olajd we;s wdldrhg tjeks
mshjrhka úpdrd;aul" Yla;su;a iy iïuq;sh úiska ms,s.kq ,en we;s whs;sjdislï h:djla lsÍu olajd
ÈYdk; úh hq;=h¡84 ta wkqj iïuq;sfha wka;¾.; whs;sjdislï h:djla njg m;alr,Su i|yd jydu
mshjr .ekSu rdcH md¾Yajhkagf.a j.lSu jk w;r ta hgf;a iïuq;sfhka mejÍ we;s ne£ï bgqlsÍu
77
ish fmdÿ m%ldYk wxl 3 ys 9 jk fþofhka ka lñgqj lshd isá fha zljr fyda jqjukdfjkau isÿlrkq ,nk m%;s.dó
mshjrla iïnkaOfhka b;d ukd iqmßCIdldR;ajhlska hq;=j lghq;= lrñka mj;akd iïm;a Wmßuj fhdod.ksñka
iïuq;sfha m5;smdokhka ;=, Wmßu wdldrhlska idOdrKSlrKh l<ylsZ úhhq;= njhs. UN Doc E/1991/23.9 fþoh.
78
by; 68 ys 106.
79
ta. tã ‘Realization of Social and Economic Rights The Minimum Threshold Approach’: (1989) (43)
cd;Hkaa; r kS;sfõ§ fldñiu. ms 42.
80
1966 foieïn¾ 16 Èk iïu; lrk ,o wd¾Ól iudÔh yd ixialD;sl whs;sjdislï ms,sn| cd;Hka;r iïuq;sh, 1976
ckjdß 3 Èk isg n,d;aul, G.A. Res.2.200 A (XXI), UN Doc. A/6316 (1966), 993 UNTS 3kej; uqøKh 6 ILM 360
(1967).
81
tia.f,Ñla ‘The jusiticiability of Housing Rights’, SIM úfYaI l,dmh" 18 ms. 35-76.
82
UN Doc E/1991/23 fmdÿ m%ldYk wxl 3.
83
tu. 2 fþoh.
84
tu.
73
i|yd jHjia:d iïmdok" mßmd,k" wêlrK" wd¾Ól" iudÔh yd ixialD;sluh mshjrhka wkq.ukh
l<hq;= fjhs¡85
wod, kvq ch.%yKh l<o mrdchg m;ajQjo tys ffk;sl ld¾h mámdáfha iajNdjh úiska rdcH
m%;sm;a;s yd mßphka ishqï mÍCIdjg ,lalsÍug bv i,ik neúka uyck;djg m%;s,dN w;alr.;
yel¡
iSudiys; ksYaÑ; b,lalhka w;alr .ekSu fyda kvqjl m%;sM,h ms,sn|j uyck;djf.a ±kqj;aNdjh
by, kexùu iy thg iydh ,nd.ekSu i|yd foaYmd,k mSvkhla t,a,lsÍu kvq mejÍul wNs,dIh
úhyel¡ ;jo kvq mejÍu wdKavql%u jHjia:duh m%uqL;djhka kej; ;yjqre lsÍu iy wfkl=;a
wdldrhkaf.a ikaksfõokhka jid oud we;s úfgl m%;sm;a;s iïmdokh flfrys n,mEï we;slsÍu
i|yd jk W;aidyhla f,iska kvq mejÍug w;sf¾l jákdlula ysñfõ¡
iudÔh whs;sjdislï N=la;s ú£u i|yd iïnkaO jkakdjQ ksi. lKavdhula mj;akd neúka tlS
whs;sjdislï ms,sn|j kvqq mejÍï uyd mßudk whs;sjdislï lvùï lvlsÍïj,g iSud ù we;¡
foaYmd,k wdl,amhkaf.a fjkila isÿlsÍu iy iudc widOdrKhka ksjerÈ lsÍu i|yd n,mEï lsÍu
wruqKq lr.ksñka iudÔh ld¾hhka m%;slafIam lsÍug iy foaYmd,k yd iudÔh l%uhka úiska
ks¾udKh lrkq ,en we;s whs;sjdislï W,a,x>kh lsÍï ms,sn|j W¿mamd ±laùug wêlrKh
fhdod.kq ,en we;¡86 wfkla w;g kvq iqúYd,, f,i uyck wjOdkhg ,lalsÍu ;=,ska by,
uÜgfï iyNd.S;ajhla we;slr.ekSugo W;aidy lsÍu isÿfõ¡
85
wd¾Ól iudÔh yd ixialD;sl whs;sj dislï ms,sn| cd;Hka;r iïuq;sh ls%hd;aul lsÍu ms,sn| ,skan¾.a uQ,O¾u, UN
Doc E/CN.4/1987/17fþoh, 16 -17.
86
ã. *s,aâ uka ‘Public Interest litigation and Constitutional Theory’ (1992) (55) Modern Law Review, ms 72.
87
fld,sj¾ iekav%d. The Right to Know: Human rights and access to reproductive health information.ARTICLE 19
fjkqfjka isÿl< ixialrKh, jdrKhg tfrys wka; ¾cd;sl uOHia:Dkh, 1995, ms. 348.
88
tu, 349.
74
75