03ViT03 PDF

SamantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈya
AtthavaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantasÈriputtattherena katÈ
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ
(Tatiyo bhÈgo)
____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1960
© BuddhasÈsana Society
®ÊkÈ Series 03
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
TatiyabhÈga
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
5. PÈcittiyakaÓÉa
1. MusÈvÈdavagga
1. MusÈvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 1
2. OmasavÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 3
3. PesuÒÒasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 4
4. VadasodhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 5
5. SahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 6
6. DutiyasahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 10
7. DhammadesanÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 11
8. Bh|tÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 12
9. DuÔÔhullÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 13
10. PathavÊkhaÓanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 14
2. Bh|tagÈmavagga
1. Bh|tagÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 16
2. AÒÒavÈdakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 23
3. UjjhÈpanakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 24
4. PaÔhamasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 25
5. DutiyasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 29
6. AnupakhajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 30
7. NikkaÉÉhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 31
8. VehÈsakuÔisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 31
ii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
MÈtikÈ PiÔÔha~kÈ
9. MahallakavihÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 32

10. SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 33
3. OvÈdavagga
1. OvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 34
2. Attha~gatasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 46
3. BhikkhunupassayasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 48
4. ŒmisasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 48
6. CÊvarasibbÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 49
7. SaÑvidahanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 50
8. NÈvÈbhiruhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 51
9. ParipÈcitasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 52
10. RahonisajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 52
4. Bhojanavagga
1. ŒvasathapiÓÉasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 53
2. GaÓabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 53
3. ParamparabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 56
4. KÈÓamÈtÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 57
5. PaÔhamapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 58
6. DutiyapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 65
7. VikÈlabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 65
8. SannidhikÈrakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 66
9. PaÓÊtabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 68
10. DantaponasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 70
5. Acelakavagga
1. AcelakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 75
2. UyyojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 76
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga iii
3. SabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 76

6. CÈrittasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 77
7. MahÈnÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 77
8. UyyuttasenÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 78
9. SenÈvÈsasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 78
10. UyyodhikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 78
6. SurÈpÈnavagga
1. SurÈpÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 79
2. A~gulipatodakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 79
3. HasadhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 80
4. AnÈdariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 80
5. BhiÑsÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 80
6. JotisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 81
7. NahÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 81
8. DubbaÓÓakaraÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 82
9. VikappanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 82
10. CÊvara-apanidhÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 82
7. SappÈÓakavagga
1. SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 83
2. SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 83
3. UkkoÔanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 83
4. DuÔÔhullasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 84
5. navÊsativassasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 84
6. TheyyasatthasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 86
8. AriÔÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 86
9. UkkhittasambhogasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 88
10. KaÓÔakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 89
iv SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
8. Sahadhammikavagga
1. SahadhammikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 89
2. VilekhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 90
3. MohanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 93
4. PahÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 93
5. TalasattikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 93
6. Am|lakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 94
7. SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 94
8. UpassutisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 94
9. KammapaÔibÈhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 95
10. ChandaÑ adatvÈ gamanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 95
11. DubbalasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 96
9. RÈjavagga
1. AntepurasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 96
2. RatanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 97
3. VikÈlagÈmappavisanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 98
4. S|cigharasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 100
5. MaÒcapÊÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 101
6. T|lonaddhasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 101
7. NisÊdanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 102
6. PÈÔidesanÊyakaÓÉa
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 103
7. SekhiyakaÓÉa
1. ParimaÓÉalavaggavaÓÓanÈ ... ... 104
2. UjjagghikavaggavaÓÓanÈ ... ... 105
3. KhambhakatavaggavaÓÓanÈ ... ... 105
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga v
4. SakkaccavaggavaÓÓanÈ ... ... 106

5. KabaÄavaggavaÓÓanÈ ... ... 107
6. SurusuruvaggavaÓÓanÈ ... ... 107
7. PÈdukavaggavaÓÓanÈ ... ... 108
BhikkhunÊvibha~gavaÓÓanÈ
1. PÈrÈjikakaÓÉa
1. PaÔhamapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 111
2. DutiyapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 114
4. CatutthapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 115
2. SaÑghÈdisesakaÓÉa
1. PaÔhamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 116
2. DutiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 117
3. TatiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 117
4. CatutthasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 118
5. PaÒcamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 119
6. ChaÔÔhasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 119
7. SattamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 120
9. NavamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 120
3. NissaggiyakaÓÉa ... ... 121
1. LasuÓavaggavaÓÓanÈ ... ... 123
2. AndhakÈravaggavaÓÓanÈ ... ... 124
3. NaggavaggavaÓÓanÈ ... ... 125
5. CittÈgÈravaggavaÓÓanÈ ... ... 126
vi SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
8. KumÈribh|tavaggavaÓÓanÈ ... ... 127

9. ChattupÈhanavaggavaÓÓanÈ ... ... 128
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 129
MahÈvagga
1. MahÈkhandhaka
BodhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 131

AjapÈlakathÈvaÓÓanÈ ... ... 143
MucalindakathÈvaÓÓanÈ ... ... 148
RÈjÈyatanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 150
BrahmayÈcanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 150
PaÒcavaggiyakathÈvaÓÓanÈ ... ... 160
DhammacakkappavattanasuttavaÓÓanÈ ... ... 168
AnattalakkhaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 183
Yasassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 191
CatugihisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 198
PaÒÒÈsagihisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 198
MÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 199
Pabbajj|pasampadÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 201
DutiyamÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 203
BhaddavaggiyakathÈvaÓÓanÈ ... ... 203
UruvelapÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ ... ... 204
ŒdittapariyÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 208
BimbisÈrasamÈgamakathÈvaÓÓanÈ ... ... 213
SÈriputtamoggallÈnapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 224
UpajjhÈyavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 231
NasammÈvattanÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 233
RÈdhabrÈhmaÓavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 234
ŒcariyavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 235
PaÓÈmanÈkhamÈpanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 237
viii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
NissayappaÔippassaddhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 238

UpasampÈdetabbapaÒcakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 239
AÒÒatitthiyapubbavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 241
PaÒcÈbÈdhavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 241
RÈjabhaÔÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 243
NissayamuccanakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 244
RÈhulavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 244
SikkhÈpadadaÓÉakammavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 250
AnÈpucchÈvaraÓavatthu-ÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 255
PaÓÉakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 256
TheyyasaÑvÈsakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 257
TitthiyapakkantakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 259
MÈtughÈtakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 259
UbhatobyaÒjanakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 262
AnupajjhÈyakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 263
ApattakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 264
HatthacchinnÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 264
AlajjÊnissayavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 265
GamikÈdinissayavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 265
Gottena anussÈvanÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 266
Dve-upasampadÈpekkhÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 267
UpasampadÈvidhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 267
CattÈronissayÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 267
2. Uposathakkhandhaka
SannipÈtÈnujÈnanÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 269
SÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 270
UposathÈgÈrÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 273
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga ix
AvippavÈsasÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 273

GÈmasÊmÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 274
UposathabhedÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 276
PÈtimokkhuddesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 276
PÈtimokkhuddesaka-ajjhesanÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 277
PakkhagaÓanÈdi-uggahaÓÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... 277
DisaÑgamikÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 278
PÈrisuddhidÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 278
ChandadÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 278
SaÑghuposathÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 278
ŒpattipaÔikammavidhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 280
Li~gÈdidassanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 281
NagantabbagantabbavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 281
VajjanÊyapuggalasandassanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 281
3. Vass|panÈyikakkhandhaka
Vass|panÈyikÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 282
VassÈne cÈrikÈpaÔikkhepÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 282
SattÈhakaraÓÊyÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 282
Pahiteyeva anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 282
AntarÈye anÈpattivassacchedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 283
VajÈdÊsu vass|pagamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 283
VassaÑ anupagantabbaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 283
AdhammikakatikakathÈvaÓÓanÈ ... ... 284
PaÔissavadukkaÔÈpattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 285
4. PavÈraÓakkhandhaka
AphÈsukavihÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 287
PavÈraÓÈbhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 288
x SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
PavÈraÓÈdÈnÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 288

AnÈpattipannarasakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 288
PavÈraÓÈÔhapanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 288
BhaÓÉanakÈrakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 289
PavÈraÓÈsa~gahakathÈvaÓÓanÈ ... ... 289
5. Cammakkhandhaka
SoÓakoÄivisavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 290
SoÓassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 290
SabbanÊlikÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294
AjjhÈrÈme upÈhanapaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294
KaÔÔhapÈdukÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294
YÈnÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294
UccÈsayanamahÈsayanapaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294
GihivikatÈnuÒÒÈtÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 296
SoÓakuÔikaÓÓavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 296
6. Bhesajjakkhandhaka
PaÒcabhesajjÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 304
GuÄÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 304
YÈgumadhugoÄakÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 305
PÈÔaligÈmavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 306
SunidhavassakÈravatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 317
KoÔigÈme saccakathÈvaÓÓanÈ ... ... 320
AmbapÈlÊvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 321
LicchavÊvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 321
SÊhasenÈpativatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 322
Kappiyabh|mi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 328
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga xi
KeÓiyajaÔilavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 329

RojamallavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 331
VuÉÉhapabbajitavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 332
CatumahÈpadesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 333
7. Kathinakkhandhaka
KathinÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 335

ŒdÈyasattakÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 336
8. CÊvarakkhandhaka
JÊvakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 339

PajjotarÈjavatthukathÈdivaÓÓanÈ ... ... 339
VarayÈcanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 339
KambalÈnujÈnanÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 339
CÊvarapaÔiggÈhakasammuti-ÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 339
CÊvararajanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 340
TicÊvarÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 340
AtirekacÊvarÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 340
VisÈkhÈvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 340
NisÊdanÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 341
PacchimavikappanupagacÊvarÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 341
SaÑghikacÊvaruppÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 341
UpanandasakyaputtavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 343
GilÈnavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 343
MatasantakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 343
SaÑghe bhinne cÊvaruppÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 343
AÔÔhacÊvaramÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 344
xii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
9. Campeyyakkhandhaka
KassapagottabhikkhuvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 346
©attivipannakammÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 346
CatuvaggakaraÓÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 346
DvenissÈraÓÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 346
10. Kosambakakkhandhaka
KosambakavivÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 348
DÊghÈvuvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 349
BÈlakaloÓakagamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 353
PÈcÊnavaÑsadÈyagamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 353
PÈlileyyakagamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 360
AÔÔhÈrasavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 362
UpÈlisaÑghasÈmaggÊpucchÈvaÓÓanÈ ... ... 362
C|Äavagga
1. Kammakkhandhaka
TajjanÊyakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 365
AdhammakammadvÈdasakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 365
NappaÔippassambhetabba-aÔÔhÈrasakakathÈvaÓÓanÈ ... 366
NiyassakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 366
PabbÈjanÊyakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 366
PaÔisÈraÓÊyakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 366
2. PÈrivÈsikakkhandhaka
PÈrivÈsikavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 369
3. Samuccayakkhandhaka
SukkavissaÔÔhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 371
ParivÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 371
PaÔicchannaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 373
AgghasamodhÈnaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 374
DvebhikkhuvÈra-ekÈdasakÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 374
4. Samathakkhandhaka
SammukhÈvinayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 375
SativinayÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 375
AdhikaraÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 375
AdhikaraÓav|pasamanasamathakathÈvaÓÓanÈ ... ... 380
5. Khuddakavatthukkhandhaka
KhuddakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 381
xiv SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
6. SenÈsanakkhandhaka
VihÈrÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 392
MaÒcapÊÔhÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 395
IÔÔhakÈcayÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 395
AnÈthapiÓÉikavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 396
AggÈsanÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 399
ŒsanappaÔibÈhanÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 400
SenÈsanaggÈhÈpakasammutikathÈvaÓÓanÈ ... ... 401
UpanandavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 403
AvissajjiyavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 404
NavakammadÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 405
AÒÒatraparibhogapaÔikkhepÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 405
SaÑghabhattÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 406
UddesabhattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 406
NimantanabhattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 407
SalÈkabhattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 407
PakkhikabhattÈdikathÈvaÓÓanÈ ... ... 409
7. SaÑghabhedakakkhandhaka
ChasakyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 410
PaÒcasatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 414
NÈÄÈgiripesanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 414
PaÒcavatthuyÈcanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 415
SaÑghabhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 416
UpÈlipaÒhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 421
8. Vattakkhandhaka
ŒgantukavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 423
ŒvÈsikavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 423
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga xv
AnumodanavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 423

BhattaggavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 423
PiÓÉacÈrikavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 424
ŒraÒÒikavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 424
SenÈsanavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 424
VaccakuÔivattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 424
9. PÈtimokkhaÔÔhapanakkhandhaka
PÈtimokkhuddesayÈcanakathÈvaÓÓanÈ ... 426
MahÈsamudde aÔÔhacchariyakathÈvaÓÓanÈ ... 428
ImasmiÑdhammavinaye aÔÔhacchariyakathÈvaÓÓanÈ ... 430
PÈtimokkhasavanÈrahakathÈvaÓÓanÈ ... 433
DhammikÈdhammikapÈtimokkhaÔÔhapanakathÈvaÓÓanÈ ... 434
DhammikapÈtimokkhaÔÔhapanakathÈvaÓÓanÈ ... 434
AttÈdÈna-a~gakathÈvaÓÓanÈ ... 435
Codakena paccavekkhitabbadhammakathÈvaÓÓanÈ ... 435
Codakena upaÔÔhÈpetabbadhammakathÈvaÓÓanÈ ... 435
CodakacuditakapaÔisaÑyuttakathÈvaÓÓanÈ ... 435
10. Bhikkhunikkhandhaka
MahÈpajÈpatigotamÊvatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 436
AÔÔhagarudhammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 438
BhikkhunÊ-upasampannÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 444
11. PaÒcasatikakkhandhaka
Sa~gÊtinidÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 446
KhuddÈnukhuddakasikkhÈpadakathÈvaÓÓanÈ ... ... 448
BrahmadaÓÉakathÈvaÓÓanÈ ... ... 451
12. Sattasatikakkhandhaka
DasavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 452
ParivÈra
SoÄasamahÈvÈra
PaÒÒattivÈravaÓÓanÈ ... ... 455

SamuÔÔhÈnasÊsavaÓÓanÈ ... ... 457
AntarapeyyÈla
KatipucchÈvÈravaÓÓanÈ ... ... 458
Cha-ÈpattisamuÔÔhÈnavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 465
Samathabheda
AdhikaraÓapariyÈyavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 466
TabbhÈgiyavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 466
SamathÈ samathassa sÈdhÈraÓavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 466
VinayavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 467
KusalavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 467
SamathavÈravissajjanÈvÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 467
SaÑsaÔÔhavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 468
SamathÈdhikaraÓavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 468
SamuÔÔhÈpanavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 469
BhajativÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 469
KhandhakapucchÈvÈra
PucchÈvissajjanÈvaÓÓanÈ ... ... 470
Ekuttarikanaya
EkakavÈravaÓÓanÈ ... ... 471
DukavÈravaÓÓanÈ ... ... 471
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga xvii
TikavÈravaÓÓanÈ ... ... 472

CatukkavÈravaÓÓanÈ ... ... 473
PaÒcakavÈravaÓÓanÈ ... ... 474
ChakkavÈravaÓÓanÈ ... ... 475
SattakavÈravaÓÓanÈ ... ... 476
AÔÔhakavÈravaÓÓanÈ ... ... 477
NavakavÈravaÓÓanÈ ... ... 479
DasakavÈravaÓÓanÈ ... ... 481
EkÈdasakavÈravaÓÓanÈ ... ... 482
UposathÈdipucchÈvissajjanÈvaÓÓanÈ ... ... 483
AtthavasapakaraÓavaÓÓanÈ ... ... 483
PaÔhamagÈthÈsa~gaÓika
Sattanagaresu paÒÒattasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 485
CatuvipattivaÓÓanÈ ... ... 486
AsÈdhÈraÓÈdivaÓÓanÈ ... ... 486
AdhikaraÓabhedavaÓÓanÈ ... ... 487
DutiyagÈthÈsa~gaÓika
Sa~gÈmadvayavaÓÓanÈ ... ... 488
KathinabhedavaÓÓanÈ ... ... 488
UpÈlipaÒcakavaÓÓanÈ ... ... 488
VohÈravaggavaÓÓanÈ ... ... 488
DiÔÔhÈvikammavaggavaÓÓanÈ ... ... 489
MusÈvÈdavaggavaÓÓanÈ ... ... 489
BhikkhunovÈdavaggavaÓÓanÈ ... ... 489
AdhikaraÓav|pasamavaggavaÓÓanÈ ... ... 489
KathinatthÈravaggavaÓÓanÈ ... ... 489
SamuÔÔhÈnavaÓÓanÈ ... ... 490
xviii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ tatiyabhÈga
AparadutiyagÈthÈsa~gaÓika
KÈyikÈdi-ÈpattivaÓÓanÈ ... ... 490
DesanÈgÈminiyÈdivaÓÓanÈ ... ... 490
PÈcittiyavaÓÓanÈ ... ... 490
SedamocanagÈthÈ
AvippavÈsÈdipaÒhavaÓÓanÈ ... ... 491
PÈrÈjikÈdipaÒhavaÓÓanÈ ... ... 491
PaÒcavagga
KammavaggavaÓÓanÈ ... ... 492
ApalokenakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 493
ApaÒÒatte paÒÒattavaggavaÓÓanÈ ... ... 494
NigamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 495
NigamanakathÈ ... ... 496
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya tatiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka
(Tatiyo bhÈgo)
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. MusÈvÈdavagga
1. MusÈvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ
1. MusÈvÈdavaggassa paÔhamasikkhÈpade khuddakÈnanti ettha
“khuddaka-saddo bahu-saddapariyÈyo. BahubhÈvato imÈni khuddakÈni
nÈma jÈtÈnÊ”ti vadanti. TatthÈti tesu navasu vaggesu, tesu vÈ khuddakesu.
KÈraÓena kÈraÓantarapaÔicchÈdana meva vibhÈvetuÑ “r|paÑ aniccan”ti-
ÈdimÈha. R|paÑ aniccanti paÔijÈnitvÈ tattha kÈraÓaÑ vadanto
“jÈnitabbato”ti Èha. “Yadi evaÑ nibbÈnassapi aniccatÈ ÈpajjatÊ”ti parena
vutto taÑ kÈraÓaÑ paÔicchÈdetuÑ puna “jÈtidhammato”ti aÒÒaÑ kÈraÓaÑ
vadati.
“SampajÈnaÑ musÈ bhÈsatÊ”ti vattabbe sampajÈna musÈ bhÈsatÊti
anunÈsikalopena niddesoti Èha “jÈnanto musÈ bhÈsatÊ”ti.
2. JÈnitvÈ jÈnantassa ca musÈ bhaÓaneti pubbabhÈgepi jÈnitvÈ

vacanakkhaÓepi jÈnantassa musÈ bhaÓane. BhaÓanaÒca nÈma idha abh|tassa
vÈ bh|tataÑ bh|tassa vÈ abh|tataÑ katvÈ kÈyena vÈ vÈcÈya vÈ
viÒÒÈpanapayogo. SampajÈnamusÈvÈdeti ca nimittatthe bhummavacanaÑ,
2 VinayapiÔaka
tasmÈ yo sampajÈna musÈ vadati, tassa taÑnimittaÑ taÑhetu tappaccayÈ

pÈcittiyaÑ hotÊti evamettha aÒÒesu ca Êdisesu attho veditabbo.
3. VisaÑvÈdenti etenÈti visaÑvÈdanaÑ,

vaÒcanÈdhippÈyavasappavattaÑ cittaÑ. TenÈha “visaÑvÈdanacittaÑ purato
katvÈ vadantassÈ”ti. Vadati etÈyÈti vÈcÈ, vacanasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ.
TenÈha “micchÈvÈcÈ -pa- cetanÈ”ti. PabhedagatÈ vÈcÈti anekabhedabhinnÈ.
EvaÑ paÔhamapadena suddhacetanÈ -pa- kathitÈti veditabbÈti iminÈ imaÑ
dÊpeti–suddhacetanÈ vÈ suddhasaddo vÈ suddhaviÒÒatti vÈ musÈvÈdo nÈma
na hoti, viÒÒattiyÈ saddena ca sahitÈ taÑsamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdoti.
Cakkhuvasena aggahitÈrammaÓanti cakkhusannissitena viÒÒÈÓena
aggahitamÈrammaÓaÑ. GhÈnÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ indriyÈnaÑ
sampattavisayaggÈhakattÈ vuttaÑ “tÊhi indriyehi ekÈbaddhaÑ viya katvÈ”ti.
“DhanunÈ vijjhatÊ”ti-ÈdÊsu viya “cakkhunÈ diÔÔhan”ti ayaÑ vohÈro loke
pÈkaÔoti Èha “oÄÈrikeneva nayenÈ”ti.
11. AvÊmaÑsitvÈti anupaparikkhitvÈ. AnupadhÈretvÈti avinicchinitvÈ.

JaÄattÈti aÒÒÈÓatÈya. DÈrusakaÔaÑ yojetvÈ gatoti dÈrusakaÔaÑ yojetvÈ tattha
nisÊditvÈ gatoti adhippÈyo. Gato bhavissatÊti tatheva sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ
vuttattÈ musÈvÈdo jÈto. Keci pana “keÄiÑ kurumÈnoti vuttattÈ evaÑ vadanto
dubbhÈsitaÑ ÈpajjatÊ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. JÈti-ÈdÊhiyeva hi dasahi
akkosavatth|hi davakamyatÈya vadantassa dubbhÈsitaÑ vuttaÑ.
VuttaÒhetaÑ–
“HÊnukkaÔÔhehi ukkaÔÔhaÑ, hÊnaÑ vÈ jÈti-Èdihi.
UjuÑ vÈÒÒÈpadesena, vade dubbhÈsitaÑ davÈ”ti.
Cittena thokatarabhÈvaÑyeva aggahetvÈ bahubhÈvaÑyeva gahetvÈ
vuttattÈ “gÈmo ekatelo”ti-ÈdinÈpi musÈvÈdo jÈto. CÈresunti1 upanesuÑ.
VisaÑvÈdanapurekkhÈratÈ, visaÑvÈdanacittena yamatthaÑ vattukÈmo, tassa
puggalassa viÒÒÈpanapayogo cÈti imÈnettha dve
______________________________________________________________
1. Haresunti (SyÈ)
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 3
a~gÈni. UttarimanussadhammÈrocanatthaÑ musÈ bhaÓantassa pÈrÈjikaÑ,

am|lakena pÈrÈjikena anuddhaÑsanatthaÑ saÑghÈdiseso, saÑghÈdisesena
anuddhaÑsanatthaÑ pÈcittiyaÑ, ÈcÈravipattiyÈ dukkaÔaÑ, “yo te vihÈre
vasatÊ”ti-ÈdipariyÈyena uttarimanussa dhammÈrocanatthaÑ paÔivijÈnantassa
musÈ bhaÓite thullaccayaÑ, appaÔivijÈnantassa dukkaÔaÑ, kevalaÑ musÈ
bhaÓantassa idha pÈcittiyaÑ vuttaÑ.
MusÈvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. OmasavÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ
12. Dutiye kaÓÓakaÔukatÈya amanÈpaÑ vadantÈ kaÓÓesu vijjhantÈ viya
hontÊti Èha “omasantÊti ovijjhantÊ”ti. PadhaÑsentÊti abhibhavanti.
13. Bodhisatto tena samayena hotÊti tena samayena bodhisatto

nandivisÈlo nÈma ahosÊti attho. AtÊtatthe vattamÈnavacanaÑ,
kiriyÈkÈlavacanicchÈya vÈ vattamÈnap payogo saddantarasannidhÈnena
bh|tatÈvagamo1 siyÈti. PaccesÊti “amanÈpaÑ idan”ti aÒÒÈsi. HeÔÔhÈrukkhe
datvÈti upatthambhake datvÈ. Pubbe patiÔÔhitÈrappadesaÑ puna are patteti
pubbe ujukaÑ heÔÔhÈmukhaÑ patiÔÔhita-arassa bh|mippadesaÑ2 puna
tasmiÑ yeva are parivattetvÈ heÔÔhÈmukhabhÈvena sampatte, paÔhamaÑ
bh|miyaÑ patiÔÔhitanemippadese parivattetvÈ puna bh|miyaÑ patiÔÔhiteti
vuttaÑ hoti. SithilakaraÓanti sithilakiriyÈ.
15. Pubbeti aÔÔhuppattiyaÑ. Tacchakakammanti vaÉÉhakÊkammaÑ.

KoÔÔakakammanti vÈ pÈsÈÓakoÔÔakakammaÑ. HatthamuddÈgaÓanÈti
a~gulisa~ko ceneva gaÓanÈ. PÈdasikamilakkhakÈdayo3 viya navantavasena
gaÓanÈ acchiddaka gaÓanÈ. Œdi-saddena
sa~kalanapaÔuppÈdanavoklanabhÈgahÈrÈdivasena pavattÈ piÓÉagaÓanÈ
gahitÈ. Yassa sÈ paguÓÈ hoti, so rukkhampi disvÈ “ettakÈni ettha paÓÓÈnÊ”ti
jÈnÈti. Yabha methuneti vacanato ya-kÈra bha-kÈre ekato yojite
asaddhammavacanaÑ hoti.
______________________________________________________________
1. Bh|tatÈpagamo (SyÈ)2. HeÔÔhÈmukhaÔÔhita-arassa nemippadesaÑ (SyÈ)
3. PÈrasikamilakkhakÈdayo (SyÈ)
4 VinayapiÔaka
16-26. ŒpattiyÈ kÈretabboti pÈcittiyena kÈretabbo

upasaggÈdimattavisiÔÔhÈnaÑ aticaÓÉÈlÈdipadÈnaÑ pÈÄiyaÑ Ègatesuyeva
sa~gahitattÈ. CorosÊti-ÈdÊnaÑ pana kenaci pariyÈyena pÈÄiyaÑ anÈgatattÈ
dukkaÔaÑ vuttaÑ. HasÈdhippÈyatÈti purimapadassa atthavivaraÓaÑ.
PÈÄiyaÑ avuttepi “jÈti-ÈdÊhi akkosavatth|hi parammukhÈ akkosantassa
vatth|naÑ anaÒÒabhÈvato yathÈ dukkaÔaÑ, tathÈ davakamyatÈya
parammukhÈ vadantassapi dubbhÈsitamevÈ”ti ÈcariyÈ vadanti. SabbasattÈti
ettha vacanatthavijÈnana pakatikÈ tiracchÈnagatÈpi gahetabbÈ.
35. AnusÈsanipurekkhÈratÈya ÔhatvÈ vadantassa cittassa

lahuparivattibhÈvato antarÈ kope uppannepi anÈpatti. YaÑ akkosati, tassa
upasampannatÈ, anaÒÒÈpadesena jÈti-ÈdÊhi akkosanaÑ, “maÑ akkosatÊ”ti
jÈnanÈ atthapurekkhÈratÈdÊnaÑ abhÈvatÈti imÈnettha cattÈri a~gÈni.
OmasavÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. PesuÒÒasikkhÈpadavaÓÓanÈ
36. Tatiye bhaÓÉanaÑ jÈtaÑ etesanti bhaÓÉanajÈtÈ. Sammantananti

raho saÑsandanaÑ. HatthaparÈmÈsÈdivasena matthakaÑ patto kalaho jÈto
etesanti kalahajÈtÈ. AnÈpattigÈmikaÑ viruddhavÈdabh|taÑ vivÈdaÑ
ÈpannÈti vivÈdÈpannÈ. ViggahasaÑvattanikÈ kathÈ viggÈhikakathÈ. PisatÊti
pisuÓÈ, vÈcÈ, samagge satte avayavabh|te vagge bhinne karotÊti attho.
PisuÓÈ eva pesuÒÒaÑ. TÈya vÈcÈya vÈ samannÈgato pisuÓo, tassa kammaÑ
pesuÒÒaÑ. PiyabhÈvassa suÒÒakaraÓavÈcanti iminÈ pana
“piyasuÒÒakaraÓato pisuÓÈ”ti niruttinayena atthaÑ vadati.
IdhÈpi “dasahÈkÈrehi pesuÒÒaÑ upasaÑharatÊ”ti vacanato dasavidha-

akkosavatthu vaseneva pesuÒÒaÑ upasaÑharantassa pÈcittiyaÑ.
PÈÄimuttakÈnaÑ coroti-ÈdÊnaÑ vasena pana dukkaÔamevÈti veditabbaÑ.
Anakkosavatthubh|taÑ pana pesuÒÒakaraÑ tassa kiriyaÑ vacanaÑ vÈ

piyakamyatÈya upasaÑharantassa kiÒcÈpi iminÈ sikkhÈpadena Èpatti na
dissati, tathÈpi dukkaÔenettha bhavitabban”ti vadanti. JÈti-ÈdÊhi
anaÒÒÈpadesena akkosantassa bhikkhuno sutvÈ bhikkhussa upasaÑharaÓaÑ,
piyakamyatÈbhedÈdhippÈyesu aÒÒataratÈ, tassa vijÈnanÈti imÈnettha tÊÓi
a~gÈni.
PesuÒÒasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PadasodhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ
45. Catutthe ekatoti anupasampannena saddhiÑ. PurimabyaÒjanena
sadisaÑ pacchÈbyaÒjananti “r|paÑ aniccan”ti ettha anicca-saddena sadisaÑ
“vedanÈ aniccÈ”ti ettha anicca-saddaÑ vadati. Akkharasam|hoti avibhattiko
akkharasam|ho. AkkharÈnu byaÒjanasam|ho padanti vibhatti-antaÑ
padamÈha. Vibhatti-antameva padaÑ gahetvÈ “paÔhamapadaÑ padameva,
dutiyaÑ anupadan”ti vuttaÑ.
EkaÑ padanti gÈthÈpadaÑ sandhÈya vadati. PadagaÓanÈyÈti
gÈthÈpadagaÓanÈya. ApÈpuÓitvÈti saddhiÑ akathetvÈ. Runti opÈtetÊti ettha
anunÈsiko Ègamavasena vutto, saÑyogapubbassa rassattaÑ katanti
veditabbaÑ. TenÈha “r|-kÈramattamevÈ”ti. Ettha ca “r|paÑ aniccanti bhaÓa
sÈmaÓerÈ”ti vuccamÈno sace r|-kÈraÑ avatvÈ ru-iti rassaÑ katvÈ vadati,
aÒÒaÑ bhaÓitaÑ nÈma hoti, tasmÈ anÈpatti. EvaÒca katvÈ “vedanÈ aniccÈ”ti
etthÈpi anicca-saddamatteneva Èpatti hotÊti veditabbaÑ. Esa nayoti
ekamevakkharaÑ vatvÈ ÔhÈnaÑ. “Manopubba~gamÈ dhammÈ”ti vuccamÈno
hi ma-kÈramattameva vatvÈ tiÔÔhati. “EvaÑ me sutan”ti-ÈdisuttaÑ
bhaÓÈpiyamÈno e-kÈraÑ vatvÈ tiÔÔhati ce, anvakkharena pÈcittiyaÑ,
aparipuÓÓapadaÑ vatvÈ Ôhite anubyaÒjanena. Padesu1 ekaÑ paÔhamapadaÑ
virajjhati, dutiyena anupadena pÈcittiyaÑ.
Ana~gaÓasuttaÑ2 sammÈdiÔÔhisuttaÑ3 mahÈvedallaÒca4
dhammasenÈpatinÈ bhÈsitaÑ, anumÈnasuttaÑ5 mahÈmoggallÈnattherena,
c|ÄavedallasuttaÑ6
______________________________________________________________
1. Padena (SyÈ) 2. Ma 1. 29 piÔÔhe. 3. Ma 1. 57 piÔÔhe.
4. Ma 1. 365 piÔÔhe. 5. Ma 1. 132 piÔÔhe. 6. Ma 1. 373 piÔÔhe.
6 VinayapiÔaka
dhammadinnÈya theriyÈ bhÈsitaÑ. PaccekabuddhabhÈsitampi

buddhabhÈsiteyeva sa~gahaÑ gacchati. AÔÔhakathÈnissitoti pubbe
magadhabhÈsÈya vuttaÑ dhamma sa~gahÈruÄhaÑ aÔÔhakathaÑ sandhÈya
vadati. IdÈnipi “yathÈpi dÊpiko nÈma, nilÊyitvÈ gaÓhate mige”ti1
evamÈdikaÑ sa~gahÈruÄhaÑ aÔÔhakathÈvacanaÑ gahetabbanti vadanti.
PÈÄinissitoti “makkaÔÊ vajjiputtÈ cÈ”ti2 evamÈdinÈ pÈÄiyaÑyeva Ègato.
VivaÔÔ|panissita nti nibbÈnupanissitaÑ. VivaÔÔanissitaÑ pana sÈmaÒÒato
gahetabbanti Èha “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. TherassÈti nÈgasenattherassa.
MaggakathÈdÊni pakaraÓÈni. “Akkharena vÈceti, akkharakkhare Èpatti
pÈcittiyassÈ”ti vattabbe “akkharÈya vÈceti, akkharakkharÈya Èpatti
pÈcittiyassÈ”ti pÈÄiyaÑ vuttaÑ.
48. Anupasampannena saddhiÑ gaÓhantassa anÈpattÊti

anupasampannena saha nisÊditvÈ uddesaÑ gaÓhantassa anÈpatti vuttÈ.
Daharabhikkhu nisinno -pa- bhaÓato anÈpattÊti ettha dvÊsupi Ôhitesu
nisinnesu vÈ upasampannassa bhaÓÈmÊti bhaÓantassa anÈpattiyeva.
UpacÈraÑ muÒcitvÈti parisapariyantato dvÈdasahatthaÑ muÒcitvÈ. “Nisinne
vÈcemÊ”ti bhaÓantassapi upacÈraÑ muÒcitvÈ nisinnattÈ anÈpatti. Sace pana
d|re nisinnampi vÈcemÊti visuÑ sallakkhetvÈ bhaÓati, Èpattiyeva. Eko pÈdo
na ÈgacchatÊti pubbe paguÓoyeva pacchÈ asarantassa na Ègacchati, taÑ
“evaÑ bhaÓÈhÊ”ti ekato bhaÓantassa anÈpatti. OpÈtetÊti saddhiÑ katheti.
Sesamettha uttÈnameva. AnupasampannatÈ vuttalakkhaÓadhammaÑ padaso
vÈcanatÈ, ekato bhaÓanaÒcÈti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.
PadasodhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. SahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ
49-50. PaÒcame vik|jamÈnÈti nitthunantÈ. KÈkacchamÈnÈti rodantÈ.
TatridaÑ vatthunidassanaÑ vÈ. Tena nu kho pÈtitanti pucchÈvasena
kathitattÈ natthi musÈvÈdo. Keci pana sandehavasena vacanaÑ musÈ
______________________________________________________________
1. Khu 11. 352 piÔÔhe. 2. Vi 1. 41 piÔÔhe.
nÈma na hoti, tasmÈ evaÑ vuttan”ti vadanti. SantikaÑ agantvÈti “yaÑ

etesaÑ na kappati, taÑ tesampi na kappatÊ”ti adhippÈyena agantvÈ.
51. Dirattatirattanti ettha vacanasiliÔÔhatÈmattena diratta-ggahaÓaÑ

katanti veditabbaÑ. TirattaÒhi sahavÈse labbhamÈne diratte vattabbameva
natthÊti dirattaggahaÓaÑ visuÑ na yojeti. TenevÈha “uttaridirattatirattanti
bhagavÈ sÈmaÓerÈnaÑ sa~gahakaraÓatthÈya tirattaparihÈraÑ adÈsÊ”ti.
NirantaraÑ tirattadassanatthaÑ vÈ dirattaggahaÓaÑ kataÑ. KevalaÒhi
tirattanti vutte aÒÒattha vÈsena antarikampi tirattaÑ gaÓheyya,
dirattavisiÔÔhaÑ pana tirattaÑ vuccamÈnaÑ tena anantarikameva tirattaÑ
dÊpeti. SayanaÑ seyyÈ, sayanti etthÈtipi seyyÈti Èha
“kÈyappasÈraÓasa~khÈtan”ti-Èdi. TasmÈti yasmÈ ubhayampi pariggahitaÑ,
tasmÈ. PaÒcahi chadanehÊti iÔÔhakasilÈsudhÈtiÓapaÓÓasa~khÈtehi paÒcahi
chadanehi. VÈcuggatavasenÈti paguÓavasena. DiyaÉÉhahatthubbedho
vaÉÉhakÊhatthena gahetabbo. Ek|pacÈroti vaÄaÒjanadvÈrassa ekattaÑ
sandhÈya vuttaÑ. SatagabbhaÑ vÈ catussÈlaÑ ek|pacÈraÑ hotÊti
sambandho.
Uparimatalena saddhiÑ asambaddhabhittikassÈti idaÑ tulÈya
abbhantare sayitvÈ puna teneva susirena nikkhamitvÈ bhitti-antarena
heÔÔhimatalaÑ pavisituÑ yoggepi uparimatalena asambaddhabhittike
senÈsane anÈpattiyÈ vuttÈya tathÈ pavisituÑ asakkuÓeyye
sambaddhabhittike1 vattabbameva natthÊti dassanatthaÑ vuttaÑ, na pana
sambaddhabhittike ÈpattÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. HeÔÔhÈpÈsÈde
sayitabhikkhussa anÈpattÊti idampi tÈdise senÈsane heÔÔhimatale sayitasseva
Èpattippasa~kÈ2 siyÈti taÑnivÈraÓatthaÑ vuttaÑ, na pana uparimatale
sayitassa ÈpattÊti dassanatthaÑ. NÈnupacÈreti yattha bahi nisseÓiÑ katvÈ
uparimatalaÑ Èrohanti, tÈdisaÑ sandhÈya vuttaÑ. Uparimatalepi ÈkÈsa~gaÓe
nipajjantassa ÈpattiyÈ abhÈvato “chadanabbha ntare”ti vuttaÑ.
SabhÈsa~khepenÈti sabhÈkÈrena. AÉÉhakuÔÔake senÈsaneti ettha
“aÉÉhakuÔÔakaÑ nÈma yattha ekaÑ passaÑ muÒcitvÈ tÊsu passesu bhittiyo
______________________________________________________________
1. AnÈpatti vuttÈ, yathÈ pavisituÑ asakkoÓeyya, tathÈ sambaddhabhittike (Ka)
2. Œpattippasa~gÈsa~kÈ(SyÈ)
8 VinayapiÔaka
baddhÈ honti, yattha vÈ ekasmiÑ passe bhittiÑ uÔÔhÈpetvÈ ubhosu passesu

upaÉÉhaÑ upaÉÉhaÑ katvÈ bhittiyo uÔÔhÈpenti, tÈdisaÑ senÈsanan”ti tÊsupi
gaÓÔhipadesu vuttaÑ. GaÓÔhipade pana “aÉÉhakuÔÔaketi chadanaÑ aÉÉhena
asampattakuÔÔake”ti vuttaÑ, tampi no na yuttaÑ. “VÈÄasa~ghÈÔo nÈma
thambhÈnaÑ upari vÈÄar|pehi katasa~ghÈÔo vuccatÊ”ti vadanti.
Parikkhepassa bahigateti ettha yasmiÑ passe parikkhepo natthi, tatthÈpi
parikkhepÈrahappadesato bahigate anÈpattiyevÈti daÔÔhabbaÑ. Aparicchinna
gabbh|pacÈreti ettha majjhe vivaÔa~gaÓavantÈsu pamukhamahÈcatussalÈsu
yathÈ ÈkÈsa~gaÓaÑ anotaritvÈ pamukheneva gantvÈ sabbagabbhe pavisituÑ
na sakkÈ hoti, evaÑ ekekagabbhassa dvÊsu passesu kuÔÔaÑ nÊharitvÈ kataÑ
paricchinnagabbh|pacÈraÑ nÈma, idaÑ pana tÈdisaÑ na hotÊti
“aparicchinnagabbh|pacÈre”ti vuttaÑ. Sabbagabbhe pavisantÊti
gabbh|pacÈrassa aparicchinnattÈ ÈkÈsa~gaÓaÑ anotaritvÈ pamukheneva
gantvÈ taÑ taÑ gabbhaÑ pavisanti. Atha kuto tassa parikkhepoyeva1
sabbaparicchannattÈti vuttanti Èha “gabbhaparikkhepoyeva hissa
parikkhepo”ti. IdaÒca samantÈ gabbhabhittiyo sandhÈya vuttaÑ.
CatussÈlavasena sanniviÔÔhepi senÈsane gabbhapamukhaÑ visuÑ
aparikkhittampi samantÈ ÔhitagabbhabhittÊnaÑ vasena parikkhittaÑ nÈma
hoti.
“Nanu ca 'aparikkhitte pamukhe anÈpattÊ'ti andhakaÔÔhakathÈyaÑ
avisesena vuttaÑ, tasmÈ catussÈlavasena sanniviÔÔhepi senÈsane visuÑ
aparikkhitte pamukhe anÈpattiyevÈ”ti yo vadeyya, tassa
vÈdaparimocanatthaÑ idaÑ vuttaÑ “yaÑ pana -pa- pÈÔekkasannivesÈ
ekacchadanÈ gabbhapÈÄiyo sandhÈya vuttan”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–
“aparikkhitte pamukhe anÈpattÊti yaÑ vuttaÑ, taÑ na catussÈlavasena
sanniviÔÔhÈ gabbhapÈÄiyo sandhÈya vuttaÑ, kiÒcarahi visuÑ sanniviÔÔhaÑ
ekameva gabbhapÈÄiÑ sandhÈya. TÈdisÈya hi gabbhapÈÄiyÈ aparikkhitte
pamukhe anÈpatti, na catussÈlavasena sanniviÔÔhÈyÈ”ti. EkÈya ca
gabbhapÈÄiyÈ tassa tassa gabbhassa upacÈraÑ paricchinditvÈ antamaso
ubhosu passesu khuddakabhittÊnaÑ uÔÔhÈpanamattenapi pamukhaÑ
parikkhittaÑ nÈma hoti, catussÈlavasena sanniviÔÔhÈsu pana gabbhapÈÄÊsu
ubhosu passesu gabbhabhittÊnaÑ vasenapi pamukhaÑ parikkhittaÑ nÈma
hoti.
______________________________________________________________
1. Parikkhepo, yena (?)
TasmÈ yaÑ iminÈ lakkhaÓena parikkhittaÑ pamukhaÑ, tattha Èpatti,

itarattha anÈpattÊti idamettha sanniÔÔhÈnaÑ.
IdÈni “aparikkhitte pamukhe anÈpattÊ”ti vatvÈ tasseva vacanassa
adhippÈyaÑ pakÈsentena yaÑ vuttaÑ “bh|miyaÑ vinÈ jagatiyÈ pamukhaÑ
sandhÈya kathitan”ti, tassa ayuttatÈvibhÈvanatthaÑ “yaÒca tatthÈ”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. Bh|miyaÑ vinÈ jagatiyÈ pamukhaÑ sandhÈya kathitanti hi
imassa vacanassa ayamadhippÈyo–“aparikkhitte pamukhe anÈpattÊ”ti yaÑ
vuttaÑ, taÑ vinÈ vatthuÑ bh|miyaÑ katagehassa pamukhaÑ sandhÈya
kathitaÑ. Sace pana uccavatthukaÑ pamukhaÑ hoti, parikkhittasa~khyaÑ
na gacchatÊti. TenevÈha “dasahatthubbedhÈpi hi jagati parikkhepasa~khyaÑ
na gacchatÊ”ti. HeÔÔhÈpi idameva manasi sannidhÈya vuttaÑ “uccavatthukaÑ
cepi hoti, pamukhe sayito gabbhe sayitÈnaÑ ÈpattiÑ na karotÊ”ti. TatthÈti
andhakaÔÔhakathÈyaÑ. JagatiyÈ pamÈÓaÑ vatvÈti “sace jagatiyÈ otaritvÈ
bh|miyaÑ sayito, jagatiyÈ upari sayitaÑ na passatÊ”ti evaÑ jagatiyÈ
ubbedhena pamÈÓaÑ vatvÈ. EkasÈlÈdÊsu ujukameva dÊghaÑ katvÈ
sannivesito pÈsÈdo ekasÈlasanniveso. DvisÈlasannivesÈdayopi vuttÈnu sÈrato
veditabbÈ. SÈlappabhedadÊpanameva cettha heÔÔhÈ vuttato viseso.
Majjhe pÈkÈraÑ karontÊti etthÈpi parikkhepassa heÔÔhimaparicchedena
diyaÉÉhahatthubbedhattÈ diyaÉÉhahatthaÑ cepi majjhe pÈkÈraÑ karonti,
nÈn|pacÈrameva hotÊti veditabbaÑ. Na hi chiddena gehaÑ ek|pacÈraÑ
nÈma hotÊti ettha sace ubbedhena diyaÉÉhahatthabbhantare manussÈnaÑ
saÒcÈrappahonakaÑ chiddaÑ hoti, tampi dvÈramevÈti ek|pacÈraÑ hoti.
KiÑ parikkhepo viddhastoti pamukhassa parikkhepaÑ sandhÈya vadati.
Sabbattha paÒcannaÑyeva chadanÈnaÑ ÈgatattÈ vadati “paÒcannaÑ
aÒÒatarena chadanena channÈ”ti.
53. PÈÄiyaÑ “seyyÈ nÈma sabbacchannÈ sabbaparicchannÈ

yebhuyyenacchannÈ yebhuyyenaparicchannÈ”ti vadantena
yebhuyyenacchannayebhuyyenaparicchannasenÈsanaÑ pÈcittiyassa
avasÈnaÑ viya katvÈ dassitaÑ, “upaÉÉhacchanne upaÉÉhaparicchanne Èpatti
dukkaÔassÈ”ti vadantena ca upaÉÉhacchanna upaÉÉhaparicchanna senÈsanaÑ
dukkaÔassa ÈdiÑ katvÈ dassitaÑ, ubhinnamantarÈ kena
10 VinayapiÔaka
bhavitabbaÑ pÈcittiyena, udÈhu dukkaÔenÈti? LokavajjasikkhÈpadasseva

anavasesaÑ katvÈ paÒÒÈpanato imassa ca paÓÓattivajjattÈ
yebhuyyenacchannayebhuyenaparicchannassa
upaÉÉhacchanna-upaÉÉhaparicchannassa ca antarÈ pÈcittiyaÑ
anivÈritameva, tasmÈ vinayavinicchaye ca garukeyeva ÔhÈtabbattÈ
aÔÔhakathÈyampi pÈcittiyameva dassitaÑ. Satta pÈcittiyÈnÊti pÈÄiyaÑ
vuttapÈcittiyaÑ sÈmaÒÒato ekattena gahetvÈ vuttaÑ. VisuÑ pana gayhamÈne
“sabbacchanne sabbaparicchanne pÈcittiyaÑ, yebhuyyenacchanne
yebhuyyenaparicchanne pÈcittiyan”ti aÔÔheva pÈcittiyÈni honti.
SenambamaÓÉapavaÓÓaÑ1 hotÊti sÊhaÄadÊpe kira uccavatthuko
sabbacchanno sabba-aparicchanno evaÑnÈmako sannipÈtamaÓÉapo atthi,
taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Yadi jagatiparikkhepasa~khyaÑ gacchati,
uccavatthukattÈ maÓÉapassa sabba aparicchannatÈ na yujjatÊti Èha
“iminÈpetaÑ veditabban”ti-Èdi. C|ÄakacchannÈdÊni cettha evaÑ
veditabbÈni–yassa cat|su bhÈgesu eko channo, sesÈ acchannÈ, idaÑ
c|ÄakacchannaÑ. Yassa tÊsu bhÈgesu dve channÈ, eko acchanno, idaÑ
yebhuyyenacchannaÑ. Yassa dvÊsu bhÈgesu eko channo, eko acchanno,
idaÑ upaÉÉhacchannaÑ nÈma senÈsanaÑ. C|ÄakaparicchannÈdÊnipi iminÈva
nayena veditabbÈni. SesaÑ uttÈnameva. PÈcittiyavatthukasenÈsanaÑ, tattha
tattha anupasampannena saha nipajjanaÑ, catutthadivase
s|riyattha~gamananti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.
SahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. DutiyasahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ
55. ChaÔÔhe “paÔhamasikkhÈpade 'bhikkhuÑ ÔhapetvÈ avaseso
anupasampanno nÈmÈ'ti vuttattÈ 'mÈtugÈmopi anupasampannaggahaÓena
gahitoyevÈ'ti catutthadivase mÈtugÈmena saddhiÑ sayantassa dvÊhi
sikkhÈpadehi dve pÈcittiyÈni hontÊ”ti vadanti. GaÓÔhipadesu pana tÊsupi
“imasmiÑ sikkhÈpade mÈtugÈmassa visuÑ vuccamÈnattÈ
paÔhamasikkhÈpade ‘bhikkhuÑ ÔhapetvÈ avaseso anupasampanno nÈmÈ’ti
purisasseva gahaÓaÑ anucchavikan”ti vuttaÑ, tadeva ca yuttataraÑ.
______________________________________________________________
1. PenambamaÓÉapavaÓÓaÑ. (SyÈ)
YaÒca idha “paÔhamadivasepÊti pi-saddena catutthadivasepÊti vuttaÑ

hotÊ”ti kÈraÓaÑ vadanti, tampi akÈraÓaÑ pi-saddo sampiÓÉanatthoyevÈti
niyamÈbhÈvato avadhÈraÓatthassa ca sambhavato. SambhÈvane vÈ pi-saddo
daÔÔhabbo. Tena idha paÔhamadivasepi tÈva Èpatti, dutiyÈdidivase kimeva
vattabbanti imamatthaÑ dÊpeti. SampiÓÉanatthepi pi-sadde gayhamÈne
iminÈva sikkhÈpadena ÈpajjitabbÈpattiyÈ aÒÒasmimpi divase ÈpajjanaÑ
dÊpeti, na paÔhamasikkhÈpadena ÈpajjitabbÈpattiyÈti akÈraÓameva tanti
daÔÔhabbaÑ. “MatitthÊ pÈrÈjikavatthubh|tÈpi anupÈdinnapakkhe ÔhitattÈ
sahaseyyÈpattiÑ na janetÊ”ti vadanti. “Attha~gate s|riye mÈtugÈme nipanne
bhikkhu nipajjatÊ”ti vacanato divÈ sayantassa sahaseyyÈpatti na hotiyevÈti
daÔÔhabbaÑ. PÈcittiyavatthukasenÈsanaÑ, tattha mÈtugÈmena saha
nipajjanaÑ, s|riyattha~gamananti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.
DutiyasahaseyyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. DhammadesanÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ
60-64. Sattame gharaÑ nayatÊti gharaÓÊ, gharanÈyikÈ. TenÈha
“gharasÈminÊ”ti. SuÓhÈti suÓisÈ. Na yakkhenÈti-ÈdÊnaÑ “aÒÒatrÈ”ti iminÈ
sambandho. PurisaviggahaÑ gahetvÈ Ôhitena yakkhena vÈ petena vÈ
tiracchÈnena vÈ saddhiÑ ÔhitÈyapi desetuÑ na vaÔÔati. AkkharÈya desetÊti
ettha “chappaÒcavÈcato uttari ‘imaÑ padaÑ bhÈsissÈmÊ'ti ekampi akkharaÑ
vatvÈ tiÔÔhati, ÈpattiyevÈ”ti vadanti.
66. “Eko gÈthÈpÈdoti idaÑ gÈthÈbandhameva sandhÈya vuttaÑ,

aÒÒattha pana vibhatti-antapadameva gahetabban”ti vadanti. “AÔÔhakathaÑ
dhammapadaÑ jÈtakÈdivatthuÑ vÈti iminÈpi porÈÓaÑ sa~gÊti-ÈruÄhameva
aÔÔhakathÈdi vuttan”ti vadanti. AÔÔhakathÈdipÈÔhaÑ ÔhapetvÈ
damiÄÈdibhÈsantarena yathÈruci kathetuÑ vaÔÔati. Padasodhamme
vuttappabhedoti iminÈ aÒÒattha anÈpattÊti dÊpeti. UÔÔhahitvÈ puna nisÊditvÈti
iriyÈpathaparivattananayena1
______________________________________________________________
1. IriyÈpathaparivattanadassanena (SyÈ)
12 VinayapiÔaka
nÈnÈ-iriyÈpathenapi anÈpattÊti dÊpeti. SabbaÑ cepi dÊghanikÈyaÑ kathetÊti

yÈva na niÔÔhÈti, tÈva punadivasepi katheti.
Dutiyassa viÒÒ|purisassa aggahaÓaÑ akiriyÈ. MÈtugÈmena saddhiÑ
Ôhitassa ca viÒÒ|purisassa ca upacÈro aniyatesu vuttanayeneva gahetabbo.
SesaÑ uttÈnameva. VuttalakkhaÓassa dhammassa channaÑ vÈcÈnaÑ upari
desanÈ, vuttalakkhaÓo mÈtugÈmo, iriyÈpathaparivattanÈbhÈvo
viÒÒ|purisÈbhÈvo, apaÒhavissajjanÈti imÈni panettha paÒca a~gÈni.
DhammadesanÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. Bh|tÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
77. AÔÔhame antarÈti parinibbÈnasamayato aÒÒasmiÑ kÈle.
AtikaÉÉhiyamÈnenÈti “vadatha bhante, kiÑ tumhehi adhigatan”ti evaÑ
nippÊÄiyamÈnena. AnatikaÉÉhiyamÈnenapi pucchite vÈ apucchite vÈ
tathÈr|pe kÈraÓe sati ÈrocetuÑ vaÔÔatiyeva. Teneva aÒÒatarena
daharabhikkhunÈ upavadito aÒÒataro thero “Èvuso uparimaggatthÈya
vÈyÈmaÑ mÈ akÈsi, khÊÓÈsavo tayÈ upavadito”ti Èha. Therena ca “atthi te
Èvuso imasmiÑ sÈsane patiÔÔhÈ”ti vutto daharabhikkhu “Èma bhante
sotÈpanno ahan”ti avoca. “KÈrako ayan”ti ÒatvÈpi paÔipattiyÈ
amoghabhÈvadassanena samuttejanÈya sampahaÑsanÈya ca ariyÈ attÈnaÑ
pakÈsentiyeva. Sutapariyatti sÊlaguÓanti sutaguÓaÑ pariyattiguÓaÑ
sÊlaguÓaÒca. Ummattakassa idha avacane kÈraÓaÑ vadantena
khittacittavedanaÔÔÈnampi avacane kÈraÓaÑ vuttamevÈti daÔÔhabbaÑ. Iti-
saddena vÈ Èdi-atthena khittacittavedanaÔÔe sa~gaÓhÈti. Teneva vadati
“cittakkhepassa vÈ abhÈvÈ”ti. DiÔÔhisampannÈnanti maggaphaladiÔÔhiyÈ
samannÈgatÈnaÑ. AriyÈnameva hi ummattakÈdibhÈvo natthi. JhÈnalÈbhino
pana tasmiÑ sati jhÈnÈ parihÈyanti, tasmÈ tesaÑ abh|tÈrocanapaccayÈ
anÈpatti vattabbÈ, na bh|tÈrocanapaccayÈ. TenevÈha “bh|tÈrocanapaccayÈ
anÈpatti na vattabbÈ”ti.
Pubbe avuttehÊti catutthapÈrÈjike avuttehi. IdaÒca sikkhÈpadaÑ
paÓÓatti-ajÈnanavasena acittakasamuÔÔhÈnaÑ hoti. AriyÈ cettha paÓÓattiÑ
jÈnantÈ vÊtikkamaÑ na karonti, puthujjanÈ pana paÓÓattiÑ jÈnitvÈpi

vÊtikkamaÑ karonti, te ca satthuno ÈÓÈvÊtikkamacetanÈya balava-
akusalabhÈvato jhÈnÈ parihÈyantÊti daÔÔhabbaÑ, ukkaÔÔhaparicchedena
ariyapuggale eva sandhÈya “kusalÈbyÈkatacittehi dvicittan”ti vuttaÑ.
PaÓÓattiÑ ajÈnantÈ pana jhÈnalÈbhÊ puthujjanÈ vatthumhi lobhavasena
akusalacittenapi na ÈrocentÊti natthi. Idha dukkhavedanÈya abhÈvato
“dvivedanan”ti imassa anur|paÑ katvÈ dvicittanti idaÑ vuttanti evaÑ vÈ
ettha adhippÈyo gahetabbo. SesaÑ uttÈnameva. Uttarimanussadhammassa
bh|tatÈ, anupasampannassa ÈrocanaÑ, ta~khaÓavijÈnanÈ, anaÒÒappadesoti
imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
Bh|tÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. DuÔÔhullÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
78. Navame duÔÔhullasaddatthadassanatthanti duÔÔhullasaddassa
atthadassanatthaÑ. Atthe hi dassite saddopi “ayaÑ etesu atthesu vattatÊ”ti
dassitoyeva hoti. “YaÑ yaÑ duÔÔhullasaddena abhidhÊyati, taÑ sabbaÑ
dassetuÑ pÈrÈjikÈni vuttÈnÊ”ti ayaÒhettha adhippÈyo. TatrÈyaÑ vicÈraÓÈti
tatra pÈÄiyaÑ ayaÑ vicÈraÓÈ, tatra pÈÄi-aÔÔhakathÈsu vÈ ayaÑ vicÈraÓÈ.
Tattha bhaveyyÈti tattha kassaci vimati evaÑ bhaveyya. Anupasampannassa
duÔÔhullÈrocane viya dukkaÔena bhavitabbanti Èha “dukkaÔaÑ ÈpajjatÊ”ti.
Akkosantopi dukkaÔaÑ ÈpajjeyyÈti omasavÈdena dukkaÔaÑ Èpajjeyya.
AdhippÈyaÑ ajÈnantenapi aÔÔhakathÈcariyÈnaÑ vacaneyeva ÔhÈtabbanti
dÊpanatthaÑ “aÔÔhakathÈcariyÈva ettha pamÈÓan”ti vuttaÑ. Punapi
aÔÔhakathÈvacanameva upapattito daÄhaÑ katvÈ patiÔÔhapento “iminÈpi
cetan”ti-ÈdimÈha.
80. “AÒÒatra bhikkhusammutiyÈ”ti vuttattÈ sammuti atthÊti gahetabbÈti

Èha “idha vuttattÈyevÈ”ti-Èdi.
82. Œdito paÒca sikkhÈpadÈnÊti pÈÓÈtipÈtÈdÊni paÒca sikkhÈpadÈni.

“SesÈnÊti vikÈlabhojanÈdÊni paÒcÈ”ti vadanti. Keci
14 VinayapiÔaka
pana “Èdito paÔÔhÈya paÒca sikkhÈpadÈnÊti sukkavissaÔÔhi-ÈdÊni paÒcÈ”ti

vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. PÈÓÈtipÈtÈdÊni hi daseva sikkhÈpadÈni
sÈmaÓerÈnaÑ paÒÒattÈni. VuttaÒhetaÑ–
“Atha kho sÈmaÓerÈnaÑ etadahosi 'kati nu kho amhÈkaÑ
sikkhÈpadÈni, kattha ca amhehi sikkhitabban'ti. Bhagavato etamatthaÑ
ÈrocesuÑ. AnujÈnÈmi bhikkhave sÈmaÓerÈnaÑ dasa sikkhÈpadÈni, tesu
ca sÈmaÓerehi sikkhituÑ, pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ adinnÈdÈnÈ veramaÓÊ”ti-
Èdi1.
TesaÑ paÒÒattesuyeva sikkhÈpadesu duÔÔhullÈduÔÔhullavicÈraÓÈ kÈtabbÈ,
na ca sukkavissaÔÔhi-ÈdÊni visuÑ tesaÑ paÒÒattÈni atthÊti. Atha bhikkhuno
duÔÔhullasa~khÈtÈni sukkavissaÔÔhi-ÈdÊni anupasampannassa kiÑ nÈma
hontÊti Èha “sukkavissaÔÔhi -pa- ajjhÈcÈro nÈmÈti vuttan”ti. IminÈpi cetaÑ
siddhaÑ “anupasampannassa sukkavissaÔÔhi-Èdi duÔÔhullaÑ nÈma na hotÊ”ti.
AjjhÈcÈro nÈmÈti hi vadanto anupasampannassa sukkavissaÔÔhi-Èdi kevalaÑ
ajjhÈcÈro nÈma hoti, na pana duÔÔhullo nÈma ajjhÈcÈroti dÊpeti. “AjjhÈcÈro
nÈmÈti ca aÔÔhakathÈyaÑ vuttattÈ akattabbar|pattÈ ca anupasampannassa
sukkavissaÔÔhi-ÈdÊni daÓÉakammavatthupakkhaÑ bhajanti, tÈni ca aÒÒassa
anupasampannassa avaÓÓakÈmatÈya Èrocento bhikkhu dukkaÔaÑ ÈpajjatÊ”ti
vadanti. Idha pana anupasampanna-ggahaÓena
sÈmaÓerasÈmaÓerÊsikkhamÈnÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. Sesamettha
uttÈnameva. AntimavatthuÑ anajjhÈpannassa bhikkhuno savatthuko
saÑghÈdiseso, anupasampannassa ÈrocanaÑ, bhikkhusammutiyÈ abhÈvoti
imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
DuÔÔhullÈrocanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. PathavÊkhaÓanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
84-86. Dasame ekindriyanti “kÈyindriyaÑ atthÊ”ti maÒÒamÈnÈ vadanti.
MuÔÔhippamÈÓÈti muÔÔhinÈ sa~gahetabbappamÈÓÈ. Ettha kiÒcÈpi
yebhuyyapaÑsuÑ
______________________________________________________________
1. Vi 3. 117 piÔÔhe.
appapaÑsuÒca pathaviÑ vatvÈ upaÉÉhapaÑsukÈ pathavÊ na vuttÈ, tathÈpi

paÓÓattivajjasikkhÈpadesu sÈvasesapaÒÒattiyÈpi sambhavato
upaÉÉhapaÑsukÈyapi pathaviyÈ pÈcittiyamevÈti gahetabbaÑ. Keci pana
“sabbacchannÈdÊsu upaÉÉhe dukkaÔassa vuttattÈ idhÈpi dukkaÔaÑ yuttan”ti
vadanti, taÑ na yuttaÑ pÈcittiyavatthukaÒca anÈpattivatthukaÒca duvidhaÑ
pathaviÑ ÔhapetvÈ aÒÒissÈ dukkaÔavatthukÈya tatiyÈya pathaviyÈ abhÈvato.
Dveyeva hi pathaviyo vuttÈ “jÈtÈ ca pathavÊ ajÈtÈ ca pathavÊ”ti. TasmÈ dvÊsu
aÒÒatarÈya pathaviyÈ bhavitabbaÑ, vinayavinicchaye ca sampatte
garukeyeva ÔhÈtabbattÈ na sakkÈ ettha anÈpattiyÈ bhavituÑ.
SabbacchannÈdÊsu pana upaÉÉhe dukkaÔaÑ yuttaÑ tattha tÈdisassa
dukkaÔavatthuno sabbhÈvÈ.
“PokkharaÓiÑ khaÓÈ”ti vadati, vaÔÔatÊti “imasmiÑ okÈse”ti aniyametvÈ
vuttattÈ vaÔÔati. “ImaÑ valliÑ khaÓÈ”ti vuttepi pathavÊkhaÓanaÑ sandhÈya
pavattavohÈrattÈ iminÈva sikkhÈpadena Èpatti, na bh|tagÈmapÈtabyatÈya.
KuÔehÊti ghaÔehi. Tanukakaddamoti udakamissakakaddamo. So ca
udakagatikattÈ vaÔÔati. OmakacÈtumÈsanti |nacÈtumÈsaÑ. OvaÔÔhanti devena
ovaÔÔhaÑ. AkatapabbhÈreti avaÄaÒjanaÔÔhÈnadassanatthaÑ vuttaÑ. TÈdise hi
vammikassa sabbhÈvoti. M|sikukkuraÑ nÈma m|sikÈhi khaÓitvÈ bahi
katapaÑsurÈsi. Eseva nayoti omakacÈtumÈsa-ovaÔÔhoyeva vaÔÔatÊti attho.
Ekadivasampi na vaÔÔatÊti ovaÔÔha-ekadivasÈtikkantopi vikopetuÑ na
vaÔÔati. “HeÔÔhÈbh|misambandhepi ca gokaÓÔake bh|mito chinditvÈ uddhaÑ
ÔhitattÈ1 accuggatamatthakato chinditvÈ gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti.
SakaÔÔhÈne atiÔÔhamÈnaÑ katvÈ pÈdehi madditvÈ chinditvÈ
ÈloÄitakaddamampi gahetuÑ vaÔÔati. Tatoti tato purÈÓasenÈsanato. IÔÔhakaÑ
gaÓhÈmÊti-Èdi suddhacittaÑ sandhÈya vuttaÑ. UdakenÈti ujukaÑ
ÈkÈsatoyeva patanaka-udakena. “Sace pana aÒÒattha paharitvÈ patitena
udakena temitaÑ hoti, vaÔÔatÊ”ti vadanti. UccÈletvÈti ukkhipitvÈ. Tena
apadesenÈti tena lesena.
______________________________________________________________
1. UggatattÈ (SyÈ)
16 VinayapiÔaka
87-88. AvisayattÈ anÈpattÊti ettha sacepi nibbÈpetuÑ sakkÈ hoti,

paÔhamaÑ suddhacittena dinnattÈ “dahat|”ti sallakkhetvÈpi tiÔÔhati, anÈpatti.
OvaÔÔhaÑ channanti paÔhamaÑ ovaÔÔhaÑ pacchÈ channaÑ. SesaÑ
uttÈnameva. JÈtapathavÊ, pathavÊsaÒÒitÈ, khaÓanakhaÓÈpanÈnaÑ aÒÒataranti
PathavÊkhaÓanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito musÈvÈdavaggo paÔhamo.

_____
2. Bh|tagÈmavagga
1. Bh|tagÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ
89. SenÈsanavaggassa paÔhame niggahetuÑ asakkontoti sandhÈretuÑ
asakkonto. IminÈ pana vacanena dÈrakassa tattha upanÊtabhÈvo tena ca
diÔÔhabhÈvo vuttoyevÈti daÔÔhabbaÑ. Tena hi bhikkhunÈ taÑ rukkhaÑ
chindituÑ Èraddhe tattha nibbattÈ ekÈ taruÓaputtÈ devadhÊtÈ puttaÑ
a~kenÈdÈya ÔhitÈ taÑ yÈci “mÈ me sÈmi vimÈnaÑ chindi, na sakkhissÈmi
puttakaÑ ÈdÈya anÈvÈsÈ vicaritun”ti. So “ahaÑ aÒÒattha ÊdisaÑ rukkhaÑ na
labhissÈmÊ”ti tassÈ vacanaÑ nÈdiyi. SÈ “imampi tÈva dÈrakaÑ oloketvÈ
oramissatÊ”ti puttaÑ rukkhasÈkhÈya Ôhapesi. So bhikkhu ukkhittaÑ
pharasuÑ sandhÈretuÑ asakkonto dÈrakassa bÈhaÑ chindi. EvaÒca sayito
vimÈne sayito nÈma hotÊti katvÈ vuttaÑ “rukkhaÔÔhakadibbavimÈne
nipannassÈ”ti.
RukkhaÔÔhakadibbavimÈneti ca sÈkhaÔÔhakavimÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ.
Rukkhassa upari nibbattaÒhi vimÈnaÑ rukkhapaÔibaddhattÈ
“rukkhaÔÔhakavimÈnan”ti vuccati. SÈkhaÔÔhakavimÈnaÑ pana
sabbasÈkhÈsannissitaÑ hutvÈ tiÔÔhati. Tattha yaÑ rukkhaÔÔhakavimÈnaÑ hoti,
taÑ yÈva rukkhassa m|lamattampi tiÔÔhati, tÈva na nassati.
SÈkhaÔÔhakavimÈnaÑ pana sÈkhÈsu bhijjamÈnÈsu tattha tattheva bhijjitvÈ
sabbasÈkhÈsu bhinnÈsu sabbaÑ bhijjati, idampi ca vimÈnaÑ sÈkhaÔÔhakaÑ,
tasmÈ rukkhe chinne taÑ vimÈnaÑ sabbaso vinaÔÔhaÑ, teneva sÈ devatÈ
bhagavato santikÈ laddhe aÒÒasmiÑ vimÈne vasi. BÈhuÑ thanam|leyeva
chindÊti aÑsena
saddhiÑ bÈhaÑ chindi. IminÈ ca rukkhadevatÈnaÑ gattÈni chijjanti, na

cÈtumahÈrÈjikÈdÊnaÑ viya acchejjÈnÊti daÔÔhabbaÑ. Rukkhadhammeti
rukkhapakatiyaÑ, rukkhasabhÈveti attho. RukkhÈnaÑ viya chedanÈdÊsu
akuppanaÒhi rukkhadhammo nÈma.
Uppatitanti uppannaÑ. Bhantanti dhÈvantaÑ. VÈrayeti niggaÓheyya.
IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ nÈma cheko sÈrathi ativegena dhÈvantaÑ rathaÑ
niggahetvÈ yathicchakaÑ peseti, evaÑ yo puggalo uppannaÑ kodhaÑ
vÈraye niggaÓhituÑ sakkoti, tamahaÑ sÈrathiÑ br|mi. Itaro pana rÈja-
uparÈjÈdÊnaÑ rathasÈrathijano rasmiggÈho nÈma hoti, na uttamasÈrathÊti.
DutiyagÈthÈya pana ayamattho–yoti1 yo yÈdiso khattiyakulÈ vÈ
pabbajito brÈhmaÓakulÈ vÈ pabbajito navo vÈ majjhimo vÈ thero vÈ.
Uppatitanti uddhamuddhaÑ patitaÑ, gataÑ pavattanti attho, uppannanti
vuttaÑ hoti. Kodhanti “anatthaÑ me caratÊti ÈghÈto jÈyatÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena
sutte vuttÈnaÑ navannaÑ, “atthaÑ me na caratÊ”ti-ÈdÊnaÒca tappaÔipakkhato
siddhÈnaÑ navannamevÈti aÔÔhÈrasannaÑ khÈÓukaÓÔakÈdinÈ aÔÔhÈnena
saddhiÑ ek|navÊsatiyÈ ÈghÈtavatth|naÑ aÒÒatarÈghÈtavatthusambhavaÑ
ÈghÈtaÑ. VisaÔanti vitthataÑ. Sappavisanti sappassa visaÑ. IvÈti
opammavacanaÑ. I-kÈralopaÑ katvÈ va-icceva vuttaÑ. OsadhehÊti agadehi.
IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ visatikicchako vejjo sappena daÔÔho sabbaÑ
kÈyaÑ pharitvÈ ÔhitaÑ visaÔaÑ sappavisaÑ m|lakhandha
tacapattapupphÈdÊnaÑ aÒÒatarehi, nÈnÈbhesajjehi payojetvÈ katehi vÈ
osadhehi khippameva vineyya, evameva yo yathÈvuttena ÈghÈtavatthunÈ
uppatitaÑ cittasantÈnaÑ byÈpetvÈ ÔhitaÑ kodhaÑ vinayanupÈyesu
tada~gavinayÈdÊsu yena kenaci upÈyena vineti nÈdhivÈseti pajahati vinodeti
byantiÑ karoti, so bhikkhu jahÈti orapÈraÑ. So evaÑ kodhaÑ vinento
bhikkhu yasmÈ kodho tatiyamaggena sabbaso pahÊyati, tasmÈ
orapÈrasaÒÒitÈni paÒcorambhÈgiyasaÑyojanÈni jahÈtÊti. Avisesena hi pÈranti
tÊrassa nÈmaÑ, tasmÈ orÈni ca tÈni saÑsÈrasÈgarassa pÈrabh|tÈni cÈti katvÈ
“orapÈran”ti vuccati.
______________________________________________________________
1. SuttanipÈtaÔÔha 1. 4, 11 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
2. DÊ 3. 218; AÑ 3. 208 piÔÔhesu.
18 VinayapiÔaka
Atha vÈ yo uppatitaÑ vineti kodhaÑ visaÔaÑ sappavisaÑva osadhehi,

so tatiyamaggena sabbaso kodhaÑ vinetvÈ anÈgÈmiphale Ôhito bhikkhu
jahÈti orapÈraÑ. Tattha oranti sakattabhÈvo. PÈranti parattabhÈvo. OraÑ vÈ
cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni, pÈraÑ cha bÈhirÈyatanÈni. TathÈ oraÑ
manussaloko, pÈraÑ devaloko. OraÑ kÈmadhÈtu, pÈraÑ r|pÈr|padhÈtu.
OraÑ kÈmar|pabhavo, pÈraÑ ar|pabhavo. OraÑ attabhÈvo, pÈraÑ
attabhÈvasukhupakaraÓÈni1. EvametasmiÑ orapÈre catutthamaggena
chandarÈgaÑ pajahanto “jahÈti orapÈran”ti vuccati. Ettha ca kiÒcÈpi
anÈgÈmino kÈmarÈgassa pahÊnattÈ idhattabhÈvÈdÊsu chandarÈgo eva natthi,
apica kho panassa vaÓÓappakÈsanatthaÑ sabbametaÑ orapÈrabhedaÑ
sa~gahetvÈ tattha chandarÈgappahÈnena “jahÈti orapÈran”ti vuttaÑ.
IdÈni tassatthassa vibhÈvanatthÈya upamaÑ Èha “urago
jiÓÓamivattacaÑ purÈÓan”ti. Tattha urena gacchatÊti urago, sappassetaÑ
adhivacanaÑ. So duvidho kÈmar|pÊ ca akÈmar|pÊ ca. KÈmar|pÊpi duvidho
jalajo thalajo ca. Jalajo jale eva kÈmar|paÑ labhati, na thale
sa~khapÈlajÈkake2 sa~khapÈlanÈgarÈjÈ viya. Thalajo thale eva, na jale. So
jajjarabhÈvena jiÓÓaÑ, cirakÈlatÈya purÈÓaÒcÈti sa~khaÑ gataÑ tacaÑ
jahanto catubbidhena jahati sajÈtiyaÑ Ôhito jigucchanto nissÈya thÈmenÈti.
SajÈti nÈma sappajÈti dÊghattabhÈvo. UragÈ hi paÒcasu ÔhÈnesu sajÈtiÑ
nÈtivattanti upapattiyaÑ cutiyaÑ vissaÔÔhaniddokkamane sajÈtiyÈ
methunapaÔisevane jiÓÓatacÈpanayane cÈti. TasmÈ yadÈ tacaÑ jahati, tadÈ
sajÈtiyaÑyeva ÔhatvÈ jahati. SajÈtiyaÑ Ôhitopi ca jigucchanto jahati.
Jigucchanto nÈma yadÈ upaÉÉhaÔÔhÈne mutto hoti, upaÉÉhaÔÔhÈne amutto
olambati, tadÈ naÑ aÔÔÊyanto jahati, evaÑ jigucchantopi ca daÓÉantaraÑ vÈ
m|lantaraÑ vÈ pÈsÈÓantaraÑ vÈ nissÈya jahati. NissÈya jahantopi ca
thÈmaÑ janetvÈ ussÈhaÑ karitvÈ vÊriyena va~kaÑ na~guÔÔhaÑ katvÈ
passasantova phaÓaÑ karitvÈ jahati. EvaÑ jahitvÈ yenakÈmaÑ pakkamati.
Evameva ayampi bhikkhu-orapÈraÑ jahitukÈmo catubbidhena jahati
sajÈtiyaÑ Ôhito jigucchanto nissÈya thÈmenÈti. SajÈti nÈma bhikkhuno
“ariyÈya jÈtiyÈ jÈto”ti3 vacanato sÊlaÑ. TenevÈha “sÊle
______________________________________________________________
1. AttabhÈvasukhumakaraÓÈni (SyÈ) 2. Khu 6. 16 piÔÔhe JÈtake.
3. Ma 2. 306 piÔÔhe.
patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo”ti1. EvametissaÑ sajÈtiyaÑ Ôhito bhikkhu taÑ

sakattabhÈvÈdibhedaÑ orapÈraÑ jiÓÓapurÈÓattacamiva taÑ dukkhaÑ
janentaÑ tattha tattha ÈdÊnavadassanena jigucchanto kalyÈÓamitte nissÈya
adhimattasammÈvÈyÈmasa~khÈtaÑ thÈmaÑ janetvÈ “divasaÑ ca~kamena
nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodhetÊ”ti2 vuttanayena
rattindivaÑ chadhÈ vibhajitvÈ ghaÔento vÈyamanto urago viya va~kaÑ
na~guÔÔhaÑ palla~kaÑ ÈbhujitvÈ urago viya passasanto ayampi
asithilaparakkamatÈya vÈyamanto uragova phaÓaÑ karitvÈ ayampi
ÒÈÓavipphÈraÑ janetvÈ uragova tacaÑ orapÈraÑ jahati, jahitvÈ ca urago
viya ohitataco yenakÈmaÑ pakkamati, ayampi ohitabhÈro
anupÈdisesanibbÈnadhÈtudisaÑ pakkamatÊti.
90. BhavantÊti iminÈ viruÄham|le nÊlabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ vaÉÉhamÈnake

taruÓagacche dasseti. Ahuvunti3 iminÈ pana vaÉÉhitvÈ Ôhite mahante
rukkhagacchÈdike dasseti. BhavantÊti imassa vivaraÓaÑ “jÈyanti
vaÉÉhantÊ”ti, ahuvunti imassa “jÈtÈ vaÉÉhitÈ”ti. RÈsÊti
suddhaÔÔhakadhammasam|ho. Bh|tÈnanti tathÈladdhasamaÒÒÈnaÑ
aÔÔhadhammÈnaÑ. “Bh|tÈnaÑ gÈmo”ti vuttepi avayavavinimuttassa
samudÈyassa abhÈvato bh|tasaÒÒitÈ teyeva tiÓarukkhalatÈdayo gayhanti.
“Bh|miyaÑ patiÔÔhahitvÈ haritabhÈvamÈpannÈ rukkhagacchÈdayo devatÈhi
pariggayhanti, tasmÈ bh|tÈnaÑ nivÈsaÔÔhÈnatÈya bh|tÈnaÑ gÈmo”tipi
vadanti. RukkhÈdÊnanti Èdi-saddena osadhigacchalatÈdayo veditabbÈ.
Nanu ca rukkhÈdayo cittarahitahÈya na jÊvÈ, cittarahitatÈ ca
paripphandÈbhÈvato chinnepi ruhanato visadisajÈtikabhÈvato4 catuyoni-
apariyÈpannato ca veditabbÈ, vuÉÉhi pana pavÈÄasilÈlavaÓÈnampi5 vijjatÊti
na tesaÑ jÊvabhÈve6 kÈraÓaÑ, visayaggahaÓaÒca nesaÑ parikappanÈmattaÑ
supanaÑ7 viya ciÒcÈdÊnaÑ8, tathÈ dohaÄÈdayo, tattha kasmÈ bh|tagÈmassa
chedanÈdipaccayÈ pÈcittiyaÑ vuttanti? SamaÓasÈruppato
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 13, 167 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 112, 349; Abhi 2. 285 piÔÔhesu.
3. AhuvantÊti (SyÈ) 4. VisadisajÈtikÈbhÈvato (Ka)
5. PavÈÄasilÈsuvaÓÓÈnampi (SyÈ) 6. JÊvÈbhÈve (Ka)
7. SupinaÑ (SyÈ, Ka) 8. ViÒÒÈÓÈdÊnaÑ (SyÈ)
20 VinayapiÔaka
taÑnivÈsasattÈnurakkhaÓato ca. TenevÈha “jÊvasaÒÒino hi moghapurisÈ

manussÈ rukkhasmin”ti-Èdi.
91. “M|le jÈyantÊ”ti-ÈdÊsu attho upari attanÈ vuccamÈnappakÈrena

sÊhaÄaÔÔhakathÈyaÑ vuttoti Èha “evaÑ santepi -pana samentÊ”ti. VijÈta-
saddo idha vi-saddalopaÑ katvÈ niddiÔÔhoti Èha “vijÈtÈnÊ”ti. VijÈta-saddo ca
“vijatÈ itthÊ”ti-ÈdÊsu viya pas|tavacanoti Èha “pas|tÈnÊ”ti. Pas|ti ca
nÈmettha nibbattapaÓÓam|latÈti Èha “nibbattapaÓÓam|lÈnÊ”ti. IminÈ imaÑ
dÊpeti “nibbattapaÓÓam|lÈni bÊjÈni bh|tagÈmasa~khameva gacchanti, tesu ca
vattamÈno bÊjajÈta-saddo ruÄhÊvasena rukkhÈdÊsupi vattatÊ”ti. PurimasmiÑ
atthavikappe pana bÊjehi jÈtÈnaÑ rukkhalatÈdÊnaÑyeva bh|tagÈmatÈ vuttÈ.
TÈni dassentoti tÈni bÊjÈni dassento. M|labÊjanti-ÈdÊsu m|lameva bÊjaÑ
m|labÊjaÑ. Sesesupi eseva nayo. PhaÄubÊjanti pabbabÊjaÑ.
PaccayantarasamavÈye sadisaphaluppattiyÈ visesakÈraÓabhÈvato
viruhanasamatthe sÈraphale niruÄho bÊja-saddo. TadatthasaÑsiddhiyÈ
m|lÈdÊsupi kesuci pavattatÊti m|lÈdito nivattanatthaÑ ekena bÊjasaddena
visesetvÈ vuttaÑ “bÊjabÊjan”ti “r|par|paÑ, dukkhadukkhan”ti ca yathÈ.
BÊjato nibbattena bÊjaÑ dassitanti kÈriyopacÈrena kÈraÓaÑ dassitanti dÊpeti.
92. BÊje bÊjasaÒÒÊti ettha kÈraÓ|pacÈrena kÈriyaÑ vuttanti dassento

“tattha yathÈ”ti-ÈdimÈha. Bh|tagÈmaparimocanaÑ katvÈti bh|tagÈmato
mocetvÈ, viyojetvÈti attho. YaÑ bÊjaÑ bh|tagÈmo nÈma hotÊti bÊjÈni ca tÈni
jÈtÈni cÈti vuttamatthaÑ sandhÈya vadati. Tattha yaÑ bÊjanti yaÑ
nibbattapaÓÓam|laÑ bÊjaÑ. TasmiÑ bÊjeti tasmiÑ bh|tagÈmasaÒÒite bÊje.
Ettha ca bÊjajÈta-saddassa viya ruÄhÊvasena rukkhÈdÊsu bÊja-saddassapi
pavatti veditabbÈ. YathÈrutanti yathÈpÈÄi.
Yattha katthacÊti m|le agge majjhe vÈ. SaÒcicca ukkhipituÑ na vaÔÔatÊti
ettha sacepi sarÊre laggabhÈvaÑ jÈnantova udakato uÔÔhahati, “taÑ
uddharissÈmÊ”ti saÒÒÈya abhÈvato vaÔÔati. UppÈÔitÈnÊti uddhaÔÈni. BÊjagÈme
sa~gahaÑ gacchantÊti bh|tagÈmato parimocitattÈ vuttaÑ. Anantaka-
ggahaÓena sÈsapamattikÈ gahitÈ. NÈmaÒhetaÑ tassÈ
sevÈlajÈtiyÈ. M|lapaÓÓÈnaÑ asumpuÓÓattÈ “asampuÓÓabh|tagÈmo nÈmÈ”ti

vuttaÑ. Abh|tagÈmam|lattÈti ettha bh|tagÈmo m|laÑ kÈraÓaÑ etassÈti
bh|tagÈmam|lo, bh|tagÈmassa vÈ m|laÑ kÈraÓanti bh|tagÈmam|laÑ.
BÊjagÈmo hi nÈma bh|tagÈmato sambhavati, bh|tagÈmassa ca kÈraÓaÑ hoti,
ayaÑ pana tÈdiso na hotÊti “abh|tagÈmam|lattÈ”ti vuttaÑ. TatraÔÔhakattÈ
vuttaÑ “so bÊjagÈmena sa~gahito”ti. IdaÒca “abh|tagÈmam|lattÈ”ti ettha
paÔhamaÑ vutta-atthasambhavato vuttaÑ. KiÒcÈpi hi tÈlanÈÄikerÈdÊnaÑ
khÈÓu uddhaÑ avaÉÉhanato bh|tagÈmassa kÈraÓaÑ na hoti, tathÈpi
bh|tagÈmasa~khyupagatanibbattapaÓÓam|labÊjato1 sambh|tattÈ
bh|tagÈmato uppanno nÈma hotÊti bÊjagÈmena sa~gahaÑ gacchati.
“A~kure harite”ti vatvÈ tameva vibhÈveti “nÊlapaÓÓavaÓÓe jÈte”ti,
nÊlapaÓÓassa vaÓÓasadise vaÓÓe jÈteti attho. “NÊlavaÓÓe jÈte”ti vÈ pÈÔho
gahetabbo. Am|lakabh|tagÈme sa~gahaÑ gacchatÊti nÈÄikerassa ÈveÓikaÑ
katvÈ vadati. “PÈnÊyaghaÔÈdÊnaÑ bahi sevÈlo udake aÔÔhitattÈ
bÊjagÈmÈnulomattÈ ca dukkaÔavatth|”ti vadanti. KaÓÓakampi
abbohÈrikamevÈti nÊlavaÓÓampi abbohÈrikameva. SeleyyakaÑ nÈma silÈya
sambh|tÈ ekÈ sugandhajÈti. “RukkhattacaÑ vikopetÊti vuttattÈ rukkhe jÈtaÑ
yaÑ kiÒci chattakaÑ rukkhattacaÑ avikopetvÈ matthakato chinditvÈ
gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. Rukkhato muccitvÈ tiÔÔhatÊti ettha “yadipi
kiÒcimattaÑ rukkhe allÊnÈ hutvÈ tiÔÔhati, rukkhato gayhamÈno pana
rukkhacchaviÑ na vikopeti, vaÔÔatÊ”ti vadanti. Allar|kkhato na vaÔÔatÊti
etthÈpi rukkhattacaÑ avikopetvÈ matthakato tacchetvÈ gahetuÑ vaÔÔatÊti
veditabbaÑ. HatthakukkuccenÈti hatthÈnaÑ asaÑyatabhÈvena,
hatthacÈpallenÈti vuttaÑ hoti. PÈnÊyaÑ na vÈsetabbanti idaÑ attano atthÈya
nÈmitaÑ sandhÈya vuttaÑ. KevalaÑ anupasampannassa atthÈya nÈmite pana
pacchÈ tato labhitvÈ na vÈsetabbanti natthi. “YesaÑ rukkhÈnaÑ sÈkhÈ
ruhatÊti vuttattÈ yesaÑ sÈkhÈ na ruhati, tattha kappiyakaraÓakiccaÑ natthÊ”ti
vadanti.
______________________________________________________________
1. Bh|tagÈmasam|pagatanibbattapaÓÓam|labÊjato (SyÈ)
22 VinayapiÔaka
93. PaÒcahi samaÓakappehÊti paÒcahi samaÓavohÈrehi. KiÒcÈpi hi

bÊjÈnaÑ agginÈ phuÔÔhamattena nakhÈdÊhi vilidhanamattena ca
aviruÄhÊdhammatÈ na hoti, tathÈpi evaÑ kateyeva samaÓÈnaÑ kappatÊti
aggiparijitÈdayo samaÓavohÈrÈ nÈma jÈtÈ, tasmÈ tehi samaÓavohÈrehi
karaÓabh|tehi phalaÑ paribhuÒjituÑ anujÈnÈmÊti adhippÈyo.
AbÊjanibbaÔÔabÊjÈnipi samaÓÈnaÑ kappantÊti paÒÒattapaÓÓattibhÈvato
samaÓavohÈrÈ-icceva sa~khaÑ gatÈni. Atha vÈ aggiparijitÈdÊnaÑ
paÒcannaÑ kappiyabhÈvatoyeva paÒcahi samaÓakappiyabhÈvasa~khÈtehi
kÈraÓehi phalaÑ paribhuÒjituÑ anujÈnÈmÊti evamettha adhippÈyo veditabbo.
Aggiparijitanti-ÈdÊsu “paricitan”tipi paÔhanti. AbÊjaÑ nÈma
taruÓambaphalÈdi. NibbaÔÔabÊjaÑ nÈma ambapanasÈdi, yaÑ bÊjaÑ
nibbaÔÔetvÈ visuÑ katvÈ paribhuÒjituÑ sakkÈ hoti. “Kappiyan”ti vatvÈva
kÈtabbanti yo kappiyaÑ karoti, tena kattabbÈkÈrasseva vuttattÈ bhikkhunÈ
avuttepi kÈtuÑ vaÔÔatÊti na gahetabbaÑ. Puna “kappiyaÑ kÈretabban”ti
kÈrÈpanassa paÔhamameva kathitattÈ1 bhikkhunÈ “kappiyaÑ karohÊ”ti
vutteyeva anupasampannena “kappiyan”ti vatvÈ aggiparijitÈdi kÈtabbanti
gahetabbaÑ. “Kappiyanti vacanaÑ pana yÈya kÈyaci bhÈsÈya vattuÑ
vaÔÔatÊ”ti vadanti. “Kappiyanti vatvÈva kÈtabban”ti vacanato paÔhamaÑ
“kappiyan”ti vatvÈ pacchÈ aggi-ÈdinÈ phusanÈdi kÈtabbanti veditabbaÑ.
“PaÔhamaÑ aggiÑ nikkhipitvÈ nakhÈdinÈ vÈ vijjhitvÈ taÑ anuddharitvÈva
'kappiya'nti vattumpi vaÔÔatÊ”ti vadanti.
EkasmiÑ bÊje vÈti-ÈdÊsu “ekaÑyeva kÈremÊti adhippÈye satipi
ekÈbaddhattÈ sabbaÑ katameva hotÊ”ti vadanti. DÈruÑ vijjhatÊti ettha
“jÈnitvÈpi vijjhati vÈ vijjhÈpeti vÈ, vaÔÔatiyevÈ”ti vadanti. Bhattasitthe
vijjhatÊti etthÈpi eseva nayo. “TaÑ vijjhati, na vaÔÔatÊti rajju-ÈdÊnaÑ
bhÈjanagatikattÈ”ti vadanti. MaricapakkÈdÊhi missetvÈti ettha
bhattasitthasambandhavasena ekÈbaddhatÈ veditabbÈ, na phalÈnaÑyeva
aÒÒamaÒÒaÑ sambandhavasena. BhindÈpetvÈ kappiyaÑ kÈrÈpetabbanti
bÊjato muttassa kaÔÈhassa bhÈjanagatikattÈ vuttaÑ.
NikkhÈmetunti taÑ bhikkhuÑ nikkhÈmetuÑ. “Sace etassa anuloman”ti
senÈsanarakkhaÓatthÈya anuÒÒÈtampi paÔaggidÈnÈdiÑ attanÈpi kÈtuÑ
______________________________________________________________
1. AdhikatattÈ (SyÈ)
vaÔÔatÊti ettakeneva idampi etassa anulomanti evamadhippÈyo siyÈ.

PaÔaggidÈnaÑ parittakaraÓaÒca attano parassa vÈ senÈsanarakkhaÓatthÈya
vaÔÔatiyeva. TasmÈ sace tassa suttassa etaÑ anulomaÑ siyÈ, attano na
vaÔÔati, aÒÒassa vaÔÔatÊti ayaÑ viseso kuto labbhatÊti Èha “attano na vaÔÔati
-pana sakkÈ laddhun”ti. Sesamettha uttÈnameva. Bh|tagÈmo,
bh|tagÈmasaÒÒitÈ, vikopanaÑ vÈ vikopÈpanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi
a~gÈni.
Bh|tagÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. AÒÒavÈdakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
94-98. Dutiye aÒÒaÑ vacananti yaÑ codakena cuditakassa
dosavibhÈvanavacanaÑ vuttaÑ, taÑ tato aÒÒeneva vacanena paÔicarati. Atha
vÈ aÒÒenaÒÒaÑ paÔicaratÊti aÒÒena kÈraÓena aÒÒaÑ kÈraÓaÑ paÔicaratÊti
evamettha attho veditabbo, yaÑ codakena cuditakassa
dosavibhÈvanakÈraÓaÑ vuttaÑ, tato aÒÒena codanÈya
am|lakabhÈvadÊpakena kÈraÓena paÔicaratÊti vuttaÑ hoti. PaÔicaratÊti ca
paÔicchÈdanavasena carati, pavattatÊti attho. PaÔicchÈdanattho eva vÈ carati-
saddo anekatthattÈ dhÈt|naÑ. TenÈha “paÔicchÈdetÊ”ti. Ko Èpannoti-ÈdinÈ
pÈÄiyaÑ codanaÑ avissajjetvÈ vikkhepÈpajjanavasena aÒÒena aÒÒaÑ
paÔicaraÓaÑ dassitaÑ. Aparampi pana codanaÑ vissajjetvÈ bahiddhÈ kathÈ-
apanÈmavasena pavattaÑ pÈÄimuttakaÑ aÒÒenaÒÒaÑ paÔicaraÓaÑ
veditabbaÑ. “ItthannÈmaÑ ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti puÔÔho “pÈÔaliputtaÑ
gatomhÊ”ti vatvÈ puna “na tava pÈÔaliputtagamanaÑ pucchÈma, ÈpattiÑ
pucchÈmÈ”ti vutte “tato rÈjagahaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ “rÈjagahaÑ vÈ yÈhi
brÈhmaÓagahaÑ vÈ, ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutte “tattha me s|karamaÑsaÑ
laddhan”ti-ÈdÊni vatvÈva kathaÑ bahiddhÈ vikkhipantopi hi “aÒÒenaÒÒaÑ
paÔicarati”cceva sa~khaÑ gacchati.
YadetaÑ aÒÒena aÒÒaÑ paÔicaraÓavasena pavattavacanaÑ, tadeva
pucchitamatthaÑ ÔhapetvÈ aÒÒaÑ vadatÊti aÒÒavÈdakanti Èha “aÒÒenaÒÒaÑ
paÔicaraÓassetaÑ nÈman”ti. TuÓhÊbh|tassetaÑ nÈmanti tuÓhÊbhÈvassetaÑ
nÈmaÑ, ayameva vÈ pÈÔho. AÒÒavÈdakaÑ Èropet|ti aÒÒavÈdakakammaÑ
Èropetu,
24 VinayapiÔaka
aÒÒavÈdakattaÑ vÈ idÈni kariyamÈnena kammena Èropet|ti attho.

VihesakaÑ Èropet|ti etthÈpi vihesakakammaÑ vihesakabhÈvaÑ vÈ Èropet|ti
evamattho daÔÔhabbo.
AnÈropite aÒÒavÈdake vuttadukkaÔaÑ pÈÄiyaÑ Ègata-
aÒÒenaÒÒaÑpaÔicaraÓavasena yujjati. AÔÔhakathÈyaÑ Ègatena pana
pÈÄimuttaka-aÒÒenaÒÒaÑpaÔicaraÓavasena anÈropite aÒÒavÈdake
musÈvÈdena pÈcittiyaÑ, Èropite iminÈva pÈcittiyanti veditabbaÑ. Keci pana
“Èropite aÒÒavÈdake musÈvÈdena iminÈ ca pÈcittiyadvayaÑ hotÊ”ti vadanti,
taÑ vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. YÈ sÈ Èdikammikassa anÈpatti vuttÈ, sÈpi
pÈÄiyaÑ Ègata-aÒÒenaÒÒaÑpaÔicaraÓavasena vuttÈti daÔÔhabbÈ, iminÈ
sikkhÈpadena anÈpattidassanatthaÑ vÈ. SesaÑ uttÈnameva.
Dhammakammena ÈropitatÈ, ÈpattiyÈ vÈ vatthunÈ vÈ anuyuÒjiyamÈnatÈ,
chÈdetukÈmatÈya aÒÒenaÒÒaÑ paÔicaraÓaÑ vÈ tuÓhÊbhÈvo vÈti imÈni
panettha tÊÓi a~gÈni.
AÒÒavÈdakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. UjjhÈpanakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
103. Tatiye dhÈtupÈÔhe jhe-saddo cintÈyaÑ paÔhitoti Èha “lÈmakato vÈ
cintÈpentÊ”ti-Èdi. Ayameva ca anekatthattÈ dhÈt|naÑ olokanatthopi hotÊti
daÔÔhabbaÑ. “AkkharÈya vÈcetÊ”ti-ÈdÊsu1 viya “chandÈyÈ”ti
li~gavipallÈsavasena vuttanti Èha “chandenÈ”ti.
105. Yena vacanenÈti yena “chandÈya itthannÈmo idaÑ nÈma karotÊ”ti-

Èdivacanena. Yena ca khiyyantÊti yena “chandÈya itthannÈmo”ti-
Èdivacanena tattha tattha bhikkh|naÑ savan|pacÈre ÔhatvÈ avaÓÓaÑ
pakÈsenti.
106. AÒÒaÑ anupasampannaÑ ujjhÈpetÊti aÒÒena anupasampannena

ujjhÈpeti. Tassa vÈ taÑ santike khiyyatÊti tassa anupasampannassa
______________________________________________________________
santike taÑ saÑghena sammataÑ upasampannaÑ khiyyati, avaÓÓaÑ

vadanto vÈ pakÈseti. AnupasampannaÑ saÑghena sammatanti ettha
sammatapubbo sammatoti vutto. TenÈha “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. YasmÈ ujjhÈpanaÑ
khiyyanaÒca musÈvÈdavaseneva pavattaÑ, tasmÈ Èdikammikassa anÈpattÊti
pÈcittiyaÔÔhÈne dukkaÔaÔÔhÈne ca iminÈva anÈpattidassanatthaÑ vuttanti
gahetabbaÑ. EvaÒca katvÈ ujjhÈpentassa khiyyantassa ca ekakkhaÓe dve dve
Èpattiyo hontÊti ÈpannaÑ. Atha vÈ ÊdisaÑ sikkhÈpadaÑ musÈvÈdato
paÔhamaÑ paÒÒattanti gahetabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
Dhammakammena sammatatÈ, upasampannatÈ, agatigamanÈbhÈvo, tassa
avaÓÓakÈmatÈ, yassa santike vadati, tassa upasampannatÈ, ujjhÈpanaÑ vÈ
khiyyanaÑ vÈti imÈni panettha cha a~gÈni.
UjjhÈpanakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PaÔhamasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
108-110. Catutthe himavassenÈti himameva vuttaÑ. ApaÒÒÈteti
appatÊte, appasiddheti attho. “MaÓÉape vÈ rukkham|le vÈti vacanato
vivaÔa~gaÓepi nikkhipituÑ vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
GocarappasutÈti gocaraÔÔhÈnaÑ paÔipannÈ. “AÔÔha mÈse”ti iminÈ vassÈnaÑ
cÈtumÈsaÑ cepi devo na vassati, paÔikkhittamevÈti Èha “aÔÔha mÈse’ti
vacanato -pa- nikkhipituÑ na vaÔÔatiyevÈ”ti. Tattha cattÈro mÈseti
vassÈnassa cattÈro mÈse. Avassikasa~keteti iminÈ anuÒÒÈtepi aÔÔha mÈse
yattha hemante devo vassati, tattha aparepi cattÈro mÈsÈ paÔikkhittÈti Èha
“avassikasa~keteti vacanato”ti-Èdi. IminÈ imaÑ dÊpeti “yasmiÑ dese
hemante devo vassati, tattha aÔÔha mÈse paÔikkhipitvÈ cattÈro mÈsÈ anuÒÒÈtÈ.
Yattha pana vassÈneyeva vassati, tattha cattÈro mÈse paÔikkhipitvÈ aÔÔha
mÈsÈ anuÒÒÈtÈ”ti.
IminÈva nayena majjhimapadese yattha hemante himavassaÑ vassati,
tatthÈpi aÔÔheva mÈsÈ paÔikkhittÈti veditabbÈ. TasmÈ vassÈnakÈle pakati-
ajjhokÈse ovassakamaÓÉape rukkham|le ca santharituÑ na vaÔÔati,
hemantakÈle pakati-ajjhokÈse ovassakamaÓÉapÈdÊsupi vaÔÔati.
26 VinayapiÔaka
TaÒca kho yattha himavassena senÈsanaÑ na temati, gimhakÈlepi pakati-

ajjhokÈsÈdÊsu vaÔÔatiyeva, taÒca kho akÈlameghÈdassane, kÈkÈdÊnaÑ
nibaddhavÈsarukkham|le pana kadÈcipi na vaÔÔatÊti evamettha vinicchayo
veditabbo.
ImaÒca pana atthavisesaÑ gahetvÈ bhagavatÈ paÔhamameva
sikkhÈpadaÑ paÒÒattanti visuÑ anupaÒÒatti na vuttÈ. Teneva hi
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “iti yattha ca yadÈ ca santharituÑ na vaÔÔati,
taÑ sabbamidha ajjhokÈsasa~khameva gatan”ti. Atha vÈ avisesena ajjhokÈse
santharaÓasantharÈpanÈni paÔikkhipitvÈ “Êdise kÈle Êdise ca padese
ÔhapethÈ”ti anujÈnanamatteneva alanti na sikkhÈpade visuÑ anupaÒÒatti
uddhaÔÈti veditabbÈ. ParivÈre2 pana imasseva sikkhÈpadassa anur|pavasena
paÒÒattattÈ “ekÈ anupaÒÒattÊ”ti vuttaÑ.
NavavÈyimo sÊghaÑ na nassatÊti Èha “navavÈyimo vÈ”ti. Onaddhakoti
cammena onaddho. UkkaÔÔha-abbhokÈsikoti idaÑ tassa
parivitakkadassanamattaÑ, ukkaÔÔha-abbhokÈsikassa pana cÊvarakuÔi na
vaÔÔatÊti natthi. KÈyÈnugatikattÈti bhikkhuno tattheva sannihitabhÈvaÑ
sandhÈya vuttaÑ. IminÈ ca tasmiÑyeva kÈle anÈpatti vuttÈ, cÊvarakuÔito
nikkhamitvÈ pana aÒÒattha gacchantassa piÓÉÈya pavisantassapi Èpattiyeva.
“YasmÈ pana dÈyakehi dÈnakÈleyeva sahassagghanakampi kambalaÑ
'pÈdapuÒchaniÑ katvÈ paribhuÒjathÈ'ti dinnaÑ tatheva paribhuÒjituÑ vaÔÔati,
tasmÈ 'imaÑ maÒcapÊÔhÈdisenÈsanaÑ abbhokÈsepi yathÈsukhaÑ
paribhuÒjathÈ'ti dÈyakehi dinnaÑ ce, sabbasmimpi kÈle abbhokÈse
nikkhipituÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. PesetvÈ gantabbanti ettha “yo bhikkhu imaÑ
ÔhÈnaÑ ÈgantvÈ vasati, tassa dethÈ”ti vatvÈ pesetabbaÑ.
ValÈhakÈnaÑ anuÔÔhitabhÈvaÑ sallakkhetvÈti iminÈ ca gimhÈnepi
meghe uÔÔhite maÒcapÊÔhÈdiÑ yaÑkiÒci senÈsanaÑ ajjhokÈse nikkhipituÑ na
vaÔÔatÊti dÊpitanti veditabbaÑ. “PÈdaÔÔhÈnÈbhimukhÈti nisÊdantÈnaÑ
pÈdapatanaÔÔhÈnÈbhimukhan”ti keci. “Sammajjantassa
pÈdaÔÔhÈnÈbhimukhan”ti apare. “Bahi vÈlukÈya agamananimittaÑ
pÈdaÔÔhÈnÈbhimukhÈ vÈlikÈ haritabbÈti vuttan”ti
______________________________________________________________
1. Ka~khÈ-®Ôha 201 piÔÔhe. 2. Vi 5. 24 piÔÔhe.
eke. KacavaraÑ hatthehi gahetvÈ bahi chaÉÉetabbanti iminÈ kacavaraÑ

chaÉÉessÈmÊti vÈlikÈ na chaÉÉetabbÈti dÊpeti.
111. Anto saÑveÔhetvÈ baddhanti erakapattÈdÊhi veÓiÑ katvÈ tÈya

veÓiyÈ ubhosu passesu vitthataÔÔhÈnesu bahuÑ veÔhetvÈ tato paÔÔhÈya yÈva
majjhaÔÔhÈnaÑ, tÈva anto ÈkaÉÉhanavasena veÔhetvÈ majjhe sa~khipitvÈ
tiriyaÑ tattha tattha bandhitvÈ kataÑ. KappaÑ labhitvÈti gacchÈti
vuttavacanena kappaÑ labhitvÈ. Therassa hi ÈÓattiyÈ gacchantassa anÈpatti.
PurimanayenevÈti “nisÊditvÈ sayaÑ gacchanto”ti-ÈdinÈ pubbe
vuttanayeneva. AÒÒattha gacchatÊti taÑ maggaÑ atikkamitvÈ aÒÒattha
gacchati. LeÉÉupÈtupacÈrato bahi ÔhitattÈ “pÈduddhÈrena kÈretabbo”ti
vuttaÑ, aÒÒattha gacchantassa paÔhamapÈduddhÈre dukkaÔaÑ,
dutiyapÈduddhÈre pÈcittiyanti attho. PÈkatikaÑ akatvÈti appaÔisÈmetvÈ.
AntarasannipÈteti antarantarÈ sannipÈte.
ŒvÈsikÈnaÑyeva palibodhoti ettha Ègantukehi ÈgantvÈ kiÒci avatvÈ
tattha nisinnepi ÈvÈsikÈnaÑyeva palibodhoti adhippÈyo. MahÈpaccarivÈde
pana “aÒÒesu ÈgantvÈ nisinnes|”ti idaÑ amhÈkanti vatvÈ vÈ avatvÈ vÈ
nisinnes|ti adhippÈyo. MahÈ-aÔÔhakathÈvÈde “ÈpattÊ”ti pÈcittiyameva
vuttaÑ. MahÈpaccariyaÑ pana santharaÓasantharÈpane sati pÈcittiyena
bhavitabbanti anÈÓattiyÈ paÒÒattattÈ dukkaÔaÑ vuttaÑ. “IdaÑ ussÈrakassa,
idaÑ dhammakathikassÈ”ti visuÑ paÒÒattattÈ anÈÓattiyÈ paÒÒattepi
pÈcittiyeneva bhavitabbanti adhippÈyena “tasmiÑ ÈgantvÈ nisinne tassa
palibodho”ti vuttaÑ. Keci pana vadanti “anÈÓattiyÈ paÒÒattepi
dhammakathikassa anuÔÔhÈpanÊyattÈ pÈcittiyena bhavitabbaÑ, Ègantukassa
pana pacchÈ Ègatehi vuÉÉhatarehi uÔÔhÈpetabbattÈ dukkaÔaÑ vuttan”ti.
112. Bh|miyaÑ attharitabbÈti cimilikÈya1 sati tassÈ upari, asati

suddhabh|miyaÑ attharitabbÈ. SÊhacammÈdÊnaÑ pariharaÓeyeva
paÔikkhepo veditabboti iminÈ–
______________________________________________________________
1. VilimikÈya (SyÈ)
28 VinayapiÔaka
“Na bhikkhave mahÈcammÈni dhÈretabbÈni sÊhacammaÑ

byagghacammaÑ dÊpicammaÑ, yo dhÈreyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti–
evaÑ vuttÈya khandhakapÈÄiyÈ1 adhippÈyaÑ vibhÈveti. IdaÑ vuttaÑ hoti–
“antopi maÒce paÒÒattÈni honti, bahipi maÒce paÒÒattÈni hontÊ”ti imasmiÑ
vatthusmiÑ1 sikkhÈpadassa paÒÒattattÈ maÒcapÊÔhesu attharitvÈ
paribhogoyeva paÔikkhitto, bh|mattharaÓavasena paribhogo pana
appaÔikkhittoti. Yadi evaÑ “pariharaÓeyeva paÔikkhepo”ti idaÑ tasmÈ
vuttanti? YathÈ “anujÈnÈmi bhikkhave sabbaÑ pÈsÈdaparibhogan”ti2
vacanato puggalikepi senÈsane senÈsanaparibhogavasena niyamitaÑ
suvaÓÓaghaÔÈdikaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔamÈnampi kevalaÑ attano santakaÑ
katvÈ paribhuÒjituÑ na vaÔÔati, evamidaÑ bh|mattharaÓavasena
paribhuÒjiyamÈnampi attano santakaÑ katvÈ taÑ taÑ vihÈraÑ haritvÈ
paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti dassanatthaÑ “pariharaÓeyeva paÔikkhepo
veditabbo”ti vuttaÑ. DÈrumayapÊÔhanti phalakamayameva pÊÔhaÑ vuttaÑ.
PÈdakathalikanti adhotapÈdaÔÔhapanakaÑ. AjjhokÈse rajanaÑ pacitvÈ -pa-
paÔisÈmetabbanti ettha theve3 asati rajanakamme niÔÔhite paÔisÈmetabbaÑ.
113. “Bhikkhu vÈ sÈmaÓero vÈ ÈrÈmiko vÈ lajjÊ hotÊti vuttattÈ alajjiÑ

ÈpucchitvÈ gantuÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti. OtÈpento gacchatÊti ettha “kiÒcÈpi
'ettakaÑ d|raÑ gantabba'nti paricchedo natthi, tathÈpi leÉÉupÈtaÑ
atikkamma nÈtid|raÑ gantabban”ti vadanti. Sesamettha uttÈnameva.
MaÒcÈdÊnaÑ saÑghikatÈ, vuttalakkhaÓe dese santharaÓaÑ vÈ
santharÈpanaÑ vÈ, apalibuddhatÈ, ÈpadÈya abhÈvo, leÉÉupÈtÈti kkamoti
imÈni panettha paÒca a~gÈni.
MÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ4 pana anÈpucchaÑ vÈ gaccheyyÈti ettha “yo
bhikkhu vÈ sÈmaÓero vÈ ÈrÈmiko vÈ lajjÊ hoti, attano palibodhaÑ viya
maÒÒati, tathÈr|paÑ anÈpucchitvÈ taÑ senÈsanaÑ tassa aniyyÈtetvÈ
nirapekkho gacchati, thÈmamajjhimassa purisassa leÉÉupÈtaÑ atikkameyya,
ekena pÈdena leÉÉupÈtÈtikkame dukkaÔaÑ, dutiyapÈdÈtikkame pÈcittiyan”ti
vatvÈ a~gesupi nirapekkhatÈya saddhiÑ cha
______________________________________________________________
1. Vi 3. 281 piÔÔhe. 2. VÊ 4. 320 piÔÔhe.
3. Deve (SyÈ, Ka) 4. Ka~khÈ-®Ôha 201 piÔÔhe.
a~gÈni vuttÈni. PÈÄiyaÑ pana aÔÔhakathÈyaÒca “nirapekkho gacchatÊ”ti ayaÑ

viseso na dissati. “OtÈpento gacchatÊ”ti ca otÈpanavisaye eva
sÈpekkhagamane anÈpatti vuttÈ. Yadi aÒÒatthÈpi sÈpekkhagamane anÈpatti
siyÈ, “anÈpatti sÈpekkho gacchatÊ”ti avisesena vattabbaÑ bhaveyya, tasmÈ
vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbanti.
PaÔhamasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. DutiyasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
116. DutiyasenÈsanasikkhÈpade ettakameva vuttanti aÔÔhakathÈsu
vuttaÑ. “IdaÒca aÔÔhakathÈsu tathÈvuttabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ, aÒÒampi
tÈdisaÑ maÒcapÊÔhesu attharitaÑ paccattharaÓamevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. MÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 pana “paccattharaÓaÑ nÈma pÈvÈro kojavoti
ettakamevÈ”ti niyametvÈ vuttaÑ, tasmÈ gaÓÔhipadesu vuttaÑ iminÈ na
sameti, vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. SenÈsanatoti sabbapacchimasenÈsanato. Yo
kocÊti tassa ÒÈtako vÈ aÒÒÈtako vÈ yo koci.
117. PariveÓanti ekekassa vihÈrassa parikkhepabbhantaraÑ.

KurundaÔÔhakathÈyaÑ vuttamevatthaÑ savisesaÑ katvÈ dassetuÑ “kiÒcÈpi
vutto”ti-Èdi ÈraddhaÑ. “Aparicchanne maÓÉape”ti visuÑ yojetabbaÑ.
Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “aparicchannamaÓÉape vÈ paricchanne vÈpi
bah|naÑ sannipÈtabh|te”ti vuttaÑ. BhojanasÈlÈyampi ayaÑ viseso
labbhatiyeva. VattabbaÑ natthÊti visesetvÈ kiÒci vattabbaÑ natthi. PalujjatÊti
vinassati. NasseyyÈti corÈdÊhi vinasseyya.
118. Yena maÒcaÑ vÈ pÊÔhaÑ vÈ vinanti, taÑ maÒcapÊÔhakavÈnaÑ.

SiluccayaleÓanti siluccaye leÓaÑ, pabbataguhÈti attho. “SenÈsanaÑ
upacikÈhi khÈyitan”ti imasmiÑ vatthusmiÑ paÒÒattattÈ vatthu-
anur|pavasena aÔÔhakathÈyaÑ upacikÈsa~kÈya abhÈve anÈpatti vuttÈ.
Vattakkhandhake gamikavattaÑ
______________________________________________________________
1. Ka~khÈ-®Ôha 203 piÔÔhe.
30 VinayapiÔaka
paÒÒapentena “senÈsanaÑ Èpucchitabban”ti vuttattÈ kevalaÑ

itikattabbÈkÈramatta dassanatthaÑ “ÈpucchanaÑ pana vattan”ti vuttaÑ, na
pana vattabhedena dukkaÔanti dassanatthaÑ. Teneva andhakaÔÔhakathÈyaÑ
“senÈsanaÑ Èpucchitabban”ti ettha “yaÑ pÈsÈÓapiÔÔhiyaÑ vÈ
pÈsÈÓatthambhesu vÈ katasenÈsanaÑ yattha upacikÈ nÈrohanti, taÑ
anÈpucchantassapi anÈpattÊ”ti vakkhati, tasmÈ yaÑ vuttaÑ gaÓÔhipade
“tÈdise senÈsane anÈpucchÈ gacchantassa pÈcittiyaÑ natthi,
gamikavattavasena pana anÈpucchÈ gacchato vattabhedo hoti, tasmÈ
dukkaÔaÑ ÈpajjatÊ”ti, taÑ na gahetabbaÑ.
Pacchimassa Èbhogena mutti natthÊti tassa pacchato gacchantassa
aÒÒassa abhÈvato vuttaÑ. EkaÑ vÈ pesetvÈ Èpucchitabbanti ettha
gamanacittassa uppannaÔÔhÈnato anÈpucchitvÈ gacchato dutiyapÈduddhÈre
pÈcittiyaÑ. KiÒcÈpi maÒcaÑ vÈ pÊÔhaÑ vÈ ajjhokÈse nikkhipitvÈ
gacchantassa idha visuÑ Èpatti na vuttÈ, tathÈpi akÈle ajjhokÈse
maÒcapÊÔhÈni paÒÒapetvÈ gacchantassa leÉÉupÈtÈtikkame
purimasikkhÈpadena pÈcittiyaÑ, parikkhepÈtikkame iminÈ dukkaÔanti
veditabbaÑ. “MaÓÉape vÈ rukkham|le vÈ”ti iminÈ ajjhokÈsopi
sa~gahitoyevÈti tatthÈpi dukkaÔaÑ idha vuttamevÈti daÔÔhabbaÑ. SeyyaÑ
pana ajjhokÈse santharitvÈ gacchantassa ubhayenapi dukkaÔameva.
“SaÑghike vihÈre saÑghikaÑyeva seyyaÑ santharitvÈ pakkamantassa
pÈcittiyaÑ vuttanti ubhosu ekekasmiÑ saÑghike dukkaÔan”ti vadanti.
Sesamettha uttÈnameva. VuttalakkhaÓaseyyÈ, tassÈ saÑghikatÈ,
vuttalakkhaÓe vihÈre santharaÓaÑ vÈ santharÈpanaÑ vÈ, apalibuddhatÈ,
ÈpadÈya abhÈvo, anapekkhassa disÈpakkamanaÑ, upacÈrasÊmÈtikkamoti
imÈni panettha satta a~gÈni.
DutiyasenÈsanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. AnupakhajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ
119-121. ChaÔÔhe anupavisitvÈti samÊpaÑ pavisitvÈ. Bah|pakÈrataÑ
guÓavisiÔÔhataÒca sallakkhentoti bhaÓÉÈgÈrikassa bah|pakÈrataÑ
dhammakathikÈdÊnaÑ guÓavisiÔÔhataÒca sallakkhento. SamantÈ diyaÉÉho
hatthoti majjhe paÒÒattamaÒcapÊÔhaÑ sandhÈya vuttaÑ.
122. UpacÈraÑ ÔhapetvÈti vuttalakkhaÓaÑ upacÈraÑ ÔhapetvÈ.

EkavihÈreti ekasmiÑ senÈsane. EkapariveÓeti tassa vihÈrassa
parikkhepabbhantare. “GilÈno pavisatÊti-ÈdÊsu anÈpattikÈraÓasabbhÈvato
gilÈnÈditÈya pavisissÈmÊti upacÈraÑ pavisantassa satipi
sambÈdhetukÈmatÈya anÈpatti vuttÈyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
EvaÒca sati agilÈnÈdibhÈvopi visuÑ a~gesu vattabbo siyÈ,
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 pana “saÑghikavihÈratÈ, anuÔÔhÈpanÊyabhÈvajÈnanaÑ,
sambÈdhetukÈmatÈ, upacÈre nisÊdanaÑ vÈ nipajjanaÑ vÈti imÈni panettha
cattÈri a~gÈnÊ”ti ettakameva vuttaÑ, tasmÈ vÊmaÑsitabbaÑ.
AnupakhajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. NikkaÉÉhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
126. Sattame koÔÔhakÈnÊti dvÈrakoÔÔhakÈni. “NikkhamÈti vacanaÑ
sutvÈpi attano ruciyÈ nikkhamati, anÈpattÊ”ti vadanti.
128. AlajjiÑ nikkaÉÉhatÊti-ÈdÊsu paÔhamaÑ alajjÊ-ÈdibhÈvena

nikkaÉÉhissÈmÊti cintetvÈ nikkaÉÉhantassa cittassa lahuparivattitÈya kope
uppannepi anÈpatti. Sesamettha uttÈnameva. SaÑghikavihÈro,
upasampannassa bhaÓÉanakÈrakabhÈvÈdivinimuttatÈ, kopena nikkaÉÉhanaÑ
vÈ nikkaÉÉhÈpanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
NikkaÉÉhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. VehÈsakuÔisikkhÈpadavaÓÓanÈ
129-131. AÔÔhame uparimatale padarÈnaÑ asantharitattÈ “upari-
acchannatalÈyÈ”ti vuttaÑ. Pubbe vuttanayenevÈti anupakhajjasikkhÈpade
vuttanayeneva. SesaÑ suviÒÒeyyameva. SaÑghiko vihÈro, asÊsaghaÔÔÈ
______________________________________________________________
32 VinayapiÔaka
vehÈsakuÔi, heÔÔhÈ saparibhogatÈ, apaÔÈÓidinne ÈhaccapÈdake nisÊdanaÑ vÈ

nipajjanaÑ vÈti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
VehÈsakuÔisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. MahallakavihÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ
135. Navame “mahallako nÈma vihÈro sasÈmiko”ti vuttattÈ saÒÒÈcikÈya
kuÔiyÈ anÈpatti. “AÉÉhateyyahatthampÊ”ti ukkaÔÔhaparicchedena
vuttavacanaÑ pÈÄiyÈ sametÊti Èha “taÑ suvuttan”ti. “PÈÄiyaÑ
aÔÔhakathÈyaÒca ukkaÔÔhaparicchedena aÉÉhateyyahatthappamÈÓassa
okÈsassa dassitattÈ kavÈÔaÑ aÉÉhateyyahatthavitthÈrato |nakaÑ vÈ hotu
adhikaÑ vÈ, aÉÉhateyyahatthappamÈÓaÑyeva okÈso”ti vadanti.
Yassa vemajjheti yassa vihÈrassa vemajjhe. SÈ aparip|ra-upacÈrÈpi
hotÊti vivariyamÈnaÑ kavÈÔaÑ yaÑ bhittiÑ Èhanati, sÈ samantÈ
kavÈÔavitthÈrappamÈÓa upacÈrarahitÈpi hotÊti attho. ŒlokaÑ sandheti
pidhetÊti Èlokasandhi. “PunappunaÑ chÈdÈpesi, punappunaÑ limpÈpesÊti
imasmiÑ vatthusmiÑ uppannadosena sikkhÈpadassa paÒÒattattÈ lepaÑ
anujÈnantena ca dvÈrabandhassa samantÈ aÉÉhateyyahatthappamÈÓe yeva
padese punappunaÑ lepassa anuÒÒÈtattÈ tato aÒÒattha punappunaÑ
limpentassa vÈ limpÈpentassa vÈ bhittiyaÑ mattikÈya kattabbakiccaÑ
niÔÔhÈpetvÈ puna catutthalepe dinne pÈcittiyena bhavitabban”ti vadanti.
GaÓÔhipadesu pana tÊsupi “punappunaÑ lepadÈnassa vuttappamÈÓato
aÒÒattha paÔikkhittamattaÑ ÔhapetvÈ pÈcittiyassa avuttattÈ dukkaÔaÑ
anur|pan”ti vuttaÑ.
AdhiÔÔhÈtabbanti saÑvidhÈtabbaÑ. Appahariteti ettha appa-saddo
“appiccho”ti-ÈdÊsu viya abhÈvatthoti Èha “aharite”ti. PatanokÈsoti
patanokÈsattÈ tatra Ôhitassa bhikkhuno upari pateyyÈti adhippÈyo. Sace
harite Ôhito adhiÔÔheti, Èpatti dukkaÔassÈti vacanena imamatthaÑ dÊpeti–
sace vihÈrassa samantÈ vuttappamÈÓe paricchede pubbaÓÓÈdÊni na santi,
tattha vihÈro kÈretabbo. Yattha pana santi, tattha kÈrÈpentassa dukkaÔanti.
136. EkekaÑ maggaÑ ujukameva uÔÔhapetvÈ1 chÈdanaÑ maggena

chÈdanaÑ nÈma hotÊti dassetuÑ “maggena chÈdentassÈ”ti vuttaÑ. IminÈ
pana nayena sabbasmiÑ vihÈre ekavÈraÑ chÈdite taÑ chadanaÑ
ekamagganti gahetvÈ “dve magge”ti-Èdi vuttaÑ. “PariyÈyena chÈdanepi
iminÈva nayena yojetabban”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ
“punappunaÑ chÈdÈpesÊ”ti imÈya pÈÄiyÈ “sabbampi cetaÑ chadanaÑ
chadan|pari veditabban”ti iminÈ aÔÔhakathÈvacanena ca sameti, tasmÈ dve
magge adhiÔÔhahitvÈ tatiyÈya maggaÑ ÈÓÈpetvÈ pakkamitabbanti ettha dve
chadanÈni adhiÔÔhahitvÈ tatiyaÑ chadanaÑ “evaÑ chÈdehÊ”ti ÈÓÈpetvÈ
pakkamitabbanti evamattho gahetabbo.
Keci pana “paÔhamaÑ tÈva ekavÈraÑ aparisesaÑ chÈdetvÈ puna
chadanadaÓÉake bandhitvÈ dutiyavÈraÑ tatheva chÈdetabbaÑ,
tatiyavÈracatutthavÈre sampatte dve magge adhiÔÔhahitvÈ ÈÓÈpetvÈ
pakkamitabban”ti vadanti. Apare pana “paÔhamavÈreyeva tayopi magge
adhiÔÔhÈtuÑ vaÔÔati, catutthato paÔÔhÈya Èpatti pÈcittiyan”ti vadanti.
Tadubhayampi pÈÄiyÈ aÔÔhakathÈya ca na sameti. TatiyÈya magganti ettha
tatiyÈyÈti upayogatthe sampadÈnavacanaÑ, tatiyaÑ magganti attho. TiÓÓaÑ
maggÈnanti maggavasena chÈditÈnaÑ tiÓÓaÑ chadanÈnaÑ. TiÓÓaÑ
pariyÈyÈnanti etthÈpi eseva nayo. Catutthe magge vÈ pariyÈye vÈti ca tathÈ
chÈdentÈnaÑ catutthaÑ chÈdanameva vuttaÑ. SesaÑ uttÈnameva.
MahallakavihÈratÈ, attano vÈsÈgÈratÈ, uttari adhiÔÔhÈnanti imÈni panettha tÊÓi
a~gÈni.
MahallakavihÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
140. Dasame imassa sikkhÈpadassa “siÒceyya vÈ siÒcÈpeyya vÈ”ti
bÈhiraparibhogavasena paÔhamaÑ paÒÒattattÈ “sappÈÓakaÑ udakaÑ
paribhuÒjeyyÈ”ti sikkhÈpadaÑ attano nahÈnapÈnÈdiparibhogavasena
paÒÒattanti veditabbaÑ. TasmiÑ vÈ paÔhamaÑ paÒÒattepi attano
paribhogavaseneva
______________________________________________________________
1. UpaÔÔhapetvÈ (SyÈ)
34 VinayapiÔaka
paÒÒattattÈ puna imaÑ sikkhÈpadaÑ bÈhiraparibhogavaseneva paÒÒattanti

gahetabbaÑ.
SappÈÓakasaÒÒissa “paribhogena pÈÓakÈ marissantÊ”ti pubbabhÈge
jÈnantassapi siÒcanasiÒcÈpanaÑ “padÊpe nipatitvÈ
paÔa~gÈdipÈÓakÈmarissantÊ”ti jÈnantassa padÊpujjalanaÑ viya vinÈpi
vadhakacetanÈya hotÊti Èha “paÓÓattivajjan”ti. SesaÑ uttÈnatthameva.
Udakassa sappÈÓakatÈ, “siÒcanena pÈÓakÈ marissantÊ”ti jÈnanaÑ,
tÈdisameva ca udakaÑ, vinÈ vadhakacetanÈya kenacideva karaÓÊyena
tiÓÈdÊnaÑ siÒcananti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito senÈsanavaggo dutiyo.
Bh|tagÈmavaggotipi imasseva nÈmaÑ.

_____
3. OvÈdavagga
1. OvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ
144. Bhikkhunivaggassa paÔhamasikkhÈpade kathÈnusÈrenÈti “so thero
kiÑsÊlo kiÑsamÈcÈro katarakulÈ pabbajito”ti-ÈdinÈ pucchantÈnaÑ
pucchÈkathÈnusÈrena. KathetuÑ vaÔÔantÊti nirÈmiseneva cittena kathetuÑ
vaÔÔanti. AniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈ kathÈ
tiracchÈnakathÈti Èha “saggamaggagamanepÊ”ti-Èdi. Api-saddena pageva
mokkhamaggagamaneti dÊpeti. TiracchÈnabh|tanti tirokaraÓabh|taÑ,
bÈdhikanti vuttaÑ hoti. LaddhÈsevanÈ hi tiracchÈnakathÈ saggamokkhÈnaÑ
bÈdhikÈva hoti. Samiddhoti paripuÓÓo. Sahitatthoti yuttattho.
AtthagambhÊratÈdiyogato gambhÊro. Bahurasoti attharasÈdibahuraso.
LakkhaÓapaÔivedhasaÑyuttoti aniccÈdilakkhaÓapaÔivedharasa-Èvahanato
lakkhaÓa paÔivedhasaÑyutto.
145-147. Paratoti parattha, uttarinti attho. KarontovÈti paribÈhire

karontoyeva. PÈtimokkhoti cÈrittavÈrittappabhedaÑ
sikkhÈpadasÊlaÑ. TaÒhi yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti moceti

ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehi, tasmÈ “pÈtimokkhan”ti vuccati. SaÑvaraÓaÑ
saÑvaro, kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ pidahanaÑ. Yena hi te saÑvutÈ pihitÈ honti, so
saÑvaro, kÈyikavÈcasikassa avÊtikkamassetaÑ nÈmaÑ.
PÈtimokkhasaÑvarena saÑvutoti pÈtimokkhasaÑvarena
pihitakÈyavacÊdvÈro. TathÈbh|to ca yasmÈ tena sama~gÊ nÈma hoti, tasmÈ
vuttaÑ “samannÈgato”ti. VattatÊti attabhÈvaÑ pavatteti. ViharatÊti iminÈ
pÈtimokkha saÑvarasÊle Ôhitassa bhikkhuno iriyÈpathavihÈro dassito.
Sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato pÈÄiyÈ vibhÈvetuÑ “vuttaÒhetan”ti-
Èdi ÈraddhaÑ. Tattha vibha~geti jhÈnavibha~ge. SÊlaÑ patiÔÔhÈti-ÈdÊni
pÈtimokkhasseva vevacanÈni. Tattha1 sÊlanti kÈmaÒcetaÑ saha
kammavÈcÈpariyosÈnena ijjhanakassa pÈtimokkhasseva vevacanaÑ, evaÑ
santepi dhammato etaÑ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi vÈ viramantassa
vattapaÔipattiÑ vÈ p|rentassa cetanÈdayo dhammÈ veditabbÈ. YasmÈ pana
pÈtimokkhasÊlena bhikkhu sÈsane patiÔÔhÈti nÈma, tasmÈ taÑ “patiÔÔhÈ”ti
vuttaÑ. PatiÔÔhahati vÈ ettha bhikkhu, kusaladhammÈ eva vÈ ettha
patiÔÔhahantÊti patiÔÔhÈ. Ayamattho “sÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo”ti2 ca
“patiÔÔhÈ mahÈrÈja sÊlaÑ sabbesaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnan”ti3 ca “sÊle
patiÔÔhitassa kho mahÈrÈja sabbe kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊ”ti3 ca
Èdisuttavasena veditabbo.
TadetaÑ pubbuppatti-atthena Èdi. Vuttampi cetaÑ–
“TasmÈtiha tvaÑ uttiya Èdimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko
cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ? SÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ”ti4.
YathÈ hi nagaravaÉÉhakÊ nagaraÑ mÈpetukÈmo paÔhamaÑ
nagaraÔÔhÈnaÑ sodheti, tato aparabhÈge
vÊthicatukkasi~ghÈÔakÈdiparicchedena vibhajitvÈ nagaraÑ mÈpeti, evameva
yogÈvacaro Èdimhi sÊlaÑ sodheti, tato
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 2. 316 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SaÑ 1. 13, 167 piÔÔhesu.
3. Khu 11. 32 piÔÔhe. 4. SaÑ 3. 144 piÔÔhe.
36 VinayapiÔaka
aparabhÈge samÈdhivipassanÈmaggaphalanibbÈnÈni sacchikaroti. YathÈ vÈ

pana rajako paÔhamaÑ tÊhi khÈrehi vatthaÑ dhovitvÈ parisuddhe vatthe
yadicchakaÑ ra~gajÈtaÑ upaneti, yathÈ vÈ pana cheko cittakÈro r|paÑ
likhitukÈmo Èdito bhittiparikammaÑ karoti, tato aparabhÈge r|paÑ
samuÔÔhÈpeti, evameva yogÈvacaro Èditova sÊlaÑ visodhetvÈ aparabhÈge
samathavipassanÈdayo dhamme sacchikaroti. TasmÈ sÊlaÑ “ÈdÊ”ti vuttaÑ.
TadetaÑ caraÓasarikkhatÈya caraÓaÑ. “CaraÓÈ”ti pÈdÈ vuccanti. YathÈ
hi chinnacaraÓassa purisassa disaÑgamanÈbhisa~khÈro na jÈyati,
paripuÓÓapÈdasseva jÈyati, evameva yassa sÊlaÑ bhinnaÑ hoti khaÓÉaÑ
aparipuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya ÒÈÓagamanaÑ na sampajjati. Yassa
pana taÑ abhinnaÑ hoti akhaÓÉaÑ paripuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya
ÒÈÓagamanaÑ sampajjati. TasmÈ sÊlaÑ “caraÓan”ti vuttaÑ.
TadetaÑ saÑyamanavasena saÑyamo, saÑvaraÓavasena saÑvaroti
ubhayenapi sÊlasaÑyamo ceva sÊlasaÑvaro ca kathito. Vacanattho panettha
saÑyameti vÊtikkamavipphandanaÑ, puggalaÑ vÈ saÑyameti
vÊtikkamavasena tassa vipphandituÑ na detÊti saÑyamo, vÊtikkamassa
pavesanadvÈraÑ saÑvarati pidahatÊti saÑvaro. Mokkhanti uttamaÑ
mukhabh|taÑ vÈ. YathÈ hi sattÈnaÑ catubbidho ÈhÈro mukhena pavisitvÈ
a~gama~gÈni pharati, evaÑ yoginopi catubh|makakusalaÑ sÊlamukhena
pavisitvÈ atthasiddhiÑ sampÈdeti. Tena vuttaÑ “mokkhan”ti. Pamukhe
sÈdh|ti pamokkhaÑ, pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti attho. KusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ samÈpattiyÈti catubh|makakusalÈnaÑ paÔilÈbhatthÈya
pamokkhaÑ pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti veditabbaÑ.
KÈyiko avÊtikkamoti tividhaÑ kÈyasucaritaÑ. VÈcasikoti catubbidhaÑ
vacÊsucaritaÑ. KÈyikavÈcasikoti tadubhayaÑ. IminÈ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ
pariyÈdÈya dasseti. SaÑvutoti pihito, saÑvutindriyo pihitindriyoti attho.
YathÈ hi saÑvutadvÈraÑ gehaÑ “saÑvutagehaÑ pihitagehan”ti vuccati,
evamidha saÑvutindriyo “saÑvuto”ti vutto. PÈtimokkhasaÑvarenÈti
pÈtimokkhasa~khÈtena saÑvarena. Upetoti-ÈdÊni sabbÈni
aÒÒamaÒÒavevacanÈni.
IriyatÊti-ÈdÊhi sattahipi padehi pÈtimokkhasaÑvarasÊle Ôhitassa

bhikkhuno iriyÈpathavihÈro kathito. Tattha iriyatÊti catunnaÑ iriyÈpathÈnaÑ
aÒÒatarasama~gi bhÈvato iriyati. Tehi iriyÈpathacatukkehi
kÈyasakaÔavattanena vattati. EkaÑ iriyÈpatha dukkhaÑ aparena iriyÈpathena
vicchinditvÈ1 ciraÔÔhitibhÈvena sarÊrarakkhaÓato pÈleti. EkasmiÑ iriyÈpathe
asaÓÔhahitvÈ sabba-iriyÈpathe vattanato yapeti. Tena tena iriyÈpathena tathÈ
tathÈ kÈyassa yÈpanato yÈpeti. CirakÈlavattÈpanato carati. IriyÈpathena
iriyÈpathaÑ vicchinditvÈ jÊvitaharaÓato viharati.
MicchÈjÊvapaÔisedhakenÈti–
“Idhekacco veÄudÈnena vÈ pattadÈnena vÈ puppha phala sinÈna

dantakaÔÔhadÈnena vÈ cÈÔukamyatÈya vÈ muggas|pyatÈya vÈ pÈribhaÔu
tÈya vÈ ja~ghapesanikena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vÈ buddhapaÔikuÔÔhena
micchÈ-ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti, ayaÑ vuccati anÈcÈro”ti2–
evaÑ vutta-anÈcÈrasa~khÈtamicchÈjÊvapaÔipakkhena.
Na veÄudÈnÈdinÈ ÈcÈrenÈti–
“Idhekacco na veÄudÈnena na patta na puppha na phala na sinÈna

na dantakaÔÔha na cÈÔukamyatÈya na muggas|pyatÈya na pÈribhaÔyatÈya
na ja~ghapesanikena na aÒÒataraÒÒatarena buddhapaÔikuÔÔhena micchÈ-
ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti, ayaÑ vuccati ÈcÈro”ti2–
evaÑ vuttena na veÄudÈnÈdinÈ ÈcÈrena.
VesiyÈdi-agocaraÑ pahÈyÈti–
“Idhekacco vesiyagocaro vÈ hoti vidhavathullakumÈripaÓÉaka

bhikkhunipÈnÈgÈragocaro vÈ, saÑsaÔÔho viharati rÈj|hi rÈjamahÈmattehi
titthiyehi titthiyasÈvakehi ananulomikena saÑsaggena, yÈni pana tÈni
kulÈni
______________________________________________________________
1. ChinditvÈ (SyÈ), bÈhitvÈ (Ka) 2. Abhi 2. 255 piÔÔhe.
38 VinayapiÔaka
assaddhÈni appasannÈni anopÈnabh|tÈni akkosakaparibhÈsakÈni anattha

kÈmÈni ahitakÈmÈni aphÈsukakÈmÈni ayogakkhemakÈmÈni bhikkh|naÑ
bhikkhunÊnaÑ upÈsakÈnaÑ upÈsikÈnaÑ, tathÈr|pÈni kulÈni sevati
bhajati payirupÈsati, ayaÑ vuccati agocaro”ti1–
evamÈgataÑ vesiyÈdi-agocaraÑ pahÈya.
SaddhÈsampannakulÈdinÈti ettha Èdi-saddena upanissayagocarÈdiÑ

sa~gaÓhÈti. Tividho hi gocaro upanissayagocaro Èrakkhagocaro
upanibandhagocaroti. Katamo upanissayagocaro?
DasakathÈvatthuguÓasamannÈgato kalyÈÓamitto, yaÑ nissÈya asutaÑ suÓÈti,
sutaÑ pariyodapeti, ka~khaÑ vitarati, diÔÔhiÑ ujuÑ karoti, cittaÑ pasÈdeti.
Yassa vÈ pana anusikkhamÈno saddhÈya vaÉÉhati, sÊlena sutena cÈgena
paÒÒÈya vaÉÉhati, ayaÑ upanissayagocaro. Katamo Èrakkhagocaro? Idha
bhikkhu antaragharaÑ paviÔÔho vÊthiÑ paÔipanno okkhittacakkhu
yugamattadassÈvÊ saÑvuto gacchati, na hatthiÑ olokento, na assaÑ, na
rathaÑ, na pattiÑ, na itthiÑ, na purisaÑ olokento. Na uddhaÑ olokento, na
adho olokento, na disÈvidisaÑ vipekkhamÈno gacchati, ayaÑ
Èrakkhagocaro. Katamo upanibandhagocaro? CattÈro satipaÔÔhÈnÈ, yattha
cittaÑ upanibandhati. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ “ko ca bhikkhave bhikkhuno
gocaro sako pettiko visayo? YadidaÑ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti2, ayaÑ
upanibandha gocaro. Iti ayaÑ tividho gocaro idha Èdi-saddena sa~gahitoti
daÔÔhabbo.
Appamattakesu vajjes|ti asaÒcicca Èpannasekhiya-

akusalacittuppÈdÈdibhedesu vajjesu. Bhayato dassanasÊloti paramÈÓumattaÑ
vajjaÑ aÔÔhasaÔÔhiyojanasatasahassu bbedhasinerupabbatasadisaÑ katvÈ
dassanasabhÈvo, sabbalahukaÑ vÈ dubbhÈsitamattaÑ pÈrÈjikasadisaÑ katvÈ
dassanasabhÈvo. SammÈ ÈdÈyÈti sammadeva sakkaccaÑ sabbaso vÈ
ÈdiyitvÈ.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 128 piÔÔhe.
VaÔÔadukkhanissaraÓatthikehi sotabbato sutaÑ, pariyattidhammo. TaÑ

dhÈretÊti sutadharo, sutassa ÈdhÈrabh|to. Yassa hi ito gahitaÑ etto palÈyati,
chiddaghaÔe udakaÑ viya na tiÔÔhati, parisamajjhe ekaÑ suttaÑ vÈ jÈtakaÑ
vÈ kathetuÑ vÈ vÈcetuÑ vÈ na sakkoti, ayaÑ na sutadharo nÈma. Yassa
pana uggahitaÑ buddhavacanaÑ uggahitakÈlasadisameva hoti, dasapi
vÊsatipi vassÈni sajjhÈyaÑ akarontassa na nassati, ayaÑ sutadharo nÈma.
TenevÈha “yadassa tan”ti-Èdi. Ekapadampi ekakkharampi avinaÔÔhaÑ hutvÈ
sanniciyatÊti sannicayo, suta sannicayo etasminti sutasannicayoti Èha “sutaÑ
sannicitaÑ asminti sutasannicayo”ti. Yassa hi sutaÑ hadayamaÒjusÈyaÑ
sannicitaÑ silÈya lekhÈ viya suvaÓÓaghaÔe pakkhittÈ sÊhavasÈ viya ca sÈdhu
tiÔÔhati, ayaÑ sutasannicayo nÈma. TenÈha “etena -pa- avinÈsaÑ dassetÊ”ti.
DhÈtÈti1 paguÓÈ vÈcuggatÈ. Ekassa hi uggahitabuddhavacanaÑ
niccakÈlikaÑ na hoti, “asukasuttaÑ vÈ jÈtakaÑ vÈ kathehÊ”ti vutte
“sajjhÈyitvÈ aÒÒehi saÑsanditvÈ paripucchÈvasena atthaÑ ogÈhitvÈ
jÈnissÈmÊ”ti vadati. Ekassa paguÓaÑ pabandhavicche dÈbhÈvato
ga~gÈsotasadisaÑ bhava~gasotasadisaÒca akittimaÑ sukhappavatti hoti,
“asukasuttaÑ vÈ jÈtakaÑ vÈ kathehÊ”ti vutte uddharitvÈ tameva katheti. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “dhÈtÈ”ti. VÈcÈya paguÓÈ katÈti
suttadasakavaggadasakapaÓÓÈsadasakavasena vÈcÈya sajjhÈyitÈ, dasa suttÈni
gatÈni, dasa vaggÈni gatÈnÊti-ÈdinÈ sallakkhetvÈ vÈcÈya sajjhÈyitÈti attho.
Suttekadesassa hi suttamattassa ca vacasÈ paricayo idha nÈdhippeto, atha
kho vaggÈdivaseneva. ManasÈ anupekkhitÈti manasÈ anu anu pekkhitÈ,
bhÈgaso nijjhÈyitÈ cintitÈti attho. ŒvajjantassÈti vÈcÈya sajjhÈyituÑ
buddhavacanaÑ manasÈ cintentassa. SuÔÔhu paÔividdhÈti nijjaÔaÑ
niggumbaÑ katvÈ suÔÔhu yÈthÈvato paÔividdhÈ.
Dve mÈtikÈti bhikkhumÈtikÈ bhikkhunÊmÈtikÈ ca. VÈcuggatÈti
purimasseva vevacanaÑ. Tisso anumodanÈti saÑghabhatte
dÈnÈnisaÑsapaÔisaÑyutta-anumodanÈ, vihÈrÈdima~gale ma~galasuttÈdi-
anumodanÈ, matakabhattÈdi-avama~gale tirokuÔÔÈdi anumodanÈti imÈ tisso
______________________________________________________________
1. DhatÈti (SyÈ)
40 VinayapiÔaka
anumodanÈ. KammÈkammavinicchayoti parivÈrÈvasÈne kammavagge

vuttavinicchayo. “VipassanÈvasena uggaÓhantena
catudhÈtuvavatthÈnamukhena uggahetabban”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
Cat|su disÈsu appaÔihatattÈ catasso disÈ etassÈti catuddiso, catuddisoyeva
cÈtuddiso, catasso vÈ disÈ arahati, cat|su vÈ disÈsu sÈdh|ti cÈtuddiso.
Abhivinayeti sakale vinayapiÔake. Vinetunti sikkhÈpetuÑ. “Dve
vibha~gÈ paguÓÈ vÈcuggatÈ kÈtabbÈti idaÑ paripucchÈvasena uggahaÓampi
sandhÈya vuttan”ti vadanti. Ekassa pamuÔÔhaÑ, itarassa paguÓaÑ hotÊti Èha
“tÊhi janehi saddhiÑ parivattanakkhamÈ kÈtabbÈ”ti. Abhidhammeti
nÈmar|paparicchede. HeÔÔhimÈ vÈ tayo vaggÈti mahÈvaggato heÔÔhÈ
sagÈthakavaggo nidÈnavaggo khandhakavaggoti ime tayo vaggÈ.
“Dhammapadampi saha vatthunÈ uggahetuÑ vaÔÔatÊ”ti mahÈpaccariyaÑ
vuttattÈ jÈtakabhÈÓakena sÈÔÔhakathaÑ jÈtakaÑ uggahetvÈpi
dhammapadampi saha vatthunÈ uggahetabbameva.
KalyÈÓÈ sundarÈ parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ vÈcÈ assÈti kalyÈÓavÈco.
TenÈha “sithiladhanitÈdÊnaÑ -pa- vÈcÈya samannÈgato”ti. Tattha
parimaÓÉalapadabyaÒjanÈyÈti ÔhÈnakaraÓasampattiyÈ sikkhÈsampattiyÈ ca
katthacipi an|natÈya parimaÓÉala padÈni byaÒjanÈni akkharÈni etissÈti
parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ, padameva vÈ atthassa byaÒjanato
padabyaÒjanaÑ, taÑ akkharapÈrip|riÑ katvÈ sithiladhanitÈdidasavidhaÑ
byaÒjanabuddhiÑ aparihÈpetvÈ vuttaÑ parimaÓÉalaÑ nÈma hoti.
AkkharapÈrip|riyÈ hi padabyaÒjanassa parimaÓÉalatÈ. Tena vuttaÑ
“sithiladhanitÈdÊnaÑ yathÈvidhÈna vacanenÈ”ti, parimaÓÉalaÑ
padabyaÒjanaÑ etissÈti parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ. Atha vÈ pajjati ÒÈyati
attho etenÈti padaÑ, nÈmÈdi. YathÈdhippetamatthaÑ byaÒjetÊti byaÒjanaÑ,
vÈkyaÑ. TesaÑ paripuÓÓatÈya parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ.
Apica yo bhikkhu parisati dhammaÑ desento suttaÑ vÈ jÈtakaÑ vÈ
nikkhipitvÈ aÒÒaÑ upÈrambhakaraÑ suttaÑ Èharati, tassa upamaÑ katheti,
tadatthaÑ otÈreti, evaÑ idaÑ gahetvÈ ettha khipanto ekapasseneva
pariharanto kÈlaÑ ÒatvÈ vuÔÔhahati, nikkhittasuttaÑ pana
nikkhittamattameva hoti, tassa kathÈ aparimaÓÉalÈ nÈma hoti atthassa
aparipuÓÓabhÈvato. Yo pana suttaÑ vÈ jÈtakaÑ vÈ nikkhipitvÈ bahi
ekapadampi
agantvÈ yathÈnikkhittassa suttassa atthasaÑvaÓÓanÈvaseneva suttantarampi

Ènento pÈÄiyÈ anusandhiÒca pubbÈparaÒca apekkhanto Ècariyehi dinnanaye
ÔhatvÈ tulikÈya paricchindanto viya taÑ taÑ atthaÑ suvavatthitaÑ1 katvÈ
dassento gambhÊramÈtikÈya udakaÑ pesento viya gambhÊramatthaÑ
gamento vaggihÈrigatiyÈ2 pade padaÑ koÔÔento sindhavÈjÈnÊyo viya
ekaÑyeva padaÑ anekehi pariyÈyehi punappunaÑ saÑvaÓÓanto gacchati,
tassa kathÈ parimaÓÉalÈ nÈma hoti dhammato atthato anusandhito
pubbÈparato Ècariyuggahatoti sabbaso paripuÓÓabhÈvato. Evar|pampi
kathaÑ sandhÈya “parimaÓÉalapadabyaÒjanÈyÈ”ti vuttaÑ.
GuÓaparipuÓÓabhÈvena pure bhavÈti porÊ, tassa bhikkhuno tenetaÑ
bhÈsitabbaÑ atthassa guÓaparipuÓÓabhÈvena pure puÓÓabhÈve bhavÈti attho.
Pure vÈ bhavattÈ poriyÈ nÈgarikitthiyÈ sukhumÈlattanena3 sadisÈti porÊ, pure
saÑvaÉÉharÊ viya sukumÈrÈti attho. Purassa esÈtipi porÊ, purassa esÈti
nagaravÈsÊnaÑ kathÈti attho. NagaravÈsino hi yuttakathÈ honti pitimattaÑ
“pitÈ”ti, bhÈtimattaÑ “bhÈtÈ”ti vadanti. Evar|pÊ hi kathÈ bahuno janassa
kantÈ hoti manÈpÈ, tÈya poriyÈ.
VissaÔÔhÈyÈti pittasemhÈdÊhi apalibuddhÈya
4
sandiÔÔhavilambitÈdidosarahitÈya . Atha vÈ nÈtisÊghaÑ nÈtisaÓikaÑ
nirantaraÑ ekarasaÒca katvÈ parisÈya ajjhÈsayÈnur|paÑ dhammaÑ
kathentassa vÈcÈ vissaÔÔhÈ nÈma. Yo hi bhikkhu dhammaÑ kathento suttaÑ
vÈ jÈtakaÑ vÈ ÈrabhitvÈ ÈraddhakÈlato paÔÔhÈya turitaturito araÓiÑ
manthento5 viya uÓhakhÈdanÊyaÑ khÈdanto viya pÈÄiyÈ
anusandhipubbÈparesu gahitaÑ gahitameva, aggahitaÑ aggahitameva katvÈ
purÈÓapaÓÓantaresu caramÈnaÑ godhaÑ uÔÔhÈpento viya tattha tattha
paharanto osÈpetvÈ uÔÔhÈya gacchati. PurÈÓapaÓÓantaresu hi paripÈtiyamÈnÈ
godhÈ kadÈci dissati kadÈci na dissati, evamekaccassa atthavaÓÓanÈ katthaci
dissati katthaci na dissati. Yopi dhammaÑ kathento kÈlena sÊghaÑ, kÈlena
saÓikaÑ, kÈlena mandaÑ, kÈlena mahÈsaddaÑ, kÈlena khuddakasaddaÑ
karoti, yathÈ
______________________________________________________________
1. PuthuvavatthitaÑ (SyÈ) 2. VattitÈdigatiyÈ (SyÈ) 3. SukhumÈlakkhaÓena (SyÈ)
4. SandiddhavilambitÈdidosarahitÈya (Ka) 5. Maddento (SyÈ)
42 VinayapiÔaka
nijjhÈmataÓhikapetassa mukhato niccharaÓaka-aggi kÈlena jalati kÈlena

nibbÈyati, evaÑ petadhammakathiko nÈma hoti, parisÈya uÔÔhÈtukÈmÈya
puna Èrabhati. Yopi kathento tattha tattha vitthÈyati, appaÔibhÈnatÈya
Èpajjati, kenaci rogena nitthunanto viya kandanto viya katheti, imesaÑ
sabbesampi kathÈ vissaÔÔhÈ nÈma na hoti sukhena appavatta bhÈvato. Yo
pana suttaÑ ÈharitvÈ Ècariyehi dinnanaye Ôhito ÈcariyuggahaÑ amuÒcanto
yathÈ ca ÈcariyÈ taÑ taÑ suttaÑ saÑvaÓÓesuÑ, teneva nayena saÑvaÓÓento
nÈtisÊghaÑ nÈtisaÓikanti-ÈdinÈ vuttanayena kathÈpabandhaÑ avicchinnaÑ
katvÈ nadÊsoto viya pavatteti, ÈkÈsaga~gÈto bhassamÈna-udakaÑ viya
nirantarakathaÑ pavatteti, tassa kathÈ vissaÔÔhÈ nÈma hoti. TaÑ sandhÈya
vuttaÑ “vissaÔÔhÈyÈ”ti.
AnelagaÄÈyÈti elagaÄavirahitÈya. Kassaci hi kathentassa elaÑ gaÄati, lÈlÈ

paggharati, kheÄaphusitÈni vÈ nikkhamanti, tassa vÈcÈ elagaÄÈ nÈma hoti,
tabbiparÊtÈyÈti attho. Atthassa viÒÒÈpaniyÈti ÈdimajjhapariyosÈnaÑ pÈkaÔaÑ
katvÈ bhÈsitatthassa viÒÒÈpanasamatthatÈya atthaÒÈpane sÈdhanÈya.
VÈcÈva karaÓanti vÈkkaraÓaÑ, udÈhÈraghoso. KalyÈÓaÑ madhuraÑ

vÈkkaraÓaÑ assÈti kalyÈÓavÈkkaraÓo. TenevÈha “madhurassaro”ti. HÊÄetÊti
avajÈnÈti. MÈtugÈmoti sambandho. ManaÑ apÈyati vaÉÉhetÊti manÈpo.
TenÈha “manavaÉÉhanako”ti. VaÔÔabhayena tajjetvÈti yobbanamadÈdimattÈ
bhikkhuniyo saÑsÈrabhayena tÈsetvÈ. GihikÈleti attano gihikÈle.
BhikkhuniyÈ methunena bhikkhunÊd|sako hotÊti bhikkhuniyÈ
kÈyasaÑsaggameva vadati. SikkhamÈnÈsÈmaÓerÊsu pana methunenapi
bhikkhunÊd|sako na hotÊti Èha “sikkhamÈnÈsÈmaÓerÊsu
methunadhamman”ti. “KÈsÈyavatthavasanÈyÈ”ti vacanato dussÊlÈsu
bhikkhunÊsikkhamÈnÈsÈmaÓerÊsu garudhammaÑ ajjhÈpannapubbo
paÔikkhittoyevÈti daÔÔhabbaÑ. TassÈ bhikkhuniyÈ abhÈvepi yÈ yÈ tassÈ
vacanaÑ assosuÑ, tÈ tÈ tatheva maÒÒantÊti Èha “mÈtugÈmo hÊ”ti-Èdi.
IdÈni aÔÔha a~gÈni samodhÈnetvÈ dassetuÑ “ettha cÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ.

Imehi pana aÔÔhaha~gehi asamannÈgataÑ Òatticatutthena kammena
sammannento dukkaÔaÑ Èpajjati, bhikkhu pana sammatoyeva hoti.
148. GarukehÊti garukÈtabbehi. Ekato upasampannÈyÈti upayogatthe

bhumma vacanaÑ. “OvadatÊ”ti vÈ imassa “vadatÊ”ti atthe sati
sampadÈnavacanampi yujjati. Bhikkh|naÑ santike upasampannÈ nÈma
parivattali~gÈ vÈ paÒcasatasÈkiyÈniyo vÈ.
149. ŒsanaÑ paÒÒapetvÈti ettha “sace bh|mi manÈpÈ hoti, ÈsanaÑ

apaÒÒÈpetumpi vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. MÈtugÈmaggahaÓena
bhikkhunÊpi sa~gahitÈti Èha “dhammadesanÈpattimocanatthan”ti.
Sammatassa bhikkhuno santikaÑ pÈÔipade ovÈdatthÈya sabbÈhi bhikkhunÊhi
Ègantabbato “samaggÈttha bhaginiyo”ti iminÈ sabbÈsaÑ ÈgamanaÑ
pucchatÊti Èha “sabbÈ ÈgatÈtthÈ”ti. GilÈnÈsu anÈgatÈsupi gilÈnÈnaÑ
anÈgamanassa anuÒÒÈtattÈ ÈgantuÑ samatthÈhi ca sabbÈhi ÈgatattÈ
“samaggÈmhayyÈ”ti vattuÑ vaÔÔati. AntogÈme vÈti-ÈdÊsu yattha paÒca
a~gÈni bh|miyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ vandituÑ na sakkÈ hoti, tattha ÔhitÈya eva
kÈyaÑ purato nÈmetvÈ “vandÈmi ayyÈ”ti aÒjaliÑ paggayha gantumpi vaÔÔati.
Antaragharanti katthaci nagaradvÈrassa bahi-indakhÊlato paÔÔhÈya antogÈmo
vuccati, katthaci gharummÈrato paÔÔhÈya antogehaÑ. Idha pana “antogÈme
vÈ”ti visuÑ vuttattÈ “antaraghare vÈ”ti antogehaÑ sandhÈya vuttanti
daÔÔhabbaÑ. Yattha katthacÊti antogÈmÈdÊsu yattha katthaci.
VaÔÔatÊti “vasatha ayye, mayaÑ bhikkh| ÈnessÈmÈ”ti vuttavacanaÑ
saddahantÊhi vasituÑ vaÔÔati. Na nimantitÈ hutvÈ gantukÈmÈti manussehi
nimantitÈ hutvÈ gantukÈmÈ na hontÊti attho, tattheva vassaÑ upagantukÈmÈ
hontÊti adhippÈyo. Yatoti bhikkhunupa ssayato. YÈcitvÈti “tumhehi ÈnÊta-
ovÈdeneva mayampi vasissÈmÈ”ti yÈcitvÈ. TatthÈti tasmiÑ
bhikkhunupassaye. ŒgatÈnaÑ santike ovÈdena vasitabbanti pacchimikÈya
vassaÑ vasitabbaÑ. AbhikkhukÈvÈse vasantiyÈ ÈpattÊti codanÈmukhena
sÈmaÒÒato Èpattippasa~gaÑ vadati, na pana
44 VinayapiÔaka
tassÈ Èpatti. VassacchedaÑ katvÈ gacchantiyÈpi ÈpattÊti

vassÈnupagamam|laÑ ÈpattiÑ vadati. ItarÈya ÈpattiyÈ
anÈpattikÈraÓasabbhÈvato “sÈ rakkhitabbÈ”ti vuttaÑ, sÈ vassÈnupagamam|lÈ
Èpatti rakkhitabbÈti attho, abhikkhukepi ÈvÈse ÊdisÈsu ÈpadÈsu vassaÑ
upagantabbanti adhippÈyo. TenÈha “ÈpadÈsu hi -pa- anÈpatti vuttÈ”ti.
ItarÈya pana ÈpattiyÈ anÈpatti, kÈraÓe asati pacchimikÈyapi vassaÑ na
upagantabbaÑ. Santesu hi bhikkh|su vassaÑ anupagacchantiyÈ Èpatti.
Tattha gantvÈ pavÈretabbanti ettha apavÈrentÊnaÑ Èpattisambhavato. Sace
d|repi bhikkh|naÑ vasanaÔÔhÈnaÑ hoti, sakkÈ ca hoti navamiyaÑ gantvÈ
pavÈretuÑ, tattha gantvÈ pavÈretabbaÑ. Sace pana navamiyaÑ nikkhamitvÈ
sampÈpuÓituÑ na sakkÈ hoti, agacchantÊnaÑ anÈpatti.
Uposathassa pucchanaÑ uposathapucchÈ, sÈyeva ka-ppaccayaÑ
rassattaÒca katvÈ uposathapucchakanti vuttÈti Èha “uposathapucchanan”ti.
Uposato pucchitabboti “kadÈ ayya uposatho”ti pucchitabbo. BhikkhunÈpi
“sve bhagini uposatho”ti vattabbaÑ. Bhikkh| kadÈci kenaci kÈraÓena
pannarasikaÑ vÈ cÈtuddasÊ-uposathaÑ, cÈtuddasikaÑ vÈ pannarasÊ-
uposathaÑ karonti, yasmiÒca divase bhikkh|hi uposatho kato, tasmiÑyeva
bhikkhunÊhipi uposatho kÈtabboti adhippÈyena “pakkhassa terasiyaÑyeva
gantvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. EvaÑ pucchitena bhikkhunÈ sace cÈtuddasiyaÑ
uposathaÑ karonti, “cÈtuddasiko bhaginÊ”ti vattabbaÑ. Sace pana
pannarasiyaÑ karonti, “pannarasiko bhaginÊ”ti ÈcikkhitabbaÑ.
OvÈdatthÈyÈti ovÈdayÈcanatthÈya. PÈÔipadadivasato pana paÔÔhÈya
dhammasavanatthÈya gantabbanti pÈÔipadadivase ovÈdaggahaÓatthÈya
dutiyadivasato paÔÔhÈya antarantarÈ dhammasavanatthÈya gantabbaÑ.
OvÈdaggahaÓampi hi “dhammasavanamevÈ”ti abhedena vuttaÑ. NirantaraÑ
vihÈraÑ upasa~kamiÑs|ti yebhuyyena upasa~kamanaÑ sandhÈya vuttaÑ.
VuttaÒhetanti-ÈdinÈ yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjissÈmÈti sabbÈsaÑyeva
bhikkhunÊnaÑ upasa~kamanadÊpanatthaÑ pÈÄi nidassitÈ. OvÈdaÑ gacchatÊti
ovÈdaÑ yÈcituÑ gacchati. Dve tissoti dvÊhi tÊhi. KaraÓatthe cetaÑ
paccattavacanaÑ.
PÈsÈdikenÈti pasÈdajanakena niddosena kÈyakammÈdinÈ. SampÈdet|ti
tividhaÑ sikkhaÑ sampÈdetu. Sace pÈtimokkhuddesakaÑyeva
disvÈ tÈhi bhikkhunÊhi ovÈdo yÈcito bhaveyya, tena kiÑ kÈtabbanti?

Uposathagge sannipatite bhikkhusaÑghe pubbakiccavasena “atthi kÈci
bhikkhuniyo ovÈdaÑ yÈcamÈnÈ”ti pucchiyamÈne “evaÑ vadehÊ”ti
ovÈdapaÔiggÈhakena vattabbavacanaÑ aÒÒena bhikkhunÈ kathÈpetvÈ
pÈtimokkhuddesakena vattabbavacanaÑ attanÈ vatvÈ puna sayameva gantvÈ
bhikkhunÊnaÑ ÈrocetabbaÑ, aÒÒena vÈ bhikkhunÈ tasmiÑ divase
pÈtimokkhaÑ uddisÈpetabbaÑ. EtaÑ vuttanti “tÈhÊ”ti etaÑ bahuvacanaÑ
vuttaÑ.
EkÈ bhikkhunÊ vÈti idaÑ bah|hi bhikkhunupassayehi ekÈya eva
bhikkhuniyÈ sÈsanapaÔiggahaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ, na pana dutiyikÈya
abhÈvaÑ sandhÈya. Bah|hi bhikkhunupassayehÊti antarÈmagge vÈ
tasmiÑyeva vÈ gÈme bah|hi bhikkhunupassayehi. “BhikkhunisaÑgho ca
ayya bhikkhuniyo ca bhikkhunÊ cÈ”ti iminÈ nÈnÈ-upassayehi sÈsanaÑ
gahetvÈ ÈgatabhikkhuniyÈ vattabbavacanaÑ dasseti. IdaÒca ekena pakÈrena
mukhamattanidassanatthaÑ vuttaÑ tasmiÑ tasmiÑ pana bhikkhunupassaye
bhikkhunÊnaÑ pamÈÓaÑ sallakkhetvÈ tadanur|pena nayena vattabbaÑ.
BhikkhusaÑghassa ayyÈnaÑ ayyassÈti idaÑ sa~khipitvÈ vuttaÑ.
PÈtimokkhuddesakenapÊti idaÑ saÑghuposathavaseneva dassitaÑ.
Yattha pana tiÓÓaÑ dvinnaÑ vÈ vasanaÔÔhÈne pÈtimokkhuddeso natthi,
tatthÈpi ÒattiÔhapanakena itarena vÈ bhikkhunÈ iminÈva nayena vattabbaÑ.
Ekapuggalenapi uposathadivase ovÈdayÈcanaÑ sampaÔicchitvÈ pÈÔipade
ÈgatÈnaÑ bhikkhunÊnaÑ “natthi kocÊ”ti-Èdi vattabbameva. Sace sayameva,
“sammato ahan”ti vattabbaÑ. ImaÑ vidhiÑ ajÈnanto idha bÈloti adhippeto.
150. Adhammakamme adhammakammasaÒÒÊ vaggaÑ

bhikkhunisaÑghaÑ vaggasaÒÒÊ ovadati, Èpatti pÈcittiyassÈti-ÈdÊsu
vijjamÈnesupi vaggÈdibhÈvanimittesu dukkaÔesu adhammakammam|lakaÑ
pÈcittiyameva pÈÄiyaÑ sabbattha vuttanti Èha “adhammakamme dvinnaÑ
navakÈnaÑ vasena aÔÔhÈrasa pÈcittiyÈnÊ”ti. Sesamettha uttÈnameva.
AsammatatÈ, bhikkhuniyÈ paripuÓÓ|pasampannatÈ, ovÈdavasena
aÔÔhagarudhammabhaÓananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
OvÈdasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
46 VinayapiÔaka
2. Attha~gatasikkhÈpadavaÓÓanÈ
153. Dutiye kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ sÈtaccakiriyÈyÈti
pubbabhÈgappaÔipatti vasena vuttaÑ. MunÈtÊti jÈnÈti. Tena ÒÈÓenÈti tena
arahattaphalapaÒÒÈsa~khÈtena ÒÈÓena. Pathes|ti upÈyamaggesu. Arahato
pariniÔÔhitasikkhattÈ Èha “idaÒca -pa- vuttan”ti. Atha vÈ “appamajjato
sikkhato”ti imesaÑ padÈnaÑ hetu-atthatÈ daÔÔhabbÈ, tasmÈ appamajjanahetu
sikkhanahetu ca adhicetasoti attho. SokÈti cittasantÈpÈ. Ettha ca adhicetasoti
iminÈ adhicittasikkhÈ, appamajjatoti iminÈ adhisÊlasikkhÈ, munino
monapathesu sikkhatoti etehi adhipaÒÒÈsikkhÈ, muninoti vÈ etena
adhipaÒÒÈsikkhÈ, monapathesu sikkhatoti etena tÈsaÑ lokuttarasikkhÈnaÑ
pubbabhÈgappaÔipadÈ, sokÈ na bhavantÊti-ÈdÊhi sikkhÈpÈrip|riyÈ ÈnisaÑsÈ
pakÈsitÈti veditabbaÑ.
Kokanudanti padumavisesanaÑ yathÈ “kokÈsayan”ti, taÑ kira
bahupattaÑ vaÓÓasampannaÑ ativiya sugandhaÒca hoti. “KokanudaÑ nÈma
setapaduman”tipi vadanti. PÈtoti pageva. AyaÒhettha attho–yathÈ
kokanudasa~khÈtaÑ padumaÑ pÈto s|riyuggamanavelÈyaÑ phullaÑ
vikasitaÑ avÊtagandhaÑ siyÈ virocamÈnaÑ, evaÑ sarÊragandhena
guÓagandhena ca sugandhaÑ saradakÈle antalikkhe Èdiccamiva attano tejasÈ
tapantaÑ a~gehi niccharaÓajutitÈya a~gÊrasaÑ sammÈsambuddhaÑ passÈti.
Abhabboti paÔipattisÈramidaÑ sÈsanaÑ, paÔipatti ca pariyattim|likÈ,
tvaÒca pariyattiÑ uggahetuÑ asamatto, tasmÈ abhabboti adhippÈyo.
SuddhaÑ pilotikakhaÓÉanti iddhiyÈ abhisa~khataÑ parisuddhaÑ
coÄakhaÓÉaÑ. TadÈ kira bhagavÈ “na sajjhÈyaÑ kÈtuÑ asakkonto mama
sÈsane abhabbo nÈma hoti, mÈ soci bhikkh|”ti taÑ bÈhÈyaÑ gahetvÈ
vihÈraÑ pavisitvÈ iddhiyÈ pilotikakhaÓÉaÑ abhinimminitvÈ “handa bhikkhu
imaÑ parimajjanto ‘rajoharaÓaÑ rajoharaÓa’nti punappunaÑ sajjhÈyaÑ
karohÊ”ti vatvÈ adÈsi tattha pubbekatÈdhikÈrattÈ.
So kira pubbe rÈjÈ hutvÈ nagaraÑ padakkhiÓaÑ karonto nalÈÔato sede
muccante parisuddhena sÈÔakena nalÈÔaÑ puÒchi, sÈÔako kiliÔÔho
ahosi. So “imaÑ sarÊraÑ nissÈya evar|po parisuddhasÈÔako pakatiÑ jahitvÈ

kiliÔÔho jÈto, aniccÈ vata sa~khÈrÈ”ti aniccasaÒÒaÑ paÔilabhati, tena
kÈraÓenassa rajoharaÓameva paccayo jÈto. RajaÑ haratÊti rajoharaÓaÑ.
SaÑvegaÑ paÔilabhitvÈti asubhasaÒÒaÑ aniccasaÒÒaÒca upaÔÔhapento
saÑvegaÑ paÔilabhitvÈ. So hi yoniso ummajjanto “parisuddhaÑ vatthaÑ,
natthettha doso, attabhÈvassa panÈyaÑ doso”ti asubhasaÒÒaÑ
aniccasaÒÒaÒca paÔilabhitvÈ nÈmar|papariggahÈdinÈ paÒcasu khandhesu
ÒÈÓaÑ otÈretvÈ kalÈpasammasanÈdikkamena vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
udayabbayaÒÈÓÈdipaÔipÈÔiyÈ vipassanaÑ anulomagotrabhusamÊpaÑ pÈpesi.
TaÑ sandhÈya vuttaÑ “vipassanaÑ ÈrabhÊ”ti. ObhÈsagÈthaÑ abhÈsÊti
obhÈsavissajjanapubbakabhÈsitagÈthÈ obhÈsagÈthÈ, taÑ abhÈsÊti attho.
Ettha ca “adhicetasoti imaÑ obhÈsagÈthaÑ abhÈsÊ”ti idheva vuttaÑ.
Visuddhimagge1 pana dhammapadaÔÔhakathÈyaÑ2
theragÈthÈsaÑvaÓÓanÈyaÒca3–
“RÈgo rajo na ca pana reÓu vuccati,
RÈgassetaÑ adhivacanaÑ rajoti.
EtaÑ rajaÑ vippajahitvÈ paÓÉitÈ,
Viharanti te vigatarajassa sÈsane.
Doso -pa- sÈsane.
Moho rajo na ca pana reÓu vuccati,
MohassetaÑ adhivacanaÑ rajoti.
EtaÑ rajaÑ vippajahitvÈ paÓÉitÈ,
Viharanti te vigatarajassa sÈsaneti–
imÈ tisso obhÈsagÈthÈ abhÈsÊ”ti vuttaÑ. Adhicetasoti ca ayaÑ
c|Äapanthakattherassa udÈnagÈthÈti imissÈyeva pÈÄiyÈ ÈgataÑ.
TheragÈthÈyaÑ pana c|Äapanthakattherassa udÈnagÈthÈsu ayaÑ anÈruÄhÈ,
“ekudÈniyattherassa pana ayaÑ udÈnagÈthÈ”ti tattha4 vuttaÑ. EvaÑ santepi
imissÈ pÈÄiyÈ aÔÔhakathÈya ca evamÈgatattÈ c|Äapanthakatthera ssapi
______________________________________________________________
1. Visuddhi 2. 16 piÔÔhe. 2. Dhammapada-®Ôha 1. 157 piÔÔhe.
3. TheragÈthÈ-®Ôha 2. 196 piÔÔhe. 4. TheragÈthÈ-®Ôha 1. 192 piÔÔhe.
48 VinayapiÔaka
ayaÑ udÈnagÈthÈ obhÈsagÈthÈvasena ca bhagavatÈ bhÈsitÈti gahetabbaÑ.

ArahattaÑ pÈ puÓÊti abhiÒÒÈpaÔisambhidÈparivÈraÑ arahattaÑ pÈpuÓi.
Abhabbo tvanti-Èdivacanato anukampÈvasena saddhivihÈrikÈdiÑ
saÑghikavihÈrÈ nikkaÉÉhÈpentassa anÈpatti viya dissati. Abhabbo hi thero
saÒcicca taÑ kÈtuÑ, nikkaÉÉhanasikkhÈpade vÈ apaÒÒatte therena evaÑ
katanti gahetabbaÑ.
156. Ovadantassa pÈcittiyanti attha~gate s|rite garudhammehi vÈ

aÒÒena vÈ dhammeneva ovadantassa sammatassapi pÈcittiyaÑ. Sesamettha
uttÈnameva. Attha~gatas|riyatÈ, paripuÓÓ|pasampannatÈ, ovadananti imÈni
Attha~gatasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. BhikkhunupassayasikkhÈpadavaÓÓanÈ
162. TatiyaÑ uttÈnatthameva. Upassay|pagamanaÑ,
paripuÓÓ|pasampannatÈ samayÈbhÈvo, garudhammehi ovadananti imÈni
panettha cattÈri a~gÈni.
SikkhÈnupassayasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. ŒmisasikkhÈpadavaÓÓanÈ
164. Catutthe “upasampannaÑ -pa- bhikkhunovÈdakan”ti imesaÑ
“ma~kukattukÈmo”ti iminÈ sambandho. “AvaÓÓaÑ kattukÈmo ayasaÑ
kattukÈmo”ti imesaÑ pana vasena “upasampannan”ti-ÈdÊsu
“upasampannassÈ”ti vibhattivipariÓÈmo kÈtabboti imamatthaÑ sandhÈya
“ujjhÈpanake vuttanayenevattho veditabbo”ti vuttaÑ. “CÊvarahetu
ovadatÊ”ti-ÈdinÈ bhaÓantassa ekekasmiÑ vacane niÔÔhite pÈcittiyaÑ
veditabbaÑ. “UpasampannaÑ saÑghena asammatan”ti pÈÄivacanato
“sammatena vÈ saÑghena vÈ bhÈraÑ katvÈ Ôhapito”ti aÔÔhakathÈvacanato ca
aÔÔhahi a~gehi samannÈgato sammatena vÈ vippavasitukÈmena “yÈvÈhaÑ
ÈgamissÈmi,
tÈva te bhÈro hot|”ti yÈcitvÈ Ôhapito tassÈbhÈvato saÑghena vÈ tatheva

bhÈraÑ katvÈ Ôhapito aÔÔhahi garudhammehi aÒÒena vÈ dhammena ovadituÑ
labhatÊti veditabbaÑ. TasmÈ “yo pana bhikkhu asammato bhikkhuniyo
ovadeyya, pÈcittiyan”ti idaÑ pageva bhÈraÑ katvÈ aÔÔhapitaÑ sandhÈya
vuttanti gahetabbaÑ.
168. AnÈpatti pakatiyÈ cÊvarahetu -pa- ovadantaÑ bhaÓatÊti ettha

Èmisahetu ovadantaÑ “Èmisahetu ovadatÊ”ti saÒÒÈya evaÑ bhaÓantassa
anÈpatti, “na Èmisahetu ovadatÊ”ti saÒÒino pana dukkaÔaÑ, na Èmisahetu
ovadantaÑ pana “Èmisahetu ovadatÊ”ti saÒÒÈya bhaÓantassapi anÈpatti
sacittakattÈ sikkhÈpadassa. Sesamettha uttÈnameva. UpasampannatÈ,
dhammena laddhasammutitÈ, anÈmisantaratÈ, avaÓÓakÈmatÈya evaÑ
bhaÓananti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
ŒmisasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
169. PaÒcamaÑ uttÈnatthameva.

_____
6. CÊvarasibbÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
175. ChaÔÔhe sace sÈ bhikkhunÊ taÑ cÊvaraÑ Èditova pÈrupeyya, aÒÒÈ
bhikkhuniyo disvÈ ujjhÈpeyyuÑ, tato mahÈjano passituÑ na labhatÊti
maÒÒamÈno “yathÈsaÑhaÔaÑ haritvÈ nikkhipitvÈ”ti-ÈdimÈha.
176. NÊharatÊti sakiÑ nÊharati. Yepi tesaÑ nissitakÈti sambandho.
Kathinavattanti “sabrahmacÈrÊnaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti itikattabbatÈvasena
s|cikammakaraÓaÑ. ŒcariyupajjhÈyÈnaÑ dukkaÔanti
akappiyasamÈdÈnavasena dukkaÔaÑ. VaÒcetvÈti “tava ÒÈtikÈyÈ”ti avatvÈ
“ekissÈ bhikkhuniyÈ”ti ettakameva vatvÈ. “EkissÈ bhikkhuniyÈ”ti sutvÈ te
aÒÒÈtikasaÒÒino bhaveyyunti1 Èha “akappiye
______________________________________________________________
1. Ahesunti (SyÈ)
50 VinayapiÔaka
niyojitattÈ”ti. “IdaÑ te mÈtu cÊvaran”ti-ÈdÊni avatvÈpi “idaÑ cÊvaraÑ

sibbehÊ”ti saddhacittena sibbÈpentassapi anÈpatti.
179. UpÈhanatthavikÈdinti Èdi-saddena yaÑ cÊvaraÑ nivÈsetuÑ vÈ

pÈrupituÑ vÈ na sakkÈ hoti, tampi sa~gaÓhÈti. Sesamettha uttÈnameva.
AÒÒÈtikÈya bhikkhuniyÈ santakatÈ, nivÈsanapÈrupan|pagatÈ, vuttanayena
sibbanaÑ vÈ sibbÈpanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
CÊvarasibbÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. SaÑvidahanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
181. Sattame “pacchÈ gacchantÊnaÑ corÈ acchindiÑs|”ti ettha
“pattacÊvaran”ti pÈÔhasesoti Èha “pacchÈ gacchantÊnaÑ pattacÊvaran”ti. TÈ
bhikkhuniyoti pacchÈ gacchantiyo bhikkhuniyo. “PacchÈ gacchantÊnan”ti ca
vibhattivipariÓÈmenettha sambandho veditabbo. PÈÄiyaÑ “gacchÈma
bhagini, gacchÈma ayyÈ”ti bhikkhu pubbakaÑ saÑvidhÈnaÑ vuttaÑ,
“gacchÈma ayya, gacchÈma bhaginÊ”ti bhikkhu nÊpubbakaÑ.
EkaddhÈnamagganti ekaÑ addhÈnasa~khÈtaÑ maggaÑ, ekato vÈ
addhÈnamaggaÑ. Hiyyoti suve. Pareti tatiyadivase.
182-183. DvidhÈ vuttappakÈroti pÈdagamanavasena

pakkhagamanavasena vÈti dvidhÈ vuttappabhedo. CatunnaÑ maggÈnaÑ
sambandhaÔÔhÈnaÑ catukkaÑ, tiÓÓaÑ maggÈnaÑ sambandhaÔÔhÈnaÑ
si~ghÈÔakaÑ. “GÈmantare gÈmantare”ti ettha aÒÒo gÈmo gÈmantaranti Èha
“nikkhamane anÈpatti -pa- bhikkhuno pÈcittiyan”ti. “SaÑvidhÈyÈ”ti pÈÄiyaÑ
avisesena vuttattÈ “neva pÈÄiyÈ sametÊ”ti vuttaÑ, “etthantare saÑvidahitepi
bhikkhuno dukkaÔan”ti vuttattÈ “na sesa-aÔÔhakathÈya sametÊ”ti vuttaÑ.
AddhayojanaÑ atikkamantassÈti asati gÈme addhayojanaÑ atikkamantassa.
Yattha hi addhayojanabbhantare aÒÒo gÈmo na hoti, taÑ idha agÈmakaÑ
araÒÒanti adhippetaÑ, addhayojanabbhantare pana gÈme sati
gÈmantaragaÓanÈya eva Èpatti.
185. RaÔÔhabhedeti raÔÔhavilope. CakkasamÈruÄhÈti iriyÈpathacakkaÑ

sakaÔacakkaÑ vÈ samÈruÄhÈ. SesaÑ uttÈnameva. Dvinnampi saÑvidahitvÈ
maggappaÔipatti, avisa~ketaÑ, samayÈbhÈvo, anÈpadÈ, gÈmantarokkamanaÑ

vÈ addhayojanÈtikkamo vÈti imÈni panettha paÒca a~gÈni. Ekato-
upasampannÈdÊhi saddhiÑ gacchantassa pana mÈtugÈmasikkhÈpadena Èpatti.
SaÑvidahanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. NÈvÈbhiruhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
188. AÔÔhame lokassÈdamittasanthavavasena kÊÄÈpurekkhÈrÈ
saÑvidahitvÈti ayaÑ viseso “evamime -pa- bhikkhunÊhi saddhiÑ nÈvÈya
kÊÄantÊ”ti iminÈ “uddhaÑgÈminiÑ vÈ adhogÈminiÑ vÈ”ti iminÈ ca siddho.
189. NadiyÈ kuto gÈmantaranti Èha “yassÈ nadiyÈ”ti-Èdi. “TassÈ

sagÈmakatÊra passena -pa- addhayojanagaÓanÈyÈti ekekapasseneva
gamanaÑ sandhÈya vuttattÈ tÈdisikÈya nadiyÈ majjhena gacchantassa
gÈmantaragaÓanÈya addhayojanagaÓanÈya ca ÈpattÊ”ti vadanti. Sabba-
aÔÔhakathÈs|ti-ÈdinÈ attanÈ vuttamevatthaÑ samattheti. “KÊÄÈpurekkhÈratÈya
bhikkhuniyÈ saddhiÑ saÑvidhÈya nÈvaÑ abhiruhantassa nadiyaÑyeva
pÈcittiyassa vuttattÈ vÈpisamuddÈdÊsu kÊÄÈpurekkhÈratÈya dukkaÔameva, na
pÈcittiyan”ti vadanti. “LokassÈdamittasanthavavasena kÊÄÈpurekkhÈrÈ
saÑvidahitvÈ”ti vacanato keci “imaÑ sikkhÈpadaÑ akusalacittaÑ
lokavajjan”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. KÊÄÈpurekkhÈratÈya hi
abhiruhitvÈpi gÈmantarokkamane addhayojanÈtikkame vÈ
kusalÈbyÈkatacittasama~gÊpi hutvÈ ÈpattiÑ Èpajjati. Yadi hi so saÑvegaÑ
paÔilabhitvÈ arahattaÑ vÈ sacchikareyya, niddaÑ vÈ okkameyya,
kammaÔÔhÈnaÑ vÈ manasi karonto gaccheyya, kuto tassa akusalacittasama
~gitÈ, yenidaÑ sikkhÈpadaÑ akusalacittaÑ lokavajjanti vuccati, tasmÈ
paÓÓattivajjaÑ ticittanti siddhaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
NÈvÈbhiruhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
52 VinayapiÔaka
9. ParipÈcitasikkhÈpadavaÓÓanÈ
194. Navame paÔiyÈditanti bhikkh|naÑ atthÈya sampÈditaÑ. ©ÈtakÈ vÈ
honti pavÈritÈ vÈti ettha sacepi bhikkhuno aÒÒÈtakÈ appavÈritÈ ca siyuÑ,
bhikkhuniyÈ ÒÈtakÈ pavÈritÈ ce, vaÔÔati.
197. PÈpabhikkh|naÑ pakkhupacchedÈya idaÑ paÒÒattaÑ, tasmÈ

paÒcabhojane yeva Èpatti vuttÈ. PaÒca bhojanÈni ÔhapetvÈ sabbattha
anÈpattÊti idaÑ pana iminÈ sikkhÈpadena anÈpattidassanatthaÑ vuttaÑ.
ViÒÒattiyÈ uppannaÑ paribhuÒjantassa hi aÒÒattha vuttanayena dukkaÔaÑ.
SesaÑ uttÈnameva. BhikkhuniparipÈcitabhÈvo, jÈnanaÑ,
gihisamÈrambhÈbhÈvo, odanÈdÊnaÑ aÒÒataratÈ, tassa ajjhoharaÓanti imÈni
panettha paÒca a~gÈni.
ParipÈcitasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. RahonisajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ
198. Dasame upanandassa catutthasikkhÈpadenÈti appaÔicchanne
mÈtugÈmena saddhiÑ rahonisajjasikkhÈpadaÑ sandhÈya vuttaÑ. KiÒcÈpi
taÑ acelakavagge paÒcamasikkhÈpadaÑ hoti, upanandattheraÑ Èrabbha
paÒÒattesu pana catutthabhÈvato “upanandassa catutthasikkhÈpadenÈ”ti
vuttaÑ. CatutthasikkhÈpadassa vatthuto imassa sikkhÈpadassa vatthuno
paÔhamaÑ uppannattÈ idaÑ sikkhÈpadaÑ paÔhamaÑ paÒÒattaÑ. IminÈ ca
sikkhÈpadena kevalaÑ bhikkhuniyÈ eva rahonisajjÈya Èpatti paÒÒattÈ1, upari
mÈtugÈmena saddhiÑ rahonisajjÈya Èpatti visuÑ paÒÒattÈti daÔÔhabbaÑ.
RahonisajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito bhikkhunivaggo tatiyo.
______________________________________________________________
1. ŒpattiyÈ paÒÒattattÈ (SyÈ)
4. Bhojanavagga
1. ŒvasathapiÓÉasikkhÈpadavaÓÓanÈ
206. Bhojanavaggassa paÔhamasikkhÈpade addhayojanaÑ vÈ yojanaÑ
vÈ gantuÑ sakkotÊti ettha tattakaÑ gantuÑ sakkontassapi tÈvatakaÑ gantvÈ
aladdha bhikkhassa ito bhuÒjituÑ vaÔÔati. ImesaÑyevÈti imesaÑ
pÈsaÓÉÈnaÑyeva. EttakÈnanti imasmiÑ pÈsaÓÉe ettakÈnaÑ. EkadivasaÑ
bhuÒjitabbanti ekadivasaÑ sakiÑyeva bhuÒjitabbaÑ. “EkadivasaÑ
bhuÒjitabban”ti vacanato pana ekasmiÑ divase punappunaÑ bhuÒjituÑ
vaÔÔatÊti na gahetabbaÑ. Puna Èdito paÔÔhÈya bhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti iminÈ
paÔhamaÑ bhuttaÔÔhÈnesu puna ekasmimpi ÔhÈne bhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti
dasseti.
208. “Gacchanto vÈ Ègacchanto vÈti idaÑ addhayojanavasena

gahetabban”ti vadanti. AntarÈmaggegataÔÔhÈneti ekasseva santakaÑ
sandhÈya vuttaÑ. “Œgacchantepi eseva nayo”ti sa~khepena vuttamevatthaÑ
vibhÈvento “gantvÈ paccÈgacchanto”ti-ÈdimÈha. ŒpattiÔÔhÈneyeva puna
bhuÒjantassa anÈpatti vattabbÈti gamane Ègamane ca paÔhamaÑ bhojanaÑ
avatvÈ antarÈmagge ekadivasaÑ gataÔÔhÈne ca ekadivasanti punappunaÑ
bhojanameva dassitaÑ, gamanadivase pana Ègamanadivase ca “gamissÈmi
ÈgamissÈmÊ”ti bhuÒjituÑ vaÔÔatiyeva. Suddhacittena punappunaÑ
bhuÒjantassapi punappunaÑ bhojane anÈpatti. AÒÒassatthÈya uddisitvÈ
paÒÒattaÑ bhikkhuno gahetumeva na vaÔÔatÊti Èha “bhikkh|naÑyeva
atthÈyÈ”ti. Sesamettha uttÈnameva. ŒvasathapiÓÉatÈ, agilÈnatÈ, anuvasitvÈ
bhojananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
ŒvasathapiÓÉasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. GaÓabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
209. Dutiye abhimÈreti abhigantvÈ bhagavato mÈraÓatthÈya niyojite
dhanuddhare. GuÄhapaÔicchannoti apÈkaÔo. PavijjhÊti vissajjesi. Nanu
rÈjÈnampi mÈrÈpesÊti vacanato idaÑ sikkhÈpadaÑ ajÈtasattuno kÈle
paÒÒattanti siddhaÑ, evaÒca sati parato anupaÒÒattiyaÑ–
54 VinayapiÔaka
“Tena kho pana samayena raÒÒo mÈgadhassa seniyassa bimbisÈ

rassa ÒÈtisÈlohito ÈjÊvakesu pabbajito hoti. Atha kho so ÈjÊvako yena
rÈjÈ mÈgadho seniyo bimbisÈro tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ rÈjÈnaÑ
mÈgadhaÑ seniyaÑ bimbisÈraÑ etadavoca -pa- kukkuccÈyantÈ
nÈdhivÈsentÊ”ti–
idaÑ kasmÈ vuttanti? So kira ÈjÊvako taÑ dÈnaÑ dento bimbisÈrakÈlato
paÔÔhÈya adÈsi, pacchÈ ajÈtasattukÈle sikkhÈpadapaÒÒattito paÔÔhÈya bhikkh|
kukkuccÈyantÈ taÑ dÈnaÑ na paÔiggaÓhiÑsu, tasmÈ Èdito paÔÔhÈya taÑ
vatthu dassitanti veditabbaÑ1. “Atha kho so ÈjÊvako bhikkh|naÑ santike
d|taÑ pÈhesÊ”ti idaÒca tato pabhuti so ÈjÊvako antarantarÈ bhikkh|
nimantetvÈ dÈnaÑ dento ajÈtasattukÈle sikkhÈpade paÒÒatte yaÑ
bhikkh|naÑ santike d|taÑ pÈhesi, taÑ sandhÈya vuttaÑ.
215. AÒÒamaÒÒavisiÔÔhattÈ visadisaÑ rajjaÑ virajjaÑ, tato ÈgatÈ, tattha

vÈ jÈtÈ, bhavÈti vÈ verajjÈ, te eva verajjakÈ. Te pana yasmÈ
gottacaraÓÈdivibhÈgena nÈnappakÈrÈ, tasmÈ vuttaÑ “nÈnÈverajjake”ti.
AÔÔhakathÈyaÑ pana nÈnÈvidhehi aÒÒarajjehi Ègateti rajjÈnaÑyeva vasena
nÈnappakÈratÈ vuttÈ.
217-218. Imassa sikkhÈpadassa viÒÒattiÑ katvÈ bhuÒjanavatthusmiÑ

paÒÒattattÈ viÒÒattiko gaÓabhojanaÑ vatthuvaseneva pÈkaÔantitaÑ avatvÈ
“gaÓabhojanaÑ nÈma yattha -pa- nimantitÈ bhuÒjantÊ”ti nimantanavaseneva
padabhÈjane gaÓabhojanaÑ vuttaÑ. “KiÒci pana sikkhÈpadaÑ vatthu-
ananur|pampi siyÈti padabhÈjane vuttanayena nimantanavaseneva
gaÓabhojanaÑ hotÊti kesaÒci Èsa~kÈ bhaveyyÈ”ti taÑnivattanatthaÑ “taÑ
panetaÑ gaÓabhojanaÑ dvÊhÈkÈrehi pasavatÊ”ti vuttaÑ. PaÒcannaÑ
bhojanÈnaÑ nÈmaÑ gahetvÈti ettha “bhojanaÑ gaÓhathÈti vuttepi
gaÓabhojanaÑ hotiyevÈ”ti vadanti. “HeÔÔhÈ addhÈnagamanavatthusmiÑ
nÈvÈbhiruhanavatthusmiÒca ‘idheva bhante bhuÒjathÈ’ti vutte yasmÈ
kukkuccÈyantÈ na paÔiggaÓhiÑsu, tasmÈ ‘bhuÒjathÈ’ti
______________________________________________________________
1. DÊpetabbaÑ (SyÈ)
vuttepi gaÓabhojanaÑ na hotiyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

“PaÒcannaÑ bhojanÈnaÑ nÈmaÑ gahetvÈ nimantetÊ”ti vuttattÈ pana
“odanaÑ bhuÒjathÈ”ti vÈ “bhattaÑ bhuÒjathÈ”ti vÈ bhojananÈmaÑ
gahetvÈva vutte gaÓabhojanaÑ hoti, na aÒÒathÈ. “Idheva bhante bhuÒjathÈ”ti
etthÈpi “odanan”ti vÈ “bhattan”ti vÈ vatvÈva te evaÑ nimantesunti
gahetabbaÑ. GaÓavasena vÈ nimantitattÈ te bhikkh| apakataÒÒutÈya
kukkuccÈyantÈ na paÔiggaÓhiÑs|ti ayaÑ amhÈkaÑ khanti, vÊmaÑsitvÈ
yuttataraÑ gahetabbaÑ.
Ekato gaÓhantÊti ettha aÒÒamaÒÒassa dvÈdasahatthaÑ amuÒcitvÈ ÔhitÈ
ekato gaÓhanti nÈmÈti gahetabbaÑ. “AmhÈkaÑ catunnampi bhattaÑ dehÊti
vÈ viÒÒÈpeyyun”ti vacanato heÔÔhÈ “tvaÑ ekassa bhikkhuno bhattaÑ dehi,
tvaÑ dvinnanti evaÑ viÒÒÈpetvÈ”ti vacanato ca attano atthÈya aÒÒehi
viÒÒattampi1 sÈdiyantassa gaÓabhojanaÑ hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ
viÒÒattito pasavatÊti ettha viÒÒattiyÈ sati gaÓhantassa ekato hutvÈ gahaÓe
iminÈ sikkhÈpadena Èpatti, visuÑ gahaÓe paÓÊtabhojanas|podana viÒÒattÊhi
Èpatti veditabbÈ.
VicÈretÊti paÒcakhaÓÉÈdivasena saÑvidahati. GhaÔÔetÊti anuvÈtaÑ
chinditvÈ hatthena daÓÉakena vÈ ghaÔÔeti. SuttaÑ karotÊti suttaÑ vaÔÔeti.
ValetÊti daÓÉake vÈ hatthe vÈ ÈvaÔÔeti. “Abhinavasseva cÊvarassa karaÓaÑ
idha cÊvarakammaÑ nÈma, purÈÓacÊvare s|cikammaÑ nÈma na hotÊ”ti
vadanti. “Catutthe Ègate na yÈpentÊti vacanato sace aÒÒo koci Ègacchanto
natthi, cattÈroyeva ca tattha nisinnÈ yÈpetuÑ na sakkonti, na vaÔÔatÊ”ti
vadanti.
220. GaÓabhojanÈpattijanakanimantanabhÈvato “akappiyanimantanan”ti

vuttaÑ. SampavesetvÈti nisÊdÈpetvÈ. GaÓo bhijjatÊti gaÓo ÈpattiÑ na
ÈpajjatÊti adhippÈyo. “Yattha cattÈro bhikkh| -pa- bhuÒjantÊ”ti imÈya pÈÄiyÈ
saÑsandanato “itaresaÑ pana gaÓap|rako hotÊ”ti vuttaÑ. AvisesenÈti
“gilÈno vÈ cÊvarakÈrako vÈ”ti avisesetvÈ sabbasÈdhÈraÓavacanena. TasmÈti
avisesitattÈ. BhutvÈ gates|ti ettha agatesupi bhojanakicce niÔÔhite gaÓhituÑ
______________________________________________________________
1. AÒÒesampi viÒÒattiÑ (SyÈ)
56 VinayapiÔaka
vaÔÔati. TÈni ca tehi ekato na gahitÈnÊti yehi bhojanehi visa~keto natthi, tÈni
bhojanÈni tehi bhikkh|hi ekato na gahitÈni ekena pacchÈ gahitattÈ.
MahÈthereti bhikkh| sandhÈya vuttaÑ. D|tassa puna paÔipathaÑ ÈgantvÈ
“bhattaÑ gaÓhathÈ”ti vacanabhayena “gÈmadvÈre aÔÔhatvÈvÈ”ti vuttaÑ.
Tattha tattha gantvÈti antaravÊthi-ÈdÊsu tattha tattha ÔhitÈnaÑ santikaÑ
gantvÈ. Bhikkh|naÑ atthÈya gharadvÈre ÔhapetvÈ diyyamÈnepi eseva nayo.
NivattathÈti vuttapade nivattituÑ vaÔÔatÊti “nivattathÈ”ti vicchinditvÈ pacchÈ
“bhattaÑ gaÓhathÈ”ti vuttattÈ vaÔÔati. Sesamettha uttÈnameva.
GaÓabhojanatÈ, samayÈbhÈvo, ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
GaÓabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. ParamparabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
221. Tatiye kulapaÔipÈÔiyÈ abbocchinnaÑ katvÈ nirantaraÑ
diyyamÈnattÈ “bhattapaÔipÈÔi aÔÔhitÈ1 hotÊ”ti pÈÄiyaÑ vuttaÑ, antarÈ aÔÔhatvÈ
nirantaraÑ pavattÈti vuttaÑ hoti. UpacÈravasenÈti vohÈravasena. Na hi so
badaramattameva deti, upacÈravasena pana evaÑ vadati.
BadaracuÓÓasakkharÈdÊhi payojitaÑ “badarasÈÄavan”ti vuccati.
226. VikappanÈvaseneva taÑ bhattaÑ asantaÑ nÈma hotÊti

anupaÒÒattivasena vikappanaÑ aÔÔhapetvÈ yathÈpaÒÒattaÑ sikkhÈpadameva
ÔhapitaÑ. ParivÈre pana vikappanÈya anujÈnanampi anupaÒÒattisamÈnanti
katvÈ “catasso anupaÒÒattiyo”ti vuttaÑ. MahÈpaccari-ÈdÊsu vuttanayaÑ
pacchÈ vadanto pÈÄiyÈ saÑsandanato parammukhÈvikappanameva
patiÔÔhÈpesi. Keci pana “tadÈ attano santike ÔhapetvÈ bhagavantaÑ aÒÒassa
abhÈvato thero sammukhÈvikappanaÑ nÈkÈsi, bhagavatÈ ca visuÑ
sammukhÈvikappanÈ na vuttÈ, tathÈpi sammukhÈvikappanÈpi vaÔÔatÊ”ti
vadanti. Teneva mÈtikÈ-aÔÔhakathÈyampi2 “yo bhikkhu paÒcasu
sahadhammikesu aÒÒatarassa ‘mayhaÑ bhattapaccÈsaÑ tuyhaÑ dammÊ’ti vÈ
‘vikappemÊ’ti vÈ evaÑ sammukhÈ vÈ ‘itthannÈmassa
______________________________________________________________
1. AdhiÔÔhitÈ (PÈÄiyaÑ) 2. Ka~khÈ-®Ôha 217 piÔÔhe.
dammÊ’ti vÈ ‘vikappemÊ’ti vÈ evaÑ parammukhÈ vÈ paÔhamanimantanaÑ

avikappetvÈ pacchÈ nimantitakule laddhabhikkhato ekasitthampi ajjhoharati,
pÈcittiyan”ti vuttaÑ.
229. PaÒcahi bhojanehi nimantitassa yena yena paÔhamaÑ nimantito,

tassa tassa bhojanato uppaÔipÈÔiyÈ avikappetvÈ vÈ parassa parassa bhojanaÑ
paramparabhojananti Èha “sace pana m|lanimantanaÑ heÔÔhÈ hoti,
pacchimaÑ pacchimaÑ upari, taÑ uparito paÔÔhÈya bhuÒjantassa ÈpattÊ”ti.
HatthaÑ anto pavesetvÈ sabbaheÔÔhimaÑ gaÓhantassa majjhe Ôhitampi
antohatthagataÑ hotÊti Èha “hatthaÑ pana -pa- yathÈ tathÈ vÈ bhuÒjantassa
anÈpattÊ”ti. KhÊrassa rasassa ca bhattena amissaÑ hutvÈ upari ÔhitattÈ
“khÊraÑ vÈ rasaÑ vÈ pivato anÈpattÊ”ti vuttaÑ.
MahÈ-upÈsakoti gehasÈmiko. “MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ ‘ÈpattÊ’ti vacanena
kurundiyaÑ ‘vaÔÔatÊ’ti vacanaÑ viruddhaÑ viya dissati, dvinnampi
adhippÈyo mahÈpaccariyaÑ vibhÈvito”ti mahÈgaÓÔhipadesu vuttaÑ. Sabbe
nimantentÊti akappiyanimantanena nimantenti. “ParamparabhojanaÑ nÈma
paÒcannaÑ bhojanÈnaÑ aÒÒatarena bhojanena nimantito, taÑ ÔhapetvÈ
aÒÒaÑ paÒcannaÑ bhojanÈnaÑ aÒÒataraÑ bhojanaÑ bhuÒjati, etaÑ
paramparabhojanaÑ nÈmÈ”ti vuttattÈ satipi bhikkhÈcariyÈya paÔhamaÑ
laddhabhÈve “piÓÉÈya caritvÈ laddhabhattaÑ bhuÒjati, ÈpattÊ”ti vuttaÑ.
Avikappavasena “vacÊkamman”ti vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
ParamparabhojanatÈ, samayÈbhÈvo, ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi
a~gÈni.
ParamparabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. KÈÓamÈtÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ
230-231. Catutthe kÈÓÈya mÈtÈti kÈÓÈti laddhanÈmÈya dÈrikÈya mÈtÈ.
KasmÈ panesÈ kÈÓÈ nÈma jÈtÈti Èha “sÈ kirassÈ”ti-Èdi. ImissÈ daharakÈle
mÈtÈpitaro sinehavasena “amma kÈÓe amma kÈÓe”ti vohariÑsu, sÈ
tadupÈdÈya kÈÓÈ nÈma jÈtÈ, tassÈ ca mÈtÈ “kÈÓamÈtÈ”ti pÈkaÔÈ
58 VinayapiÔaka
ahosÊti evamettha kÈraÓaÑ vadanti. PaÔiyÈlokanti pacchimaÑ disaÑ

paccÈdiccanti vuttaÑ hoti.
233. P|vagaÓanÈya pÈcittiyanti mukhavaÔÔiyÈ heÔÔhimalekhato

upariÔÔhita p|vagaÓanÈya pÈcittiyaÑ. “Dvattipattap|rÈ paÔiggahetabbÈ”ti hi
vacanato mukhavaÔÔiyÈ heÔÔhimalekhaÑ anatikkante dve vÈ tayo vÈ
pattap|re gahetuÑ vaÔÔati.
235. AÔÔhakathÈsu pana -pavuttanti idaÑ aÔÔhakathÈsu tathÈ

ÈgatabhÈvamattadÊpanatthaÑ vuttaÑ, na pana tassa vÈdassa
patiÔÔhÈpanatthaÑ. AÔÔhakathÈsu vuttaÒhi pÈÄiyÈ na sameti. TatuttarigahaÓe
anÈpattidassanatthaÒhi “ÒÈtakÈnaÑ pavÈritÈnan”ti vuttaÑ. AÒÒathÈ “anÈpatti
dvattipattap|re paÔiggaÓhÈtÊ”ti iminÈva pamÈÓayuttaggahaÓe
anÈpattisiddhito “ÒÈtakÈnaÑ pavÈritÈnan”ti visuÑ na vattabbaÑ. Yadi evaÑ
“taÑ pÈÄiyÈ na sametÊ”ti kasmÈ na vuttanti? HeÔÔhÈ tatuttarisikkhÈpade
vuttanayeneva sakkÈ viÒÒÈtunti na vattaÑ. VuttaÒhi tattha1 “aÔÔhakathÈsu
pana ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈne pakatiyÈva bahumpi vaÔÔati, acchinnakÈraÓÈ
pamÈÓameva vaÔÔatÊti vuttaÑ, taÑ pÈÄiyÈ na sametÊ”ti. “ApÈtheyyÈdi-atthÈya
paÔiyÈditan”ti saÒÒÈya gaÓhantassapi Èpattiyeva acittakattÈ sikkhÈpadassa.
Attanoyeva gahaÓatthaÑ “imassa hatthe dehÊ”ti vacanenapi Èpajjanato
“vacÊkamman”ti vuttaÑ. SesaÑ uttÈnameva. VuttalakkhaÓap|vamanthatÈ,
asesakatÈ, apaÔippassaddhagamanatÈ, na ÒÈtakÈditÈ, atirekapaÔiggahaÓanti
KÈÓamÈtÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. PaÔhamapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ
236. PaÒcame bhuttÈvÊti bhuttÈvino bhuttavanto, katabhattakiccÈti
vuttaÑ hoti. PavÈritÈti ettha cat|su pavÈraÓÈsu yÈvadatthapavÈraÓÈ
paÔikkhepapavÈraÓÈ ca labbhatÊti Èha “brÈhmaÓena -pa-
paÔikkhepapavÈraÓÈya pavÈritÈ”ti. CatubbidhÈ hi pavÈraÓÈ
vassaÑvutthapavÈraÓÈ,
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 2. 249 piÔÔhe.
paccayapavÈraÓÈ, paÔikkhepapavÈraÓÈ, yÈvadatthapavÈraÓÈti. Tattha

“anujÈnÈmi bhikkhave vassaÑvutthÈnaÑ bhikkh|naÑ tÊhi ÔhÈnehi
pavÈretun”ti1 ayaÑ vassaÑvutthapavÈraÓÈ. PakÈrehi diÔÔhÈdÊhi vÈreti
saÑghÈdike bhajÈpeti bhatte karoti etÈyÈti pavÈraÓÈ, ÈpattivisodhanÈya
attavossaggokÈsadÈnaÑ. SÈ pana yasmÈ yebhuyyena vassaÑvutthehi
kÈtabbÈ vuttÈ, tasmÈ “vassaÑvutthapavÈraÓÈ”ti vuccati. “IcchÈmahaÑ
bhante saÑghaÑ cÈtumÈsaÑ bhesajjena pavÈretun”ti2 ca, “aÒÒatra puna
pavÈraÓÈya aÒÒatra niccapavÈraÓÈyÈ”ti3 ca ayaÑ paccayapavÈraÓÈ pavÈreti
paccaye icchÈpeti etÈyÈti katvÈ, cÊvarÈdÊhi upanimantanÈyetaÑ
adhivacanaÑ. “PavÈrito nÈma asanaÑ paÒÒÈyati, bhojanaÑ paÒÒÈyati,
hatthapÈse Ôhito abhiharati, paÔikkhepo paÒÒÈyati, eso pavÈrito nÈmÈ”ti4
ayaÑ paÔikkhepapavÈraÓÈ. VippakatabhojanatÈdipaÒca~gasahito
bhojanapaÔikkhepoyeva hettha pakÈrayuttÈ vÈraÓÈti pavÈraÓÈ. “PaÓÊtena
khÈdanÊyena bhojanÊyena sahatthÈ santappesi sampavÈresÊ”ti5 ayaÑ
yÈvadatthapavÈraÓÈ. YÈvadatthaÑ bhojanassa pavÈraÓÈ yÈvadatthapavÈraÓÈ.
237. Ti-kÈraÑ avatvÈ -pa- vattuÑ vaÔÔatÊti idaÑ

vattabbÈkÈradassanatthaÑ vuttaÑ. “Ti-kÈre pana vuttepi akataÑ nÈma na
hotÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
238-239. PavÈritoti paÔikkhepito. Yo hi bhuÒjanto parivesakena

upanÊtaÑ bhojanaÑ anicchanto paÔikkhipati, so tena pavÈrito paÔikkhepito
nÈma hoti. ByaÒjanaÑ pana anÈdiyitvÈ atthamattameva dassetuÑ
“katapavÈraÓo katapaÔikkhepo”ti vuttaÑ. YasmÈ “asanan”ti iminÈva padena
“bhuttÈvÊ”ti imassa attho vutto, tasmÈ na tassa kiÒci payojanaÑ visuÑ
upalabbhati. Yadi hi upalabbheyya, pavÈraÓÈ chaÄa~gasamannÈgatÈ
ÈpajjeyyÈti manasi katvÈ paÒcasamannÈgatattaÑyeva dassetuÑ “vuttampi
cetan”ti-ÈdinÈ pÈÄiÑ Èharati. Keci pana “hatthapÈse Ôhito abhiharatÊ”ti
ekameva a~gaÑ katvÈ “catura~gasamannÈgatÈ pavÈraÓÈ”tipi vadanti.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 223 piÔÔhe. 2. Vi 2. 135 piÔÔhe. 3. Vi 2. 137 piÔÔhe.
4. Vi 2. 111 piÔÔhe. 5. Ma 1. 299 piÔÔhe.
60 VinayapiÔaka
AmbilapÈyÈsÈdÊs|ti Èdi-saddena khÊrapÈyÈsÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Tattha

ambilapÈyÈsaggahaÓena takkÈdi-ambilasaÑyuttÈ ghanayÈgu vuttÈ.
KhÊrapÈyÈsaggaha Óena khÊrasaÑyuttÈ yÈgu sa~gayhati. PavÈraÓaÑ na
janetÊti anatirittabhojanÈpatti nibandhanaÑ paÔikkhepaÑ na sÈdheti. Katopi
paÔikkhepo anatirittabhojanÈpatti nibandhano na hotÊti akataÔÔhÈneyeva
tiÔÔhatÊti Èha “pavÈraÓaÑ na janetÊ”ti “yÈgu-saddassa
pavÈraÓajanakayÈguyÈpi sÈdhÈraÓattÈ ‘yÈguÑ gaÓhathÈ’ti vuttepi pavÈraÓÈ
hotÊti pavÈraÓaÑ janetiyevÈti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ
parato tattheva “bhattamissakaÑ yÈguÑ ÈharitvÈ”ti ettha vuttakÈraÓena na
sameti. VuttaÒhi tattha “heÔÔhÈ ayÈguke nimantane udakakaÒjikakhÊrÈdÊhi
saddhiÑ madditaÑ bhattameva sandhÈya ‘yÈguÑ gaÓhathÈ’ti vuttattÈ
pavÈraÓÈ hoti, ‘bhattamissakaÑ yÈguÑ ÈharitvÈ’ti ettha pana visuÑ yÈguyÈ
vijjamÈnattÈ pavÈraÓÈ na hotÊ”ti. TasmÈ tattha vuttanayeneva khÊrÈdÊhi
saÑmadditaÑ bhattameva sandhÈya “yÈguÑ gaÓhathÈ”ti vuttattÈ yÈguyÈ ca
tattha abhÈvato pavÈraÓÈ hotÊti evamettha kÈraÓaÑ vattabbaÑ. EvaÒhi sati
parato “yenÈpucchito, tassa atthitÈyÈ”ti aÔÔhakathÈyaÑ vuttakÈraÓenapi
saÑsandati, aÒÒathÈ gaÓÔhipadesuyeva pubbÈparavirodho Èpajjati.
AÔÔhakathÈvacanena ca na sameti. Sace -pa- paÒÒÈyatÊti iminÈ
vuttappamÈÓassa macchamaÑsakhaÓÉassa nahÈruno vÈ sabbhÈvamattaÑ
dasseti. TÈhÊti puthukÈhi.
SÈlivÊhiyavehi katasatt|ti yebhuyyanayena vuttaÑ, satta dhaÒÒÈni pana
bhajjitvÈ katopi sattuyeva. TenevÈha “ka~guvaraka -pa- sattusa~gahameva
gacchatÊ”ti. Sattumodakoti sattuyo piÓÉetvÈ kato apakko sattuguÄo.
PaÒcannaÑ bhojanÈnaÑ aÒÒataravasena vippakatabhojanabhÈvassa
upacchinnattÈ “mukhe sÈsapamattampi -pana pavÈretÊ”ti vuttaÑ.
“AkappiyamaÑsaÑ paÔikkhipati, na pavÈretÊ”ti vacanato sace saÑghikaÑ
lÈbhaÑ attano apÈpuÓantaÑ jÈnitvÈ vÈ ajÈnitvÈ vÈ paÔikkhipati, na pavÈreti
paÔikkhipitabbasseva paÔikkhittattÈ. AlajjisantakaÑ paÔikkhipantopi na
pavÈreti. AvatthutÈyÈti anatirittÈpattisÈdhikÈya pavÈraÓÈya avatthubhÈvato.
Etena paÔikkhipi tabbasseva paÔikkhittabhÈvaÑ
dÊpeti. YaÒhi paÔikkhipitabbaÑ hoti, tassa paÔikkhepo Èpatti-a~gaÑ na hotÊti

taÑ “pavÈraÓÈya avatth|”ti vuccati.
UpanÈmetÊti iminÈ kÈyÈbhihÈraÑ dasseti. HatthapÈsato bahi Ôhitassa
satipi dÈtukÈmÈbhihÈre paÔikkhipantassa d|rabhÈveneva pavÈraÓÈya
abhÈvato therassapi d|rabhÈvamattaÑ gahetvÈ pavÈraÓÈya abhÈvaÑ
dassento “therassa d|rabhÈvato”ti Èha, na pana therassa
abhihÈrasabbhÈvato. Sacepi gahetvÈ gato hatthapÈse Ôhito hoti, kiÒci pana
avatvÈ ÈdhÈrakaÔÔhÈne ÔhitattÈ abhihÈro nÈma na hotÊti “d|tassa ca
anabhiharaÓato”ti vuttaÑ. “GahetvÈ gatena ‘bhattaÑ gaÓhathÈ’ti vutte
abhihÈro nÈma hotÊti ‘sace pana gahetvÈ Ègato bhikkhu -pa- pavÈraÓÈ
hotÊ’ti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “pattaÑ kiÒci
upanÈmetvÈ ‘imaÑ bhattaÑ gaÓhathÈ’ti vuttanti gahetabban”ti vadanti, taÑ
yuttaÑ viya dissati vÈcÈbhihÈrassa idha anadhippetattÈ.
ParivesanÈyÈti bhattagge. AbhihaÔÈva hotÊti parivesakeneva abhihaÔÈ
hoti. Tato dÈtukÈmatÈya gaÓhantaÑ paÔikkhipantassa pavÈraÓÈ hotÊti ettha
agaÓhantampi paÔikkhipato pavÈraÓÈ hotiyeva. KasmÈ? DÈtukÈmatÈya
abhihaÔattÈ. “TasmÈ sÈ abhihaÔÈva hotÊ”ti hi vuttaÑ. Teneva tÊsupi
gaÓÔhipadesu “dÈtukÈmÈbhihÈre sati kevalaÑ ‘dassÈmÊ’ti gahaÓameva
abhihÈro nÈma na hoti1, ‘dassÈmÊ’ti gaÓhantepi agaÓhantepi
dÈtukÈmÈbhihÈrova abhihÈro nÈma hoti, tasmÈ gahaÓasamaye vÈ
aggahaÓasamaye vÈ taÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈ hotÊ”ti vuttaÑ. IdÈni asati
tassa dÈtukÈmÈbhihÈre gahaÓasamayepi paÔikkhipato pavÈraÓÈ na hotÊti
dassetuÑ “sace panÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
“RasaÑ gaÓhathÈ”ti apavÈraÓajanakassa nÈmaÑ gahetvÈ vuttattÈ “taÑ
sutvÈ paÔikkhipato pavÈraÓÈ natthÊ”ti vuttaÑ. MaccharasaÑ maÑsarasanti
ettha pana na kevalaÑ macchassa rasaÑ maccharasamicceva viÒÒÈyati, atha
kho maccho ca maccharasaÒca maccharasanti evaÑ
pavÈraÓajanakasÈdhÈraÓanÈmavasenapi
______________________________________________________________
1. Hoti (SyÈ)
62 VinayapiÔaka
viÒÒÈyamÈnattÈ taÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈva hoti. Parato macchas|panti

etthÈpi eseva nayo. “IdaÑ gaÓhathÈ”ti vuttepÊti ettha evaÑ avatvÈpi
pavÈraÓapahonakaÑ yaÑkiÒci abhihaÔaÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈ hotiyevÈti
daÔÔhabbaÑ. Karambakoti missakÈdhi vacanametaÑ. YaÒhi aÒÒenaÒÒena
missetvÈ karonti, so “karambako”ti vuccati. So sacepi maÑsena missetvÈ
katova hoti, “karambakaÑ gaÓhathÈ”ti apavÈraÓÈrahassa nÈmena vuttattÈ
paÔikkhipato pavÈraÓÈ na hoti. “MaÑsakarambakaÑ gaÓhathÈ”ti vutte pana
maÑsamissakaÑ gaÓhathÈti vuttaÑ hoti, tasmÈ pavÈraÓÈva hoti.
“Uddissakatan”ti maÒÒamÈnoti ettha “vatthuno kappiyattÈ
akappiyasaÒÒÈya paÔikkhipatopi acittakattÈ imassa sikkhÈpadassa pavÈraÓÈ
hotÊ”ti vadanti. “HeÔÔhÈ ayÈguke nimantane udakakaÒjikakhÊrÈdÊhi saddhiÑ
madditaÑ bhattameva sandhÈya ‘yÈguÑ gaÓhathÈ’ti vuttattÈ pavÈraÓÈ hoti,
‘bhattamissakaÑ yÈguÑ ÈharitvÈ’ti ettha pana visuÑ yÈguyÈ vijjamÈnattÈ
pavÈraÓÈ na hotÊ”ti vadanti. Ayamettha adhippÈyoti “yenÈpucchito”ti-ÈdinÈ
vuttamevatthaÑ sandhÈya vadati. KÈraÓaÑ panettha duddasanti ettha eke
tÈva vadanti “yasmÈ yÈgumissakaÑ nÈma bhattameva na hoti, khÊrÈdikampi
hotiyeva, tasmÈ karambake viyapavÈraÓÈya na bhavitabbaÑ. EvaÒca sati
yÈgu bahutarÈ vÈ hoti samasamÈ vÈ, na pavÈreti. ‘YÈgu mandÈ, bhattaÑ
bahutaraÑ, pavÈretÊ’ti ettha kÈraÓaÑ duddasan”ti. Keci pana vadanti
“yÈgumissakaÑ nÈma bhattaÑ, tasmÈ taÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈya eva
bhavitabbaÑ. EvaÒca sati ‘idha pavÈraÓÈ hoti na hotÊ’ti ettha kÈraÓaÑ
duddasan”ti.
YathÈ cettha kÈraÓaÑ duddasaÑ, evaÑ parato “missakaÑ gaÓhathÈ”ti
etthÈpi kÈraÓaÑ duddasamevÈti veditabbaÑ. Na hi pavÈraÓappahonakassa
appabahubhÈvo pavÈraÓÈya bhÈvÈbhÈvanimittaÑ, kiÒcarahi
pavÈraÓajanakassa nÈmaggahaÓamevettha pamÈÓaÑ, tasmÈ “idaÒca
karambakena na samÈnetabban”ti-ÈdinÈ yampi kÈraÓaÑ vuttaÑ, tampi
pubbe vuttena saÑsandiyamÈnaÑ na sameti. Yadi hi “missakan”ti
bhattamissakeyeva ruÄhaÑ siyÈ, evaÑ sati yathÈ “bhattamissakaÑ
gaÓhathÈ”ti vutte bhattaÑ bahutaraÑ vÈ samaÑ vÈ appataraÑ vÈ hoti,
pavÈretiyeva, evaÑ “missakaÑ gaÓhathÈ”ti vuttepi
appatarepi bhatte pavÈraÓÈya bhavitabbaÑ missakanti bhattamissakeyeva

ruÄhattÈ. TathÈ hi “missakanti bhattamissakeyeva ruÄhavohÈrattÈ idaÑ pana
‘bhattamissakamevÈ’ti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Atha
“missakan”ti bhattamissake ruÄhaÑ na hoti, missakabhattaÑ pana sandhÈya
“missakaÑ gaÓhathÈ”ti vuttanti. Evampi yathÈ ayÈguke nimantane khÊrÈdÊhi
saddhiÑ madditaÑ bhattameva sandhÈya “yÈguÑ gaÓhathÈ”ti vutte
pavÈraÓÈ hoti, evamidhÈpi missakabhattameva sandhÈya “missakaÑ
gaÓhathÈ”ti vutte bhattaÑ appaÑ vÈ hotu bahu vÈ, pavÈraÓÈ eva siyÈ. TasmÈ
“missakan”ti bhattamissake ruÄhaÑ vÈ hotu sandhÈyabhÈsitaÑ vÈ,
ubhayatthÈpi pubbenÈparaÑ na sametÊti kimettha kÈraÓacintÈya, Êdisesu
pana ÔhÈnesu aÔÔhakathÈpamÈÓeneva gantabbanti ayaÑ amhÈkaÑ khanti.
“VisuÑ katvÈ detÊti bhattassa upari ÔhitaÑ rasÈdiÑ visuÑ gahetvÈ
detÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Kenaci pana “yathÈ bhattasitthaÑ na
patati, tathÈ gÈÄhaÑ hatthena pÊÄetvÈ parissÈvetvÈ detÊ”ti vuttaÑ. TathÈpi1
kÈraÓaÑ na dissati. YathÈ hi bhattamissakaÑ yÈguÑ ÈharitvÈ “yÈguÑ
gaÓhathÈ”ti vatvÈ yÈgumissakaÑ bhattampi dentaÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈ
na hoti, evamidhÈpi bahukhÊrarasÈdÊsu bhattesu “khÊraÑ gaÓhathÈ”ti-ÈdÊni
vatvÈ khÊrÈdÊni vÈ detu khÊrÈdimissakabhattaÑ vÈ, ubhayathÈpi pavÈraÓÈya
na bhavitabbaÑ, tasmÈ “visuÑ katvÈ detÊ”ti tenÈkÈrena dentaÑ sandhÈya
vuttaÑ, na pana bhattamissakaÑ katvÈ diyyamÈnaÑ paÔikkhipato pavÈraÓÈ
hotÊti dassanatthanti gahetabbaÑ. Yadi pana bhattamissakaÑ katvÈ
diyyamÈne pavÈraÓÈ hotÊti adhippÈyena aÔÔhakathÈyaÑ “visuÑ katvÈ detÊ”ti
vuttaÑ, evaÑ sati aÔÔhakathÈyevettha pamÈÓanti gahetabbaÑ, na pana
kÈraÓantaraÑ gavesitabbaÑ.
Sace ukkuÔikaÑ nisinno pÈde amuÒcitvÈpi bh|miyaÑ nisÊdati,
iriyÈpathaÑ vikopento nÈma hotÊti ukkuÔikÈsanaÑ avikopetvÈva sukhena
nisÊdituÑ “tassa pana heÔÔhÈ -pa- nisÊdanakaÑ dÈtabban”ti vuttaÑ. “ŒsanaÑ
acÈletvÈti pÊÔhe phuÔÔhokÈsato ÈnisadamaÑsaÑ amocetvÈ, anuÔÔhahitvÈti
vuttaÑ hoti, adinnÈdÈne viya ÔhÈnÈcÈvanaÑ na gahetabban”ti tÊsupi
gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. TatthÈpi (SyÈ)
64 VinayapiÔaka
Akappiyakatanti ettha akappiyakatasseva anatirittabhÈvato kappiyaÑ

akÈrÈpetvÈ tasmiÑ patte pakkhittam|laphalÈdiyeva atirittaÑ na hoti, sesaÑ
pana pattapariyÈpannaÑ atirittameva hoti, paribhuÒjituÑ vaÔÔati. TaÑ pana
m|laphalÈdiÑ paribhuÒjitukÈmena tato nÊharitvÈ kappiyaÑ kÈrÈpetvÈ
aÒÒasmiÑ bhÈjane ÔhapetvÈ atirittaÑ kÈrÈpetvÈ bhuÒjitabbaÑ.
So puna kÈtuÑ na labhatÊti tasmiÑyeva bhÈjane kariyamÈnaÑ

paÔhamaÑ katena saddhiÑ kataÑ hotÊti puna soyeva kÈtuÑ na labhati, aÒÒo
labhati. AÒÒasmiÑ pana bhÈjane tena vÈ aÒÒena vÈ kÈtuÑ vaÔÔati. TenÈha
“yena akataÑ, tena kÈtabbaÑ. YaÒca akataÑ, taÑ kÈtabban”ti. TenapÊti
ettha pi-saddo na kevalaÑ aÒÒena vÈti imamatthaÑ dÊpeti. EvaÑ katanti
aÒÒasmiÑ bhÈjane kataÑ. PesetvÈti anupasampannassa hatthe pesetvÈ.
Imassa vinayakammabhÈvato “anupasampannassa hatthe ÔhitaÑ na
kÈretabban”ti vuttaÑ.
Sace pana ÈmisasaÑsaÔÔhÈnÊti ettha sace mukhagatenapi anatirittena

Èmisena saÑsaÔÔhÈni honti, pÈcittiyamevÈti veditabbaÑ. TasmÈ pavÈritena
bhojanaÑ atirittaÑ kÈrÈpetvÈ bhuÒjantenapi yathÈ akatena missaÑ na hoti,
evaÑ mukhaÒca hatthaÒca suddhaÑ katvÈ bhuÒjitabbaÑ. KiÒcÈpi
appavÈritassa purebhattaÑ yÈmakÈlikÈdÊni ÈhÈratthÈya paribhuÒjatopi
anÈpatti, pavÈritassa pana pavÈraÓam|lakaÑ dukkaÔaÑ hotiyevÈti
“yÈmakÈlikaÑ -pa- ajjhohÈre Èpatti dukkaÔassÈ”ti pÈÄiyaÑ vuttaÑ.
241. KÈyena bhuÒjanato vÈcÈya ÈÓÈpetvÈ atirittaÑ akÈrÈpanato ca

ÈpajjatÊti “kÈyavÈcato”ti vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. PavÈritabhÈvo,
Èmisassa anatirittatÈ, kÈle ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
PaÔhamapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
6. DutiyapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ
243. ChaÔÔhe sÈdhÈraÓamevÈti “handa bhikkhu khÈda vÈ”ti-ÈdinÈ
vuttapavÈraÓÈya sÈdhÈraÓaÑ. “BhuttasmiÑ pÈcittiyan”ti mÈtikÈyaÑ vuttattÈ
bhojana pariyosÈne Èpatti, na ajjhohÈre ajjhohÈre. AbhihaÔÔhuÑ pavÈreti,
Èpatti pÈcittiyassÈti idaÒca bhojanapariyosÈnaÑyeva sandhÈya vuttanti
veditabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva. PavÈritatÈ, pavÈritasaÒÒitÈ,
ÈsÈdanÈpekkhatÈ, anatirittena abhihaÔÔhuÑ pavÈraÓÈ, bhojanapariyosÈnanti
DutiyapavÈraÓÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. VikÈlabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
247. Sattame aggasamajjoti uttamaÑ naccaÑ. TaÑ kira
pabbatamatthake ÔhatvÈ ekaÑ devataÑ uddissa karonti. NaÔÈnaÑ nÈÔakÈni
naÔanÈÔakÈni, sÊtÈharaÓÈdÊni. ApaÒÒatte sikkhÈpadeti
|navÊsativassasikkhÈpade apaÒÒatte. AdaÑs|ti “vihÈraÑ netvÈ
khÈdissathÈ”ti adaÑsu.
248-249. M|lakam|lÈdÊni upadesatoyeva veditabbÈni. Na hi tÈni

pariyÈyantarena vuccamÈnÈnipi sakkÈ viÒÒÈtuÑ. PariyÈyantarepi hi
vuccamÈne taÑ taÑ nÈma ajÈnantÈnaÑ sammohoyeva siyÈ, tasmÈ tattha na
kiÒci vakkhÈma. KhÈdanÊyatthanti khÈdanÊyena kattabbakiccaÑ. Neva
pharantÊti na nipphÈdenti. Tesu tesu janapades|ti ettha “ekasmiÑ janapade
ÈhÈrakiccaÑ sÈdhentaÑ sesajanapadesupi na kappatÊ”ti vadanti.
Rukkhavalli-ÈdÊnanti heÔÔhÈ vuttameva sampiÓÉetvÈ vuttaÑ.
AntopathavÊgatoti sÈlakalyÈÓÊkhandhaÑ sandhÈya vuttaÑ. SabbakappiyÈnÊti
m|lakhandhatacapattÈdivasena sabbaso kappiyÈni. Tesampi nÈmavasena na
sakkÈ pariyantaÑ dassetunti sambandho. AcchivÈdÊnaÑ aparipakkÈneva
phalÈni yÈvajÊvikÈnÊti dassetuÑ “aparipakkÈnÊ”ti vuttaÑ.
HarÊtakÈdÊnaÑ aÔÔhÊnÊti ettha miÒjaÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitakapÈlÈni
yÈvajÊvikÈnÊti ÈcariyÈ. MiÒjampi yÈvajÊvikanti eke. Hi~g|ti hi~gurukkhato
paggharitaniyyÈso. Hi~gujatu-Èdayopi hi~guvikatiyo eva. Tattha
66 VinayapiÔaka
hi~gujatu nÈma hi~gurukkhassa daÓÉapattÈni pacitvÈ kataniyyÈso,

hi~gusipÈÔikaÑ nÈma hi~gupattÈni pacitvÈ kataniyyÈso. “AÒÒena missetvÈ
kato”tipi vadanti. Takanti aggakoÔiyÈ nikkhantasileso. Takapattinti pattato
nikkhantasileso. TakapaÓÓinti palÈse bhajjitvÈ katasileso. “DaÓÉato
nikkhantasileso”tipi vadanti. Sesamettha uttÈnameva. VikÈlatÈ, yÈvakÈlikatÈ,
ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
VikÈlabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. SannidhikÈrakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
252-3. AÔÔhame tÈdisanti as|pabyaÒjanaÑ. YaÑkiÒci yÈvakÈlikaÑ vÈ
yÈmakÈlikaÑ vÈti ettha “yÈmakÈlikan”ti iminÈ na kevalaÑ yÈvakÈlike eva
sannidhipaccayÈ pÈcittiyaÑ, atha kho yÈmakÈlikepÊti dasseti. Nanu ca
yÈmakÈlikaÑ neva khÈdanÊyesu antogadhaÑ, na bhojanÊyesu. Teneva
padabhÈjanÊye “khÈdanÊyaÑ nÈma paÒca bhojanÈni yÈmakÈlikaÑ
sattÈhakÈlikaÑ yÈvajÊvikaÑ ÔhapetvÈ avasesaÑ khÈdanÊyaÑ nÈma.
BhojanÊyaÑ nÈma paÒca bhojanÈnÊ”ti vuttaÑ, “yo pana bhikkhu
sannidhikÈrakaÑ khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ khÈdeyya vÈ bhuÒjeyya vÈ,
pÈcittiyan”ti ca vuttaÑ, tasmÈ yÈmakÈlike pÈcittiyena bhavitabbanti kathaÑ
viÒÒÈyatÊti? Vuccate–padabhÈjane khÈdanÊya-saddassa atthadassanatthaÑ
“yÈmakÈlikaÑ ÔhapetvÈ”ti vuttaÑ, na pana sannidhipaccayÈ
anÈpattidassanatthaÑ. KhÈditabbaÒhi yaÑkiÒci khÈdanÊyanti adhippetaÑ, na
ca yÈmakÈlikesu kiÒci khÈditabbaÑ atthi pÈtabyabhÈvato. TasmÈ kiÒcÈpi
yÈmakÈlikaÑ khÈdanÊyabhojanÊyehi na sa~gahitaÑ, tathÈpi anÈpattiÑ
dassentena “anÈpatti yÈmakÈlikaÑ yÈme nidahitvÈ bhuÒjatÊ”ti vacanato
yÈmÈtikkame sannidhipaccayÈ pÈcittiyena bhavitabbanti viÒÒÈyati.
“YÈmakÈlikena bhikkhave sattÈhakÈlikaÑ yÈvajÊvikaÑ tadahupaÔiggahitaÑ
yÈme kappati, yÈmÈtikkante na kappatÊ”ti1
______________________________________________________________
iminÈpi cÈyamattho siddho. Teneva bhagavato adhippÈyaÒÒ|hi

aÔÔhakathÈcariyehi yÈmakÈlike pÈcittiyameva vuttaÑ.
PaÔiggahaÓeti gahaÓameva sandhÈya vuttaÑ. PaÔiggahitameva hi taÑ,
puna paÔiggahaÓakiccaÑ natthi. Teneva “ajjhoharitukÈmatÈya gaÓhantassa
paÔiggahaÓe”ti vuttaÑ. MÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 pana “ajjhoharissÈmÊti
gaÓhantassa paÔiggahaÓe” icceva vuttaÑ. Yanti yaÑ pattaÑ. SandissatÊti
yÈguyÈ upari sandissati. TelavaÓÓe patte satipi nisnehabhÈve a~guliyÈ
ghaÑsantassa vaÓÓavaseneva lekhÈ paÒÒÈyati, tasmÈ tattha anÈpattÊti
dassanatthaÑ “sÈ abbohÈrikÈ”ti vuttaÑ. SayaÑ paÔiggahetvÈ
apariccattameva hi dutiyadivase na vaÔÔatÊti ettha paÔiggahaÓe
anapekkhavissajjanena anupasampannassa nirapekkhadÈnena vÈ
vijahitapaÔiggahaÓaÑ pariccattameva hotÊti “apariccattan”ti iminÈ
ubhayathÈpi avijahitapaÔiggahaÓameva vuttaÑ. TasmÈ yaÑ parassa
pariccajitvÈ adinnampi sace paÔiggahaÓe nirapekkhavissajjanena
vijahitapaÔiggahaÓaÑ hoti, tampi dutiyadivase vaÔÔatÊti veditabbaÑ.
Yadi evaÑ “patto duddhoto hotÊ”ti-ÈdÊsu kasmÈ Èpatti vuttÈti?
“PaÔiggahaÓaÑ avissajjetvÈva sayaÑ vÈ aÒÒena vÈ tucchaÑ katvÈ na sammÈ
dhovitvÈ niÔÔhÈpite patte laggampi avijahitapaÔiggahaÓameva hotÊti tattha
ÈpattÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “sÈmaÓerÈnaÑ pariccajantÊti
imasmiÑ adhikÈre ÔhatvÈ ‘apariccattamevÈ’ti vuttattÈ anupasampanassa
pariccattameva vaÔÔati, apariccattaÑ na vaÔÔatÊti ÈpannaÑ, tasmÈ
nirÈlayabhÈvena paÔiggahaÓe vijahitepi anupasampannassa apariccattaÑ na
vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ yuttaÑ viya na dissati. Yadaggena hi paÔiggahaÓaÑ
vijahati, tadaggena sannidhimpi na karoti vijahitapaÔiggahaÓassa
appaÔiggahitasadisattÈ. PaÔiggahetvÈ nidahiteyeva ca sannidhipaccayÈ Èpatti
vuttÈ. “PaÔiggahetvÈ ekarattaÑ vÊtinÈmitassetaÑ adhivacanan”ti hi vuttaÑ.
PÈÄiyaÑ “sattÈhakÈlikaÑ yÈvajÊvikaÑ ÈhÈratthÈya paÔiggaÓhÈti, Èpatti
dukkaÔassÈ”ti-ÈdinÈ sannihitesu sattÈhakÈlikayÈvajÊvikesu purebhattampi
ÈhÈratthÈya ajjhoharaÓepi dukkaÔassa
______________________________________________________________
68 VinayapiÔaka
vuttattÈ yÈmakÈlikepi ÈhÈratthÈya ajjhoharaÓe visuÑ dukkaÔenapi

bhavitabbanti Èha “ÈhÈratthÈya ajjhoharato dukkaÔena saddhiÑ
pÈcittiyan”ti. Pakati-Èmiseti odanÈdikappiyÈmise. YÈmakÈlikaÑ sati
paccaye sÈmisena mukhena ajjhoharato dveti hiyyo
paÔiggahitayÈmakÈlikaÑ ajja purebhattaÑ sÈmisena mukhena bhuÒjato
sannihitayÈmakÈlikapaccayÈ ekaÑ pÈcittiyaÑ, sannihitena saÑsaÔÔha-
ÈmisapaccayÈ ekanti dve pÈcittiyÈni. VikappadvayepÊti sÈmisena
nirÈmisenÈti vuttavidhÈnadvaye. DukkaÔaÑ vaÉÉhatÊti ÈhÈratthÈya
ajjhoharaÓapaccayÈ dukkaÔaÑ vaÉÉhati. ThullaccayaÒca dukkaÔaÒca
vaÉÉhatÊti manussamaÑse thullaccayaÑ, sesa-akappiyamaÑ sesu dukkaÔaÑ
vaÉÉhati.
255. PaÔiggahaÓapaccayÈ tÈva dukkaÔanti ettha sannihitattÈ

purebhattampi dukkaÔameva. Sati paccaye pana sannihitampi sattÈhakÈlikaÑ
yÈvajÊvikaÑ bhesajjatthÈya gaÓhantassa paribhuÒjantassa ca anÈpattiyeva.
Sesamettha uttÈnameva. YÈvakÈlikayÈmakÈlikatÈ, sannidhibhÈvo, tassa
ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
SannidhikÈrakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. PaÓÊtabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
257-259. Navame paÓÊtasaÑsaÔÔhÈni bhojanÈni paÓÊtabhojanÈni. YathÈ
hi ÈjaÒÒayutto ratho “ÈjaÒÒaratho”ti vuccati, evamidhÈpi paÓÊtasaÑsaÔÔhÈni
sattadhaÒÒa nibbattÈni bhojanÈni “paÓÊtabhojanÈnÊ”ti vuttÈni. Yehi pana
paÓÊtehi saÑsaÔÔhÈni, tÈni “paÓÊtabhojanÈnÊ”ti vuccanti, tesaÑ
pabhedadassanatthaÑ “seyyathidaÑ, sappi navanÊtan”ti-Èdi pÈÄiyaÑ vuttaÑ.
“YesaÑ maÑsaÑ kappatÊ”ti idaÒca pÈcittiyavatthu paricchedadassanatthaÑ
vuttaÑ, na pana kappiyavatthuparicchedadassanatthaÑ. Na hi
akappiyamaÑsasattÈnaÑ sappi-ÈdÊni na kappanti. EkaÒhi manussavasÈtelaÑ
ÔhapetvÈ sabbesaÑ khÊrasappinavanÊtavasÈtelesu akappiyaÑ nÈma natthi.
Sappibhattanti ettha kiÒcÈpi sappisaÑsaÔÔhaÑ bhattaÑ sappibhattaÑ, sappi
ca bhattaÒca sappibhattantipi viÒÒÈyati, aÔÔhakathÈsu pana “sÈlibhattaÑ viya
sappibhattaÑ nÈma natthÊ”ti kÈraÓaÑ vatvÈ dukkaÔasseva
daÄhataraÑ katvÈ vuttattÈ na sakkÈ aÒÒaÑ vattuÑ. AÔÔhakathÈcariyÈ eva hi

Êdisesu ÔhÈnesu pamÈÓaÑ.
M|lanti kappiyabhaÓÉaÑ sandhÈya vuttaÑ. AnÈpattÊti visa~ketattÈ
sabbÈhiyeva ÈpattÊhi anÈpatti. Keci pana “pÈcittiyeneva anÈpatti vuttÈ,
s|podanaviÒÒattidukkaÔaÑ pana hotiyevÈ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ.
KappiyasappinÈ akappiyasappinÈti ca idaÑ kappiyÈkappiyamaÑsÈnaÑ
vasena vuttaÑ, tasmÈ kappiyamaÑsasappinÈ akappiyamaÑsasappinÈti
evamettha attho gahetabbo. NÈnÈvatthukÈnÊti sappinavanÊtÈdÊnaÑ vasena
vuttaÑ.
261. MahÈnÈmasikkhÈpadena kÈretabboti ettha–

“AgilÈnena bhikkhunÈ catumÈsapaccayapavÈraÓÈ sÈditabbÈ aÒÒatra
punapavÈraÓÈya aÒÒatra niccapavÈraÓÈya, tato ce uttari sÈdiyeyya,
pÈcittiyan”ti1–
idaÑ mahÈnÈmasikkhÈpadaÑ nÈma. IminÈ ca sikkhÈpadena saÑghavasena
gilÈnapaccayapavÈraÓÈya pavÈritaÔÔhÈne sace tattha rattÊhi vÈ bhesajjehi vÈ
paricchedo kato hoti, ettakÈyeva rattiyo ettakÈni vÈ bhesajjÈni
viÒÒÈpetabbÈnÊti. Atha tato rattipariyantato vÈ bhesajjapariyantato vÈ uttari
na bhesajjakaraÓÊyena vÈ bhesajjaÑ aÒÒabhesajjakaraÓÊyena vÈ aÒÒaÑ
bhesajjaÑ viÒÒÈpentassa pÈcittiyaÑ vuttaÑ. TasmÈ agilÈno gilÈnasaÒÒÊ
hutvÈ paÒca bhesajjÈni viÒÒÈpento na bhesajjakaraÓÊyena bhesajjaÑ
viÒÒÈpento nÈma hotÊti “mahÈnÈmasikkhÈpadena kÈretabbo”ti vuttaÑ. EtÈni
pÈÔidesanÊyavatth|nÊti pÈÄiyaÑ Ègatasappi-ÈdÊni sandhÈya vuttaÑ. PÈÄiyaÑ
anÈgatÈni pana akappiyasappi-ÈdÊni bhikkhunÊnampi dukkaÔavatth|nÊti
veditabbaÑ. S|podanaviÒÒattiyanti bhikkh|naÑ pÈcittiyavatth|ni
bhikkhunÊnaÑ pÈÔisesanÊyavatth|ni ca ÔhapetvÈ avasesaviÒÒattiÑ sandhÈya
vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. PaÓÊtabhojanatÈ, agilÈnatÈ, akataviÒÒattiyÈ
paÔilÈbho, ajjhoharaÓanti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
PaÓÊtabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
70 VinayapiÔaka
10. DantaponasikkhÈpadavaÓÓanÈ
263. Dasame ayyavosÈÔitakÈnÊti pitupiÓÉassetaÑ adhivacanaÑ.
UmmÈreti susÈne katagehassa attano gehassa vÈ ummÈre. Ghanabaddhoti
ghanamaÑsena sambaddho, kathinasaÑhatasarÊroti vuttaÑ hoti.
264. MukhadvÈranti galanÈÄikaÑ. ŒhÈranti ajjhoharitabbaÑ yaÑkiÒci

yÈvakÈlikÈdiÑ. ŒhareyyÈti mukhadvÈraÑ paveseyya. Mukhena vÈ
paviÔÔhaÑ hotu nÈsikÈya vÈ, galena ajjhoharaÓÊyattÈ sabbampi taÑ
mukhadvÈraÑ pavesitameva hoti. YasmÈ pana te bhikkh| anÈhÈrepi udake
ÈhÈrasaÒÒÈya dantapone ca mukhadvÈraÑ ÈhaÔaÑ idanti saÒÒÈya
kukkuccÈyiÑsu, tasmÈ vuttaÑ “te bhikkh| adinnaÑ -pa- sammÈ atthaÑ
asallakkhetvÈ kukkuccÈyiÑs|”ti. UdakaÒhi yathÈsukhaÑ pÈtuÑ
dantakaÔÔhaÒca dantaponaparibhogena paribhuÒjituÑ vaÔÔati, tassa pana
rasaÑ gilituÑ na vaÔÔati. Sacepi dantakaÔÔharaso ajÈnantassa anto pavisati,
pÈcittiyameva. Anajjhoharantena pana dantakaÔÔhaÑ vÈ hotu aÒÒaÑ vÈ,
kiÒci mukhe pakkhipituÑ vaÔÔati.
265. Akallakoti gilÈno sahatthÈ paribhuÒjituÑ asakkonto mukhena

paÔiggaÓhÈti. UccÈraÓamattanti ukkhipanamattaÑ. EkadesenapÊti a~guliyÈpi
phuÔÔhamattena. TaÑ ce paÔiggaÓhÈti, sabbaÑ paÔiggahitamevÈti veÓukoÔiyÈ
bandhitvÈ ÔhapitattÈ. Sacepi bh|miyaÑ Ôhitameva ghaÔaÑ dÈyakena
hatthapÈse ÔhatvÈ ghaÔaÑ dassÈmÊti dinnaveÓukoÔiggahaÓavasena
paÔiggaÓhÈti, ubhayakoÔibaddhaÑ sabbampi paÔiggahitameva hoti.
Bhikkhussa atthÈya apÊÄetvÈ pakatiyÈ pÊÄiyamÈna-ucchurasaÑ sandhÈya
“gaÓhathÈ”ti vuttattÈ “abhihÈro na paÒÒÈyatÊ”ti vuttaÑ. HatthapÈse Ôhitassa
pana bhikkhussa atthÈya pÊÄiyamÈnÈ ucchuto paggharantaÑ rasaÑ gaÓhituÑ
vaÔÔati, doÓikÈya sayaÑ paggharantaÑ ucchurasaÑ majjhe ÈvaritvÈ ÈvaritvÈ
vissajjitampi gaÓhituÑ vaÔÔati. Katthaci aÔÔhakathÈsu.
AsaÑhÈrimeti thÈmamajjhimena purisena asaÑhÈriye.
“TintiÓikÈdipaÓÓes|”ti vacanato sÈkhÈsu paÔiggahaÓaÑ ruhatÊti daÔÔhabbaÑ.
PuÒchitvÈ paÔiggahetvÈti ettha “puÒchite paÔiggahaÓakiccaÑ natthi, tasmÈ
puÒchitvÈ
gahetvÈti evamattho gahetabbo”ti vadanti. PuÒchitvÈ paÔiggahetvÈ vÈti

evamettha attho daÔÔhabbo. Patte patitarajanacuÓÓaÒhi
abbhantaraparibhogatthÈya aparihaÔabhÈvato paÔiggahetvÈ paribhuÒjituÑ
vaÔÔati. PubbÈbhogassa anur|pena “anupasampannassa datvÈ -pa- vaÔÔatÊ”ti
vuttaÑ. YasmÈ pana taÑ “aÒÒassa dassÈmÊ”ti cittuppÈdamattena
parasantakaÑ nÈma na hoti, tasmÈ tassa adatvÈpi paÔiggahetvÈ
paribhuÒjituÑ vaÔÔati.
Bhikkhussa detÊti aÒÒassa bhikkhussa deti. KaÒjikanti khÊrarasÈdiÑ
yaÑkiÒci dravaÑ sandhÈya vuttaÑ. Hatthato mocetvÈ puna gaÓhÈti,
uggahitakaÑ hotÊti Èha “hatthato amocentenevÈ”ti. ŒlulentÈnanti
ÈlolentÈnaÑ, ayameva vÈ pÈÔho. ŒharitvÈ bh|miyaÑ ÔhapitattÈ abhihÈro
natthÊti Èha “patto paÔiggahetabbo”ti. PaÔhamataraÑ uÄu~kato thevÈ patte
patantÊti ettha “yathÈ paÔhamataraÑ patitatheve doso natthi, tathÈ ÈkiritvÈ
apanentÈnaÑ pacchÈ patitathevepi abhihaÔattÈ nevatthi doso”ti vadanti. Caru
kenÈti khuddakabhÈjanena. MukhavaÔÔiyÈpi gahetuÑ vaÔÔatÊti mukhavaÔÔiÑ
ukkhipitvÈ hatthe phusÈpite gaÓhituÑ vaÔÔati. KecÊti abhayagirivÈsino. Esa
nayoti kÈyapaÔibaddhapaÔibaddhampi kÈyapaÔibaddhamevÈti ayaÑ nayo.
TathÈ ca tattha kÈyapaÔibaddhe taÑpaÔibaddhe ca thullaccayameva vuttaÑ.
TenÈti yassa bhikkhuno santikaÑ gataÑ, tena. TasmÈti yasmÈ
m|laÔÔhasseva paribhogo anuÒÒÈto, tasmÈ. TaÑ divasaÑ hatthena gahetvÈ
dutiyadivase paÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa uggahitakapaÔiggahitaÑ hotÊti
Èha “anÈmasitvÈ”ti. AppaÔiggahitattÈ “sannidhipaccayÈ anÈpattÊ”ti vuttaÑ.
AppaÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa adinnamukha dvÈrÈpatti hotÊti Èha
“paÔiggahetvÈ pana paribhuÒjitabban”ti. “TaÑ divasaÑ -pana tato paran”ti
vacanato taÑ divasaÑ hatthena gahetvÈ vÈ aggahetvÈ vÈ ÔhapitaÑ
dutiyadivase appaÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa adinnamukhadvÈrÈpatti hoti,
hatthena gahetvÈ ÔhapitaÑ dutiyadivase paÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa pana
uggahitakapaÔiggahitaÑ hoti. AppaÔiggahitameva hi hatthena gahetvÈ
ÔhapitaÑ. “SÈmaÑ gahetvÈ paribhuÒjitun”ti hi vacanato appaÔiggahitasseva
tasmiÑ divase paribhogo anuÒÒÈto. TasmÈ yaÑ vuttaÑ gaÓÔhipade “taÑ
diyyamÈnaÑ patatÊti ettha yathÈ gaÓabhojanÈdÊsu
72 VinayapiÔaka
gilÈnÈdÊnaÑ kukkuccÈyantÈnaÑ gaÓabhojanaÑ anuÒÒÈtaÑ, evamidhÈpi

bhagavatÈ paÔiggahitameva kukkuccavinodanatthaÑ anuÒÒÈtan”ti, taÑ na
gahetabbaÑ. “TaÑ diyyamÈnaÑ patatÊ”ti avisesena vuttattÈ cat|supi
kÈlikesu ayaÑ nayo veditabbo.
SatthakenÈti paÔiggahitasatthakena. KasmÈ panettha uggahitapaccayÈ
sannidhipaccayÈ vÈ doso na siyÈti Èha “na hi taÑ paribhogatthÈya
pariharantÊ”ti. IminÈva bÈhiraparibhogatthaÑ sÈmaÑ gahetvÈ
anupasampannena dinnaÑ vÈ gahetvÈ pariharituÑ vaÔÔatÊti dÊpeti. TasmÈ
pattasammakkhanÈdi-atthaÑ sÈmaÑ gahetvÈ parihaÔatelÈdiÑ sace
paribhuÒjitukÈmo hoti, paÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa anÈpatti.
AbbhantaraparibhogatthaÑ pana sÈmaÑ gahitaÑ paÔiggahetvÈ
paribhuÒjantassa uggahitakapaÔiggahitaÑ hoti, appaÔiggahetvÈ
paribhuÒjantassa adinnamukhadvÈrÈpatti hoti, abbhantaraparibhogatthameva
anupasampannena dinnaÑ gahetvÈ pariharantassa si~gÊloÓakappo viya
sannidhipaccayÈ Èpatti hoti. Keci pana “thÈmamajjhimassa purisassa
uccÈraÓamattaÑ hotÊti-ÈdinÈ vuttapaÒca~gasampattiyÈ paÔiggahaÓassa
ruhanato bÈhiraparibhogatthampi sace anupasampannena dinnaÑ gaÓhÈti,
paÔiggahitamevÈ”ti vadanti. EvaÑ sati idha bÈhiraparibhogatthaÑ
anupasampannena dinnaÑ gahetvÈ pariharantassa sannidhipaccayÈ Èpatti
vattabbÈ siyÈ, “na hi taÑ paribhogatthÈya pariharantÊ”ti ca na vattabbaÑ,
tasmÈ bÈhiraparibhogatthaÑ gahitaÑ paÔiggahitaÑ nÈma na hotÊti
veditabbaÑ. Yadi evaÑ paÒcasu paÔiggahaÓa~gesu “paribhogatthÈyÈ”ti
visesanaÑ vattabbanti? Na vattabbaÑ. PaÔiggahaÓaÒhi paribhogatthameva
hotÊti “paribhogatthÈyÈ”ti visuÑ avatvÈ “taÒce bhikkhu kÈyena vÈ
kÈyapaÔibaddhena vÈ paÔiggaÓhÈtÊ”ti ettakameva vuttaÑ. Apare pana “satipi
paÔiggahaÓe ‘na hi taÑ paribhogatthÈya pariharantÊ’ti idha aparibhogatthÈya
pariharaÓe anÈpatti vuttÈ”ti vadanti. UdukkhalamusalÈni khiyyantÊti ettha
udukkhalamusalÈnaÑ khayena pisitakoÔÔitabhesajjesu sace ÈgantukavaÓÓo
paÒÒÈyati, na vaÔÔati.
SuddhaÑ udakaÑ hotÊti rukkhasÈkhÈdÊhi gaÄitvÈ patana-udakaÑ
sandhÈya vuttaÑ. Patto vÈssa paÔiggahetabboti etthÈpi pattagataÑ chupitvÈ
dentassa
hatthalaggena Èmisena dosÈbhÈvatthaÑ pattapaÔiggahaÓanti

abbhantaraparibhogatthameva paÔiggahaÓaÑ veditabbaÑ. YaÑ sÈmaÓerassa
patte patati -pa- paÔiggahaÓaÑ na vijahatÊti ettha punappunaÑ gaÓhantassa
attano patte pakkhittameva “attano santakan”ti sanniÔÔhÈnakaraÓato
hatthagataÑ paÔiggahaÓaÑ na vijahati, paricchinditvÈ dinnaÑ pana
gaÓhantassa gahaÓasamayeyeva “attano santakan”ti sanniÔÔhÈnassa katattÈ
hatthagataÑ paÔiggahaÓaÑ vijahati. KesaÒci atthÈya odanaÑ pakkhipatÊti
ettha anupasampannassa atthÈya pakkhipantepi “ÈgantvÈ gaÓhissatÊ”ti
sayameva pakkhipitvÈ Ôhapanato paÔiggahaÓaÑ na vijahati,
anupasampannassa hatthe pakkhittaÑ pana anupasampanneneva ÔhapitaÑ
nÈma hotÊti paÔiggahaÓaÑ vijahati pariccattabhÈvato. Tena vuttaÑ
“sÈmaÓera -pa- pariccattattÈ”ti.
PaÔiggahaÓ|pagaÑ bhÈraÑ nÈma thÈmamajjhimassa purisassa
ukkhepÈrahaÑ. KiÒcÈpi avissajjetvÈva aÒÒena hatthena pidahantassa doso
natthi, tathÈpi na pidahitabbanti aÔÔhakathÈpamÈÓeneva gahetabbaÑ.
MacchikavÈraÓatthanti ettha “sacepi sÈkhÈya laggarajaÑ patte patati,
sukhena paribhuÒjituÑ sakkÈti sÈkhÈya paÔiggahitattÈ
abbhantaraparibhogatthamevidha paÔiggahaÓanti m|lapaÔiggahaÓameva
vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Apare pana “macchikavÈraÓatthanti ettha vacanamattaÑ
gahetvÈ bÈhiraparibhogatthaÑ gahitan”ti vadanti. Tasmimpi asatÊti cÈÔiyÈ vÈ
kuÓÉake vÈ asati. AnupasampannaÑ gÈhÈpetvÈti taÑyeva
ajjhoharaÓÊyabhaÓÉaÑ anupasampannena gÈhÈpetvÈ. Therassa pattaÑ
anutherassÈti therassa pattaÑ attanÈ gahetvÈ anutherassa deti. TuyhaÑ
yÈguÑ mayhaÑ dehÊti ettha evaÑ vatvÈ sÈmaÓerassa pattaÑ gahetvÈ
attanopi pattaÑ tassa deti. Ettha panÈti paÓÉito sÈmaÓeroti-
ÈdipattaparivattanakathÈya. KÈraÓaÑ upaparikkhitabbanti yathÈ mÈtu-
ÈdÊnaÑ telÈdÊni haranto tathÈr|pe kicce anupasampannena aparivattetvÈva
paribhuÒjituÑ labhati, evamidha pattaparivattanaÑ akatvÈ paribhuÒjituÑ na
labhatÊti ettha kÈraÓaÑ vÊmaÑsitabbanti attho.
Ettha pana1 “sÈmaÓerehi gahitataÓÉulesu parikkhÊÓesu avassaÑ
amhÈkaÑ sÈmaÓerÈ sa~gahaÑ karontÊti vitakkuppatti sambhavati, tasmÈ taÑ
parivattetvÈva paribhuÒjitabbaÑ. MÈtÈpit|naÑ atthÈya pana chÈyatthÈya vÈ
______________________________________________________________
1. Keci panettha (SyÈ)
74 VinayapiÔaka
gahaÓe paribhogÈsÈ natthi, tasmÈ taÑ vaÔÔatÊ”ti kÈraÓaÑ vadanti. Teneva

Ècariyabuddhadattattherenapi vuttaÑ–
“MÈtÈpit|namatthÈya, telÈdiharatopi ca.

SÈkhaÑ chÈyÈdi-atthÈya, imesaÑ na visesati1.
TasmÈ hissa visesassa, cintetabbaÑ tu kÈraÓaÑ.

Tassa sÈlayabhÈvaÑ tu, visesaÑ takkayÈma tan”ti2.
Idamevettha yuttataraÑ avassaÑ tathÈvidhavitakkuppattiyÈ sambhavato.

Na sakkÈ hi ettha vitakkaÑ sodhetunti. MÈtÈdÊnaÑ atthÈya haraÓe pana
nÈvassaÑ tathÈ vidhavitakkuppattÊti sakkÈ vitakkaÑ sodhetuÑ. Yattha hi
vitakkaÑ sodhetuÑ sakkÈ, tattha nevatthi doso. Teneva vakkhati sace pana
sakkoti vitakkaÑ sodhetuÑ, tato laddhaÑ khÈditumpi vaÔÔatÊ”ti.
NiccÈletuÑ na sakkotÊti niccÈletvÈ sakkharÈ apanetuÑ na sakkoti.

ŒdhÈrake patto Ôhapito hotÊti paÔiggahetabbapattaÑ sandhÈya vuttaÑ.
CÈletÊti vinÈ kÈraÓaÑ cÈleti. Satipi kÈraÓe bhikkh|naÑ paribhogÈrahaÑ
cÈletuÑ na vaÔÔati. KiÒcÈpi “anujÈnÈmi bhikkhave amanussikÈbÈdhe
ÈmakamaÑsaÑ Èmakalohitan”ti3 tÈdise ÈbÈdhe attano atthÈya
ÈmakamaÑsapaÔiggahaÓaÑ anuÒÒÈtaÑ, “ÈmakamaÑsapaÔiggahaÓÈ
paÔivirato hotÊ”ti ca sÈmaÒÒato paÔikkhittaÑ, tathÈpi attano aÒÒassa vÈ
bhikkhuno atthÈya aggahitattÈ “sÊhavighÈsÈdiÑ -pa- vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ.
Sakkoti vitakkaÑ sodhetunti mayhampi detÊti vitakkassa anuppannabhÈvaÑ
sallakkhetuÑ sakkoti, sÈmaÓerassa dassÈmÊti suddhacittena mayÈ gahitanti
vÈ sallakkhetuÑ sakkoti.
Sace pana m|lepi paÔiggahitaÑ hotÊti ettha “gahetvÈ gate mayhampi

dadeyyunti saÒÒÈya sace paÔiggahitaÑ hotÊ”ti vadanti. KoÔÔhÈse karotÊti
bhikkhusÈmaÓerÈ ca attano attano abhirucitaÑ koÔÔhÈsaÑ gaÓhant|ti
sabbesaÑ samake koÔÔhÈse karoti.
______________________________________________________________
1. Imassa na visesatÈ (SyÈ) 2. TakkayÈmahanti (SyÈ) 3. Vi 3. 294 piÔÔhe.
gahitÈvasesanti sÈmaÓerehi gahitakoÔÔhÈsato avasesaÑ. GaÓhitvÈti “mayhaÑ

idaÑ gaÓhissÈmÊ”ti gahetvÈ. Idha gahitÈvasesaÑ nÈma tena gaÓhitvÈ puna
ÔhapitaÑ. PaÔiggahetvÈti tadahu paÔiggahetvÈ. Teneva “yÈvakÈlikena
yÈvajÊvikasaÑsagge doso natthÊ”ti vuttaÑ. Sace pana purimadivase
paÔiggahetvÈ ÔhapitÈ hoti, sÈmisena mukhena tassÈ vaÔÔiyÈ dh|maÑ pivituÑ
na vaÔÔati. SamuddodakenÈti appaÔiggahitasamuddodakena. YasmÈ
katakaÔÔhi udakaÑ pasÈdetvÈ visuÑ tiÔÔhati, tasmÈ “abbohÈrikan”ti vuttaÑ.
LaggatÊti mukhe hatthe ca udake sukkhe setavaÓÓaÑ dassentaÑ laggati.
PÈnÊyaÑ gahetvÈti attanoyeva atthÈya gahetvÈ. Sace pana pÊtÈvasesaÑ
tattheva ÈkirissÈmÊti gaÓhÈti, puna paÔiggahaÓakiccaÑ natthi.
VikkhambhetvÈti viy|hitvÈ, apanetvÈti attho.
MahÈbh|tes|ti sarÊranissitesu mahÈbh|tesu. PatatÊti vicchinditvÈ patati.
VicchinditvÈ patitameva hi paÔiggahetabbaÑ, na itaraÑ. AlladÈruÑ
rukkhato chinditvÈpi kÈtuÑ vaÔÔatÊti ettha mattikatthÈya pathaviÑ
khaÓitumpi vaÔÔatÊti veditabbaÑ. SappadaÔÔhakkhaÓeyeva vaÔÔatÊti asati
kappiyakÈrake sÈmaÑ gahetvÈ paribhaÒjituÑ vaÔÔati, aÒÒadÈ paÔiggahÈpetvÈ
paribhuÒjitabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva. AppaÔiggahitatÈ, ananuÒÒÈtatÈ,
dh|mÈdi-abbohÈrikÈbhÈvo, ajjhoharaÓanti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
DantaponasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito bhojanavaggo catuttho.

_____
5. Acelakavagga
1. AcelakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
273. Acelakavaggassa paÔhamasikkhÈpade tesanti titthiyÈnaÑ. TatthÈti
bhÈjane. Itoti pattato. Sace titthiyo vadatÊti “paÔhamameva maÑ sandhÈya
abhiharitvÈ ÔhapitaÑ mayhaÑ santakaÑ hoti, imasmiÑ bhÈjane ÈkirathÈ”ti
vadati, vaÔÔati. Sesamettha uttÈnameva. AÒÒatitthiyatÈ,
76 VinayapiÔaka
ajjhoharaÓÊyatÈ,1 ajjhoharaÓatthÈya sahatthÈ anikkhittabhÈjane dÈnanti imÈni

AcelakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. UyyojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
274. DutiyaÑ uttÈnatthameva. AnÈcÈraÑ ÈcaritukÈmatÈ, tadatthameva
upasampannassa uyyojanÈ, evaÑ uyyojentassa upacÈrÈtikkamoti imÈni
UyyojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. SabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
280. Tatiye piÔÔhasa~ghÈÔoti dvÈrabÈhÈyetaÑ adhivacanaÑ. KhuddakaÑ
nÈma sayanigharaÑ vitthÈrato paÒcahatthappamÈÓaÑ hoti, tassa ca
majjhimaÔÔhÈnaÑ piÔÔhasa~ghÈÔato aÉÉhateyyahatthappamÈÓameva hoti,
tasmÈ tÈdise sayanighare piÔÔhasa~ghÈÔato hatthapÈsaÑ vijahitvÈ nisinno
piÔÔhivaÑsaÑ atikkamitvÈ nisinno nÈma hoti. EvaÑ nisinno ca majjhaÑ
atikkamitvÈ nisinno nÈma hotÊti Èha “iminÈ majjhÈtikkamaÑ dassetÊ”ti.
YathÈ vÈ tathÈ vÈ katassÈti piÔÔhivaÑsaÑ ÈropetvÈ vÈ anÈropetvÈ vÈ katassa.
Sacittakanti anupavisitvÈ nisÊdanacittena sacittakaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
PariyuÔÔhitarÈgajÈyampatikÈnaÑ sannihitatÈ, sayanigharatÈ, dutiyassa
bhikkhuno abhÈvo, anupakhajja nisÊdananti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
SabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
284-289. CatutthapaÒcamesu natthi kiÒci vattabbaÑ.

______________________________________________________________
1. AnanuÒÒÈta-ajjhoharaÓÊyatÈ (SyÈ)
6. CÈrittasikkhÈpadavaÓÓanÈ
298. ChaÔÔhe pakativacanenÈti ettha yaÑ dvÈdasahatthabbhantare
Ôhitena sotuÑ sakkÈ bhaveyya, taÑ pakativacanaÑ nÈma. Œpucchitabboti
“ahaÑ itthannÈmassa gharaÑ gacchÈmÊ”ti vÈ “cÈrittaÑ ÈpajjÈmÊ”ti vÈ
Êdisena vacanena Èpucchitabbo. Sesamettha uttÈnameva. PaÒcannaÑ
bhojanÈnaÑ aÒÒatarena nimantanasÈdiyanaÑ, santaÑ bhikkhuÑ
anÈpucchanÈ, bhattiyagharato aÒÒagharappavesanaÑ,
majjhanhikÈnatikkamo, samayassa vÈ ÈpadÈnaÑ vÈ abhÈvoti imÈni panettha
paÒca a~gÈni.
CÈrittasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. MahÈnÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ
303. Sattame mahÈnÈmo nÈmÈti anuruddhattherassa bhÈtÈ bhagavato
c|Äapitu putto. Suddhodano sakkodano sukkodano dhotodano amitodanoti
ime hi paÒca janÈ bhÈtaro. AmitÈ nÈma devÊ tesaÑ bhaginÊ, tissatthero tassÈ
putto. TathÈgato ca nandatthero ca suddhodanassa puttÈ, mahÈnÈmo ca
anuruddhatthero ca sukkodanassa, Ènandatthero amitodanassa. So bhagavato
kaniÔÔho, mahÈnÈmo mahallakataro sakadÈgÈmÊ ariyasÈvako. Tena vuttaÑ
“mahÈnÈmo nÈma -pa- ariyasÈvako”ti.
305-306. PÈÄiyaÑ ajjaÓhoti ajja ekadivasanti attho, “ajja no”ti vÈ attho

gahetabbo, no amhÈkaÑ. KÈlaÑ ÈharissathÈti sve harissatha. Tato ce uttari
sÈdiyeyyÈti sace tattha rattÊhi vÈ bhesajjehi vÈ paricchedo kato hoti
“ettakÈyeva vÈ rattiyo ettakÈni vÈ bhesajjÈni viÒÒÈpetabbÈnÊ”ti, tato
rattipariyantato vÈ bhesajjapariyantato vÈ uttari viÒÒÈpento sÈdiyeyya.
“Imehi tayÈ bhesajjehi pavÈritamha, amhÈkaÒca iminÈva bhesajjena attho”ti
ÈcikkhitvÈ viÒÒÈpetumpi gilÈnova labhati.
310. YasmÈ saÑghapavÈraÓÈyamevÈyaÑ vidhi, tasmÈ “ye attano

puggalikÈya pavÈraÓÈya pavÈritÈ”ti vuttaÑ. SesaÑ uttÈnameva.
78 VinayapiÔaka
SaÑghapavÈraÓatÈ, bhesajjaviÒÒatti, agilÈnatÈ, pariyantÈtikkamoti imÈni

MahÈnÈmasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. UyyuttasenÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ
311. AÔÔhamaÑ uttÈnatthameva. UyyuttasenÈ, dassanatthÈya gamanaÑ,
anuÒÒÈtokÈsato aÒÒatra dassanaÑ, tathÈr|papaccayassa ÈpadÈya vÈ abhÈvoti
UyyuttasenÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. SenÈvÈsasikkhÈpadavaÓÓanÈ
317. NavamasikkhÈpadampi uttÈnameva. TirattÈtikkamo, senÈya
s|riyassa attha~gamo, gilÈnatÈdÊnaÑ abhÈvoti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
SenÈvÈsasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. UyyodhikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
322. Dasame kati te lakkhÈni laddhÈnÊti tava sarappahÈrassa
lakkhaÓabh|tÈ kittakÈ janÈ tayÈ laddhÈti attho, kittakÈ tayÈ viddhÈti vuttaÑ
hoti. Sesamettha uttÈnameva. UyyodhikÈdidassanatthÈya gamanaÑ,
anuÒÒÈtokÈsato aÒÒatra dassanaÑ, tathÈr|papaccayassa ÈpadÈya vÈ abhÈvoti
UyyodhikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito acelakavaggo paÒcamo.

6. SurÈpÈnavagga
1. SurÈpÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ
326-328. SurÈpÈnavaggassa paÔhamasikkhÈpade vatiyÈti
gÈmaparikkhepavatiyÈ. PÈÄiyaÑ piÔÔhasurÈdÊsu piÔÔhaÑ bhÈjane pakkhipitvÈ
tajjaÑ udakaÑ datvÈ madditvÈ katÈ piÔÔhasurÈ. EvaÑ p|ve odane ca bhÈjane
pakkhipitvÈ tajjaÑ udakaÑ datvÈ madditvÈ katÈ p|vasurÈ odanasurÈti ca
vuccati. “KiÓÓÈ”ti pana tassÈ surÈya bÊjaÑ vuccati. Ye surÈmodakÈtipi
vuccanti, te pakkhipitvÈ katÈ kiÓÓapakkhittÈ. HarÊtakÊsÈsapÈdinÈnÈ
sambhÈrehi saÑyojitÈ sambhÈrasaÑyuttÈ.
MadhukatÈlanÈÄikerÈdipuppharaso ciraparivÈsito pupphÈsavo.
PanasÈdiphalaraso phalÈsavo. MuddikÈraso madhvÈsavo. Ucchuraso
guÄÈsavo. HarÊtakÈmalakakaÔukabhaÓÉÈdinÈnÈsambhÈrÈnaÑ raso
ciraparivÈsito sambhÈrasaÑyutto. BÊjato paÔÔhÈyÈti sambhÈre paÔiyÈdetvÈ
cÈÔiyaÑ pakkhittakÈlato, tÈlanÈÄikerÈdÊnaÑ puppharasassa1 gahita-
abhinavakÈlatoyeva ca paÔÔhÈya.
329. LoÓasovÊrakaÑ suttaÒca anekehi bhesajjehi abhisa~khato

amajjabh|to Èsavaviseso. VÈsaggÈhÈpanatthanti
sugandhibhÈvaggÈhÈpanatthaÑ. AcittakaÑ lokavajjanti ettha yaÑ
vattabbaÑ, taÑ paÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈyaÑ vuttanayena veditabbaÑ.
Sesamettha uttÈnameva. MajjabhÈvo, tassa pÈnaÒcÈti imÈni panettha dve
a~gÈni.
SurÈpÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. A~gulipatodakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
330. Dutiye bhikkhunÊpi anupasampannaÔÔhÈne ÔhitÈti ettha bhikkhupi
bhikkhuniyÈ anupasampannaÔÔhÈne Ôhitoti veditabbo. Sesamettha
uttÈnameva. HasÈdhippÈyatÈ, upasampannassa kÈyena kÈyÈmasananti imÈni
panettha dve a~gÈni.
A~gulipatodakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. RasaÑ (Ka)
80 VinayapiÔaka
3. HasadhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ
335. TatiyaÑ uttÈnatthameva. UparigopphakatÈ, hasÈdhippÈyena
kÊÄananti imÈni panettha dve a~gÈni.
HasadhammasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. AnÈdariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ
344. Catutthe gÈrayho Ècariyuggaho na gahetabboti yasmÈ ucchuraso
sattÈhakÈliko, tassa kasaÔo yÈvajÊviko, dvinnaÑyeva samavÈyo ucchuyaÔÔhi,
tasmÈ vikÈle ucchuyaÔÔhiÑ khÈdituÑ vaÔÔati guÄaharÊtakaÑ viyÈti evamÈdiko
gÈrayhÈcariyavÈdo na gahetabbo. Lokavajje Ècariyuggaho na vaÔÔatÊti
lokavajjasikkhÈpade ÈpattiÔÔhÈne yo ÈcariyavÈdo, so na gahetabbo,
lokavajjaÑ atikkamitvÈ “idaÑ amhÈkaÑ Ècariyuggaho”ti vadantassa uggaho
na vaÔÔatÊti adhippÈyo. SuttÈnulomaÑ nÈma aÔÔhakathÈ. PaveÓiyÈ
ÈgatasamodhÈnaÑ gacchatÊti “paveÓiyÈ Ègato Ècariyuggahova gahetabbo”ti
evaÑ vutte mahÈ-aÔÔhakathÈvÈdeyeva sa~gahaÑ gacchatÊti adhippÈyo.
Sesamettha uttÈnameva. Upasampannassa paÒÒattena vacanaÑ,
anÈdariyakaraÓanti imÈni panettha dve a~gÈni.
AnÈdariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. BhiÑsÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
345. PaÒcamaÑ uttÈnatthameva. UpasampannatÈ, tassa
dassanasavanavisaye bhiÑsÈpetukÈmatÈya vÈyamananti imÈni panettha dve
a~gÈni.
BhiÑsÈpanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
6. JotisikkhÈpadavaÓÓanÈ
350. ChaÔÔhe bhaggÈ nÈma janapadino rÈjakumÈrÈ, tesaÑ nivÈso ekopi
janapado ruÄhÊsaddena “bhaggÈ”ti vuccati. Tena vuttaÑ “bhaggÈti
janapadassa nÈman”ti. SusumÈragireti1 evaÑnÈmake nagare. Tassa kira
nagarassa mÈpanatthaÑ vatthuvijjÈcariyena nagaraÔÔhÈnassa
pariggaÓhanadivase avid|re susumÈro saddamakÈsi giraÑ nicchÈresi. Atha
anantarÈyena nagare mÈpite tameva susumÈragiraÓaÑ subhanimittaÑ katvÈ
susumÈragiraÑtvevassa nÈmaÑ akaÑsu. Keci pana “susumÈrasaÓÔhÈnattÈ
susumÈro nÈma eko giri, so tassa nagarassa samÊpe, tasmÈ taÑ susumÈragiri
etassa atthÊti ‘susumÈragirÊ’ti vuccatÊ”ti vadanti. TathÈ vÈ hotu aÒÒathÈ vÈ,
nÈmametaÑ tassa nagarassÈti Èha “susumÈragiranti nagarassa nÈman”ti.
BhesakaÄÈti ghampaÓÉanÈmako2 gacchaviseso. Keci “setarukkho”tipi
vadanti. TesaÑ bahulatÈya pana taÑ vanaÑ bhesakaÄÈvanantveva
paÒÒÈyittha. “BhesagaÄÈvane”tipi pÈÔho. “Bheso nÈma eko yakkho
ayuttakÈrÊ, tassa tato gaÄitaÔÔhÈnatÈya taÑ vanaÑ bhesagaÄÈvanaÑ nÈma
jÈtan”ti hi keci.
352. JotikaraÓeti aggikaraÓe. Sesamettha uttÈnameva. AgilÈnatÈ,

anuÒÒÈtakaraÓÈbhÈvo, visibbetukÈmatÈ, samÈdahananti imÈni panettha
cattÈri a~gÈni.
JotisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. NahÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ
357. SattamasikkhÈpadassa pÈÄiyaÑ asambhinnenÈti amakkhitena,
anaÔÔhenÈti attho. OrenaddhamÈsaÑ nahÈyeyyÈti nahÈtadivasato paÔÔhÈya
addhamÈse aparipuÓÓe nahÈyeyya. Sesamettha uttÈnameva. Majjhimadeso,
|nakaddhamÈse nahÈnaÑ, samayÈnaÑ vÈ nadÊpÈragamanassa vÈ ÈpadÈnaÑ
vÈ abhÈvoti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
NahÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SuÑsumÈragireti (SyÈ) 2. SammaccunÈmako (SÊ), ghammaÓÉanÈmako (SyÈ)
82 VinayapiÔaka
8. DubbaÓÓakaraÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ
368. AÔÔhame “cammakÈranÊlaÑ nÈma pakatinÊlan”ti tÊsupi
gaÓÔhipadesu vuttaÑ. GaÓÔhipade pana “cammakÈrÈ udake tipumalaÑ
ayag|thaÒca pakkhipitvÈ cammaÑ kÈÄaÑ karonti, taÑ cammakÈranÊlan”ti
vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. VuttappakÈrassa cÊvarassa akatakappatÈ,
anaÔÔhacÊvarÈditÈ, nivÈsanaÑ vÈ pÈrupanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
DubbaÓÓakaraÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. VikappanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
374. Navame apaccuddhÈraÓanti1 “mayhaÑ santakaÑ paribhuÒja vÈ
vissajjehi vÈ”ti-ÈdinÈ akatapaccuddhÈraÑ. Yena vinayakammaÑ katanti
yena saddhiÑ vinayakammaÑ kataÑ. TiÑsakavaÓÓanÈyanti
nissaggiyavaÓÓanÈyaÑ. Paribhogena kÈyakammaÑ, apaccuddhÈrÈpanena
vacÊkammaÑ. Sesamettha uttÈnameva. SÈmaÑ vikappitassa apaccuddhÈro,
vikappanupagacÊvaratÈ, paribhogoti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
VikappanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. CÊvara-apanidhÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ
377. DasamaÑ uttÈnatthameva. Upasampannassa santakÈnaÑ
pattÈdÊnaÑ apanidhÈnaÑ, vihesetukÈmatÈ vÈ hasÈdhippÈyatÈ vÈti imÈni
panettha dve a~gÈni.
CÊvara-apanidhÈnasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito surÈpÈnavaggo chaÔÔho.

______________________________________________________________
1. ApaccuddhÈrakanti (SyÈ, Ka)
7. SappÈÓakavagga
1. SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ
382. SappÈÓakavaggassa paÔhamasikkhÈpade usuÑ saraÑ assati
khipatÊti issÈso, dhanusippakusaloti Èha “dhanuggahÈcariyo”ti.
PaÔisattuvidhamanatthaÑ dhanuÑ gaÓhantÊti dhanuggahÈ, tesaÑ Ècariyo
dhanuggahÈcariyo. Appamattena vatthaÑ kÈtabbanti yathÈ te pÈÓÈ na
maranti, evaÑ s|paÔÔhitassatinÈ senÈsane vattaÑ kÈtabbaÑ. Sesamettha
uttÈnameva. A~gÈnipi manussaviggahe vuttanayena veditabbÈnÊti.
SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
387. Dutiye udakasaÓÔhÈnakappadeseti yattha bh|mibhÈge udakaÑ
nikkhittaÑ1 santiÔÔhati, na sahasÈ parikkhayaÑ gacchati, tÈdise padese.
Sesamettha uttÈnameva. A~gÈni siÒcanasikkhÈpade vuttanayÈneva.
SappÈÓakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. UkkoÔanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
392. Tatiye yathÈpatiÔÔhitabhÈvena patiÔÔhÈtuÑ na dentÊti tesaÑ pavatti-
ÈkÈradassanatthaÑ vuttaÑ. YaÑ pana dhammena adhikaraÓaÑ nihataÑ, taÑ
sunihatameva. Sace vippakate kamme paÔikkosati, taÑ saÒÒÈpetvÈva
kÈtabbaÑ. ItarathÈ kammaÒca kuppati, kÈrakÈnaÒca Èpatti. Sesamettha
uttÈnameva. YathÈdhammaÑ nihatabhÈvo, jÈnanÈ, ukkoÔanÈti imÈni panettha
tÊÓi a~gÈni.
UkkoÔanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. UdakanimittaÑ (Ka)
84 VinayapiÔaka
4. DuÔÔhullasikkhÈpadavaÓÓanÈ
399. Catutthe tassevÈti yo Èpanno, tasseva. ŒrocetÊti
paÔicchÈdanatthameva mÈ kassaci ÈrocesÊti vadati. Vatthupuggaloti
Èpannapuggalo. Yenassa Èrocitanti yena dutiyena assa tatiyassa ÈrocitaÑ.
KoÔi chinnÈ hotÊti yasmÈ paÔicchÈdanapaccayÈ ÈpattiÑ ÈpajjitvÈva dutiyena
tatiyassa ÈrocitaÑ, tasmÈ tappaccayÈ puna tena ÈpajjitabbÈpattiyÈ abhÈvato
ÈpattiyÈ koÔi chinnÈ nÈma hoti.
400. “Anupasampannassa sukkavissaÔÔhi ca kÈyasaÑsaggo cÈti ayaÑ

duÔÔhulla-ajjhÈcÈro nÈmÈ”ti idaÑ duÔÔhullÈrocanasikkhÈpadaÔÔhakathÈya na
sameti. VuttaÒhi tattha1 “anupasampannassa duÔÔhullaÑ vÈ aduÔÔhullaÑ vÈ
ajjhÈcÈranti ettha Èdito paÒca sikkhÈpadÈni duÔÔhullo nÈma ajjhÈcÈro, sesÈni
aduÔÔhullo, sukkavissaÔÔhikÈyasaÑsaggaduÔÔhulla-attakÈmÈ panassa ajjhÈcÈro
nÈmÈ”ti. “Œrocane anupasampannassa duÔÔhullaÑ aÒÒathÈ adhippetaÑ,
paÔicchÈdane aÒÒathÈ”ti etthÈpi visesakÈraÓaÑ na dissati, tasmÈ
aÔÔhakathÈya pubbenÈparaÑ na sameti. AvirodhaÑ icchantena pana
vÊmaÑsitabbamettha kÈraÓaÑ. Sesamettha uttÈnameva. Upasampannassa
duÔÔhullÈpattijÈnanaÑ, paÔicchÈdetukÈmatÈya nÈrocessÈmÊti dhuranikkhepoti
imÈni panettha dve a~gÈni.
DuÔÔhullasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. navÊsativassasikkhÈpadavaÓÓanÈ
402. PaÒcame r|pasuttanti heraÒÒikÈnaÑ suttaÑ. DuruttÈnanti
akkosavasena duruttÈnaÑ, duruttattÈyeva durÈgatÈnaÑ. VacanapathÈnanti
ettha vacanameva tadatthaÑ ÒÈtukÈmÈnaÑ ÒÈpetukÈmÈnaÒca pathoti
vacanapatho. DukkhamÈnanti dukkhena khamitabbÈnaÑ.
______________________________________________________________
404. Gabbhe sayitakÈlena saddhiÑ vÊsatimaÑ vassaÑ assÈti

gabbhavÊso. HÈyanavaÉÉhananti gabbhamÈsesu adhikesu uttarihÈyanaÑ,
|nesu vaÉÉhananti veditabbaÑ. Ek|navÊsativassanti dvÈdasamÈse
mÈtukucchismiÑ vasitvÈ mahÈpavÈraÓÈya jÈtakÈlato paÔÔhÈya
ek|navÊsativassaÑ. PÈÔipadadivaseti pacchimikÈya vass|pagamanadivase.
“TiÑsarattidivo mÈso”ti1 vacanato “cattÈro mÈsÈ parihÈyantÊ”ti vuttaÑ.
VassaÑ ukkaÉÉhantÊti vassaÑ uddhaÑ kaÉÉhanti, tatiye saÑvacchare
ekamÈsaÑ adhikamÈsavasena pariccajantÈ vassaÑ uddhaÑ kaÉÉhantÊti
attho, tasmÈ tatiyo saÑvaccharo terasamÈsiko hoti, saÑvaccharassa pana
dvÈdasamÈsikattÈ aÔÔhÈrasasu vassesu adhikamÈse visuÑ gahetvÈ “cha mÈsÈ
vaÉÉhantÊ”ti vuttaÑ. Tatoti chamÈsato. Nikka~khÈ hutvÈti adhikamÈsehi
saddhiÑ paripuÓÓavÊsativassattÈ nibbematikÈ hutvÈ. YaÑ pana vuttaÑ tÊsu
gaÓÔhipadesu “aÔÔhÈrasannaÑyeva vassÈnaÑ adhikamÈse gahetvÈ gaÓitattÈ
sesavassadvayassapi adhikÈni divasÈni honteva, tÈni adhikadivasÈni
sandhÈya ‘nikka~khÈ hutvÈ’ti vuttan”ti, taÑ na gahetabbaÑ. Na hi dvÊsu
vassesu adhikadivasÈni nÈma visuÑ upalabbhanti tatiye vasse
vassukkaÉÉhanavasena adhikamÈse pariccatteyeva atirekamÈsasambhavato.
TasmÈ dvÊsu vassesu atirekadivasÈni nÈma visuÑ na sambhavanti.
Nanu ca “te dve mÈse gahetvÈ vÊsativassÈni paripuÓÓÈni hontÊ”ti kasmÈ
vuttaÑ, ek|navÊsativassamhi2 puna aparasmiÑ vasse pakkhitte vÊsativassÈni
paripuÓÓÈni hontÊti Èha “ettha pana -pa- vuttan”ti. AnekatthattÈ nipÈtÈnaÑ
pana-saddo hi-saddatthe, ettha hÊti vuttaÑ hoti. IdaÒhi vuttassevatthassa
samatthanavasena vuttaÑ. IminÈ ca imaÑ dÊpeti “yaÑ vuttaÑ
‘ek|navÊsativassaÑ sÈmaÓeraÑ nikkhamanÊyapuÓÓamÈsiÑ atikkamma
pÈÔipadadivase upasampÈdentÊ’ti, tattha gabbhamÈsepi aggahetvÈ dvÊhi
mÈsehi aparipuÓÓavÊsativassaÑ sandhÈya ‘ek|navÊsativassa’nti vuttaÑ,
tasmÈ adhikamÈsesu dvÊsu gahitesu vÊsativassÈni paripuÓÓÈni nÈma hontÊ”ti.
TasmÈti yasmÈ sabbhamÈsÈpi gaÓan|pagÈ honti, tasmÈ. EkavÊsativasso
hotÊti jÈtadivasato paÔÔhÈya vÊsativasso samÈno gabbhamÈsehi saddhiÑ
ekavÊsativasso hoti.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 213; AÑ 3. 85; Abhi 2. 437 piÔÔhesu. 2. Ek|navÊsativassaÒhi (Ka)
86 VinayapiÔaka
406. AÒÒaÑ upasampÈdetÊti upajjhÈyo kammavÈcÈcariyo vÈ hutvÈ

upasampÈdeti. Sesamettha uttÈnameva. navÊsativassatÈ, |nakasaÒÒitÈ,
upasampÈdananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
navÊsativassasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. TheyyasatthasikkhÈpadavaÓÓanÈ
407. ChaÔÔhasikkhÈpadaÑ uttÈnatthameva. TheyyasatthakabhÈvo,
jÈnanaÑ, saÑvidhÈnaÑ, avisa~ketena gamananti imÈni panettha cattÈri
a~gÈni.
TheyyasatthasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
412. Sattame natthi kiÒci vattabbaÑ.

_____
8. AriÔÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ
417. AÔÔhame bÈdhayiÑs|ti haniÑsu. TaÑtaÑsampattiyÈ
vibandhanavasena sattasantÈnassa antare vemajjhe eti ÈgacchatÊti antarÈyo,
diÔÔhadhammikÈdi-anattho. AnatikkamanaÔÔhena tasmiÑ antarÈye niyuttÈ,
antarÈyaÑ vÈ phalaÑ arahanti, antarÈyassa vÈ karaÓasÊlÈti antarÈyikÈ.
TenÈha “antarÈyaÑ karontÊti antarÈyikÈ”ti. ŒnantariyadhammÈti
ÈnantarikasabhÈvÈ cetanÈdhammÈ. TatrÈyaÑ vacanattho–cuti-
anantaraphalaÑ anantaraÑ nÈma, tasmiÑ anantare niyuttÈ, taÑnibbattanena
anantarakaraÓasÊlÈ, anantarappayojanÈti vÈ ÈnantarikÈ, te eva ÈnantariyÈti
vuttÈ. KammÈni eva antarÈyikÈti kammantarÈyikÈ. Mokkhasseva antarÈyaÑ
karoti, na saggassÈti micchÈcÈralakkhaÓÈbhÈvato vuttaÑ. Na hi bhikkhuniyÈ
dhammarakkhitabhÈvo atthi. PÈkatikabhikkhunÊvasena cetaÑ vuttaÑ.
AriyÈya pana pavattaÑ apÈyasaÑvattanikameva, nandamÈÓavako cettha
nidassanaÑ. UbhinnaÑ samÈnacchandatÈvasena vÈ na
saggantarÈyikatÈ, mokkhantarÈyikatÈ pana mokkhatthÈya paÔipattiyÈ

vid|sanato1. AbhibhavitvÈ pana pavattiyaÑ saggantarÈyikatÈpi na sakkÈ
nivÈretunti.
AhetukadiÔÔhi-akiriyadiÔÔhinatthikadiÔÔhiyova niyatabhÈvaÑ pattÈ
niyatamicchÈ diÔÔhidhammÈ. PaÔisandhidhammÈti
paÔisandhicittuppÈdamÈha. PaÓÉakÈdiggahaÓaÒcettha nidassanamattaÑ
sabbÈyapi ahetukapaÔisandhiyÈ vipÈkantarÈyikabhÈvato. YÈhi ariye
upavadati, tÈ cetanÈ ariy|pavÈdÈ jÈtÈ. Tato paranti khamÈpanato upari. YaÑ
panettha vattabbaÑ, taÑ dibbacakkhukathÈyaÑ vuttameva. SaÒcicca ÈpannÈ
Èpattiyoti saÒcicca vÊtikkantÈ satta ÈpattikkhandhÈ. SaÒcicca vÊtikkantaÒhi
antamaso dukkaÔa dubbhÈsitampi saggamaggaphalÈnaÑ antarÈyaÑ karoti.
YÈva bhikkhubhÈvaÑ paÔijÈnÈti pÈrÈjikaÑ Èpanno, na vuÔÔhÈti
sesagarukÈpattiÑ Èpanno, na deseti lahukÈpattiÑ Èpanno.
AyaÑ bhikkh|ti ariÔÔho bhikkhu. Rasena rasaÑ saÑsanditvÈti
anavajjena paccayaparibhuÒjanarasena sÈvajjakÈmaguÓaparibhogarasaÑ
samÈnetvÈ. Yoniso paccavekkhaÓena natthi ettha chandarÈgoti
nicchandarÈgo, paccayaparibhogo. Upanento viyÈti bandhanaÑ upanento
viya. “GhaÔento viyÈ”tipi pÈÔho. UpasaÑharanto viyÈti sadisataÑ
upasaÑharanto viya ekantasÈvajje anavajjabhÈva pakkhepanato. PÈpakanti
lÈmakaÔÔhena duggatisampÈpanaÔÔhena ca pÈpakaÑ. MahÈsamuddaÑ
bandhantena viyÈti setukaraÓavasena mahÈsÈgaraÑ bandhantena viya.
SabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ paÔivirujjhantoti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena
“sÈvajjan”ti diÔÔhaÑ “anavajjan”ti gahaÓena tena saha paÔivirujjhanto.
ŒÓÈcakketi paÔhamapÈrÈjikasikkhÈ padasa~khÈte, “abrahmacariyaÑ
pahÈyÈ”ti-Èdi desanÈsa~khÈte ca ÈÓÈcakke.
AÔÔhika~kalaÑ nÈma uraÔÔhi vÈ piÔÔhikaÓÔakaÑ vÈ sÊsaÔÔhi vÈ. TaÒhi
nimmaÑsattÈ “ka~kalan”ti vuccati. VigatamaÑsÈya hi aÔÔhisa~khalikÈya
ekaÔÔhimhi vÈ ka~kala-saddo niruÄho. AnudahanaÔÔhenÈti anupÈyapaÔipattiyÈ
sampati ÈyatiÒca anudahanaÔÔhena. MahÈbhitÈpanaÔÔhena
anavaÔÔhitasabhÈvatÈya,
______________________________________________________________
1. ViddhaÑsanato (SyÈ)
88 VinayapiÔaka
ittarapaccupaÔÔhÈnaÔÔhena muhuttakaraÓÊyatÈya, tÈvakÈlikaÔÔhena parehi

abhibhavana tÈya, sabba~gapacca~gapalibhaÒjanaÔÔhena bhedanÈdi-
adhikaraÓabhÈvena1, ugghÈÔasadisatÈya adhikuÔÔanaÔÔhena, avaÓe vaÓaÑ
uppÈdetvÈ anto anupavisanabhÈva tÈya vinivijjhanaÔÔhena,
diÔÔhadhammikasamparÈyika-anatthanimittatÈya sÈsa~kasappaÔi bhayaÔÔhena.
PÈÄiyaÑ “thÈmasÈ parÈmÈsÈ”ti-ÈdÊsu evamattho veditabbo. ThÈmasÈti
diÔÔhithÈmena, tassÈ diÔÔhiyÈ thÈmagatabhÈvenÈti attho. ParÈmÈsÈti
diÔÔhiparÈmÈsena, diÔÔhisa~khÈtaparÈmÈsenÈti attho. DiÔÔhiyeva hi
dhammasabhÈvaÑ atikkamitvÈ parato Èmasanena parÈmÈso. AbhinivissÈti
taÓhÈbhinivesapubba~gamena diÔÔhÈbhinivesena “idamettha saccan”ti
abhinivisitvÈ. VoharatÊti katheti. Yato ca kho te bhikkh|ti yadÈ te bhikkh|.
EvaÑbyÈkho ahaÑ bhante bhagavatÈti idaÑ esa attano laddhiÑ nig|hitu
kÈmatÈya natthÊti vattukÈmoti bhagavato ÈnubhÈvena sampaÔicchati.
BuddhÈnaÑ kira sammukhÈ dve kathÈ kathetuÑ samattho nÈma natthi.
Kassa nu kho nÈma tvaÑ mogha purisÈti tvaÑ moghapurisa kassa
khattiyassa vÈ brÈhmaÓassa vÈ vessassa vÈ suddassa vÈ gahaÔÔhassa vÈ
pabbajitassa vÈ devassa vÈ manussassa vÈ mayÈ evaÑ dhammaÑ desitaÑ
ÈjÈnÈsi. Sesamettha uttÈnameva. DhammakammatÈ, samanubhÈsanÈ,
appaÔinissajjananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
AriÔÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. UkkhittasambhogasikkhÈpadavaÓÓanÈ
424. Navame payogagaÓanÈyÈti dÈnaggahaÓappayogagaÓanÈya.
SaÑvÈse kammapariyosÈnavasena, sahaseyyÈya ekasmiÑ nipanne itarassa
nipajjanapayogavasena Èpattiparicchedo veditabbo. Ettha ca padabhÈjane
“ekacchanne”ti avisesena vuttattÈ nÈn|pacÈrepi ekacchanne nipajjantassa
Èpatti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ2 vuttaÑ
______________________________________________________________
1. BhedanÈdikaraÓabhÈvena (SyÈ) 2. Ka~khÈ-®Ôha 250 piÔÔhe.
“saha vÈ seyyaÑ kappeyyÈti nÈn|pacÈrepi ekacchanne nipajjeyyÈ”ti.

PaÓÓattiÑ ajÈnantena arahatÈpi kiriyÈbyÈkatacittena ÈpajjitabbattÈ
“ticittan”ti vuttaÑ. YaÑ pana kenaci vuttaÑ “ticittanti ettha
vipÈkÈbyÈkatacittena saha vÈ seyyaÑ kappeyyÈti evamattho daÔÔhabbo,
aÒÒathÈ sacittakattÈ sikkhÈpadassa kiriyÈbyÈkataÑ sandhÈya na yujjatÊ”ti,
taÑ na gahetabbaÑ. Na hi sacittakasikkhÈpadavÊtikkamo arahato na
sambhavati. Teneva pathavÊkhaÓanÈdÊsu sacittakasikkhÈpadesu ticittameva
vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. AkatÈnudhammatÈ, jÈnanÈ,
sambhogÈdikaraÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
UkkhittasambhogasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. KaÓÔakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
428. Dasame pireti nipÈtapadaÑ. Sambodhane vattamÈnaÑ para-
saddena samÈnatthaÑ vadantÊti Èha “para amÈmakÈ”ti, amhÈkaÑ
anajjhattikabh|tÈti attho. Pireti vÈ “parato”ti iminÈ samÈnatthaÑ
nipÈtapadaÑ, tasmÈ cara pireti parato gaccha, mÈ idha tiÔÔhÈti evampettha
attho veditabbo. Sesamettha purimasikkhÈpadadvaye vuttanayameva.
KaÓÔakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito sappÈÓakavaggo sattamo.

_____
8. Sahadhammikavagga
1. SahadhammikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
434. Sahadhammikavaggassa paÔhamasikkhÈpade vÈcÈya vÈcÈya ÈpattÊti
anÈdariyabhayÈ lesena evaÑ vadantassa Èpatti. Sesamettha uttÈnameva.
Upasampannassa paÒÒattena vacanaÑ, asikkhitukÈmatÈya evaÑ vacananti
imÈni panettha dve a~gÈni.
SahadhammikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
90 VinayapiÔaka
2. VilekhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
438. Dutiye vinayassa pariyÈpuÓanaÑ vinayapariyattÊti Èha “vinayaÑ
pariyÈpuÓantÈnan”ti-Èdi. Suguttoti yathÈ karaÓÉake pakkhittamaÓikkhandho
viya na nassati vipattiÑ na pÈpuÓÈti, evaÑ suÔÔhu gopito. Surakkhitoti
tasseva pariyÈya vacanaÑ. YathÈ hi kilesacorehi avilumpanÊyo hoti, evaÑ
sabbadÈ s|paÔÔhitassatitÈya suÔÔhu rakkhito. KukkuccapakatÈnanti
kappiyÈkappiyaÑ nissÈya uppannakukkuccena abhibh|tÈnaÑ. SÈrajjanaÑ
sÈrado, byÈmohabhayaÑ. Vigato sÈrado etassÈti visÈrado. SahadhammenÈti
sakÈraÓena vacanena. SuniggahitaÑ niggaÓhÈtÊti yathÈ na puna sÊsaÑ
ukkhipanti, atha kho appaÔibhÈnÈ ma~kubh|tÈyeva honti, evaÑ suÔÔhu
niggaÓhÈti.
AlajjitÈti ya-kÈralopena niddeso, alajjitÈyÈti vuttaÑ hoti. AÒÒÈÓatÈti-
ÈdÊsupi eseva nayo. Mando mom|hoti aÒÒÈÓabhÈvena mando, avisayato1
mom|ho, mahÈm|Ähoti attho.
AttapaccatthikÈti attano paccatthikÈ. VajjiputtakÈ dasavatthudÊpakÈ.
Par|pahÈra-aÒÒÈÓaka~khÈparavitÈraÓÈdivÈdÈti ettha ye arahattaÑ
paÔijÈnantÈnaÑ appatte pattasaÒÒÊnaÑ adhimÈnikÈnaÑ kuhakÈnaÑ vÈ
arahattaÑ paÔijÈnantÈnaÑ sukkavissaÔÔhiÑ disvÈ mÈrakÈyikÈ devatÈ “arahato
asuciÑ upasaÑharantÊ”ti maÒÒanti seyyathÈpi pubbaseliyÈ aparaseliyÈ ca, te
par|pahÈravÈdÈ. YesaÑ pana arahato itthipurisÈdÊnaÑ nÈmagottÈdÊsu
ÒÈÓappavattiyÈ abhÈvena atthi arahato aÒÒÈÓaÑ, tattheva
sanniÔÔhÈnÈbhÈvena atthi arahato ka~khÈ, yasmÈ cassa tÈni vatth|ni pare
vitÈrenti pakÈsenti Ècikkhanti, tasmÈ atthi arahato paravitÈraÓÈti imÈ tisso
laddhiyo seyyathÈpi etarahi pubbaseliyÈnaÑ, te
aÒÒÈÓaka~khÈparavitÈraÓavÈdÈ. Niggaho pana nesaÑ kathÈvatthuppakaraÓe
vuttanayeneva veditabbo.
CattÈro maggÈ ca phalÈni cÈti ukkaÔÔhaniddesavasena vuttaÑ, catasso
paÔisambhidÈ tisso vijjÈ cha abhiÒÒÈti ayampi adhigamasaddhammoyeva.
______________________________________________________________
1. AvisÈradÈya (SyÈ)
ca-kÈro vÈ avuttasampiÓÉanattho daÔÔhabbo. Keci therÈti dhammakathikÈ.

ŒhaÑs|ti paÑsuk|likattherÈ evaÑ ÈhaÑsu.
KadÈ panÈyaÑ kathÈ udapÈdÊti? AyaÒhettha anupubbikathÈ1–imasmiÑ
kira dÊpe caÓÉÈlatissamahÈbhaye sakko devarÈjÈ mahÈ-uÄumpaÑ mÈpetvÈ
bhikkh|naÑ ÈrocÈpesi “mahantaÑ bhayaÑ bhavissati, na sammÈ devo
vassissati, bhikkh| paccayehi kilamantÈ pariyattiÑ sandhÈretuÑ na
sakkhissanti, paratÊraÑ gantvÈ ayyehi jÊvitaÑ rakkhituÑ vaÔÔati. ImaÑ
mahÈ-uÄumpaÑ Èruyha gacchatha bhante, yesaÑ ettha nisajjaÔÔhÈnaÑ
nappahoti, te kaÔÔhakhaÓÉepi uraÑ ÔhapetvÈ gacchantu, sabbesaÑ bhayaÑ na
bhavissatÊ”ti. TadÈ samuddatÊraÑ patvÈ saÔÔhi bhikkh| katikaÑ katvÈ
“amhÈkaÑ ettha gamanakiccaÑ natthi, mayaÑ idheva hutvÈ tepiÔakaÑ
rakkhissÈmÈ”ti tato nivattitvÈ dakkhiÓamalayajanapadaÑ gantvÈ
kandam|lapaÓÓehi jÊvikaÑ kappentÈ vasiÑsu, kÈye vahante nisÊditvÈ
sajjhÈyaÑ karonti, avahante vÈlikaÑ ussÈretvÈ2 parivÈretvÈ sÊsÈni ekaÔÔhÈne
katvÈ pariyattiÑ sammasanti. IminÈ niyÈmena dvÈdasa saÑvaccharÈni
sÈÔÔhakathaÑ tepiÔakaÑ paripuÓÓaÑ katvÈ dhÈrayiÑsu.
Bhaye v|pasante sattasatÈ bhikkh| attano gataÔÔhÈne sÈÔÔhakathe
tepiÔake ekakkharampi ekabyaÒjanampi avinÈsetvÈ imameva dÊpamÈgamma
kallagÈmajanapade maÓÉalÈrÈmavihÈraÑ pavisiÑsu. TherÈnaÑ
ÈgatapavattiÑ sutvÈ imasmiÑ dÊpe ohÊnÈ saÔÔhi bhikkh| “there passissÈmÈ”ti
gantvÈ therehi saddhiÑ tepiÔakaÑ sodhentÈ ekakkharampi ekabyaÒjanampi
asamentaÑ nÈma na passiÑsu. TasmiÑ ÔhÈne therÈnaÑ ayaÑ kathÈ udapÈdi
“pariyatti nu kho sÈsanassa m|laÑ, udÈhu paÔipattÊ”ti. PaÑsuk|likattherÈ
“paÔipatti m|lan”ti ÈhaÑsu, dhammakathikÈ “pariyattÊ”ti. Atha ne therÈ
“tumhÈkaÑ dvinnampi janÈnaÑ vacanamatteneva na sakkÈ viÒÒÈtuÑ,
jinabhÈsitaÑ suttaÑ ÈharathÈ”ti ÈhaÑsu. SuttaÑ ÈharituÑ na bhÈroti–
“Ime ca subhadda bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko
arahantehi assÈ”ti3. “PaÔipattim|lakaÑ mahÈrÈja
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 71 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. UssÈpetvÈ (SyÈ)
3. DÊ 2. 125 piÔÔhe.
92 VinayapiÔaka
satthusÈsanaÑ, paÔipattisÈrakaÑ mahÈrÈja satthusÈsanaÑ, paÔipatti

tiÔÔhantÊ tiÔÔhatÊ”ti1–
suttaÑ ÈhariÑsu.
ImaÑ suttaÑ sutvÈ dhammakathikÈ attano vÈdaÔÔhapanatthÈya imaÑ
suttaÑ ÈhariÑsu–
“YÈva tiÔÔhanti suttantÈ, vinayo yÈva dippati.
TÈva dakkhanti2 ÈlokaÑ, s|riye abbhuÔÔhite yathÈ.
Suttantesu asantesu, pamuÔÔhe vinayamhi ca.
Tamo bhavissati loke, s|riye attha~gate yathÈ.
Suttante rakkhite sante, paÔipatti hoti rakkhitÈ.
PaÔipattiyaÑ Ôhito dhÊro, yogakkhemÈ na dhaÑsatÊ”ti.
ImasmiÑ sutte ÈhaÔe paÑsuk|likattherÈ tuÓhÊ ahesuÑ.
DhammakathikattherÈnaÑyeva vacanaÑ purato3 ahosi. YathÈ hi gavasatassa
gavasahassassa vÈ antare paveÓipÈlikÈya dhenuyÈ asati so vaÑso sÈ paveÓÊ
na ghaÔÊyati, evameva Èraddhavipassa kÈnaÑ bhikkh|naÑ satepi sahassepi
vijjamÈne pariyattiyÈ asati ariyamaggapaÔivedho nÈma na hoti. YathÈ ca
nidhikumbhiyÈ jÈnanatthÈya pÈsÈÓapiÔÔhe akkharesu upanibaddhesu yÈva
akkharÈni dharanti, tÈva nidhikumbhÊ naÔÔhÈ nÈma na hoti, evameva
pariyattiyÈ dharamÈnÈya sÈsanaÑ antarahitaÑ nÈma na hotÊti.
TassÈdheyyoti tassÈyatto.
439. So panÈti so pÈtimokkho. Sesamettha uttÈnameva. GarahitukÈmatÈ,

upasampannassa santike sikkhÈpadavivaÓÓanaÒcÈti imÈni panettha dve
a~gÈni.
VilekhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 11. 136 piÔÔhe milindapaÒhepi passitabbaÑ. 2. Rakkhanti (Ka)
3. Parato (SyÈ)
3. MohanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
443. TatiyaÑ uttÈnameva. MohÈropanaÑ, mohetukÈmatÈ, vuttanayena
sutabhÈvo, mohananti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
MohanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PahÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ
452. Catutthe rattacittoti kÈyasaÑsaggarÈgena rattacitto. Sace pana
methunarÈgena ratto pahÈraÑ deti, dukkaÔameva. Sesamettha uttÈnameva.
KupitatÈ, na mokkhÈdhippÈyatÈ, upasampannassa pahÈradÈnanti imÈni
PahÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. TalasattikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
457. PaÒcame na paharitukÈmatÈya dinnattÈ dukkaÔanti ettha
paharitukÈmatÈya pahaÔe purimasikkhÈpadena pÈcittiyaÑ, uccÈretukÈmatÈya
kevalaÑ uggiraÓamatte kate iminÈ pÈcittiyaÑ. IminÈ pana virajjhitvÈ pahÈro
dinno, tasmÈ dukkaÔaÑ. KimidaÑ dukkaÔaÑ pahÈrapaccayÈ, udÈhu
uggiraÓapaccayÈti? Tattha keci tÈva vadanti “pahÈrapaccayÈ eva dukkaÔaÑ,
uggiraÓapaccayÈ pÈcittiyanti sadukkaÔaÑ pÈcittiyaÑ yujjati. PurimaÒhi
uggiraÓaÑ, pacchÈ pahÈro, na ca pacchÈ pahÈraÑ nissÈya purimaÑ
uggiraÓaÑ anÈpattivatthukaÑ bhavitumarahatÊ”ti.
MayaÑ panettha evaÑ takkayÈma “uggiraÓassa attano sabhÈveneva
asaÓÔhitattÈ tappaccayÈ pÈcittiyena na bhavitabbaÑ, asuddhacittena
katapayogattÈ pana na sakkÈ ettha anÈpattiyÈ bhavitunti dukkaÔaÑ vuttaÑ.
‘Na paharitukÈmatÈya dinnattÈ’ti iminÈ ca pahÈrapaccayÈ
purimasikkhÈpadena pÈcittiyÈsambhave kÈraÓaÑ vuttaÑ, na pana
pahÈrapaccayÈ dukkaÔasambhave. Na hi apaharitukÈmatÈya pahÈre
94 VinayapiÔaka
dinne purimasikkhÈpadena pahÈrapaccayÈ pÈcittiyena dukkaÔena vÈ

bhavituÑ yuttan”ti. “TiracchÈnÈdÊnaÑ asucikaraÓÈdiÑ1 disvÈ kujjhitvÈpi
uggirantassa mokkhÈdhippÈyo evÈ”ti vadanti. Sesamettha uttÈnameva.
KupitatÈ, na mokkhÈdhippÈyatÈ, upasampannassa talasatti-uggiraÓanti imÈni
TalasattikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. Am|lakasikkhÈpadavaÓÓanÈ
459. ChaÔÔhaÑ uttÈnatthameva. UpasampannatÈ, saÑghÈdisesassa
am|lakatÈ, anuddhaÑsanÈ, ta~khaÓavijÈnanÈti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
Am|lakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ
464. Sattamampi uttÈnatthameva. UpasampannatÈ, aphÈsukÈmatÈ,
kukkuccuppÈdananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
SaÒciccasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. UpassutisikkhÈpadavaÓÓanÈ
471. AÔÔhame sutisamÊpanti saddasamÊpaÑ. SuyyatÊti hi suti,
saddassetaÑ adhivacanaÑ. Tassa samÊpaÑ upassuti, saddasamÊpanti vuttaÑ
hoti. GaÓÔhipadesu ca suyyatÊti sutÊti saddova vutto. Yattha pana Ôhitena
sakkÈ hoti saddaÑ sotuÑ, tattha tiÔÔhanto saddasamÊpe Ôhito nÈma hotÊti Èha
“yattha ÔhatvÈ”ti-Èdi. Keci pana “suÓÈti etthÈti suti. Yattha Ôhito suÓÈti, tassa
ÔhÈnassetaÑ nÈmaÑ. Tassa samÊpaÑ upassutÊ”ti vadanti, evaÑ pana
gayhamÈne yasmiÑ ÔhÈne Ôhito suÓÈti,
______________________________________________________________
1. AsucikiraÓÈdÊni (SyÈ)
tassa Èsanne aÒÒasmiÑ padese tiÔÔhatÊti Èpajjati. AÔÔhakathÈyaÒca upassuti-

saddasseva atthaÑ dassetuÑ “yattha ÔhatvÈ sakkÈ hoti, tesaÑ vacanaÑ
sotun”ti vuttaÑ, na suti-saddassa. TasmÈ pubbanayovettha pasatthataro.
Atha vÈ upecca suyyati etthÈti upassuti, ÔhÈnaÑ. YaÑ ÔhÈnaÑ upagatena
sakkÈ hoti kathentÈnaÑ saddaÑ sotuÑ, tatthÈti evamattho gahetabbo.
Mantentanti bhummatthe upayogavacananti Èha “mantaya mÈne”ti.
473. EkaparicchedÈnÊti “siyÈ kiriyaÑ, siyÈ akiriyan”ti iminÈ nayena

ekaparicchedÈni. ImÈni hi tÊÓi sikkhÈpadÈni kadÈci kiriyato samuÔÔhahanti,
kadÈci akiriyato, na ekakkhaÓeyeva kiriyÈkiriyato samuÔÔhahanti.
Sesamettha uttÈnameva. UpasampannatÈ, codanÈdhippÈyo, savananti imÈni
UpassutisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. KammapaÔibÈhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
474. NavamaÑ uttÈnatthameva. DhammakammatÈ, dhammakammanti
saÒÒÈ, chandaÑ datvÈ khiyyananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
KammapaÔibÈhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. ChandaÑ adatvÈ gamanasikkhÈpadavaÓÓanÈ

479. DasamaÑ uttÈnatthameva. VinicchayakathÈya pavattamÈnatÈ,
dhamma kammatÈ, dhammakammasaÒÒitÈ, samÈnasÊmÈyaÑ ÔhitatÈ,
samÈnasaÑvÈsakatÈ, kopetukÈmatÈya hatthapÈsavijahananti imÈni panettha
cha a~gÈni.
ChandaÑ adatvÈ gamanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

96 VinayapiÔaka
11. DubbalasikkhÈpadavaÓÓanÈ
484. EkÈdasamampi uttÈnatthameva. UpasampannatÈ, dhammena
laddhasammutitÈ, saÑghena saddhiÑ vikappanupagacÊvaradÈnaÑ, pacchÈ
khÊyitukÈmatÈya khiyyanÈti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
DubbalasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
489. DvÈdasame natthi kiÒci vattabbaÑ.
NiÔÔhito sahadhammikavaggo aÔÔhamo.

_____
9. RÈjavagga
1. AntepurasikkhÈpadavaÓÓanÈ
497-499. RÈjavaggassa paÔhamasikkhÈpade aÔÔhakathÈyaÑ sabbaÑ
uttÈnatthameva. PÈÄiyaÑ pana ayamanuttÈnapadattho. KataÑ vÈ karissanti
vÈti methunavÊtikkamanaÑ kataÑ vÈ karissanti vÈ. Imesanti padaÑ
vibhattivipariÓÈmaÑ katvÈ ubhayattha yojetabbaÑ “imehi kataÑ ime
karissantÊ”ti. Ratananti maÓiratanÈdÊsu yaÑkiÒci. Ubhatoti dvÊhi pakkhehi.
“Ubhato sujÈto”ti ettake vutte yehi kehici dvÊhi bhÈgehi sujÈtatÈ viÒÒÈyeyya,
sujÈta-saddo ca “sujÈto cÈrudassano”ti-ÈdÊsu Èrohasampatti pariyÈyoti
jÈtivaseneva sujÈtataÑ vibhÈvetuÑ “mÈtito ca pitito cÈ”ti vuttaÑ.
Anorasaputtavasenapi loke mÈtupitusamaÒÒÈ dissati, idha pana sÈ
orasaputtavaseneva icchitÈti dassetuÑ “saÑsuddhagahaÓiko”ti vuttaÑ.
GabbhaÑ gaÓhÈti dhÈretÊti gahaÓÊ, gabbhÈsayasaÒÒito1 mÈtukucchippadeso.
SaÑsuddhÈ gahaÓÊ assÈti saÑsuddhagahaÓiko, saÑsuddhÈ tassa
mÈtukucchÊti vuttaÑ hoti. “SamavepÈkiniyÈ gahaÓiyÈ”ti ettha pana
yathÈbhuttassa ÈhÈrassa vipÈcanavasena gaÓhanato achaÉÉanato
kammajatejodhÈtu “gahaÓÊ”ti vuccati.
______________________________________________________________
1. GabbhaseyyasaÒÒÈto (SyÈ)
YÈva sattamÈ pitÈmahayugÈti ettha pitu pitÈ pitÈmaho, pitÈmahassa

yugaÑ pitÈmahayugaÑ. “Yugan”ti ÈyuppamÈÓaÑ vuccati.
AbhilÈpamattameva cetaÑ, atthato pana pitÈmahoyeva pitÈmahayugaÑ. PitÈ
ca mÈtÈ ca pitaro, pit|naÑ pitaro pitÈmahÈ, tesaÑ yugo pitÈmahayugo,
tasmÈ yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ, pitÈmahadvandÈti evamettha attho
daÔÔhabbo. EvaÒhi pitÈmahaggahaÓeneva mÈtÈmahopi gahito hoti. Yuga-
saddo cettha ekasesena daÔÔhabbo yugo ca yugo ca yugoti. EvaÒhi tattha
tattha dvandaÑ gahitameva hoti, tasmÈ tato uddhaÑ sabbepi pubbapurisÈ
pitÈmahayuga ggahaÓeneva gahitÈ. EvaÑ yÈva sattamo pitÈmahayugo, tÈva
saÑsuddhagahaÓiko.
Akkhittoti “apanetha etaÑ, kiÑ iminÈ”ti evaÑ akkhitto anavakkhitto.
AnupakuÔÔhoti na upakuÔÔho, na akkosaÑ vÈ nindaÑ vÈ pattapubbo. Kena
kÈraÓenÈti Èha “jÈtivÈdenÈ”ti. Ettha ca “ubhato -pa- pitÈmahayugÈ”ti etena
tassa yonidosÈbhÈvo dassito saÑsuddhagahaÓikabhÈvakittanato, “akkhitto”ti
iminÈ kiriyÈparÈdhÈbhÈvo. KiriyÈparÈdhena hi sattÈ khepaÑ pÈpuÓanti.
“AnupakuÔÔho”ti iminÈ ayuttasaÑsaggÈ bhÈvo. AyuttasaÑsaggaÒhi paÔicca
sattÈ akkosaÑ labhanti. Sesamettha uttÈnameva. KhattiyatÈ, abhisittatÈ,
ubhinnampi sayanigharato anikkhantatÈ, appaÔisaÑviditatÈ,
indakhÊlÈtikkamoti imÈni panettha paÒca a~gÈni.
AntepurasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. RatanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
502. Dutiye mahÈlataÑ nÈmÈti patikulaÑ gacchantiyÈ kira tassÈ pitÈ
mahÈlatÈpiÄandhanaÑ nÈma kÈrÈpesi. TasmiÑ piÄandhane catasso
vajiranÈÄiyo tattha tattha appetabbaÔÔhÈne appanavasena viniyogaÑ
agamaÑsu, muttÈnaÑ ekÈdasa nÈÄiyo, pavÈÄassa dvÈvÊsati nÈÄiyo, maÓÊnaÑ
tettiÑsa nÈÄiyo. Iti etehi ca aÒÒehi ca veÄuriyalohita~kamasÈragallÈdÊhi
sattavaÓÓehi ca ratanehi niÔÔhÈnaÑ
98 VinayapiÔaka
agamÈsi. TaÑ sÊse paÔimukkaÑ yÈva pÈdapiÔÔhiyÈ bhassati, paÒcannaÑ

hatthÊnaÑ balaÑ dhÈrayamÈnÈva itthÊ naÑ dhÈretuÑ sakkoti. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
506. Œvasathassa pana suppapÈto vÈ musalapÈto vÈ upacÈro nÈmÈti

yojetabbaÑ. Œvasathoti cettha anto-ÈrÈme vÈ hotu aÒÒattha vÈ, attano
vasanaÔÔhÈnaÑ vuccati. Chandenapi bhayenapÊti vaÉÉhakÊ-ÈdÊsu chandena,
rÈjavallabhesu bhayena. Tameva bhikkhuÑ Èsa~kantÊti vissaritvÈ
gamanakÈle attano pacchato aÒÒassÈbhÈvÈ Èsa~kanti. Patir|paÑ nÈma
ratanasammate paÑsuk|laggahaÓaÑ vÈ ratane nirussukkagamanaÑ vÈ. Yadi
hi taÑ ratanasammataÑ ÈmÈsaÑ ce, “natthi etassa sÈmÊ”ti paÑsuk|laÑ
gahessati. AnÈmÈsaÑ ce, “natthi etassa sÈmÊ”ti paÑsuk|lachinnapalibodho
nirapekkho gamissati. SamÈdapetvÈti aÒÒaÑ samÈdapetvÈ, “uddissa ariyÈ
tiÔÔhanti, esÈ ariyÈnayÈcanÈ”ti1 vuttanayena yÈcitvÈti attho. Sesamettha
uttÈnameva. AnanuÒÒÈtakaraÓaÑ, parasantakatÈ,
vissÈsaggÈhapaÑsuk|lasaÒÒÈnaÑ abhÈvo, uggahaÓaÑ vÈ uggahÈpanaÑ vÈti
RatanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. VikÈlagÈmappavisanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
508. Tatiye ariyamaggassÈti ettha saggamaggopi sa~gahetabbo.
AniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈ hi kathÈ
tiracchÈnakathÈ. TiracchÈnabh|tanti tirokaraÓabh|taÑ vibandhanabh|taÑ.
RÈjapaÔisaÑyuttaÑ kathanti2 rÈjÈnaÑ Èrabbha “mahÈsammato mandhÈtÈ
dhammÈsoko evaÑmahÈnubhÈvo”ti-ÈdinÈ nayena pavattakathaÑ. Ettha ca
“asuko rÈjÈ abhir|po dassanÊyo”ti-ÈdinÈ nayena gehassita kathÈva
tiracchÈnakathÈ hoti. “Sopi nÈma evaÑmahÈnubhÈvo khayaÑ gato”ti evaÑ
pavattÈ pana aniccatÈpaÔisaÑyuttÈ kammaÔÔhÈnabhÈve tiÔÔhati. Coresupi
“m|ladevo evaÑmahÈnubhÈvo, meghamÈlo
______________________________________________________________
1. Khu 5. 162 piÔÔhe.
2. DÊ-®Ôha 1. 85; Ma-®Ôha 3. 155; SaÑ-®Ôha 3. 325; AÑ-®Ôha 3. 318 piÔÔhesupi
passitabbaÑ.
evaÑmahÈnubhÈvo”ti tesaÑ kammaÑ paÔicca “aho s|rÈ”ti gehassitakathÈva

tiracchÈnakathÈ. Yuddhepi bharakayuddhÈdÊsu “asukena asuko evaÑ mÈrito
evaÑ viddho”ti kÈmassÈdavaseneva kathÈ tiracchÈnakathÈ. “Tepi nÈma
khayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavattÈ pana sabbattha kammaÔÔhÈnameva hoti.
Apica annÈdÊsu “evaÑ vaÓÓavantaÑ gandhavantaÑ rasavantaÑ
phassasampannaÑ khÈdimha bhuÒjimha pivimha paribhuÒjimhÈ”ti
kÈmassÈdavasena kathetuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana katvÈ “pubbe evaÑ
vaÓÓÈdisampannaÑ annaÑ pÈnaÑ vatthaÑ sayanaÑ mÈlÈgandhaÑ
sÊlavantÈnaÑ adamha, cetiyap|jaÑ akarimhÈ”ti kathetuÑ vaÔÔati.
©ÈtikathÈdÊsupi “amhÈkaÑ ÒÈtakÈ s|rÈ samatthÈ”ti vÈ “pubbe mayaÑ evaÑ
vicitrehi yÈnehi vicarimhÈ”ti vÈ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ
pana katvÈ “tepi no ÒÈtakÈ khayaÑ gatÈ”ti vÈ “pubbe mayaÑ evar|pÈ
upÈhanÈ saÑghassa adamhÈ”ti vÈ kathetabbaÑ. GÈmakathÈpi
suniviÔÔhadunniviÔÔhasubhikkhadubbhikkhÈdivasena vÈ “asukagÈmavÈsino
s|rÈ samatthÈ”ti vÈ evaÑ assÈdavasena na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana katvÈ
“saddhÈ pasannÈ”ti vÈ “khayavayaÑ gatÈ”ti vÈ vattuÑ vaÔÔati.
NigamanagarajanapadakathÈsupi eseva nayo.
ItthikathÈpi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊni paÔicca assÈdavasena na vaÔÔati, “saddhÈ
pasannÈ, khayaÑ gatÈ”ti evaÑ vattuÑ vaÔÔati. S|rakathÈpi “nandimitto nÈma
yodho s|ro ahosÊ”ti assÈdavasena na vaÔÔati, “saddho ahosi, khayaÑ gato”ti
evameva vaÔÔati. VisikhÈ kathÈpi “asukÈ visikhÈ suniviÔÔhÈ dunniviÔÔhÈ s|rÈ
samatthÈ”ti assÈdavaseneva na vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ, khayaÑ gatÈ”
icceva vaÔÔati.
KumbhaÔÔhÈnakathÈti kuÔaÔÔhÈnakathÈ udakatitthakathÈ vuccati,
kumbhadÈsÊkathÈ vÈ. SÈpi “pÈsÈdikÈ naccituÑ gÈyituÑ chekÈ”ti
assÈdavasena na vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ”ti-ÈdinÈ nayeneva vaÔÔati.
PubbapetakathÈti atÊtaÒÈtikathÈ. Tattha vattamÈnaÒÈtikathÈsadisova
vinicchayo.
NÈnattakathÈti purimapacchimakathÈvimuttÈ avasesÈ nÈnÈsabhÈvÈ
niratthakakathÈ. LokakkhÈyikÈti “ayaÑ loko kena nimmito,
100 VinayapiÔaka
asukena pajÈpatinÈ brahmunÈ issarena vÈ nimmito, kÈko seto aÔÔhÊnaÑ

setattÈ, bakÈ rattÈ lohitassa rattattÈ”ti evamÈdikÈ
lokÈyatavitaÓÉasallÈpakathÈ. UppattiÔhitisaÑhÈrÈdivasena lokaÑ akkhÈyatÊti
lokakkhÈyikÈ. SamuddakkhÈyikÈ nÈma kasmÈ samuddo sÈgaro, sÈgarassa
raÒÒo puttehi khatattÈ sÈgaro. Khato amhehÊti hatthamuddÈya niveditattÈ
samuddoti evamÈdikÈ niratthakÈ samuddakkhÈyikakathÈ.
Iti bhavo iti abhavoti yaÑ vÈ taÑ vÈ niratthakakÈraÓaÑ vatvÈ
pavattitakathÈ itibhavÈbhavakathÈ. Ettha ca bhavoti sassataÑ, abhavoti
ucchedaÑ. Bhavoti vuddhi, abhavoti hÈni. Bhavoti kÈmasukhaÑ, abhavoti
attakilamatho. Iti imÈya chabbidhÈya itibhavÈbhavakathÈya saddhiÑ
bÈttiÑsa tiracchÈnakathÈ nÈma hoti. Atha vÈ pÈÄiyaÑ sar|pato anÈgatÈpi
araÒÒapabbatanadÊdÊpakathÈ iti-saddena sa~gahetvÈ chattiÑsa1
tiracchÈnakathÈti vuccati. Iti vÈti hi ettha iti-saddo pakÈratthe, vÈ-saddo
vikappatthe. IdaÑ vuttaÑ hoti–“evaÑpakÈraÑ ito aÒÒaÑ vÈ tÈdisaÑ
niratthakakathaÑ kathentÊ”ti. Œdi-atthe vÈ iti-saddo “iti vÈ iti evar|pÈ
2
naccagÊtavÈditavis|kadassanÈ paÔivirato”ti-ÈdÊsu viya, evamÈdiÑ aÒÒampi
tÈdisaÑ kathaÑ kathentÊti attho.
512. Aparikkhittassa gÈmassa upacÈro adinnÈdÈne vuttanayeneva

veditabboti iminÈ dutiyaleÉÉupÈto idha upacÈroti dasseti. Sesamettha
uttÈnameva. SantaÑ bhikkhuÑ anÈpucchanÈ, anuÒÒÈtakÈraÓÈbhÈvo, vikÈle
gÈmappavisananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
VikÈlagÈmappavisanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. S|cigharasikkhÈpadavaÓÓanÈ
517. Catutthe taÑ assa atthÊti paÔhamaÑ bhinditvÈ pacchÈ desetabbattÈ
taÑ bhedanakaÑ tassa pÈcittiyassa atthÊti bhedanakaÑ, pÈcittiyaÑ.
______________________________________________________________
1. BÈttiÑsa (Ka) 2. DÊ 1. 5, 60 piÔÔhesu.
Assatthi-atthe a-kÈrapaccayo daÔÔhabbo. VÈsijaÔeti vÈsidaÓÉake. Sesamettha

uttÈnameva. S|cigharatÈ, aÔÔhimayÈditÈ, attano atthÈya karaÓaÑ vÈ
kÈrÈpetvÈ vÈ paÔilÈbhoti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
S|cigharasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. MaÒcapÊÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ
522. PaÒcame chedanakaÑ vuttanayamevÈti chedanameva chedanakaÑ,
taÑ tassa atthÊti chedanakanti imamatthaÑ atidissati. Sesamettha
uttÈnameva. PamÈÓÈti kkantamaÒcapÊÔhatÈ, attano atthÈya karaÓaÑ vÈ
kÈrÈpetvÈ vÈ paÔilÈbhoti imÈni panettha dve a~gÈni.
MaÒcapÊÔhasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. T|lonaddhasikkhÈpadavaÓÓanÈ
526. ChaÔÔhe t|laÑ pakkhipitvÈti heÔÔhÈ cimilikaÑ pattharitvÈ tassa
upari t|laÑ pakkhipitvÈti attho. PoÔakit|lanti erakat|lÈdi yaÑkiÒci
tiÓajÈtÊnaÑ t|laÑ. Sesamettha uttÈnameva. T|lonaddhamaÒcapÊÔhatÈ, attano
atthÈya karaÓaÑ vÈ kÈrÈpetvÈ vÈ paÔilÈbhoti imÈni panettha dve a~gÈni.
AttanÈ kÈrÈpitassa hi paÔilÈbhamatteneva pÈcittiyaÑ. Teneva padabhÈjane
“paÔilÈbhena uddÈletvÈ pÈcittiyaÑ desetabban”ti vuttaÑ. Kenaci pana
“paÔilÈbhena uddÈletvÈ pÈcittiyaÑ desetabbanti ettha kiÒcÈpi
paÔilÈbhamatteneva pÈcittiyaÑ viya dissati, paribhogeyeva Èpatti daÔÔhabbÈ.
‘AÒÒena kataÑ paÔilabhitvÈ paribhuÒjati, Èpatti dukkaÔassÈ’ti vacanaÑ ettha
sÈdhakan”ti vuttaÑ, taÑ tassa matimattaÑ. Na hi “aÒÒena kataÑ
paÔilabhitvÈ paribhuÒjati, Èpatti dukkaÔassÈ”ti idaÑ attanÈ kÈrÈpitaÑ
sandhÈya vuttaÑ, karaÓakÈrÈpanapaccayÈ ca iminÈ sikkhÈpadena pÈcittiyaÑ
vuttaÑ, na paribhogapaccayÈ. “Na bhikkhave t|lonaddhaÑ maÒcaÑ vÈ
pÊÔhaÑ vÈ paribhuÒjitabbaÑ, yo paribhuÒjeyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti hi
102 VinayapiÔaka
khandhake vuttattÈ attanÈ vÈ kataÑ hotu aÒÒena vÈ, paribhuÒjantassa

paribhogapaccayÈ dukkaÔameva, na pÈcittiyaÑ.
T|lonaddhasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. NisÊdanasikkhÈpadavaÓÓanÈ
531. Sattame yaÑ vattabbaÑ, taÑ nisÊdanasanthatasikkhÈpade
vuttameva. NisÊdanassa pamÈÓÈtikkantatÈ, attano atthÈya karaÓaÑ vÈ
kÈrÈpetvÈ vÈ paÔilÈbhoti imÈni panettha dve a~gÈni.
NisÊdanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
537-542-547. AÔÔhamanavamadasamesu natthi vattabbaÑ, a~gÈnipi

sattameva vuttanayeneva veditabbÈni.
NiÔÔhito rÈjavaggo navamo.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ
KhuddakavaÓÓanÈ samattÈ.
PÈcittiyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ
552. PÈÔidesanÊyesu paÔhame “gÈrayhaÑ Èvusoti-Èdi paÔidesetabbÈkÈra
dassanan”ti vacanato pÈÄiyaÑ Ègatanayeneva Èpatti desetabbÈ. AsappÈyanti
saggamokkhÈnaÑ ahitaÑ ananuk|laÑ. Sesamettha uttÈnameva.
ParipuÓÓ|pasampannatÈ, aÒÒÈtikatÈ, antaraghare ÔhitÈya hatthato sahatthÈ
paÔiggahaÓaÑ, yÈvakÈlikatÈ, ajjhoharaÓanti imÈni panettha paÒca a~gÈni.
557-562-570. Dutiyatatiyacatutthesu natthi vattabbaÑ, a~gesu pana

dutiye paripuÓÓ|pasampannatÈ, paÒcabhojanatÈ, antaraghare ÔhitÈya
anuÒÒÈtappakÈrato aÒÒathÈ vosÈsanÈ, anivÈraÓÈ, ajjhohÈroti imÈni paÒca
a~gÈni.
Tatiye sekkhasammatatÈ, pubbe animantitatÈ, agilÈnatÈ,
ghar|pacÈrokkamanaÑ, ÔhapetvÈ niccabhattÈdÊni aÒÒaÑ ÈmisaÑ gahetvÈ
bhuÒjananti imÈni paÒca a~gÈni.
Catutthe yathÈvutta-ÈraÒÒakasenÈsanatÈ, yÈvakÈlikassa atatthajÈtakatÈ,
agilÈnatÈ, agilÈnÈvasesakatÈ, appaÔisaÑviditatÈ, ajjhÈrÈme paÔiggahaÓaÑ,
ajjhoharaÓanti imÈni satta a~gÈni.
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
PÈÔidesanÊyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
7. SekhiyakaÓÉa
1. ParimaÓÉalavaggavaÓÓanÈ
Sekhiyesu sikkhitasikkhenÈti cat|hi maggehi tisso sikkhÈ sikkhitvÈ
Ôhitena, sabbaso pariniÔÔhitakiccenÈti vuttaÑ hoti. TÈdinÈti aÔÔhahi
lokadhammehi akampiyaÔÔhena tÈdinÈ.
576. SikkhÈ karaÓÊyÈti “evaÑ nivÈsessÈmÊ”ti ÈrÈmepi antaragharepi

sabbattha sikkhÈ kattabbÈ. Ettha ca yasmÈ vattakkhandhake vuttavattÈnipi
sikkhitabbattÈ sekhiyÈneva honti, tasmÈ pÈrÈjikÈdÊsu viya paricchedo na
kato, cÈrittanayadassa natthaÒca “yo pana bhikkhu olambento nivÈseyya,
dukkaÔan”ti evaÑ ÈpattinÈmena avatvÈ “sikkhÈ karaÓÊyÈ”ti evaÑ
sabbasikkhÈpadesu pÈÄi ÈropitÈ. PadabhÈjane pana “Èpatti dukkaÔassÈ”ti
vuttattÈ sabbattha anÈdariyakaraÓe dukkaÔaÑ veditabbaÑ. Vuttanti mahÈ-
aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. YasmÈ aÔÔha~gulamattaÑ otÈretvÈ nivatthameva
nisinnassa catura~gulamattaÑ hoti, tasmÈ ubhopete aÔÔhakathÈvÈdÈ
ekaparicchedÈ. Te sabbeti nivÈsanadosÈ.
TaÑ panÈti taÑ anÈdariyaÑ. KiÒcÈpi kurundivÈdaÑ pacchÈ vadantena
“parimaÓÉalaÑ nivÈsetuÑ ajÈnantassa anÈpattÊ”ti ayamattho patiÔÔhÈpito,
tathÈpi nivÈsanavattaÑ sÈdhukaÑ uggahetabbameva. SaÒcicca
anuggaÓhantassa anÈdariyaÑ siyÈ. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ
“ajÈnantassÈti parimaÓÉalaÑ nivÈsetuÑ ajÈnantassa anÈpatti, apica
nivÈsanavattaÑ uggahetabban”ti.
Sacittakanti vatthuvijÈnanacittena paÓÓattivijÈnanacittena ca sacittakaÑ
“anÈdariyaÑ paÔiccÈ”ti vuttattÈ. “PÈÓÈtipÈtÈdi viya nivÈsanadoso
lokagarahito na hotÊti paÓÓattivajjan”ti phussadevatthero Èha. Upatissatthero
pana “yasmÈ anÈdariyavaseneva ÈpajjitabbattÈ kevalaÑ akusalameva, taÒca
pakatiyÈ vajjaÑ, saÒcicca
______________________________________________________________
pÊtikkamanaÒca domanassitasseva hoti, tasmÈ lokavajjaÑ akusalacittaÑ

dukkhavedanan”ti Èha. AnÈdariyaÑ, anÈpattikÈraÓÈbhÈvo,
aparimaÓÉalanivÈsananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni. YathÈ cettha, evaÑ
sabbattha purimÈni dve tattha tattha vuttapaÔipakkhakaraÓaÒcÈti tÊÓiyeva
honti.
577. DutiyÈdÊsu anekappakÈraÑ gihipÈrutanti setapaÔapÈrutaÑ

paribbÈjaka pÈrutaÑ ekasÈÔakapÈrutanti-Èdi anekappabhedaÑ gihipÈrutaÑ.
Tassattho khandhakeyeva Èvi bhavissati. VihÈrepÊti buddhupaÔÔhÈnÈdikÈlaÑ
sandhÈya vuttaÑ.
578. “SuppaÔicchanno”ti vuttattÈ “sasÊsaÑ pÈruto sabbathÈ

suppaÔicchannattÈ suppaÔicchanno nÈma hotÊ”ti yassa siyÈ, taÑ sandhÈyÈha
“na sasÊsaÑ pÈrutenÈ”ti-Èdi.
582. EkasmiÑ pana ÔhÈne ÔhatvÈti ettha “gacchantopi parissayÈbhÈvaÑ

oloketuÑ labhatiyeva, tathÈ gÈme p|jan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
ParimaÓÉalavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. UjjagghikavaggavaÓÓanÈ
586. Dutiyavagge hasanÊyasmiÑ vatthusminti hÈsajanake kÈraÓe.
UjjagghikavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. KhambhakatavaggavaÓÓanÈ
603. Tatiyavagge patte saÒÒÈ pattasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti pattasaÒÒÊ,
attano bhÈjane upanibandhasaÒÒÊ hutvÈti attho. ByaÒjanaÑ pana anÈdiyitvÈ
atthamattameva dassetuÑ “patte saÒÒaÑ katvÈ”ti vuttaÑ.
604. OloÓÊti ekÈ byaÒjanavikati. “Yo koci suddho kaÒjikatakkÈdiraso”ti

keci. SÈkas|peyya-ggahaÓena yÈ kÈci
106 VinayapiÔaka
s|peyyasÈkehi katÈ byaÒjanavikati vuttÈ. MaÑsarasÈdÊnÊti Èdi-saddena

avasesÈ sabbÈpi byaÒjanavikati sa~gahitÈti daÔÔhabbaÑ. Teneva
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “ÔhapetvÈ pana s|paÑ avasesÈ sabbÈpi
s|peyyÈ byaÒjanavikati rasaraso nÈma hotÊ”ti.
605. SamapuÓÓanti adhiÔÔhÈnupagassa pattassa antomukhavaÔÔilekhaÑ

anatikkÈmetvÈ racitaÑ. Samabharitanti tasseva vevacanaÑ. PhalÈphalÈdÊti
Èdi-saddena odanÈdimpi sa~gaÓhÈti. HeÔÔhÈ orohatÊti samantÈ
okÈsasabbhÈvato cÈliyamÈnaÑ heÔÔhÈ bhassati. Matthake th|pÊkataÑ
p|vameva vaÔaÑsakasadisattÈ “p|vavaÔaÑsakan”ti vuttaÑ.
PupphavaÔaÑsakÈdÊsupi eseva nayo.
YasmÈ “samatittiko piÓÉapÈto paÔiggahetabbo”ti vacanaÑ piÓÉapÈto
2
sampuÓÓo paÔiggahetabboti dÊpeti, tasmÈ attano hatthagate patte piÓÉapÈto
diyyamÈno th|pÊkatopi ce hoti, vaÔÔatÊti dÊpeti. “Th|pÊkataÑ piÓÉapÈtaÑ
paÔiggaÓhÈti, Èpatti dukkaÔassÈ”ti hi vacanaÑ paÔhamaÑ th|pÊkataÑ
piÓÉapÈtaÑ pacchÈ paÔiggaÓhato ÈpattÊti dÊpeti. “Patte paÔiggaÓhato ca
th|pÊkataÑ hoti, vaÔÔati ath|pÊkatassa paÔiggahitattÈ, payogo pana natthi
aÒÒatra pubbadesÈ”ti kenaci vuttaÑ, taÑ na sÈrato paccetabbaÑ. “Na
th|pÊkataÑ piÓÉapÈtaÑ paÔiggaÓhÈtÊ”ti vacanaÑ paÔhamaÑ th|pÊkatasseva
pacchÈ paÔiggaÓhanaÑ dÊpeti. Na hi hatthagatepi patte diyyamÈnaÑ
th|pÊkataÑ gaÓhanto th|pÊkataÑ piÓÉapÈtaÑ paÔiggaÓhanto nÈma na hoti,
na ca tena samatittiko piÓÉapÈto paÔiggahitoti sakkÈ viÒÒÈtuÑ.
“Th|pÊkatan”ti ca bhÈvanapuÑsakaniddese gayhamÈne ayamattho
suÔÔhutaraÑ pÈkaÔoyevÈti.
KhambhakatavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. SakkaccavaggavaÓÓanÈ
608. Catutthavagge sapadÈnanti ettha dÈnaÑ vuccati avakhaÓÉanaÑ,
apetaÑ dÈnato apadÈnaÑ, anavakhaÓÉananti attho. Saha apadÈnena
sapadÈnaÑ,
______________________________________________________________
1. Ka~khÈ-®Ôha 281 piÔÔhe. 2. SamapuÓÓo (SyÈ)
avakhaÓÉanavirahitaÑ, anupaÔipÈÔiyÈti vuttaÑ hoti. TenÈha “tattha tattha

odhiÑ akatvÈ anupaÔipÈÔiyÈ”ti.
611. YasmiÑ samaye “pÈÓo na hantabbo”ti rÈjÈno bheriÑ carÈpenti,

ayaÑ mÈghÈtasamayo nÈma. Idha anÈpattiyaÑ gilÈno na Ègato, tasmÈ
gilÈnassapi Èpatti. S|podanaviÒÒattisikkhÈpade asaÒcicca assatiyÈti ettha
“mukhe pakkhipitvÈ puna vippaÔisÈrÊ hutvÈ chaÉÉentassa aruciyÈ pavisante
‘asaÒciccÈ’ti vuccati, viÒÒattimpi aviÒÒattimpi etasmiÑ ÔhÈne ÔhitaÑ sahasÈ
gahetvÈ bhuÒjante ‘assatiyÈ’ti vuccatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
614-615. UjjhÈne saÒÒÈ ujjhÈnasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti ujjhÈnasaÒÒÊ.

“May|raÓÉaÑ atimahantan”ti vacanato may|raÓÉappamÈÓo kabaÄo na
vaÔÔati. Keci pana “may|raÓÉato mahanto na vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ na
gahetabbaÑ, “nÈtimahantan”ti ca atimahantasseva paÔikkhittattÈ khuddake
Èpatti na dissati. “May|raÓÉaÑ atimahantaÑ, kukkuÔaÓÉaÑ atikhuddakaÑ,
tesaÑ vemajjhappamÈÓo”ti iminÈ pana tÈruppavasena khuddakampi
paÔikkhipitvÈ paricchedo na dassitoti veditabbaÑ.
SakkaccavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. KabaÄavaggavaÓÓanÈ
618. PaÒcamavagge sabbaÑ hatthanti ettha hattha-saddo tadekadesesu
a~gulÊsu daÔÔhabbo “hatthamuddÈ”ti-ÈdÊsu viya, samudÈye pavattavohÈrassa
avayavepi vattanato eka~gulimpi mukhe pakkhipituÑ na vaÔÔati.
KabaÄavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. SurusuruvaggavaÓÓanÈ
627. ChaÔÔhavagge sÊtÊkatoti sÊtaÔÔo, sÊtapÊÄitoti vuttaÑ hoti.
Silakabuddhoti parihÈsavacanametaÑ. SilakaÒhi kaÒci disvÈ “buddho
ayan”ti voharanti.
108 VinayapiÔaka
634. VilÊvacchattanti veÓuvilÊvehi kataÑ chattaÑ.

TatthajÈtakadaÓÉakena katanti tÈlapaÓÓaÑ saha daÓÉakena chinditvÈ tameva
chattadaÓÉaÑ karonti gopÈlakÈdayo viya, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
ChattapÈdukÈya vÈ ÔhitaÑ hotÊti ettha chattapÈdukÈ vuccati chattÈdhÈro.
YasmiÑ chattaÑ apatamÈnaÑ katvÈ Ôhapenti, tÈdisikÈya chattapÈdukÈya
ÔhitaÑ chattaÑ “chattan”ti ajjhÈharitabbaÑ. “ChattaÑ chattapÈdukÈya
Ôhitan”tipi paÔhanti, tatthÈpi ayamevattho.
637. CÈpoti majjhe va~kÈ kÈcadaÓÉasadisÈ dhanuvikati. KodaÓÉoti

vaÔÔaladaÓÉÈ dhanuvikati. PaÔimukkanti pavesitaÑ laggitaÑ.
SurusuruvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. PÈdukavaggavaÓÓanÈ
647. Sattamavagge paÔicchanno hutvÈti so kira rattibhÈge uyyÈnaÑ
gantvÈ ambaÑ abhiruhitvÈ sÈkhÈya sÈkhaÑ ambaÑ olokento vicari. Tassa
tathÈ karontasseva ratti vibhÈyi. So cintesi “sace idÈni otaritvÈ gamissÈmi,
disvÈ maÑ coroti gahessanti, rattibhÈge gamissÈmÊ”ti. AthekaÑ viÔapaÑ
abhiruhitvÈ nilÊno acchi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. So rukkhato otaranto
ekaÑ olambinisÈkhaÑ gahetvÈ tesaÑ ubhinnampi antare patiÔÔhÈsi. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “tesaÑ dvinnampi antarÈ rukkhato patito”ti. PÈÄiyÈ atthaÑ
na jÈnantÊti attano gahaÓassa atthaÑ na jÈnanti.
JÈtakapÈÄiyaÑ1 pana ayaÑ gÈthÈ–
“SabbamidaÑ carimaÑ kataÑ, ubho dhammaÑ na passare. Ubho
pakatiyÈ cutÈ, yo cÈyaÑ mantejjhÈpeti. Yo ca mantaÑ adhÊyatÊ”ti–
evamÈgatÈ. TassÈyamattho2–sabbamidaÑ carimaÑ katanti yaÑ amhehi
tÊhi janehi kataÑ, sabbamidaÑ kiccaÑ lÈmakaÑ nimmariyÈdaÑ
adhammikaÑ. EvaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 5. 97 piÔÔhe. 2. JÈtaka-®Ôha 3. 27 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
attano corabhÈvaÑ tesaÒca mantesu agÈravaÑ garahitvÈ puna itare dveyeva

garahanto “Ubho dhammaÑ na passare”ti-ÈdimÈha. Tattha ubhoti ime dvepi
janÈ garukÈrÈrahaÑ porÈÓakadhammaÑ na passanti, tatova dhammapakatito
cutÈ. Dhammo hi paÔhamuppattivasena pakati nÈma. Vuttampi cetaÑ–
“Dhammo have pÈturahosi pubbe,
PacchÈ adhammo udapÈdi loke”ti1.
Yo cÈyanti yo ca ayaÑ nÊce nisÊditvÈ mante ajjhÈpeti, yo ca ucce nisÊditvÈ
adhÊyatÊti.
SÈlÊnanti ayaÑ gÈthÈpi–
“SÈlÊnaÑ odanaÑ bhuÒje, suciÑ maÑs|pasecanaÑ.
TasmÈ etaÑ na sevÈmi, dhammaÑ isÊhi sevitan”ti2–
evaÑ jÈtake ÈgatÈ. Tattha sucinti paÓÉaraÑ parisuddhaÑ.
MaÑs|pasecananti nÈnappakÈrÈya maÑsavikatiyÈ sittaÑ bhuÒje, bhuÒjÈmÊti
attho. SesaÑ pÈkaÔameva.
Dhiratth|ti dhi atthu, nindÈ bhavat|ti attho, garahÈma taÑ mayanti
vuttaÑ hoti. LaddhalÈbhoti dhanalÈbhaÑ yasalÈbhaÒca sandhÈya vadati.
VinipÈtanahetunÈti vinipÈtanassa hetubhÈvena. Vutti nÈma hotÊti yathÈvutto
duvidhopi lÈbho apÈyasaÑ vattanikatÈya samparÈye vinipÈtanahetubhÈvena
pavattanato sampati adhammacaraÓena pavattanato ca vutti nÈma hotÊti
attho. Evar|pÈ yÈ vuttÊti evar|pÈ dhanalÈbhayasalÈbhasa~khÈtÈ yÈ vutti.
AdhammacaraÓena vÈti vÈ-saddo sampiÓÉanattho. Tvanti upayogatthe
paccattavacanaÑ, taÑ icceva vÈ pÈÔho. AsmÈti pÈsÈÓÈdhivacanametaÑ.
PÈdukavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SesaÑ uttÈnameva.
SekhiyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
______________________________________________________________
1. Khu 5. 229 piÔÔhe. 2. Khu 5. 97 piÔÔhe.
110 VinayapiÔaka
AdhikaraÓasamathesu yaÑ vattabbaÑ, taÑ aÔÔhakathÈyaÑ

ÈgataÔÔhÈneyeva dassayissÈma.

Bhikkhu vibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
MahÈvibha~go niÔÔhito.
BhikkhunÊvibha~gavaÓÓanÈ
_____
1. PÈrÈjikakaÓÉa
1. PaÔhamapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
656. BhikkhunÊvibha~ge yoti yo bhikkhunÊnaÑ vibha~go. MigÈranattÈti
majjhapadalopenetaÑ vuttanti Èha “migÈramÈtuyÈ pana nattÈ hotÊ”ti.
MigÈramÈtÈti visÈkhÈyetaÑ adhivacanaÑ. NavakammÈdhiÔÔhÈyikanti
navakammasaÑvidhÈyikaÑ. ByaÒjanÈnaÑ paÔivijjhitabbo ÈkÈro
nÈtigambhÊro, yathÈsutaÑ dhÈraÓameva tattha karaÓÊyanti satiyÈ byÈpÈro
adhiko, paÒÒÈ tattha guÓÊbh|tÈti1 vuttaÑ “satipubba~gamÈya paÒÒÈyÈ”ti.
Sati pubba~gamÈ etissÈti satipubba~gamÈ. Pubba~gamatÈ cettha
padhÈnabhÈvo “manopubba~gamÈ”ti-ÈdÊsu viya. AtthaggahaÓe pana
paÒÒÈya byÈpÈro adhiko paÔivijjhitabbassa atthassa atigambhÊrattÈti Èha
“paÒÒÈpubba~gamÈya satiyÈ”ti. ŒlasiyaÑvirahitÈti kosajjarahitÈ. YathÈ
aÒÒÈ kusÊtÈ nisinnaÔÔhÈne nisinnÈva honti, ÔhitaÔÔhÈne ÔhitÈva, evaÑ ahutvÈ
vipphÈrikena cittena sabbakiccaÑ nipphÈdeti.
SabbÈ bhikkhuniyo satthuladdh|pasampadÈ saÑghato
laddh|pasampadÈti duvidhÈ. GarudhammapaÔiggahaÓena hi
laddh|pasampadÈ mahÈpajÈpatigotamÊ satthu santikÈva laddh|pasampadattÈ
satthuladdh|pasampadÈ nÈma. SesÈ sabbÈpi saÑghato laddh|pasampadÈ.
TÈpi ekato upasampannÈ ubhato-upasampannÈti duvidhÈ. Tattha yÈ tÈ
mahÈpajÈpatigotamiyÈ saddhiÑ nikkhantÈ paÒcasatÈ sÈkiyÈniyo, tÈ ekato
upasampannÈ bhikkhusaÑghato eva laddh|pasampadattÈ, itarÈ ubhato-
upasampannÈ ubhatosaÑghe upasampannattÈ. Ehi bhikkhunÊbhÈvena
upasampannÈ pana bhikkhuniyo na santi tÈsaÑ
______________________________________________________________
1. GuÓabh|tÈti (SyÈ)
112 VinayapiÔaka
tathÈ upasampadÈya abhÈvato. Yadi evaÑ “ehi bhikkhunÊ”ti idha kasmÈ

vuttanti? DesanÈya sotapatitabhÈvato. AyaÒhi sotapatitatÈ nÈma katthaci
labbhamÈnassapi aggahaÓena hoti, yathÈ abhidhamme manodhÈtuniddese1
labbhamÈnampi jhÈna~gaÑ paÒcaviÒÒÈÓasote patitÈya na uddhaÔaÑ katthaci
desanÈya asambhavato, yathÈ tattheva vatthuniddese2 hadayavatthu.
Katthaci alabbhamÈnassapi gahaÓavasena yathÈÔhitakappÊniddese.
YathÈha–
“Katamo ca puggalo ÔhitakappÊ? AyaÒca puggalo
sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipanno assa, kappassa ca uÉÉayhanavelÈ
assa, neva tÈva kappo uÉÉayheyya, yÈvÈyaÑ puggalo na
sotÈpattiphalaÑ sacchikareyyÈ”ti3.
EvamidhÈpi alabbhamÈnagahaÓavasena veditabbaÑ.
ParikappavacanaÒhetaÑ “sace bhagavÈ bhikkhunÊbhÈvayogyaÑ kaÒci
mÈtugÈmaÑ “ehi bhikkhunÊ’ti vadeyya, evaÑ bhikkhunÊbhÈvo siyÈ”ti.
KasmÈ pana bhagavÈ evaÑ na kathesÊti? TathÈ katÈdhikÈrÈnaÑ
abhÈvato. Ye pana “anÈsannÈsannihitabhÈvato”ti kÈraÓaÑ vatvÈ “bhikkh|
eva hi satthu ÈsannacÈrino sadÈ sannihitÈ ca honti, tasmÈ te eva
‘ehibhikkh|’ti vattabbataÑ arahanti, na bhikkhuniyo”ti vadanti, taÑ tesaÑ
matimattaÑ satthu Èsannad|rabhÈvassa bhabbÈ bhabbabhÈvasiddhattÈ.
VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ–
“Sa~ghÈÔikaÓÓe cepi me bhikkhave bhikkhu gahetvÈ piÔÔhito
piÔÔhito anubandho assa pÈde pÈdaÑ nikkhipanto, so ca hoti abhijjhÈlu
kÈmesu tibbasÈrÈgo byÈpannacitto paduÔÔhamanasa~kappo muÔÔhassati
asampajÈno asamÈhito vibbhantacitto pÈkatindriyo, atha kho so ÈrakÈva
mayhaÑ, ahaÒca tassa. TaÑ kissa hetu? DhammaÑ hi so bhikkhave
bhikkhu na passati, dhammaÑ apassanto na maÑ passati. Yojanasate
cepi so bhikkhave bhikkhu vihareyya, so ca hoti anabhijjhÈlu kÈmesu
na tibbasÈrÈgo abyÈpannacitto appaduÔÔhamanasa~kappo
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 44 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 146 piÔÔhe. 3. Abhi 3. 116 piÔÔhe.
upaÔÔhitassati sampajÈno samÈhito ekaggacitto saÑvutindriyo, atha kho

so santikeva mayhaÑ, ahaÒca tassa. TaÑ kissa hetu? DhammaÑ hi so
bhikkhave bhikkhu passati, dhammaÑ passanto maÑ passatÊ”ti1.
TasmÈ akÈraÓaÑ desato satthu ÈsannÈnÈsannatÈ. AkatÈdhikÈratÈya pana
bhikkhunÊnaÑ ehibhikkhun|pasampadÈya ayogyatÈ veditabbÈ.
Yadi evaÑ yaÑ taÑ therÊgÈthÈsu bhaddÈya kuÓÉalakesÈya vuttaÑ–
“Nihacca jÈÓuÑ vanditvÈ, sammukhÈ aÒjaliÑ akaÑ.
Ehi bhaddeti maÑ avaca, sÈ me Ès|pasampadÈ”ti2.
TathÈ apadÈnepi–
“ŒyÈcito tadÈ Èha, ehi bhaddeti nÈyako.
TadÈhaÑ upasampannÈ, parittaÑ toyamaddasan”ti3,
taÑ kathanti? NayidaÑ ehibhikkhunÊbhÈvena upasampadaÑ sandhÈya
vuttaÑ, upasampadÈya pana hetubhÈvato “yÈ satthu ÈÓatti, sÈ me
Ès|pasampadÈ”ti vuttÈ. TathÈ hi vuttaÑ aÔÔhakathÈyaÑ4 “ehi bhadde
bhikkhunupassayaÑ gantvÈ bhikkhunÊnaÑ santike pabbaja upasampajjass|ti
maÑ avaca ÈÓÈpesi, sÈ satthu ÈÓÈ mayhaÑ upasampadÈya kÈraÓattÈ
upasampadÈ Èsi ahosÊ”ti. ApadÈnagÈthÈyampi3 evameva attho gahetabbo.
TasmÈ bhikkhunÊnaÑ ehi bhikkhun|pasampadÈ natthiyevÈti niÔÔhamettha
gantabbaÑ. YathÈ cetaÑ sotapatitavasena “ehi bhikkhunÊ”ti vuttaÑ, evaÑ
“tÊhi saraÓagamanehi upasampannÈti bhikkhunÊ”ti idampi sotapatitavaseneva
vuttanti daÔÔhabbaÑ saraÓagaman|pasampadÈyapi bhikkhunÊnaÑ
asambhavato.
659. Bhikkhuvibha~ge “kÈyasaÑsaggaÑ sÈdiyeyyÈ”ti avatvÈ

“samÈpajjeyyÈ”ti vuttattÈ “bhikkhu ÈpattiyÈ na kÈretabbo”ti vuttaÑ.
TabbahulanayenÈti kiriyÈsamuÔÔhÈnasseva bahulabhÈvato. Dissati hi
tabbahulanayena tabbohÈro yathÈ “brÈhmaÓagÈmo”ti.
______________________________________________________________
3. Khu 4. 243 piÔÔhe. 4. TherÊgÈthÈ-®Ôha 111 piÔÔhe.
114 VinayapiÔaka
BrÈhmaÓagÈmepi hi antamaso rajakÈdÊni paÒca kulÈni santi. SÈti

kiriyÈsamuÔÔhÈnatÈ.
662. TathevÈti kÈyasaÑsaggarÈgena avassutoyevÈti attho. Sesamettha

uttÈnameva.
PaÔhamapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. DutiyapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
666. Dutiye “kissa pana tvaÑ ayye jÈnaÑ pÈrÈjikaÑ dhammaÑ
ajjhÈpannan”ti vacanato “uddiÔÔhÈ kho ayyÈso aÔÔha pÈrÈjikÈ dhammÈ”ti-
Èdivacanato ca bhikkhunÊ vibha~gaÑ patvÈ sÈdhÈraÓÈni sikkhÈpadÈni
bhikkh|naÑ uppannavatthusmiÑyeva “yÈ pana bhikkhunÊ chandaso
methunaÑ dhammaÑ paÔiseveyya, antamaso tiracchÈnagate napi, pÈrÈjikÈ
hoti asaÑvÈsÈ”ti-ÈdinÈ nayena savisesampi avisesampi mÈtikaÑ ÔhapetvÈ
anukkamena padabhÈjanaÑ ÈpattibhedaÑ tikacchedaÑ anÈpattivÈraÒca
anavasesaÑ vatvÈ vitthÈresi. Sa~gÊtikÈrakehi pana asÈdhÈraÓapaÒÒattiyoyeva
idha vitthÈritÈti veditabbÈ.
Atha uparimesu dvÊsu apaÒÒattesu aÔÔhannaÑ pÈrÈjikÈnaÑ aÒÒataranti
idaÑ vacanaÑ na yujjatÊti Èha “idaÒca pÈrÈjikaÑ pacchÈ paÒÒattan”ti-Èdi.
Yadi evaÑ imasmiÑ okÈse kasmÈ Ôhapitanti Èha “purimena pana saddhiÑ
yugaÄattÈ”ti-Èdi, purimena saddhiÑ ekasambandhabhÈvato idha vuttanti
adhippÈyo. “AÔÔhannaÑ pÈrÈjikÈnaÑ aÒÒataran”ti vacanato ca
vajjapaÔicchÈdikaÑ yÈ paÔicchÈdeti, sÈpi vajjapaÔicchÈdikÈyevÈti
daÔÔhabbaÑ. KiÒcÈpi vajjapaÔicchÈdanaÑ pemavasena hoti, tathÈpi
sikkhÈpadavÊtikkamacittaÑ domanassitameva hotÊti katvÈ
“dukkhavedanan”ti vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
DutiyapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
668. TatiyaÑ uttÈnatthameva.
4. CatutthapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ
675. Catutthe lokassÈdamittasanthavavasenÈti lokassÈdasa~khÈtassa
mittasantha vassa vasena. VuttamevatthaÑ pariyÈyantarena vibhÈvetuÑ
“kÈyasaÑsaggarÈgenÈ”ti vuttaÑ.
Tissitthiyo methunaÑ taÑ na seveti1 yÈ tisso itthiyo vuttÈ, tÈsupi yaÑ
taÑ methunaÑ nÈma, taÑ na sevati. Tayo puriseti tayo purisepi upagantvÈ
methunaÑ na sevati. Tayo ca anariyapaÓÉaketi ubhatobyaÒjanasa~khÈte
tayo anariye, tayo ca paÓÉaketi imepi cha jane upagantvÈ methunaÑ na
sevati. Na cÈcare methunaÑ byaÒjanasminti anulomapÈrÈjikavasenapi
attano nimitte methunaÑ nÈcarati. ChejjaÑ siyÈ methunadhammapaccayÈti
siyÈ methunadhammapaccayÈ pÈrÈjikanti ayaÑ paÒho aÔÔhavatthukaÑva
sandhÈya vutto. TassÈ hi methunadhammassa pubbabhÈgakÈyasaÑsaggaÑ
ÈpajjituÑ vÈyamantiyÈ methunadhammapaccayÈ chejjaÑ hoti. Chedoyeva
chejjaÑ.
Methunadhammassa pubbabhÈgattÈti iminÈ methunadhammassa
pubbabhÈga bh|to kÈyasaÑsaggoyeva tattha methunadhamma-saddena
vutto, na dvayaÑdvayasamÈ pattÊti dÊpeti. VaÓÓÈvaÓÓoti dvÊhi
sukkavissaÔÔhi vuttÈ. GamanuppÈdananti2 saÒcarittaÑ. Sabbapades|ti
“sa~ghÈÔikaÓÓaggahaÓaÑ sÈdiyeyyÈ”ti-ÈdÊsu. Sesamettha uttÈnameva.
KÈyasaÑsaggarÈgo, sa-ussÈhatÈ, aÔÔhamassa vatthussa p|raÓanti imÈni
CatutthapÈrÈjikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
BhikkhunÊvibha~ge pÈrÈjikakaÓÉavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
PÈrÈjikakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 4. 240 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. VanamanuppÈdananti (SyÈ)
2. SaÑghÈdisesakaÓÉa
1. PaÔhamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
679. SaÑghÈdisesakaÓÉassa paÔhamasikkhÈpade dvÊsu janes|ti
aÉÉakÈrakesu dvÊsu janesu. Yo kocÊti tesuyeva dvÊsu yo koci, aÒÒo vÈ tehi
ÈÓatto. Dutiyassa ÈrocetÊti etthÈpi dvÊsu janesu yassa kassaci dutiyassa
kathaÑ yo koci ÈrocetÊti evamattho gahetabboti Èha “dutiyassa ÈrocetÊti
etthÈpi eseva nayo”ti. Gatigatanti cirakÈlapa vattaÑ.
ŒpattÊti ÈpajjanaÑ. Saha vatthujjhÈcÈrÈti vatthuvÊtikkamena saha.
Sahayoge karaÓavacanappasa~ge idaÑ nissakkavacanaÑ. Yanti yaÑ
dhammaÑ. NissÈretÊti ÈpannaÑ bhikkhunisaÑghamhÈ nissÈreti. Hetumhi
cÈyaÑ kattuvohÈro. NissÈraÓahetu bh|to hi dhammo nissÈraÓÊyoti vutto.
GÊvÈyeva hoti, na pÈrÈjikaÑ anÈÓattiyÈ gahitattÈ. YathÈ dÈsadÈsÊvÈpÊ-ÈdÊni
sampaÔicchituÑ na vaÔÔati, evaÑ tesaÑ atthÈya aÉÉakaraÓampi na vaÔÔatÊti
Èha “ayaÑ akappiya-aÉÉo nÈma, na vaÔÔatÊ”ti.
Ettha ca sace adhikaraÓaÔÔhÈnaÑ gantvÈ “amhÈkaÑ eso dÈso, dÈsÊ, vÈpÊ,
khettaÑ, ÈrÈmo, ÈrÈmavatthu, gÈvo, ajÈ, kukkuÔÈ”ti-ÈdinÈ voharati,
akappiyaÑ. “AyaÑ amhÈkaÑ ÈrÈmiko, ayaÑ vÈpÊ itthannÈmena saÑghassa
bhaÓÉadhovanatthÈya dinnÈ, ito khettato ÈrÈmato uppajjanakacatupaccayÈ
ito gÈvito mahiÑsito ajÈto uppajjanakagorasÈ itthannÈmena saÑghassa
dinnÈti pucchite vÈ apucchite vÈ vattuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. Sesamettha
uttÈnameva. AnÈkaÉÉhitÈya aÉÉakaraÓaÑ, aÉÉapariyosÈnanti imÈni panettha
dve a~gÈni.
PaÔhamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. DutiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
683. Dutiye mallagaÓabhaÔiputtagaÓÈdikanti-ÈdÊsu1 mallagaÓo nÈma
nÈrÈyanabhattiko tattha tattha
pÈnÊyaÔÔhapanapokkharaÓÊkhaÓanÈdipuÒÒakammakÈrako gaÓo,
bhaÔiputtagaÓo nÈma kumÈrabhattikagaÓo. DhammagaÓoti sÈsanabhattigaÓo
anekappakÈrapuÒÒakammakÈrakagaÓo vuccati. GandhikaseÓÊti
anekappakÈrasugandhivikatikÈrako gaÓo. DussikaseÓÊti pesakÈrakagaÓo.
Kappagatikanti kappiyabhÈvaÑ gataÑ.
VuÔÔhÈpentiyÈti upasampÈdentiyÈ. “CoriÑ vuttanayena anÈpucchÈ
pabbÈjentiyÈ dukkaÔan”ti vadanti. PaÓÓattiÑ ajÈnantÈ ariyÈpi vuÔÔhÈpentÊti
vÈ kammavÈcÈpariyosÈne ÈpattikkhaÓe vipÈkÈbyÈkatasama~gitÈvasena vÈ
“ticittan”ti vuttanti veditabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva. CoritÈ, corisaÒÒÈ,
aÒÒatra anuÒÒÈtakÈraÓÈ vuÔÔhÈpananti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
DutiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. TatiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
692. Tatiye parikkhepaÑ atikkÈmentiyÈti sakagÈmato aÒÒassa gÈmassa
parikkhepaÑ atikkÈmentiyÈ. “GÈmantaraÑ gaccheyyÈ”ti hi vacanato
aÒÒassa gÈmassa parikkhepaÑ atikkÈmentiyÈ eva Èpatti, na sakagÈmassa.
AÒÒo hi gÈmo gÈmantaraÑ. Aparikkhittassa gÈmassa upacÈranti ettha
upacÈra-saddena ghar|pacÈrato paÔhama leÉÉupÈtasa~khÈtaÑ
parikkhepÈrahaÔÔhÈnaÑ gahitaÑ, na tato dutiyaleÉÉupÈtasa~khÈto upacÈroti
Èha “parikkhepÈrahaÔÔhÈnan”ti. Teneva pÈÄiyaÑ “upacÈraÑ atikkÈmentiyÈ”ti
vuttaÑ. AÒÒathÈ yathÈ vikÈlagÈmappavisanasikkhÈpade “parikkhittassa
gÈmassa parikkhepaÑ atikkamantassa, aparikkhittassa gÈmassa upacÈraÑ
okkamantassÈ”ti2 vuttaÑ, evamidhÈpi “parikkhittassa gÈmassa parikkhepaÑ
atikkÈmentiyÈ aparikkhittassa gÈmassa upacÈraÑ okkamantiyÈ”ti vadeyya.
Sa~khepato vuttamatthaÑ vibhajitvÈ dassento “apicetthÈ”ti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. MallagaÓabhaddi... (SyÈ) 2. Vi 2. 216 piÔÔhe.
118 VinayapiÔaka
VihÈrassa catugÈmasÈdhÈraÓattÈti iminÈ “vihÈrato ekaÑ gÈmaÑ gantuÑ

vaÔÔatÊ”ti ettha kÈraÓamÈha. VihÈrassa catugÈmasÈdhÈraÓattÈyeva hi cat|su
gÈmesu yaÑkiÒci ekaÑ gÈmaÑ gantuÑ vaÔÔati.
YatthÈti yassaÑ nadiyaÑ. “PaÔhamaÑ pÈdaÑ uttÈrentiyÈ Èpatti
thullaccayassa, dutiyaÑ pÈdaÑ uttÈrentiyÈ Èpatti saÑghÈdisesassÈ”ti
vacanato nadiÑ otaritvÈ padasÈ uttarantiyÈ eva ÈpattÊti Èha “setunÈ gacchati,
anÈpattÊ”ti-Èdi. ParatÊrameva akkamantiyÈ anÈpattÊti nadiÑ anotaritvÈ
yÈnanÈvÈdÊsu aÒÒatarena gantvÈ paratÊrameva akkamantiyÈ anÈpatti.
UbhayatÊresu vicaranti, vaÔÔatÊti idaÑ asatipi nadÊpÈragamane upari vakkha
mÈnassa vinicchayassa phalamattadassanatthaÑ vuttanti veditabbaÑ.
OrimatÊrameva Ègacchati, ÈpattÊti paratÊraÑ gantukÈmatÈya otiÓÓattÈ
vuttaÑ. Tameva tÊranti tameva orimatÊraÑ. AnÈpattÊti paratÊraÑ
gantukÈmatÈya abhÈvato anÈpatti.
TÈdise araÒÒeti “bahi-indakhÊlÈ sabbametaÑ araÒÒan”ti1 evaÑ
vuttalakkhaÓe araÒÒe. Atha tÈdisasseva araÒÒassa gahitabhÈvo kathaÑ
viÒÒÈyatÊti Èha “tenevÈ”ti-Èdi. IminÈ hi aÔÔhakathÈvacanena Êdisepi
gÈmasamÊpe dassan|pacÈre vijahite satipi savan|pacÈre Èpatti hotÊti
viÒÒÈyati. Maggam|ÄhÈ uccÈsaddaÑ karontÊti Èha “maggam|Ähasaddena
viyÈ”ti. SaddÈyantiyÈti saddaÑ karontiyÈ. PurimÈyoti puretaraÑ
gacchantiyo. AÒÒaÑ maggaÑ gaÓhÈtÊti2 maggam|ÄhattÈ, na ohÈtuÑ, tasmÈ
dvinnampi anÈpatti. Sesamettha uttÈnameva. AnantarÈyena ekabhÈvo,
gÈmantaragamanÈdÊsu aÒÒataratÈpajjanaÑ, ÈpadÈya abhÈvoti imÈni panettha
tÊÓi a~gÈni.
TatiyasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. CatutthasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
694. Catutthe kÈrakagaÓassÈti ukkhepanÊyakammakÈrakagaÓassa.
TecattÈlÊsappabhedaÑ vattaÑ khandhake Èvi bhavissati. NetthÈravatteti
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 2. GaÓhÈti (?)
nittharaÓahetumhi vatte. SesaÑ uttÈnameva. Dhammena kammena

ukkhittatÈ, aÒÒatra anuÒÒÈtakÈraÓÈ osÈraÓanti imÈni panettha dve a~gÈni.
CatutthasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. PaÒcamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
701. PaÒcame etaÑ na vuttanti “bhikkhuniyÈ avassutabhÈvo
daÔÔhabbo”ti etaÑ niyamanaÑ na vuttaÑ. Tanti taÑ niyametvÈ avacanaÑ.
PÈÄiyÈ sametÊti “ekato avassute”ti avisesetvÈ vuttapÈÄiyÈ “anavassutoti
jÈnantÊ paÔiggaÓhÈtÊ”ti imÈya ca pÈÄiyÈ sameti. Yadi hi puggalassa
avassutabhÈvo nappamÈÓaÑ, kiÑ “anavassutoti jÈnantÊ”ti iminÈ vacanena,
“anÈpatti ubhato-anavassutÈ honti, anavassutÈ paÔiggaÓhÈtÊ”ti ettakameva
vattabbaÑ siyÈ. “Ubhato-anavassutÈ honti, anavassutoti jÈnantÊ
paÔiggaÓhÈtÊti imassa ca anÈpattivÈrassa ayamattho. Ubho ce anavassutÈ,
sabbathÈpi anÈpatti. Atha bhikkhunÊ anavassutÈ samÈnÈ avassutampi
“anavassuto”ti saÒÒÈya tassa hatthato paÔiggaÓhÈti, evampi anÈpatti. Atha
sayaÑ anavassutÈpi aÒÒaÑ anavassutaÑ vÈ avassutaÑ vÈ “avassuto”ti
jÈnÈti, dukkaÔameva. VuttaÒhetaÑ anantarasikkhÈpade “kissa tvaÑ ayye na
paÔiggaÓhÈsÊti. AvassutÈ ayyeti. TvaÑ pana ayye avassutÈti. NÈhaÑ ayye
avassutÈ”ti. Sesamettha uttÈnameva. Udakadantaponato aÒÒaÑ
ajjhoharaÓÊyaÑ, ubhato-avassutatÈ, sahatthÈ gahaÓaÑ, ajjhoharaÓanti imÈni
PaÒcamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. ChaÔÔhasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
705. ChaÔÔhe parivÈragÈthÈya ayamattho. Na deti na paÔiggaÓhÈtÊti1 na
uyyojikÈ deti, nÈpi uyyojitÈ tassÈ hatthato
______________________________________________________________
120 VinayapiÔaka
gaÓhÈti. PaÔiggaho tena na vijjatÊti teneva kÈraÓena uyyojikÈya hatthato

uyyojitÈya paÔiggaho na vijjati. Œpajjati garukanti evaÑ santepi avassutassa
hatthato piÓÉaggahaÓe uyyojentÊ saÑghÈdisesÈpattiÑ Èpajjati. TaÒca
paribhogapaccayÈti taÒca pana ÈpattiÑ ÈpajjamÈnÈ tassÈ uyyojitÈya
paribhogapaccayÈ Èpajjati. TassÈ hi bhojanapariyosÈne uyyojikÈya
saÑghÈdiseso hoti. Sesamettha uttÈnameva. ManussapurisatÈ, aÒÒatra
anuÒÒÈtakÈraÓÈ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ gahetvÈ bhuÒjÈti uyyojanÈ, tena
vacanena gahetvÈ itarissÈ bhojanapariyosÈnanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
ChaÔÔhasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. SattamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
709. Sattame kinnumÈva samaÓiyoti kiÑnu imÈ eva samaÓiyo.
TÈsÈhanti tÈsaÑ ahaÑ. SesaÑ uttÈnameva.
SattamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
715. AÔÔhamaÑ uttÈnatthameva.

_____
9. NavamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ
721. Navame vajjappaÔicchÈdikÈti khuddÈnukhuddakavajjassa
paÔicchÈdikÈ. SamanubhÈsanakammakÈle cettha dve tisso ekato
samanubhÈsitabbÈ.
NavamasaÑghÈdisesasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
727. DasamaÑ uttÈnatthameva.
BhikkhunÊvibha~ge saÑghÈdisesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SaÑghÈdisesakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
3. NissaggiyakaÓÉa
733. Nissaggiyesu paÔhamaÑ uttÈnameva.
740. Dutiye “ayyÈya dammÊti evaÑ paÔiladdhanti nissaÔÔhapaÔiladdhaÑ.

Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyampi “nissaÔÔhaÑ paÔilabhitvÈpi yathÈdÈneyeva
upanetabban”ti vuttaÑ. YathÈdÈneyeva upanetabbanti yathÈ dÈyakena
dinnaÑ, tathÈ upanetabbaÑ, akÈlacÊvarapakkheyeva Ôhapetabbanti vuttaÑ
hoti. Ettha ca bhÈjÈpitÈya laddhacÊvarameva nissaggiyaÑ hoti, taÑ
vinayakammaÑ katvÈpi attanÈ na labhati. Sesamettha uttÈnameva.
AkÈlacÊvaratÈ, tathÈsaÒÒitÈ, kÈlacÊvaranti adhiÔÔhÈya lesena bhÈjÈpanaÑ,
paÔilÈbhoti imÈni panettha cattÈri a~gÈni.
743. Tatiye me'tanti me etaÑ. SakasaÒÒÈya gahitattÈ pÈcittiyaÑ

dukkaÔaÒca vuttaÑ. ItarathÈ bhaÓÉagghena kÈretabbaÑ. UpasampannatÈ,
parivattitacÊvarassa vikappanupagatÈ, sakasaÒÒÈya acchindanaÑ vÈ
acchindÈpanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
748-752. Catutthe ÈhaÔasappiÑ datvÈti attano datvÈ. YamakaÑ

pacitabbanti sappiÒca telaÒca ekato katvÈ pacitabbaÑ. Lesena
gahetukÈmatÈ, aÒÒassa viÒÒÈpanaÑ, paÔilÈbhoti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
753. PaÒcame sÈti thullanandÈ. Ayanti ayaÑ sikkhamÈnÈ. CetÈpetvÈti

jÈnÈpetvÈ icceva atthoti idha vuttaÑ, mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 pana “aÒÒaÑ
cetÈpetvÈti attano kappiyabhaÓÉena idaÑ nÈma ÈharÈti aÒÒaÑ
parivattÈpetvÈ”ti vuttaÑ, tasmÈ “cetÈpetvÈ”ti imassa parivattÈpetvÈtipi attho
daÔÔhabbo. AÒÒaÑ cetÈpeyyÈti “evaÑ me idaÑ datvÈ aÒÒampi ÈharissatÊ”ti
maÒÒamÈnÈ “na me iminÈ attho, idaÑ nÈma me ÈharÈ”ti tato aÒÒaÑ
cetÈpeyya.
______________________________________________________________
122 VinayapiÔaka
758. ChaÔÔhe dhammakiccanti puÒÒakammaÑ. PÈvÈrikassÈti

dussavÈÓijakassa, yÈya cetÈpitaÑ, tassÈyeva nissaggiyaÑ nissaÔÔhapaÔilÈbho
ca1, tasmÈ tÈya bhikkhuniyÈ nissaÔÔhaÑ paÔilabhitvÈ yathÈdÈne
upanetabbaÑ, na attanÈ gahetabbaÑ. AÒÒassatthÈyÈti cÊvarÈdÊsu
aÒÒatarassatthÈya. AÒÒuddisikenÈti purimassevatthadÊpanaÑ. ParikkhÈrenÈti
kappiyabhaÓÉena.
764. Sattame sayaÑ yÈcitakenÈti sayaÑ yÈcitakenÈpÊti attho. Teneva

pÈÄiyaÑ “tena ca parikkhÈrena sayampi yÈcitvÈ”ti vuttaÑ, tatoyeva
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ2 “saÒÒÈcikenÈti sayaÑ yÈcitakenÈpÊ”ti attho vutto.
768-773-778. AÔÔhamanavamadasamÈni uttÈnatthÈneva.
784. EkÈdasame yasmÈ pavÈritaÔÔhÈne viÒÒatti nÈma na paÔisedhetabbÈ,

tasmÈ bhagavÈ dhammanimantanavasena pavÈritaÔÔhÈne “vadeyyÈsi
yenattho”ti vuttÈya “catukkaÑsaparamaÑ viÒÒÈpetabban”ti paricchedaÑ
dassetÊti veditabbaÑ. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ2 “cetÈpetabbanti ÔhapetvÈ
sahadhammike ca ÒÈtakapavÈrite ca aÒÒena kismiÒcideva guÓe parituÔÔhena
vadeyyÈsi yenatthoti vuttÈya viÒÒÈpetabban”ti vuttaÑ.
788. DvÈdasamaÑ uttÈnatthameva.

BhikkhunÊvibha~ge nissaggiyapÈcittiyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NissaggiyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÔilÈbheva (SyÈ) 2. Ka~khÈ-®Ôha 311 piÔÔhe.
1. LasuÓavaggavaÓÓanÈ
793-797. PÈcittiyesu lasuÓavaggassa paÔhame jÈtiÑ saratÊti jÈtissaro.
SabhÈvenevÈti s|pasampÈkÈdiÑ vinÈva. BadarasÈÄavaÑ nÈma badaraphalÈni
sukkhÈpetvÈ cuÓÓetvÈ kattabbÈ khÈdanÊyavikati. Sesamettha uttÈnameva.
ŒmakalasuÓaÒceva ajjhoharaÓaÒcÈti imÈni panettha dve a~gÈni.
798-802-806. DutiyatatiyacatutthÈni uttÈnatthÈneva.
812. PaÒcame dvinnaÑ pabbÈnaÑ uparÊti ettha dvinnaÑ a~gulÊnaÑ

saha pavesane ekekÈya a~guliyÈ ekekaÑ pabbaÑ katvÈ dvinnaÑ pabbÈnaÑ
upari. Eka~gulipavesane dvinnaÑ pabbÈnaÑ upari na vaÔÔatÊti veditabbaÑ.
MahÈpaccariyampi ayameva nayo dassito. Udakasuddhipaccayena pana
satipi phassasÈdiyane yathÈvuttaparicchede anÈpatti.
815-817. ChaÔÔhe ÈsumbhitvÈti pÈtetvÈ. Dadhimatth|ti dadhimaÓÉaÑ

dadhimhi pasannodakaÑ. BhuÒjantassa bhikkhuno hatthapÈse ÔhÈnaÑ,
pÈnÊyassa vÈ vidh|panassa vÈ gahaÓanti imÈni panettha dve a~gÈni.
822. Sattame “paÔiggaÓhÈti, Èpatti dukkaÔassÈ”ti idaÑ

pubbapayogadukkaÔassa nidassanamattanti Èha “na kevalaÑ
paÔiggahaÓeyeva hotÊ”ti-Èdi. PamÈÓanti pÈcittiyÈpattiyÈ pamÈÓaÑ.
Imehiyeva dvÊhi pÈcittiyaÑ hoti, nÈÒÒehi bhajjanÈdÊhÊti attho.
VuttamevatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “tasmÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ
pubbÈparaviruddhanti punapi vuttanti vuttavÈdaÑ sandhÈyÈha. AÒÒÈya
viÒÒattiyÈ laddhampi hi anÈÓattiyÈ viÒÒattiyÈ imissÈ aviÒÒattiyÈ
laddhapakkhaÑ bhajati, tasmÈ heÔÔhÈ aviÒÒattiyÈ laddhe karaÓakÈrÈpanesu
visesaÑ avatvÈ idha visesavacanaÑ pubbÈparaviruddhaÑ. Yadi cettha
karaÓe pÈcittiyaÑ, kÈrÈpanepi pÈcittiyeneva bhavitabbaÑ. Atha kÈrÈpane
dukkaÔaÑ, karaÓepi dukkaÔeneva bhavitabbaÑ. Na hi karaÓe vÈ kÈrÈpane vÈ
viseso atthi, tasmÈ aÒÒÈya
124 VinayapiÔaka
viÒÒattiyÈ laddhaÑ sayaÑ bhajjanÈdÊni katvÈpi kÈrÈpetvÈpi bhuÒjantiyÈ

dukkaÔamevÈti idamettha sanniÔÔhÈnaÑ. Avisesena vuttanti
karaÓakÈrÈpanÈnaÑ sÈmaÒÒato vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. SattannaÑ
dhaÒÒÈnaÑ aÒÒatarassa viÒÒÈpanaÑ vÈ viÒÒÈpÈpanaÑ vÈ, paÔilÈbho,
bhajjanÈdÊni katvÈ vÈ kÈretvÈ vÈ ajjhoharaÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
824. AÔÔhame nibbiÔÔhoti patiÔÔhÈpito. KeÓÊti raÒÒo dÈtabbassa

ÈyassetaÑ adhivacanaÑ. ®hÈnantaranti gÈmajanapadÈdiÔhÈnantaraÑ.
Sesamettha uttÈnameva. UccÈrÈdibhÈvo, anavalokanaÑ, vaÄaÒjanaÔÔhÈnaÑ,
tirokuÔÔapÈkÈratÈ, chaÉÉanaÑ vÈ chaÉÉÈpanaÑ vÈti imÈni panettha paÒca
a~gÈni.
830. Navame sabbesanti bhikkhussa bhikkhuniyÈ ca. Idha khettapÈlakÈ

ÈrÈmÈdigopakÈ ca sÈmikÈ eva.
836. Dasame ekapayogenÈti ekadisÈvalokanapayogena. TesaÑyevÈti

yesaÑ naccaÑ passati. KiÒcÈpi sayaÑ naccanÈdÊsu pÈcittiyaÑ pÈÄiyaÑ na
vuttaÑ, tathÈpi aÔÔhakathÈpamÈÓena gahetabbanti dassetuÑ “sabba-
aÔÔhakathÈsu vuttan”ti Èha. “ŒrÈme ÔhatvÈti na kevalaÑ ÔhatvÈ, tato tato
gantvÈpi sabbiriyÈpathehi labhati, ‘ÈrÈme ÔhitÈ’ti pana
ÈrÈmapariyÈpannabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. ItarathÈ nisinnÈpi na
labheyyÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
NaccÈdÊnaÑ aÒÒataratÈ, aÒÒatra anuÒÒÈtakÈraÓÈ gamanaÑ, dassanaÑ vÈ
savanaÑ vÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
LasuÓavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. AndhakÈravaggavaÓÓanÈ
841. AndhakÈravaggassa paÔhame dÈne vÈ p|jÈya vÈti dÈnanimittaÑ vÈ
p|jÈnimittaÑ vÈ. MantetÊti katheti. RattandhakÈratÈ, purisassa hatthapÈse
ÔhÈnaÑ vÈ sallapanaÑ vÈ, sahÈyÈbhÈvo, rahopekkhatÈti imÈni panettha
cattÈri a~gÈni.
842-846-850. DutiyatatiyacatutthÈni uttÈnatthÈneva.

856-857. PaÒcame anovassakaÑ atikkÈmentiyÈti channassa anto

nisÊditvÈ pakkamantiÑ sandhÈya vuttaÑ. “UpacÈro dvÈdasahattho”ti
vadanti. Palla~kassa anokÈseti |rubaddhÈsanassa anokÈse appahonte.
PurebhattatÈ, antaraghare nisajjÈ, Èsanassa palla~kokÈsatÈ, aÒÒatra
anuÒÒÈtakÈraÓÈ anÈpucchanaÑ, vuttaparicchedÈ tikkamoti imÈni panettha
paÒca a~gÈni.
859-864. ChaÔÔhasattamÈdÊni uttÈnatthÈneva.
AndhakÈravaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. NaggavaggavaÓÓanÈ
883-887. Naggavaggassa paÔhamadutiyÈni uttÈnatthÈneva.
893. Tatiye visibbetvÈti dussibbitaÑ puna sibbanatthÈya visibbetvÈ

vijaÔetvÈ. AÒÒatra cat|hapaÒcÈhÈti visibbitadivasato paÒca divase
atikkamitvÈ. NivÈsanapÈvuraÓ|pagacÊvaratÈ, upasampannÈya santakatÈ,
sibbanatthÈya visibbanaÑ vÈ visibbÈpanaÑ vÈ, aÒÒatra anuÒÒÈtakÈraÓÈ
paÒcÈhÈtikkamo, dhuranikkhepoti imÈni panettha paÒca a~gÈni.
898. Catutthe paÒcannaÑ cÊvarÈnanti ticÊvaraÑ udakasÈÔikÈ

sa~kaccikÈti imesaÑ paÒcannaÑ cÊvarÈnaÑ. PaÒcannaÑ cÊvarÈnaÑ
aÒÒataratÈ, paÒcÈhÈtikkamo, anuÒÒÈtakÈraÓabhÈvo, aparivattananti imÈni
902. PaÒcamaÑ uttÈnatthameva.
907. ChaÔÔhe cÊvaralÈbhanti labhitabbacÊvaraÑ.

VikappanupagapacchimatÈ, saÑghassa pariÓatabhÈvo, vinÈ
ÈnisaÑsadassanena antarÈyakaraÓanti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
911. SattamaÑ uttÈnatthameva.

126 VinayapiÔaka
916. AÔÔhame kumbhath|ÓaÑ nÈma kumbhasaddo, tena caranti kÊÄanti,

taÑ vÈ sippaÑ etesanti kumbhath|ÓikÈ. TenÈha “ghaÔakena kÊÄanakÈ”ti.
DÊghanikÈyaÔÔha kathÈyaÑ1 pana “kumbhath|ÓaÑ nÈma caturassa-
ambaÓakatÈÄan”ti vuttaÑ. Caturassa-ambaÓakatÈÄaÑ nÈma
rukkhasÈradantÈdÊsu yena kenaci caturassa-ambaÓaÑ katvÈ cat|su passesu
cammena onandhitvÈ katavÈditabhaÓÉaÑ. Bimbisakantipi tasseva
vevacanaÑ, taÑ vÈdenti, taÑ vÈ sippaÑ etesanti kumbhath|ÓikÈ. TenÈha
“bimbisakavÈdakÈtipi vadantÊ”ti. SamaÓacÊvaratÈ, ÔhapetvÈ sahadhammike
mÈtÈpitaro ca aÒÒesaÑ dÈnaÑ, atÈvakÈlikatÈti imÈni panettha tÊÓi a~gÈni.
920. NavamaÑ uttÈnatthameva.
927. Dasame dhammikaÑ kathinuddhÈranti sabbÈsaÑ bhikkhunÊnaÑ

akÈlacÊvaraÑ dÈtukÈmena upÈsakena yattako atthÈram|lako ÈnisaÑso, tato
adhikaÑ vÈ samakaÑ vÈ datvÈ yÈcitakena samaggena bhikkhunisaÑghena
yaÑ kathinaÑ Òattidutiyena kammena antarÈ uddharÊyati, tassa so uddhÈro
dhammikoti vuccati, evar|paÑ kathinuddhÈranti attho. SesaÑ
uttÈnatthameva.
NaggavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
932. TuvaÔÔavagge sabbaÑ uttÈnameva.
5. CittÈgÈravaggavaÓÓanÈ
978. CittÈgÈravaggassa paÔhame kÊÄana-upavananti antonagare ÔhitaÑ
sandhÈya vuttaÑ, kÊÄanuyyÈnanti bahinagare ÔhitaÑ sandhÈya. PÈÔekkÈ
Èpattiyoti gÊvÈya parivaÔÔanappayogagaÓanÈya Èpattiyo, na
ummÊlanagaÓanÈya. “AjjhÈrÈme rÈjÈgÈrÈdÊni karonti, tÈni passantiyÈ
anÈpattÊ”ti vacanato “anto-ÈrÈme tattha tattha gantvÈ naccÈdÊni passituÑ
labhatÊ”tipi siddhaÑ.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 81 piÔÔhe.
982. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.
1015. Navame hatthi-ÈdÊsu sippa-saddo paccekaÑ yojetabbo, tathÈ

ÈthabbaÓÈdÊsu manta-saddo. Tattha ÈthabbaÓamanto nÈma
ÈthabbaÓavedavihito par|paghÈtakaro manto, khÊlanamanto nÈma
dÈrusÈrakhÊlaÑ mantetvÈ pathaviyaÑ pavesetvÈ mÈraÓamanto,
agadappayogo visayojanaÑ. NÈgamaÓÉalanti sappÈnaÑ
pavesanivÈraÓatthaÑ maÓÉalabaddhamanto.
1018. DasamaÑ uttÈnatthameva.
CittÈgÈravaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
1021. ŒrÈmavagge sabbaÑ uttÈnatthameva.
1067. Gabbhinivaggepi sabbaÑ suviÒÒeyyameva.
8. KumÈribh|tavaggavaÓÓanÈ
1119. KumÈribh|tavaggassa paÔhame sabbapaÔhamÈ dve
mahÈsikkhamÈnÈti gabbhinivagge sabbapaÔhamaÑ vuttÈ dve sikkhamÈnÈ.
SikkhamÈnÈ icceva vattabbÈti sammutikammÈdÊsu evaÑ vattabbÈ.
GihigatÈti vÈ kumÈribh|tÈti vÈ na vattabbÈti sace vadanti, kammaÑ
kuppatÊti adhippÈyo. Ito paraÑ navamapariyosÈnaÑ uttÈnatthameva.
1163. Dasame apubbasamuÔÔhÈnasÊsanti

paÔhamapÈrÈjikasamuÔÔhÈnÈdÊsu terasasu samuÔÔhÈnesu
ananuÒÒÈtasamuÔÔhÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒhi ito pubbe tÈdisassa
samuÔÔhÈnasÊsassa anÈgatattÈ “apubbasamuÔÔhÈnasÊsan”ti vuttaÑ.
1166. EkÈdasamÈdÊni uttÈnatthÈneva.
KumÈribh|tavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
128 VinayapiÔaka
9. ChattupÈhanavaggavaÓÓanÈ
1214. ChattupÈhanavaggassa ekÈdasame upacÈraÑ sandhÈyÈti samantÈ
dvÈdasahatthupacÈyaÑ sandhÈya. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.
ChattupÈhanavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
GiraggasamajjÈdÊni acittakÈni lokavajjÈnÊti vuttattÈ naccanti vÈ

vaÓÓakanti vÈ ajÈnitvÈva passantiyÈ vÈ nahÈyantiyÈ vÈ Èpattisambhavato
vatthu-ajÈnanacittena acittakÈni, naccanti vÈ vaÓÓakanti vÈ jÈnitvÈ
passantiyÈ vÈ nahÈyantiyÈ vÈ akusaleneva Èpajjanato lokavajjÈnÊti
veditabbÈni. CorÊvuÔÔhÈpanÈdÊni corÊti-ÈdinÈ vatthuÑ jÈnitvÈ karaÓe eva
Èpattisambhavato sacittakÈni, upasampadÈdÊnaÑ ekanta-akusalacitteneva
akattabbattÈ paÓÓattivajjÈni. “Idha sacittakÈcittakatÈ
paÓÓattijÈnanÈjÈnanatÈya aggahetvÈ vatthujÈnanÈjÈnanatÈya gahetabbÈ”ti
tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Sesamettha uttÈnatthameva.
BhikkhunÊvibha~ge khuddakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
PÈcittiyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ
1228. PÈÔidesanÊyÈ nÈma ye aÔÔha dhammÈ sa~khepeneva sa~gahaÑ
ÈruÄhÈti sambandho. PÈÄivinimuttakes|ti pÈÄiyaÑ anÈgatesu sappi-ÈdÊsu.
PÈÔidesanÊyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
PÈÔidesanÊyakaÓÉaÑ niÔÔhitaÑ.
_____
Ye pana paÒcasattati sekhiyÈ dhammÈ uddiÔÔhÈ, ye ca tesaÑ anantarÈ

sattÈdhikaraÓavhayÈ dhammÈ uddiÔÔhÈti sambandho. Tattha tesanti tesaÑ
sekhiyÈnaÑ. SattÈdhikaraÓavhayÈti sattÈdhikaraÓasamathasa~khÈtÈ. TaÑ
atthavinicchayaÑ tÈdisaÑyeva yasmÈ vid| vadantÊti attho.
YathÈ niÔÔhitÈti sambandho. SabbÈsavapahaÑ magganti
sabbÈsavavighÈtakaÑ arahattamaggaÑ patvÈ sasantÈne uppÈdetvÈ. Passantu
nibbutinti maggaÒÈÓalocanena nibbÈnaÑ sacchikarontu, pappont|ti vÈ
pÈÔho. Tattha nibbutinti khandhaparinibbÈnaÑ gahetabbaÑ.

BhikkhunÊvibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Ubhatovibha~gaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
MahÈvagga
_____
1. MahÈkhandhaka
BodhikathÈvaÓÓanÈ
IdÈni ubhatovibha~gÈnantaraÑ sa~gahamÈropitassa
mahÈvaggac|Äavaggasa~gahitassa khandhakassa atthasaÑvaÓÓanaÑ
ÈrabhitukÈmo “ubhinnaÑ pÈtimokkhÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha ubhinnaÑ
pÈtimokkhÈnanti ubhinnaÑ pÈtimokkhavibha~gÈnaÑ. PÈtimokkhaggahaÓena
hettha tesaÑ vibha~go abhedena gahito. YaÑ khandhakaÑ sa~gÈyiÑs|ti
sambandho. KhandhÈnaÑ sam|ho khandhako, khandhÈnaÑ vÈ pakÈsanato
dÊpanato khandhako. “KhandhÈ”ti cettha
pabbajjupasampadÈdivinayakammasa~khÈtÈ
cÈrittavÈrittasikkhÈpadasa~khÈtÈ ca paÒÒattiyo adhippetÈ. PabbajjÈdÊni hi
bhagavatÈ paÒÒattattÈ “paÒÒattiyo”ti vuccanti. PaÒÒattiyaÒca khandhasaddo
dissati “dÈrukkhandho aggikkhandho”ti-ÈdÊsu viya. Apica bhÈgarÈsaÔÔha
tÈpettha yujjatiyeva tÈsaÑ paÒÒattÊnaÑ bhÈgatho rÈsito ca vibhattattÈ.
KhandhakovidÈti paÒÒattibhÈgarÈsaÔÔhavasena khandhaÔÔhe kovidÈ.
PadabhÈjanÊyaÑ yesaÑ padÈnaÑ atthÈ yehi aÔÔhakathÈnayehi pakÈsitÈti
yojetabbaÑ. Te ca puna vadeyyÈmÈti te ce aÔÔhakathÈnaye punapi
vadeyyÈma. Atha vÈ padabhÈjanÊye yesaÑ padÈnaÑ ye atthÈ heÔÔhÈ pakÈsitÈ,
te ce atthe puna vadeyyÈmÈti yojetabbaÑ. ImasmiÑ pakkhe hi-saddo
padap|raÓe daÔÔhabbo. PariyosÈnanti saÑvaÓÓanÈpariyosÈnaÑ. UttÈnÈ ceva
ye atthÈti ye atthÈ pubbe apakÈsitÈpi uttÈnÈ agambhÊrÈ.
1. VisesakÈraÓaÑ natthÊti “yena samayena Èyasmato sÈriputtattherassa

sikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanahetubh|to parivitakko udapÈdi,
132 VinayapiÔaka
tena samayenÈ”ti-ÈdinÈ vuttakÈraÓaÑ viya idha visesakÈraÓaÑ natthi.

AyamabhilÈpoti “tena samayenÈ”ti ayamabhilÈpo. KiÑ panetassa vacane
payojananti yadi visesakÈraÓaÑ natthi, etassa vacane kiÑ payojananti
adhippÈyo. NidÈnadassanaÑ payojananti yojetabbaÑ. Tameva vibhÈvetuÑ
“yÈ hi bhagavatÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
MahÈvelÈ viya mahÈvelÈ, vipulavÈlukapuÒjatÈya mahanto velÈtaÔo
viyÈti attho. TenÈha “mahante vÈlikarÈsimhÊti attho”ti. Uru maru sikatÈ
vÈlukÈ vaÓÓu vÈlikÈti ime saddÈ samÈnatthÈ, byaÒjanameva nÈnaÑ. TenÈha
“ur|ti vÈlikÈ vuccatÊ”ti.
Ito paÔÔhÈya ca–
YasmÈ suttantapÈÄÊnaÑ, attho sa~khepavaÓÓito.
TasmÈ mayaÑ karissÈma, tÈsaÑ atthassa dÊpanaÑ.
NajjÈti1 nadati sandatÊti nadÊ, tassÈ najjÈ, nadiyÈ ninnagÈyÈti2 attho.
NeraÒjarÈyÈti “nelaÒjalÈyÈ”ti vattabbe la-kÈrassa ra-kÈraÑ katvÈ
“neraÒjarÈyÈ”ti vuttaÑ, kaddamasevÈlapaÓakÈdidosarahitasalilÈyÈti attho.
Keci “nÊlaÑjalÈyÈti vattabbe neraÒjarÈyÈti vuttan”ti vadanti, nÈmameva vÈ
etaÑ tassÈ nadiyÈti veditabbaÑ. TassÈ nadiyÈ tÊre yattha bhagavÈ vihÈsi,
taÑ dassetuÑ “bodhirukkham|le”ti vuttaÑ. “Bodhi vuccati cat|su maggesu
ÒÈÓan”ti3 ettha maggaÒÈÓaÑ bodhÊti vuttaÑ, “pappoti bodhiÑ
varabh|rimedhaso”ti4 ettha sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. Tadubhayampi bodhiÑ
bhagavÈ ettha pattoti rukkhopi “bodhirukkho”tveva nÈmaÑ labhi. Atha vÈ
satta bojjha~ge bujjhatÊti bhagavÈ bodhi. Tena bujjhantena sannissitattÈ so
rukkho “bodhirukkho”ti nÈmaÑ labhi. AÔÔhakathÈyaÑ pana ekadeseneva
atthaÑ dassetuÑ “bodhi vuccati cat|su maggesu ÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ.
M|leti samÊpe. PaÔhamÈbhisambuddhoti anunÈsikalopenÈyaÑ niddesoti Èha
“paÔhamaÑ abhisambuddho”ti. PaÔhamanti ca bhÈvanapuÑsakaniddeso,
tasmÈ abhisambuddho hutvÈ sabbapaÔhamaÑ bodhirukkham|le viharatÊti
evamettha sambandho veditabbo.
______________________________________________________________
1. UdÈna-®Ôha 25 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. NinnatÈyÈti (SyÈ)
3. Khu 8. 231 piÔÔhe C|Äaniddese. 4. DÊ 3. 129 piÔÔhe.
Atha kho bhagavÈti ettha athÈti tasmiÑ samayeti evamattho gahetabbo

anekatthattÈ nipÈtÈnaÑ, yasmiÑ samaye abhisambuddho hutvÈ
bodhirukkham|le viharati, tasmiÑ samayeti attho. Teneva udÈnapÈÄiyaÑ1
“tena kho pana samayena bhagavÈ sattÈhaÑ ekapalla~kena nisinno hoti
vimuttisukhapaÔisaÑvedÊ”ti vuttaÑ. AthÈti vÈ pacchÈti imasmiÑ atthe
nipÈto, tasmÈ abhisambodhito pacchÈti evamattho gahetabbo. Khoti
padap|raÓe nipÈto. Satta ahÈni sattÈhaÑ. AccantasaÑyoge cetaÑ
upayogavacanaÑ. YasmÈ bhagavÈ taÑ sattÈhaÑ nirantaratÈya accantameva
phalasamÈpattisukhena vihÈsi, tasmÈ “sattÈhan”ti accantasaÑyogavasena
upayogavacanaÑ vuttaÑ. Ekapalla~kenÈti visÈkhapuÓÓamÈya
anattha~gateyeva s|riye aparÈjitapalla~kavasena vajirÈsane nisinnakÈlato
paÔÔhÈya sakimpi anuÔÔhahitvÈ yathÈbhujitena ekeneva palla~kena.
VimuttisukhapaÔisaÑvedÊti ettha
tada~gavikkhambhanasamucchedapaÔippassaddhinissaraÓavimuttÊsu paÒcasu
paÔippassaddhivimuttisa~khÈtÈ bhagavato phalavimutti adhippetÈti Èha
“vimuttisukhaÑ phalasamÈpattisukhaÑ paÔisaÑvedayamÈno”ti. VimuttÊti ca
upakkilesehi paÔippassaddhivasena cittassa vimuttabhÈvo, cittameva vÈ tathÈ
vimuttaÑ veditabbaÑ. TÈya vimuttiyÈ jÈtaÑ, sampayuttaÑ vÈ sukhaÑ
vimuttisukhaÑ. “YÈyaÑ bhante upekkhÈ sante sukhe vuttÈ bhagavatÈ”ti2
vacanato upekkhÈpi cettha sukhamicceva veditabbÈ. TathÈ hi vuttaÑ
sammohavinodaniyaÑ3 “upekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ”ti.
BhagavÈ hi catutthajjhÈnikaÑ arahattaphalasamÈpattiÑ samÈpajjati, na
itaraÑ. Atha vÈ “tesaÑ v|pasamo sukho”ti-ÈdÊsu4 yathÈ
sa~khÈradukkhav|pasamo “sukho”ti vuccati, evaÑ
sakalakilesadukkh|pasamabhÈvato aggaphale labbhamÈnÈ
paÔippassaddhivimutti eva idha “sukhan”ti veditabbÈ.
AthÈti adhikÈratthe nipÈto, khoti padap|raÓe. Tesu adhikÈratthena
“athÈ”ti iminÈ vimuttisukhapaÔisaÑvedanato aÒÒaÑ adhikÈraÑ dasseti. Ko
panesoti? PaÔiccasamuppÈdamanasikÈro. RattiyÈti avayavasambandhe
sÈmivacanaÑ. PaÔhamanti accantasaÑyogatthe
______________________________________________________________
1. Khu 1. 78 piÔÔhe. 2. Ma 2. 59 piÔÔhe.
3. Abhi-®Ôha 2. 171 piÔÔhe. 4. DÊ 2. 129, 161 piÔÔhesu.
134 VinayapiÔaka
upayogavacanaÑ. BhagavÈ hi tassÈ rattiyÈ sakalampi paÔhamaÑ yÈmaÑ

teneva manasikÈrena yutto ahosÊti.
PaccayÈkÈranti avijjÈdipaccayadhammaÑ. PaÔiccÈti paÔimukhaÑ
gantvÈ, kÈraÓasÈmaggiÑ apaÔikkhipitvÈti attho. PaÔimukhagamanaÒca
paccayassa kÈraÓa sÈmaggiyÈ a~gabhÈvena phalassa uppÈdanameva.
ApaÔikkhipitvÈti pana vinÈ tÈya kÈraÓasÈmaggiyÈ a~gabhÈvaÑ agantvÈ
sayameva na uppÈdetÊti attho. Etena kÈraÓabahutÈ dassitÈ. AvijjÈdi-
ekekahetusÊsena hi hetusam|ho niddiÔÔho. Sahiteti samudite, avinibbhutteti
attho. AvijjÈdiko hi paccayadhammo sahiteyeva aÒÒamaÒÒaÑ
avinibbhogavuttidhamme uppÈdeti. IminÈ paccayuppannadhammabahutÈ
dassitÈ. Ubhayenapi “ekaÑ na ekato”ti-Èdinayo dÊpito hoti. Ekato1 hi
kÈraÓato na idha kiÒci ekaÑ phalamatthi, na anekaÑ, nÈpi anekehi kÈraÓehi
ekaÑ, anekehi pana kÈraÓehi anekameva hoti. TathÈ hi anekehi
utupathavÊbÊjasalilasa~khÈtehi kÈraÓehi anekameva r|pagandharasÈdi-
a~kurasa~khÈtaÑ phalamuppajjamÈnaÑ dissati. YaÑ panetaÑ
“avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓan”ti
ekekahetuphaladÊpanaÑ kataÑ, tattha payojanaÑ na vijjati.
BhagavÈ hi katthaci padhÈnattÈ katthaci pÈkaÔattÈ katthaci asÈdhÈraÓattÈ
desanÈvilÈsassa ca veneyyÈnaÒca anur|pato ekameva hetuÑ vÈ phalaÑ vÈ
dÊpeti. “PhassapaccayÈ vedanÈ”ti hi ekameva hetuÑ phalaÒcÈha. Phasso hi
vedanÈya padhÈnahetu yathÈphassaÑ vedanÈvavatthÈnato. VedanÈ ca
phassassa padhÈnaphalaÑ yathÈvedanaÑ phassavavatthÈnato.
“SemhasamuÔÔhÈnÈ ÈbÈdhÈ”ti2 pÈkaÔattÈ ekaÑ hetuÑ Èha. PÈkaÔo hi ettha
semho, na kammÈdayo. “Ye keci bhikkhave akusalÈ dhammÈ, sabbete
ayonisomanasikÈram|lakÈ”ti asÈdhÈraÓattÈ ekaÑ hetuÑ Èha. AsÈdhÈraÓo hi
ayonisomanasikÈro akusalÈnaÑ, sÈdhÈraÓÈni vatthÈrammaÓÈdÊnÊti. TasmÈ
avijjÈ tÈvettha vijjamÈnesupi aÒÒesu vatthÈrammaÓasahajÈtammodÊsu
sa~khÈrakÈraÓesu “assÈdÈnupassino taÓhÈ pavaÉÉhatÊ”ti3 ca
“avijjÈsamudayÈ
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 2. 140; Visuddhi 2. 174 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
2. Khu 7. 10 piÔÔhe MahÈniddese. 3. SaÑ 1. 311 piÔÔhe.
Èsavasamudayo”ti1 ca vacanato aÒÒesampi taÓhÈdÊnaÑ sa~khÈrahet|naÑ

het|ti padhÈnattÈ, “avidvÈ bhikkhave avijjÈgato puÒÒÈbhisa~khÈrampi
abhisa~kharotÊ”ti pÈkaÔattÈ asÈdhÈraÓattÈ ca sa~khÈrÈnaÑ hetubhÈvena
dÊpitÈti veditabbÈ. EvaÑ sabbattha ekekahetuphaladÊpane yathÈsambhavaÑ
nayo netabbo. TenÈhu porÈÓÈ–
“EkaÑ na ekato idha, nÈnekamanekatopi no ekaÑ.
Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladÊpane attho”ti.
PaccetumarahatÊti paÔicco. Yo hi naÑ pacceti abhisameti, tassa
accantameva dukkhav|pasamÈya saÑvattati. SammÈ saha ca uppÈdetÊti
samuppÈdo. Paccaya dhammo hi attano phalaÑ uppÈdento sampuÓÓameva
uppÈdeti, na vikalaÑ. Ye ca dhamme uppÈdeti, te sabbe saheva uppÈdeti, na
ekekaÑ. Iti paÔicco ca so samuppÈdo cÈti paÔiccasamuppÈdoti evampettha
attho daÔÔhabbo. VitthÈroti paÔiccasamuppÈda padavaÓÓanÈpapaÒco.
Mayampi taÑ atipapaÒcabhayÈ idha na dassayissÈma, evaÑ parato
vakkhamÈnampi vitthÈraÑ. AnulomapaÔilomanti bhÈvanapuÑsaka niddeso
“visamaÑ candimas|riyÈ parivattantÊ”ti-ÈdÊsu2 viya. SvevÈti so eva
paccayÈkÈro. Purimanayena vÈ vuttoti “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdinÈ
nayena vutto paccayÈkÈro. PavattiyÈti saÑsÈrappavattiyÈ. Manasi akÈsÊti yo
yo paccayadhammo yassa yassa paccayuppannadhammassa yathÈ yathÈ
hetupaccayÈdinÈ paccayabhÈvena paccayo hoti, taÑ sabbaÑ aviparÊtaÑ
aparihÈpetvÈ anavasesato paccavekkhaÓavasena citte akÈsÊti attho.
AvijjÈpaccayÈti-ÈdÊsu3 avindiyaÑ kÈyaduccaritÈdiÑ vindatÊti avijjÈ,
vindiyaÑ kÈyasucaritÈdiÑ na vindatÊti avijjÈ, dhammÈnaÑ
aviparÊtasabhÈvaÑ aviditaÑ karotÊti avijjÈ, antavirahite saÑsÈre bhavÈdÊsu
satte javÈpetÊti avijjÈ, avijjamÈnesu javati, vijjamÈnesu na javatÊti avijjÈ,
vijjÈpaÔipakkhÈti vÈ avijjÈ. SÈ “dukkhe aÒÒÈÓan”ti-ÈdinÈ catubbidhÈ
veditabbÈ. PaÔicca naÑ na vinÈ phalaÑ eti uppajjati ceva pavattati cÈti
paccayo, upakÈraÔÔho vÈ paccayo. AvijjÈ ca sÈ paccayo cÈti
______________________________________________________________
1. Ma 1. 68 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 386 piÔÔhe.
3. Abhi-®Ôha 2. 127; Visuddhi 2. 157; UdÈna-®Ôha 38 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
136 VinayapiÔaka
avijjÈpaccayo, tasmÈ avijjÈpaccayÈ. Sa~kharontÊti sa~khÈrÈ, lokiyÈ

kusalÈkusalacetanÈ. Te puÒÒÈpuÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈravasena tividhÈ
veditabbÈ. VijÈnÈtÊti viÒÒÈÓaÑ, taÑ lokiyavipÈkaviÒÒÈÓavasena
bÈttiÑsavidhaÑ. NamatÊti nÈmaÑ, vedanÈdikkhandhattayaÑ. RuppatÊti
r|paÑ, bh|tar|paÑ cakkhÈdi-upÈdÈr|paÒca. Œyatanti, ÈyataÒca
saÑsÈradukkhaÑ nayatÊti ÈyatanaÑ. PhusatÊti phasso. VedayatÊti vedanÈ.
Idampi dvayaÑ dvÈravasena chabbidhaÑ, vipÈkavasena gahaÓe
bÈttiÑsavidhaÑ. Tassati paritassatÊti taÓhÈ, sÈ kÈmataÓhÈdivasena
sa~khepato tividhÈ, vitthÈrato aÔÔhasatavidhÈ ca. UpÈdiyatÊti upÈdÈnaÑ, taÑ
kÈmupÈdÈnÈdivasena catubbidhaÑ.
Bhavati bhÈvayati cÈti bhavo, so kammopapattibhedato duvidho.
JananaÑ jÈti. JÊraÓaÑ jarÈ. Maranti tenÈti maraÓaÑ. SocanaÑ soko.
ParidevanaÑ paridevo. DukkhayatÊti dukkhaÑ. UppÈdaÔÔhitivasena dvedhÈ
khanatÊti vÈ dukkhaÑ. Dummanassa bhÈvo domanassaÑ. Bhuso ÈyÈso
upÈyÈso. SambhavantÊti nibbattanti. Na kevalaÒca sokÈdÊheva, atha kho
sabbapadehi “sambhavantÊ”ti padassa yojanÈ kÈtabbÈ. EvaÒhi avijjÈpaccayÈ
sa~khÈrÈ sambhavantÊti paccayapaccayuppannavavatthÈnaÑ dassitaÑ hoti.
TenevÈha “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ sambhavantÊti iminÈ nayena
sabbapadesu attho veditabbo”ti. Evametassa -pa- samudayo hotÊti ettha
pana ayamattho. Evanti niddiÔÔhanayanidassanaÑ. Tena avijjÈdÊheva
kÈraÓehi, na issaranimmÈnÈdÊhÊti dasseti. EtassÈti yathÈvuttassa. KevalassÈti
asammissassa, sakalassa vÈ. DukkhakkhandhassÈti dukkhasam|hassa, na
sattassa nÈpi sutasukhÈdÊnaÑ. Samudayo hotÊti nibbatti sambhavati.
Accantameva sa~khÈrehi virajjati etenÈti virÈgo, ariyamaggoti Èha
“virÈgasa~khÈtena maggenÈ”ti. AsesaÑ nirodhÈ asesanirodhÈ, asesetvÈ
nissesetvÈ nirodhÈ samucchindanÈ anusayappahÈnavasena aggamaggena
avijjÈya accantasamugghÈtatoti attho. Yadipi heÔÔhimamaggehipi
pahÊyamÈnÈ avijjÈ accantasamugghÈtavaseneva pahÊyati, tathÈpi na
anavasesato pahÊyati. ApÈyagamanÊyÈ hi avijjÈ paÔhamamaggena pahÊyati,
tathÈ satideva imasmiÑ loke sabbattha ca anariyabh|miyaÑ upapattiyÈ
paccayabh|tÈ avijjÈ yathÈkkamaÑ dutiyatatiyamaggehi pahÊyati, na itarÈti,
arahattamaggeneva pana sÈ
anavasesaÑ pahÊyatÊti. AnuppÈdanirodho hotÊti sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ

anavasesaÑ anuppÈdanirodho hoti. HeÔÔhimena hi maggattayena keci
sa~khÈrÈ nirujjhanti, keci na nirujjhanti avijjÈya sÈvasesanirodhÈ,
aggamaggena panassÈ anavasesanirodhÈ na keci sa~khÈrÈ na nirujjhantÊti.
EvaÑ niruddhÈnanti evaÑ anuppÈdanirodhena niruddhÈnaÑ. Kevala-saddo
niravasesavÈcako ca hoti “kevalÈ a~gamagadhÈ”ti-ÈdÊsu. Asammissa vÈcako
ca “kevalÈ sÈlayo”ti-ÈdÊsu. TasmÈ ubhayathÈpi atthaÑ vadati “sakalassa,
suddhassa vÈ”ti. Tattha sakalassÈti anavasesassa sabbabhavÈdigatassa.
Sattavirahi tassÈti paraparikappitajÊvarahitassa.
Apicettha kiÒcÈpi “avijjÈnirodhÈ sa~khÈranirodho, sa~khÈranirodhÈ
viÒÒÈÓanirodho”ti ettÈvatÈpi sakalassa dukkhakkhandhassa anavasesato
nirodho vutto hoti, tathÈpi yathÈ anulome yassa yassa paccayadhammassa
atthitÈya yo yo paccayuppannadhammo na nirujjhati pavattati evÈti imassa
atthassa dassanatthaÑ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ -pa- samudayo hotÊ”ti
vuttaÑ. EvaÑ tappaÔipakkhato tassa tassa paccayassa abhÈve so so
paccayuppannadhammo nirujjhati na pavattatÊti dassanatthaÑ idha
“avijjÈnirodhÈ sa~khÈranirodho, sa~khÈranirodhÈ viÒÒÈÓanirodho,
viÒÒÈÓanirodhÈ nÈmar|panirodho -pa- dukkhakkhandhassa nirodho hotÊ”ti
vuttaÑ, na pana anulome viya kÈlattayapariyÈpannassa dukkhakkhandhassa
nirodhadassanatthaÑ. AnÈgatasseva hi ariyamaggabhÈvanÈya asati
uppajjanÈrahassa dukkhakkhandhassa ariyamaggabhÈvanÈya nirodho
icchitoti ayampi viseso veditabbo.
YadÈ haveti ettha haveti byattanti imasmiÑ atthe nipÈto. Keci pana
“haveti Èhave yuddhe”ti atthaÑ vadanti, “yodhetha mÈraÑ
paÒÒÈvudhenÈ”ti1 hi vacanato kilesamÈrena yujjhanasamayeti tesaÑ
adhippÈyo. ŒrammaÓ|panijjhÈnalakkhaÓenÈti
ÈrammaÓ|panijjhÈnasabhÈvena. LakkhaÓ|panijjhÈnalakkhaÓenÈti etthÈpi
eseva nayo. Tattha ÈrammaÓ|panijjhÈnaÑ nÈma aÔÔha samÈpattiyo
kasiÓÈrammaÓassa upanijjhÈya nato. LakkhaÓ|panijjhÈnaÑ nÈma
vipassanÈmaggaphalÈni. VipassanÈ hi tÊÓi lakkhaÓÈni upanijjhÈyatÊti
lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ,
______________________________________________________________
138 VinayapiÔaka
maggo vipassanÈya ÈgatakiccaÑ sÈdhetÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ, phalaÑ

tathalakkhaÓaÑ nirodhasaccaÑ upanijjhÈyatÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. No
kallo paÒhoti ayutto paÒho, duppaÒho esoti attho. Œdisaddena–
“PhusatÊti ahaÑ na vadÈmi. PhusatÊti cÈhaÑ vadeyyaÑ, tatrassa
kallo paÒho 'ko nu kho bhante phusatÊ 'ti. EvaÒcÈhaÑ na vadÈmi, evaÑ
maÑ avadantaÑ yo evaÑ puccheyya 'kiÑ paccayÈ nu kho bhante
phasso 'ti. Esa kallo paÒho, tatra kallaÑ veyyÈkaraÓaÑ
“saÄÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ'ti. Ko nu kho bhante
vedayatÊti. No kallo paÒhoti bhagavÈ avoca, vedayatÊti ahaÑ na vadÈmi,
vedayatÊti cÈhaÑ vadeyyaÑ, tatrassa kallo paÒho ‘ko nu kho bhante
vedayatÊ’ti. EvaÒcÈhaÑ na vadÈmi, evaÑ maÑ avadantaÑ yo evaÑ
puccheyya 'kiÑ paccayÈ nu kho bhante vedanÈ'ti. Esa kallo paÒho, tatra
kallaÑ veyyÈkaraÓaÑ 'phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ
taÓhÈ'ti”1–
evamÈdiÑ pÈÄisesaÑ sa~gaÓhÈti.
ŒdinÈ ca nayenÈti ettha Èdi-saddena pana “katamÈ nu kho bhante jÈti,
kassa ca panÈyaÑ jÈtÊti. 'No kallo paÒho'ti bhagavÈ avocÈ”ti2 evamÈdiÑ
sa~gaÓhÈti. Nanu cettha “katamaÑ nu kho bhante jarÈmaraÓan”ti2 idaÑ
supucchitanti? KiÒcÈpi supucchitaÑ, yathÈ pana satasahassagghanake
suvaÓÓathÈlake vaÉÉhitassa subhojanassa matthake Èmalakamatte
g|thapiÓÉe Ôhapite sabbaÑ bhojanaÑ dubbhojanaÑ hoti chaÉÉetabbaÑ,
evameva “kassa ca panidaÑ jarÈmaraÓan”ti iminÈ satt|paladdhivÈdapadena
g|thapiÓÉena taÑ bhojanaÑ dubbhojanaÑ viya ayampi sabbo duppaÒho
jÈtoti.
SoÄasa ka~khÈti “ahosiÑ nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnaÑ, na nu kho
ahosiÑ, kiÑ nu kho ahosiÑ, kathaÑ nu kho ahosiÑ, kiÑ hutvÈ kiÑ ahosiÑ
nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnaÑ, bhavissÈmi nu kho ahaÑ
anÈgatamaddhÈnaÑ, na nu kho bhavissÈmi, kiÑ nu kho bhavissÈmi, kathaÑ
nu kho bhavissÈmi, kiÑ hutvÈ kiÑ bhavissÈmi nu kho ahaÑ
anÈgatamaddhÈnaÑ,
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 254 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 291 piÔÔhe.
ahaÑ nu khosmi, no nu khosmi, kiÑ nu khosmi, kathaÑ nu khosmi, ayaÑ

nu kho satto kuto Ègato, so kuhiÑ gÈmÊ bhavissatÊ”ti1 evamÈgatÈ
atÊtÈnÈgatapaccuppannavisayÈ soÄasavidhÈ ka~khÈ.
Tattha2 ahosiÑ nu kho, na nu khoti sassatÈkÈraÒca adhiccasamuppatti-
ÈkÈraÒca nissÈya atÊte attano vijjamÈnataÒca avijjamÈnataÒca ka~khati, kiÑ
kÈraÓanti na vattabbaÑ. Ummattako viya hi bÈlaputhujjano yathÈ tathÈ vÈ
pavattati. Apica ayonisomanasikÈroyevettha kÈraÓaÑ. EvaÑ
ayonisomanasikÈrassa pana kiÑ kÈraÓanti? Sveva puthujjanabhÈvo ariyÈnaÑ
adassanÈdÊni vÈ. Nanu ca puthujjanopi yoniso manasi karotÊti. Ko vÈ
evamÈha “na manasi karotÊ”ti. Na pana tattha puthujjanabhÈvo kÈraÓaÑ,
saddhammasavanakalyÈÓamittÈdÊni tattha kÈraÓÈni. Na hi macchamaÑsÈdÊni
attano pakatiyÈ sugandhÈni, abhisa~khÈrapaccayÈ pana sugandhÈnipi honti.
KiÑ nu kho ahosinti jÈtili~gupapattiyo nissÈya “khattiyo nu kho
ahosiÑ, brÈhmaÓavessasuddagahaÔÔhapabbajitadevamanussÈnaÑ aÒÒataro”ti
ka~khati.
KathaÑ nu khoti saÓÔhÈnÈkÈraÑ nissÈya “dÊgho nu kho ahosiÑ, rassa-
odÈtakaÓhappamÈÓika-appamÈÓikÈdÊnaÑ aÒÒataro”ti ka~khati. Keci pana
“issaranimmÈnÈdiÑ nissÈya 'kena nu kho kÈraÓena ahosi'nti hetuto
ka~khatÊ”ti vadanti.
KiÑ hutvÈ kiÑ ahosinti jÈti-ÈdÊni nissÈya “khattiyo hutvÈ nu kho
brÈhmaÓo ahosiÑ -pa- devo hutvÈ manusso”ti attano paramparaÑ ka~khati.
Sabbattheva pana addhÈnanti kÈlÈdhivacanametaÑ, taÒca bhummatthe
upayogavacanaÑ daÔÔhabbaÑ.
BhavissÈmi nu kho, na nu khoti sassatÈkÈraÒca ucchedÈkÈraÒca nissÈya
anÈgate attano vijjamÈnataÒca avijjamÈnataÒca ka~khati. Sesamettha
vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 265; Ma 1. 10 piÔÔhesu.
2. Ma-®Ôha 1. 71; SaÑ-®Ôha 2. 39 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
140 VinayapiÔaka
AhaÑ nu khosmÊti attano atthibhÈvaÑ ka~khati. YuttaÑ panetanti?

YuttaÑ ayuttanti kÈ ettha cintÈ. Apicettha idaÑ vatthumpi udÈharanti,
c|ÄamÈtÈya kira putto muÓÉo, mahÈmÈtÈya putto amuÓÉo. TaÑ suttaÑ
muÓÉesuÑ. So uÔÔhÈya “ahaÑ nu kho c|ÄamÈtÈya putto”ti cintesi. EvaÑ
“ahaÑ nu khosmÊ”ti ka~khÈ hoti.
No nu khosmÊti attano natthibhÈvaÑ ka~khati. TatrÈpi idaÑ vatthu–
eko kira macche gaÓhanto udake ciraÔÔhÈnena sÊtibh|taÑ attano |ruÑ
“maccho”ti cintetvÈ pahari. Aparo susÈnapasse khettaÑ rakkhanto bhÊto
sa~kuÔito sayi. So paÔibujjhitvÈ attano jaÓÓukÈni “dve yakkhÈ”ti cintetvÈ
pahari, evaÑ “no nu khosmÊ”ti ka~khati.
KiÑ nu khosmÊti khattiyova samÈno attano khattiyabhÈvaÑ ka~khati
kaÓÓo viya s|taputtasaÒÒÊ1. Esa nayo sesesu. Devo pana samÈno
devabhÈvaÑ ajÈnanto nÈma natthi. Sopi pana “ahaÑ r|pÊ nu kho ar|pÊ nu
kho”ti-ÈdinÈ nayena ka~khati. KhattiyÈ dayo kasmÈ na jÈnantÊti ce?
AppaccakkhÈ tesaÑ tattha tattha kule uppatti. GahaÔÔhÈpi ca pÈtalikÈdayo2
pabbajitasaÒÒino. PabbajitÈpi “kuppaÑ nu kho me kamman”ti-ÈdinÈ nayena
gahaÔÔhasaÒÒino. ManussÈpi ca ekacce rÈjÈno viya attani devasaÒÒino honti.
KathaÑ nu khosmÊti vuttanayameva. KevalaÒhettha abbhantare jÊvo
nÈma atthÊti gahetvÈ tassa saÓÔhÈnÈkÈraÑ nissÈya “dÊgho na khosmi,
rassacaturassa chaÄaÑsa aÔÔhaÑsasoÄasaÑsÈdÊnaÑ aÒÒatarappakÈro”ti
ka~khanto “kathaÑ nu khosmÊ”ti ka~khatÊti 'veditabbo. SarÊrasaÓÔhÈnaÑ
pana paccuppannaÑ ajÈnanto nÈma natthi.
Kuto Ègato, so kuhiÑ gÈmÊ bhavissatÊti attabhÈvassa ÈgatigatiÔÔhÈnaÑ
ka~khati.
VapayantÊti vi-apayanti, ikÈralopenÈyaÑ niddeso. ByapayantÊti vuttaÑ
hoti. TenÈha “vapayanti apagacchantÊ”ti. ApagamanaÒca
anuppattinirodhavasenÈti Èha “nirujjhantÊ”ti.
______________________________________________________________
1. SuttaputtasaÒÒÊ(SyÈ), sup|taputtasaÒÒÊ (Ka) m|lapaÓÓÈsake sabbÈsavasuttaÔÊkÈyaÑ
pana passitabbaÑ.
2. PoÔalikÈdayo (SyÈ)
3. KadÈ panassa bodhipakkhiyadhammÈ catusaccadhammÈ vÈ

pÈtubhavanti uppajjanti pakÈsantÊti? VipassanÈmaggaÒÈÓesu pavattamÈnesu.
Tattha vipassanÈÒÈÓe tÈva vipassanÈÒÈÓasampayuttÈ sati-Èdayo
vipassanÈÒÈÓaÒca yathÈrahaÑ attano attano visayesu tada~gappahÈnavasena
subhasaÒÒÈdike pajahantÈ kÈyÈnupassanÈdivasena visuÑ visuÑ uppajjanti.
MaggakkhaÓe pana te nibbÈnamÈlambitvÈ samucchedavasena paÔipakkhe
pajahantÈ cat|supi ariyasaccesu asammohapaÔivedhasÈdhanavasena sakideva
uppajjanti. EvaÑ tÈvettha bodhipakkhiyadhammÈnaÑ uppajjanaÔÔhena
pÈtubhÈvo veditabbo. AriyasaccadhammÈnaÑ pana lokiyÈnaÑ
vipassanÈkkhaÓe vipassanÈya ÈrammaÓakaraÓavasena lokuttarÈnaÑ
tadadhimuttatÈvasena maggakkhaÓe nirodhasaccassa
ÈrammaÓÈbhisamayavasena sabbesampi kiccÈbhisamayavasena
pÈkaÔabhÈvato pakÈsanaÔÔhena pÈtubhÈvo veditabbo.
Iti bhagavÈ satipi sabbÈkÈrena sabbadhammÈnaÑ attano ÒÈÓassa

pÈkaÔabhÈve paÔiccasamuppÈdamukhena vipassanÈbhinivesassa katattÈ
nipuÓagambhÊrasududdasatÈya paccayÈkÈrassa taÑ paccavekkhitvÈ
uppannabalavasomanasso paÔipakkhasamucchedavibhÈvanena saddhiÑ
attano tadabhisamayÈnubhÈvadÊpakamevettha udÈnaÑ udÈnesi.
“KÈmÈ te paÔhamÈ senÈ”ti-ÈdinÈ nayena vuttappakÈraÑ mÈrasenanti–
“KÈmÈ te paÔhamÈ senÈ, dutiyÈ arati vuccati.

TatiyÈ khuppipÈsÈ te, catutthÊ taÓhÈ pavuccati.
PaÒcamÊ thinamiddhaÑ te, chaÔÔhÈ bhÊr| pavuccati.

SattamÊ vicikicchÈ te, makkho thambho ca aÔÔhamÈ.
LÈbho siloko sakkÈro, micchÈladdho ca yo yaso.

Yo cattÈnaÑ samukkaÑse, pare ca avajÈnati.
142 VinayapiÔaka
EsÈ namuci te senÈ, kaÓhassÈbhippahÈrinÊ.

Na naÑ as|ro jinÈti, jetvÈ ca labhate sukhan”ti1–
iminÈ nayena vuttappakÈraÑ mÈrasenaÑ.
Tattha2 yasmÈ Èditova agÈriyabh|te satte vatthukÈmesu kilesakÈmÈ
mohayanti, te abhibhuyya anagÈriyabhÈvaÑ upagatÈnaÑ pantesu vÈ
senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ adhikusalesu dhammesu arati uppajjati.
Vuttampi cetaÑ “pabbajitena kho Èvuso abhirati dukkarÈ”ti3. Tato te
parapaÔibaddhajÊvikattÈ khuppipÈsÈ bÈdhati, tÈya bÈdhitÈnaÑ
pariyesanataÓhÈ cittaÑ kilamayati, atha nesaÑ kilantacittÈnaÑ
thinamiddhaÑ okkamati, tato visesamanadhigacchantÈnaÑ
durabhisambhavesu araÒÒavanapatthesu senÈsanesu viharataÑ utrÈsasaÒÒitÈ
bhÊru jÈyati, tesaÑ ussa~kitaparisa~kitÈnaÑ dÊgharattaÑ
vivekarasamanassÈdayamÈnÈnaÑ viharataÑ “na siyÈ nu kho esa maggo”ti
paÔipattiyaÑ vicikicchÈ uppajjati, taÑ vinodetvÈ viharataÑ appamattakena
visesÈdhigamena mÈnamakkhathambhÈ jÈyanti, tepi vinodetvÈ viharataÑ
tato adhikataraÑ visesÈdhigamaÑ nissÈya lÈbhasakkÈrasilokÈ uppajjanti,
lÈbhÈdimucchitÈ dhammapatir|pakÈni pakÈsentÈ micchÈyasaÑ adhikantvÈ
tattha ÔhitÈ jÈti-ÈdÊhi attÈnaÑ ukkaÑsenti paraÑ vambhenti, tasmÈ
kÈmÈdÊnaÑ paÔhamasenÈdibhÈvo veditabbo.
EvametaÑ dasavidhaÑ senaÑ uddisitvÈ yasmÈsÈ
kaÓhadhammasamannÈgatattÈ kaÓhassa namucino upakÈrÈya saÑvattati,
tasmÈ naÑ “tavasenÈ”hi4 niddisantena “esÈ namuci te senÈ,
kaÓhassabhippahÈrinÊ”ti vuttaÑ. Tattha abhippahÈrinÊti
samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ ghÈtanÊ nippothanÊ5, antarÈyakarÊti attho. Na naÑ
as|ro jinÈti, jetvÈ ca labhate sukhanti evaÑ tava senaÑ as|ro kÈye ca jÊvite
ca sÈpekkho puriso na jinÈti, s|ro pana jinÈti, jetvÈ ca maggasukhaÑ
phalasukhaÒca adhigacchatÊti attho. Sopi brÈhmaÓoti sopi
khÊÓÈsavabrÈhmaÓo.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 342; Khu 7. 73 piÔÔhesu.
2. SuttanipÈta-®Ôha 2. 117; MahÈniddesa-®Ôha 202 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ,
3. SaÑ 2. 456 piÔÔhe. 4. TaÑ taÑ vasenÈti (SyÈ) 5. GhÈÔanÊ nipphoÔanÊ(SyÈ)
IdÈni “tena kho pana samayena bhagavÈ sattÈhaÑ ekapalla~kena

nisinno hoti vimuttisukhapaÔisaÑvedÊ. Atha kho bhagavÈ tassa sattÈhassa
accayena tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhahitvÈ rattiyÈ paÔhamaÑ yÈmaÑ
paÔiccasamuppÈdaÑ anulomaÑ sÈdhukaÑ manasÈkÈsi. RattiyÈ majjhimaÑ
yÈmaÑ paÔiccasamuppÈdaÑ paÔilomaÑ sÈdhukaÑ manasÈkÈsi. RattiyÈ
pacchimaÑ yÈmaÑ paÔiccasamuppÈdaÑ anulomapaÔilomaÑ sÈdhukaÑ
manasÈkÈsÊ”ti evaÑ vuttÈya udÈnapÈÄiyÈ1 imissÈ ca khandhakapÈÄiyÈ
avirodhaÑ dassetuÑ “udÈne panÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Ettha tassa vasenÈti
tassa paccayÈkÈrapajÈnanassa paccayakkhayÈdhigamassa ca vasena.
Ekekameva koÔÔhÈsanti anulomapaÔilomesu ekekameva koÔÔhÈsaÑ.
PÈÔipadarattiyÈ evaÑ manasÈkÈsÊti rattiyÈ tÊsupi yÈmesu
anulomapaÔilomaÑyeva manasÈkÈsi. BhagavÈ kira ÔhapetvÈ
ratanagharasattÈhaÑ sesesu chasu sattÈhesu antarantarÈ dhammaÑ
paccavekkhitvÈ yebhuyyena vimuttisukhapaÔisaÑvedÊ vihÈsi,
ratanagharasattÈhe pana abhidhammapavicayavaseneva vihÈsi. TasmÈ
antarantarÈ dhammapaccavekkhaÓavasena uppÈditamanasikÈresu
pÈÔipadarattiyÈ uppÈditaÑ manasikÈraÑ sandhÈya imissaÑ
khandhakapÈÄiyaÑ evaÑ vuttanti adhippÈyo.
BodhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AjapÈlakathÈvaÓÓanÈ
4. Tassa sattÈhassa accayenÈti palla~kasattÈhassa apagamanena. TamhÈ
samÈdhimhÈ vuÔÔhahitvÈti tato arahattaphalasamÈpattisamÈdhito
yathÈkÈlaparicchedaÑ vuÔÔhahitvÈ. AÒÒepi buddhattakarÈti
visÈkhapuÓÓamito paÔÔhÈya rattindivaÑ evaÑ
niccasamÈhitabhÈvahetubh|tÈnaÑ buddhaguÓÈnaÑ upari aÒÒepi
buddhattasÈdhakÈ. “AyaÑ buddho”ti buddhabhÈvassa paresaÑ vibhÈvanÈ
dhammÈ kiÑ nu kho santÊti yojanÈ. EkaccÈnaÑ devatÈnanti yÈ
adhigatamaggÈ sacchikatanirodhÈ ekapadesena2 buddhaguÓe jÈnanti, tÈ
ÔhapetvÈ tadaÒÒÈsaÑ devatÈnaÑ. AnimisehÊti
______________________________________________________________
1. Khu 1. 77 piÔÔhe. 2. EkaÑsena (SyÈ)
144 VinayapiÔaka
dhammapÊtivipphÈravasena pasÈdavibhÈvaniccaladalatÈya1 nimesarahitehi.

Ratanaca~kameti devatÈhi mÈpite ratanamayaca~kame. “Ratanabh|tÈnaÑ
sattannaÑ pakaraÓÈnaÑ tattha ca anuttarassa dhammaratanassa
sammasanena taÑ ÔhÈnaÑ ratanagharacetiyaÑ nÈma jÈtan”tipi vadanti.
Teneva aÔÔhasÈliniyaÑ2 “ratanagharaÑ nÈma na ratanamayaÑ gehaÑ,
sattannaÑ pana pakaraÓÈnaÑ sammasitaÔÔhÈnaÑ ratanagharanti
veditabban”ti vuttaÑ.
KasmÈ panÈyaÑ ajapÈlanigrodho nÈma jÈtoti Èha “tassa kirÈ”ti-Èdi.
Keci pana “yasmÈ tattha vede sajjhÈyituÑ asamatthÈ mahallakabrÈhmaÓÈ
pÈkÈraparikkhepayuttÈni nivesanÈni katvÈ sabbe vasiÑsu, tasmÈssa
'ajapÈlanigrodho'ti nÈmaÑ jÈtan”ti vadanti. TatrÈyaÑ vacanattho–na
japantÊti ajapÈ, mantÈnaÑ anajjhÈyakÈti attho. AjapÈ lanti3 Èdiyanti nivÈsaÑ
etthÈti ajapÈloti. Apare pana vadanti “yasmÈ majjhanhike samaye anto
paviÔÔhe aje attano chÈyÈya pÈleti rakkhati, tasmÈ 'ajapÈlo'tissa nÈmaÑ
ruÄhan”ti. SabbathÈpi nÈmametaÑ tassa rukkhassa.
VimuttisukhaÑ paÔisaÑvedentoti dhammaÑ vicinantoyeva antarantarÈ
vimuttisukhaÒca paÔisaÑvedento. “DhammaÑ vicinanto vimuttisukhaÒca
paÔisaÑve dento”ti evaÑ vÈ ettha pÈÔho gahetabbo. UdÈnaÔÔhakathÈyampi4
hi ayameva pÈÔho. DhammaÑ vicinanto cettha evaÑ abhidhamme
nayamaggaÑ sammasi paÔhamaÑ dhammasa~gaÓÊpakaraÓaÑ nÈma, tato
vibha~gappakaraÓaÑ, dhÈtukathÈpakaraÓaÑ, puggalapaÒÒattippakaraÓaÑ,
kathÈvatthuÑ nÈma, yamakaÑ nÈma, tato mahÈpakaraÓaÑ paÔÔhÈnaÑ
nÈmÈti. Tatthassa saÓhasukhumaÔÔhÈnamhi citte otiÓÓe pÊti uppajji, pÊtiyÈ
uppannÈya 'lohitaÑ pasÊdi, lohite pasanne chavi pasÊdi, chaviyÈ pasannÈya
puratthimakÈyato k|ÔÈgÈrÈdippamÈÓÈ rasmiyo uÔÔhahitvÈ ÈkÈse pakkhandaÑ
chaddantanÈgakulaÑ viya pÈcÊnadisÈya anantÈni cakkavÈÄÈni pakkhandÈ.
PacchimakÈyato uÔÔhahitvÈ pacchimadisÈya, dakkhiÓaÑsak|Ôato uÔÔhahitvÈ
dakkhiÓadisÈya, vÈmaÑsak|Ôato uÔÔhahitvÈ uttaradisÈya anantÈni
cakkavÈÄÈni pakkhandÈ,
______________________________________________________________
1. PasÈdavikataniccalatÈya (Ka), pasÈdavikasitaniccalatÈya (M|lapaÓÓÈsake
pÈsarÈsisuttaÔÊkÈya)
2. Abhi-®Ôha 1. 13 piÔÔhe. 3. Œlanti (SyÈ) 4. UdÈna-®Ôha 47 piÔÔhe.
pÈdatalehi pavÈÄa~kuravaÓÓÈ rasmiyo nikkhamitvÈ mahÈpathaviÑ

vinibbijjha udakaÑ dvidhÈ bhinditvÈ vÈtakkhandhaÑ padÈletvÈ ajaÔÈkÈsaÑ
pakkhandÈ. SÊsato saÑparivattiyamÈnaÑ maÓidÈmaÑ viya
nÊlavaÓÓarasmivaÔÔi uÔÔhahitvÈ cha devaloke vinivijjhitvÈ nava brahmaloke
atikkamma ajaÔÈkÈsaÑ pakkhandÈ. TasmiÑ divase aparimÈÓesu cakkavÈÄesu
aparimÈÓÈ sattÈ sabbe suvaÓÓavaÓÓÈva ahesuÑ. TaÑ divasaÒca pana
bhagavato sarÊrÈ nikkhantÈ yÈvajjadivasÈpi kira tÈ rasmiyo anantaloka
dhÈtuyo gacchantiyeva. Na kevalaÒca imasmiÑyeva sattÈhe dhammaÑ
vicinantassa sarÊrato rasmiyo nikkhamiÑsu, atha kho ratanagharasattÈhepi
paÔÔhÈnaÑ sammasantassa evameva sarÊrato rasmiyo nikkhantÈ evÈti
veditabbaÑ.
VuttaÒhetaÑ aÔÔhasÈliniyaÑ1–
“Imesu ca ekavÊsatiyÈ divasesu ekadivasepi satthu sarÊrato rasmiyo
na nikkhantÈ, catutthe pana sattÈhe pacchimuttarÈya disÈya ratanaghare
nisÊdi. Tattha dhammasa~gaÓiÑ sammasantassapi sarÊrato rasmiyo na
nikkhantÈ. Vibha~gappa karaÓaÑ, dhÈtukathaÑ, puggalapaÒÒattiÑ,
kathÈvatthuppakaraÓaÑ, yamakappakaraÓaÑ sammasantassapi rasmiyo
na nikkhantÈ. YadÈ pana mahÈpakaraÓaÑ oruyha 'hetupaccayo
ÈrammaÓapaccayo -pa- avigatapaccayo'ti sammasanaÑ Èrabhi, athassa
catuvÊsatisamantapaÔÔhÈnaÑ sammasantassa ekantato
sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ mahÈpakaraÓe okÈsaÑ labhi. YathÈ hi
timirapi~galamahÈmaccho caturÈsÊtiyojanasahassagambhÊre
mahÈsamuddeyeva okÈsaÑ labhati, evameva sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ
ekantato mahÈpakaraÓeyeva okÈsaÑ labhi.
Satthu evaÑ laddhokÈsena sabbaÒÒutaÒÒÈÓena yathÈsukhaÑ
saÓhasukhumadhammaÑ sammasantassa sarÊrato
nÊlapÊtalohitodÈtamaÒjiÔÔhapabhassaravasena chabbaÓÓarasmiyo
nikkhamiÑsu. Kesamass|hi ceva akkhÊnaÒca nÊlaÔÔhÈnehi nÊlarasmiyo
nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena gaganatalaÑ aÒjanacuÓÓasamokiÓÓaÑ viya
umÈpupphanÊluppaladalasaÒchannaÑ viya vÊtipatantamaÓitÈlavaÓÔaÑ
viya
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 1. 13 piÔÔhe.
146 VinayapiÔaka
sampasÈritamecakapaÔaÑ1 viya ca ahosi. Chavito ceva akkhÊnaÒca

pÊtaÔÔhÈnehi pÊtarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ
suvaÓÓarasanisiÒcamÈnÈ viya suvaÓÓapaÔapasÈritÈ viya ku~kumacuÓÓa
kaÓikÈrapupphasamparikiÓÓÈ viya ca virociÑsu. MaÑsalohitehi ceva
akkhÊnaÒca rattaÔÔhÈnehi lohitarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena
disÈ bhÈvÈ cÊnapiÔÔhacuÓÓaraÒjitÈ viya supakkalÈkhÈrasanisiÒcamÈnÈ
viya rattakambalaparikkhittÈ viya jayasumanapÈribaddhakabandhu
jÊvakakusumasamparikiÓÓÈ viya ca virociÑsu. AÔÔhÊhi ceva dantehi ca
akkhÊnaÒca setaÔÔhÈnehi odÈtarasmiyo nikkhamiÑsu, yÈsaÑ vasena
disÈbhÈgÈ rajatakuÔehi ÈsiÒcamÈnakhÊradhÈrÈsamparikiÓÓÈ viya
pasÈritarajatapaÔavitÈnÈ viya vÊtipatantarajatatÈlavaÓÔÈ viya
kundakumuda sindhuvÈrasumanamallikÈdikusumasaÒchannÈ viya ca
virociÑsu. MaÒjiÔÔhapabhassarÈ pana tamhÈ tamhÈ sarÊrappadesÈ
nikkhamiÑsu. Iti tÈ chabbaÓÓarasmiyo nikkhamitvÈ
ghanamahÈpathaviÑ gaÓhiÑsu.
CatunahutÈdhikadviyojanasatasahassabahalÈ mahÈpathavÊ
niddhantasuvaÓÓapiÓÉi viya ahosi. PathaviÑ bhinditvÈ heÔÔhÈ udakaÑ
gaÓhiÑsu. PathavÊsandhÈrakaÑ
aÔÔhanahutÈdhikacatuyojanasatasahassabahalaÑ udakaÑ
suvaÓÓakalasehi ÈsiÒcamÈnavilÊnasuvaÓÓaÑ viya ahosi. UdakaÑ
vinivijjhitvÈ vÈtaÑ aggahesuÑ.
ChannavubhÈdhikanavayojanasatasahassabahalo vÈto
samussitasuvaÓÓakkhandho viya ahosi. VÈtaÑ vinivijjhitvÈ heÔÔhÈ
ajaÔÈkÈsaÑ pakkhandiÑsu. UparibhÈgena uggantvÈpi catumahÈrÈjike
gaÓhiÑsu. Te vinivijjhitvÈ tÈvatiÑse, tato yÈme, tato tusite, tato
nimmÈnaratÊ, tato paranimmitavasavattÊ, tato nava brahmaloke, tato
vehapphale, tato paÒca suddhÈvÈse vinivijjhitvÈ cattÈro Èruppe
gaÓhiÑsu. CattÈro ca Èruppe vinivijjhitvÈ ajaÔÈkÈsaÑ pakkhandiÑsu.
______________________________________________________________
1. SampasÈritameva cakkapaÔaÑ (SyÈ)
TiriyabhÈgehi anantÈ lokadhÈtuyo pakkhandiÑsu, ettake ÔhÈne

candamhi candappabhÈ natthi, s|riye s|riyappabhÈ natthi, tÈrakar|pesu
tÈrakar|pappabhÈ natthi, devatÈnaÑ uyyÈnavimÈnakapparukkhesu
sarÊre ÈbharaÓes|ti sabbattha pabhÈ natthi.
TisahassimahÈsahassilokadhÈtuyÈ ÈlokapharaÓasamattho mahÈbrahmÈpi
s|riyuggamane khajjopanako viya ahosi,
candas|riyatÈrakar|padevatuyyÈnavimÈnakapparukkhÈnaÑ
paricchedamattakameva paÒÒÈyittha. EttakaÑ ÔhÈnaÑ buddharasmÊ
hiyeva ajjhotthaÔaÑ ahosi. AyaÒca neva buddhÈnaÑ adhiÔÔhÈniddhi, na
bhÈvanÈmayiddhi. SaÓhasukhumadhammaÑ pana sammasato lokanÈ
thassa lohitaÑ pasÊdi, vatthur|paÑ pasÊdi, chavivaÓÓo pasÊdi.
CittasamuÔÔhÈnÈ vaÓÓadhÈtu samantÈ asÊtihatthamatte padese niccalÈ
aÔÔhÈsÊ”ti.
EvaÑ nisinneti tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhahitvÈ nisinne. Eko
brÈhmaÓoti nÈmagottavasena anabhiÒÒÈto apÈkaÔo eko brÈhmaÓo. “HuÑ
hun”ti karonto vicaratÊti sabbaÑ acokkhajÈtikaÑ1 passitvÈ jigucchanto
“huÑ hun”ti karonto vicarati. EtadavocÈti2 etaÑ idÈni vattabbaÑ “kittÈvatÈ
nu kho”ti-ÈdivacanaÑ avoca. Tattha kittÈvatÈti kittakena pamÈÓena. Nu-ti
saÑsayatthe nipÈto, kho-ti padap|raÓe. Bho-ti brÈhmaÓÈnaÑ
jÈtisamudÈgataÑ ÈlapanaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “bhovÈdi nÈma so hoti, sace
hoti sakiÒcano”ti3. GotamÈti bhagavantaÑ gottena Èlapati. KathaÑ panÈyaÑ
brÈhmaÓo sampati samÈgato bhagavato gottaÑ jÈnÈtÊti? NÈyaÑ sampati
samÈgato, chabbassÈni padhÈnakaraÓakÈle upaÔÔhahantehi paÒcavaggiyehi
saddhiÑ caramÈno aparabhÈge taÑ vataÑ chaÉÉetvÈ uruvelÈyaÑ
senanigame eko adutiyo hutvÈ piÓÉÈya caramÈnopi tena brÈhmaÓena
diÔÔhapubbo ceva sallapitapubbo ca, tena so pubbe paÒcavaggiyehi
gayhamÈnaÑ bhagavato gottaÑ anussaranto “bho gotamÈ”ti bhagavantaÑ
gottena Èlapati. Yato paÔÔhÈya vÈ bhagavÈ mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhanto
anomÈnadÊtÊre pabbaji, tato pabhuti
______________________________________________________________
1. AvokajÈtikaÑ (SyÈ) 2. UdÈna-®Ôha 49 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
3. Khu 1. 70, 376 piÔÔhesu.
148 VinayapiÔaka
“samaÓo gotamo”ti cando viya s|riyo viya pÈkaÔo paÒÒÈto hoti, na ca tassa
gottajÈnane kÈraÓaÑ gavesitabbaÑ. BrÈhmaÓakaraÓÈti1 brÈhmaÓaÑ
karontÊti brÈhmaÓakaraÓÈ, brÈhmaÓabhÈvakarÈti attho. Ettha ca “kittÈvatÈ”ti
etena yehi dhammehi brÈhmaÓo hoti, tesaÑ dhammÈnaÑ parimÈÓaÑ
pucchati. “Katame”ti pana iminÈ tesaÑ sar|paÑ pucchati.
UdÈnaÑ udÈnesÊti “yo brÈhmaÓo”ti-ÈdikaÑ udÈnaÑ udÈnesi, na pana
tassa brÈhmaÓassa dhammaÑ desesi. KasmÈ? DhammadesanÈya
abhÈjanabhÈvato. TathÈ hi tassa brÈhmaÓassa imaÑ gÈthaÑ2 sutvÈ na
saccÈbhisamayo ahosi. YathÈ ca imassa, evaÑ upakassa ÈjÊvakassa
buddhaguÓappakÈsanaÑ sutvÈ. Dhammacakkappavattanato hi pubbabhÈge
bhagavatÈ bhÈsitaÑ paresaÑ suÓantÈnampi tapussabhallikÈnaÑ
saraÓadÈnaÑ viya vÈsanÈbhÈgiyameva jÈtaÑ, na asekkhabhÈgiyaÑ vÈ
nibbedha bhogiyaÑ vÈ. EsÈ hi dhammatÈti. Vedehi vÈ antanti ettha antaÑ
nÈma sabbasa~khÈra pariyosÈnaÑ nibbÈnaÑ. Ime ussadÈ natthÊti sabbaso
ime pahÊnattÈ na santi.
AjapÈlakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
MucalindakathÈvaÓÓanÈ
5. Mucalindam|leti3 ettha mucalindo vuccati nÊparukkho, yo
“niculopi”tipi vuccati, tassa samÊpeti attho. Keci pana “mucaloti tassa
rukkhassa nÈmaÑ, vanajeÔÔhakatÈya pana mucalindoti vuttan”ti vadanti.
UdapÈdÊti sakala cakkavÈÄagabbhaÑ p|rento mahÈmegho udapÈdi. Evar|po
kira megho dvÊsuyeva kÈlesu vassati cakkavattimhi vÈ uppanne buddhe vÈ,
idha buddhuppÈdakÈle udapÈdi. PokkharaÓiyÈ nibbattoti pokkharaÓiyÈ
heÔÔhÈ nÈgabhavanaÑ atthi, tattha nibbatto. SakabhavanÈti attano
nÈgabhavanato. EvaÑ bhogehi parikkhipitvÈti satta vÈre attano
sarÊrabhogehi bhagavato kÈyaÑ parivÈretvÈ. Uparimuddhani mahantaÑ
______________________________________________________________
1. BrÈhmaÓakarÈÓÈti (?) 2. KathaÑ (Ka) 3. UdÈna-®Ôha 89 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
phaÓaÑ vihaccÈti bhagavato muddhappadesassa upari attano mahantaÑ

phaÓaÑ pasÈretvÈ. “PhaÓaÑ karitvÈ”tipi pÈÔho, soyevattho.
Tassa kira nÈgarÈjassa etadahosi “bhagavÈ ca mayhaÑ bhavanasamÊpe
rukkham|le nisinno, ayaÒca sattÈhavaddalikÈ vattati, vÈsÈgÈramassa
laddhuÑ vaÔÔatÊ”ti. So sattaratanamayaÑ pÈsÈdaÑ nimminituÑ sakkontopi
“evaÑ kate kÈyasÈro gahito na bhavissati, dasabalassa kÈyaveyyÈvaccaÑ
karissÈmÊ”ti mahantaÑ attabhÈvaÑ katvÈ satthÈraÑ sattakkhattuÑ bhogehi
parikkhipitvÈ upari phaÓaÑ dhÈresi. “Tassa parikkhepabbhantaraÑ
lohapÈsÈde bhaÓÉÈgÈragabbhappamÈÓaÑ ahosÊ”ti idha vuttaÑ.
MajjhimaÔÔhakathÈyaÑ1 pana–
“Parikkhepassa anto okÈso heÔÔhÈ lohapÈsÈdappamÈÓo ahosi,
icchiticchitena iriyÈpathena satthÈ viharissatÊ'ti nÈgarÈjassa ajjhosayo
ahosi, tasmÈ evaÑ mahantaÑ okÈsaÑ parikkhipi, majjhe ratanapalla~ko
paÒÒatto hoti, upari suvaÓÓatÈrakavicittaÑ
samosaritagandhadÈmakusumacelavitÈnaÑ ahosi, cat|su koÓesu
gandhatelena dÊpÈ jalitÈ, cat|su disÈsu vivaritvÈ candanakaraÓÉakÈ
ÔhapitÈ”ti–
vuttaÑ. Icchiticchitena iriyÈpathena viharissatÊti ca nÈgarÈjassa
ajjhÈsayamattametaÑ, bhagavÈ pana yathÈnisinnova sattÈhaÑ vÊtinÈmesi.
KiÒcÈpi -pa- cintetuÑ yuttanti ettha keci vadanti “uÓhaggahaÓaÑ bhoga
parikkhepassa vipulabhÈvakaraÓe kÈraÓakittanaÑ. Khuddake hi tasmiÑ
bhagavantaÑ nÈgarÈjassa sarÊrasambh|tÈ usmÈ bÈdheyya,
vipulabhÈvakaraÓena pana tÈdisaÑ mÈ uÓhaÑ bÈdhayitthÈ”ti. Sa-
upasaggapadassa attho upasaggena vinÈpi viÒÒÈyatÊti Èha “viddhanti
ubbiddhan”ti, sÈ cassa ubbiddhatÈ upakkilesavigamena d|rabhÈvena
upaÔÔhÈnanti Èha “meghavigamena d|rÊbh|tan”ti. IndanÊlamaÓi viya dibbati
jotatÊti devo, ÈkÈso. ViditvÈti “idÈni vigatavalÈhako ÈkÈso, natthi bhagavato
sÊtÈdi-upaddavo”ti ÒatvÈ. ViniveÔhetvÈti apanetvÈ.
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 2. 90 piÔÔhe.
150 VinayapiÔaka
attano r|panti attano nÈgar|paÑ. PaÔisaÑharitvÈti antaradhÈpetvÈ.

MÈÓavakavaÓÓanti kumÈrakar|paÑ.
EtamatthaÑ viditvÈti “vivekasukhapaÔisaÑvedino yattha katthaci
sukhameva hotÊ”ti etaÑ atthaÑ sabbÈkÈrena jÈnitvÈ. ImaÑ udÈnanti imaÑ
vivekasukhÈnubhÈva dÊpakaÑ udÈnaÑ udÈnesi. SutadhammassÈti
vissutadhammassa. TenÈha “pakÈsita dhammassÈ”ti. AkuppanabhÈvoti
akuppanasabhÈvo1.
MucalindakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
RÈjÈyatanakathÈvaÓÓanÈ
6. OsadhaharÊtakaÑ upanesÊti na kevalaÑ osadhaharÊtakameva,
dantakaÔÔhampi upanesi. Paccaggheti ettha purimaÑ atthavikappaÑ keci na
icchanti, teneva Ècariya dhammapÈlattherena vuttaÑ “paccaggheti abhinave.
PaccekaÑ mahagghatÈya paccaggheti keci, taÑ na sundaraÑ. Na hi buddhÈ
bhagavanto mahagghaÑ paÔiggaÓhanti paribhuÒjanti vÈ”ti.
RÈjayatanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
BrahmayÈcanakathÈvaÓÓanÈ
7. ŒciÓÓasamÈciÓÓoti Ècarito ceva Ècarantehi ca sammadeva Ècaritoti
attho. Etena ayaÑ parivitakko sabbabuddhÈnaÑ paÔhamÈbhisambodhiyaÑ
uppajjatevÈti ayamettha dhammatÈti dasseti. GambhÊropi dhammo
paÔipakkhavidhamanena supÈkaÔo bhaveyya, paÔipakkhavidhamanaÑ pana
sammÈpaÔipattipaÔibaddhaÑ, sÈ saddhammasava nÈdhÊnÈ, taÑ satthari
dhamme ca pasÈdÈyattaÑ. So visesato loke sambhÈvanÊyassa garukÈtabbassa
abhipatthanÈhetukoti paramparÈya sattÈnaÑ dhammasampaÔipattiyÈ
brahmuno yÈcanÈnimittanti taÑ dassento “brahmunÈ yÈcite
desetukÈmatÈyÈ”ti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. AkujjhanasabhÈvo (SyÈ)
Adhigatoti paÔividdho, sayambh|ÒÈÓena “idaÑ dukkhan”ti-ÈdinÈ

yathÈbh|taÑ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo
tabbinimuttassa paÔivijjhitabba dhammassa abhÈvato. GambhÊroti
mahÈsamuddo viya makasatuÓÉas|ciyÈ aÒÒatra
samupacitaparipakkaÒÈÓasambhÈrehi aÒÒesaÑ ÒÈÓena alabbhaneyyapatiÔÔho.
GambhÊra ttÈva duddaso dukkhena daÔÔhabbo, na sakkÈ sukhena daÔÔhuÑ.
Yo hi alabbhaneyya patiÔÔho, so ogÈhituÑ asakkuÓeyyatÈya sar|pato ca
visesato ca sukhena passituÑ na sakkÈ, atha kho kicchena kenaci
kadÈcideva daÔÔhabbo. DuddasattÈva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo,
na sakkÈ sukhena avabujjhituÑ. YaÒhi daÔÔhumeva na sakkÈ, tassa ogÈhetvÈ
anubujjhane kathÈ eva natthi avabodhassa dukkarabhÈvato. ImasmiÑ ÔhÈne
“taÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhave katamaÑ nu kho dukkarataraÑ vÈ
durabhisambha vataraÑ vÈ”ti suttapadaÑ1 vattabbaÑ.
Santoti anupasantasabhÈvÈnaÑ kilesÈnaÑ sa~khÈrÈnaÒca abhÈvato
v|pasanta sabbapariÄÈhatÈya santo nibbuto, santÈrammaÓatÈya vÈ santo.
Ettha ca nirodhasaccaÑ santaÑ ÈrammaÓanti santÈrammaÓaÑ,
maggasaccaÑ santaÑ santÈrammaÓaÒcÈti santÈrammaÓaÑ. PadhÈnabhÈvaÑ
nÊtoti paÓÊto. Atha vÈ paÓÊtoti atittikaraÓaÔÔhena atappako sÈdurasabhojanaÑ
viya. SantapaÓÊtabhÈveneva cettha asecanakatÈya atappa katÈ daÔÔhabbÈ.
IdaÒhi dvayaÑ lokuttarameva sandhÈya vuttaÑ. AtakkÈvacaroti
uttamaÒÈÓavisayattÈ takkena avacaritabbo ogÈhitabbo na hoti, ÒÈÓeneva
avacaritabbo. Tato eva nipuÓaÒÈÓagocaratÈya saÓhasukhumasabhÈvattÈ ca
nipuÓo saÓho. PaÓÉita vedanÊyoti bÈlÈnaÑ avisayattÈ sammÈpaÔipadaÑ
paÔipannehi paÓÉitehi eva veditabbo.
AllÊyanti abhiramitabbaÔÔhena seviyantÊti ÈlayÈ, paÒca kÈmaguÓÈti Èha
“sattÈ paÒcakÈmaguÓe allÊyanti, tasmÈ te ÈlayÈti vuccantÊ”ti. Tattha
paÒcakÈmaguÓe allÊyantÊti paÒcakÈmaguÓe sevantÊti attho. Teti paÒca
kÈmaguÓÈ. RamantÊti ratiÑ vindanti kÊÄanti laÄanti. ŒlÊyanti
abhiramaÓavasena sevantÊti ÈlayÈ, aÔÔhasataÑ taÓhÈ vicaritÈni, tehi Èlayehi
ramantÊti ÈlayarÈmÈti evampettha attho daÔÔhabbo. Ime hi sattÈ yathÈ
kÈmaguÓe, evaÑ rÈgampi
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 395 piÔÔhe.
152 VinayapiÔaka
assÈdenti abhinandantiyeva. Yatheva hi

susajjitapupphaphalabharitarukkhÈdisampannaÑ uyyÈnaÑ paviÔÔho rÈjÈ tÈya
tÈya sampattiyÈ ramati, sammudito Èmoditapamodito hoti, na ukkaÓÔhati,
sÈyampi nikkhamituÑ na icchati, evamimehi kÈmÈlayataÓhÈlayehi sattÈ
ramanti, saÑsÈravaÔÔe sammoditÈ anukkaÓÔhitÈ vasanti. Tena nesaÑ bhagavÈ
duvidhampi ÈlayaÑ uyyÈnabh|miÑ viya dassento “ÈlayarÈmÈ”ti-ÈdimÈha.
RatÈti niratÈ. SuÔÔhu muditÈti ativiya muditÈ anukkaÓÔhanato.
®hÈnaÑ sandhÈyÈti ÔhÈnasaddaÑ sandhÈya. Atthato pana ÔhÈnanti ca
paÔiccasamuppÈdo eva adhippeto. TiÔÔhati ettha phalaÑ tadÈyattavuttitÈyÈti
ÔhÈnaÑ, sa~khÈrÈdÊnaÑ paccayabh|tÈ avijjÈdayo. ImesaÑ sa~khÈrÈdÊnaÑ
paccayÈti idappaccayÈ, avijjÈdayova. IdappaccayÈ eva idappaccayatÈ yathÈ
devo eva devatÈ. IdappaccayÈnaÑ vÈ avijjÈdÊnaÑ attano phalaÑ paÔicca
paccayabhÈvo uppÈdana samatthatÈ idappaccayatÈ. Tena
samatthapaccayalakkhaÓo paÔiccasamuppÈdo dassito hoti. PaÔicca
samuppajjati phalaÑ etasmÈti paÔiccasamuppÈdo. Padadvayenapi
dhammÈnaÑ paccayaÔÔho eva vibhÈvito. Sa~khÈrÈdipaccayÈnaÒhi
avijjÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ idappaccayatÈpaÔiccasamuppÈdoti.
Sabbasa~khÈrasamathoti-Èdi sabbaÑ atthato nibbÈnameva. YasmÈ hi taÑ
Ègamma paÔicca ariyamaggassa ÈrammaÓapaccaya bhÈvahetu
sabbasa~khÈravipphanditÈni sammanti v|pasammanti, tasmÈ
“sabbasa~khÈrasamatho”ti vuccati. Sabbasa~khatavisaÑyutte hi nibbÈne
sa~khÈrav|pasamapariyÈyo ÒÈyÈgatoyevÈti. IdaÑ panettha nibbacanaÑ–
sabbe sa~khÈrÈ sammanti etthÈti sabbasa~khÈrasamathoti.
YasmÈ ca taÑ Ègamma sabbe upadhayo paÔinissaÔÔhÈ
samucchedavasena pariccattÈ honti, aÔÔhasatappabhedÈ sabbÈpi taÓhÈ
khÊyanti, sabbe kilesarÈgÈ virajjanti, jarÈmaraÓÈdibhedaÑ sabbaÑ
vaÔÔadukkhaÑ nirujjhati, tasmÈ “sabb|padhipaÔinissaggo taÓhÈkkhayo
virÈgo nirodho”ti vuccati, yÈ panesÈ taÓhÈ tena tena bhavena bhavantaraÑ
bhavanikantibhÈvena vinati saÑsibbati, phalena vÈ saddhiÑ kammaÑ vinati
saÑsibbatÊti katvÈ vÈnanti vuccati, tato nikkhantaÑ vÈnatoti nibbÈnaÑ.
Kilamathoti kÈyakilamatho. VihesÈpi kÈyavihesÈyeva, citte pana
ubhayampetaÑ buddhÈnaÑ natthi bodhim|leyeva samucchinnattÈ. Ettha ca
ciranisajjÈcirabhÈsanehi piÔÔhi-ÈgilÈyanatÈlugalasosÈdivasena kÈyakilamatho

ceva kÈyavihesÈ ca veditabbÈ, sÈ ca kho desanÈya atthaÑ ajÈnantÈnaÒca
appaÔipajjantÈnaÒca vasena. JÈnantÈnaÑ pana paÔipajjantÈnaÒca desanÈya
kÈyaparissamopi satthu aparissamova, tenÈha bhagavÈ “na ca maÑ
dhammÈdhikaraÓaÑ vihesetÊ”ti. Teneva vuttaÑ “yÈ ajÈnantÈnaÑ desanÈ
nÈma, so mama kilamatho assÈ”ti.
Apiss|ti sampiÓÉanatthe nipÈto. So na kevalaÑ etadahosi, imÈpi gÈthÈ
paÔibhaÑs|ti dÊpeti. Bhagavantanti paÔisaddayogena sÈmi-atthe
upayogavacananti Èha “bhagavato”ti. VuddhippattÈ acchariyÈ vÈ
anacchariyÈ. Vuddhi-atthopi hi a-kÈro hoti yathÈ “asekkhÈ dhammÈ”ti.
KappÈnaÑ cattÈri asa~khyeyyÈni satasahassaÒca sadevakassa lokassa
dhammasaÑvibhÈgakaraÓatthameva pÈramiyo p|retvÈ idÈni
samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatÈpattidÊpanattÈ gÈthÈtthassa
anu-acchariyatÈ tassa vuddhippatti ca veditabbÈ. AtthadvÈrena1 hi gÈthÈnaÑ
anacchariyatÈ. GocarÈ ahesunti upaÔÔhahaÑsu, upaÔÔhÈnaÒca
vitakkayitabbatÈti2 Èha “parivitakkayitabbabhÈvaÑ pÈpuÓiÑs|”ti.
KicchenÈti na dukkhappaÔipadÈya. BuddhÈnaÒhi cattÈropi maggÈ
sukhappaÔipadÈva honti. PÈramÊp|raÓakÈle pana sarÈgasadosasamohasseva
sato ÈgatÈgatÈnaÑ yÈcakÈnaÑ ala~katappaÔiyattaÑ sÊsaÑ kantitvÈ
galalohitaÑ nÊharitvÈ su-aÒjitÈni akkhÊni uppÈÔetvÈ kulavaÑsappadÊpaÑ
puttaÑ manÈpacÈriniÑ bhariyanti evamÈdÊni dentassa aÒÒÈni ca
khantivÈdisadisesu attabhÈvesu chejjabhejjÈdÊni pÈpuÓantassa
ÈgamanÊyapaÔipadaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Ha-iti vÈ byattanti etasmiÑ atthe
nipÈto. EkaÑsattheti keci. Ha byattaÑ ekaÑsena vÈ alaÑ nippayojanaÑ
evaÑ kicchena adhigataÑ dhammaÑ desetunti yojanÈ. Halanti vÈ alanti
iminÈ samÈnatthaÑ padaÑ “halanti vadÈmÊ”ti-ÈdÊsu viya. “PakÈsitan”tipi
paÔhanti, desitanti attho. EvaÑ kicchena adhigatassa dhammassa alaÑ
desitaÑ pariyattaÑ desitaÑ, ko attho desitenÈti vuttaÑ hoti.
RÈgadosaparetehÊti rÈgadosaphuÔÔhehi, phuÔÔhavisena viya sappena rÈgena
dosena ca samphuÔÔhehi
______________________________________________________________
1. AtthuddhÈrena (SyÈ) 2. VitakkassÈti(SyÈ)
154 VinayapiÔaka
abhibh|tehÊti attho. Atha vÈ rÈgadosaparetehÊti rÈgadosÈnugatehi, rÈgena ca

dosena ca anubandhehÊti attho.
PaÔisotagÈminti1 niccagÈhÈdÊnaÑ paÔisotaÑ aniccaÑ dukkhamanattÈ
asubhanti evaÑ gataÑ pavattaÑ catusaccadhammanti attho. RÈgarattÈti
kÈmarÈgena bhavarÈgena diÔÔhirÈgena ca rattÈ. Na dakkhantÊti aniccaÑ
dukkhamanattÈ asubhanti iminÈ sabhÈvena na passissanti, te apassante ko
sakkhissati aniccanti-ÈdinÈ sabhÈvena yÈthÈvato dhammaÑ jÈnÈpetunti
adhippÈyo. RÈgadosaparetatÈpi nesaÑ sammuÄhabhÈvenevÈti Èha
“tamokhandhena ÈvuÔÈ”ti, avijjÈrÈsinÈ ajjhotthaÔÈti attho.
AppossukkatÈya cittaÑ namatÊti kasmÈ panassa evaÑ cittaÑ nami,
nanu esa “muttohaÑ mocessÈmi, tiÓÓohaÑ tÈressÈmi,
KiÑ me aÒÒÈtavesena, dhammaÑ sacchikatenidha.
SabbaÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ, tÈrayissaÑ sadevakan”ti2–
PatthanaÑ katvÈ pÈrÈmiyo p|retvÈ sabbaÒÒutaÑ pattoti? Saccameva, tadeva
paccavekkhaÓÈnubhÈvena panassa evaÑ cittaÑ nami. Tassa hi sabbaÒÒutaÑ
patvÈ sattÈnaÑ kilesagahanataÑ dhammassa ca gambhÊrataÑ
paccavekkhantassa sattÈnaÑ kilesagahanatÈ ca dhammagambhÊratÈ ca
sabbÈkÈrena pÈkaÔÈ jÈtÈ. Athassa “ime sattÈ kaÒjiyapuÓÓalÈbu viya
takkabharitacÈÔi viya vasÈtelapÊtapilotikÈ viya aÒjanamakkhi tahattho viya
ca kilesabharitÈ atisaÑkiliÔÔhÈ rÈgarattÈ dosaduÔÔhÈ mohamuÄhÈ, te kiÑ nÈma
paÔivijjhissantÊ”ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaÓÈnubhÈvenapi evaÑ
cittaÑ nami.
“AyaÑ dhammo pathavÊsandhÈraka-udakakkhandho viya gambhÊro,
pabbÈtena paÔicchÈdetvÈ Ôhapito sÈsapo viya duddaso, satadhÈ bhinnassa
vÈlassa koÔi viya aÓu. MayÈ hi imaÑ dhammaÑ paÔivijjhituÑ vÈyamantena
adinnaÑ dÈnaÑ nÈma natthi, arakkhitaÑ sÊlaÑ nÈma natthi, aparip|ritÈ kÈci
pÈramÊ nÈma natthi, tassa me nirussÈhaÑ viya mÈrabalaÑ vidhamantassapi
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 2. 56; Ma-®Ôha 2. 81; SaÑ-®Ôha 1. 180 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
2. Khu 4. 310 piÔÔhe thokaÑ visadisaÑ.
pathavÊ na kampittha, paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussarantassapi na

kampittha, majjhimayÈme dibbacakkhuÑ visodhentassapi na kampittha,
pacchimayÈme pana paÔiccasamuppÈdaÑ paÔivijjhantasseva me
dasasahassilokadhÈtu kampittha. Iti mÈdisenapi tikkhaÒÈÓena
kicchenevÈyaÑ dhammo paÔividdho, taÑ lokiyamahÈjanÈ kathaÑ
paÔivijjhissantÊ”ti dhammagambhÊratÈya paccavekkhaÓÈnubhÈvenapi evaÑ
cittaÑ namÊti veditabbaÑ.
Apica brahmunÈ yÈcite desetukÈmatÈyapissa evaÑ cittaÑ nami. JÈnÈti
hi bhagavÈ “mama appossukkatÈya citte namamÈne mahÈbrahmÈ
dhammadesanaÑ yÈcissati, ime ca sattÈ brahmagarukÈ, te 'satthÈ kira
dhammaÑ na desetukÈmo ahosi, atha naÑ mahÈbrahmÈ yÈcitvÈ desÈpeti,
santo vata bho dhammo paÓÊto'ti maÒÒamÈnÈ suss|sissantÊ”ti. Idampissa
kÈraÓaÑ paÔicca appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈyÈti
veditabbaÑ.
8. SahampatissÈti so kira kassapassa bhagavato sÈsane sahako nÈma

thero paÔhamajjhÈnaÑ nibbattetvÈ paÔhamajjhÈnabh|miyaÑ
kappÈyukabrahmÈ hutvÈ nibbatto, tatra naÑ sahampati brahmÈti saÒjÈnanti.
TaÑ sandhÈyÈha “brahmuno sahampatissÈ”ti. Nassati vatÈti so kira imaÑ
saddaÑ tathÈ nicchÈreti, yathÈ dasasahassilokadhÈtu brahmÈno sutvÈ sabbe
sannipatiÑsu. ApparajakkhajÈtikÈti paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ parittaÑ
rÈgadosamoharajaÑ etesaÑ evaÑsabhÈvÈti apparajakkhajÈtikÈ. AppaÑ
rÈgÈdirajaÑ yesaÑ te sabhÈvÈ apparajakkhajÈtikÈti evamettha attho
daÔÔhabbo. AssavanatÈti “sayaÑ abhiÒÒÈ”ti-ÈdÊsu viya karaÓatthe
paccattavacanaÑ, assavanatÈyÈti attho. BhavissantÊti purimabuddhesu
dasapuÒÒakiriyavasena katÈdhikÈrÈ paripÈkagatapadumÈni viya
s|riyarasmisamphassaÑ dhammadesanaÑyeva Èka~khamÈnÈ
catuppadikagÈthÈvasÈne ariyabh|miÑ okkamanÈrahÈ na eko, na dve,
anekasatasahassÈ dhammassa aÒÒÈtÈro bhavissantÊti dasseti.
PÈturahosÊti pÈtubhavi. Samalehi cintitoti samalehi p|raÓakassapÈdÊhi
chahi satthÈrehi cintito. Te hi puretaraÑ uppajjitvÈ sakalajambudÊpe kaÓÔake
pattharamÈnÈ viya visaÑ siÒcamÈnÈ
156 VinayapiÔaka
viya ca samalaÑ micchÈdiÔÔhidhammaÑ desayiÑsu. Te kira

buddhakolÈhalÈnussavena saÒjÈtakut|halÈ lokaÑ vaÒcetÈ kohaÒÒe ÔhatvÈ
sabbaÒÒutaÑ paÔijÈnantÈ yaÑ kiÒci adhammaÑyeva dhammoti dÊpesuÑ.
ApÈpuretanti vivara etaÑ. Amatassa dvÈranti amatassa nibbÈnassa
dvÈrabh|taÑ ariyamaggaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–etaÑ kassapassa bhagavato
sÈsanantaradhÈnato pabhuti pihitaÑ nibbÈnanagarassa mahÈdvÈraÑ
ariyamaggaÑ saddhammadesanÈhatthena apÈpura vivara ugghÈÔehÊti.
SuÓantu dhammaÑ vimalenÈnubuddhanti ime sattÈ rÈgÈdimalÈnaÑ
abhÈvato vimalena sammÈsambuddhena anubuddhaÑ catusaccadhammaÑ
suÓantu tÈva bhagavÈti yÈcati.
Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paÑsupabbato missakapabbato vÈti
Èha “sele yathÈ pabbatamuddhaniÔÔhito”ti. Tassattho “selamaye ekagghane
pabbatamuddhani yathÈÔhitova. Na hi tattha Ôhitassa dassanatthaÑ
gÊvukkhipanapasÈraÓÈdikiccaÑ atthÊ”ti. Tath|pamanti tappaÔibhÈgaÑ
selapabbat|pamaÑ. DhammamayaÑ pÈsÈdanti lokuttaradhammamÈha. So hi
sabbaso pasÈdÈvaho sabbadhamme atikkamma abbhuggataÔÔhena1
pÈsÈdasadiso ca, paÒÒÈpariyÈyo vÈ idha dhamma-saddo. PaÒÒÈ hi
abbhuggataÔÔhena1 pÈsÈdoti abhidhamme niddiÔÔhÈ. TathÈ cÈha–
“PaÒÒÈpÈsÈdamÈruyha, asoko sokiniÑ pajaÑ.
PabbataÔÔhova bh|maÔÔhe, dhÊro bÈle avekkhatÊ”ti2.
AyaÑ panettha sa~khepattho–yathÈ selapabbatamuddhani yathÈÔhitova
cakkhumÈ puriso samantato janataÑ passeyya, tathÈ tvampi sumedha
sundarapaÒÒa sabbaÒÒutaÒÒÈÓena samantacakkhu bhagavÈ dhammamayaÑ
paÒÒÈmayaÑ pÈsÈdamÈruyha sayaÑ apetasoko sokÈvatiÓÓaÑ
jÈtijarÈbhibh|taÑ janataÑ avekkhassu upadhÈraya upaparikkhÈti. AyaÑ
panettha adhippÈyo–yathÈ hi pabbatapÈde samantÈ mahantaÑ khettaÑ
katvÈ tattha kedÈrapÈÄÊsu kuÔikÈyo katvÈ rattiÑ aggiÑ jÈleyyuÑ,
catura~gasamannÈgataÒca andhakÈraÑ assa, atha tassa pabbatassa matthake
ÔhatvÈ cakkhumato purisassa bh|miÑ olokayato neva khettaÑ, na
kedÈrapÈÄiyo, na kuÔiyo, na tattha sayitamanussÈ paÒÒÈyeyyuÑ
anujjalabhÈvato, kuÔikÈsu pana
__________________________________________________________________________
1. AccuggataÔÔhena (SyÈ) 2. Khu 1. 17 piÔÔhe.
aggijÈlÈmattameva paÒÒÈyeyya ujjalabhÈvato, evaÑ dhammapÈsÈdaÑ

Èruyha sattanikÈyaÑ olokayato tathÈgatassa ye te akatakalyÈÓÈ sattÈ, te
ekavihÈre dakkhiÓajÈÓupasse nisinnÈpi buddhacakkhussa ÈpÈthaÑ
nÈgacchanti ÒÈÓagginÈ anujjalabhÈvato anuÄÈrabhÈvato ca, rattiÑ khittÈ sarÈ
viya honti. Ye pana katakalyÈÓÈ veneyyapuggalÈ, te evassa d|repi ÔhitÈ
ÈpÈthamÈgacchanti paripakkaÒÈÓaggitÈya samujjalabhÈvato uÄÈrasantÈnatÈya
ca, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaÑ–
“D|re santo pakÈsenti, himavantova pabbato.
Asantettha na dissanti, rattiÑ khittÈ yathÈ sarÈ”ti1.
UÔÔhehÊti bhagavato dhammadesanatthaÑ cÈrikacaraÓaÑ yÈcanto
bhaÓati. UÔÔhehÊti vÈ dhammadesanÈya appossukkatÈ sa~khÈtasa~kocÈpattito
kilÈsubhÈvato uÔÔhaha. VÊrÈti-ÈdÊsu bhagavÈ
sÈtisayacatubbidhasammappadhÈnavÊriyavantatÈya vÊro,
devaputtamaccukilesÈbhisa~khÈrÈnaÑ vijitattÈ vijitasa~gÈmo,
jÈtikantÈrÈdito veneyya satthaÑ vÈhanasamatthatÈya nibbÈnasa~khÈtaÑ
khemappadesaÑ sampÈpanasamatthatÈya satthavÈho, kÈmacchanda-iÓassa
abhÈvato aÓaÓoti veditabbo. Yo hi paresaÑ iÓaÑ gahetvÈ vinÈseti, so tehi
“iÓaÑ dehÊ”ti tajjamÈnopi pharusaÑ vuccamÈnopi vambhamÈ nopi2
vadhiyamÈnopi kiÒci paÔippaharituÑ na sakkoti, sabbaÑ titikkhati. Titikkha
kÈraÓaÒhissa taÑ iÓaÑ hoti, evameva yo yamhi kÈmacchandena rajjati,
taÓhÈgahaÓena taÑ vatthuÑ gaÓhÈti, so tena pharusaÑ vuccamÈnopi
vambhamÈnopi vadhiyamÈnopi kiÒci paÔippaharituÑ na sakkoti, sabbaÑ
titikkhati. TitikkhakÈraÓaÒhissa so kÈmacchando hoti gharasÈmikehi
viheÔhiyamÈnÈnaÑ itthÊnaÑ viya. KasmÈ? IÓasadisattÈ kÈmacchandassa.
9. Ajjhesananti garuÔÔhÈnÊyaÑ payirupÈsitvÈ garutaraÑ payojanaÑ

uddissa abhipatthanÈ ajjhesanÈ, sÈpi atthato yÈcanÈ eva. BuddhacakkhunÈti
indriyaparopariyattaÒÈÓena ca ÈsayÈnusayaÒÈÓena ca. ImesaÒhi dvinnaÑ
ÒÈÓÈnaÑ buddhacakkh|ti nÈmaÑ, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa samantacakkh|ti.
______________________________________________________________
1. Khu1. 56 piÔÔhe. 2. BajjhamÈnopi (SyÈ)
158 VinayapiÔaka
heÔÔhimÈnaÑ tiÓÓaÑ maggaÒÈÓÈnaÑ dhammacakkh|ti. Apparajakkheti-

ÈdÊsu yesaÑ vuttanayeneva paÒÒÈcakkhumhi rÈgÈdirajaÑ appaÑ, te
apparajakkhÈ. YesaÑ taÑ mahantaÑ, te mahÈrajakkhÈ. YesaÑ saddhÈdÊni
indriyÈni tikkhÈni, te tikkhindriyÈ. YesaÑ tÈni mud|ni, te mudindriyÈ.
YesaÑ teyeva saddhÈdayo ÈkÈrÈ sundarÈ, te svÈkÈrÈ. Ye kathitakÈraÓaÑ
sallakkhenti, sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. Ye
paralokaÒceva vajjaÒca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassÈvino
nÈma.
UppalÈni ettha santÊti uppalinÊ, gacchopi jalÈsayopi, idha pana jalÈsayo
adhippeto, tasmÈ uppaliniyanti uppalavaneti evamattho gahetabbo. Ito
paresupi eseva nayo antonimuggaposÊnÊti yÈni udakassa anto nimuggÈneva
hutvÈ pussanti vaÉÉhanti, tÈni antonimuggaposÊni. UdakaÑ accuggamma
tiÔÔhantÊti udakaÑ atikkamitvÈ tiÔÔhanti. Tattha yÈni accuggamma ÔhitÈni
s|riyarasmisamphassaÑ ÈgamayamÈnÈni, tÈni ajja pupphanakÈni. YÈni
samodakaÑ ÔhitÈni, tÈni sve pupphanakÈni. YÈni udakÈ anuggatÈni
antonimuggaposÊni, tÈni tatiyadivase pupphanakÈni. UdakÈ pana anuggatÈni
aÒÒÈnipi saroga-uppalÈdÊni nÈma atthi, yÈni neva pupphissanti
macchakacchapabhakkhÈneva bhavissanti, tÈni pÈÄiÑ nÈruÄhÈni, ÈharitvÈ
pana dÊpetabbÈnÊti aÔÔhakathÈyaÑ pakÈsitÈni1. Yatheva hi tÈni catubbidhÈni
pupphÈni, evameva ugghaÔitaÒÒ| vipaÒcitaÒÒ| neyyo padaparamoti cattÈro
puggalÈ.
Tattha yassa puggalassa saha udÈhaÔavelÈya dhammÈbhisamayo hoti,
ayaÑ “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-ÈdinÈ nayena sa~khittena mÈtikÈya
ÔhapiyamÈnÈya2 desanÈnu sÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ arahattaÑ gaÓhituÑ
samattho puggalo ugghaÔitaÒÒ|ti vuccati. Yassa puggalassa sa~khittena
bhÈsitassa vitthÈrena atthe vibhajiyamÈne dhammÈbhi samayo hoti, ayaÑ
vuccati puggalo vipaÒcitaÒÒ|. Yassa puggalassa uddesato paripucchato
yonisomanasikaroto kalyÈÓamitte sevato bhajato payirupÈsato anupubbena
dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa
bahumpi suÓato bahumpi bhaÓato bahumpi
______________________________________________________________
1. AÔÔhakathÈyaÑ na pakÈsitÈni (SyÈ) 2. DÊpiyamÈnÈya (Ka)
dhÈrayato bahumpi vÈcayato na tÈya jÈtiyÈ dhammÈbhisamayo hoti, tena

attabhÈvena maggaÑ vÈ phalaÑ va antamaso jhÈnaÑ vÈ vipassanaÑ vÈ
nibbattetuÑ na sakkoti, ayaÑ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavÈ
uppalavanÈdisadisaÑ dasasahassi lokadhÈtuÑ olokento ajja pupphanakÈni
viya ugghaÔitaÒÒ|, sve pupphanakÈni viya vipaÒcitaÒÒ|, tatiyadivase
pupphanakÈni viya neyye, macchakacchapabhakkhapupphÈni viya
padaparame ca addasa, passanto ca “ettakÈ apparajakkhÈ, ettakÈ
mahÈrajakkhÈ, tatrÈpi ettakÈ ugghaÔitaÒÒ|”ti evaÑ sabbÈkÈratova addasa.
Tattha tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ imasmiÒÒeva attabhÈve bhagavato
dhammadesanÈ atthaÑ sÈdheti. PadaparamÈnaÑ anÈgatatthÈya vÈsanÈ hoti.
Atha bhagavÈ imesaÑ catunnaÑ puggalÈnaÑ atthÈvahaÑ dhammadesanaÑ
viditvÈ desetukamyataÑ uppÈdetvÈ puna sabbepi tÊsu bhavesu satte
bhabbÈbhabbavasena dve koÔÔhÈse akÈsi. Ye sandhÈya vuttaÑ “ye te sattÈ
kammÈvaraÓena samannÈgatÈ vipÈkÈvaraÓena samannÈgatÈ kilesÈvaraÓena
samannÈgatÈ assaddhÈ acchandikÈ duppaÒÒÈ abhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ
kusalesu dhammesu sammattaÑ, ime te sattÈ abhabbÈ. Katame te sattÈ
bhabbÈ. Ye te sattÈ na kammÈvaraÓena -pa- ime te sattÈ bhabbÈ”ti1. Tattha
sabbepi abhabbapuggale pahÈya bhabbapuggaleyeva ÒÈÓena pariggahetvÈ
“ettakÈ rÈgacaritÈ, ettakÈ dosa, moha, vitakka, saddhÈ, buddhicaritÈ”ti cha
koÔÔhÈse akÈsi, evaÑ katvÈ dhammaÑ desessÈmÊti cintesi. Ettha ca
apparajakkhÈdibhabbÈdivasena Èvajjentassa bhagavato te sattÈ puÒjapuÒjÈva
hutvÈ upaÔÔhahanti, na ekekÈti daÔÔhabbaÑ.
PaccabhÈsÊti pati-abhÈsi. ApÈrutÈti vivaÔÈ. Amatassa dvÈrÈti
ariyamaggo. So hi amatasa~khÈtassa nibbÈnassa dvÈraÑ, so mayÈ vivaritvÈ
Ôhapito mahÈkaruÓ|panissayena sayambh|ÒÈÓena adhigatattÈti dasseti.
“ApÈrutaÑ tesaÑ amatassa dvÈran”ti keci paÔhanti. PamuÒcantu saddhanti
sabbe attano saddhaÑ muÒcantu vissajjentu pavedentu, mayÈ desite
dhamme mayi ca attano saddahanÈkÈraÑ uÔÔhÈpent|ti attho.
Pacchimapadadvaye ayamattho–ahaÒhi attano paguÓaÑ suppavattitampi
imaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 355 piÔÔhe.
160 VinayapiÔaka
paÓÊtaÑ uttamaÑ dhammaÑ kÈyavÈcÈkilamathasaÒÒÊ hutvÈ na bhÈsiÑ, na

bhÈsissÈmÊti cintesiÑ, idÈni pana sabbo jano saddhÈbhÈjanaÑ upanetu,
p|ressÈmi nesaÑ sa~kappanti. AntaradhÈyÊti satthÈraÑ gandhamÈlÈdÊhi
p|jetvÈ antarahito, sakaÔÔhÈnameva gatoti attho. SatthusantikaÒhi
upagatÈnaÑ devÈnaÑ brahmÈnaÒca tassa purato antaradhÈnaÑ nÈma
sakaÔÔhÈnagamanameva.
BrahmayÈcanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÒcavaggiyakathÈvaÓÓanÈ
10. EtadahosÊti etaÑ ahosi, “kassa nu kho ahaÑ paÔhamaÑ dhammaÑ
deseyyan”ti ayaÑ dhammadesanÈpaÔisaÑyutto vitakko udapÈdÊti attho.
ŒÄÈroti tassa nÈmaÑ. DÊghapi~galo kiresa. So hi tu~gasarÊratÈya dÊgho,
pi~galacakkhutÈya pi~galo, tenassa “ÈÄÈro”ti nÈmaÑ ahosi. KÈlÈmoti
gottaÑ. PaÓÉitoti1 paÓÉiccena samannÈgato, samÈpattipaÔilÈbhasaÑsiddhena
adhigamabÈhusaccasa~khÈtena paÓÉitabhÈvena samannÈ gatoti attho. Byatto
veyyattiyena samannÈgato, samÈpattipaÔilÈbhapaccayena pÈrihÈrika
paÒÒÈsa~khÈtena byattabhÈvena samannÈgatoti attho. MedhÈvÊti
ÔhÈnuppattiyÈ paÒÒÈya samannÈgato. Atha vÈ medhÈvÊti
tihetukapaÔisandhipaÒÒÈsa~khÈtÈya taÑtaÑ itikattabba tÈpaÒÒÈsa~khÈtÈya ca
medhÈya samannÈgatoti evamettha attho daÔÔhabbo. Aparajakkha jÈtikoti
samÈpattiyÈ vikkhambhitattÈ nikkilesajÈtiko visuddhasatto. ŒjÈnissatÊti
sallakkhessati paÔivijjhissati.
Bhagavatopi kho ÒÈÓaÑ udapÈdÊti bhagavatopi sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ
uppajji. BhagavÈ kira devatÈya kathiteneva niÔÔhaÑ agantvÈ sayampi
sabbaÒÒutaÒÒÈÓena olokento ito sattamadivasamatthake kÈlaÑ katvÈ
ÈkiÒcaÒÒÈyatane nibbattoti addasa. TaÑ sandhÈyÈha “bhagavatopi kho
ÒÈÓaÑ udapÈdÊ”ti. MahÈjÈniyoti sattadivasabbhantare
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 2. 91 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
pattabbamaggaphalato parihÊnattÈ mahatÊ jÈni parihÈni assÈti mahÈjÈniyo.

AkkhaÓe nibbattattÈ1 idha dhammadesanaÔÔhÈnaÑ ÈgamanapÈdÈpi natthi,
athÈhaÑ tattha gaccheyyaÑ, gantvÈ desiyamÈnaÑ dhammampissa sotuÑ
sotapasÈdopi natthi, evaÑ mahÈjÈniyo jÈtoti dasseti. KiÑ pana bhagavatÈ
taÑ attano buddhÈnubhÈvena dhammaÑ ÒÈpetuÑ na sakkÈti? Œma na sakkÈ,
na hi paratoghosamantarena sÈvakÈnaÑ dhammÈbhi samayo sambhavati,
aÒÒathÈ itarapaccayarahitassapi dhammÈbhisamayena bhavitabbaÑ, na ca
taÑ atthi. VuttaÒhetaÑ “dveme bhikkhave paccayÈ sammÈdiÔÔhiyÈ uppÈdÈya
parato ca ghoso ajjhattaÒca yonisomanasikÈro”ti2.
Udakoti tassa nÈmaÑ, rÈmassa pana puttatÈya rÈmaputto.
AbhidosakÈlakatoti aÉÉharatte kÈlakato. Bhagavatopi kho ÒÈÓaÑ udapÈdÊti
idhÈpi kira bhagavÈ devatÈya kathitavacanena sanniÔÔhÈnaÑ akatvÈ
sabbaÒÒutaÒÒÈÓena olokento “hiyyo aÉÉharatte kÈlaÑ katvÈ udako
rÈmaputto nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatane nibbatto”ti addasa, tasmÈ evaÑ vuttaÑ.
SesaÑ purimasadisameva.
Bah|pakÈrÈti bahu-upakÈrÈ. PadhÈnapahitattaÑ upaÔÔhahiÑs|ti
padhÈnatthÈya pesitattabhÈvaÑ vasanaÔÔhÈne pariveÓasammajjanena
pattacÊvaraÑ gahetvÈ anubandhanena mukhodakadantakaÔÔhadÈnÈdinÈ ca
upaÔÔhahiÑsu. Ke panete paÒcavaggiyÈ nÈma? Ye te–
RÈmo dhajo lakkhaÓo cÈpi mantÊ3,
KoÓÉaÒÒo ca bhojo suyÈmo sudatto.
Ete tadÈ aÔÔha ahesuÑ brÈhmaÓÈ,
ChaÄa~gavÈ mantaÑ viyÈkariÑs|ti4.
Bodhisattassa jÈtakÈle supinapaÔiggÈhakÈ ceva lakkhaÓapaÔiggÈhakÈ ca
aÔÔha brÈhmaÓÈ. Tesu tayo dvedhÈ byÈkariÑsu “imehi lakkhaÓehi
samannÈgato agÈraÑ ajjhÈvasamÈno rÈjÈ hohiti cakkavattÊ, pabbajamÈno
buddho”ti. PaÒca brÈhmaÓÈ ekaÑsabyÈkaraÓÈ
______________________________________________________________
1. Nibbatto (SyÈ, Ka) 2. AÑ 1. 87 piÔÔhe. 3. Jotimanti (Ka)
4. Khu 11. 229 piÔÔhe milindapaÒhe cuÓÓiyavasena ÈgatÈ, Ma-®Ôha 2. 92;
JÈtaka-®Ôha 1. 66; ApadÈna-®Ôha 1. 68 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
162 VinayapiÔaka
ahesuÑ “imehi lakkhaÓehi samannÈgato agÈre na tiÔÔhati, buddhova hotÊ”ti.

Tesu purimÈ tayo yathÈmantapadaÑ gatÈ. Ete hi
lakkhaÓamantasa~khÈtavedavacanÈnur|paÑ paÔipannÈ dve gatiyo bhavanti
anaÒÒÈti vuttaniyÈmena nicchinituÑ asakkontÈ vuttameva paÔipajjiÑsu, na
mahÈpurisassa buddhabhÈvappattiÑ paccÈsÊsiÑsu. Ime pana koÓÉaÒÒÈdayo
paÒca “ekaÑsato buddho bhavissatÊ”ti jÈtanicchayattÈ mantapadaÑ
atikkantÈ. Te attanÈ laddhaÑ tuÔÔhidÈnaÑ ÒÈtakÈnaÑ vissajjetvÈ “ayaÑ
mahÈpuriso agÈre na ajjhÈvasissati, ekantena buddho bhavissatÊ”ti
nibbematikÈ bodhisattaÑ uddissa samaÓapabbajjaÑ pabbajitÈ, tesaÑ
puttÈtipi vadanti, taÑ aÔÔhakathÈyaÑ paÔikkhittaÑ. Ete kira daharakÈleva
bah| mante jÈniÑsu, tasmÈ ne brÈhmaÓÈ ÈcariyaÔÔhÈne ÔhapayiÑsu. Te
“pacchÈ amhehi puttadÈrajaÔaÑ chinditvÈ na sakkÈ bhavissati pabbajitun”ti
daharakÈleyeva pabbajitvÈ ramaÓÊyÈni senÈsanÈni paribhuÒjantÈ vicariÑsu.
KÈlena kÈlaÑ pana “kiÑ bho mahÈpuriso mahÈbhinikkhamanaÑ
nikkhanto”ti pucchanti. ManussÈ “kuhiÑ tumhe mahÈpurisaÑ passissatha,
tÊsu pÈsÈdesu vividhanÈÔakamajjhe devo viya sampattiÑ anubhotÊ”ti vadanti.
Te sutvÈ “na tÈva mahÈpurisassa ÒÈÓaÑ paripÈkaÑ gacchatÊ”ti appossukkÈ
vihariÑsuyeva.
KasmÈ panettha bhagavÈ “bahukÈrÈ kho me paÒcavaggiyÈ”ti Èha. KiÑ
upakÈrakÈnaÑyeva esa dhammaÑ deseti, anupakÈrakÈnaÑ na desetÊti? No
na deseti. Paricayavasena hesa ÈÄÈraÒceva kÈlÈmaÑ udakaÒca rÈmaputtaÑ
olokesi. EtasmiÑ pana buddhakkhette ÔhapetvÈ aÒÒÈsikoÓÉaÒÒaÑ aÒÒo
paÔhamaÑ dhammaÑ sacchikÈtuÑ samattho nÈma natthi. KasmÈ?
TathÈvidha-upanissayattÈ. Pubbe kira puÒÒakaraÓakÈle dve bhÈtaro ahesuÑ.
Te ca ekato sassaÑ akaÑsu. Tattha jeÔÔhassa “ekasmiÑ sasse nava vÈre
aggasassadÈnaÑ mayÈ dÈtabban”ti ahosi. So vappakÈle bÊjaggaÑ nÈma
datvÈ gabbhakÈle kaniÔÔhena saddhiÑ mantesi “gabbhakÈle gabbhaÑ
phÈletvÈ dassÈmÊ”ti. KaniÔÔho “taruÓasassaÑ nÈsetukÈmosÊ”ti Èha. JeÔÔho
kaniÔÔhassa ananuvattanabhÈvaÑ ÒatvÈ khettaÑ vibhajitvÈ attano koÔÔhÈsato
gabbhaÑ phÈletvÈ khÊraÑ nÊharitvÈ sappiphÈÓitena yojetvÈ adÈsi,
puthukakÈle puthukaÑ kÈretvÈ
adÈsi, lÈyane lÈyanaggaÑ, veÓikaraÓe veÓaggaÑ, veÓiyo purisabhÈravasena

bandhitvÈ kalÈpakaraÓe kalÈpaggaÑ, khale kalÈpÈnaÑ Ôhapanadivase
khalaggaÑ, madditvÈ vÊhÊnaÑ rÈsikaraÓadivase khalabhaÓÉaggaÑ,
koÔÔhÈgÈre dhaÒÒassa pakkhipanadivase koÔÔhagganti evaÑ ekasmiÑ sasse
nava vÈre aggadÈnaÑ adÈsi. KaniÔÔho pana khalato dhaÒÒaÑ uddharitvÈ
gahaÓadivase adÈsi. Tesu jeÔÔho aÒÒÈsikoÓÉaÒÒatthero jÈto, kaniÔÔho
subhaddaparibbÈjako. Iti ekasmiÑ sasse navannaÑ aggadÈnÈnaÑ dinnattÈ
ÔhapetvÈ theraÑ aÒÒo paÔhamaÑ dhammaÑ sacchikÈtuÑ samattho nÈma
natthi. “NavannaÑ aggadÈnÈnaÑ dinnattÈ”ti idaÒca tassa rattaÒÒ|naÑ
aggabhÈvatthÈya katÈbhinÊhÈrÈnur|paÑ pavattitasÈvakapÈramiyÈ ciÓÓante
pavattitattÈ vuttaÑ. TiÓÓampi hi bodhisattÈnaÑ taÑtaÑpÈramiyÈ
sikhÈppattakÈle pavattitaÑ puÒÒaÑ apuÒÒaÑ vÈ garutaravipÈkameva hoti,
dhammassa ca sabbapaÔhamaÑ sacchikiriyÈya vinÈ kathaÑ rattaÒÒ|naÑ
aggabhÈvasiddhÊti? “BahukÈrÈ kho me paÒcavaggiyÈ”ti idaÑ pana
upakÈrÈnussaraÓamattakeneva vuttaÑ.
Isipatane migadÈyeti tasmiÑ kira padese anuppanne buddhe
paccekasambuddhÈ gandhamÈdanapabbate sattÈhaÑ nirodhasamÈpattiyÈ
vÊtinÈmetvÈ nirodhÈ vuÔÔhÈya nÈgalatÈdantakaÔÔhaÑ khÈditvÈ anotattadahe
mukhaÑ dhovitvÈ pattacÊvaramÈdÈya ÈkÈsena ÈgantvÈ nipatanti. Tattha
cÊvaraÑ pÈrupitvÈ nagare piÓÉÈya caritvÈ katabhatta kiccÈ gamanakÈlepi
tatoyeva uppatitvÈ gacchanti. Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cÈti taÑ
ÔhÈnaÑ “isipatanan”ti sa~khaÑ gataÑ, migÈnaÑ pana abhayatthÈya dinnattÈ
“migadÈyo”ti vuccati. Tena vuttaÑ “isipatane migadÈye”ti. AÒÒe buddhÈ
paÔhamaÑ dhammadesanatthÈya gacchantÈ ÈkÈsena gantvÈ tattheva otaranti,
amhÈkaÑ pana bhagavÈ upakassa ÈjÊvakassa upanissayaÑ disvÈ “upako
imaÑ addhÈnaÑ paÔipanno, so maÑ disvÈ sallapitvÈ gamissati, atha puna
nibbinno1 Ègamma arahattaÑ sacchi karissatÊ”ti ÒatvÈ aÔÔhÈrasayojanaÑ
maggaÑ padasÈva agamÈsi. Tena vuttaÑ “yena bÈrÈÓasÊ, tena cÈrikaÑ
pakkÈmÊ”ti.
11. AntarÈ ca gayaÑ antarÈ ca bodhinti gayÈya ca bodhissa ca vivare

tigÈvutantare ÔhÈne. BodhimaÓÉato hi gayÈ tÊÓi gÈvutÈni,
______________________________________________________________
1. NibbiÓÓo (SyÈ)
164 VinayapiÔaka
bÈrÈÓasÊ aÔÔhÈrasa yojanÈni. Upako bodhimaÓÉassa ca gayÈya ca antare

bhagavantaÑ addasa. AntarÈ-saddena pana yuttattÈ upayogavacanaÑ kataÑ.
¢disesu ca ÔhÈnesu akkharacintakÈ “antarÈ gÈmaÒca nadiÒca yÈtÊ”ti evaÑ
ekameva antarÈ-saddaÑ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti,
ayojiyamÈne upayogavacanaÑ na pÈpuÓÈti sÈmivacanassa pasa~ge
antarÈ-saddayogena upayogavacanassa icchitattÈ. Idha pana yojetvÈ eva
vutto. AddhÈnamagganti addhÈnasa~khÈtaÑ maggaÑ, dÊghamagganti attho.
AddhÈnagamanasamayassa vibha~ge “addhayojanaÑ gacchissÈmÊti
bhuÒjitabban”ti-Èdivacanato1 addhayojanampi addhÈnamaggo hoti.
BodhimaÓÉato pana gayÈ tigÈvutaÑ. VippasannÈnÊti suÔÔhu pasannÈni.
IndriyÈnÊti manacchaÔÔhÈni indriyÈni. Parisuddhoti niddoso. PariyodÈtoti
tasseva vevacanaÑ. NirupakkilesatÈyeva hi esa “pariyodÈto”ti vutto, na
setabhÈvena. Etassa pariyodÈtataÑ disvÈva indriyÈnaÑ vippasannataÑ
aÒÒÈsi, nayaggÈhÊpaÒÒÈ kiresÈ tassa ÈjÊvakassa.
SabbÈbhibh|ti sabbaÑ tebh|makadhammaÑ abhibhavitvÈ Ôhito.
Sabbavid|ti sabbaÑ catubh|makadhammaÑ avediÑ aÒÒÈsiÑ sabbaso
ÒeyyÈvaraÓassa pahÊnattÈ. Sabbesu dhammesu anupalittoti sabbesu
tebh|makadhammesu rajjanadussanamuyha nÈdinÈ kilesalepena alitto.
SabbaÒjahoti sabbaÑ tebh|makadhammaÑ jahitvÈ Ôhito. AppahÈtabbampi hi
kusalÈbyÈkataÑ tappaÔibaddhakilesappahÈnena pahÊnattÈ na hotÊti
jahitameva hoti. TaÓhakkhaye vimuttoti taÓhakkhaye nibbÈne
ÈrammaÓakaraÓavasena vimutto. SayaÑ abhiÒÒÈyÈti sabbaÑ
catubh|makadhammaÑ attanÈva jÈnitvÈ. Samuddiseyyanti kaÑ aÒÒaÑ
“ayaÑ me Ècariyo”ti uddiseyyaÑ.
Na me Ècariyo atthÊti lokuttaradhamme mayhaÑ Ècariyo nÈma natthi.
KiÒcÈpi hi lokiyadhammÈnampi yÈdiso lokanÈthassa adhigamo, na tÈdiso
adhigamo2 par|padeso atthi, lokuttaradhamme panassa losopi natthi. Natthi
me paÔipuggaloti mayhaÑ sÊlÈdÊhi guÓehi paÔinidhibh|to puggalo nÈma
natthi. SammÈsambuddhoti hetunÈ3 nayena cattÈri saccÈni sayaÑ buddho.
SÊtibh|toti sabbakilesagginibbÈpanena sÊtibh|to, kilesÈnaÑyeva nibbutattÈ
nibbuto.
______________________________________________________________
1. Vi 2. 101 piÔÔhe. 2. Œgamo (SyÈ) 3. SahetunÈ (Ma-®Ôha 2. 94 piÔÔhe.)
KÈsinaÑ puranti kÈsiraÔÔhe nagaraÑ. ŒhaÒcanti ÈhanissÈmi. Amata

dundubhinti veneyyÈnaÑ amatÈdhigamÈya ugghosanÈdiÑ1 katvÈ satthu
dhammadesanÈ “amatadundubhÊ”ti vuttÈ, dhammacakkapaÔilÈbhÈya taÑ
amatabheriÑ paharissÈmÊti gacchÈmÊti vuttaÑ hoti.
Arahasi anantajinoti anantajinopi bhavituÑ yuttoti attho. AnantaÒÈÓo
jitakilesoti anantajino. HupeyyapÈvusoti Èvuso evampi nÈma bhaveyya,
evaÑvidhe nÈma r|paratane2 Êdisena ÒÈÓena bhavitabbanti adhippÈyo.
AyaÒhissa pabbajjÈya paccayo jÈto. KatÈdhikÈro hesa. TathÈ hi bhagavÈ
tena samÈgamanatthaÑ padasÈva taÑ maggaÑ paÔipajji. PakkÈmÊti
va~kahÈrajanapadaÑ nÈma agamÈsi.
TatthekaÑ migaluddakagÈmakaÑ nissÈya vÈsaÑ kappesi,
jeÔÔhakaluddako taÑ upaÔÔhÈsi. TasmiÒca janapade caÓÉÈ makkhikÈ3 honti.
Atha naÑ ekÈya cÈÔiyÈ vasÈpesuÑ. Migaluddako d|raÑ migavaÑ gacchanto
“amhÈkaÑ arahante mÈ pamajjÊ”ti cÈpaÑ nÈma dhÊtaraÑ ÈÓÈpetvÈ agamÈsi
saddhiÑ puttabhÈtukehi. SÈ cassa dhÊtÈ dassanÊyÈ hoti koÔÔhÈsasampannÈ.
Dutiyadivase upako gharaÑ Ègato taÑ dÈrikaÑ sabbaÑ upacÈraÑ4 katvÈ
parivisituÑ upagataÑ disvÈ rÈgena abhibh|to bhuÒjitumpi asakkonto
bhÈjanena bhattaÑ ÈdÈya vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ bhattaÑ ekamantaÑ
nikkhipitvÈ “sace cÈpaÑ labhÈmi, jÊvÈmi. No ce, marÈmÊ”ti nirÈhÈro sayi.
Sattame divase mÈgaviko ÈgantvÈ dhÊtaraÑ upakassa pavattiÑ pucchi. SÈ
“ekadivasameva ÈgantvÈ puna nÈgatapubbo”ti Èha.
MÈgaviko Ègataveseneva5 naÑ upasa~kamitvÈ pucchissÈmÊti
ta~khaÓaÑyeva gantvÈ “kiÑ bhante aphÈsukan”ti pÈde parÈmasanto pucchi.
Upako nitthunanto parivattatiyeva. So “vada bhante, yaÑ mayÈ sakkÈ
kÈtuÑ, sabbaÑ karissÈmÊ”ti Èha. Upako “sace cÈpaÑ labhÈmi, jÊvÈmi, no ce,
mayhameva maraÓaÑ seyyo”ti Èha. JÈnÈsi kira bhante kiÒci sippanti. Na
jÈnÈmÊti. Na bhante kiÒci sippaÑ ajÈnantena sakkÈ gharÈvÈsaÑ
adhiÔÔhÈtunti. So Èha “nÈhaÑ kiÒci sippaÑ jÈnÈmi,
______________________________________________________________
1. UgghosanÈti (SyÈ) 2. NÈmar|pakÈyaratane (SyÈ)
3. MacchikÈ (SyÈ, Ka) ma-®Ôha 2. 94 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
4. UpahÈraÑ (SyÈ) 5. Œgatadivaseneva (SyÈ)
166 VinayapiÔaka
apica tumhÈkaÑ maÑsahÈrako bhavissÈmi, maÑsaÒca vikkiÓissÈmÊ”ti.

MÈgaviko “amhÈkampi etadeva ruccatÊ”ti uttarasÈÔakaÑ datvÈ gharaÑ
ÈnetvÈ dhÊtaraÑ adÈsi. TesaÑ saÑvÈsamanvÈya putto vijÈyi,
“subhaddo”tissa nÈmaÑ akaÑsu. CÈpÈ tassa rodanakÈle “maÑsahÈrakassa
putta migaluddakassa putta mÈ rodi mÈ rodÊ”ti-ÈdÊni vadamÈnÈ
puttatosanagÊtena upakaÑ uppaÓÉesi. “Bhadde tvaÑ maÑ anÈthoti maÒÒasi,
atthi me anantajino nÈma sahÈyo, tassÈhaÑ santikaÑ gamissÈmÊ”ti Èha.
CÈpÈ “evamayaÑ aÔÔÊyatÊ”ti ÒatvÈ punappunaÑ kathesi. So ekadivasaÑ
anÈrocetvÈva majjhimadesÈbhimukho pakkÈmi.
BhagavÈ ca tena samayena sÈvatthiyaÑ viharati jetavane, atha kho
bhagavÈ paÔikacceva bhikkh| ÈÓÈpesi “yo bhikkhave anantajinoti
pucchamÈno Ègacchati, tassa maÑ dasseyyÈthÈ”ti. Upakopi kho “kuhiÑ
anantajino vasatÊ”ti pucchanto anupubbena sÈvatthiÑ ÈgantvÈ vihÈramajjhe
ÔhatvÈ “kuhiÑ anantajino”ti pucchi. TaÑ bhikkh| bhagavato santikaÑ
nayiÑsu. So ca bhagavantaÑ disvÈ “saÒjÈnÈtha maÑ bhagavÈ”ti Èha. Œma
upaka saÒjÈnÈmi, kuhiÑ pana tvaÑ vasitthÈti. Va~kahÈrajanapade bhanteti.
Upaka mahallakosi jÈto, pabbajituÑ sakkhissasÊti. PabbajissÈmi bhanteti.
BhagavÈ pabbÈjetvÈ tassa kammaÔÔhÈnaÑ adÈsi. So kammaÔÔhÈne kammaÑ
karonto anÈgÈmiphale patiÔÔhÈya kÈlaÑ katvÈ avihesu nibbatto,
nibbattikkhaÓeyeva ca arahattaÑ pÈpuÓi. Avihe nibbattamattÈ hi satta janÈ
arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, tesaÑ so aÒÒataro. VuttaÒhetaÑ–
“AvihaÑ upapannÈse, vimuttÈ satta bhikkhavo.
RÈgadosaparikkhiÓÈ, tiÓÓÈ loke visattikaÑ.
Upako palagaÓÉo ca, pukkusÈti ca te tayo.
Bhaddiyo khaÓÉadevo ca, bÈhuraggi ca sa~giyo1.
Te hitvÈ mÈnusaÑ dehaÑ, dibbayogaÑ upaccagun”ti2.
12. SaÓÔhapesunti “neva abhivÈdetabbo”ti-ÈdinÈ katikaÑ akaÑsu.

BÈhullikoti cÊvarabÈhullÈdÊnaÑ atthÈya paÔipanno.
______________________________________________________________
1. BÈhudanti ca pi~giyo (SyÈ) 2. SaÑ1. 32, 59 piÔÔhesu.
PadhÈnavibbhantoti padhÈnato pubbe anuÔÔhitadukkaracaraÓato vibbhanto

bhaÔÔho parihÊno. Œvatto bÈhullÈyÈti cÊvarÈdibahubhÈvatthÈya Èvatto. Apica
kho ÈsanaÑ Ôhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa
ÈsanamattaÑ Ôhapetabbanti vadiÑsu. AsaÓÔhahantÈti buddhÈnubhÈvena
buddhatejena abhibh|tÈ attano katikÈya ÔhÈtuÑ asakkontÈ. NÈmena ca
ÈvusovÈdena ca samudÈcarantÊti “gotamÈ”ti ca “Èvuso”ti ca vadanti, “Èvuso
gotama mayaÑ uruvelÈyaÑ padhÈnakÈle tuyhaÑ pattacÊvaraÑ gahetvÈ
vicarimha, mukhodakaÑ dantakaÔÔhaÑ adamha, vutthapariveÓaÑ
sammajjimha, pacchÈ te ko vattapaÔipattiÑ akÈsi, kacci amhesu pakkantesu
na cintayitthÈ”ti evar|paÑ kathaÑ kathentÊti attho.
Na cirassevÈti acireneva. KulaputtÈti duvidhÈ kulaputtÈ jÈtikulaputtÈ
ÈcÈrakulaputtÈ ca, ete pana ubhayathÈpi kulaputtÈyeva. AgÈrasmÈti gharÈ.
AgÈrÈya hitaÑ agÈriyaÑ, kasigorakkhÈdi kuÔumbaposanakammaÑ vuccati.
Natthi ettha agÈriyanti anagÈriyaÑ. PabbajjÈyetaÑ adhivacanaÑ.
PabbajantÊti upagacchanti upasa~kamanti. Tadanuttaranti taÑ anuttaraÑ.
BrahmacariyapariyosÈnanti maggabrahmacariyassa pariyosÈnaÑ,
arahattaphalanti vuttaÑ hoti. Tassa hi atthÈya kulaputtÈ pabbajanti. DiÔÔheva
dhammeti tasmiÑyeva attabhÈve. SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti attanoyeva
paÒÒÈya paccakkhaÑ katvÈ, aparappaccayaÑ katvÈti1 attho. Upasampajja
viharissathÈti pÈpuÓitvÈ sampÈdetvÈ viharissatha.
IriyÈyÈti dukkara-iriyÈya. PaÔipadÈyÈti dukkarapaÔipattiyÈ.
DukkarakÈrikÈyÈti pasatapasatamuggay|sÈdi-ÈharaÓÈdinÈ dukkarakaraÓena.
Uttari manussadhammÈti manussadhammato upari. AlaÑ ariyaÑ kÈtunti
alamariyo, ariyabhÈvÈya samatthoti vuttaÑ hoti, ÒÈÓadassanameva
ÒÈÓadassanaviseso, alamariyo ca so ÒÈÓadassanaviseso cÈti
alamariyaÒÈÓadassanaviseso. ©ÈÓadassananti ca dibbacakkhupi vipassanÈpi
maggopi phalampi paccavekkhaÓaÒÈÓampi sabbaÒÒutaÒÒÈÓampi vuccati.
“Appamatto samÈno ÒÈÓadassanaÑ ÈrÈdhetÊ”ti2 hi ettha dibbacakkhu
ÒÈÓadassanaÑ nÈma. “©ÈÓadassanÈya cittaÑ abhinÊharati abhininnÈmetÊ”ti3
______________________________________________________________
1. ©a tvÈti (Ka) 2. Ma 1. 257 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 72 piÔÔhe.
168 VinayapiÔaka
ettha vipassanÈÒÈÓaÑ. “AbhabbÈ te ÒÈÓadassanÈya anuttarÈya

sambodhÈyÈ”ti1 ettha maggo. “AyamaÒÒo uttarimanussadhammÈ
alamariyaÒÈÓadassanaviseso adhigato phÈsuvihÈro”ti2 ettha phalaÑ.
“©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdi 'akuppÈ me cetovimutti, ayamantimÈ
jÈti, natthi dÈni punabbhavo'ti”3 ettha paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. “©ÈÓaÒca pana
me dassanaÑ udapÈdi 'sattÈhakÈlakato ÈÄÈro kÈlÈmo'ti”4 ettha sabbaÒÒuta
ÒÒÈÓaÑ. Idha pana sabbaÒÒutaÒÒÈÓapadaÔÔhÈno ariyamaggo
sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva vÈ adhippetaÑ.
AbhijÈnÈtha me noti abhijÈnÈtha nu me. Evar|paÑ pabhÈvitametanti5
ettha evar|paÑ vÈkyabhedanti attho, api nu ahaÑ uruvelÈyaÑ padhÈne
tumhÈkaÑ sa~gaÓhanatthaÑ anukkaÓÔhanatthaÑ rattiÑ vÈ divÈ vÈ ÈgantvÈ
“Èvuso mayaÑ yattha katthaci gamissÈmÈti mÈ vitakkayittha, mayhaÑ
obhÈso vÈ kammaÔÔhÈnanimittaÑ vÈ paÒÒÈyatÊ”ti evar|paÑ kaÒci
vacanabhedaÑ akÈsinti6 adhippÈyo. Te ekapadeneva satiÑ labhitvÈ
uppannagÈravÈ “addhÈ esa buddho jÈto”ti saddahitvÈ “no hetaÑ bhante”ti
ÈhaÑsu. Asakkhi kho bhagavÈ paÒcavaggiye bhikkh| saÒÒÈpetunti bhagavÈ
paÒcavaggiye bhikkh| “buddho ahan”ti jÈnÈpetuÑ asakkhi. AÒÒÈ cittaÑ
upaÔÔhÈpesunti aÒÒÈya arahattappattiyÈ cittaÑ upaÔÔhapesuÑ abhinÊhariÑsu.
DhammacakkappavattanasuttavaÓÓanÈ
13. Dveme bhikkhave antÈti dve ime bhikkhave koÔÔhÈsÈ, dve bhÈgÈti
attho. BhÈgavacano hettha anta-saddo “pubbante ÒÈÓaÑ aparante ÒÈÓan”ti-
ÈdÊsu7 viya. Imassa pana padassa uccÈraÓasamakÈlaÑ pavattanigghoso
buddhÈnubhÈvena heÔÔhÈ avÊciÑ upari bhavaggaÑ patvÈ
dasasahassilokadhÈtuÑ pharitvÈ8 aÔÔhÈsi. TasmiÑ yeva samaye
paripakkakusalam|lÈ saccÈbhisambodhÈya katÈdhikÈrÈ aÔÔhÈrasakoÔisa~khÈ
brahmÈno samÈgacchiÑsu. PacchimadisÈya s|riyo atthameti, pÈcÊnadisÈya
ÈsÈÄhanakkhattena yutto puÓÓacando uggacchati. TasmiÑ samaye
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 521 piÔÔhe. 2. Ma 1. 268 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 370; Vi 3. 16 piÔÔhesu.
4. Ma 1. 226; Ma 2. 294; Vi 3. 10 piÔÔhesu. 5. BhÈsitametanti (SyÈ)
6. AbhÈsinti (Ka) 7. Abhi 1. 215 piÔÔhe. 8. PattharitvÈ (SyÈ)
bhagavÈ dhammacakkappavattanasuttaÑ Èrabhanto “dveme bhikkhave

antÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha pabbajitenÈti gihibandhanaÑ chetvÈ pabbajjupagatena. Na
sevitabbÈti na vaÄaÒjetabbÈ nÈnuyuÒjitabbÈ. Yo cÈyaÑ kÈmesu
kÈmasukhallikÈnuyogoti yo ca ayaÑ vatthukÈmesu kilesakÈmasukhassa
anuyogo, kilesakÈmasaÑyuttassa sukhassa anugatoti1 attho. HÊnoti lÈmako.
Gammoti gÈmavÈsÊnaÑ santako tehi sevitabbatÈya. Pothujja nikoti
puthujjanena andhabÈlajanena ÈciÓÓo. Anariyoti na ariyo na visuddho na
uttamo, na vÈ ariyÈnaÑ santako. AnatthasaÑhitoti na atthasaÑhito,
hitasukhÈvahakÈraÓaÑ anissitoti attho. AttakilamathÈnuyogoti attano
kilamathassa anuyogo, dukkhakaraÓaÑ dukkhuppÈdananti attho. Dukkhoti
kaÓÔakÈpassayaseyyÈdÊhi attabÈdhanehi dukkhÈvaho. MajjhimÈ paÔipadÈti
ariyamaggaÑ sandhÈya vuttaÑ. Maggo hi kÈmasukhallikÈnuyogo eko anto,
attakilamathÈnuyogo eko anto, ete dve ante na upeti na upagacchati, vimutto
etehi antehi, tasmÈ “majjhimÈ paÔipadÈ”ti vuccati. EtesaÑ majjhe bhavattÈ
majjhimÈ, vaÔÔadukkhanissaraÓatthikehi paÔipajjitabbato ca paÔipadÈti, tathÈ
lobho eko anto, doso eko anto. SassataÑ ekaÑ antaÑ, ucchedo eko antoti
purimanayeneva vitthÈretabbaÑ.
CakkhukaraÓÊti-ÈdÊhi tameva paÔipadaÑ thometi. PaÒÒÈcakkhuÑ
karotÊti cakkhukaraÓÊ. SÈ hi catunnaÑ saccÈnaÑ dassanÈya saÑvattati
pariÒÒÈbhisamayÈdibhedassa dassanassa pavattanaÔÔhenÈti “cakkhukaraÓÊ”ti
vuccati. TayidaÑ satipi paÔipadÈya anaÒÒatte avayavavasena sijjhamÈno
attho samudÈyena kato nÈma hotÊti upacÈravasena vuttanti daÔÔhabbaÑ.
DutiyapadaÑ tasseva vevacanaÑ. UpasamÈyÈti kilesupasamatthÈya.
AbhiÒÒÈyÈti catunnaÑ saccÈnaÑ abhijÈnanatthÈya. SambodhÈyÈti
tesaÑyeva sambujjhanatthÈya. NibbÈnÈyÈti nibbÈnasacchikiriyÈya. Atha vÈ
nibbÈnÈyÈti anupÈdisesanibbÈnÈya. “UpasamÈyÈ”ti hi iminÈ sa-
upÈdisesanibbÈnaÑ gahitaÑ.
______________________________________________________________
1. Anubhavoti (SyÈ)
170 VinayapiÔaka
IdÈni taÑ majjhimappaÔipadaÑ sar|pato dassetukÈmo “katamÈ ca sÈ”ti

pucchitvÈ “ayamevÈ”ti-ÈdinÈ nayena vissajjesi. Tattha ayamevÈti
avadhÈraÓavacanaÑ aÒÒassa nibbÈnagÈmimaggassa
atthibhÈvapaÔisedhanatthaÑ. SattÈpaÔikkhepo1 hi idha paÔisedhanaÑ
alabbhamÈnattÈ aÒÒassa maggassa. Ariyoti kilesÈnaÑ ÈrakattÈ ariyo
niruttinayena. AripahÈnÈya saÑvattatÊtipi ariyo arayo pÈpadhammÈ yanti
apagacchanti etenÈti katvÈ. Ariyena bhagavatÈ desitattÈ ariyassa ayantipi
ariyo, ariyabhÈvappaÔi lÈbhÈya saÑvattatÊtipi ariyo. Ettha pana ariyakaro
ariyotipi uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbÈ. AÔÔhahi a~gehi
upetattÈ aÔÔha~giko. Magga~gasamudÈye hi maggavohÈro, samudÈyo ca
samudÈyÊhi samannÈgato nÈma hoti. AyaÑ panettha vacanattho–attano
avayavabh|tÈni aÔÔha~gÈni etassa santÊti aÔÔha~gikoti. Paramatthato pana
a~gÈniyeva maggo paÒca~gikat|riyÈdÊni viya, na ca a~gavinimutto chaÄa~go
vedo viya. Kilese mÈrento gacchatÊti maggo niruttinayena, nibbÈnaÑ
maggati gavesatÊti vÈ maggo. Ariyamaggo hi nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ
karonto gavesanto viya hoti. NibbÈnatthikehi maggÊyatÊti vÈ maggo
vivaÔÔ|panissayapuÒÒakaraÓato paÔÔhÈya tadatthapaÔipattito. Gammati vÈ tehi
paÔipajjÊyatÊti maggo. Ettha pana Èdi-antavipariyÈyena saddasiddhi
veditabbÈ.
Seyyathidanti nipÈto, tassa katamo so iti ceti attho, katamÈni vÈ tÈni
aÔÔha~gÈnÊti. Sabbali~gavibhattivacanasÈdhÈraÓo hi ayaÑ nipÈto.
Ekamekampi a~gaÑ maggoyeva. YathÈha “sammÈdiÔÔhi maggo ceva hetu
cÈ”ti2. PorÈÓÈpi bhaÓanti “dassanamaggo sammÈdiÔÔhi, abhiniropanamaggo
sammÈsa~kappo -pa- avikkhepamaggo sammÈsamÈdhÊ”ti. Nanu ca a~gÈni
samuditÈni maggo antamaso satta~gavikalassa ariyamaggassa abhÈvatoti?
SaccametaÑ saccasampaÔivedhe, maggappaccayatÈya pana yathÈsakaÑ
kiccakaraÓena paccekampi tÈni maggoyeva, aÒÒathÈ samuditÈnampi tesaÑ
maggakiccaÑ na sambhaveyyÈti. SammÈdiÔÔhi-ÈdÊsu sammÈ passatÊti
sammÈdiÔÔhi, sammÈ sa~kappeti
______________________________________________________________
1. SattapaÔikkhepo (SyÈ) 2. Abhi1. 212 piÔÔhe.
sampayuttadhamme nibbÈnasa~khÈte ÈrammaÓe abhiniropetÊti

sammÈsa~kappo, sammÈ vadati etÈyÈti sammÈvÈcÈ, sammÈ karoti etenÈti
sammÈkammaÑ, tadeva sammÈ kammanto, sammÈ ÈjÊvati etenÈti sammÈ-
ÈjÊvo, sammÈ vÈyamati ussahatÊti sammÈvÈyÈmo, sammÈ sarati anussaratÊti
sammÈsati, sammÈ samÈdhiyati cittaÑ etenÈti sammÈsamÈdhÊti evaÑ
nibbacanaÑ veditabbaÑ. IdÈni ayaÑ kho sÈ bhikkhaveti tameva paÔipadaÑ
nigamento Èha. Tassattho–yvÈyaÑ cattÈropi lokuttaramagge ekato katvÈ
kathito aÔÔha~giko maggo, ayaÑ kho sÈ bhikkhave -pa- nibbÈnÈya
saÑvattatÊti.
14. EvaÑ majjhimapaÔipadaÑ sar|pato dassetvÈ idÈni cattÈri

ariyasaccÈni dassetuÑ “idaÑ kho pana bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha1
dukkhanti ettha du-iti ayaÑ saddo kucchite dissati. KucchitaÒhi puttaÑ
“duputto”ti vadanti, khaÑ-saddo pana tucche. TucchaÒhi ÈkÈsaÑ “khan”ti
vuccati. IdaÒca paÔhamasaccaÑ kucchitaÑ aneka-upaddavÈdhiÔÔhÈnato,
tucchaÑ bÈlajanaparikappitadhuva subhasukhatta bhÈvavirahitato, tasmÈ
kucchitattÈ tucchattÈ ca “dukkhan”ti vuccati. YasmÈ panetaÑ buddhÈdayo
ariyÈ paÔivijjhanti, tasmÈ “ariyasaccan”ti vuccati. AriyapaÔivijjhitabbaÒhi
saccaÑ purimapade uttarapadalopena “ariyasaccan”ti vuttaÑ. Ariyassa
tathÈgatassa saccantipi ariyasaccaÑ. TathÈgatena hi sayaÑ adhigatattÈ
paveditattÈ tato eva ca aÒÒehi adhigamanÊyattÈ taÑ tassa hotÊti. Atha vÈ
etassa abhisambuddhattÈ ariyabhÈvasiddhito ariyasÈdhakaÑ saccantipi
ariyasaccaÑ pubbe viya uttarapadalopena. AvitathabhÈvena vÈ araÓÊyattÈ
adhigantabbattÈ ariyaÑ saccantipi ariyasaccaÑ. SaccatthaÑ pana
catunnampi saccÈnaÑ parato ekajjhaÑ dassayissÈma.
IdÈni taÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ sar|pato dassetuÑ “jÈtipi dukkhÈ”ti-
ÈdimÈha. TatrÈyaÑ jÈti-saddo anekattho. TathÈ hesa “ekampi jÈtiÑ dvepi
jÈtiyo”ti2 ettha bhave Ègato. “Atthi visÈkhe nigaÓÔhÈ nÈma samaÓajÈtÊ”ti3
ettha nikÈye. “JÈti dvÊhi khandhehi sa~gahitÈ”ti4 ettha sa~khatalakkhaÓe.
“YaÑ mÈtukucchismiÑ paÔhamaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 2. 78; Visuddhi 2. 125 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
2. DÊ 1. 12, 76; Ma 1. 101 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 206 piÔÔhe. 4. Abhi 3. 13 piÔÔhe.
172 VinayapiÔaka
cittaÑ uppannaÑ paÔhamaÑ viÒÒÈÓaÑ pÈtubh|taÑ, tadupÈdÈya sÈvassa

jÈtÊ”ti ettha paÔisandhiyaÑ. “SampatijÈto Ènanda bodhisatto”ti2 ettha
pas|tiyaÑ. “Akkhitto anupakuÔÔho jÈtivÈdenÈ”ti3 ettha kule. SvÈyamidha
gabbhaseyyakÈnaÑ paÔisandhito paÔÔhÈya yÈva mÈtukucchimhÈ
nikkhamanaÑ, tÈva pavattesu khandhesu, itaresaÑ paÔisandhikkhaÓesvevÈti
daÔÔhabbo. Ayampi ca pariyÈyakathÈva, nippariyÈyato pana tattha tattha
nibbattamÈnÈnaÑ sattÈnaÑ ye khandhÈ pÈtubhavanti, tesaÑ
paÔhamapÈtubhÈvo jÈti nÈma.
KasmÈ panesÈ dukkhÈti ce? AnekesaÑ dukkhÈnaÑ vatthubhÈvato.
AnekÈni hi dukkhÈni. SeyyathidaÑ? DukkhadukkhaÑ vipariÓÈmadukkhaÑ
sa~khÈradukkhaÑ paÔicchannadukkhaÑ appaÔicchannadukkhaÑ
pariyÈyadukkhaÑ nippariyÈyadukkhanti. Tattha kÈyikacetasikÈ dukkhÈ
vedanÈ sabhÈvato ca nÈmato ca dukkhattÈ dukkha dukkhanti vuccati. SukhÈ
vedanÈ vipariÓÈmadukkhuppattihetuto vipariÓÈmadukkhaÑ. UpekkhÈ
vedanÈ ceva sesÈ ca tebh|makÈ sa~khÈrÈ udayabbayapÊÄitattÈ sa~khÈra
dukkhaÑ. KaÓÓas|ladantas|larÈgajapariÄÈhadosajapariÄÈhÈdikÈyikacetasikÈ
ÈbÈdhÈ pucchitvÈ jÈnitabbato upakkamassa ca apÈkaÔabhÈvato
paÔicchannadukkhaÑ. DvattiÑsakammakÈraÓÈdisamuÔÔhÈno ÈbÈdho
apucchitvÈva jÈnitabbato upakkamassa ca pÈkaÔabhÈvato
appaÔicchannadukkhaÑ. ®hapetvÈ dukkhadukkhaÑ sesadukkhaÑ
saccavibha~ge ÈgataÑ jÈti-Èdi sabbampi tassa tassa dukkhassa
vatthubhÈvato pariyÈya dukkhaÑ. DukkhadukkhaÑ pana
nippariyÈyadukkhanti vuccati. TatrÈyaÑ jÈti yaÑ taÑ bÈlapaÓÉitasuttÈdÊsu4
bhagavatÈpi upamÈvasena pakÈsitaÑ ÈpÈyikaÑ dukkhaÑ, yaÒca sugatiyampi
manussaloke gabbhokkantim|lakÈdibhedaÑ dukkhaÑ uppajjati, tassa
vatthubhÈvato dukkhÈ. TenÈhu porÈÓa–
“JÈyetha no ce narakesu satto,
TatthaggidÈhÈdikamappasayhaÑ.
Labhetha dukkhaÑ na kuhiÑ patiÔÔhaÑ,
IccÈha dukkhÈti munÊdha jÈtiÑ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 129 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 13; Ma 3. 164 piÔÔhesu.
3. DÊ 1. 106 piÔÔhe. 4. Ma 3. 201 piÔÔhe.
DukkhaÑ tiracchesu kasÈpatoda-

DaÓÉÈbhighÈtÈdibhavaÑ anekaÑ.
YaÑ taÑ kathaÑ tattha bhaveyya jÈtiÑ,
VinÈ tahiÑ jÈti tatopi dukkhÈ.
Petesu dukkhaÑ pana khuppipÈsÈ-
VÈtÈtapÈdippabhavaÑ vicittaÑ.
YasmÈ ajÈtassa na tattha atthi,
TasmÈpi dukkhaÑ muni jÈtimÈha.
TibbandhakÈre ca asayha sÊte,
Lokantare yaÑ asuresu dukkhaÑ.
Na taÑ bhave tattha na cassa jÈti,
Yato ayaÑ jÈti tatopi dukkhÈ.
YaÒcÈpi g|thanarake viya mÈtu gabbhe,
Satto vasaÑ ciramato bahi nikkhamaÒca.
Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi,
JÈtiÑ vinÈ itipi jÈti ayaÒhi dukkhÈ.
KiÑ bhÈsitena bahunÈ nanu yaÑ kuhiÒci,
AtthÊdha kiÒcidapi dukkhamidaÑ kadÈci.
Nevatthi jÈtivirahena yato mahesi,
DukkhÈti sabbapaÔhamaÑ imamÈha jÈtin”ti1.
JarÈpi dukkhÈti ettha pana duvidhÈ jarÈ sa~khatalakkhaÓaÒca
khaÓÉiccÈdi sammato santatiyaÑ
ekabhavapariyÈpannakkhandhapurÈÓabhÈvo ca, sÈ idha adhippetÈ. SÈ panesÈ
jarÈ sa~khÈradukkhabhÈvato ceva dukkhavatthuto ca dukkhÈ. YaÒhi
a~gapacca~gasithilabhÈva-
indriyavikÈravir|patÈyobbanavinÈsavÊriyÈvisÈdasatimati
vippavÈsaparaparibhavÈdi-anekapaccayaÑ kÈyikacetasikaÑ
dukkhamuppajjati, jarÈ tassa vatthu. TenÈhu porÈÓa–
“A~gÈnaÑ sithilÊbhÈvÈ, indriyÈnaÑ vikÈrato.
Yobbanassa vinÈsena, balassa upaghÈtato.
______________________________________________________________
1. Visuddhi 2. 131; Abhi-®Ôha 2. 91; MahÈniddesa-®Ôha 64; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 134 piÔÔhesupi.
174 VinayapiÔaka
VippavÈsÈ satÈdÊnaÑ, puttadÈrehi attano.

AppasÈdanÊyato ceva, bhiyyo bÈlattapattiyÈ.
Pappoti dukkhaÑ yaÑ macco, kÈyikaÑ mÈnasaÑ tathÈ.
SabbametaÑ jarÈhetu, yasmÈ tasmÈ jarÈ dukhÈ”ti1.
ByÈdhipi dukkhoti dukkhaÑ padaÑ vibha~ge
dukkhasaccaniddesapÈÄiyaÑ na ÈgataÑ, teneva visuddhimaggepi
dukkhasaccaniddese taÑ na uddhaÔaÑ, dhammacakka
pavattanasuttantapÈÄiyaÑyeva pana upalabbhati, tasmÈ tatthevimassa vacane
aÒÒattha ca avacane kÈraÓaÑ vÊmaÑsitabbaÑ.
MaraÓampi dukkhanti etthÈpi duvidhaÑ maraÓaÑ
sa~khatalakkhaÓaÒca. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “jÈrÈmaraÓaÑ dvÊhi khandhehi
sa~gahitan”ti2. EkabhavapariyÈpanna jÊvitindriyappabandhavicchedo ca.
YaÑ sandhÈya vuttaÑ “niccaÑ maraÓato bhayan”ti3, taÑ idha adhippetaÑ.
JÈtipaccayamaraÓaÑ uppakkamamaraÓaÑ sarasamaraÓaÑ
ÈyukkhayamaraÓaÑ puÒÒakkhayamaraÓantipi tasseva nÈmaÑ. TayidaÑ
dukkhassa vatthubhÈvato dukkhanti veditabbaÑ. TenÈhu porÈÓÈ–
“PÈpassa pÈpakammÈdi-nimittamanupassato.
BhaddassÈpasahantassa, viyogaÑ piyavatthukaÑ.
MÊyamÈnassa yaÑ dukkhaÑ, mÈnasaÑ avisesato.
SabbesaÒcÈpi yaÑ sandhi-bandhanacchedanÈdikaÑ.
VitujjamÈnamammÈnaÑ, hoti dukkhaÑ sarÊrajaÑ.
AsayhamappaÔikÈraÑ, dukkhassetassidaÑ yato.
MaraÓaÑ vatthu tenetaÑ, dukkhamicceva bhÈsitan”ti.
ImasmiÒca ÔhÈne “sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈpi dukkhÈ”ti
vibha~ge dukkhasaccaniddese ÈgataÑ, idha pana taÑ natthi, tatthÈpi
kÈraÓaÑ pariyesitabbaÑ.
Appiyehi sampayogo dukkhoti ettha appiyasampayogo nÈma
amanÈpehi sattasa~khÈrehi samodhÈnaÑ. Sopi dukkhavatthuto dukkho.
TenÈhu porÈÓÈ–
______________________________________________________________
1. Visuddhi 2. 133; Abhi-®Ôha 2. 94; MahÈniddesa-®Ôha 62; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 135
piÔÔhesupi.
2. Abhi 3. 13 piÔÔhe. 3. Khu 1. 371; Khu 5. 237 piÔÔhesu.
“DisvÈva appiye dukkhaÑ, paÔhamaÑ hoti cetasi.

Tadupakkamasambh|ta-matha kÈye yato idha.
Tato dukkhadvayassÈpi, vatthuto so mahesinÈ.
Dukkho vuttoti viÒÒeyyo, appiyehi samÈgamo”ti.
Piyehi vippayogo dukkhoti ettha pana piyavippayogo nÈma manÈpehi
sattasa~khÈrehi vinÈbhÈvo. Sopi sokadukkhassa vatthuto dukkho. TenÈhu
porÈÓÈ–
“©ÈtidhanÈdiviyogÈ,
SokasarasamappitÈ vitujjanti.
BÈlÈ yato tatoyaÑ,
Dukkhoti mato piyavippayogo”ti.
YampicchaÑ na labhatÊti ettha “aho vata mayaÑ na jÈtidhammÈ
assÈmÈ”ti-ÈdÊsu alabbhaneyyavatth|su icchÈva “yampicchaÑ na labhati,
tampi dukkhan”ti vuttÈ, sÈpi dukkhavatthuto dukkhÈ. TenÈhu porÈÓÈ–
“TaÑ taÑ patthayamÈnÈnaÑ, tassa tassa alÈbhato.
YaÑ vighÈtamayaÑ dukkhaÑ, sattÈnaÑ idha jÈyati.
Alabbhaneyyavatth|naÑ, patthanÈ tassa kÈraÓaÑ.
YasmÈ tasmÈ jino dukkhaÑ, icchitÈlÈbhamabravÊ”ti.
SaÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈti ettha pana yasmÈ
indhanamiva pÈvako, lakkhamiva paharaÓÈni, gor|paÑ viya
ÉaÑsamakasÈdayo, khettamiva lÈyakÈ, gÈmaÑ viya gÈmaghÈtakÈ,
upÈdÈnakkhandhapaÒcakameva jÈti-ÈdÈyo nÈnappakÈrehi vibÈdhentÈ
tiÓalatÈdÊni viya bh|miyaÑ, pupphaphalapallavÈni viya rukkhesu
upÈdÈnakkhandhesuyeva nibbattanti, upÈdÈnakkhandhÈnaÒca ÈdidukkhaÑ
jÈti, majjhedukkhaÑ jarÈ, pariyosÈnadukkhaÑ maraÓaÑ,
manorathavighÈtappattÈnaÒca icchÈvighÈtadukkhaÑ icchitÈlÈbhoti evaÑ
nÈnappakÈrato upaparikkhiyamÈnÈ upÈdÈnakkhandhÈva dukkhÈti yadetaÑ
ekamekaÑ dassetvÈ vuccamÈnaÑ anekehipi kappehi na sakkÈ anavasesato
vattuÑ, tasmÈ taÑ sabbampi dukkhaÑ ekajalabindumhi
sakalasamuddajalarasaÑ viya yesu kesuci paÒcupÈdÈnakkhandhesu
sa~khipitvÈ dassetuÑ
176 VinayapiÔaka
“saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ”ti bhagavÈ avoca. TenÈhu

porÈÓÈ–
“JÈtippabhutikaÑ dukkhaÑ, yaÑ vuttamidha tÈdinÈ.

AvuttaÑ yaÒca taÑ sabbaÑ, vinÈ ete na vijjati.
YasmÈ tasmÈ upÈdÈna-kkhandhÈ sa~khepato ime.

DukkhÈti vuttÈ dukkhanta-desakena mahesinÈ”ti.
EvaÑ sar|pato dukkhasaccaÑ dassetvÈ idÈni samudayasaccaÑ

dassetuÑ “idaÑ kho pana bhikkhave dukkhasamudayan”ti-ÈdimÈha. Tattha
saÑ-iti ayaÑ saddo “samÈgamo sametan”ti-ÈdÊsu saÑyogaÑ dÊpeti, u-iti
ayaÑ “uppannaÑ uditan”ti-ÈdÊsu uppattiÑ. Aya-saddo pana kÈraÓaÑ dÊpeti.
IdaÒcÈpi dutiyasaccaÑ avasesapaccaya samÈyoge sati
dukkhassuppattikÈraÓanti dukkhassa saÑyoge uppattikÈraÓattÈ “dukkha
samudayan”ti vuccati. YÈyaÑ taÓhÈti yÈ ayaÑ taÓhÈ. PonobbhavikÈti
punabbhava karaÓaÑ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo
sÊlametissÈti ponobbhavikÈ. NandÊrÈgena sahagatÈti nandÊrÈgasahagatÈ.
IdaÑ vuttaÑ hoti “nandanato rajjanato ca nandÊrÈgabhÈvaÑ sabbÈsu
avatthÈsu apaccakkhÈya vuttiyÈ nandÊrÈgasahagatÈ”ti. TatratatrÈbhinandinÊti
yatra yatra attabhÈvo nibbattati, tatratatrÈbhinandinÊ.
Seyyathidanti nipÈto, tassa sÈ katamÈti ceti ayamattho.

R|pataÓhÈdibhedena chabbidhÈyeva taÓhÈ pavatti-ÈkÈrabhedato
kÈmataÓhÈdivasena tividhÈ vuttÈ. R|pataÓhÈ yeva hi yadÈ cakkhussa
ÈpÈthamÈgataÑ r|pÈrammaÓaÑ kÈmassÈdavasena assÈdayamÈnÈ pavattati,
tadÈ kÈmataÓhÈ nÈma hoti. YadÈ tadevÈrammaÓaÑ dhuvaÑ sassatanti
pavattÈya sassatadiÔÔhiyÈ saddhiÑ pavattati, tadÈ bhavataÓhÈ nÈma hoti.
SassatadiÔÔhi sahagato hi rÈgo “bhavataÓhÈ”ti vuccati. YadÈ pana
tadevÈrammaÓaÑ ucchijjati vinassatÊti pavattÈya ucchedadiÔÔhiyÈ saddhiÑ
pavattati, tadÈ vibhavataÓhÈ nÈma hoti. UcchedadiÔÔhisahagato hi rÈgo
“vibhavataÓhÈ”ti vuccati. Esa nayo saddataÓhÈdÊsupi.
KasmÈ panettha taÓhÈva samudayasaccaÑ vuttÈti? VisesahetubhÈvato.

AvijjÈ hi bhavesu ÈdÊnavaÑ paÔicchÈdentÊ diÔÔhi-Èdi-upÈdÈnaÒca tattha tattha
abhinivisamÈnaÑ taÓhaÑ abhivaÉÉheti, dosÈdayopi kammassa kÈraÓaÑ
honti, taÓhÈ pana taÑtaÑ
bhavayonigativiÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsasattanikÈyakulabhogissariyÈdivicittataÑ
abhipatthentÊ kammavicittatÈya upanissayataÑ kammassa ca sahÈyabhÈvaÑ
upagacchantÊ bhavÈdivicittataÑ niyameti, tasmÈ dukkhassa
visesahetubhÈvato aÒÒesupi avijjÈ-upÈdÈnakammÈdÊsu sutte abhidhamme ca
avasesakilesÈkusalam|lÈdÊsu vuttesu dukkhahet|su vijjamÈnesu taÓhÈva
“samudayasaccan”ti vuttÈti veditabbaÑ.
IdÈni dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÑ dassetuÑ “idaÑ kho pana
bhikkhave dukkhanirodhan”ti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ ni-saddo abhÈvaÑ,
rodhasaddo ca cÈrakaÑ dÊpeti, tasmÈ abhÈvo ettha
saÑsÈracÈrakasa~khÈtassa dukkharodhassa sabbagatisuÒÒattÈ, samadhigate
vÈ tasmiÑ saÑsÈracÈrakasa~khÈtassa dukkharodhassa abhÈvo hoti
tappaÔipakkhattÈtipi “dukkhanirodhan”ti vuccati. Dukkhassa vÈ
anuppÈdanirodha paccayattÈ dukkhanirodhaÑ. DukkhanirodhaÑ dassentena
cettha “yo tassÈyeva taÓhÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena samudayanirodho vutto, so
kasmÈ vuttoti ce? Samudayanirodhena dukkhanirodho.
ByÈdhinimittav|pasamena byÈdhiv|pasamo viya hi hetunirodhena
phalanirodho, tasmÈ samudayanirodheneva dukkhaÑ nirujjhati, na aÒÒathÈ.
TenÈha–
“YathÈpi m|le anupaddave daÄhe,
Chinnopi rukkho punareva r|hati.
Evampi taÓhÈnusaye an|hate,
NibbattatÊ dukkhamidaÑ punappunan”ti1.
Iti yasmÈ samudayanirodheneva dukkhaÑ nirujjhati, tasmÈ bhagavÈ
dukkhanirodhaÑ dassento samudayanirodhena desesi. SÊhasamÈnavuttino hi
tathÈgatÈ. Te dukkhaÑ nirodhentÈ dukkhanirodhaÒca desentÈ hetumhi
paÔipajjanti, na phale. YathÈ hi sÊho yenattani saro khitto, tattheva
______________________________________________________________
178 VinayapiÔaka
attano balaÑ dasseti, na sare, tathÈ buddhÈnaÑ kÈraÓe paÔipatti, na phale.

TitthiyÈ pana suvÈnavuttino. Te dukkhaÑ nirodhentÈ dukkhanirodhaÒca
desentÈ attakilamathÈnuyoga desanÈdÊhi phale paÔipajjanti, na hetumhi.
YathÈ hi sunakhÈ kenaci leÉÉuppahÈre dinne bhussantÈ leÉÉuÑ khÈdanti, na
pahÈradÈyake uÔÔhahanti, evaÑ aÒÒatitthiyÈ dukkhaÑ nirodhetukÈmÈ
kÈyakhedamanuyujjanti, na kilesanirodhanaÑ, evaÑ tÈva dukkhanirodhassa
samudayanirodhavasena desanÈya payojanaÑ veditabbaÑ.
AyaÑ panettha attho. TassÈyeva taÓhÈyÈti tassÈ “ponobbhavikÈ”ti vatvÈ
kÈmataÓhÈdivasena vibhattataÓhÈya. VirÈgo vuccati maggo. “VirÈgÈ
vimuccatÊ”ti1 hi vuttaÑ. VirÈgena nirodho virÈganirodho,
anusayasamugghÈtato aseso virÈganirodho asesavirÈganirodho. Atha vÈ
virÈgoti pahÈnaÑ vuccati, tasmÈ anusayasamugghÈtato aseso virÈgo aseso
nirodhoti evampettha yojanÈ daÔÔhabbÈ, atthato pana sabbÈneva etÈni
nibbÈnassa vevacanÈni. Paramatthato hi dukkhanirodho ariyasaccanti
nibbÈnaÑ vuccati. YasmÈ pana taÑ Ègamma taÓhÈ virajjati ceva nirujjhati
ca, tasmÈ “virÈgo”ti ca “nirodho”ti ca vuccati. YasmÈ ca tadeva Ègamma
tassÈ cÈgÈdayo honti, kÈmaguÓÈ layÈdÊsu cettha ekopi Èlayo natthi, tasmÈ
cÈgo paÔinissaggo mutti anÈlayoti vuccati.
IdÈni dukkhanirodhagÈminipaÔipadÈ-ariyasaccaÑ dassetuÑ “idaÑ kho
pana bhikkhave dukkhanirodhagÈminÊ”ti-ÈdimÈha. YasmÈ panetaÑ
ariyasaccaÑ dukkhanirodhaÑ gacchati ÈrammaÓavasena
tadabhimukhabh|tattÈ, paÔipadÈ ca hoti dukkhanirodhappattiyÈ, tasmÈ
“dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti vuccati. Sesamettha vuttanayameva. Ko
pana nesaÑ dukkhÈdÊnaÑ saccaÔÔhoti? Yo paÒÒÈcakkhunÈ
upaparikkhiyamÈnÈnaÑ2 mÈyÈva viparÊto, marÊciva visaÑvÈdako,
titthiyÈnaÑ attÈ viya anupalabbhasabhÈvo ca na hoti, atha kho
bÈdhanappabhavasantiniyyÈnappakÈrena tacchÈviparÊtabh|tabhÈvena
ariyaÒÈÓassa gocaro hotiyeva, esa aggilakkhaÓaÑ viya lokapakati viya ca
tacchÈviparÊtabh|tabhÈvo saccaÔÔhoti veditabbo. Ettha ca aggilakkhaÑ nÈma
uÓhattaÑ. TaÒhi katthaci kaÔÔhÈdi-upÈdÈnabhede visaÑvÈdakaÑ
______________________________________________________________
1. Ma 1. 192; SaÑ 2. 18, 56 piÔÔhesu. 2. UpaparikkhiyamÈno (SyÈ)
viparÊtaÑ abh|taÑ vÈ kadÈcipi na hoti, “jÈtidhammÈ jarÈdhammÈ, atho

maraÓadhammino”ti1 evaÑ vuttajÈti-ÈdikÈ lokapakatÊti veditabbÈ.
“EkaccÈnaÑ tiracchÈnÈnaÑ tiriyaÑ dÊghatÈ, manussÈdÊnaÑ uddhaÑ
dÊghatÈ, vuddhiniÔÔhappattÈnaÑ puna avaÉÉhananti evamÈdikÈ ca
lokapakatÊ”ti vadanti.
Apica–
NÈbÈdhakaÑ yato dukkhaÑ, dukkhÈ aÒÒaÑ na bÈdhakaÑ.
BÈdhakattaniyÈmena, tato saccamidaÑ mataÑ.
TaÑ vinÈ nÈÒÒato dukkhaÑ, na hoti na ca taÑ tato.
DukkhahetuniyÈmena, iti saccaÑ visattikÈ.
NÈÒÒÈ nibbÈnato santi, santaÑ na ca na taÑ yato.
SantabhÈvaniyÈmena, tato saccamidaÑ mataÑ.
MaggÈ aÒÒaÑ na niyyÈnaÑ, aniyyÈno na cÈpi so.
TacchaniyyÈnabhÈvattÈ, iti so saccasammato.
Iti tacchÈvipallÈsa-bh|tabhÈvaÑ cat|supi.
DukkhÈdÊsvavisesena, saccaÔÔhaÑ Èhu paÓÉitÈti2.
15. Pubbe ananussutes|ti ito pubbe “idaÑ dukkhan”ti-ÈdinÈ na

anussutesu assutapubbesu catusaccadhammesu. Cakkhunti-ÈdÊni
ÒÈÓavevacanÈneva. ©ÈÓameva hettha paccakkhato dassanaÔÔhena cakkhu
viyÈti cakkhu, ÒÈÓaÔÔhena ÒÈÓaÑ, pakÈrato jÈnanaÔÔhena paÒÒÈ,
paÔivijjhanaÔÔhena vijjÈ, saccappaÔicchÈdakassa mohandhakÈrassa
vidhamanato obhÈsanaÔÔhena Èlokoti vuttaÑ. TaÑ panetaÑ cat|su saccesu
lokiyalokuttaramissakaÑ niddiÔÔhanti veditabbaÑ.
16. YÈvakÊvaÒcÈti yattakaÑ kÈlaÑ. TiparivaÔÔanti

saccaÒÈÓakiccaÒÈÓakataÒÈÓasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ parivaÔÔÈnaÑ.
SaccaÒÈÓÈdivasena hi tayo parivaÔÔÈ etassÈti tiparivaÔÔanti vuccati
ÒÈÓadassanaÑ. Ettha ca “idaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, idaÑ
dukkhasamudayan”ti evaÑ cat|su saccesu yathÈbh|taÒÈÓaÑ saccaÒÈÓaÑ
nÈma. Tesuyeva
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 66 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 80 piÔÔhepi.
180 VinayapiÔaka
“pariÒÒeyyaÑ pahÈtabbaÑ sacchikÈtabbaÑ bhÈvetabban”ti evaÑ

kattabbakiccajÈnana ÒÈÓaÑ kiccaÒÈÓaÑ nÈma. “PariÒÒÈtaÑ pahÊnaÑ
sacchikataÑ bhÈvitan”ti evaÑ tassa katabhÈvajÈnanaÒÈÓaÑ kataÒÈÓaÑ
nÈma. DvÈdasÈkÈranti tesaÑyeva ekekasmiÑ sacce tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ
ÈkÈrÈnaÑ vasena dvÈdasÈkÈraÑ. ©ÈÓadassananti etesaÑ tiparivaÔÔÈnaÑ
dvÈdasannaÑ ÈkÈrÈnaÑ vasena uppannaÒÈÓasa~khÈtaÑ dassanaÑ.
AnuttaraÑ sammÈsambodhinti uttaravirahitaÑ sabbaseÔÔhaÑ sammÈ
sÈmaÒca bodhiÑ. Atha vÈ pasatthaÑ sundaraÒca bodhiÑ. BodhÊti ca
bhagavato arahattamaggo idhÈdhippeto. SÈvakÈnaÑ arahattamaggo anuttarÈ
bodhi hoti, na hotÊti? Na hoti. KasmÈ? AsabbaguÓadÈyakattÈ. TesaÒhi
kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjÈ, kassaci
cha abhiÒÒÈ, kassaci catasso paÔisambhidÈ, kassaci sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ.
PaccekabuddhÈnampi paccekabodhiÒÈÓameva deti, buddhÈnaÑ pana
sabbaguÓasampattiÑ deti abhiseko viya raÒÒo sabbalokissariyabhÈvaÑ.
TasmÈ aÒÒassa kassacipi anuttarÈ bodhi na hotÊti. Abhisambuddhoti
paccaÒÒÈsinti abhisambuddho ahaÑ patto paÔivijjhitvÈ Ôhitoti evaÑ
paÔijÈniÑ. ©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdÊti adhigataguÓÈnaÑ
yÈthÈvato dassanasamatthaÑ paccavekkhaÓa ÒÈÓaÒca pana me udapÈdi.
AkuppÈ me vimuttÊti ayaÑ mayhaÑ arahattaphalavimutti akuppÈ
paÔipakkhehi na kopetabbÈti evaÑ ÒÈÓaÑ udapÈdi. Tattha dvÊhÈkÈrehi
akuppatÈ veditabbÈ maggasa~khÈtakÈraÓato ca ÈrammaÓato ca. SÈ hi cat|hi
maggehi samucchinnakilesÈnaÑ puna anivattanatÈya kÈraÓatopi akuppÈ,
akuppadhammaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattatÈya ÈrammaÓatopi
akuppÈ anÈkuppÈrammaÓÈnaÑ1 lokiyasamÈpattÊnaÑ tadabhÈvato. AntimÈti
pacchimÈ. Natthi dÈni punabbhavoti idÈni puna aÒÒo bhavo nÈma natthÊti.
ImasmiÒca pana veyyÈkaraÓasminti imasmiÑ niggÈthake sutte.
NiggÈthakaÒhi suttaÑ pucchÈvissajjanasahitaÑ “veyyÈkaraÓan”ti vuccati.
BhaÒÒamÈneti bhaÓiyamÈne, desiyamÈneti attho. Virajanti
apÈyagamanÊyarÈgarajÈdÊnaÑ vigamena virajaÑ. VÊtamalanti
anavasesadiÔÔhivicikicchÈmalÈpagamena
______________________________________________________________
1. AnibbÈnÈrammaÓÈnnaÑ (SyÈ)
vÊtamalaÑ. PaÔhamamaggavajjhakilesarajÈbhÈvena vÈ virajaÑ,

paÒcavidhadussÊlyamalÈpagamena vÊtamalaÑ. Dhammacakkhunti
brÈhmÈyusutte1 heÔÔhimÈ tayo maggÈ vuttÈ, c|ÄarÈhulovÈde2 Èsavakkhayo,
idha pana sotÈpattimaggo adhippeto. Catusacca sa~khÈtesu dhammesu tesaÑ
dassanaÔÔhena cakkh|ti dhammacakkhu, heÔÔhimesu vÈ tÊsu
maggadhammesu ekaÑ sotÈpattimaggasa~khÈtaÑ cakkh|ti dhammacakkhu,
samatha vipassanÈdhammanibbattatÈya
sÊlÈditividhadhammakkhandhabh|tatÈya vÈ dhammamayaÑ cakkh|tipi
dhammacakkhu, tassa uppatti-ÈkÈradassanatthaÑ “yaÑ kiÒci
samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti Èha. Nanu ca
maggaÒÈÓaÑ asa~khatadhammÈrammaÓaÑ, na
sa~khatadhammÈrammaÓanti? SaccametaÑ, yasmÈ taÑ nirodhaÑ
ÈrammaÓaÑ katvÈ kiccavasena sabbasa~khataÑ asammohappaÔivedhavasena
paÔivijjhantaÑ uppajjati, tasmÈ tathÈ vuttaÑ.
17. Dhammacakketi paÔivedhaÒÈÓaÒceva desanÈÒÈÓaÒca

pavattanaÔÔhena cakkanti dhammacakkaÑ. Bodhipalla~ke nisinnassa hi
cat|su saccesu uppannaÑ dvÈdasÈkÈraÑ paÔivedhaÒÈÓampi, isipatane
nisinnassa dvÈdasÈkÈrÈya saccadesanÈya pavattakaÑ3 desanÈÒÈÓampi
dhammacakkaÑ nÈma. Ubhayampi hetaÑ dasabalassa ure pavattaÒÈÓameva.
TadubhayaÑ imÈya desanÈya pakÈsentena bhagavatÈ dhammacakkaÑ
pavattitaÑ nÈma. TaÑ panetaÑ dhammacakkaÑ yÈva aÒÒÈsikoÓÉaÒÒatthero
aÔÔhÈrasahi brahmakoÔÊhi saddhiÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈti4, tÈva bhagavÈ
pavatteti nÈma pavattanakiccassa aniÔÔhitattÈ. PatiÔÔhite pavattitaÑ nÈma
kassapasammÈsambuddhassa sÈsanantaradhÈnato paÔÔhÈya yÈva
buddhuppÈdo, ettakaÑ kÈlaÑ appavattapubbassa pavattitattÈ. TaÑ sandhÈya
“pavattite ca pana bhagavatÈ dhammacakke bhummÈ devÈ saddamanussa
vesun”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha bhummÈti bh|maÔÔhakadevatÈ.
SaddamanussÈvesunti ekappahÈreneva sÈdhukÈraÑ datvÈ “etaÑ
bhagavatÈ”ti-ÈdÊni vadantÈ anussÈvayiÑsu. ObhÈsoti
sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈnubhÈvena pavatto cittapaccaya-utusamuÔÔhÈno obhÈso. So
hi tadÈ devÈnaÑ devÈnubhÈvaÑ atikkamitvÈ virocittha. AÒÒÈsi vata bho
koÓÉaÒÒoti imassapi udÈnassa udÈharaÓaghoso dasasahassilokadhÈtuÑ
pharitvÈ aÔÔhÈsi. Bhagavato hi dhammacakkappavattanassa Èrambhe viya
parisamÈpanepi ativiya uÄÈratamaÑ pÊtisomanassaÑ udapÈdi.
______________________________________________________________
1. Ma 2. 334 piÔÔhe. 2. Ma 3. 325 piÔÔhe.
3. PavattitaÑ (SaÑ-®Ôha 3. 328 piÔÔhe) 4. Na patiÔÔhÈti (SyÈ)
182 VinayapiÔaka
18. DiÔÔho ariyasaccadhammo etenÈti diÔÔhadhammo. Esa nayo

sesapadesupi. Ettha ca dassanaÑ nÈma ÒÈÓadassanato aÒÒampi atthÊti
taÑnivattanatthaÑ “pattadhammo”ti vuttaÑ. Patti ca ÒÈÓasampattito aÒÒÈpi
vijjatÊti tato visesanatthaÑ “viditadhammo”ti vuttaÑ. SÈ panesÈ
viditadhammatÈ ekadesatopi hotÊti nippadesato viditabhÈvaÑ dassetuÑ
“pariyogÈÄhadhammo”ti vuttaÑ. Tenassa saccÈbhisambodhiÑ yeva dÊpeti.
MaggaÒÈÓaÒhi ekÈbhisamayavasena pariÒÒÈdikiccaÑ sÈdhentaÑ
nippadesena catusaccadhammaÑ samantato ogÈÄhaÑ nÈma hoti.
SappaÔibhaya kantÈrasadisÈ soÄasavatthukÈ aÔÔhavatthukÈ ca tiÓÓÈ vicikicchÈ
anenÈti tiÓÓavicikiccho. Pavatti-ÈdÊsu “evaÑ nukho na nukho”ti evaÑ
pavattikÈ vigatÈ samucchinnÈ kathaÑkathÈ assÈti vigatakathaÑkatho.
VesÈrajjappattoti sÈrajjakarÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÊnattÈ
tappaÔipakkhesu ca sÊlÈdÊsu guÓesu suppatiÔÔhitattÈ visÈradabhÈvaÑ
veyyattiyaÑ patto adhigato. SvÈyaÑ vesÈrajjappattisuppatiÔÔhihabhÈvo
katthÈti Èha “satthusÈsane”ti. AttanÈ paccakkhato adhigatattÈ na paraÑ
pacceti, parassa saddhÈya ettha nappavattati, na tassa1 paro paccetabbo
atthÊti aparappaccayo.
LabheyyÈhanti labheyyaÑ ahaÑ, ÈyÈcanavacanametaÑ. EhÊti
ÈyÈcitÈnaÑ pabbajj|pasampadÈnaÑ anumatabhÈvappakÈsanavacanaÑ,
tasmÈ ehi sampaÔicchÈhi yathÈyÈcitaÑ pabbajj|pasampadavisesanti attho.
Iti-saddo tassa ehibhikkh|pasampadÈ
paÔilÈbhanimittavacanapariyosÈnadassano. TadavassÈno hi tassa
bhikkhubhÈvo. TenevÈha “ehi bhikkh|ti bhagavato vacanena abhinipphannÈ
sÈva tassa Èyasmato ehibhikkh|pasampadÈ ahosÊ”ti. Cara brahmacariyanti
uparimaggattayasa~khÈtaÑ brahmacariyaÑ samadhigaccha. KimatthaÑ?
SammÈ dukkhassa antakiriyÈya. IdhÈpi “avocÈ”ti sambandhitabbaÑ. “Nava
koÔisahassÈnÊ”ti-ÈdinÈ2 vuttappabhedÈnaÑ anekasahassÈnaÑ
saÑvaravinayÈnaÑ samÈdiyitvÈ vattanena uparibh|tÈ aggabh|tÈ sampadÈti
upasampadÈ.
19. NÊhÈrabhattoti nÊhaÔabhatto, gÈmato bhikkhaÑ nÊharitvÈ bhikkh|hi

dinnabhattoti attho. BhagavÈ hi daharakumÈrake viya te
______________________________________________________________
1. VÈssa (SyÈ) 2. Visuddhi 1. 44; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 188 piÔÔhesu.
bhikkh| pariharanto pÈÔipadadivasato paÔÔhÈya piÓÉapÈtatthÈyapi gÈmaÑ

apavisitvÈ antovihÈreyeva vasi.
DhammacakkappavattanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AnattalakkhaÓasuttavaÓÓanÈ
20. ŒmantesÊti ÈsÈÄhÊpuÓÓamadivase dhammacakkappavattanato
paÔÔhÈya anukkamena sotÈpattiphale patiÔÔhite aÒÒÈsikoÓÉaÒÒappamukhe
paÒcavaggiye “idÈni tesaÑ ÈsavakkhayÈya dhammaÑ desessÈmÊ”ti
paÒcamiyÈ pakkhassa Èmantesi. AnattÈti avasavattanaÔÔhena asÈmikaÔÔhena
suÒÒataÔÔhena attapaÔikkhepaÔÔhenÈti evaÑ cat|hi kÈraÓehi anattÈ. Tattha
“uppannaÑ r|paÑ ÔhitiÑ mÈ pÈpuÓÈtu1, ÔhÈnappattaÑ mÈ jÊratu,
jarappattaÑ mÈ bhijjatu, udayabbayehi mÈ kilamayat|”ti na ettha kassaci
vasÊbhÈvo atthi, svÈyamassa avasavattanaÔÔho. SÈmibh|tassa kassaci abhÈvo
asÈmikaÔÔho. NivÈsÊkÈrakavedaka-adhiÔÔhÈyakavirahena tato suÒÒatÈ
suÒÒataÔÔho. Paraparikappita attasabhÈvÈbhÈvo eva attapaÔikkhepaÔÔho. IdÈni
anattataÑyeva vibhÈvetuÑ “r|paÒca hidaÑ bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha
attÈ abhavissÈti kÈrako vedako sayaÑvasÊti evaÑbh|to attÈ abhavissÈti
adhippÈyo. EvaÒhi sati r|passa ÈbÈdhÈya saÑvattanaÑ ayujjamÈnakaÑ siyÈ.
KÈmaÒcettha “yasmÈ ca kho bhikkhave r|paÑ anattÈ, tasmÈ r|paÑ
ÈbÈdhÈya saÑvattatÊ”ti r|passa anattatÈya dukkhatÈ vibhÈvitÈ viya dissati,
tathÈpi “yasmÈ r|paÑ ÈbÈdhÈya saÑvattati, tasmÈ anattÈ”ti pÈkaÔÈya
sÈbÈdhatÈya r|passa attasÈrÈbhÈvo vibhÈvito, tato eva ca “na ca labbhati
r|pe 'evaÑ me r|paÑ hotu, evaÑ me r|paÑ mÈ ahosÊ 'ti” r|pe kassaci
anissaratÈ tassa ca avasavattanÈkÈro dassito. VedanÈdÊsupi eseva nayo.
21. HaÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhaveti idaÑ kasmÈ ÈraddhaÑ? Ettakena

ÔhÈnena anattalakkhaÓameva kathitaÑ, na aniccadukkhalakkhaÓÈni, idÈni
tÈni
______________________________________________________________
1. ®hitiÑ pÈpuÓÈtu (SyÈ)
184 VinayapiÔaka
dassetvÈ samodhÈnetvÈ tÊÓipi lakkhaÓÈni dassetuÑ idamÈraddhanti

veditabbaÑ. AniccaÑ bhanteti bhante yasmÈ hutvÈ na hoti, tasmÈ aniccaÑ.
YasmÈ pubbe asantaÑ paccayasamavÈyena hutvÈ uppajjitvÈ puna
bha~gupagamanena na hoti, tasmÈ na niccanti aniccaÑ, addhuvanti
adhippÈyo. Atha vÈ uppÈdavayavantatÈya tÈvakÈlikatÈya vipariÓÈmakoÔiyÈ
niccappaÔikkhepatoti imehipi kÈraÓehi aniccaÑ. Ettha khaÓe khaÓe
uppajjanavasena nirujjhanavasena ca pavattanato uppÈdavayavantatÈ.
Ta~khaÓikatÈya tÈvakÈlikatÈ. VipariÓÈmavantatÈya vipariÓÈmakoÔi. R|paÒhi
uppÈdÈdivikÈrÈpajjanena vipariÓÈmantaÑ vinÈsaÑ pÈpuÓÈti.
NiccasabhÈvÈbhÈvo eva niccapaÔikkhepo. AniccÈ hi dhammÈ, teneva attano
aniccabhÈvena atthato niccataÑ paÔikkhipanti nÈma.
DukkhaÑ bhanteti bhante paÔipÊÄanÈkÈrena dukkhaÑ.
UppÈdajarÈbha~gavasena hi r|passa nirantaraÑ bÈdhati, paÔipÊÄanÈkÈrenassa
dukkhatÈ. Atha vÈ santÈpaÔÔhena dukkhamaÔÔhena dukkhavatthukaÔÔhena
sukhapaÔikkhepaÔÔhena cÈti cat|hi kÈraÓehi dukkhaÑ. Ettha ca santÈpo nÈma
dukkhadukkhatÈdivasena santÈpanaÑ paridahanaÑ. Tato evassa dussahatÈya
dukkhamatÈ. TissannaÑ dukkhatÈnaÑ saÑsÈradukkhassa ca adhiÔÔhÈnatÈya
dukkhavatthukatÈ. SukhasabhÈvÈbhÈvo eva sukhapaÔikkhepo.
VipariÓÈmadhammanti jarÈya maraÓena ca vipariÓÈmasabhÈvaÑ. KallaÑ
n|ti yuttaÑ nu. Tanti evaÑ aniccaÑ dukkhaÑ vipariÓÈmadhammaÑ r|paÑ.
EtaÑ mamÈti taÓhÈgÈho mama~kÈrabhÈvato. EsohamasmÊti mÈnagÈho
aha~kÈrabhÈvato. Eso me attÈti diÔÔhigÈho attabhÈvavipallÈsaggÈhato.
TaÓhÈgÈho cettha aÔÔhasatataÓhÈ vicaritavasena, mÈnagÈho
navavidhamÈnavasena, diÔÔhigÈho dvÈsaÔÔhidiÔÔhivasena veditabbo. ImesaÑ
tiÓÓaÑ taÓhÈmÈnadiÔÔhigÈhÈnaÑ vasena yuttaÑ nu taÑ samanu passitunti
vuttaÑ hoti.
Iti bhagavÈ aniccadukkhavasena anattalakkhaÓaÑyeva dasseti. BhagavÈ
hi katthaci aniccavasena anattataÑ dasseti, katthaci dukkhavasena, katthaci
ubhayavasena. TathÈ hi “cakkhu attÈti yo vadeyya, taÑ na upapajjati,
cakkhussa uppÈdopi vayopi paÒÒÈyati. Yassa kho pana uppÈdopi vayopi
paÒÒÈyati, 'attÈ me uppajjati ceva veti cÈ'ti iccassa evamÈgataÑ hoti, tasmÈ
taÑ na upapajjati. 'Cakkhu
attÈ'ti yo vadeyya, iti cakkhu anattÈ”ti imasmiÒca chachakkasutte1

aniccavasena anattataÑ dassesi. “R|paÒca hidaÑ bhikkhave attÈ abhavissa
-pa-. EvaÑ me r|paÑ mÈ ahosÊ”ti imasmiÑyeva anattalakkhaÓasutte
dukkhavasena anattataÑ dassesi. “R|paÑ bhikkhave aniccaÑ, yadaniccaÑ
taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ, yadanattÈ, taÑ ‘netaÑ mama,
nesohamasmi, na me so attÈ'ti evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya
daÔÔhabban”ti imasmiÑ arahantasutte2 ubhayavasena anattataÑ dassesi.
KasmÈ? AniccaÑ dukkhaÒca pÈkaÔaÑ, anattÈ apÈkaÔaÑ.
ParibhogabhÈjanÈdÊsu hi bhinnesu “aho aniccan”ti vadanti, “aho anattÈ”ti
pana vattÈ nÈma natthi. SarÊre gaÓÉapiÄakÈsu vÈ uÔÔhitÈsu kaÓÔakena vÈ
viddhÈ “aho dukkhan”ti vadanti, “aho anattÈ”ti pana vattÈ nÈma natthi.
KasmÈ? IdaÒhi anattalakkhaÓaÑ nÈma avibh|taÑ duddasaÑ
duppaÒÒÈpanaÑ. TathÈ hi sarabha~gÈdayopi satthÈro nÈddasaÑsu, kuto
paÒÒÈpanÈ, tena naÑ bhagavÈ aniccavasena vÈ dukkhavasena vÈ
ubhayavasena vÈ dassesi. TayidaÑ imasmimpi teparivaÔÔe
aniccadukkhavaseneva dassitaÑ. VedanÈdÊsupi eseva nayo.
22. TasmÈtihÈti tasmÈ icceva vuttaÑ. Ti-kÈra ha-kÈrÈ nipÈtÈ, yasmÈ ime
paÒcakkhandhÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ, tasmÈti attho. YaÑ kiÒcÊti anavasesa
pariyÈdÈnametaÑ. Yanti hi sÈmaÒÒena aniyamadassanaÑ, kiÒcÊti pakÈrato
bhedaÑ ÈmasitvÈ aniyamadassanaÑ. Ubhayenapi atÊtaÑ vÈ -pa- santike vÈ
appaÑ vÈ bahuÑ vÈ yÈdisaÑ vÈ tÈdisaÑ vÈ napuÑsakaniddesÈrahaÑ
sabbaÑ byÈpetvÈ sa~gaÓhÈti, tasmÈ anavasesapariyÈdÈnametaÑ “yaÑ
kiÒcÊ”ti. EvaÒca sati aÒÒesupi napuÑsaka niddesÈrahesu pasa~gaÑ disvÈ
tattha adhippetatthaÑ adhicca pavattanato atippasa~gassa niyamanatthaÑ
“r|pan”ti vuttaÑ. EvaÑ padadvayenapi r|passa asesapariggaho kato hoti.
Athassa atÊtÈdivibhÈgaÑ Èrabhati “atÊtÈnÈgatapaccuppannan”ti-ÈdinÈ. TaÒhi
kiÒci atÊtaÑ kiÒci anÈgatÈdibhedanti. Esa nayo vedanÈdÊsupi.
Tattha r|paÑ tÈva addhÈsantatisamayakhaÓavasena catudhÈ atÊtaÑ
nÈma hoti, tathÈ anÈgatapaccuppannaÑ. Tattha addhÈvasena tÈva ekassa
______________________________________________________________
1. Ma 3. 329 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 68, 69 piÔÔhesu.
186 VinayapiÔaka
ekasmiÑ bhave paÔisandhito pubbe atÊtaÑ, cutito uddhamanÈgataÑ,

ubhinnamantare paccuppannaÑ. Santativasena sabhÈgeka-utusamuÔÔhÈna-
ekÈhÈrasamuÔÔhÈnaÒca pubbÈpariyavasena vattamÈnampi paccuppannaÑ,
tato pubbe visabhÈga-utu-ÈhÈra samuÔÔhÈnaÑ atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ.
CittajaÑ ekavÊthi-ekajavana-ekasamÈpatti samuÔÔhÈnaÑ paccuppannaÑ, tato
pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. KammasamuÔÔhÈnassa pÈÔiyekkaÑ
santativasena atÊtÈdibhedo natthi. TesaÑyeva pana utu-ÈhÈracitta
samuÔÔhÈnÈnaÑ upatthambhakavasena tassa atÊtÈdibhÈvo veditabbo.
Samayavasena ekamuhuttapubbaÓhasÈyanharattidivÈdÊsu samayesu
santÈnavasena pavattamÈnaÑ taÑtaÑ samayavantaÑ r|paÑ paccuppannaÑ
nÈma, tato pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. KhaÓavasena
uppÈdÈdikkhaÓattayapariyÈpannaÑ paccuppannaÑ, tato pubbe atÊtaÑ,
pacchÈ anÈgataÑ, idamevettha nippariyÈyaÑ, sesÈ pariyÈyakathÈ.
AjjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈti cakkhÈdipaÒcavidhaÑ r|paÑ attabhÈvaÑ
adhikicca pavattattÈ ajjhattaÑ, sesaÑ tato bÈhirattÈ bahiddhÈ. Apica
niyakajjhattampi idha ajjhattaÑ, parapuggalikampi ca bahiddhÈti
veditabbaÑ. OÄÈrikaÑ vÈ sukhumaÑ vÈti cakkhÈdÊni nava, ÈpodhÈtuvajjÈ
tisso dhÈtuyo cÈti dvÈdasavidhaÑ r|paÑ ghaÔÔanavasena gahetabbato
oÄÈrikaÑ, sesaÑ tato viparÊtattÈ sukhumaÑ. HÊnaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈti ettha
hÊnapaÓÊtabhÈvo pariyÈyato nippariyÈyato ca. Tattha akaniÔÔhÈnaÑ r|pato
sudassÊnaÑ r|paÑ hÊnaÑ, tadeva sudassÈnaÑ r|pato paÓÊtaÑ. EvaÑ yÈva
narakasattÈnaÑ r|paÑ, tÈva pariyÈyato hÊnapaÓÊtatÈ veditabbÈ.
NippariyÈyato pana yaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ akusalavipÈkaviÒÒÈÓaÑ
uppajjati, taÑ hÊnaÑ aniÔÔhabhÈvato. YaÑ pana ÈrammaÓaÑ katvÈ
kusalavipÈkaviÒÒÈÓaÑ uppajjati, taÑ paÓÊtaÑ iÔÔhabhÈvato. YathÈ hi akusala
vipÈko sayaÑ aniÔÔho aniÔÔhe eva uppajjati, na iÔÔhe, evaÑ kusalavipÈkopi
sayaÑ iÔÔho iÔÔheyeva uppajjati, na aniÔÔhe. YaÑ d|re santike vÈti yaÑ
sukhumaÑ, tadeva duppaÔivijjhasabhÈvattÈ d|re, itaraÑ
suppaÔivijjhasabhÈvattÈ santike. Apicettha okÈsatopi upÈdÈyupÈdÈya
d|rasantikatÈ veditabbÈ. TaÑ sabbanti taÑ atÊtÈdÊhi padehi visuÑ
niddiÔÔhaÑ sabbaÑ r|paÑ. SammappaÒÒÈya daÔÔhabbanti sahavipassanÈya
maggapaÒÒÈya daÔÔhabbaÑ.
YÈ kÈci vedanÈti-ÈdÊsu pana santativasena ca khaÓavasena ca vedanÈya

atÊtÈnÈgatapaccuppannabhÈvo veditabbo. Tattha1 santativasena ekavÊthi-
ekajavana-ekasamÈpattipariyÈpannÈ ekavidhavisayasamÈyogappavattÈ ca
divasampi buddhar|paÑ passantassa dhammaÑ suÓantassa
pavattasaddhÈdisahitavedanÈ paccuppannÈ, tato pubbe atÊtÈ, pacchÈ anÈgatÈ.
KhaÓavasena khaÓattayapariyÈpannÈ paccuppannÈ, tato pubbe atÊtÈ, pacchÈ
anÈgatÈ. AjjhattabahiddhÈbhedo niyakajjhattavasena veditabbo.
OÄÈrikasukhumabhedo “akusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, kusalÈbyÈkatÈ vedanÈ
sukhumÈ”ti-ÈdinÈ yena vibha~ge2 vuttena
jÈtisabhÈvapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo. JÈtivasena tÈva
akusalavedanÈ sÈvajjakiriyahetuto kilesasantÈpasabhÈvato ca
av|pasantavuttÊti kusalavedanÈya oÄÈrikÈ, sabyÈpÈrato sa-ussÈhato
savipÈkato kilesasantÈpasabhÈvato sÈvajjato ca vipÈtÈbyÈkatÈya oÄÈrikÈ,
savipÈkato kilesasantÈpasabhÈvato sabyÈpajjato sÈvajjato ca kiriyÈbyÈkatÈya
oÄÈrikÈ, kusalÈbyÈkatÈ pana vuttavipariyÈyato akusalÈya sukhumÈ. Dvepi
kusalÈkusalavedanÈ sabyÈpÈrato sa-ussÈhato savipÈkato ca yathÈyogaÑ
duvidhÈyapi abyÈkatÈya oÄÈrikÈ, vuttavipariyÈyena duvidhÈpi abyÈkatÈ tÈhi
sukhumÈ. EvaÑ tÈva jÈtivasena oÄÈrikasukhumatÈ veditabbÈ.
SabhÈvavasena pana dukkhavedanÈ nirassÈdato savipphÈrato3
ubbejanÊyato abhibhavanato ca itarÈhi dvÊhi oÄÈrikÈ, itarÈ pana dve sÈtato
santato paÓÊtato manÈpato majjhattato ca tathÈyogaÑ dukkhÈya sukhumÈ.
Ubho pana sukhadukkhÈ savipphÈrato khobhakaraÓato pÈkaÔato ca
adukkhamasukhÈya oÄÈrikÈ, sÈ vuttavipariyÈyena tadubhayato sukhumÈ.
EvaÑ sabhÈvavasena oÄÈrikasukhumatÈ veditabbÈ. Puggalavasena pana
asamÈpannassa vedanÈ nÈnÈrammaÓavikkhittabhÈvato samÈpannassa
vedanÈya oÄÈrikÈ, vipariyÈyena itarÈ sukhumÈ. EvaÑ puggalavasena
oÄÈrikasukhumatÈ veditabbÈ. Lokiyalokuttaravasena pana sÈsavÈ vedanÈ
lokiyÈ. SÈ
______________________________________________________________
1. Visuddhi 2. 104 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi 2. 4 piÔÔhe.
3. AvipphÈrato (SyÈ)
188 VinayapiÔaka
Èsavuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato nÊvaraÓiyato

upÈdÈniyato saÑkilesikato puthujjanasÈdhÈraÓato ca anÈsavÈya oÄÈrikÈ, sÈ
vipariyÈyena sÈsavÈya sukhumÈ. EvaÑ lokiyalokuttaravasena
oÄÈrikasukhumatÈ veditabbÈ.
Tattha jÈti-Èdivasena sambhedo pariharitabbo.

AkusalavipÈkakÈyaviÒÒÈÓasampayuttÈ hi vedanÈ jÈtivasena abyÈkatattÈ
sukhumÈpi samÈnÈ sabhÈvÈdivasena oÄÈrikÈ hoti. VuttaÒhetaÑ “abyÈkatÈ
vedanÈ sukhumÈ, dukkhÈ vedanÈ oÄÈrikÈ. AsamÈpannassa vedanÈ oÄÈrikÈ,
sÈsavÈ vedanÈ oÄÈrikÈ”ti1. YathÈ ca dukkhavedanÈ evaÑ sukhÈdayopi
jÈtivasena oÄÈrikÈ, sabhÈvÈdivasena sukhumÈ honti. TasmÈ yathÈ jÈti-
Èdivasena sambhedo na hoti, tathÈ vedanÈnaÑ oÄÈrikasukhumatÈ veditabbÈ.
SeyyathidaÑ? AbyÈkatÈ jÈtivasena kusalÈkusalÈhi sukhumÈ. Na tattha
“katamÈ abyÈkatÈ kiÑ dukkhÈ, kiÑ sukhÈ, kiÑ samÈpannassa, kiÑ
asamÈpannassa, kiÑ sÈsavÈ, kiÑ anÈsavÈ”ti evaÑ sabhÈvÈdibhedo
parÈmasitabbo. Esa nayo sabbattha.
Apica “taÑ taÑ vÈ pana vedanaÑ upÈdÈyupÈdÈya vedanÈ oÄÈrikÈ

sukhumÈ daÔÔhabbÈ”ti1 vacanato akusalÈdÊsupi lobhasahagatÈya
dosasahagatavedanÈ aggi viya attano nissayadahanato oÄÈrikÈ, lobhasahagatÈ
sukhumÈ. DosasahagatÈpi niyatÈ oÄÈrikÈ, aniyatÈ sukhumÈ. NiyatÈpi
kappaÔÔhitikÈ oÄÈrikÈ, itarÈ sukhumÈ. KappaÔÔhitikÈsupi asa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ,
itarÈ sukhumÈ. LobhasahagatÈ pana diÔÔhisampayuttÈ oÄÈrikÈ, itarÈ sukhumÈ.
SÈpi niyatÈ kappaÔÔhitikÈ asa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, itarÈ sukhumÈ, avisesena
akusalÈ bahuvipÈkÈ oÄÈrikÈ, appavipÈkÈ sukhumÈ. KusalÈ pana appavipÈkÈ
oÄÈrikÈ, bahuvipÈkÈ sukhumÈ.
Apica kÈmÈvacarakusalÈ oÄÈrikÈ, r|pÈvacarÈ sukhumÈ, tato

ar|pÈvacarÈ, tato lokuttarÈ. KÈmÈvacarÈ ca dÈnamayÈ oÄÈrikÈ, sÊlamayÈ
sukhumÈ, tato bhÈvanÈmayÈ. BhÈvanÈmayÈpi duhetukÈ
______________________________________________________________
oÄÈrikÈ, tihetukÈ sukhumÈ. TihetukÈpi sasa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, asa~khÈrikÈ

sukhumÈ. R|pÈvacarÈ paÔhamajjhÈnikÈ oÄÈrikÈ -pa- paÒcamajjhÈnikÈ
sukhumÈva. Ar|pÈvacarÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasampayuttÈ oÄÈrikÈ -pa-
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasampayuttÈ sukhumÈva. LokuttarÈ ca
sotÈpattimaggasampayuttÈ oÄÈrikÈ -pa- arahattamaggasampayuttÈ
sukhumÈva. Esa nayo taÑtaÑbh|mivipÈkakiriyavedanÈsu dukkhÈdi-
asamÈpannÈdisÈsavÈdivasena vuttavedanÈsu ca.
OkÈsavasena cÈpi niraye dukkhÈ oÄÈrikÈ, tiracchÈnayoniyaÑ sukhumÈ
-pa- paranimmitavasavattÊ sukhumÈva. YathÈ ca dukkhÈ, evaÑ sukhÈpi
sabbattha yathÈnur|paÑ yojetabbÈ. Vatthuvasena cÈpi hÊnavatthukÈ yÈ kÈci
vedanÈ oÄÈrikÈ, paÓÊtavatthukÈ sukhumÈ. HÊnappaÓÊtabhede yÈ oÄÈrikÈ, sÈ
hÊnÈ. YÈ ca sukhumÈ, sÈ paÓÊtÈti veditabbÈ. D|rapadaÑ pana akusalÈ
vedanÈ kusalÈbyÈkatÈhi vedanÈhi d|re, santikapadaÑ akusalÈ vedanÈ
akusalÈya vedanÈya santiketi-ÈdinÈ nayena vibhattaÑ. TasmÈ akusalÈ
vedanÈ visabhÈgato asaÑsaÔÔhato asarikkhato ca kusalÈbyÈkatÈhi d|re, tathÈ
kusalÈbyÈkatÈ akusalÈya. Esa nayo sabbavÈresu. AkusalÈ pana vedanÈ
sabhÈgato ca saÑsaÔÔhato ca sarikkhato ca akusalÈya santiketi.
TaÑtaÑvedanÈsampayuttÈnaÑ pana saÒÒÈdÊnampi evameva veditabbaÑ.
23. SutavÈti ÈgamÈdhigamasa~khÈtena bÈhusaccena samannÈgatattÈ

sutavÈ. NibbindatÊti ukkaÓÔhati. Ettha ca nibbidÈti vuÔÔhÈnagÈminÊvipassanÈ
adhippetÈ. NibbindaÑ virajjatÊti ettha virÈgavasena cattÈro maggÈ kathitÈ.
VirÈgÈ vimuccatÊti virÈgena maggeneva hetubh|tena
paÔippassaddhivimuttivasena vimuccati. IminÈ cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni
kathitÈni. VimuttasmiÑ vimuttamiti ÒÈÓaÑ hotÊti iminÈ pana
paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ kathitaÑ. KhÊÓÈ jÈtÊti-ÈdÊhi tassa bh|mi. Tena hi
ÒÈÓena ariyasÈvako paccavekkhanto “khÊÓÈ jÈtÊ”ti-ÈdÊni pajÈnÈti. KatamÈ
panassa jÈti khÊÓÈ, kathaÒca naÑ pajÈnÈtÊti? Na tÈvassa atÊtÈ jÈti khÊÓÈ
pubbeva khÊÓattÈ, na anÈgatÈ anÈgate vÈyÈmÈbhÈvato, na paccuppannÈ. YÈ
pana maggassa abhÈvitattÈ uppajjeyya ekacatupaÒcavokÈrabhavesu
ekacatupaÒcakkhandhappabhedÈ jÈti, sÈ maggassa bhÈvitattÈ
190 VinayapiÔaka
anuppÈdadhammataÑ Èpajjanena khÊÓÈ, taÑ so maggabhÈvanÈya

pahÊnakilese paccavekkhitvÈ kilesÈbhÈve vijjamÈnampi kammaÑ ÈyatiÑ
appaÔisandhikaÑ hotÊti jÈnanto pajÈnÈti.
Vusitanti vutthaÑ parivutthaÑ, kataÑ caritaÑ niÔÔhitanti attho.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. PuthujjanakalyÈÓakena hi saddhiÑ
satta sekkhÈ maggabrahma cariyaÑ vasanti nÈma, khÊÓÈsavo vutthavÈso,
tasmÈ ariyasÈvako attano brahmacariya vÈsaÑ paccavekkhanto “vusitaÑ
brahmacariyan”ti pajÈnÈti. KataÑ karaÓÊyanti cat|su saccesu cat|hi
maggehi pariÒÒÈpahÈnasacchikiriyÈbhÈvanÈvasena soÄasavidhampi kiccaÑ
niÔÔhÈpitanti attho. PuthujjanakalyÈÓakÈdayo hi taÑ kiccaÑ karonti,
khÊÓÈsavo katakaraÓÊyo. TasmÈ ariyasÈvako attano karaÓÊyaÑ
paccavekkhanto “kataÑ karaÓÊyan”ti pajÈnÈti. NÈparaÑ itthattÈyÈti idÈni
puna itthabhÈvÈya evaÑsoÄasakiccabhÈvÈya, kilesakkhayÈya vÈ
maggabhÈvanÈkiccaÑ me natthÊti pajÈnÈti. Atha vÈ itthattÈyÈti itthabhÈvÈ1
imasmÈ evaÑpakÈrÈ idÈni vattamÈnakkhandhasantÈnÈ aparaÑ khandha
santÈnaÑ mayhaÑ natthi, ime pana paÒcakkhandhÈ pariÒÒÈtÈ tiÔÔhanti
chinnam|lakÈ rukkhÈ viya. Te carimakaviÒÒÈÓanirodhena anupÈdÈno viya
jÈtavedo nibbÈyissantÊti pajÈnÈti.
24. AttamanÈ te2 bhikkh| bhagavato bhÈsitaÑ abhinandunti te bhikkh|

sakamanÈ tuÔÔhamanÈ, pÊtisomanassehi vÈ samattamanÈ3 hutvÈ
karavÊkarutamaÒjunÈ kaÓÓasukhena paÓÉitajanahadayÈnaÑ
amatÈbhisekasadisena brahmassarena bhÈsato bhagavato vacanaÑ
sukathitaÑ sulapitaÑ “evametaÑ bhagavÈ, evametaÑ sugatÈ”ti matthakena
sampaÔicchantÈ anumodiÑsu ceva sampaÔicchiÑsu cÈti attho. AyaÒhi
abhinanda-saddo “abhinandati abhivadatÊ”ti-ÈdÊsu4 taÓhÈyapi Ègato.
“AnnamevÈ bhinandanti, ubhaye devamÈnusÈ”ti-ÈdÊsu5 upagamanepi.
“CirappavÈsiÑ purisaÑ, d|rato sotthimÈgataÑ.
©ÈtimittÈ suhajjÈ ca, abhinandanti Ègatan”ti6–
______________________________________________________________
1. ItthabhÈvato (SÊ-®Ôha 1. 202; Ma-®Ôha 1. 132 piÔÔhesu.) 2. PaÒcavaggiyÈ (PÈÄiyaÑ)
3. SampattamanÈ (SyÈ), sampayuttamanÈ (Ma-®Ôha 1. 90 piÔÔhe)
4. SaÑ 2. 12, 311, 321 piÔÔhÈdÊsu. 5. SaÑ 1. 29 piÔÔhe.
ÈdÊsu sampaÔicchanepi. “AbhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu1 anumodanepi.

SvÈyamidha anumodanasampaÔicchanesu yujjati. Tena vuttaÑ “anumodiÑsu
ceva sampaÔicchiÑsu cÈ”ti. AnupÈdÈya Èsavehi cittÈni vimucciÑs|ti
anuppÈdanirodhena nirujjhamÈnehi Èsavehi anupÈdÈya aggahetvÈ kaÒci
dhammaÑ “ahaÑ mamÈ”ti anÈdiyitvÈva cittÈni vimucciÑsu. Cha arahantoti
bhagavatÈ saddhiÑ cha janÈ arahanto. AÒÒesaÑ pana devabrahmÈnampi
arahattappattisambhavato idaÑ manussa-arahanteyeva sandhÈya vuttanti Èha
“cha manussÈ arahanto hontÊ”ti.
AnattalakkhaÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
PaÒcavaggiyakathÈ niÔÔhitÈ.
_____
Yasassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
25. IdÈni yasassa pabbajjaÑ dassetuÑ “tena kho pana samayenÈ”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ–hemantikoti-ÈdÊsu yattha
sukhaÑ hoti hemantakÈle vasiÑtuÑ, ayaÑ hemantiko. Itaresupi eseva nayo.
AyaÑ panettha vacanattho–hemante vÈso hemantaÑ uttarapadalopena,
hemantaÑ arahatÊti hemantiko. Itaresupi eseva nayo. Tattha vassiko pÈsÈdo
nÈti-ucco hoti nÈtinÊco, dvÈravÈtapÈnÈnipissa nÈtibah|ni nÈtitan|ni,
bh|mattharaÓapaccattharaÓa khajjabhojjÈnipettha missakÈneva vaÔÔanti.
Hemantike thambhÈpi bhittiyopi nÊcÈ honti, dvÈravÈtapÈnÈni tanukÈni
sukhuma chiddÈni, uÓhappavesanatthÈya bhittiniyy|hÈni hariyanti,
bh|mattharaÓapaccattharaÓanivÈsanapÈrupanÈni panettha uÓhavikiriyÈni
kambalÈdÊni vaÔÔanti, khajjabhojjaÑ siniddhaÑ kaÔukasannissitaÒca.
Gimhike thambhÈpi bhittiyopi uccÈ honti, dvÈravÈtapÈnÈni panettha bah|ni
vipulajÈtÈni honti, bh|mattharaÓÈni sÊtavikiriyÈni duk|lamayÈni vaÔÔanti,
khajjabhojjÈni madhurarasasÊtavikiriyÈni, vÈtapÈnasamÊpesu cettha navÈ
cÈÔiyo ÔhapetvÈ udakassa p|retvÈ nÊluppalÈdÊhi saÒchÈdenti, tesu tesu
padesesu udakayantÈni karonti, yehi deve vassante viya udakadhÈrÈ
nikkhamanti.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 160 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 2. 45; AÑ-®Ôha 2. 126 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
192 VinayapiÔaka
NippurisehÊti purisavirahitehi. Na kevalaÒcettha t|riyÈneva nippurisÈni,

sabbaÔÔhÈnÈnipi nippurisÈneva. DovÈrikÈpi itthiyova,
nahÈpanÈdiparikammakarÈpi itthiyova. PitÈ kira “tathÈr|paÑ
issariyasukhasampattiÑ anubhavamÈnassa purisaÑ disvÈ parisa~kÈ
uppajjati, sÈ me puttassa mÈ ahosÊ”ti sabbakiccesu itthiyova ÔhapÈpesi.
PaÒcahi kÈmaguÓehÊti r|pasaddÈdÊhi paÒcahi kÈmakoÔÔhÈsehi.
SamappitassÈti sammÈ appitassa, upetassÈti attho. Sama~gÊbh|tassÈti tasseva
vevacanaÑ. ParicÈraya mÈnassÈti parito cÈrayamÈnassa, tasmiÑ tasmiÑ
kÈmaguÓe indriyÈni cÈrayamÈnassÈti attho. ŒÄambaranti paÓavaÑ.
Vikesikanti muttakesaÑ, vippakiÓÓakesanti attho. VikkheÄikanti
vissandamÈnalÈlaÑ. Vippalapantiyoti viruddhaÑ palapantiyo vÈ rudantiyo
vÈ. SusÈnaÑ maÒÒeti ÈmakasusÈnaÑ viya addasa sakaÑ parijananti
sambandho. UdÈnaÑ udÈnesÊti saÑvegavasena udÈnaÑ udÈnesi,
saÑvegavasappavattaÑ vÈcaÑ nicchÈresÊti attho.
26. IdaÑ kho yasÈti bhagavÈ nibbÈnaÑ sandhÈyÈha. TaÒhi taÓhÈdÊhi

kilesehi anupaddutaÑ anupassaÔÔhaÒca. AnupubbiÑ kathanti1 dÈnÈnantaraÑ
sÊlaÑ, sÊlÈnantaraÑ saggaÑ, saggÈnantaraÑ magganti
evamanupaÔipÈÔikathaÑ. Tattha dÈnakathÈ nÈma “idaÑ dÈnaÑ nÈma
sukhÈnaÑ nidÈnaÑ, sampattÊnaÑ m|laÑ, bhogÈnaÑ patiÔÔhÈ, visamagatassa
tÈÓaÑ leÓaÑ gati parÈyaÓaÑ, idhalokaparalokesu dÈnasadiso avassayo
patiÔÔhÈ ÈrammaÓaÑ2 tÈÓaÑ leÓaÑ gati parÈyaÓaÑ natthi. IdaÒhi
avassayaÔÔhena ratanamayasÊhÈsanasadisaÑ, patiÔÔhÈnaÔÔhena
mahÈpathavÊsadisaÑ, ÈrammaÓaÔÔhena3 ÈlambanarajjusadisaÑ, idaÒhi
dukkhanittharaÓaÔÔhena nÈvÈ, samassÈsanaÔÔhena sa~gÈmas|ro,
bhayaparittÈÓaÔÔhena susa~khatanagaraÑ, maccheramalÈdÊhi anupalittaÔÔhena
padumaÑ, tesaÑ nidahanaÔÔhena aggi, durÈsadaÔÔhena ÈsÊviso,
asantÈsanaÔÔhena sÊho, balavantaÔÔhena hatthÊ, abhima~galasammataÔÔhena
seta-usabho, khemantabh|misampÈpanaÔÔhena valÈhako assarÈjÈ. DÈnaÑ
nÈmetaÑ mayÈ gatamaggo, mayheveso vaÑso, mayÈ dasa pÈramiyo
p|rentena velÈmamahÈyaÒÒÈ mahÈgovindamahÈyaÒÒÈ mahÈ
sudassanamahÈyaÒÒÈ vessantaramahÈyaÒÒÈti aneke mahÈyaÒÒÈ pavattitÈ,
sasabh|tena
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 2. 62; Ma-®Ôha 3. 64 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. ŒlambanaÑ (?)
3. ŒlambanaÔÔhena (?)
jalite aggikkhandhe attÈnaÑ niyyÈtentena sampattayÈcakÈnaÑ cittaÑ

gahitaÑ. DÈnaÒhi loke sakkasampattiÑ deti, mÈrasampattiÑ
brahmasampattiÑ cakkavattisampattiÑ sÈvakapÈramiÒÈÓaÑ
paccekabodhiÒÈÓaÑ abhisambodhiÒÈÓaÑ detÊ”ti evamÈdinÈ
dÈnaguÓappaÔisaÑyuttakathÈ.
YasmÈ pana dÈnaÑ dadanto sÊlaÑ samÈdÈtuÑ sakkoti, tasmÈ
tadanantaraÑ sÊlakathaÑ kathesi. DÈnaÒhi nÈma dakkhiÓeyyesu
hitajjhÈsayena p|janajjhÈsayena vÈ attano santakassa paresaÑ pariccajanaÑ,
tasmÈ dÈyako sattesu ekantahitajjhÈsayo purisapuggalo, paresaÑ vÈ
santakaÑ1 haratÊti aÔÔhÈnametaÑ. TasmÈ dÈnaÑ dadanto sÊlaÑ samÈdÈtuÑ
sakkotÊti dÈnÈnantaraÑ sÊlaÑ vuttaÑ. Apica dÈnakathÈ tÈva pacurajanesupi
pavattiyÈ sabbasÈdhÈraÓattÈ sukarattÈ sÊle patiÔÔhÈnassa upÈyabhÈvato ca
Èdito kathitÈ. PariccÈgasÊlo hi puggalo pariggahavatth|su nissa~gabhÈvato
sukheneva sÊlÈni samÈdiyati, tattha ca suppatiÔÔhito hoti. SÊlena
dÈyakapaÔiggÈhakavisuddhito parÈnuggahaÑ vatvÈ parapÊÄÈnivattivacanato
kiriyadhammaÑ vatvÈ akiriyadhammavacanato bhogayasa sampattihetuÑ
vatvÈ bhavasampattihetuvacanato ca dÈnakathÈnantaraÑ sÊlakathÈ kathitÈ.
SÊlÈkathÈ nÈma “sÊlaÑ nÈmetaÑ avassayo patiÔÔhÈ ÈrammaÓaÑ tÈÓaÑ
leÓaÑ gati parÈyaÓaÑ. SÊlaÑ nÈmetaÑ mama vaÑso, ahaÑ
sa~khapÈlanÈgarÈjakÈle bh|ridattanÈgarÈjakÈle campeyyanÈgarÈjakÈle
sÊlavarÈjakÈle mÈtuposakahatthirÈjakÈle chaddantahatthirÈjakÈleti anantesu
attabhÈvesu sÊlaÑ parip|resiÑ. IdhalokaparalokasampattÊnaÒhi sÊlasadiso
avassayo sÊlasadisÈ patiÔÔhÈ ÈrammaÓaÑ tÈÓaÑ leÓaÑ gati parÈyaÓaÑ natthi,
sÊlÈla~kÈrasadiso ala~kÈro natthi, sÊlapupphasadisaÑ pupphaÑ natthi,
sÊlagandhasadiso gandho natthi. SÊlÈla~kÈrena hi ala~kataÑ
sÊlakusumapiÄandhanaÑ sÊlagandhÈnulittaÑ sadevakopi loko olokento tittiÑ
na gacchatÊ”ti evamÈdisÊlaguÓappaÔisaÑyuttakathÈ.
IdaÑ pana sÊlaÑ nissÈya ayaÑ saggo labbhatÊti dassanatthaÑ
sÊlÈnantaraÑ saggakataÑ kathesi. SaggatathÈ nÈma “ayaÑ saggo nÈma iÔÔho
kanto
______________________________________________________________
1. Purisapuggalo pare hanti, paresaÑ vÈ santakaÑ (SyÈ)
194 VinayapiÔaka
manÈpo, niccamettha kÊÄÈ, niccaÑ sampattiyo labbhanti, cÈtumahÈrÈjikÈ

devÈ navutivassasatasahassÈni dibbasukhaÑ dibbasampattiÑ paÔilabhanti,
tÈvatiÑsÈ tisso ca vassakoÔiyo saÔÔhi ca vassasatasahassÈnÊ”ti
evamÈdisaggaguÓapaÔisaÑyuttakathÈ. SaggasampattiÑ kathayantÈnaÒhi
buddhÈnaÑ mukhaÑ nappahoti. Vuttampi cetaÑ “anekapariyÈyena kho
ahaÑ bhikkhave saggakathaÑ katheyyan”ti-Èdi.
EvaÑ saggakathÈya palobhetvÈ puna hatthiÑ ala~karitvÈ tassa soÓÉaÑ
chindanto viya ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarÈgo
kÈtabboti dassanatthaÑ “appassÈdÈ kÈmÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ, ÈdÊnavo
ettha bhiyyo”ti-ÈdinÈ1 nayena kÈmÈnaÑ ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÑ
kathesi. Tattha ÈdÊnavoti doso, aniccatÈdinÈ appassÈdatÈdinÈ ca
d|sitabhÈvoti attho. Atha vÈ ÈdÊnaÑ vÈti pavattatÊti ÈdÊnavo,
paramakapaÓatÈ. TathÈ ca kÈmÈ yathÈbh|taÑ paccavekkhantÈnaÑ
paccupatiÔÔhanti. OkÈroti lÈmakabhÈvo nihÊnabhÈvo aseÔÔhehi sevitabbatÈ
seÔÔhehi na sevitabbatÈ ca. SaÑkilesoti tehi sattÈnaÑ saÑkilissanaÑ,
vibÈdhetabbatÈ upatÈpetabbatÈti attho.
EvaÑ kÈmÈdÊnavena tajjetvÈ nekkhamme ÈnisaÑsaÑ pakÈsesi. YattakÈ
ca kÈmesu ÈdÊnavÈ, paÔipakkhato tattakÈva nekkhamme ÈnisaÑsÈ. Apica
“nekkhammaÑ nÈmetaÑ asambÈdhaÑ asaÑkiliÔÔhaÑ, nikkhantaÑ kÈmehi,
nikkhantaÑ kÈmasaÒÒÈya, nikkhantaÑ kÈmavitakkehi, nikkhantaÑ
kÈmapariÄÈhehi, nikkhantaÑ byÈpÈrato”ti-ÈdinÈ nayena nekkhamme
ÈnisaÑsaÑ pakÈsesi, pabbajjÈya jhÈnÈdÊsu ca guÓe vibhÈvesi vaÓÓesi. Ettha
ca saggaÑ kathetvÈ svÈyaÑ saggo rÈgÈdÊhi upakkiliÔÔho, sabbathÈpi
anupakkiliÔÔho ariyamaggoti dassanatthaÑ saggÈnantaraÑ maggo
kathetabbo. MaggaÒca kathentena tadadhigamupÈyasandassanatthaÑ
saggapariyÈpannÈpi pageva itare sabbepi kÈmÈ nÈma bahvÈdÊnavÈ aniccÈ
addhuvÈ vipariÓÈmadhammÈti kÈmÈnaÑ ÈdÊnavo, hÊnÈ gammÈ pothujjanikÈ
anariyÈ anatthasaÒhitÈti tesaÑ okÈro lÈmakabhÈvo, sabbepi bhavÈ kilesÈnaÑ
vatthubh|tÈti tattha saÑkileso, sabbasaÑkilesavippamuttaÑ nibbÈnanti
nekkhamme
______________________________________________________________
1. Ma 1. 126; Vi 2. 176 piÔÔhesu.
ÈnisaÑso ca kathetabboti kÈmesu ÈdÊnavo okÈro saÑkileso nekkhamme ca

ÈnisaÑso pakÈsitoti daÔÔhabbaÑ.
Kallacittanti kammaniyacittaÑ, heÔÔhÈ pavattitadesanÈya
assaddhiyÈdÊnaÑ cittadosÈnaÑ vigatattÈ uparidesanÈya
bhÈjanabhÈv|pagamanena kammakkhamacittanti attho. AssaddhiyÈdayo vÈ
yasmÈ cittassa rogabh|tÈ tadÈ tassa vigatÈ, tasmÈ kallacittaÑ arogacittanti
attho. DiÔÔhimÈnÈdikilesavigamena muducittaÑ, kÈmacchandÈdivigamena
vinÊvaraÓacittaÑ, sammÈpaÔipattiyaÑ uÄÈrapÊtipÈmojjayogena udaggacittaÑ.
Tattha saddhÈsampattiyÈ pasannacittaÑ yadÈ bhagavÈ aÒÒÈsÊti sambandho.
Atha vÈ kallacittanti kÈmacchandavigamena arogacittaÑ. Muducittanti
byÈpÈdavigamena mettÈvasena akaÔhinacittaÑ. VinÊvaraÓacittanti
uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattÈ tena apihitacittaÑ.
Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alÊnacittaÑ.
Pasannacittanti vicikicchÈvigamena sammÈpaÔipattiyaÑ adhimuttacittanti
evampettha attho veditabbo. SÈmukkaÑsikÈti sÈmaÑ ukkaÑsikÈ, attanÈyeva
uddharitvÈ gahitÈ, sayambh|ÒÈÓena diÔÔhÈ asÈdhÈraÓÈ aÒÒesanti attho. KÈ ca
pana sÈti? AriyasaccadesanÈ. TenevÈha “dukkhaÑ samudayaÑ nirodhaÑ
maggan”ti.
SeyyathÈpÊti-ÈdinÈ upamÈvasena tassa kilesappahÈnaÑ
ariyamagguppÈdaÒca dasseti. ApagatakÈÄakanti vigatakÈÄakaÑ.
SammadevÈti suÔÔhuÑ eva. Rajananti nÊlapÊtÈdira~gajÈtaÑ. PaÔiggaÓheyyÈti
gaÓheyya, pabhassaraÑ bhaveyya. TasmiÑ yeva Èsaneti tassaÑyeva
nisajjÈyaÑ. Etenassa lahuvipassakatÈ tikkhapaÒÒatÈ
sukhapaÔipadakhippÈbhiÒÒatÈ ca dassitÈ hoti. Virajanti-Èdi vuttanayameva.
TatridaÑ upamÈsaÑsandanaÑ–vatthaÑ viya cittaÑ, vatthassa
Ègantukamalehi kiliÔÔhabhÈvo viya cittassa rÈgÈdimalehi saÑkiliÔÔhabhÈvo,
dhovanasilÈ viya anupubbikathÈ, udakaÑ viya saddhÈ, udakena temetvÈ
temetvÈ |sagomayachÈrikakhÈrakehi kÈÄakapadese sammadditvÈ vatthassa
dhovanapayogo viya saddhÈsinehena temetvÈ temetvÈ satisamÈdhipaÒÒÈhi
dose sithile katvÈ sÊlasutÈdividhinÈ1 cittassa sodhane vÊriyÈrambho, tena
payogena vatthe kÈÄakÈpagamo viya vÊriyÈrambhena kilesavikkhambhanaÑ,
______________________________________________________________
1. SithilÊkatÈdividhinÈ (SyÈ)
196 VinayapiÔaka
ra~gajÈtaÑ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhÈvo

viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti.
27. Assad|teti ÈruÄha-asse d|te. IddhÈbhisa~khÈranti iddhikiriyaÑ.

Abhisa~kharesÊti abhisa~khari, akÈsÊti attho. Kimatthanti ce? UbhinnaÑ
paÔilabhitabbavisesantarÈyanisedhanatthaÑ. Yadi hi so puttaÑ passeyya,
puttassapi arahattappatti seÔÔhissapi dhammacakkhupaÔilÈbho na siyÈ.
AdiÔÔhasaccopi1 hi “dehi te mÈtuyÈ jÊvitan”ti yÈcanto kathaÒhi nÈma
vikkhepaÑ paÔibÈhitvÈ bhagavato dhamma desanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ
dhammacakkhuÑ paÔilabheyya, yaso ca evaÑ tena yÈciyamÈno kathaÑ taÑ
vikkhepaÑ paÔibÈhitvÈ arahatte patiÔÔhaheyya.
EtadavocÈti bhagavato dhammadesanaÑ abbhanumodamÈno etaÑ
“abhikkantaÑ bhante”ti-ÈdivacanaÑ avoca. Abhikkanta-saddo cÈyamidha
abbhanumodane, tasmÈ sÈdhu sÈdhu bhanteti vuttaÑ hoti.
“Bhaye kodhe pasaÑsÈyaÑ, turite kot|halacchare.
HÈse soke pasÈde ca, kare ÈmeÉitaÑ budho”ti–
IminÈva lakkhaÓena idha pasÈdavasena pasaÑsÈvasena cÈyaÑ dvikkhattuÑ
vuttoti veditabbo. SeyyathÈpÊti-ÈdinÈ cat|hi upamÈhi bhagavato desanaÑ
thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaÔhapitaÑ heÔÔhÈmukhajÈtaÑ vÈ.
UkkujjeyyÈti uparimukhaÑ kareyya. PaÔicchannanti tiÓapaÓÓÈdichÈditaÑ.
VivareyyÈti ugghÈÔeyya. M|ÄhassÈti disÈm|Ähassa. MaggaÑ ÈcikkheyyÈti
hatthe gahetvÈ “esa maggo”ti vadeyya. AndhakÈreti kÈÄapakkhacÈtuddasÊ
aÉÉharatti ghanavanasaÓÉa meghapaÔalehi catura~gatame.
EvaÑ desanaÑ thometvÈ imÈya desanÈya ratanattaye pasannacitto
pasannÈkÈraÑ karonto “esÈhan”ti-ÈdimÈha. Tattha esÈhanti eso ahaÑ.
UpÈsakaÑ maÑ bhagavÈ dhÈret|ti maÑ bhagavÈ “upÈsako ayan”ti evaÑ
dhÈretu, jÈnÈt|ti attho. Ajjataggeti etthÈyaÑ agga-saddo Èdi-atthe, tasmÈ
ajjataggeti ajjataÑ ÈdiÑ
______________________________________________________________
1. DiÔÔhasaccopi (Ka)
katvÈti evamattho veditabbo. Ajjatanti ajjabhÈvaÑ. “Ajjadagge”ti vÈ pÈÔho,

da-kÈro padasandhikaro, ajja aggaÑ katvÈti attho. PÈÓupetanti pÈÓehi
upetaÑ. YÈva me jÊvitaÑ pavattati, tÈva upetaÑ, anaÒÒasatthukaÑ tÊhi
saraÓagamanehi saraÓaÑ gataÑ upÈsakaÑ kappiyakÈrakaÑ maÑ bhagavÈ
dhÈretu jÈnÈtu. AhaÒhi sacepi me tikhiÓena asinÈ sÊsaÑ chindeyya, neva
buddhaÑ “na buddho”ti vÈ, dhammaÑ “na dhammo”ti vÈ, saÑghaÑ “na
saÑgho”ti vÈ vadeyyanti evaÑ attasanniyyÈtanena saraÓaÑ agamÈsi. EvaÑ
“abhikkantan”ti-ÈdÊnaÑ anuttÈnapadattho veditabbo, vitthÈro pana heÔÔhÈ
veraÒjakaÓÉavaÓÓanÈyaÑ1 ÈgatoyevÈti idha na dassito.
28. Bh|miÑ paccavekkhantassÈti attanÈ diÔÔhamatthaÑ

paccavekkhantassa. IddhÈbhisa~khÈraÑ paÔippassambhesÊti yathÈ taÑ seÔÔhi
gahapati tattha nisinnova yasaÑ kulaputtaÑ passati, tathÈ adhiÔÔhÈsÊti attho.
AdhivÈset|ti sampaÔicchatu. AjjatanÈyÈti yaÑ me tumhesu sakkÈraÑ karoto
ajja bhavissati puÒÒaÒca pÊtipÈmojjaÒca, tadatthÈya. AdhivÈsesi bhagavÈ
tuÓhÊbhÈvenÈti bhagavÈ kÈya~gaÑ vÈ vÈca~gaÑ vÈ acopetvÈ
abbhantareyeva khantiÑ karonto tuÓhÊbhÈvena adhivÈsesi, seÔÔhissa
anuggahatthaÑ manasÈva sampaÔicchÊti vuttaÑ hoti. “Ehi bhikkh|”ti
bhagavÈ avocÈti tassa kira iddhimayapattacÊvarassa upanissayaÑ olokento
anekÈsu jÈtÊsu cÊvarÈdi-aÔÔhaparikkhÈradÈnaÑ disvÈ “ehi bhikkh|”ti avoca.
So tÈvadeva bhaÓÉu kÈsÈvavasano aÔÔhahi bhikkhuparikkhÈrehi sarÊre
paÔimukkeheva vassasaÔÔhikatthero2 viya bhagavantaÑ namassamÈnova
nisÊdi. Yo hi cÊvarÈdike aÔÔha parikkhÈre pattacÊvarameva vÈ sotÈpannÈdi-
ariyassa puthujjanasseva vÈ sÊlasampannassa datvÈ “idaÑ parikkhÈradÈnaÑ
anÈgate ehibhikkhubhÈvÈya paccayo hot|”ti patthanaÑ paÔÔhapeti, tassa taÑ
sati adhikÈrasampattiyaÑ buddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve iddhimayaparikkhÈra
lÈbhÈya saÑvattatÊti veditabbaÑ.
29. PaÓÊtenÈti uttamena. SahatthÈti sahatthena. SantappetvÈti suÔÔhu

tappetvÈ, paripuÓÓaÑ suhitaÑ yÈvadatthaÑ katvÈ. SampavÈretvÈti suÔÔhu
pavÈretvÈ, alaÑ alanti hatthasaÒÒÈya paÔikkhipÈpetvÈ. BhuttÈvinti
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 1. 138 piÔÔhe. 2. Vassasatikatthero (SyÈ)
198 VinayapiÔaka
bhuttavantaÑ. OnÊtapattapÈÓinti pattato onÊtapÈÓiÑ, apanÊtahatthanti vuttaÑ

hoti. “OnittapattapÈÓin”tipi pÈÔho, tassattho–onittaÑ nÈnÈbh|taÑ
vinÈbh|taÑ pattaÑ pÈÓito assÈti onittapattapÈÓi, taÑ onittapattapÈÓiÑ,
hatthe ca pattaÒca dhovitvÈ ekamantaÑ pattaÑ nikkhipitvÈ nisinnanti attho.
EkamantaÑ nisÊdiÑs|ti bhagavantaÑ evaÑbh|taÑ ÒatvÈ ekasmiÑ okÈse
nisÊdiÑs|ti attho. DhammiyÈ kathÈyÈti-ÈdÊsu ta~khaÓÈnur|pÈya dhammiyÈ
kathÈya diÔÔhadhammikasamparÈyika-atthaÑ sandassetvÈ kusale ca dhamme
samÈdapetvÈ tattha ca naÑ samuttejetvÈ sa-ussÈhaÑ katvÈ tÈya ca sa-
ussÈhatÈya aÒÒehi ca vijjamÈnaguÓehi sampahaÑsetvÈ
dhammaratanavassaÑ vassitvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ pakkÈmi.
Yasassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
CatugihisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
30. IdÈni tassa sahÈyÈnaÑ pabbajjaÑ dassento “assosuÑ kho”ti-
ÈdimÈha. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ–seÔÔhino ca anuseÔÔhino ca yesaÑ
kulÈnaÑ tÈni seÔÔhÈnuseÔÔhÊni kulÈni, tesaÑ seÔÔhanuseÔÔhÊnaÑ kulÈnaÑ,
paveÓivasena Ègatehi seÔÔhÊhi ca anuseÔÔhÊhi ca samannÈgatÈnaÑ kulÈnanti
attho. Vimaloti-ÈdÊni tesaÑ puttÈnaÑ nÈmÈni. KesamassuÑ ohÈretvÈti
kesaÒca massuÒca oropetvÈ. KÈsÈyÈni vatthÈnÊti kasÈyarasapÊtÈni
brahmacariyaÑ carantÈnaÑ anucchavikÈni vatthÈni. Orakoti |nako lÈmako.
Sesamettha vuttanayameva.
CatugihisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÒÒÈsagihisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
31. PaÒÒÈsamattÈnaÑ gihisahÈyÈnaÑ pabbajjÈyapi yaÑ vattabbaÑ, taÑ
vuttameva. ImesaÑ pana sabbesaÑ pubbayogo vattabboti taÑ dassetuÑ
“Yasa-ÈdÊnaÑ kulaputtÈnaÑ ayaÑ pubbayogo”ti-ÈdimÈha. Tattha

vaggabandhanenÈti gaÓabandhanena, ekÊbh|tÈti vuttaÑ hoti.
AnÈthasarÊrÈnÊti anÈthÈni matakaÄevarÈni. PaÔijaggantÈti bahi nÊharitvÈ
jhÈpentÈ.
PaÒÒÈsagitisahÈyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
MÈrakathÈvaÓÓanÈ
32. IdÈni saraÓagaman|pasampadaÑ dassetuÑ “atha kho bhagavÈ”ti-
Èdi ÈraddhaÑ. TatrÈyaÑ anupubbapadavaÓÓanÈ1–muttÈhanti mutto ahaÑ.
CÈrikanti anupubbagamanacÈrikaÑ, gÈmanigamarÈjadhÈnÊsu anukkamena
gamanasa~khÈtaÑ cÈrikanti attho. CarathÈti divasaÑ yojanaparamaÑ
gacchantÈ caratha. MÈ ekena dve agamitthÈti ekena maggena dvÊsu gatesu
ekasmiÑ dhammaÑ desente ekena tuÓhÊbh|tena ÔhÈtabbaÑ hoti, tasmÈ
evamÈha. ŒdikalyÈÓanti-Èdimhi kalyÈÓaÑ sundaraÑ bhaddakaÑ, tathÈ
majjhapariyosÈnesu. ŒdimajjhapariyosÈnaÒca nÈmetaÑ sÈsanassa ca
desanÈya ca vasena dubbidhaÑ. Tattha sÈsanassa sÊlaÑ Èdi,
samathavipassanÈmaggÈ majjhaÑ, phalanibbÈnÈni pariyosÈnaÑ.
SÊlasamÈdhayo vÈ Èdi, vipassanÈmaggÈ majjhaÑ, phalanibbÈnÈni
pariyosÈnaÑ. SÊlasamÈdhivipassanÈ vÈ Èdi, maggo majjhaÑ, phalanibbÈnÈni
pariyosÈnaÑ. DesanÈya pana catuppadikagÈthÈya tÈva paÔhamapÈdo Èdi,
dutiyatatiyÈ majjhaÑ, catuttho pariyosÈnaÑ. PaÒcapadachappadÈnaÑ
paÔhamapÈdo Èdi, avasÈnapÈdo pariyosÈnaÑ, sesÈ majjhaÑ.
EkÈnusandhikassa suttassa nidÈnaÑ Èdi, idamavocÈti pariyosÈnaÑ, sesaÑ
majjhaÑ. AnekÈnusandhikassa suttassa majjhe bahukampi anusandhi
majjhameva, nidÈnaÑ Èdi, idamavocÈpi pariyosÈnaÑ. SÈtthanti sÈtthakaÑ
katvÈ desetha. SabyaÒjananti byaÒjanehi ceva padehi ca parip|raÑ katvÈ
desetha. KevalaparipuÓÓanti sakalaparipuÓÓaÑ. Parisuddhanti
nirupakkilesaÑ. Brahmacariyanti sikkhattayasa~gahaÑ
sÈsanabrahmacariyaÑ. PakÈsethÈti Èvi karotha.
ApparajakkhajÈtikÈti paÒÒÈcakkhumhi appakilesarajasabhÈvÈ,
duk|lasÈÓiyÈ paÔicchannÈ viya catuppadikagÈthÈpariyosÈne arahattaÑ
pattuÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 1. 157 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
200 VinayapiÔaka
samatthÈ sattÈ santÊti attho. ParihÈyantÊti alÈbhaparihÈniyÈ dhammato

parihÈyanti. TenevÈha “anadhigataÑ nÈdhigacchantÈ visesÈdhigamato
parihÈyantÊ”ti. SenÈnigamoti senÈya nigamo. PaÔhamakappikÈnaÑ kira
tasmiÑ ÔhÈne senÈniveso ahosi, tasmÈ so padeso “senÈnigamo”ti vuccati.
“SenÈnigÈmo”tipi pÈÔho, senÈni nÈma sujÈtÈya pitÈ, tassa gÈmoti attho.
Tenupasa~kamissÈmÊti nÈhaÑ tumhe uyyojetvÈ pariveÓÈdÊni kÈretvÈ
upaÔÔhÈkÈdÊhi paricariyamÈno viharissÈmi, tiÓÓaÑ pana jaÔilÈnaÑ
aÉÉhuÉÉhÈni pÈÔihÈriyasahassÈni dassetvÈ dhammameva desetuÑ
upasa~kamissÈmi.
33. MÈro pÈpimÈti attano visayaÑ atikkamituÑ paÔipanne satte mÈretÊti

mÈro, pare pÈpe niyojeti, sayaÑ vÈ pÈpe niyuttoti pÈpimÈ. AÒÒÈnipissa
kaÓho adhipati vasavattÊ antako namuci pamattabandh|ti-ÈdÊni bah|ni
nÈmÈni, idha pana nÈmadvayameva gahitaÑ. Upasa~kamÊti “ayaÑ samaÓo
gotamo mahÈyuddhaÑ vicÈrento viya 'mÈ ekena dve agamittha, dhammaÑ
desethÈ'ti saÔÔhi jane uyyojeti, imasmiÑ pana ekasmimpi dhammaÑ desente
mayhaÑ cittassa sÈtaÑ natthi, evaÑ bah|su desentesu kuto bhavissati,
paÔibÈhÈmi nan”ti cintetvÈ upasa~kami.
SabbapÈsehÊti sabbehi kilesapÈsehi. Ye dibbÈ ye ca mÈnusÈti ye
dibbakÈma guÓasa~khÈtÈ mÈnusakakÈmaguÓasa~khÈtÈ ca kilesapÈsÈ nÈma
atthi, sabbehi tehi tvaÑ baddhoti vadati. MahÈbandhanabaddhoti mahatÈ
kilesabandhanena baddho, mahati vÈ bandhane baddho, kilesabandhanassa
ÔhÈnabh|te bhavacÈrake baddhoti attho. Na me samaÓa mokkhasÊti samaÓa
tvaÑ mama visayato na muccissasi. “Na me samaÓa mokkhasÊ”ti ca idaÑ
mÈro “muttÈhaÑ bhikkhave sabbapÈsehÊ”ti bhagavato vacanaÑ asaddahanto
vadati, saddahantopi vÈ “evamayaÑ paresaÑ sattÈnaÑ mokkhÈya ussÈhaÑ
na kareyyÈ”ti santajjento kohaÒÒe ÔhatvÈ vadati.
Nihatoti tvaÑ mayÈ nihato, nibbisevanabhÈvaÑ gamito parÈjitoti attho.
Antalikkhe carante paÒcÈbhiÒÒepi bandhatÊti antalikkhacaro. RÈgapÈso hi
antalikkhacaresupi kiccasÈdhanato
“antalikkhacaro”ti vuccati, teneva naÑ mÈropi antalikkhacaroti maÒÒati.

Manasi jÈtoti mÈnaso, manasampayuttoti attho. Sesamettha uttÈnatthameva.
MÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
Pabbajj|pasampadÈkathÈvaÓÓanÈ
34. “AnujÈnÈmi bhikkhave”ti-ÈdikÈya pana pÈÄiyÈ yo

pabbajj|pasampadÈ vinicchayo vattabbo, taÑ vitthÈrato dassetuÑ
“pabbajjÈpekkhaÑ kulaputtaÑ pabbÈjentenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ye puggalÈ
paÔikkhittÈti sambandho. SayaÑ pabbajetabboti kesacchedanÈdÊni sayaÑ
karontena pabbÈjetabbo. KesacchedanaÑ kÈsÈyacchÈdanaÑ saraÓadÈnanti hi
imÈni tÊÓi karonto “pabbÈjetÊ”ti vuccati. Etesu ekaÑ dve vÈpi karonto tathÈ
voharÊyatiyeva, tasmÈ etaÑ pabbÈjehÊti kesacchedanaÑ kÈsÈyacchÈdanaÒca
sandhÈya vuttaÑ. UpajjhÈyaÑ uddissa pabbÈjetÊti etthÈpi eseva nayo.
KhaÓÉasÊmaÑ netvÈti bhaÓÉukammÈrocanapariharaÓatthaÑ vuttaÑ. Tena
sabhikkhuke vihÈre aÒÒampi “etassa kese chindÈ”ti vattuÑ na vaÔÔati.
PabbÈjetvÈti kesacchedanaÑ sandhÈya vadati. Bhikkhuto aÒÒo pabbÈjetuÑ
na labhatÊti saraÓadÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. TenevÈha “sÈmaÓero panÈ”ti-
Èdi. Bhabbar|poti bhabbasabhÈvo. TamevatthaÑ pariyÈyantarena vibhÈveti
“sahetuko”ti. ©Ètoti pÈkaÔo. YasassÊti parivÈrasampattiyÈ samannÈgato.
VaÓÓasaÓÔhÈnagandhÈsayokÈsavasena asucijegucchapaÔik|labhÈvaÑ
pÈkaÔaÑ karontenÈti sambandho. Tattha kesÈ nÈmete vaÓÓatopi paÔik|lÈ,
saÓÔhÈnatopi gandhatopi Èsayatopi okÈsatopi paÔik|lÈ. ManuÒÒepi1 hi
yÈgupatte vÈ bhattapatte vÈ kesavaÓÓaÑ kiÒci disvÈ “kesamissakamidaÑ,
haratha nan”ti jigucchanti, evaÑ kesÈ vaÓÓato paÔik|lÈ. RattiÑ bhuÒjantÈpi
kesasaÓÔhÈnaÑ akkavÈkaÑ vÈ makacivÈkaÑ vÈ
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 242; Abhi-®Ôha 2. 222; SÈrattha-®Ê 2. 173 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
202 VinayapiÔaka
chupitvÈ tatheva jigucchanti, evaÑ saÓÔhÈnato paÔik|lÈ. Telamakkhana

pupphadh|mÈdisa~khÈravirahitÈnaÒca kesÈnaÑ gandho paramajeguccho
hoti, tato jegucchataro aggimhi pakkhittÈnaÑ. KesÈ hi vaÓÓasaÓÔhÈnato
appaÔik|lÈpi siyuÑ, gandhena pana paÔik|lÈyeva. YathÈ hi daharassa
kumÈrakassa vaccaÑ vaÓÓato haliddivaÓÓaÑ, saÓÔhÈnatopi
haliddipiÓÉisaÓÔhÈnaÑ. Sa~kÈraÔÔhÈne chaÉÉitaÒca
uddhumÈtakakÈÄasunakhasarÊraÑ vaÓÓato tÈlapakkavaÓÓaÑ, saÓÔhÈnato
vaÔÔetvÈ vissaÔÔhamudi~gasaÓÔhÈnaÑ, dÈÔhÈpissa sumanamakuÄasadisÈ, taÑ
ubhayampi vaÓÓasaÓÔhÈnato siyÈ appaÔik|laÑ, gandhena pana paÔik|lameva,
evaÑ kesÈpi siyuÑ vaÓÓasaÓÔhÈnato appaÔik|lÈ, gandhena pana
paÔik|lÈyevÈti. YathÈ pana asuciÔÔhÈne gÈmanissandena jÈtÈni
s|peyyapaÓÓÈni nÈgarikamanussÈnaÑ jegucchÈni honti aparibhogÈni, evaÑ
kesÈpi pubbalohitamuttakarÊsapittasemhÈdinissandena jÈtattÈ
paramajegucchÈti evaÑ Èsayato paÔik|lÈ. Ime ca kesÈ nÈma g|tharÈsimhi
uÔÔhitakaÓÓakaÑ viya ekatiÑsakoÔÔhÈsarÈsimhi jÈtÈ, te
susÈnasa~kÈraÔÔhÈnÈdÊsu jÈtasÈkaÑ viya parikhÈdÊsu
jÈtakamalakuvalayÈdipupphaÑ viya ca asuciÔÔhÈne jÈtattÈ paramajegucchÈti
evaÑ okÈsato paÔik|lÈti-ÈdinÈ nayena tacapaÒcakassa vaÓÓÈdivasena
paÔik|labhÈvaÑ pakÈsentenÈti attho.
NijjÊvanissattabhÈvaÑ vÈ pÈkaÔaÑ karontenÈti ime kesÈ nÈma
sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacamme jÈtÈ. Tattha yathÈ vammikamatthake jÈtesu
kunthatiÓesu na vammikamatthako jÈnÈti “mayi kunthatiÓÈni jÈtÈnÊ”ti, nÈpi
kunthatiÓÈni jÈnanti “mayaÑ vammikamatthake jÈtÈnÊ”ti, evameva na
sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacammaÑ jÈnÈti “mayi kesÈ jÈtÈ”ti, nÈpi kesÈ jÈnanti
“mayaÑ sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacamme jÈtÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ
ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti kesÈ nÈma imasmiÑ sarÊre
pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti-
ÈdinÈ nayena nijjÊvanissattabhÈvaÑ pakÈsentena. Pubbeti purimabuddhÈnaÑ
santike. Maddita sa~khÈroti nÈmar|pavavatthÈnena ceva
paccayapariggahavasena ca ÒÈÓena parimadditasa~khÈro. BhÈvitabhÈvanoti
kalÈpasammasanÈdinÈ sabbaso kusalabhÈvanÈya p|raÓena bhÈvitabhÈvano.
AdinnaÑ na vaÔÔatÊti ettha pabbajjÈ na ruhatÊti vadanti. AnuÒÒÈta-

upasampadÈti Òatticatutthakammena anuÒÒÈta-upasampadÈ.
®hÈnakaraÓasampadanti ettha urÈdÊni ÔhÈnÈni, saÑvutÈdÊni karaÓÈnÊti
veditabbÈni. AnunÈsikantaÑ katvÈ dÈnakÈle antarÈ vicchedaÑ akatvÈ
dÈtabbÈnÊti dassetuÑ “ekasambandhÈnÊ”ti vuttaÑ. VicchinditvÈti
ma-kÈrantaÑ katvÈ dÈnasamaye vicchedaÑ katvÈ. Sabbamassa
kappiyÈkappiyaÑ Ècikkhitabbanti dasasikkhÈpadavinimuttaÑ
parÈmÈsÈparÈmÈsÈdibhedaÑ kappiyÈ kappiyaÑ ÈcikkhitabbaÑ.
ŒbhisamÈcÈrikesu vinetabboti iminÈ sekhiya-upajjhÈyavattÈdi-
ÈbhisamÈcÈrikasÊlamanena p|retabbaÑ, tattha ca kattabbassa akaraÓe
akattabbassa ca karaÓe daÓÉakammÈraho hotÊti dÊpeti.
Pabbajj|pasampadÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
DutiyamÈrakathÈvaÓÓanÈ
35. Atha kho bhagavÈ vassaÑvuÔÔhoti-ÈdikÈya pana pÈÄiyÈ ayaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. Yoniso manasikÈrÈti upÈyamanasikÈrena, aniccÈdÊsu
aniccÈdito manasikaraÓenÈti attho. Yoniso sammappadhÈnÈti upÈyavÊriyena,
anuppannÈkusalÈnuppÈdanÈdividhinÈ pavattavÊriyenÈti attho. VimuttÊti
ukkaÔÔhaniddesena arahattaphala vimutti vuttÈ. AjjhabhÈsÊti “ayaÑ attanÈ
vÊriyaÑ katvÈ arahattaÑ patvÈpi na tussati, idÈni aÒÒesampi 'pÈpuÓÈthÈ'ti
ussÈhaÑ karoti, paÔibÈhessÈmi nan”ti cintetvÈ abhÈsi. MÈrapÈsenÈti
kilesapÈsena. Sesamettha vuttanayameva.
DutiyamÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
BhaddavaggiyakathÈvaÓÓanÈ
36. TiÑsa bhaddavaggiyavatthumhi yathÈbhirantaÑ viharitvÈti yathÈ-
ajjhÈsayaÑ viharitvÈ. BuddhÈnaÒhi ekasmiÑ ÔhÈne vasantÈnaÑ
chÈy|dakÈdÊnaÑ vipattiÑ vÈ aphÈsukasenÈsanaÑ vÈ manussÈnaÑ
assaddhÈdibhÈvaÑ vÈ
204 VinayapiÔaka
Ègamma anabhirati nÈma natthi, tesaÑ sampattiyÈ “idha phÈsuÑ

viharÈmÈ”ti abhiramitvÈ ciravihÈropi natthi. Yattha pana tathÈgate viharante
sattÈ saraÓesu vÈ tÊsu patiÔÔhahanti, sÊlÈni vÈ samÈdiyanti, pabbajanti vÈ,
sotÈpattimaggÈdÊnaÑ vÈ paresaÑ upanissayo hoti, tattha buddhÈ satte tÈsu
sampattÊsu patiÔÔhÈpana-ajjhÈsayena vasanti, tÈsaÑ abhÈve pakkamanti. Tena
vuttaÑ “yathÈ-ajjhÈsayaÑ viharitvÈ”ti. AjjhogÈhetvÈti pavisitvÈ.
TiÑsamattÈti tiÑsapamÈÓÈ. Sesamettha vuttanayameva.
BhaddavaggiyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UruvelapÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ
37-38. Uruvelakassapavatthumhi jaÔiloti jaÔÈdharo. JaÔÈ assa atthÊti hi
jaÔilo. NetÊti nÈyako, sÈmaÑ vineti attano laddhiÑ sikkhÈpetÊti vinÈyako.
Sace te kassapa agar|ti kassapa sace tuyhaÑ bhÈriyaÑ aphÈsukaÑ kiÒci
natthi. AgyÈgÈreti aggisÈlÈyaÑ. UbhinnaÑ sajotibh|tÈnanti ubhosu
sajotibh|tesu pajjalitesu. Yatra hi nÈmÈti yo nÈma.
39. AjjaÓhoti ajja ekadivasaÑ. AggisÈlamhÊti agyÈgÈre.

Sumanamanasoti sundaracittasa~khÈtamano. TejodhÈt|su kusaloti
tejokasiÓasamÈpattÊsu kusalo. Udicchareti ullokesuÑ, parivÈresunti vÈ attho.
Pattamhi odahitvÈti patte pakkhipitvÈ. DhuvabhattenÈti niccabhattena.
40. AbhikkantÈya rattiyÈti ettha abhikkanta-saddo khaye vattati, tena

parikkhÊ ÓÈya rattiyÈti attho. Ete hi cattÈro mahÈrÈjÈno
majjhimayÈmasamanantare ÈgatÈ. NiyÈmo kiresa devatÈnaÑ, yadidaÑ
buddhÈnaÑ vÈ buddhasÈvakÈnaÑ vÈ upaÔÔhÈnaÑ ÈgacchantÈ
majjhimayÈmasamanantare Ègacchanti. AbhikkantavaÓÓÈti abhir|pachavi
vaÓÓÈ, iÔÔhavaÓÓÈ manÈpavaÓÓÈti vuttaÑ hoti. DevatÈ hi manussalokaÑ
ÈgacchamÈnÈ pakativaÓÓaÑ
pakati-iddhiÑjahitvÈ oÄÈrikaÑ attabhÈvaÑ katvÈ

atirekavaÓÓavatthÈla~kÈrakÈyÈdÊhi obhÈsaÑ muÒcamÈnÈdivasena ca dibbaÑ
iddhÈnubhÈvaÒca nimminitvÈ naÔasamajjÈdÊni gacchantÈ manussÈ viya
abhisa~khatena kÈyena Ègacchanti. Tattha kÈmÈvacarÈ anabhisa~khatenapi
ÈgantuÑ sakkonti oÄÈrikar|pattÈ. TathÈ hi te kabaÄÊkÈrÈhÈrabhakkhÈ,
r|pÈvacarÈ pana anabhisa~khatena kÈyena ÈgantuÑ na sakkonti
sukhumatarar|pattÈ. TesaÒhi atisukhumova attabhÈvo, na tena
iriyÈpathakappanaÑ hoti. TasmÈ brahmalokepi brahmÈno yebhuyyena
nimmitar|peneva pavattanti. M|lapaÔisandhir|paÒhi nesaÑ ativiya
sukhumamahÈr|paÑ1, kevalaÑ taÑ cittuppÈdassa nissayÈdhiÔÔhÈnabh|taÑ
saÓÔhÈnavantaÑ hutvÈ tiÔÔhati.
Kevalakappanti ettha kevala-saddassa anavasesattaÑ 2attho,
kappa-saddassa samantabhÈvo, tasmÈ kevalakappaÑ vanasaÓÉanti
anavasesaÑ samantato vanasaÓÉanti attho. AnavasesaÑ pharituÑ
samatthassapi hi obhÈsassa kenaci kÈraÓena ekadesapharaÓampi siyÈ, ayaÑ
pana sabbaso pharatÊti dassetuÑ samantattho kappa-saddo gahito. Atha vÈ
ÊsaÑ asamatthaÑ kevalakappaÑ. Bhagavato pabhÈya anobhÈsitameva hi
padesaÑ devatÈ attano pabhÈya obhÈsenti. Na hi bhagavato pabhÈ kÈyaci
pabhÈya abhibh|yati, s|riyÈdÊnampi pana pabhaÑ sÈ abhibhuyya tiÔÔhatÊti.
ObhÈsetvÈti vatthÈla~kÈrasarÊrasamuÔÔhitÈya ÈbhÈya pharitvÈ, cando viya
s|riyo viya ca ekobhÈsaÑ ekapajjotaÑ karitvÈti attho. DevatÈnaÒhi
sarÊrÈbhÈ dasadvÈdasayojanamattaÔÔhÈnaÑ tato bhiyyopi pharitvÈ tiÔÔhati,
tathÈ vatthÈbharaÓÈdÊsu samuÔÔhitÈ pabhÈ. CatuddisÈti cat|su disÈsu. Yatra
hi nÈmÈti yaÑ nÈma.
43. A~gamagadhÈti ubho a~gamagadharaÔÔhavÈsino. IddhipÈÔihÈriyanti

iddhibh|taÑ pÈÔihÈriyaÑ, na ÈdesanÈnusÈsanÊpÈÔihÈriyanti attho. TividhaÒhi
pÈÔihÈriyaÑ iddhipÈÔihÈriyaÑ ÈdesanÈpÈÔihÈriyaÑ anusÈsanÊpÈÔihÈriyanti.
Tattha “idha bhikkhu ekopi hutvÈ bahudhÈ hoti, bahudhÈpi hutvÈ eko hoti
ÈvibhÈvaÑ tirobhÈvan”ti-ÈdinayappavattaÑ3
______________________________________________________________
1. SukhumaÑ pabhÈvar|paÑ (SyÈ) 2. Anavasesanti (Ka)
3. DÊ 1. 73, 74; Ma 1. 98; SaÑ 1. 342; SaÑ 3. 247 piÔÔhesu.
206 VinayapiÔaka
iddhividhameva iddhipÈÔihÈriyaÑ. “Idha bhikkhu parasattÈnaÑ

parapuggalÈnaÑ cittampi Èdisati, cetasikampi Èdisati, vitakkitampi Èdisati,
vicÈritampi Èdisati 'evampi te mano, itthampi te mano'ti”ÈdinayappavattaÑ1
parassa cittaÑ ÒatvÈ kathanaÑ ÈdesanÈ pÈÔihÈriyaÑ. “Idha bhikkhu
evamanusÈsati 'evaÑ vitakketha, mÈ evaÑ vitakkayittha, evaÑ manasi
karotha, mÈ evaÑ mÈnasÈ karittha, idaÑ pajahatha, idaÑ upasampajja
viharathÈ'ti”1 evamÈdinayappavattÈ sÈvakÈnaÑ buddhÈnaÒca sabbakÈlaÑ
desetabba dhammadesanÈ anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ.
Tattha2 pÈÔihÈriyapadassa vacanatthaÑ paÔipakkhaharaÓato
rÈgÈdikilesÈpana yanato pÈÔihÈriyanti vadanti. Bhagavato pana paÔipakkhÈ
rÈgÈdayo na santi ye haritabbÈ, puthujjanÈnampi vigat|pakkilese
aÔÔhaguÓasamannÈgate citte hatapaÔipakkhe iddhividhaÑ vattati, tasmÈ tattha
pavattavohÈrena ca na sakkÈ idha pÈÔihÈriyanti vattuÑ. Sace pana
mahÈkÈruÓikassa bhagavato veneyyagatÈ ca kilesÈ paÔipakkhÈ, tesaÑ
haraÓato pÈÔihÈriyanti vuttaÑ, evaÑ sati yuttametaÑ. Atha vÈ bhagavato ca
sÈsanassa ca paÔipakkhÈ titthiyÈ, tesaÑ haraÓato pÈÔihÈriyaÑ. Te hi
diÔÔhiharaÓavasena diÔÔhippakÈsane asamatthabhÈvena ca iddhi-
ÈdesanÈnusÈsanÊhi haritÈ apanÊtÈ hontÊti. PaÔÊti vÈ ayaÑ saddo pacchÈti
etassa atthaÑ bodheti “tasmiÑ paÔipaviÔÔhamhi, aÒÒo ÈgaÒchi brÈhmaÓo”ti-
ÈdÊsu3 viya, tasmÈ samÈhite citte vigat|pakkilesena katakiccena pacchÈ
haritabbaÑ pavattetabbanti paÔihÈriyaÑ, attano vÈ upakkilesesu
catutthajjhÈnamaggehi haritesu pacchÈ haraÓaÑ paÔihÈriyaÑ, iddhi-
ÈdesanÈnusÈsaniyo ca vigat|pakkilesena katakiccena sattahitatthaÑ puna
pavattetabbÈ, haritesu ca attano upakkilesesu parasattÈnaÑ
upakkilesaharaÓÈni hontÊti paÔihÈriyÈni bhavanti, paÔihÈriyameva
pÈÔihÈriyaÑ. PaÔihÈriye vÈ iddhi-ÈdesanÈnusÈsanÊsamudÈye bhavaÑ ekekaÑ
pÈÔihÈriyanti vuccati. PaÔihÈriyaÑ vÈ catutthajjhÈnaÑ maggo ca
paÔipakkhaharaÓato, tattha jÈtaÑ nimittabh|te, tato vÈ Ègatanti pÈÔihÈriyaÑ.
SvÈtanÈyÈti sve dÈtabbassa atthÈya.
______________________________________________________________
1. Khu 9. 402 piÔÔhe. 2. UdÈna-®Ôha 9 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. Khu 8. 1 piÔÔhe.
44. PaÑsuk|laÑ uppannaÑ hotÊti pariyesamÈnassa paÔilÈbhavasena

uppannaÑ hoti. VicittapÈÔihÈriyadassanatthÈva sÈ pariyesanÈ. YasmÈ pÈÓinÈ
phuÔÔhamatte sÈ pokkharaÓÊ nimmitÈ ahosi, tasmÈ vuttaÑ “pÈÓinÈ
pokkharaÓiÑ khaÓitvÈ”ti.
46-49. JaÔilÈti tÈpasÈ. Te hi jaÔÈdhÈritÈya idha “jaÔilÈ”ti vuttÈ.

AntaraÔÔhakÈsu himapÈtasamayeti hemantassa utuno abbhantarabh|te
mÈghamÈsassa avasÈne catasso, phagguÓamÈsassa Èdimhi catassoti evaÑ
ubhinnamantare aÔÔharattÊsu himapatanakÈle. NeraÒjarÈya ummujjantÊti keci
tasmiÑ titthasammate udake paÔhamaÑ nimuggasakala sarÊrÈ tato
ummujjantÈ vuÔÔhahanti uppilavanti. NimujjantÊti sasÊsaÑ udake osÊdanti.
Ummujjananimujjanampi karontÊti punappunaÑ ummujjananimujjanÈnipi
karonti. Tattha hi keci “ekummujjaneneva pÈpasuddhi hotÊ”ti evaÑdiÔÔhikÈ,
te ummujjanameva katvÈ gacchanti. UmmujjanaÑ pana nimujjanamantarena
natthÊti avinÈbhÈvato nimujjanampi te karontiyeva. Yepi “ekanimujjaneneva
pÈpasuddhi hotÊ”ti evaÑdiÔÔhikÈ, tepi ekavÈrameva nimujjitvÈ vuttanayeneva
avinÈbhÈvato ummujjanampi katvÈ pakkamanti. Apare “punappunaÑ
ummujjananimujjanÈni katvÈ nahÈte pÈpasuddhi hotÊ”ti evaÑdiÔÔhikÈ, te
kÈlena kÈlaÑ ummujjananimujjanÈni karonti. Te sabbepi sandhÈya vuttaÑ
“ummujjantipi nimujjantipi ummujjananimujjanampi karontÊ”ti. Ettha ca
kiÒcÈpi nimujjanapubbakaÑ ummujjanaÑ, nimujjanameva pana karontÈ
katipayÈ, ummujjanaÑ tadubhayaÒca karontÈ bah|ti tesaÑ
yebhuyyabhÈvadassanatthaÑ ummujjanaÑ paÔhamaÑ vuttaÑ.
50-51. UdakavÈhatoti udakogho. ReÓuhatÈyÈti1 rajogatÈya,

rajokiÓÓÈyÈti vuttaÑ hoti. Neva ca kho tvaÑ kassapa arahÈti etena tadÈ
kassapassa asekkhabhÈvaÑ paÔikkhipati, nÈpi arahattamaggasamÈpannoti
etena sekkhabhÈvaÑ. Ubhayenapissa anariyabhÈvameva dÊpeti. SÈpi te
paÔipadÈ natthi, yÈya tvaÑ arahÈ vÈ assasi arahattamaggaÑ vÈ samÈpannoti
iminÈ panassa kalyÈÓaputhujjanabhÈvampi paÔikkhipati. Tattha paÔipadÈti
sÊlavisuddhi-Èdayo cha visuddhiyo. PaÔipajjati etÈya ariyamaggoti paÔipadÈ.
______________________________________________________________
1. ReÓugatÈyÈti (SyÈ, Ka)
208 VinayapiÔaka
AssasÊti bhaveyyÈsi. CirapaÔikÈti cirakÈlato paÔÔhÈya, nÈgadamanato

paÔÔhÈyÈti attho. KhÈrikÈjamissanti ettha khÈrÊti araÓÊkamaÓÉalus|ci-Èdayo
tÈpasaparikkhÈrÈ, taÑ haraÓakÈjaÑ khÈrikÈjaÑ. Aggihutamissanti dabbi-
Èdi-aggip|jopakaraÓaÑ.
52-53. Upasaggoti upaddavo. IdÈni aÉÉhuÉÉhÈni pÈÔihÈriyasahassÈni

ekato gaÓetvÈ dassetuÑ “bhagavato adhiÔÔhÈnena paÒca kaÔÔhasatÈni na
phÈliyiÑs|”ti-Èdi ÈraddhaÑ. NÈgadamanÈdÊni pana soÄasa pÈÔihÈriyÈni idha
na gaÓitÈni, tehi saddhiÑ soÄasÈtireka-aÉÉhuÉÉhapÈÔihÈriyasahassÈnÊti
veditabbaÑ.
ŒdittapariyÈyasuttavaÓÓanÈ
54. IdÈni tassa bhikkhusahassassa ÈdittapariyÈyadesanÈya
arahattappattiÑ dassetuÑ “atha kho bhagavÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha
gayÈyaÑ viharati gayÈsÊseti gayÈnÈmikÈya nadiyÈ avid|re bhavattÈ gÈmo
gayÈ nÈma, tassaÑ gayÈyaÑ viharati. SamÊpatthe cetaÑ bhummavacanaÑ.
GayÈgÈmassa hi avid|re gayÈti ekÈ pokkharaÓÊpi atthi nadÊpi
gayÈsÊsanÈmako hatthikumbhasadiso piÔÔhipÈsÈÓopi. Yattha
bhikkhusahassassa okÈso pahoti, bhagavÈ tattha viharati. Tena vuttaÑ
“gayÈsÊse”ti, gayÈgÈmassa Èsanne gayÈsÊsanÈmake piÔÔhipÈsÈÓe viharatÊti
vuttaÑ hoti. Bhikkh| ÈmantesÊti tesaÑ sappÈyadhammadesanaÑ vicinitvÈ
taÑ desessÈmÊti Èmantesi. BhagavÈ hi taÑ iddhimaya pattacÊvaradharaÑ
samaÓasahassaÑ ÈdÈya gayÈsÊsaÑ gantvÈ tena parivÈrito nisÊditvÈ “katarÈ
nu kho etesaÑ dhammakathÈ sappÈyÈ”ti cintento “ime sÈyaÑ pÈtaÑ aggiÑ
paricaranti, imesaÑ dvÈdasÈyatanÈni ÈdittÈni sampajjalitÈni viya katvÈ
dassessÈmi, evaÑ ime arahattaÑ pÈpuÓituÑ sakkhissantÊ”ti
sanniÔÔhÈnamakÈsi. Atha nesaÑ tathÈ desetuÑ “sabbaÑ bhikkhave
Èdittan”ti-ÈdinÈ imaÑ ÈdittapariyÈyaÑ abhÈsi.
Tattha1 sabbaÑ nÈma catubbidhaÑ sabbasabbaÑ ÈyatanasabbaÑ
sakkÈyasabbaÑ padesasabbanti. Tattha
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 3. 4 piÔÔhepi passitabbaÑ.
“Na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒci,

Atho aviÒÒÈtamajÈnitabbaÑ.
SabbaÑ abhiÒÒÈsi yadatthi neyyaÑ,
TathÈgato tena samantacakkh|”ti1–
IdaÑ sabbasabbaÑ nÈma. “SabbaÑ vo bhikkhave desessÈmi, taÑ
suÓÈthÈ”ti2 idaÑ ÈyatanasabbaÑ nÈma. “Sabbadhammam|lapariyÈyaÑ vo
bhikkhave desessÈmÊ”ti3 idaÑ sakkÈyasabbaÑ nÈma. “Sabbadhammesu vÈ
paÔhamasamannÈhÈro uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ tajjÈ
manoviÒÒÈÓadhÈt|”ti idaÑ padesasabbaÑ nÈma. Iti paÒcÈrammaÓamattaÑ
padesasabbaÑ, tebh|makÈ dhammÈ sakkÈyasabbaÑ, catubh|makÈ dhammÈ
ÈyatanasabbaÑ, yaÑ kiÒci neyyaÑ sabbasabbaÑ. PadesasabbaÑ
sakkÈyasabbaÑ na pÈpuÓÈti tassa tebh|makadhammesupi ekadesassa
asa~gaÓhanato. SakkÈyasabbaÑ ÈyatanasabbaÑ na pÈpuÓÈti
lokuttaradhammÈnaÑ asa~gaÓhanato. ŒyatanasabbaÑ sabbasabbaÑ na
pÈpuÓÈti. KasmÈ? YasmÈ Èyatanasabbena catubh|makadhammÈva
pariggahitÈ, na lakkhaÓapaÒÒattiyoti. ImasmiÑ pana sutte ÈyatanasabbaÑ
adhippetaÑ, tatthÈpi idha vipassanupagadhammÈva gahetabbÈ.
Cakkh|ti4 dve cakkh|ni ÒÈÓacakkhu ceva maÑsacakkhu ca. Tattha
ÒÈÓacakkhu paÒcavidhaÑ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu
dibbacakkhu paÒÒÈcakkh|ti. Tesu buddhacakkhu nÈma
ÈsayÈnusayaÒÈÓaÒceva indriyaparopariyattaÒÈÓaÒca, yaÑ “buddhacakkhunÈ
lokaÑ volokento”ti5 ÈgataÑ. Dhammacakkhu nÈma heÔÔhimÈ tayo maggÈ
tÊÓi ca phalÈni, yaÑ “virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti6
ÈgataÑ. Samantacakkhu nÈma sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, yaÑ “pÈsÈdamÈruyha
samantacakkh|”ti5 ÈgataÑ. Dibbacakkhu nÈma ÈlokavaÉÉhanena
uppannaÒÈÓaÑ, yaÑ “dibbena cakkhunÈ visuddhenÈ”ti7 ÈgataÑ.
PaÒÒÈcakkhu nÈma catusaccaparicchedakaÒÈÓaÑ, yaÑ “cakkhuÑ
udapÈdÊ”ti8 ÈgataÑ. MaÑsacakkhupi duvidhaÑ sasambhÈra cakkhu
pasÈdacakkh|ti. Tesu yvÈyaÑ akkhik|pake akkhipaÔalehi parivÈrito
maÑsapiÓÉo, yattha catasso dhÈtuyo vaÓÓagandharassojÈ sambhavo
______________________________________________________________
1. Khu 7. 280; Khu 8. 93; Khu 9. 127 piÔÔhesupi.
2. SaÑ 2. 248 piÔÔhe. 3. MÈ 1. 1 piÔÔhe.
4. Abhi-®Ôha 1. 344; SaÑ-®Ôha 3. 1 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
5. DÊ 2. 33; Ma 1. 225 piÔÔhesu. 6. DÊ 1. 141; Sa 3. 371 piÔÔhesu.
7. Ma 1. 101. 227 piÔÔhesu. 8. SaÑ 3. 370; Vi 3. 16 piÔÔhesu.
210 VinayapiÔaka
jÊvitaÑ bhÈvo cakkhuppasÈdo kÈyappasÈdoti sa~khepato terasa sambhÈrÈ

honti, vitthÈrato pana catasso dhÈtuyo vaÓÓagandharasojÈ sambhavoti ime
nava catusamuÔÔhÈnavasena chattiÑsa, jÊvitaÑ bhÈvo cakkhuppasÈdo
kÈyappasÈdoti ime kammasamuÔÔhÈnÈ tÈva cattÈroti cattÈlÊsa sambhÈrÈ
honti, idaÑ sasambhÈracakkhu nÈma. YaÑ panettha
setamaÓÉalaparicchinnena kaÓhamaÓÉalena parivÈrite diÔÔhimaÓÉale1
sanniviÔÔhaÑ r|padassanasamatthaÑ pasÈdamattaÑ, idaÑ pasÈdacakkhu
nÈma. Tassa tato paresaÒca sotÈdÊnaÑ vitthÈrakathÈ visuddhimagge2
vuttÈva.
Tattha yadidaÑ pasÈdacakkhu, taÒca gahetvÈ bhagavÈ “cakkhu
Èdittan”ti-ÈdimÈha. Tattha Èdittanti padittaÑ, sampajjalitaÑ ekÈdasahi
aggÊhi ekajÈlÊbh|tanti attho. CakkhusannissitaÑ viÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ,
cakkhussa vÈ kÈraÓabh|tassa viÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ. KÈmaÑ
r|pÈlokamanasikÈrÈdayopi tassa viÒÒÈÓassa kÈraÓaÑ, te pana
sÈdhÈraÓakÈraÓaÑ, cakkhu asÈdhÈraÓanti asÈdhÈraÓakÈraÓenÈyaÑ niddeso
yathÈ “yava~kuro”ti. SotaviÒÒÈÓÈdÊsupi eseva nayo. Cakkhusannissito
phasso cakkhusamphasso, cakkhuviÒÒÈÓasampayuttaphassassetaÑ
adhivacanaÑ. SotasamphassÈdÊsupi eseva nayo. CakkhusamphassapaccayÈ
uppajjati vedayitanti cakkhusamphassaÑ m|lapaccayaÑ katvÈ uppannÈ
sampaÔicchanasantÊraÓa voÔÔhabbanajavanavedanÈ.
CakkhuviÒÒÈÓasampayuttÈya pana vedanÈya cakkhu samphassassa
paccayabhÈve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajÈtÈya
vedanÈya sahajÈtÈdivasena, asahajÈtÈya upanissayÈdivasena paccayo hoti.
Teneva “cakkhusamphassapaccayÈ uppajjati vedayitaÑ sukhaÑ vÈ dukkhaÑ
vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ”ti vuttaÑ. SotadvÈravedanÈdÊsupi eseva nayo.
Ettha pana manoti bhava~gacittaÑ manodvÈrassa adhippetattÈ. DhammÈti
dhammÈrammaÓaÑ. ManoviÒÒÈÓanti sahÈvajjanakaÑ javanaÑ.
Manosamphassoti bhava~gasahajÈto phasso. Vedayitanti ÈvajjanavedanÈya
saddhiÑ javanavedanÈ. Bhava~gasampayuttÈya pana vedanÈya gahaÓe
vattabbameva natthi. ŒvajjanaÑ vÈ bhava~gato amocetvÈ manoti
sÈvajjanaÑ bhava~gaÑ daÔÔhabbaÑ. DhammÈti dhammÈrammaÓameva.
ManoviÒÒÈÓanti javanaviÒÒÈÓaÑ.
______________________________________________________________
1. DiÔÔhamaÓÉale (SyÈ, Ka) 2. Visuddhi 2. 76 piÔÔhe.
manosamphassoti bhava~gÈvajjanasahajÈto phasso. Vedayitanti

javanasahajÈtÈ vedanÈ, bhava~gÈvajjanasahajÈtÈpi vaÔÔatiyeva.
RÈgagginÈti-ÈdÊsu rÈgova anudahanaÔÔhena aggÊti rÈgaggi. RÈgo hi
tikhiÓaÑ hutvÈ uppajjamÈno satte anudahati jhÈpeti, tasmÈ “aggÊ”ti vuccati.
Itaresupi dvÊsu eseva nayo. TatrimÈni vatth|ni1–ekÈ daharabhikkhunÊ
cittalapabbatavihÈre uposathÈgÈraÑ gantvÈ dvÈrapÈlar|paÑ olokayamÈnÈ
ÔhitÈ. AthassÈ anto rÈgo tikhiÓataro hutvÈ uppanno, tasmÈ taÑsamuÔÔhÈnÈ
tejodhÈtu ativiya tikhiÓabhÈvena saddhiÑ attanÈ sahajÈtadhammehi
hadayapadesaÑ jhÈpesi yathÈ taÑ bÈhirÈ tejodhÈtu sannissayaÑ2, tena sÈ
bhikkhunÊ jhÈyitvÈ kÈlamakÈsi. Bhikkhuniyo gacchamÈnÈ “ayaÑ daharÈ
ÔhitÈ, pakkosatha nan”ti ÈhaÑsu. EkÈ gantvÈ “kasmÈ ÔhitÈsÊ”ti hatthe gaÓhi.
GahitamattÈ parivattitvÈ papatÈ. IdaÑ tÈva rÈgassa anudahanatÈya vatthu.
Dosassa pana anudahanatÈya manopadosikÈ devÈ daÔÔhabbÈ. Tesu3 kira
eko devaputto “nakkhattaÑ kÊÄissÈmÊ”ti saparivÈro rathena vÊthiÑ
paÔipajjati. AthaÒÒo nikkhamanto taÑ purato gacchantaÑ disvÈ “bho4 ayaÑ
kapaÓo adiÔÔhapubbaÑ viya etaÑ disvÈ pÊtiyÈ uddhumÈto viya bhijjamÈno5
viya ca gacchatÊ”ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvÈ taÑ kuddhaÑ
disvÈ kuddhÈ nÈma suvijÈnÈ hontÊti kuddhabhÈvamassa ÒatvÈ “tvaÑ kuddho
mayhaÑ kiÑ karissasi, ayaÑ sampatti mayÈ dÈnasÊlÈdÊnaÑ vasena laddhÈ,
na tuyhaÑ vasenÈ”ti paÔikujjhati. EkasmiÒhi kuddhe itaro akuddho rakkhati.
Kuddhassa hi so kodho itarasmiÑ akujjhante anupÈdÈno ekavÈrameva
uppattiyÈ anÈsevano cÈvetuÑ na sakkoti, udakaÑ patvÈ aggi viya nibbÈyati,
tasmÈ akuddho taÑ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho
itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotÊti ubho
kandantÈnaÑyeva orodhÈnaÑ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo
aÒÒamaÒÒamhi parivaÉÉhanavasena tikhiÓasamudÈcÈro
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 3. 176; Abhi-®Ôha 2. 480 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
2. SannissitaÑ (Ka) 3. DÊ-®Ôha 1. 105 piÔÔhepi passitabbaÑ.
4. KiÑ bho (SyÈ, Ka) 5. GajjamÈno (SyÈ, Ka)
212 VinayapiÔaka
nissayadahanaraso kodho uppajjamÈno hadayavatthuÑ niddahanto

accantasukhumÈlaÑ karajakÈyaÑ vinÈseti, tato sakalopi attabhÈvo
antaradhÈyati. IdaÑ dosassa anudahana tÈya vatthu.
Mohassa pana anudahanatÈya khiÉÉÈpadosikÈ devÈ daÔÔhabbÈ.
Mohavasena hi tesaÑ satisammoso hoti, tasmÈ khiÉÉÈvasena ÈhÈrakÈlaÑ
ativattetvÈ kÈlaÑ karonti. Te1 kira puÒÒavisesÈdhigatena mahantena attano
sirivibhavena nakkhattaÑ kÊÄantÈ tÈya sampattimahantatÈya “ÈhÈraÑ
paribhuÒjimha, na paribhuÒjimhÈ”tipi na jÈnanti. Atha ekÈhÈrÈtikkamanato
paÔÔhÈya nirantaraÑ khÈdantÈpi pivantÈpi cavantiyeva na tiÔÔhanti. KasmÈ?
Kammajatejassa balavatÈya. ManussÈnaÒhi kammajatejo mando, karajakÈyo
balavÈ. TesaÑ tejassa mandatÈya karajakÈyassa balavatÈya sattÈhampi
atikkamitvÈ uÓhodaka-acchayÈgu-ÈdÊhi sakkÈ vatthuÑ upatthambhetuÑ.
DevÈnaÑ pana tejo balavÈ hoti uÄÈrapuÒÒanibbattattÈ
uÄÈragarusiniddhasudhÈhÈrajiraÓato ca, karajaÑ mandaÑ
mudusukhumÈlabhÈvato. Teneva hi bhagavÈ indasÈlaguhÈyaÑ
pakatipathaviyaÑ patiÔÔhÈtuÑ asakkontaÑ sakkaÑ devarÈjÈnaÑ
“oÄÈrikakÈyaÑ adhiÔÔhÈhÊ”ti Èha, tasmÈ te ekaÑ ÈhÈravelaÑ atikkamitvÈ
saÓÔhÈtuÑ na sakkonti. YathÈ nÈma gimhÈnaÑ majjhanhike tattapÈsÈÓe
ÔhapitaÑ padumaÑ vÈ uppalaÑ vÈ sÈyanhasamaye ghaÔasatenapi
siÒciyamÈnaÑ pÈkatikaÑ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchÈ nirantaraÑ
khÈdantÈpi pivantÈpi cavantiyeva na tiÔÔhanti.
Ko pana tesaÑ ÈhÈro, kÈ ÈhÈravelÈti? Sabbesampi kÈmÈvacaradevÈnaÑ
sudhÈ ÈhÈro, so heÔÔhimehi heÔÔhimehi uparimÈnaÑ uparimÈnaÑ paÓÊtatamo
hoti. TaÑ yathÈsakaÑ divasavasena divase divase bhuÒjanti. Keci pana
“biÄÈrapadappamÈÓaÑ sudhÈhÈraÑ bhuÒjanti. So jivhÈya Ôhapitamatto yÈva
kesagganakhaggÈ kÈyaÑ pharati, tesaÑyeva divasavasena sattadivasaÑ
yÈpanasamatthova hotÊ”ti vadanti.
Ke pana te khiÉÉÈpadosikÈ nÈma devÈti? Ime nÈmÈti aÔÔhakathÈyaÑ
vicÈraÓÈ natthi, “kammajatejo balavÈ hoti, karajaÑ mandan”ti
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 104 piÔÔhepi passitabbaÑ.
avisesena vuttattÈ pana ye keci kabaÄÊkÈrÈhÈr|pajÊvino evaÑ karonti, te

evaÑ cavantÊti veditabbÈ. Keci panÈhu
“nimmÈnaratiparanimmitavasavattino te devÈ. KhiÉÉÈya
padussanamatteneva hete khiÉÉÈpadosikÈti vuttÈ”ti. ManopadosikÈ pana
cÈtumahÈrÈjikÈti aÔÔhakathÈyameva vuttaÑ. Keci pana “khiÉÉÈpadosikÈpi
cÈtumahÈrÈjikÈyevÈ”ti vadanti. EvaÑ tÈva rÈgÈdayo tayo anudahanaÔÔhena
“aggÊ”ti veditabbÈ. JÈti-ÈdittayaÑ pana nÈnappakÈradukkhavatthubhÈvena
anudahanato aggi. SokÈdÊnaÑ anudahanatÈ pÈkaÔÈyeva. Sesamettha
vuttanayameva. Iti imasmiÑ sutte dukkhalakkhaÓaÑ kathitaÑ cakkhÈdÊnaÑ
ekÈdasahi aggÊhi ÈdittabhÈvena dukkhamatÈya dukkhabhÈvassa kathitattÈ.
ŒdittapariyÈyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
UruvelapÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
BimbisÈrasamÈgamakathÈvaÓÓanÈ
55. IdÈni “atha kho bhagavÈ gayÈsÊse yathÈbhirantaÑ viharitvÈ”ti-ÈdÊsu
yÈ sÈ anuttÈnapadavaÓÓanÈ, taÑ dassetuÑ “laÔÔhivaneti tÈluyyÈne”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. Tattha tÈluyyÈneti tÈlarukkhÈnaÑ bahubhÈvato evaÑladdhanÈme
uyyÈne. Appekacce yena bhagavÈ tenaÒjaliÑ paÓÈmetvÈti-ÈdÊsu aÒjaliÑ
paÓÈmetvÈti ye ubhatopakkhikÈ, te sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Te kira evaÑ
cintayiÑsu “sace no micchÈdiÔÔhikÈ codessanti 'kasmÈ tumhe samaÓaÑ
gotamaÑ vanditthÈ'ti, tesaÑ ‘kiÑ aÒjalimattakaraÓenapi vanditaÑ hotÊ'ti
vakkhÈma. Sace no sammÈdiÔÔhikÈ codessanti 'kasmÈ bhagavantaÑ na
vanditthÈ'ti, ‘kiÑ sÊsena bh|miÑ paharanteneva vanditaÑ hoti, nanu
aÒjalikammampi vandanÈ evÈ'ti vakkhÈmÈ”ti. NÈmagottaÑ sÈvetvÈti “bho
gotama ahaÑ asukassa putto datto nÈma mitto nÈma idha Ègato”ti vadantÈ
nÈmaÑ sÈventi nÈma, “bho gotama ahaÑ vÈseÔÔho nÈma kaccÈno nÈma
idhÈgato”ti vadantÈ gottaÑ sÈventi nÈma. Ete kira daliddÈ jiÓÓakulaputtÈ
parisamajjhe nÈmagottavasena pÈkaÔÈ bhavissÈmÈti
214 VinayapiÔaka
evaÑ akaÑsu. Ye pana tuÓhÊbh|tÈ nisÊdiÑsu, te kerÈÔikÈ ceva andhabÈlÈ ca.

Tattha kerÈÔikÈ “ekaÑ dve kathÈsallÈpe karonte vissÈsiko hoti, atha vissÈse
sati ekaÑ dve bhikkhÈ adÈtuÑ na yuttan”ti tato attÈnaÑ mocentÈ tuÓhÊ
nisÊdanti. AndhabÈlÈ aÒÒÈÓatÈyeva avakkhittÈ mattikÈpiÓÉo viya yattha
katthaci tuÓhÊbh|tÈ nisÊdanti.
KisakovadÈnoti ettha kisakÈnaÑ ovadÈno kisakovadÈnoti imaÑ tÈva
atthavikappaÑ dassetuÑ “tÈpasacariyÈya kisasarÊrattÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
Aggihuttanti aggiparicaraÓaÑ. R|pÈdayova idha kÈmanÊyaÔÔhena “kÈmÈ”ti
vuttÈti Èha “ete r|pÈdayo kÈme”ti. YaÒÒÈ abhivadantÊti yÈgahetu ijjhantÊti
vadanti. UpadhÊs|ti ettha cattÈro upadhi kÈmupadhi khandhupadhi
kilesupadhi abhisa~khÈrupadhÊti. KÈmÈpi hi “yaÑ paÒca kÈmaguÓe paÔicca
uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ kÈmÈnaÑ assÈdo”ti1 evaÑ vuttassa
sukhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato upadhÊyati ettha sukhanti iminÈ vacanatthena
“upadhÊ”ti vuccanti. KhandhÈpi khandham|lakassa dukkhassa
adhiÔÔhÈnabhÈvato, kilesÈpi apÈyadukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato,
abhisa~khÈrÈpi bhavadukkhassa adhiÔÔhÈna bhÈvato “upadhÊ”ti vuccanti,
tesu khandhupadhi idhÈdhippetoti Èha “khandhupadhÊsu malanti ÒatvÈ”ti.
YaÒÒÈ malameva vadantÊti yÈgahetu malameva ijjhatÊti vadanti. YiÔÔheti
mahÈyÈge. Huteti divase divase kattabba-aggiparicaraÓe. KÈmabhave
asattanti kÈmabhave alaggaÑ, tabbinimuttanti vuttaÑ hoti.
57-58. ŒsÊsanÈti patthanÈ. DibbasuvaÓÓesupi si~gÊsuvaÓÓassa

sabbaseÔÔhattÈ “si~ginikkhasavaÓÓo”ti vuttaÑ. 'Yatheva hi
manussaparibhoge suvaÓÓe yuttikataÑ hÊnaÑ, tato rasaviddhaÑ seÔÔhaÑ,
rasaviddhato ÈkaruppannaÑ, tato yaÑ kiÒci dibbaÑ seÔÔhaÑ, evaÑ
dibbasuvaÓÓesupi cÈmÊkarato sÈtakumbhaÑ, sÈtakumbhato jambunadaÑ,
jambunadato si~gÊsuvaÓÓaÑ, tasmÈ taÑ sabbaseÔÔhaÑ. Si~ginikkhanti ca
nikkhaparimÈÓena si~gÊsuvaÓÓena kataÑ suvaÓÓapaÔÔaÑ. nakanikkhena
kataÒhi ghaÔÔanamajjanakkhamaÑ na hoti, atirekena kataÑ
ghaÔÔanamajjanaÑ khamati, vaÓÓavantaÑ pana na hoti, pharusadhÈtukaÑ
khÈyati, nikkhena kataÑ ghaÔÔanamajjanaÒceva khamati vaÓÓavantaÒca hoti.
NikkhaÑ pana vÊsatisuvaÓÓanti
______________________________________________________________
keci. PaÒcavÊsatisuvaÓÓanti apare. MajjhimanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ pana

“nikkhaÑ nÈma paÒcasuvaÓÓÈ”ti vuttaÑ. SuvaÓÓo nÈma catudharaÓanti
vadanti.
Dasasu ariyavÈsesu vutthavÈsoti–
“Idha1 bhikkhave bhikkhu paÒca~gavippahÊno hoti
chaÄa~gasamannÈgato ekÈrakkho caturÈpasseno panuÓÓapaccekasacco
samavayasaÔÔhesano anÈvilasa~kappo passaddhakÈyasa~khÈro
suvimuttacitto suvimuttapaÒÒo.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu paÒca~gavippahÊno hoti? Idha
bhikkhave bhikkhuno kÈmacchando pahÊno hoti, byÈpÈdo pahÊno hoti,
thinamiddhaÑ pahÊnaÑ hoti, uddhaccakukkuccaÑ pahÊnaÑ hoti,
vicikicchÈ pahÊnÈ hoti. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu
paÒca~gavippahÊno hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu chaÄa~gasamannÈgato hoti? Idha
bhikkhave bhikkhu cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hoti na
dummano, upekkhako viharati sato sampajÈno. Sotena saddaÑ sutvÈ
-pa-. GhÈnena gandhaÑ ghÈyitvÈ. JivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ. KÈyena
phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ. ManasÈ dhammaÑ viÒÒÈya neva sumano hoti na
dummano, upekkhako viharati sato sampajÈno. EvaÑ kho bhikkhave
bhikkhu chaÄa~gasamannÈgato hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu ekÈrakkho hoti? Idha bhikkhave
bhikkhu satÈrakkhena cetasÈ samannÈgato hoti. EvaÑ kho bhikkhave
bhikkhu ekÈrakkho hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu caturÈpasseno hoti? Idha bhikkhave
bhikkhu sa~khÈyekaÑ paÔisevati, sa~khÈyekaÑ adhivÈseti,
sa~khÈyekaÑ parivajjeti, sa~khÈyekaÑ vinodeti. EvaÑ kho bhikkhave
bhikkhu caturÈ passeno hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu panuÓÓapaccekasacco hoti? Idha
bhikkhave bhikkhu yÈni tÈni puthusamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 224; AÑ 3. 280 piÔÔhesu.
216 VinayapiÔaka
puthupaccekasaccÈni, sabbÈni tÈni nuÓÓÈni honti panuÓÓÈni cattÈni

vantÈni muttÈni pahÊnÈni paÔinissaÔÔhÈni. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu
panuÓÓapaccekasacco hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu samavayasaÔÔhesano hoti? Idha
bhikkhave bhikkhuno kÈmesanÈ pahÊnÈ hoti, bhavesanÈ pahÊnÈ hoti,
brahmacariyesanÈ paÔippassaddhÈ. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu
samavayasaÔÔhesano hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu anÈvilasa~kappo hoti? Idha
bhikkhave bhikkhuno kÈmasa~kappo pahÊno hoti, byÈpÈdasa~kappo
pahÊno hoti, vihiÑsÈsa~kappo pahÊno hoti. EvaÑ kho bhikkhave
bhikkhu anÈvilasa~kappo hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu passaddhakÈyasa~khÈro hoti? Idha
bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva
somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ adukkhamasukhaÑ upekkhÈsati
pÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati. EvaÑ kho
bhikkhave bhikkhu passaddhakÈyasa~khÈro hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idha bhikkhave
bhikkhuno rÈgÈcittaÑ vimuttaÑ hoti, dosÈ cittaÑ vimuttaÑ hoti, mohÈ
cittaÑ vimuttaÑ hoti. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu suvimuttacitto hoti.
KathaÒca bhikkhave bhikkhu suvimuttapaÒÒo hoti? Idha bhikkhave
bhikkhu ‘rÈgo me pahÊno ucchinnam|lo tÈlÈvatthukato anabhÈvaÑkato
ÈyatiÑ anuppÈdadhammo'ti pajÈnÈti, 'doso me pahÊno -pa- moho me
pahÊno ucchinnam|lo tÈlÈvatthukato anabhÈvaÑkato ÈyatiÑ
anuppÈdadhammo'ti pajÈnÈti. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu
suvimuttapaÒÒo hotÊ”ti–
EvamÈgatesu dasasu ariyavÈsesu vutthavÈso.
Tattha vasanti etthÈti vÈsÈ, ariyÈnaÑ eva vÈsÈti ariyavÈsÈ anariyÈnaÑ
tÈdisÈnaÑ vÈsÈnaÑ asambhavato. AriyÈti cettha
ukkaÔÔhaniddesena khÊÓÈsavÈ gahitÈ. EkÈrakkhoti ekÈ satisa~khÈtÈ ÈrakkhÈ

etassÈti ekÈrakkho. KhÊÓÈsavassa1 hi tÊsu dvÈresu sabbakÈle sati
ÈrakkhakiccaÑ sÈdheti. Tenevassa carato ca tiÔÔhato ca suttassa ca jÈgarassa
ca satataÑ samitaÑ ÒÈÓadassanaÑ paccupaÔÔhitaÑ hotÊti vuccati.
CaturÈpassenoti cattÈri apassenÈni apassayÈ etassÈti caturÈpasseno.
Sa~khÈyÈti ÒÈÓena2. PaÔisevatÊti ÒÈÓena ÒatvÈ sevitabbayuttakameva sevati.
Tassa vitthÈro “paÔisa~khÈ yoniso cÊvaraÑ paribhuÒjatÊ”ti-ÈdinÈ3 nayena
veditabbo. Sa~khÈyekaÑ adhivÈsetÊti ÒÈÓena ÒatvÈ
adhivÈsetabbayuttakameva adhivÈseti. VitthÈro panettha “paÔisa~khÈ yoniso
khamo hoti sÊtassÈ”ti-ÈdinÈ4 nayena veditabbo. ParivajjetÊti ÒÈÓena ÒatvÈ
parivajjetabbayuttakameva parivajjeti. Tassa vitthÈro “paÔisa~khÈ yoniso
caÓÉaÑ hatthiÑ parivajjetÊ”ti-ÈdinÈ5 nayena veditabbo. VinodetÊti ÒÈÓena
ÒatvÈ vinodetabbameva vinodeti nudati nÊharati anto vasituÑ na deti. Tassa
vitthÈro “uppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti-ÈdinÈ6 nayena veditabbo.
PanuÓÓapaccekasaccoti7 “idameva dassanaÑ saccaÑ, idameva
saccan”ti evaÑ pÈÔiyekkaÑ gahitattÈ paccekasa~khÈtÈni diÔÔhisaccÈni
panuÓÓÈni nÊhaÔÈni pahÊnÈni assÈti panuÓÓapaccekasacco.
PuthusamaÓabrÈhmaÓÈnanti bah|naÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ. Ettha ca
samaÓÈti pabbajjupagatÈ. BrÈhmaÓÈti bhovÈdino. PuthupaccekasaccÈnÊti
bah|ni pÈÔekkasaccÈni, “idameva dassanaÑ saccaÑ, idameva saccan”ti
pÈÔiyekkaÑ gahitÈni bah|ni saccÈnÊti attho. NuÓÓÈnÊti nÊhaÔÈni. PanuÓÓÈnÊti
suÔÔhu nÊhatÈni. CattÈnÊti vissaÔÔhÈni. VantÈnÊti vamitÈni. MuttÈnÊti
chinnabandhanÈni katÈni. PahÊnÈnÊti pajahitÈni. PaÔinissaÔÔhÈnÊti yathÈ na
puna cittaÑ Èrohanti, evaÑ paÔivissajjitÈni. SabbÈneva cetÈni
ariyamaggÈdhigamato pubbe gahitassa diÔÔhiggÈhassa
vissaÔÔhabhÈvavevacanÈni.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 3. 234; AÑ-®Ôha 3. 292 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
2. DÊ-®Ôha 3. 190 piÔÔhepi passitabbaÑ.
3. Ma 1. 12; AÑ 2. 341 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 13; AÑ 2. 341 piÔÔhesu.
5. Ma 1. 13; AÑ 2. 342 piÔÔhesu. 6. Ma 1. 14; AÑ 1. 323; AÑ 2. 342 piÔÔhesu.
7. AÑ-®Ôha 2. 300; DÊ-®Ôha 3. 234 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
218 VinayapiÔaka
SamavayasaÔÔhesanoti1 ettha avayÈti an|nÈ. SaÔÔhÈti nissaÔÔhÈ. SammÈ

avayÈ saÔÔhÈ esanÈ assÈti samavayasaÔÔhesano, sammÈ vissaÔÔhasabba-esanoti
attho. “RÈgÈ cittaÑ vimuttan”ti-ÈdÊhi maggassa kiccanipphatti kathitÈ
rÈgÈdÊnaÑ pahÊnabhÈvadÊpanato. “RÈgo me pahÊno”ti-ÈdÊhi
paccavekkhaÓÈmukhena ariyaphalaÑ kathitaÑ. Adhigate hi aggaphale
sabbaso rÈgÈdÊnaÑ anuppÈdadhammataÑ pajÈnÈti, taÒca pajÈnanaÑ
paccavekkhaÓaÒÈÓanti. Tattha paÒca~gavippahÈna paccekasaccÈpanodana
esanÈsamavayasajjanÈni “sa~khÈyekaÑ paÔisevati adhivÈseti parivajjeti
vinodetÊ”ti vuttesu apassenesu vinodanÈ ca maggakiccÈneva, itare ca
maggeneva samijjhanti.
Dasabaloti kÈyabalasa~khÈtÈni ÒÈÓabalasa~khÈtÈni ca dasa balÈni
etassÈti dasabalo. DuvidhaÒhi tathÈgatassa balaÑ kÈyabalaÑ ÒÈÓabalaÒca.
Tesu kÈyabalaÑ hatthikulÈnusÈrena veditabbaÑ. VuttaÒhetaÑ porÈÓehi–
“KÈÄÈvakaÒca ga~geyyaÑ, paÓÉaraÑ tambapi~galaÑ.
Gandhama~galahemaÒca, uposathachaddantime dasÈ”ti2.
ImÈni hi dasa hatthikulÈni. Tattha kÈÄÈvakanti pakatihatthikulaÑ
daÔÔhabbaÑ. YaÑ dasannaÑ purisÈnaÑ kÈyabalaÑ, taÑ ekassa kÈÄÈvakassa
hatthino. YaÑ dasannaÑ kÈÄÈvakÈnaÑ balaÑ, taÑ ekassa ga~geyyassa. YaÑ
dasannaÑ ga~geyyÈnaÑ, taÑ ekassa paÓÉarassa. YaÑ dasannaÑ
paÓÉarÈnaÑ, taÑ ekassa tambassa. YaÑ dasannaÑ tambÈnaÑ, taÑ ekassa
pi~galassa. YaÑ dasannaÑ pi~galÈnaÑ, taÑ ekassa gandhahatthino. YaÑ
dasannaÑ gandhahatthÊnaÑ, taÑ ekassa ma~galassa. YaÑ dasannaÑ
ma~galÈnaÑ, taÑ ekassa hemavatassa. YaÑ dasannaÑ hemavatÈnaÑ, taÑ
ekassa uposathassa. YaÑ dasannaÑ uposathÈnaÑ, taÑ ekassa chaddantassa.
YaÑ dasannaÑ chaddantÈnaÑ, taÑ ekassa tathÈgatassa kÈyabalaÑ.
NÈrÈyanasa~ghÈta balantipi idameva vuccati. Tattha nÈrÈ vuccanti rasmiyo,
tÈ bah| nÈnÈvidhÈ tato uppajjantÊti nÈrÈyanaÑ, vajiraÑ, tasmÈ
vajirasa~ghÈtabalanti attho. TadetaÑ pakatihatthigaÓanÈya hatthÊnaÑ
koÔisahassÈnaÑ, purisagaÓanÈya
______________________________________________________________
2. Ma-®Ôha 1. 331; SaÑ-®Ôha 2. 41; AÑ-®Ôha 3. 293; Abhi-®Ôha 2. 380; UdÈna-®Ôha
364; BuddhavaÑsa-®Ôha 61; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 230; C|Äaniddesa-®Ôha 49 piÔÔhesupi.
dasannaÑ purisakoÔisahassÈnaÑ balaÑ hoti. IdaÑ tÈva tathÈgatassa

kÈyabalaÑ.
©ÈÓabalaÑ pana pÈÄiyaÑ Ègatameva. TatrÈyaÑ pÈÄi1–
“Dasa kho panimÈni sÈriputta tathÈgatassa tathÈgatabalÈni, yehi

balehi samannÈgato tathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊha
nÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. KatamÈni dasa? Idha sÈriputta
tathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,
yampi sÈriputta tathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈ
bh|taÑ pajÈnÈti. Idampi sÈriputta tathÈgatassa tathÈgatabalaÑ hoti, yaÑ
balaÑ Ègamma tathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu
sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (1)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ

kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso vipÈkaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti
-pa-. (2)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato sabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ

yathÈbh|taÑ pajÈnÈti -pa-. (3)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato anekadhÈtuÑ nÈnÈdhÈtuÑ lokaÑ

Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ

Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ

indriyaparopariyattaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti -pa-. (6)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato jhÈnavimokkhasamÈdhi

samÈpattÊnaÑ saÑkilesaÑ vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti
-pa-. (7)
______________________________________________________________
1. Ma 1. 99; AÑ 3. 283 piÔÔhesu.
220 VinayapiÔaka
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ

anussarati. SeyyathidaÑ? Ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo -pa-. Iti sÈkÈraÑ
sa-uddesaÑ anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ anussarati -pa-. (8)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato dibbena cakkhunÈ visuddhena

atikkantamÈnusakena satte passati cavamÈne upapajjamÈne hÊne pahÊÓe
suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈti -pa-.
(9)
Puna caparaÑ sÈriputta tathÈgato ÈsavÈnaÑ khayÈ anÈsavaÑ

cetovimuttiÑ paÒÒÈvimuttiÑ diÔÔheva dhamme sayaÑ abhiÒÒÈ
sacchikatvÈ upasampajja viharati -pa-. Idampi sÈriputta tathÈgatassa
tathÈgatabalaÑ hoti, yaÑ balaÑ Ègamma tathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ
paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. ImÈni
kho sÈriputta dasa tathÈgatassa tathÈgatabalÈnÊ”ti. (10)
Tattha1 ÔhÈnaÒca ÔhÈnatoti kÈraÓaÒca kÈraÓato. “Ye ye dhammÈ yesaÑ

yesaÑ dhammÈnaÑ het| paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ ÔhÈnaÑ. Ye ye
dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ na het| na paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ
aÔÔhÈnan”ti pajÈnanto ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti. YampÊti yena ÒÈÓena.
KammasamÈdÈnÈnanti samÈdiyitvÈ katÈnaÑ kusalÈkusalakammÈnaÑ,

kammameva vÈ kammasamÈdÈnaÑ. ®hÈnaso hetusoti paccayato ceva hetuto
ca. Tattha gati-upadhikÈlapayogÈ vipÈkassa ÔhÈnaÑ, kammaÑ hetu.
SabbatthagÈmininti sabbagatigÈminiÒca agatigÈminiÒca. PaÔipadanti

maggaÑ. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti bah|supi manussesu ekameva pÈÓaÑ
ghÈtentesu kÈmaÑ sabbesampi cetanÈ tassevekassa jÊvitindriyÈrammaÓÈ,
taÑ pana kammaÑ tesaÑ nÈnÈkÈraÑ. Tesu hi eko Èdarena chandajÈto
karoti, eko “ehi tvampi karohÊ”ti parehi nippÊÄito karoti, eko
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 1. 334; AÑ-®Ôha 3. 295; Abhi-®Ôha 2. 283 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
samÈnacchando viya hutvÈ appaÔibÈhiyamÈno vicarati, tasmÈ tesu eko

teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchÈnayoniyaÑ, eko pettivisaye.
TaÑ tathÈgato Èy|hanakkhaÓeyeva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa niraye
nibbattissati, esa tiracchÈnayoniyaÑ, esa pettivisaye”ti jÈnÈti. Niraye
nibbattamÈnampi “esa mahÈniraye nibbattissati, esa ussadaniraye”ti jÈnÈti.
TiracchÈnayoniyaÑ nibbattamÈnampi “esa apÈdako bhavissati, esa
dvipÈdako, esa catuppÈdo, esa bahuppÈdo”ti jÈnÈti. Pettivisaye
nibbattamÈnampi “esa nijjhÈmataÓhiko bhavissati, esa khuppipÈsiko, esa
paradatt|pajÊvÊ”ti jÈnÈti. Tesu ca kammesu “idaÑ kammaÑ paÔisandhiÑ
ÈkaÉÉhissati, etaÑ aÒÒena dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkaÑ
bhavissatÊ”ti jÈnÈti.
TathÈ sakalagÈmavÈsikesu ekato piÓÉapÈtaÑ dadamÈnesu kÈmaÑ
sabbesampi cetanÈ piÓÉapÈtÈrammaÓÈva, taÑ pana kammaÑ tesaÑ
nÈnÈkÈraÑ. Tesu hi eko Èdarena karotÊti sabbaÑ purimasadisaÑ. TasmÈ
tesu ca keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. TaÑ tathÈgato
Èy|hanakkhaÓeyeva jÈnÈti. “IminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa manussaloke
nibbattissati, esa devaloke, tatthÈpi esa khattiyakule, esa brÈhmaÓakule, esa
vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattÊsu, esa nimmÈnaratÊsu,
esa tusitesu, esa yÈmesu, esa tÈvatiÑsesu, esa cÈtumahÈrÈjikesu, esa
bhummadeves|”ti-ÈdinÈ tattha tattha hÊnapaÓÊtasuvaÓÓadubbaÓÓa-
appaparivÈramahÈparivÈratÈdibhedaÑ taÑ taÑ visesaÑ Èy|hanakkhaÓeyeva
jÈnÈti.
TathÈ vipassanaÑ paÔÔhapentesuyeva “iminÈ nÊharena esa kiÒci
sallakkhetuÑ na sakkhissati, esa mahÈbh|tamattameva vavatthapessati, esa
r|papariggahe eva Ôhassati, esa ar|papariggaheyeva, esa
nÈmar|papariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa
lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈyameva, esa paÔhamaphaleyeva, esa
dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti jÈnÈti.
KasiÓaparikammaÑ karontesupi “imassa parikammamattameva bhavissati,
esa nimittaÑ uppÈdessati, esa appanaÑ eva pÈpuÓissati, esa jhÈnaÑ
pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔhapetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊ”ti jÈnÈti.
222 VinayapiÔaka
AnekadhÈtunti cakkhudhÈtu-ÈdÊhi, kÈmadhÈtu-ÈdÊhi vÈ dhÈt|hi

bahudhÈtuÑ. NÈnÈdhÈtunti tÈsaÑyeva dhÈt|naÑ vilakkhaÓattÈ
nÈnappakÈradhÈtuÑ. Lokanti khandhÈyatanadhÈtulokaÑ. YathÈbh|taÑ
pajÈnÈtÊti tÈsaÑ dhÈt|naÑ aviparÊtato sabhÈvaÑ paÔivijjhati.
NÈnÈdhimuttikatanti hÊnÈdÊhi adhimuttÊhi nÈnÈdhimuttikabhÈvaÑ.
ParasattÈnanti padhÈnasattÈnaÑ. ParapuggalÈnanti tato paresaÑ
hÊnasattÈnaÑ. Ekatthameva vÈ etaÑ padadvayaÑ, veneyyavasena pana
dvedhÈ vuttaÑ. Indriyaparo pariyattanti saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ
parabhÈvaÒca aparabhÈvaÒca, vuddhiÒca hÈniÒcÈti attho.
JhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnanti paÔhamÈdÊnaÑ catunnaÑ
jhÈnÈnaÑ, “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnaÑ aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ,
savitakkasavicÈrÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ samÈdhÊnaÑ, paÔhamajjhÈnasamÈpatti-
ÈdÊnaÒca navannaÑ anupubbasamÈpattÊnaÑ. SaÑkilesanti
hÈnabhÈgiyadhammaÑ. VodÈnanti visesabhÈgiyadhammaÑ. VuÔÔhÈnanti
“vodÈnampi vuÔÔhÈnaÑ, tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi
vuÔÔhÈnan”ti1 evaÑ vuttaÑ paguÓajjhÈnaÒceva bhava~gaphalasamÈpattiyo
ca. HeÔÔhimaÑ heÔÔhimaÒhi paguÓajjhÈnaÑ uparimassa uparimassa
padaÔÔhÈnaÑ hoti, tasmÈ “vodÈnampi vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. Bhava~gena
sabbajhÈnehi vuÔÔhÈnaÑ hoti, phalasamÈpattiyÈ nirodhasamÈpattito
vuÔÔhÈnaÑ hoti. TametaÑ sandhÈya “tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi
vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. SabbaÒÈÓÈnaÒca vitthÈrakathÈya vinicchayo
sammohavinodaniyaÑ vibha~gaÔÔhakathÈyaÑ2 vutto. PubbenivÈsÈnussati
dibbacakkhu-ÈsavakkhayaÒÈÓakathÈ pana veraÒjakaÓÉe3 vitthÈritÈyeva.
ImÈni kho sÈriputtÈti yÈni pubbe “dasa kho panimÈni sÈriputta
tathÈgatassa tathÈgatabalÈnÊ”ti avocaÑ, imÈni tÈnÊti appannaÑ karoti. Tattha
paravÈdikathÈ hoti “dasabalaÒÈÓaÑ nÈma pÈÔiyekkaÑ natthi,
sabbaÒÒutaÒÒÈÓassevÈyaÑ pabhedo”ti, taÑ na tathÈ daÔÔhabbaÑ. AÒÒameva
hi dasabalaÒÈÓaÑ, aÒÒaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. Dasabala ÒÈÓaÑ
sakasakakiccameva jÈnÈti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ tampi tato avasesampi
pajÈnÈti. DasabalaÒÈÓesu hi paÔhamaÑ kÈraÓÈkÈraÓameva jÈnÈti, dutiyaÑ
kammantaravipÈkantarameva, tatiyaÑ kammaparicchedameva, catutthaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 357 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 382 piÔÔhe. 3. Vi 1. 5 piÔÔhe.
dhÈtunÈnattakÈraÓameva, paÒcamaÑ sattÈnaÑ ajjhÈsayÈdhimuttimeva,

chaÔÔhaÑ indriyÈnaÑ tikkhamudubhÈvameva, sattamaÑ jhÈnÈdÊhi saddhiÑ
tesaÑ saÑkilesÈdi meva, aÔÔhamaÑ pubbenivutthakkhandhasantatimeva,
navamaÑ sattÈnaÑ cutipaÔisandhimeva, dasamaÑ saccaparicchedameva.
SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana etehi jÈnitabbaÒca tato uttariÒca pajÈnÈti, etesaÑ
pana kiccaÑ na sabbaÑ karoti. TaÒhi jhÈnaÑ hutvÈ appetuÑ na sakkoti,
iddhi hutvÈ vikubbituÑ na sakkoti, maggo hutvÈ kilese khepetuÑ na
sakkoti. Iti yathÈvuttakÈyabalena ceva ÒÈÓabalena ca samannÈgatattÈ
bhagavÈ “dasabalo”ti vuccati.
Dasahi asekkhehi a~gehi upetoti “asekkhÈ sammÈdiÔÔhi, asekkho
sammÈsa~kappo, asekkhÈ sammÈvÈcÈ, asekkho sammÈkammanto, asekkho
sammÈ-ÈjÊvo, asekkho sammÈvÈyÈmo, asekkhÈ sammÈsati, asekkho
sammÈsamÈdhi, asekkhaÑ sammaÒÈÓaÑ, asekkhÈ sammÈvimuttÊ”ti1 evaÑ
vuttehi dasahi asekkhadhammehi samannÈgato. AsekkhÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo
ca sabbe phalasampayuttadhammÈ eva. Ettha ca sammÈdiÔÔhi sammÈÒÈÓanti
dvÊsu ÔhÈnesu paÒÒÈva kathitÈ “sammÈ dassanaÔÔhena sammÈdiÔÔhi, sammÈ
pajÈnanaÔÔhena sammÈÒÈÓan”ti. Atthi hi dassanajÈnanÈnaÑ visaye pavatti-
ÈkÈraviseso. SammÈvimuttÊti iminÈ pana padena vuttÈvasesÈ
phalasamÈpattisahagatadhammÈ sa~gahitÈti veditabbÈ.
AriyaphalasampayuttadhammÈpi hi sabbaso paÔipakkhato vimuttataÑ
upÈdÈya vimuttÊti vattabbataÑ labhanti.
59. Vacanasaddena appasaddanti ÈrÈmupacÈrena gacchato

addhikajanassapi vacanasaddena appasaddaÑ. NagaranigghosasaddenÈti
avibhÈvitatthena2 nagare manussÈnaÑ nigghosasaddena. Manussehi
samÈgamma ekajjhaÑ pavattitasaddo hi nigghoso. AnusaÒcaraÓajanassÈti
antosaÒcÈrino janassa. ManussÈnaÑ rahassakiriyaÔÔhÈniyanti manussÈnaÑ
rahassakaraÓassa yuttaÑ anucchavikaÑ. VivekÈnur|panti ekÊbhÈvassa
anur|paÑ. Sesamettha uttÈnameva.
BimbisÈrasamÈgamakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 225, 260 piÔÔhesu.
2. ŒvibhÈvatthena (SyÈ), avikappatthena (Ka) DÊ-®Ôha 3. 17; Ma-®Ôha 3. 241 piÔÔhesu
pana passitabbaÑ.
224 VinayapiÔaka
SÈriputtamoggallÈnapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
60. IdÈni “tena kho pana samayena saÒcayo paribbÈjako”ti-ÈdÊsu
apubbapadavaÓÓanaÑ dassento “sÈriputtamoggallÈnÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha
sÈrÊbrÈhmaÓiyÈ putto sÈriputto, moggallÊbrÈhmaÓiyÈ putto moggallÈno.
AmhÈkaÑ kira1 bhagavato nibbattito puretarameva sÈriputto
rÈjagahanagarassa avid|re upatissagÈme sÈrÊbrÈhmaÓiyÈ nÈma kucchiyaÑ
paÔisandhiÑ gaÓhi. TaÑdivasamevassa sahÈyopi rÈjagahasseva avid|re
kolitagÈme moggallÊbrÈhmaÓiyÈ kucchiyaÑ paÔisandhiÑ gaÓhi. TÈni kira
dvepi kulÈni yÈva sattamÈ kulaparivaÔÔÈ ÈbaddhapaÔibaddhasahÈyÈneva2.
TesaÑ dvinnaÑ ekadivasameva gabbhaparihÈraÑ adaÑsu.
DasamÈsaccayena jÈtÈnampi tesaÑ chasaÔÔhi dhÈtiyo upanayiÑsu.
NÈmaggahaÓadivase sÈrÊbrÈhmaÓiyÈ puttassa upatissagÈme jeÔÔhakulassa
puttattÈ “upatisso”ti nÈmaÑ akaÑsu, itarassa kolitagÈme jeÔÔhakulassa
puttattÈ “kolito”ti nÈmaÑ akaÑsu. Tena vuttaÑ “gihikÈle upatisso kolitoti
evaÑ paÒÒÈyamÈnanÈmÈ”ti.
AÉÉhateyyasatamÈÓavakaparivÈrÈti ettha
paÒcapaÒcasatamÈÓavakaparivÈrÈtipi vadanti. VuttaÒhetaÑ
a~guttaranikÈyaÔÔhakathÈyaÑ3–
“UpatissamÈÓavakassa kÊÄanatthÈya nadiÑ vÈ uyyÈnaÑ vÈ
gamanakÈle paÒca suvaÓÓasivikÈsatÈni parivÈrÈni honti,
kolitamÈÓavakassa paÒca ÈjaÒÒarathasatÈni. Dvepi janÈ paÒca
paÒcamÈÓavakasataparivÈrÈ hontÊ”ti.
RÈjagahe ca anusaÑvaccharaÑ giraggasamajjaÑ nÈma hoti. TesaÑ
dvinnampi ekaÔÔhÈneyeva maÒcakaÑ bandhanti. Dvepi ekatova nisÊditvÈ
samajjaÑ passitvÈ hasitabbaÔÔhÈne hasanti, saÑvegaÔÔhÈne saÑvijjanti,
dÈyaÑ dÈtuÑ yuttaÔÔhÈne dÈyaÑ denti. TesaÑ iminÈva niyÈmena
ekadivasaÑ samajjaÑ passantÈnaÑ paripÈkagatattÈ ÒÈÓassa purimadivasesu
viya hasitabbaÔÔhÈne hÈso vÈ saÑvegaÔÔhÈne saÑvijjanaÑ vÈ dÈyaÑ dÈtuÑ
yuttaÔÔhÈne dÈyadÈnaÑ vÈ nÈhosi.
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 121; Dhammapada-®Ôha 1. 56 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
2. AkhaÓÉapaÔibaddhasahÈyÈneva (SyÈ) 3. AÑ-®Ôha 1. 122 piÔÔhe.
Dvepi pana janÈ evaÑ cintayiÑsu “kiÑ ettha oloketabbaÑ atthi, sabbepime
appatte vassasate apaÓÓattikabhÈvaÑ gamissanti, amhehi pana ekaÑ
mokkhadhammaÑ gavesituÑ vaÔÔatÊ”ti ÈrammaÓaÑ gahetvÈ nisÊdiÑsu. Tato
kolito upatissaÑ Èha “samma upatissa na tvaÑ aÒÒadivasesu viya
haÔÔhapahaÔÔho, anattamanadhÈtukosi, kiÑ te sallakkhitan”ti. “Samma kolita
etesaÑ olokane sÈro natthi, niratthakametaÑ, attano mokkhadhammaÑ
gavesituÑ vaÔÔatÊ”ti idaÑ cintayanto nisinnomhÊti. TvaÑ pana kasmÈ
anattamanoti. Sopi tatheva Èha. Athassa attanÈ saddhiÑ ekajjhÈsayataÑ
ÒatvÈ upatisso evamÈha “amhÈkaÑ ubhinnaÑ sucintitaÑ, mokkhadhammaÑ
pana gavesantehi ekÈ pabbajjÈ laddhuÑ vaÔÔati, kassa santike pabbajÈmÈ”ti.
Tena kho pana samayena saÒcayo paribbÈjako rÈjagahe paÔivasati
mahatiyÈ paribbÈjakaparisÈya saddhiÑ. Te “tassa santike pabbajissÈmÈ”ti
paÒcahi mÈÓavakasatehi saddhiÑ saÒcayassa santike pabbajiÑsu. TesaÑ
pabbajitakÈlato paÔÔhÈya saÒcayo atirekalÈbhaggayasaggappatto ahosi. Te
katipÈheneva sabbaÑ saÒcayassa samayaÑ parimadditvÈ “Ècariya
tumhÈkaÑ jÈnanasamayo ettakova, udÈhu uttaripi atthÊ”ti pucchiÑsu.
SaÒcayo “ettakova, sabbaÑ tumhehi ÒÈtan”ti Èha. Tassa kathaÑ sutvÈ
cintayiÑsu “evaÑ sati imassa santike brahmacariyavÈso niratthako, mayaÑ
mokkhadhammaÑ gavesituÑ nikkhantÈ, so imassa santike uppÈdetuÑ na
sakkÈ, mahÈ kho pana jambudÊpo, gÈmanigamarÈjadhÈniyo carantÈ avassaÑ
mokkhadhammadesakaÑ ÈcariyaÑ labhissÈmÈ”ti. Te tato paÔÔhÈya “yattha
yattha paÓÉitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ atthÊ”ti suÓanti, tattha tattha gantvÈ
paÒhasÈkacchaÑ karonti, tehi puÔÔhaÑ paÒhaÑ aÒÒo kathetuÑ samattho
nÈma natthi, te pana tesaÑ paÒhaÑ vissajjenti. EvaÑ sakalajambudÊpaÑ
pariggaÓhitvÈ nivattitvÈ sakaÔÔhÈnameva ÈgantvÈ “samma kolita yo
paÔhamaÑ amataÑ adhigacchati, so Èrocet|”ti katikaÑ akaÑsu. Imameva
vatthuÑ sa~khipitvÈ dassento “tatra nesaÑ mahÈjanaÑ disvÈ -pa- katikaÑ
akaÑs|”ti Èha.
Tattha channaparibbÈjakassÈti setapaÔadharassa paribbÈjakassa. Tena
nÈyaÑ naggaparibbÈjakoti dasseti. PÈsÈdikena abhikkantenÈti-ÈdÊsu
pÈsÈdikenÈti pasÈdÈvahena sÈruppena samaÓÈnucchavikena.
226 VinayapiÔaka
AbhikkantenÈti gamanena. PaÔikkantenÈti nivattanena. ŒlokitenÈti purato

dassanena. VilokitenÈti ito cito dassanena. SamiÒjitenÈti pabbasa~kocanena.
PasÈritenÈti tesaÑyeva pasÈraÓena. Sabbattha itthambh|talakkhaÓe1
karaÓavacanaÑ, tasmÈ satisampajaÒÒakehi abhisa~khatattÈ pÈsÈdika-
abhikkantapaÔikkanta-Èlokita vilokitasamiÒjitapasÈrito hutvÈti vuttaÑ hoti.
Okkhittacakkh|ti heÔÔhÈkhittacakkhu. IriyÈpatha sampannoti tÈya pÈsÈdika-
abhikkantÈditÈya sampanna-iriyÈpatho. Atthikehi upaÒÒÈtanti “maraÓe sati
amatenapi bhavitabban”ti evaÑ anumÈnaÒÈÓena “atthÊ”ti upagataÑ
nibbÈnaÑ nÈma, taÑ magganto pariyesanto yann|nÈhaÑ imaÑ bhikkhuÑ
piÔÔhito piÔÔhito anubandheyyanti sambandho. SudinnakaÓÉe vuttappakÈranti
“dÈnapatÊnaÑ gharesu sÈlÈ honti, ÈsanÈni cettha paÒÒattÈni honti,
upaÔÔhÈpitaÑ udakakaÒjiyaÑ, tattha pabbajitÈ piÓÉÈya caritvÈ nisÊditvÈ
bhuÒjanti. Sace icchanti, dÈnapatÊnampi santakaÑ gaÓhanti, tasmÈ tampi
aÒÒatarassa kulassa ÊdisÈya sÈlÈya aÒÒataraÑ kuÔÔam|lanti veditabban”ti2
evaÑ vuttappakÈraÑ.
AppaÑ vÈ bahuÑ vÈ bhÈsass|ti paribbÈjako “ahaÑ upatisso nÈma,

tvaÑ yathÈsattiyÈ appaÑ vÈ bahuÑ vÈ pÈvada, etaÑ nayasatena
nayasahassena paÔivijjhituÑ mayhaÑ bhÈro”ti cintetvÈ evamÈha. Nirodho ca
nirodhupÈyo ca ekadesasar|pekasesanayena “nirodho”ti vuttoti dassento
“atha vÈ”ti-ÈdimÈha. PaÔipÈdentoti nigamento. ImaÑ dhammapariyÈyaÑ
sutvÈ virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdÊti ettha paribbÈjako
paÔhamapadadvayameva sutvÈ sahassanayasampanne sotÈpattiphale
patiÔÔhahi. ItarapadadvayaÑ sotÈpannakÈle niÔÔhÈsÊti veditabbaÑ.
Bahukehi kappanahutehÊti ettha dasa dasakÈni sataÑ, dasa satÈni

sahassaÑ, sahassÈnaÑ sataÑ satasahassaÑ, satasahassÈnaÑ sataÑ koÔi,
koÔisatasahassÈnaÑ sataÑ pakoÔi, pakoÔisatasahassÈnaÑ sataÑ koÔipakoÔi,
koÔipakoÔisatasahassÈnaÑ sataÑ ekanahutanti veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Itthambh|tÈkhyÈnatthe (SyÈ) 2. Vi-®Ôha 1. 174 piÔÔhe.
61. Atha kho sÈriputto paribbÈjako yena moggallÈno paribbÈjako

tenupasa~kamÊti1 sotÈpanno hutvÈ uparivisese appavattante “bhavissati ettha
kÈraÓan”ti sallakkhetvÈ theraÑ Èha “bhante mÈ upari dhammadesanaÑ
vaÉÉhayittha, ettakameva hotu, kahaÑ amhÈkaÑ satthÈ vasatÊ”ti. VeÄuvane
paribbÈjakÈti. “Bhante tumhe purato yÈtha, mayhaÑ eko sahÈyako atthi,
amhehi ca aÒÒamaÒÒaÑ katikÈ katÈ ‘yo paÔhamaÑ amataÑ adhigacchati, so
Èrocet|”ti, ahaÑ taÑ paÔiÒÒaÑ mocetvÈ sahÈyakaÑ gahetvÈ tumhÈkaÑ
gatamaggeneva satthu santikaÑ ÈgamissÈmÊ”ti paÒcapatiÔÔhitena therassa
pÈdesu nipatitvÈ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ theraÑ uyyojetvÈ
paribbÈjakÈrÈmÈbhimukho agamÈsi.
62. SÈriputtaÑ paribbÈjakaÑ etadavocÈti “ajja mayhaÑ sahÈyassa

mukhavaÓÓo na aÒÒadivasesu viya, addhÈ anena amataÑ adhigataÑ
bhavissatÊ”ti amatÈdhigamaÑ pucchanto etadavoca. Sopissa “ÈmÈvuso
amataÑ adhigatan”ti paÔijÈnitvÈ sabbaÑ pavattiÑ ÈrocetvÈ tameva gÈthaÑ
abhÈsi. GÈthÈpariyosÈne moggallÈno paribbÈjako sotÈpattiphale patiÔÔhahi.
Tena vuttaÑ “atha kho moggallÈnassa paribbÈjakassa -pa-
dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti. GacchÈma mayaÑ Èvuso bhagavato santiketi
“kahaÑ samma satthÈ vasatÊ”ti pucchitvÈ “veÄuvane kira samma, evaÑ no
Ècariyena assajittherena kathitan”ti vutte evamÈha.
SÈriputtatthero ca nÈmesa sadÈpi Ècariyap|jakova, tasmÈ sahÈyaÑ
moggallÈnaÑ paribbÈjakaÑ evamÈha “amhehi adhigataÑ amataÑ amhÈkaÑ
Ècariyassa saÒcayaparibbÈjakassapi kathessÈma, bujjhamÈno paÔivijjhissati,
appaÔivijjhanto amhÈkaÑ saddahitvÈ satthu santikaÑ gamissati, buddhÈnaÑ
desanaÑ sutvÈ maggaphalappaÔivedhaÑ karissÈtÊ”ti. Tato dvepi janÈ
saÒcayassa santikaÑ agamaÑsu. Tena vuttaÑ “atha kho
sÈriputtamoggallÈnÈ yena saÒcayo paribbÈjako tenupasa~kamiÑs|”ti.
Upasa~kamitvÈ ca “Ècariya tvaÑ kiÑ karosi, loke
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 124; Dhammapada-®Ôha 1. 59 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
228 VinayapiÔaka
buddho uppanno, svÈkkhÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho, ÈyÈma

dasabalaÑ passissÈmÈ”ti. So “kiÑ vadatha tÈtÈ”ti tepi vÈretvÈ
lÈbhaggayasaggappavattimeva nesaÑ dÊpeti. Te “amhÈkaÑ evar|po
antevÈsikavÈso niccameva hotu, tumhÈkaÑ pana gamanaÑ vÈ agamanaÑ vÈ
jÈnÈthÈ”ti ÈhaÑsu. SaÒcayo “ime ettakaÑ jÈnantÈ mama vacanaÑ na
karissantÊ”ti ÒatvÈ “gacchatha tumhe tÈtÈ, ahaÑ mahallakakÈle
antevÈsikavÈsaÑ vasituÑ na sakkomÊ”ti Èha. Te anekehipi kÈraÓasatehi taÑ
bodhetuÑ asakkontÈ attano ovÈde vattamÈnaÑ janaÑ ÈdÈya veÄuvanaÑ
agamaÑsu. PaÒcasu antevÈsikasatesu aÉÉhateyya satÈ nivattiÑsu,
aÉÉhateyyasatÈ tehi saddhiÑ agamaÑsu. Tena vuttaÑ “atha kho
sÈriputtamoggallÈnÈ tÈni aÉÉhateyyÈni paribbÈjakasatÈni ÈdÈya yena
veÄuvanaÑ tenupasa~kamiÑs|”ti.
Vimutteti yathÈvuttalakkhaÓe nibbÈne tadÈrammaÓÈya phalavimuttiyÈ
adhimutte ne sÈriputtamoggallÈne byÈkÈsÊti sambandho.
EvaÑ byÈkaritvÈ ca satthÈ catuparisamajjhe dhammaÑ desento nesaÑ
parisÈya cariyavasena dhammadesanaÑ vaÉÉhesi, ÔhapetvÈ dve aggasÈvake
sabbepi aÉÉhateyyasatÈ paribbÈjakÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. SatthÈ “etha
bhikkhavo”ti hatthaÑ pasÈresi, sabbesaÑ kesamassu antaradhÈyi,
iddhimayapattacÊvaraÑ kÈyapaÔibaddhaÑ ahosi. AggasÈvakÈnampi
iddhimayapattacÊvaraÑ ÈgataÑ, uparimaggattayakiccaÑ pana na niÔÔhÈti.
KasmÈ? SÈvakapÈramÊÒÈÓassa mahantatÈya. AthÈyasmÈ mahÈmoggallÈno
pabbajitadivasato sattame divase magadharaÔÔhe kallavÈÄagÈmakaÑ
upanissÈya samaÓadhammaÑ karonto thinamiddhaÑ okkamanto satthÈrÈ
saÑvejito thinamiddhaÑ vinodetvÈ tathÈgatena dinnaÑ dhÈtukammaÔÔhÈnaÑ
suÓantova uparimaggattayakiccaÑ niÔÔhÈpetvÈ sÈvakapÈramÊÒÈÓassa
matthakaÑ patto. SÈriputtattheropi pabbajitadivasato addhamÈsaÑ
atikkamitvÈ satthÈrÈ saddhiÑ tameva rÈjagahaÑ upanissÈya s|karakhata
leÓe viharanto attano bhÈgineyyassa dÊghanakhaparibbÈjakassa
vedanÈpariggahasuttante desiyamÈne suttÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ parassa
vaÉÉhitabhattaÑ bhuÒjanto viya sÈvakapÈramÊÒÈÓassa matthakaÑ patto.
TenevÈha “mahÈmoggallÈnatthero sattahi divasehi arahatte patiÔÔhito,
sÈriputtatthero addhamÈsenÈ”ti.
Yadipi mahÈmoggallÈnatthero na cirasseva arahattaÑ patto,

dhammasenÈpati tato cirena, evaÑ santepi sÈriputtattherova mahÈpaÒÒataro.
MahÈmoggallÈnatthero hi sÈvakÈnaÑ sammasanacÈraÑ yaÔÔhikoÔiyÈ
uppÊÄento viya ekadesameva sammasanto satta divase vÈyamitvÈ arahattaÑ
patto. SÈriputtatthero ÔhapetvÈ buddhÈnaÑ paccekabuddhÈnaÒca
sammasanacÈraÑ sÈvakÈnaÑ sammasanacÈraÑ nippadesaÑ sammasi, evaÑ
sammasanto addhamÈsaÑ vÈyami. UkkaÑsagatassa sÈvakÈnaÑ
sammasanacÈrassa nippadesena pavattiyamÈnattÈ sÈvakapÈramÊÒÈÓassa ca
tathÈ paripÈcetabbattÈ. YathÈ hi puriso “veÓuyaÔÔhiÑ gaÓhissÈmÊ”ti
mahÈjaÔaÑ veÓuÑ disvÈ “jaÔaÑ chindantassa papaÒco bhavissatÊ”ti antarena
hatthaÑ pavesetvÈ sampattameva yaÔÔhiÑ m|le ca agge ca chinditvÈ ÈdÈya
pakkameyya, so kiÒcÈpi paÔhamataraÑ gacchati, yaÔÔhiÑ pana sÈraÑ vÈ
ujuÑ vÈ na labhati. Aparo tathÈr|pameva veÓuÑ disvÈ sace
sampattayaÔÔhiÑ gaÓhissÈmi, sÈraÑ vÈ ujuÑ vÈ na labhissÈmÊti kacchaÑ
bandhitvÈ mahantena satthena veÓujaÔaÑ chinditvÈ sÈrÈ ceva uj| ca yaÔÔhiyo
uccinitvÈ ÈdÈya pakkameyya, ayaÑ kiÒcÈpi pacchÈ gacchati, yaÔÔhiyo pana
sÈrÈ ceva uj| ca labhati, evaÑsampadamidaÑ imesaÑ dvinnaÑ therÈnaÑ
padhÈnaÑ.
SammasanacÈro ca nÈmettha vipassanÈbh|mi veditabbÈ sammasanaÑ
carati etthÈti sammasanacÈroti katvÈ. Tattha buddhÈnaÑ sammasanacÈro
dasasahassaloka dhÈtuyaÑ sattasantÈnagatÈ anindriyabaddhÈ ca sa~khÈrÈti
vadanti. KoÔisatasahassa cakkavÈÄes|ti apare. TathÈ hi attaniyavasena
paÔiccasamuppÈdanayaÑ otaritvÈ chattiÑsakoÔisatasahassa mukhena
buddhÈnaÑ mahÈvajiraÒÈÓaÑ pavattaÑ. PaccekabuddhÈnaÑ sasantÈnagatehi
saddhiÑ majjhimadesavÈsÊsattasantÈnagatÈ anindriyabaddhÈ ca sa~khÈrÈ
sammasanacÈroti vadanti. JambudÊpavÈsÊsantÈnagatÈti keci. SasantÈnagate
sabbadhamme parasantÈnagate ca santÈnavibhÈgaÑ akatvÈ
bahiddhÈbhÈvasÈmaÒÒato sammasanaÑ, ayaÑ sÈvakÈnaÑ sammasanacÈro.
MoggallÈnatthero pana bahiddhÈ dhammepi sasantÈnavibhÈgena keci keci
uddharitvÈ sammasi, taÒca kho ÒÈÓena phuÔÔhamattaÑ katvÈ. Tena vuttaÑ
“yaÔÔhikoÔiyÈ uppÊÄento viya ekadesameva sammasanto”ti. Tattha ÒÈÓena
nÈma yÈvatÈ neyyaÑ vattitabbaÑ, tÈvatÈ avattanato “yaÔÔhikoÔiyÈ
230 VinayapiÔaka
uppÊÄento viyÈ”ti vuttaÑ, anupadadhammavipassanÈya abhÈvato

“ekadesameva sammasanto”ti vuttaÑ. DhammasenÈpatinopi
yathÈvuttasÈvakÈnaÑ vipassanÈya bh|miyeva sammasanacÈro. Tattha pana
thero sÈtisayaÑ niravasesaÑ anupadaÒca sammÈ vipassi. Tena vuttaÑ
“sÈvakÈnaÑ sammasanacÈraÑ nippadesaÑ sammasÊ”ti.
Ettha ca sukkhavipassakÈ lokiyÈbhiÒÒappattÈ pakatisÈvakÈ mahÈsÈvakÈ
aggasÈvakÈ paccekabuddhÈ sammÈsambuddhÈti chasu janesu
sukkhavipassakÈnaÑ jhÈnÈbhiÒÒÈhi anadhigatapaÒÒÈnepuÒÒattÈ1 andhÈnaÑ
viya icchitapadesokkamanaÑ vipassanÈkÈle icchiticchitadhammabhÈvanÈ
natthi, te yathÈpariggahitadhammamatteyeva vipassanaÑ vaÉÉhenti.
LokiyÈbhiÒÒappattÈ pana pakatisÈvakÈ yena mukhena vipassanaÑ Èrabhanti,
tato aÒÒenapi vipassanaÑ vitthÈrikaÑ kÈtuÑ sakkonti vipulaÒÈÓattÈ.
MahÈsÈvakÈ abhinÊhÈrasampannattÈ tato sÈtisayaÑ vipassanaÑ vitthÈrikaÑ
kÈtuÑ sakkonti. AggasÈvakesu dutiyo abhinÊhÈrasampattiyÈ samÈdhÈnassa
sÈtisayattÈ vipassanaÑ tatopi vitthÈrikaÑ karoti. PaÔhamo pana tatopi
mahÈpaÒÒatÈya sÈvakehi asÈdhÈraÓaÑ katvÈ vipassanaÑ vitthÈrikaÑ karoti.
PaccekabuddhÈ tehipi mahÈbhinÊhÈratÈya attano abhinÊhÈrÈnur|paÑ tatopi
vitthÈrikaÑ vipassanaÑ karonti. BuddhÈnaÑ sammadeva
parip|ritapaÒÒÈpÈramÊpabhÈvitÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdhigamassa anur|pÈ yathÈ
nÈma katavÈlavedhaparicayena sarabha~gasadisena dhanuggahena khitto
saro antarÈ rukkhalatÈdÊsu asajjamÈno lakkheyeva patati, na sajjati na
virajjati, evaÑ antarÈ asajjamÈnÈ avirajjamÈnÈ vipassanÈ
sammasanÊyadhammesu yÈthÈvato nÈnÈnayehi pavattati, yaÑ
“mahÈvajiraÒÈÓan”ti vuccati.
Etesu ca sukkhavipassakÈnaÑ vipassanÈcÈro khajjotappabhÈsadiso,
abhiÒÒappattapakatisÈvakÈnaÑ dÊvappabhÈsadiso, mahÈsÈvakÈnaÑ
ukkÈppabhÈsadiso, aggasÈvakÈnaÑ osadhitÈrakappabhÈsadiso,
paccekabuddhÈnaÑ candappabhÈsadiso, sammÈsambuddhÈnaÑ
rasmisahassapaÔimaÓÉitasaradas|riyamaÓÉalasadiso hutvÈ upaÔÔhÈti. TathÈ
sukkhavipassakÈnaÑ vipassanÈcÈro
______________________________________________________________
1. AnadhigataÒÈÓe suÒÒattÈ (SyÈ)
andhÈnaÑ yaÔÔhikoÔiyÈ gamanasadiso, lokiyÈbhiÒÒappattapakatisÈvakÈnaÑ

daÓÉakasetugamanasadiso, mahÈsÈvakÈnaÑ ja~ghasetugamanasadiso,
aggasÈvakÈnaÑ sakaÔasetu gamanasadiso, paccekabuddhÈnaÑ
mahÈja~ghamaggagamanasadiso, sammÈsambu ddhÈnaÑ
mahÈsakaÔamaggagamanasadiso. TathÈ buddhÈnaÑ paccekabuddhÈnaÒca1
vipassanÈ cintÈmayaÒÈÓasaÑvaÉÉhitattÈ sayambh|ÒÈÓabh|tÈ, itaresaÑ
sutamayaÒÈÓa saÑvaÉÉhitattÈ paropadesasambh|tÈti veditabbÈ.
IdÈni ubhinnampi therÈnaÑ pubbayogaÑ dassetuÑ “atÊte kirÈ”ti-
ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ uttÈnatthameva.
63. Giribbajanagaranti samantÈ pabbataparikkhittaÑ vajasadisaÑ hutvÈ

tiÔÔhatÊti giribbajanti evaÑladdhanÈmaÑ rÈjagahanagaraÑ. Us|yanakiriyÈya
kammabhÈvaÑ sandhÈya “upayogatthe vÈ”ti vuttaÑ.
SÈriputtamoggallÈnapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UpajjhÈyavattakathÈvaÓÓanÈ
64. VajjÈvajjaÑ upanijjhÈyatÊti upajjhÈyo, natthi upajjhÈyo etesanti
anupajjhÈyakÈ. TenÈha “vajjÈvajjaÑ upanijjhÈyakena garunÈ virahitÈ”ti.
Tattha vajjÈvajjanti khuddakaÑ mahantaÒca vajjaÑ. Vuddhi-attho hi
ayamakÈro “phalÈphalan”ti-ÈdÊsu viya. UttiÔÔhapattanti ettha ucchiÔÔha-
saddasamÈnattho uttiÔÔha-saddo. TenevÈha “tasmiÑ hi manussÈ
ucchiÔÔhasaÒÒino, tasmÈ uttiÔÔhapattanti vuttan”ti. PiÓÉÈya caraÓakapattanti
iminÈ pana pattassa sar|padassanamukhena ucchiÔÔhakappanÈya kÈraÓaÑ
vibhÈvitaÑ. Tasminti tasmiÑ piÓÉÈya caraÓakapatte.
65. SagÈravÈ sappatissÈti ettha garubhÈvo gÈravaÑ, pÈsÈÓacchattaÑ

viya garukaraÓÊyatÈ. Saha gÈravenÈti sagÈravÈ. GarunÈ kismiÒci vutte
gÈravavasena patissavanaÑ patisso, patissavabh|taÑ taÑsabhÈgaÒca
yaÑkiÒci gÈravanti attho. Saha patissenÈti sappatissÈ, ovÈdaÑ
sampaÔicchantÈti
______________________________________________________________
1. TathÈ buddhÈnaÒca (Ka)
232 VinayapiÔaka
attho. PatissÊyatÊti vÈ patisso, garukÈtabbo. Tena saha patissenÈti sappatissÈ.

AÔÔhakathÈyaÑ pana byaÒjanavicÈraÑ akatvÈ atthamattameva dassetuÑ
“garukabhÈvaÒceva jeÔÔhakabhÈvaÒca upaÔÔhapetvÈ”ti vuttaÑ. SÈh|ti sÈdhu.
Lah|ti agaru, mama tuyhaÑ upajjhÈyabhÈve bhÈriyaÑ nÈma natthÊti attho.
OpÈyikanti upÈyapaÔisaÑyuttaÑ te upajjhÈyaggahaÓaÑ iminÈ upÈyena tvaÑ
me ito paÔÔhÈya bhÈro jÈtosÊti vuttaÑ hoti. Patir|panti anur|paÑ tava
upajjhÈyaggahaÓanti attho. PÈsÈdikenÈti pasÈdÈvahena kÈyavacÊpayogena.
SampÈdehÊti tividhasikkhaÑ nipphÈdehÊti attho. KÈyena vÈti
hatthamuddÈdiÑ dassento kÈyena vÈ viÒÒÈpeti. Gahito tayÈ -pa- viÒÒÈpetÊti
“sÈh|”ti-ÈdÊsu ekaÑ vadantoyeva imamatthaÑ viÒÒÈpetÊti vuccati. TenevÈha
“idameva hÊ”ti-Èdi. SÈdh|ti sampaÔicchanaÑ sandhÈyÈti upajjhÈyena
“sÈh|”ti vutte saddhivihÈrikassa “sÈdh|”ti sampaÔicchanavacanaÑ sandhÈya.
KasmÈ nappamÈÓanti Èha “ÈyÈcanadÈnamattena hÊ”ti-Èdi, saddhivihÈrikassa
“upajjhÈyo me bhante hotÊ”ti ÈyÈcanamattena, upajjhÈyassa ca “sÈh|”ti-
ÈdinÈ dÈnavacanamattenÈti attho. Na ettha sampaÔicchanaÑ a~ganti
saddhivihÈrikassa sampaÔicchanavacanaÑ ettha upajjhÈyaggahaÓe a~gaÑ na
hoti.
66. SammÈvattanÈti sammÈpavatti. AssÈti saddhivihÈrikassa.

TÈdisameva mukhadhovanodakaÑ dÈtabbanti utumhi sarÊrasabhÈve ca
ekÈkÈre tÈdisameva dÈtabbaÑ. Dve cÊvarÈnÊti pÈrupanaÑ sa~ghÈÔiÒca
sandhÈya vadati. Yadi evaÑ “sa~ghÈÔiyo”ti kasmÈ vuttanti Èha “sabbaÑ hi
cÊvaraÑ sa~ghaÔitattÈ sa~ghÈÔÊti vuccatÊti. PadavÊtihÈrehÊti ettha padaÑ
vÊtiharati etthÈti padavÊtihÈro, padavÊtiharaÓaÔÔhÈnaÑ d|tavilambitaÑ akatvÈ
samagamane dvinnaÑ padÈnaÑ antare muÔÔhiratanamattaÑ. PadÈnaÑ vÈ
vÊtiharaÓaÑ abhimukhaÑ haritvÈ nikkhepo padavÊtihÈroti evamettha attho
daÔÔhabbo. Ito paÔÔhÈyÈti “na upajjhÈyassa bhaÓamÈnassÈ”ti ettha
vuttana-kÈrato paÔÔhÈya. Sabbattha dukkaÔÈpatti veditabbÈti “Êdisesu
gilÈnopi na muccatÊ”ti dassanatthaÑ vuttaÑ. AÒÒampi hi yathÈvuttaÑ
upajjhÈyavattaÑ anÈdariyena akarontassa agilÈnassa vattabhede sabbattha
dukkaÔameva. Teneva vakkhati “agilÈnena hi saddhivihÈrikena
saÔÔhivassenapi sabbaÑ
upajjhÈyavattaÑ kÈtabbaÑ, anÈdarena akarontassa vattabhede dukkaÔaÑ.

Na-kÈrapaÔi saÑyuttesu pana padesu gilÈnassapi paÔikkhittakiriyaÑ
karontassa dukkaÔamevÈ”ti1. ŒpattiyÈ ÈsannavÈcanti Èpattijanakameva
vacanaÑ sandhÈya vadati. YÈya hi vÈcÈya ÈpattiÑ Èpajjati, sÈ vÈcÈ tassÈ
ÈpattiyÈ ÈsannÈti vuccati.
CÊvarena pattaÑ veÔhetvÈti ettha “uttarÈsa~gassa ekena kaÓÓena
veÔhetvÈ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. GÈmeti gÈmapariyÈpanne tÈdise kismiÒci
padese. Antaraghareti antogehe. PaÔikkamaneti ÈsanasÈlÈyaÑ. TikkhattuÑ
pÈnÊyena pucchitabboti sambandho, Èdimhi majjhe anteti evaÑ tikkhattuÑ
pucchitabboti attho. UpakaÔÔhoti Èsanno. DhotavÈlikÈyÈti nirajÈya
parisuddhavÈlikÈya. Sace pahotÊti vuttamevatthaÑ vibhÈveti “na kenaci
gelaÒÒena abhibh|to hotÊ”ti. PariveÓaÑ gantvÈti upajjhÈyassa pariveÓaÑ
gantvÈ.
UpajjhÈyavattakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
67. SaddhivihÈrikavattakathÈ uttÈnattÈyeva.
NasammÈvattanÈdikathÈvaÓÓanÈ
68. NasammÈvattanÈdikathÈyaÑ gehassitapemanti “pitÈ me ayan”ti
evaÑ uppannapemaÑ. UpajjhÈyamhi pitucittupaÔÔhÈnameva hi idha
gehassitapemaÑ nÈma. Na hi idaÑ akusalapakkhiyaÑ gehassitapemaÑ
sandhÈya vuttaÑ paÔividdhasaccÈnaÑ pahÊnÈnugedhÈnaÑ2 tadasambhavato,
na ca bhagavÈ bhikkh| saÑkilese niyojeti, gehassitapemasadisattÈ pana
pemamukhena mettÈsineho idha vuttoti veditabbaÑ. “Tesu eko
vattasampanno bhikkhu -pa- tesaÑ anÈpattÊ”ti vacanato sace eko
vattasampanno bhikkhu “bhante tumhe appossukkÈ hotha, ahaÑ tumhÈkaÑ
saddhivihÈrikaÑ antevÈsikaÑ vÈ gilÈnaÑ upaÔÔhahissÈmi, ovaditabbaÑ
ovadissÈmi, iti karaÓÊyesu ussukkaÑ ÈpajjissÈmÊ”ti vadati, te eva vÈ
saddhivihÈrikÈdayo “bhante tumhe kevalaÑ appossukkÈ hothÈ”ti vadanti,
vattaÑ vÈ na
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 3. 261 piÔÔhe. 2. PahÊnÈnurodhÈnaÑ (SyÈ)
234 VinayapiÔaka
sÈdiyanti, tato paÔÔhÈya ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ anÈpattÊti vadanti. Sesamettha

uttÈnameva.
Na sammÈvattanÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
RÈdhabrÈhmaÓavatthukathÈvaÓÓanÈ
69. RÈdhabrÈhmaÓavatthumhi kiso ahosÊti khÈdituÑ vÈ bhuÒjituÑ vÈ
asakkonto tanuko ahosi appamaÑsalohito. UppaÓÉuppaÓÉukajÈtoti
saÒjÈtuppaÓÉuppaÓÉukabhÈvo paÓÉupalÈsappaÔibhÈgo.
Dhamanisanthatagattoti pariyÈdinnamaÑsalohitattÈ sirÈjÈleneva
santharitagatto. AdhikÈranti adhikiriyaÑ, sakkÈranti vuttaÑ hoti. KataÑ
jÈnantÊti kataÒÒuno, kataÑ pÈkaÔaÑ katvÈ jÈnantÊti katavedino. KiÑ pana
thero bhagavatÈ bÈrÈÓasiyaÑ tÊhi saraÓagamanehi anuÒÒÈtaÑ pabbajjaÑ
upasampadaÒca na jÈnÈtÊti? No na jÈnÈti. Yadi evaÑ “kathÈhaÑ bhante taÑ
brÈhmaÓaÑ pabbÈjemi upasampÈdemÊ”ti kasmÈ ÈhÈti imaÑ anuyogaÑ
sandhÈyÈha “kiÒcÈpi ÈyasmÈ sÈriputto”ti-Èdi. ParimaÓÉalehÊti paripuÓÓehi.
AÒÒathÈ vÈ vattabbaÑ aÒÒathÈ vadatÊti “bhante”ti vattabbaÑ “bandhe”ti1
vadati.
71-73. SamanantarÈti anantaraÑ. PaÓÓattivÊtikkamaÑ karotÊti

sikkhÈpadavÊtikkamaÑ karoti. AttabhÈvapariharaÓatthaÑ nissÊyantÊti
nissayÈ, piÓÉiyÈlopabhojanÈdikÈ cattÈro paccayÈ. Tattha
piÓÉiyÈlopabhojananti ja~ghapiÓÉiyabalena caritvÈ ÈlopamattaÑ
laddhabhojanaÑ. AtirekalÈbhoti “piÓÉiyÈlopabhojanaÑ nissÈyÈ”ti evaÑ
vuttabhikkhÈhÈralÈbhato adhikalÈbho saÑghabhattÈdi. Tattha sakalassa
saÑghassa dÈtabbabhattaÑ saÑghabhattaÑ. Katipaye bhikkh| uddisitvÈ
dÈtabbabhattaÑ uddesabhattaÑ. NimantetvÈ dÈtabbabhattaÑ nimantanaÑ.
SalÈkaÑ gÈhÈpetvÈ dÈtabbabhattaÑ salÈkabhattaÑ. EkasmiÑ pakkhe
ekadivasaÑ dÈtabbabhattaÑ pakkhikaÑ. Uposathe dÈtabbabhattaÑ
uposathikaÑ. PÈÔipadadivase dÈtabbabhattaÑ pÈÔipadikaÑ. VitthÈrakathÈ
nesaÑ senÈsanakkhandhakavaÓÓanÈyaÑ Èvi bhavissati.
______________________________________________________________
1. Bhadanteti (SyÈ)
VihÈroti pÈkÈraparicchinno sakalo ÈvÈso. AÉÉhayogoti dÊghapÈsÈdo.

GaruÄasaÓÔhÈnapÈsÈdotipi vadanti. PÈsÈdoti caturassapÈsÈdo. Hammiyanti
muÓÉacchadanapÈsÈdo. Apare pana bhaÓanti “vihÈro nÈma
dÊghamukhapÈsÈdo, aÉÉhayogo ekapassacchadanakasenÈsanaÑ, tassa kira
ekapasse bhitti uccatarÈ hoti, itarapasse nÊcÈ, tena taÑ
ekapassacchadanakaÑ hoti, pÈsÈdo ÈyatacaturassapÈsÈdo, hammiyaÑ
muÓÉacchadanaÑ candika~gaÓayuttan”ti. GuhÈti pabbataguhÈ. P|timuttanti
yaÑ kiÒci muttaÑ. YathÈ suvaÓÓavaÓÓapi kÈyo “p|tikÈyo”ti vuccati, evaÑ
abhinavampi muttaÑ p|timuttameva. Sesamettha uttÈnatthameva.
RÈdhabrÈhmaÓavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
ŒcariyavattakathÈvaÓÓanÈ
75. Upasenavatthumhi ÈciÓÓanti caritaÑ vattaÑ anudhammatÈ. Kacci
bhikkhu khamanÊyanti bhikkhu kacci tuyhaÑ idaÑ catucakkaÑ navadvÈraÑ
sarÊrayantaÑ khamanÊyaÑ sakkÈ khamituÑ sahituÑ pariharituÑ, na kiÒci
dukkhaÑ uppÈdetÊti. Kacci yÈpanÊyanti kacci sabbakiccesu yÈpetuÑ sakkÈ,
na kiÒci antarÈyaÑ dassetÊti. JÈnantÈpi tathÈgatÈti evamÈdi yaÑ parato “kati
vassosi tvaÑ bhikkh|”ti-ÈdinÈ pucchi, tassa parihÈradassanatthaÑ vuttaÑ.
TatrÈyaÑ sa~khepattho–tathÈgatÈ nÈma jÈnantÈpi sace tÈdisaÑ
pucchÈkÈraÓaÑ hoti, pucchanti. Sace pana tÈdisaÑ pucchÈkÈraÓaÑ natthi,
jÈnantÈpi na pucchanti. YasmÈ pana buddhÈnaÑ ajÈnanaÑ nÈma natthi,
tasmÈ “ajÈnantÈpÊ”ti na vuttaÑ. KÈlaÑ piditvÈ pucchantÊti sace tassÈ
pucchÈya so kÈlo hoti, evaÑ taÑ kÈlaÑ viditvÈ pucchanti. Sace na hoti,
evampi kÈlaÑ viditvÈva na pucchanti. EvaÑ pucchantÈpi ca atthasaÑhitaÑ
tathÈgatÈ pucchanti, yaÑ atthanissitaÑ kÈraÓanissitaÑ, tadeva pucchanti, no
anatthasaÑhitaÑ. KasmÈ? YasmÈ anatthasaÑhite setughÈto tathÈgatÈnaÑ.
Setu vuccati maggo, maggeneva tÈdisassa vacanassa ghÈto samucchedoti
vuttaÑ hoti.
IdÈni atthasaÑhitanti ettha yaÑ atthanissitaÑ vacanaÑ tathÈgatÈ
pucchanti, taÑ dassento “dvÊhi ÈkÈrehÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈkÈrehÊti
236 VinayapiÔaka
kÈraÓehi. DhammaÑ vÈ desessamÈti aÔÔhuppattiyuttaÑ suttaÑ vÈ

pubbacaritakÈraÓayuttaÑ jÈtakaÑ vÈ kathayissÈma. SÈvakÈnaÑ vÈ
sikkhÈpadaÑ paÒÒapessÈmÈti sÈvakÈnaÑ vÈ tÈya pucchÈya vÊtikkamaÑ
pÈkaÔaÑ katvÈ garukaÑ vÈ lahukaÑ vÈ sikkhÈpadaÑ paÒÒapessÈma ÈÓaÑ
ÔhapessÈma. Atilahunti atisÊghaÑ.
76. AÒÒatitthiyavatthumhi aÒÒatitthiyapubboti pubbe aÒÒatitthiyo

bh|toti aÒÒatitthiyapubbo. Ettha1 ca titthaÑ jÈnitabbaÑ, titthakaro
jÈnitabbo, titthiyÈ jÈnitabbÈ, titthiyasÈvakÈ jÈnitabbÈ. Tattha titthaÑ nÈma
dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo. Ettha hi sattÈ taranti uppilavanti ummujjanimujjaÑ
karonti, tasmÈ “titthan”ti vuccanti. TÈsaÑ diÔÔhÊnaÑ uppÈdetÈ titthakaro
nÈma p|raÓakassapÈdiko. Tassa laddhiÑ gahetvÈ pabbajitÈ titthiyÈ nÈma. Te
hi titthe jÈtÈti titthiyÈ, yathÈvuttaÑ vÈ diÔÔhigatasa~khÈtaÑ titthaÑ etesaÑ
atthÊti titthikÈ, titthikÈ eva titthiyÈ. TesaÑ paccayadÈyakÈ titthiyasÈvakÈti
veditabbÈ. SahadhammikaÑ vuccamÈnoti sahadhammikena vuccamÈno,
karaÓatthe upayogavacanaÑ. PaÒcahi sahadhammikehi sikkhitabbattÈ, tesaÑ
vÈ santakattÈ “sahadhammikan”ti laddhanÈmena buddhapaÒÒattena
sikkhÈpadena vuccamÈnoti attho. Pas|roti tassa nÈmaÑ. ParibbÈjakoti
gihibandhanaÑ pahÈya pabbajjupagato.
TaÑyeva titthÈyatananti ettha dvÈsaÔÔhidiÔÔhisa~khÈtaÑ titthameva
Èyatananti titthÈyatanaÑ, titthaÑ vÈ etesaÑ atthÊti titthino, titthiyÈ, tesaÑ
Èyatanantipi titthÈyatanaÑ. Œyatananti ca “assÈnaÑ kambojo ÈyatanaÑ,
gunnaÑ dakkhiÓapatho Èyatanan”ti ettha saÒjÈtiÔÔhÈnaÑ ÈyatanaÑ nÈma.
“Manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ.
ChÈyaÑ chÈyatthino yanti, phalatthaÑ phalabhojino”ti2–
Ettha samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. “PaÒcimÈni bhikkhave vimuttÈyatanÈnÊ”ti3 ettha
kÈraÓaÑ, taÑ idha sabbampi labbhati. Sabbepi hi diÔÔhigatikÈ saÒjÈyamÈnÈ
imÈsuyeva dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhÊsu saÒjÈyanti, samosaramÈnÈpi etÈsuyeva
samosaranti sannipatanti, diÔÔhigatikabhÈve ca nesaÑ imÈyeva dvÈsaÔÔhi
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 2. 155 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. AÑ 2. 36 piÔÔhe. 3. AÑ 2. 17 piÔÔhe.
diÔÔhiyo kÈraÓaÑ, tasmÈ yathÈvuttaÑ titthameva saÒjÈti-ÈdinÈ atthena

Èyatananti titthÈyatanaÑ, tenevatthena titthÊnaÑ Èyatanantipi titthÈyatanaÑ.
Œyasmato nissÈya vacchÈmÊti ettha Èyasmatoti upayogatthe

sÈmivacanaÑ, ÈyasmantaÑ nissÈya vasissÈmÊti attho. Byatto -pa-
vuttalakkhaÓoyevÈti parisupaÔÔhÈpakabahussutaÑ sandhÈya vadati.
PaÒcahupÈli a~gehÊti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ parato Èvi bhavissati.
ŒcariyavattakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÓÈmanÈkhamÈpanÈkathÈvaÓÓanÈ
80. YaÑ pubbe lakkhaÓaÑ vuttanti sambandho, “teneva lakkhaÓena

nissayantevÈsikassa Èpatti veditabbÈ”ti potthakesu pÈÔho dissati, “na teneva
lakkhaÓena nissayantevÈsikassa Èpatti veditabbÈ”ti evaÑ panettha pÈÔho
veditabbo. SaddhivihÈrikassa vuttalakkhaÓena nissayantevÈsikassa Èpatti na
veditabbÈti evaÑ panettha atthopi veditabbo. AÒÒathÈ “nissayantevÈsikena
hi yÈva ÈcariyaÑ nissÈya vasati, tÈva sabbaÑ ÈcariyavattaÑ kÈtabban”ti
idaÑ virujjheyya. IdaÒhi vacanaÑ nissayantevÈsikassa amuttanissayasseva
vattaÑ akarontassa ÈpattÊti dÊpeti. TasmÈ saddhivihÈrikassa
yathÈvuttavattaÑ akarontassa nissayamuttakassa amuttakassapi Èpatti,
nissayantevÈsikassa pana amuttanissayasseva ÈpattÊti gahetabbaÑ. Teneva
visuddhimaggepi1 ÒÈtipalibodhakathÈyaÑ–
“©ÈtÊti vihÈre ÈcariyupajjhÈyasaddhivihÈrika-

antevÈsikasamÈnupajjhÈyaka samÈnÈcariyakÈ, ghare mÈtÈ pitÈ bhaginÊ
bhÈtÈti evamÈdikÈ. Te gilÈnÈ imassa palibodhÈ honti, tasmÈ so
palibodho upaÔÔhahitvÈ tesaÑ pÈkatikakaraÓena upacchinditabbo. Tattha
upajjhÈyo tÈva gilÈno sace lahuÑ na vuÔÔhÈti, yÈvajÊvaÑ paÔijaggitabbo.
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 91 piÔÔhe.
238 VinayapiÔaka
tathÈ pabbajjÈcariyo upasampadÈcariyo saddhivihÈriko

upasampÈditapabbÈjita-antevÈsikasamÈnupajjhÈyakÈ ca. NissayÈcariya
uddesÈcariya nissayantevÈsika uddesantevÈsikasamÈnÈcariyakÈ pana
yÈva nissaya uddesÈ anupacchinnÈ, tÈva paÔijaggitabbÈ”ti–
vibhÈgena vuttaÑ. AyaÒca vibhÈgo “teneva lakkhaÓena nissayantevÈsikassa
Èpatti veditabbÈ”ti evaÑ pÈÔhe sati na yujjeyya. AyaÒhi pÈÔho
saddhivihÈrikassa viya nissayantevÈsikassapi yathÈvuttavattaÑ akarontassa
nissayamuttakassa amuttakassapi ÈpattÊti imamatthaÑ dÊpeti, tasmÈ
vuttanayenevettha pÈÔho gahetabbo.
Pabbajja-upasampadadhammantevÈsikehi pana -pa- tÈva vattaÑ
kÈtabbanti pabbajjÈcariya-upasampadÈcariyadhammÈcariyÈnaÑ etehi
yathÈvuttavattaÑ kÈtabbaÑ. Tattha yena sikkhÈpadÈni dinnÈni, ayaÑ
pabbajjÈcariyo. Yena upasampadakammavÈcÈ vuttÈ, ayaÑ
upasampadÈcariyo. Yo uddesaÑ paripucchaÑ vÈ deti, ayaÑ
dhammÈcariyoti veditabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
PaÓÈmanÈkhamÈpanÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
NissayapaÔippassaddhikathÈvaÓÓanÈ
83. NissayapaÔippassaddhikathÈyaÑ disaÑ gatoti puna ÈgantukÈmo
anÈgantukÈmo vÈ hutvÈ vÈsatthÈya kaÒci disaÑ gato. Bhikkhuno
sabhÈgatanti pesalabhÈvaÑ. OloketvÈti upaparikkhitvÈ. Vibbhante -pa-
tattha gantabbanti ettha sace kenaci karaÓÊyena tadaheva gantuÑ asakkonto
katipÈhena gamissÈmÊti gamane sa-ussÈho hoti, rakkhatÊti vadanti. MÈ idha
paÔikkamÊti mÈ idha pavisi. Tatreva vasitabbanti tattheva nissayaÑ gahetvÈ
vasitabbaÑ. TaÑyeva vihÈraÑ -pa- vasituÑ vaÔÔatÊti ettha upajjhÈyena
pariccattattÈ upajjhÈyasamodhÈna parihÈro natthi, tasmÈ upajjhÈyena
samodhÈnagatassapi Ècariyassa santike gahitanissayo na paÔippassambhati.
ŒcariyamhÈ nissayapaÔippassaddhÊsu Ècariyo pakkanto vÈ hotÊti ettha

“pakkantoti disaÑ gato”ti-ÈdinÈ upajjhÈyassa pakkamane yo vinicchayo
vutto, so tattha vuttanayeneva idhÈpi sakkÈ viÒÒÈtunti taÑ avatvÈ “koci
Ècariyo ÈpucchitvÈ pakkamatÊ”ti-ÈdinÈ aÒÒoyeva nayo Èraddho, ayaÒca nayo
upajjhÈyapakkamanepi veditabboyeva. ¢disesu hi ÔhÈnesu ekattha
vuttalakkhaÓaÑ aÒÒatthÈpi daÔÔhabbaÑ. Sace dve leÉÉupÈte atikkamitvÈ
nivattati, paÔippassaddho hotÊti ettha ettÈvatÈ disÈpakkanto nÈma hotÊti
antevÈsike anikkhittadhurepi nissayo paÔippassambhati. ŒcariyupajjhÈyÈ
dve leÉÉupÈte atikkamma aÒÒasmiÑ vihÈre vasantÊti bahi-upacÈrasÊmÈyaÑ
antevÈsikasaddhivihÈrikÈnaÑ vasanaÔÔhÈnato dve leÉÉupÈte atikkamma
aÒÒasmiÑ senÈsane vasanti, anto-upacÈrasÊmÈyaÑ pana dve leÉÉupÈte
atikkamitvÈpi vasato nissayo na paÔippassambhati. “Sacepi Ècariyo
muÒcitukÈmova hutvÈ nissayapaÓÈmanÈya paÓÈmetÊ”ti-Èdi sabbaÑ
upajjhÈyassa Èóattiyampi veditabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
NissayapaÔippassaddhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UpasampÈdetabbapaÒcakakathÈvaÓÓanÈ
84. PaÒcahi bhikkhave a~gehi samannÈgatenÈti-ÈdÊsu na sÈmaÓero
upaÔÔhÈpetabboti upajjhÈyena hutvÈ sÈmaÓero na gahetabbo. Ayamattho
a~guttaranikÈyaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttoyeva.
“AttÈnameva paÔhamaÑ, patir|pe nivesaye.
AthaÒÒamanusÈseyya, na kilisseyya paÓÉito”ti2–
imassa anur|pavasena paÔhamaÑ tÈva attasampattiyaÑ niyojetuÑ “Na
asekkhena sÊlakkhandhenÈ”ti-Èdi vuttaÑ, na Èpatti-a~gavasena. Tattha
asekkhena sÊlakkhandhenÈti asekkhassa sÊlakkhandho asekkho sÊlakkhandho
nÈma. Asekkhassa ayanti hi asekkho, sÊlakkhandho.
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 85 piÔÔhe. 2. Khu 1. 37 piÔÔhe.
240 VinayapiÔaka
EvaÑ sabbattha. EvaÒca katvÈ vimuttiÒÈÓadassanasa~khÈtassa

paccavekkhaÓaÒÈÓassapi asekkhatÈ upapannÈ. AsekkhasÊlanti ca na
maggaphalameva1 adhippetaÑ, atha kho yaÑkiÒci asekkhasantÈne
pavattasÊlaÑ lokiyalokuttaramissakassa sÊlassa idhÈdhippetattÈ.
SamÈdhikkhandhÈdÊsupi vimuttikkhandhapariyosÈnesu ayameva nayo.
TasmÈ yathÈ sÊlasamÈdhipaÒÒakkhandhÈ missakÈ adhippetÈ, evaÑ
vimuttikkhandhopÊti tada~ga vimutti-Èdayopi veditabbÈ, na
paÔippassaddhivimutti eva. VimuttiÒÈÓadassanaÑ pana lokiyameva. Teneva
saÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 vuttaÑ “purimehi cat|hi padehi
lokiyalokuttarasÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttiyo kathitÈ, vimuttiÒÈÓadassanaÑ
paccavekkhaÓa ÒÈÓaÑ hoti, taÑ lokiyamevÈ”ti.
Assaddhoti-ÈdÊsu tÊsu vatth|su saddhÈ etassa natthÊti assaddho.
Sukkapakkhe saddahatÊti saddho, saddhÈ vÈ etassa atthÊtipi saddho. Natthi
etassa hirÊti ahiriko, akusalasamÈpattiyÈ ajigucchamÈnassetaÑ adhivacanaÑ.
HirÊ etassa atthÊti hirimÈ. Na ottappatÊti anottappÊ, akusalasamÈpattiyÈ na
bhÈyatÊti vuttaÑ hoti. TabbiparÊto ottappÊ. KucchitaÑ sÊdatÊti kusÊto,
hÊnavÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. ŒraddhaÑ vÊriyaÑ etassÈti ÈraddhavÊriyo,
sammappadhÈnayuttassetaÑ adhivacanaÑ. MuÔÔhÈ sati etassÈti muÔÔhassati,
naÔÔhassatÊti vuttaÑ hoti. UpaÔÔhitÈ sati etassÈti upaÔÔhitassati, niccaÑ
ÈrammaÓÈbhimukhappavattasatissetaÑ adhivacanaÑ.
AdhisÊle sÊlavipanno ca ajjhÈcÈre ÈcÈravipanno ca ÈpajjitvÈ avuÔÔhito.
Sassatucchedasa~khÈtaÑ antaÑ gaÓhÈti gÈhayatÊti vÈ antaggÈhikÈ,
micchÈdiÔÔhi. PurimÈni dve padÈnÊti “na paÔibalo hoti antevÈsiÑ vÈ
saddhivihÈriÑ vÈ gilÈnaÑ upaÔÔhÈtuÑ vÈ upaÔÔhÈpetuÑ vÈ, anabhirataÑ
v|pakÈsetuÑ vÈ v|pakÈsÈpetuÑ vÈ”ti imÈni dve padÈni.
AbhivisiÔÔho uttamo samÈcÈroti abhisamÈcÈro, abhisamÈcÈrova
sikkhitabbato sikkhÈti ÈbhisamÈcÈrikÈ sikkhÈ, abhisamÈcÈraÑ vÈ Èrabbha
paÒÒattÈ sikkhÈ ÈbhisamÈcÈrikÈ. Maggabrahmacariyassa
______________________________________________________________
1. AggaphalasÊlameva (SyÈ) 2. SaÑ-®Ôha 1. 152 piÔÔhe.
Èdibh|tÈti ÈdibrahmacariyakÈ, ubhatovibha~gapariyÈpannasikkhÈyetaÑ

adhivacanaÑ. Teneva “ubhatovibha~gapariyÈpannaÑ ÈdibrahmacariyakaÑ,
khandhakavattapariyÈpannaÑ ÈbhisamÈcarikan”ti visuddhimagge1 vuttaÑ.
TasmÈ sekkhapaÓÓattiyanti ettha sikkhitabbato sabbÈpi
ubhatovibha~gapariyÈpannÈ paÓÓattÊti gahetabbÈ. Teneva gaÓÔhipadepi
vuttaÑ “sekkhapaÓÓattiyanti pÈrÈjikamÈdiÑ katvÈ
sikkhitabbasikkhÈpadapaÒÒattiyan”ti. Sesamettha uttÈnatthameva.
UpasampÈdetabbapaÒcakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AÒÒatitthiyapubbavatthukathÈvaÓÓanÈ
86. AÒÒatitthiyavatthumhi ÈjÊvako acelakoti duvidho
naggaparibbÈjakoti Èha “naggaparibbÈjakasseva ÈjÊvakassa vÈ”ti-Èdi. Tattha
ÈjÊvako upari ekameva vatthaÑ upakacchake pavesetvÈ paridahati, heÔÔhÈ
naggo. Acelako sabbena sabbaÑ naggoyeva.
87. ŒmisakiÒcikkhasampadÈnaÑ nÈma appamattakasseva

deyyadhammassa anuppadÈnaÑ. R|p|pajÊvikÈti attano r|paÑyeva nissÈya
jÊvantiyo. VesiyÈ gocaro mittasanthavavasena upasa~kamitabbaÔÔhÈnaÑ
assÈti vesiyÈgocaro. Esa nayo sabbattha. YobbanappattÈ yobbanÈtÊtÈ vÈti
ubhayenapi mahallikÈ anividdhakumÈriyova vadati. Bhikkhuniyo nÈma
ussannabrahmacariyÈ, tathÈ bhikkh|pi. TesaÑ aÒÒamaÒÒa
visabhÈgavatthubhÈvato santhavavasena upasa~kamane katipÈheneva
brahmacariyanta rÈyo siyÈti Èha “tÈhi saddhiÑ khippameva vissÈso hoti,
tato sÊlaÑ bhijjatÊ”ti. Sesamettha uttÈnameva.
AÒÒatitthiyapubbavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÒcÈbÈdhavatthukathÈvaÓÓanÈ
88. PaÒcÈbÈdhavatthumhi nakhapiÔÔhippamÈÓanti ettha
“kaniÔÔha~gulinakhapiÔÔhi adhippetÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. “TaÒce
nakhapiÔÔhippamÈÓampi vaÉÉhanakapakkhe
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 12 piÔÔhe.
242 VinayapiÔaka
ÔhitaÑ hoti, na pabbÈjetabbo”ti iminÈ sÈmaÒÒato lakkhaÓaÑ dassitaÑ,

tasmÈ yattha katthaci sarÊrÈvayavesu nakhapiÔÔhippamÈÓaÑ
vaÉÉhanakapakkhe ÔhitaÒce, na vaÔÔatÊti siddhaÑ. EvaÒca sati
nakhapiÔÔhippamÈÓampi avaÉÉhanakapakkhe ÔhitaÒce, sabbattha vaÔÔatÊti
ÈpannaÑ, taÒca na sÈmaÒÒato adhippetanti padesaviseseyeva niyametvÈ
dassento “sace panÈ”ti-ÈdimÈha. Sace hi avisesena nakhapiÔÔhippamÈÓaÑ
avaÉÉhanakapakkhe ÔhitaÑ vaÔÔeyya, “nivÈsanapÈrupanehi pakatipaÔicchanne
ÔhÈne”ti padesaniyamaÑ na kareyya, tasmÈ nivÈsanapÈrupanehi
pakatipaÔicchannaÔÔhÈnato aÒÒattha nakhapiÔÔhippamÈÓaÑ
avaÉÉhanakapakkhe Ôhitampi na vaÔÔatÊti siddhaÑ, nakhapiÔÔhippamÈÓato
khuddakataraÑ pana avaÉÉhanakapakkhe vaÉÉhanakapakkhe vÈ ÔhitaÑ hotu,
vaÔÔati nakhapiÔÔhippamÈÓato khuddakatarassa vaÉÉhanakapakkhe
avaÉÉhanakapakkhe vÈ Ôhitassa mukhÈdÊsuyeva paÔikkhittattÈ.
GaÓÉepi iminÈva nayena vinicchayo veditabbo. Tattha pana mukhÈdÊsu
kolaÔÔhimattato khuddakataropi gaÓÉo na vaÔÔatÊti visuÑ na dassito.
“MukhÈdike appaÔicchannaÔÔhÈne avaÉÉhanakapakkhe Ôhitopi na vaÔÔatÊ”ti
ettakameva hi tattha vuttaÑ, tathÈpi kuÔÔhe vuttanayena mukhÈdÊsu
kolaÔÔhippamÈÓato khuddakataropi gaÓÉo na vaÔÔatÊti viÒÒÈyati, tasmÈ
avaÉÉhanakapakkhe ÔhitopÊti ettha pi-saddo avuttasampiÓÉa nattho. Tena
kolaÔÔhimattato khuddakataropi na vaÔÔatÊti ayamattho dassitoyevÈti ayam
amhÈkaÑ khanti. PakativaÓÓe jÈteti rogahetukassa vikÈravaÓÓassa abhÈvaÑ
sandhÈya vuttaÑ. KolaÔÔhimattakoti badaraÔÔhippamÈÓo. SuchaviÑ1
kÈretvÈti saÒjÈtachaviÑ kÈretvÈ. “SaÒchaviÑ2 kÈretvÈ”tipi pÈÔho,
vijjamÈnachaviÑ kÈretvÈti attho. PadumapuÓÉarÊkapattavaÓÓanti
rattapadumasetapadumavasena padumapattavaÓÓaÑ. SosabyÈdhiti
khayarogo.
PaÒcÈbÈdhavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SaÒchaviÑ(SyÈ) 2. SacchaviÑ(SyÈ)
RÈjabhaÔÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
90-96. RÈjabhaÔÈdivatth|su ÈhaÑs|ti manussÈ1 vadiÑsu. TasmÈ -pa-

evamÈhÈti yasmÈ sayaÑ dhammassÈmÊ, tasmÈ bhikkh|hi apabbÈjitabbaÑ
coraÑ a~gulimÈlaÑ pabbÈjetvÈ ÈyatiÑ akaraÓatthÈya bhikkh|naÑ
sikkhÈpadaÑ paÒÒapento “na bhikkhave dhajabandho coro pabbÈjetabbo, yo
pabbÈjeyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti Èha. UparamantÊti viramanti nivattanti.
BhinditvÈti andubandhanaÑ bhinditvÈ. ChinditvÈti sa~khalikabandhanaÑ
chinditvÈ. MuÒcitvÈti rajjubandhanaÑ muÒcitvÈ. VivaritvÈti
gÈmabandhanÈdÊsu gÈmadvÈrÈdÊni vivaritvÈ. ApassamÈnÈnaÑ vÈ palÈyatÊti
purisa guttiyaÑ purisÈnaÑ apassamÈnÈnaÑ palÈyati. UpaÉÉhupaÉÉhanti
thokaÑ thokaÑ.
97. AbhisekÈdÊsu bandhanÈgÈrÈdÊni sodhenti, taÑ sandhÈyÈha

“sabbasÈdhÈra Óena vÈ nayenÈ”ti. Sace sayameva paÓÓaÑ Èropenti, na
vaÔÔaÑtÊti tÈ bhujissitthiyo “mayampi dÈsiyo homÈ”ti sayameva dÈsipaÓÓaÑ
likhÈpenti, na vaÔÔati. TakkaÑ sÊse ÈsittakasadisÈva hontÊti yathÈ adÈse
karontÈ takkena sÊsaÑ dhovitvÈ adÈsaÑ karonti, evaÑ ÈrÈmikavacanena
dinnattÈ adÈsÈva teti adhippÈyo. TakkÈsiÒcanaÑ pana sÊhaÄadÊpe cÈrittanti
vadanti. Neva pabbÈjetabboti vuttanti kappiyavacanena dinnepi saÑghassa
ÈrÈmikadÈsattÈ evaÑ vuttaÑ. NissÈmikadÈso nÈma yassa sÈmikÈ
saputtadÈrÈdayo matÈ honti, na koci tassa pariggÈhako, sopi pabbÈjetuÑ na
vaÔÔati, taÑ pana attanÈpi bhujissaÑ kÈtuÑ vaÔÔati. Ye vÈ pana tasmiÑ raÔÔhe
sÈmino, tehipi kÈrÈpetuÑ vaÔÔati. “DevadÈsiputtaÑ pabbÈjetuÑ vaÔÔatÊ”ti tÊsu
gaÓÔhipadesu vuttaÑ. DÈsassa pabbajitvÈ attano sÈmike disvÈ palÈyantassa
Èpatti natthÊti vadanti. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.
RÈjabhaÔÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. MusÈ(Ka)
244 VinayapiÔaka
NissayamuccanakakathÈvaÓÓanÈ
103. Nissayamuccanakassa vattesu paÒcakachakkesu pana ubhayÈni
kho pana -pa- anubyaÒjanasoti ettha “sabbopi cÈyaÑ pabhedo
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ ÒÈtÈyaÑ ÒÈto hotÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
ŒpattiÑ jÈnÈtÊti-ÈdÊsu ca “pÈÔhe avattamÈnepi 'idaÑ nÈma katvÈ idaÑ
ÈpajjatÊ'ti jÈnÈti ce, vaÔÔatÊ”ti tattheva vuttaÑ. (TaÒca kho pubbe pÈÔhe
paguÓe kateti gahetabbanti ca ÈcariyupajjhÈyÈnampi eseva nayoti ca keci
vadanti)1. Sesamettha uttÈnameva.
NissayamuccanakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
RÈhulavatthukathÈvaÓÓanÈ
105. RÈhulavatthumhi tattheva vihariÑs|ti sabbepi te arahattaÑ
pattakÈlato paÔÔhÈya ariyÈ nÈma majjhattÈva hontÊti raÒÒo pahitasÈsanaÑ
dasabalassa anÈrocetvÈva tattha vihariÑsu. EkadivasaÑ jÈtaÑ kÈÄudÈyiÑ
nÈma amaccanti ayaÑ kira2 padumuttarabuddhakÈle haÑsavatÊnagare
kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaÑ suÓanto satthÈraÑ ekaÑ
bhikkhuÑ kulappasÈdakÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ adhikÈrakammaÑ
katvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthesi. So yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ
devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ bodhisattassa mÈtukucchiyaÑ
paÔisandhiggahaÓa divase kapilavatthusmiÑyeva amaccagehe paÔisandhiÑ
gaÓhi. JÈtadivase bodhisattena saddhiÑyeva jÈtoti taÑ divasaÑyeva
duk|lacumbaÔake nipajjÈpetvÈ bodhisattassa upaÔÔhÈnatthÈya nayiÑsu.
Bodhisattena hi saddhiÑ bodhirukkho rÈhulamÈtÈ catasso nidhikumbhiyo
ÈrohaniyahatthÊ kaÓÉako3 channo kÈÄudÈyÊti ime satta ekadivase jÈtattÈ
sahajÈtÈ nÈma ahesuÑ. Athassa nÈmaggahaÓadivase sakalanagarassa
udaggacittadivase jÈtoti udÈyÊtveva nÈmaÑ akaÑsu. ThokaÑ kÈÄadhÈtukattÈ
pana kÈÄudÈyÊ nÈma jÈto. So bodhisattena saddhiÑ kumÈrakÊÄaÑ kÊÄanto
vuddhiÑ agamÈsi.
______________________________________________________________
1. ( ) Maramma-potthake natthi. 2. AÑ-®Ôha 1. 233 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
3. KaÓÔhako (SyÈ)
SaÔÔhimattÈhi gÈthÈhÊti–
“A~gÈrino dÈni dumÈ bhadante,
Phalesino chadanaÑ vippahÈya.
Te accimantova pabhÈsayanti,
Samayo mahÈvÊra bhÈgÊrasÈnaÑ.
NÈtisÊtaÑ nÈti-uÓhaÑ, nÈtidubbhikkhachÈtakaÑ.
SaddalÈ haritÈ bh|mi, esa kÈlo mahÈmunÊ”ti1–
ÈdikÈhi saÔÔhimattÈhi gÈthÈhi. “Pokkharavassanti
pokkharapattavaÓÓamudakan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
PokkharapattappamÈÓaÑ majjhe uÔÔhahitvÈ anukkamena satapaÔalaÑ
sahassapaÔalaÑ hutvÈ vassanakavassantipi vadanti. TasmiÑ kira vassante
temetukÈmÈva tementi, na itare. Ekopi rÈjÈ vÈ -pa- gato natthÊti
dhammadesanaÑ sutvÈ pakkantesu ÒÈtÊsu ekopi rÈjÈ vÈ rÈjamahÈmatto vÈ
“sve amhÈkaÑ bhikkhaÑ gaÓhathÈ”ti nimantetvÈ gato natthi. PitÈpissa
suddhodanamahÈrÈjÈ “mayhaÑ putto mama gehaÑ anÈgantvÈ kahaÑ
gamissatÊ”ti animantetvÈva agamÈsi, gantvÈ pana gehe vÊsatiyÈ
bhikkhusahassÈnaÑ yÈgu-ÈdÊni paÔiyÈdÈpetvÈ ÈsanÈni paÒÒÈpesi.
Kulanagareti ÒÈtikulassa nagare. UÓhÊsato paÔÔhÈyÈti sÊsato paÔÔhÈya.
UÓhÊsanti hi uÓhÊsasadisattÈ bhagavato paripuÓÓanalÈÔassa paripuÓÓasÊsassa
ca etaÑ adhivacanaÑ. Bhagavato hi dakkhiÓakaÓÓac|Äikato paÔÔhÈya
maÑsapaÔalaÑ uÔÔhahitvÈ sakalanalÈÔaÑ chÈdayamÈnaÑ p|rayamÈnaÑ
gantvÈ vÈmakaÓÓac|ÄikÈya patiÔÔhitaÑ saÓhatamatÈya suvaÓÓavaÓÓatÈya
pabhassaratÈya paripuÓÓatÈya ca raÒÒo baddha-uÓhÊsapaÔÔo viya virocati.
Bhagavato kira imaÑ lakkhaÓaÑ disvÈ rÈj|naÑ uÓhÊsapaÔÔaÑ akaÑsu. AÒÒe
pana janÈ aparipuÓÓasÊsÈ honti, keci kappasÊsÈ2, keci phalasÊsÈ, keci
aÔÔhisÊsÈ, keci tumbasÊsÈ, keci kumbhasÊsÈ, keci pabbhÈrasÊsÈ, bhagavato
pana Èraggena vaÔÔetvÈ ÔhapitaÑ viya suparipuÓÓaÑ udakapubbuÄasadisampi
hoti. Teneva uÓhÊsaveÔhitasÊsasadisattÈ uÓhÊsaÑ viya sabbattha
parimaÓÉalasÊsattÈ ca uÓhÊsasÊsoti bhagavÈ vuccati.
______________________________________________________________
1. Khu 2. 300 piÔÔhe. 2. KapisÊsÈ (Ka)
246 VinayapiÔaka
NarasÊhagÈthÈhi nÈma aÔÔhahi gÈthÈhÊti–

“SiniddhanÊlamudukuÒcitakeso,
S|riyanimmalatalÈbhinalÈÔo.
Yuttatu~gamudukÈyatanÈso,
RaÑsijÈlavitato narasÊho”ti1–
evamÈdikÈhi aÔÔhahi gÈthÈhi. GaÓÔhipadesu pana–
“Cakkavara~kitarattasupÈdo,
LakkhaÓamaÓÉita-ÈyatapaÓhi.
CÈmarachattavibh|sitapÈdo,
Esa hi tuyha pitÈ narasÊho.
SakyakumÈravaro sukhumÈlo,
LakkhaÓacittikapuÓÓasarÊro.
LokahitÈya gato naravÊro,
PuÓÓasasa~kanibho2 mukhavaÓÓo,
DevanarÈna piyo naranÈgo.
MattagajindavilÈsitagÈmÊ,
Khattiyasambhava-aggakulÊno,
DevamanussanamassithapÈdo.
SÊlasamÈdhipatiÔÔhitacitto,
ŒyatayuttasusaÓÔhitanÈso,
Gopakhumo abhinÊlasunetto.
Indadhan|-abhinÊlabham|ko,
______________________________________________________________
1. JÈtaka-®Ôha 1. 104; ApÈdÈna-®Ôha 1. 105 piÔÔhesupi. 2. PuÓÓasasikanibho (SyÈ)
VaÔÔasuvaÔÔasusaÓÔhitagÊvo,
SÊhahan| migarÈjasarÊro.
TaÒcanasucchavi-uttamavaÓÓo,
SiniddhasugambhiramaÒjusaghoso,
Hi~gulabandhukarattasujivho.
VÊsativÊsatisetasudanto,
AÒjanavaÓÓasunÊlasukeso,
KaÒcanapaÔÔavisuddhanalÈÔo.
OsadhipaÓÉarasuddhasu-uÓÓo,
Gacchati’nilapathe viya cando,
TÈragaÓÈpariveÔhitar|po.
SÈvakamajjhagato samaÓindo,
Esa hi tuyha pitÈ narasÊho”ti1–
imÈ nava gÈthÈyopi ettha dassitÈ, tÈ pana “aÔÔhahi gÈthÈhÊ”ti vacanena na
samenti. UÓhÊsato paÔÔhÈya yÈva pÈdatalÈti vuttÈnukkamopi tattha na dissati.
BhikkhÈya caratÊti bhikkhÈcÈro.
UttiÔÔheti uttiÔÔhitvÈ paresaÑ gharadvÈre ÔhatvÈ gahetabbapiÓÉe.
NappamajjheyyÈti piÓÉacÈrikavattaÑ hÈpetvÈ paÓÊtabhojanÈni pariyesanto
uttiÔÔhe pamajjati nÈma, sapadÈnaÑ piÓÉÈya caranto pana nappamajjati
nÈma, evaÑ karonto uttiÔÔhe nappamajjeyya. Dhammanti anesanaÑ pahÈya
sapadÈnaÑ caranto tameva bhikkhÈcariyadhammaÑ sucaritaÑ care. SukhaÑ
setÊti desanÈmattametaÑ, evaÑ panetaÑ bhikkhÈya cariyadhammaÑ caranto
dhammacÈrÊ idhaloke ca paraloke ca cat|hipi iriyÈpathehi sukhaÑ viharatÊti
attho.
______________________________________________________________
1. JÈtaka-®Ôha 1. 104 piÔÔhe.
248 VinayapiÔaka
DutiyagÈthÈya na naÑ duccaritanti vesiyÈdibhede agocare caranto naÑ

bhikkhÈcariyadhammaÑ duccaritaÑ carati nÈma, evaÑ acaritvÈ taÑ
dhammaÑ care sucaritaÑ, na naÑ duccaritaÑ care. Sesamettha
vuttatthameva. ImaÑ pana dutiya gÈthaÑ pitu nivesanaÑ gantvÈ abhÈsÊti
veditabbaÑ. Teneva theragÈthÈsaÑvaÓÓa nÈyaÑ1
ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ “dutiyadivase piÓÉÈya paviÔÔho 'uttiÔÔhe
nappamajjeyyÈ 'ti gÈthÈya pitaraÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈpetvÈ nivesanaÑ
gantvÈ 'dhammaÑ care sucarita'nti gÈthÈya mahÈpajÈpatiÑ sotÈpattiphale
rÈjÈnaÒca sakadÈgÈmi phale patiÔÔhÈpesÊ”ti. DhammapadaÔÔhakathÈyampi2
vuttaÑ “punadivase piÓÉÈya paviÔÔho 'uttiÔÔhe nappamajjeyyÈ'ti gÈthÈya
pitaraÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈpetvÈ ‘dhammaÑ care'ti gÈthÈya
mahÈpajÈpatiÑ sotÈpattiphale rÈjÈnaÒca sakadÈgÈmiphale patiÔÔhÈpesÊ”ti.
DhammapÈlajÈtakaÑ sutvÈ anÈgÈmiphale patiÔÔhÈsÊti punekadivasaÑ
rÈjanivesane katapÈtarÈso ekamantaÑ nisinnena raÒÒÈ “bhante tumhÈkaÑ
dukkarakÈrika kÈle ekÈ devatÈ maÑ upasa~kamitvÈ 'putto te kÈlakato'ti Èha.
AhaÑ tassÈ vacanaÑ asaddahanto 'na mayhaÑ putto bodhiÑ appatvÈ kÈlaÑ
karotÊ'ti paÔikkhipinti vutte idÈni kathaÑ saddahissatha, pubbepi aÔÔhikÈni
dassetvÈ 'putto te mato'ti vutte na saddahitthÈ”ti imissÈ aÔÔhuppattiyÈ
mahÈdhammapÈlajÈtakaÑ kathesi. TaÑ sutvÈ rÈjÈ anÈgÈmiphale patiÔÔhahi.
Kesavissajjananti kulamariyÈdavasena kesoropanaÑ. PaÔÔabandhoti
yuvarÈjapaÔÔabandho. Abhinavagharappavesanamaho gharama~galaÑ,
vivÈhakaraÓa maho ÈvÈhama~galaÑ. Chattama~galanti
'yuvarÈjachattama~galaÑ. JanapadakalyÈ ÓÊti3 janapadamhi kalyÈÓÊ uttamÈ
chasarÊradosarahitÈ paÒcakalyÈÓasamannÈgatÈ. SÈ hi yasmÈ nÈtidÊghÈ
nÈtirassÈ nÈtikisÈ nÈtith|lÈ nÈtikÈÄÈ nÈccodÈtÈti atikkantÈ mÈnusaÑ vaÓÓaÑ,
appattÈ dibbaÑ vaÓÓaÑ, tasmÈ chasarÊradosarahitÈ. ChavikalyÈÓaÑ maÑsa
kalyÈÓaÑ nahÈrukalyÈÓaÑ aÔÔhikalyÈÓaÑ vayakalyÈÓanti imehi pana
paÒcahi kalyÈÓehi samannÈgatattÈ paÒcakalyÈÓasamannÈgatÈ nÈma. TassÈ hi
ÈgantukobhÈsakiccaÑ natthi. Attano sarÊrobhÈseneva
______________________________________________________________
1. TheragÈthÈ-®Ôha 1. 352 piÔÔhe. 2. Dhammapada-®Ôha 1. 74 piÔÔhe.
3. UdÈna-®Ôha 152 piÔÔhepi passitabbaÑ.
dvÈdasahatthaÔÔhÈne ÈlokaÑ karoti, piya~gusÈmÈ vÈ hoti suvaÓÓasÈmÈ vÈ,

ayamassÈ chavikalyÈÓatÈ. CattÈro panassÈ hatthapÈdÈ mukhapariyosÈnaÒca
lÈkhÈrasaparikamma kataÑ viya rattapavÈÄarattakambalasadisaÑ hoti,
ayamassÈ maÑsakalyÈÓatÈ. VÊsati pana nakhapattÈni maÑsato amuttaÔÔhÈne
lÈkhÈrasap|ritÈni viya muttaÔÔhÈne khÊradhÈrÈ sadisÈni honti, ayamassÈ
nahÈrukalyÈÓatÈ. DvattiÑsa dantÈ suphusitÈ sudhotava jirapanti viya
khÈyanti, ayamassÈ aÔÔhikalyÈÓatÈ. VÊsativassasatikÈpi samÈnÈ soÄasa
vassuddesikÈ viya hoti nivalipalitÈ, ayamassÈ vayakalyÈÓatÈ. Iti imehi
paÒcahi kalyÈÓehi samannÈgatattÈ janapadakalyÈÓÊti vuccati.
TuvaÔanti sÊghaÑ. Sopi bhagavantaÑ “pattaÑ gaÓhathÈ”ti vattuÑ
avisahamÈno vihÈraÑyeva agamÈsÊti. So kira tathÈgate gÈravena 'pattaÑ vo
bhante gaÓhathÈ”ti vattuÑ nÈsakkhi. EvaÑ pana cintesi “sopÈnasÊse pattaÑ
gaÓhissatÊ”ti. SatthÈ tasmimpi ÔhÈne na gaÓhi. Itaro “sopÈnapÈdam|le
gaÓhissatÊ”ti cintesi. SatthÈ tatthÈpi na gaÓhi. Itaro “rÈja~gaÓe gaÓhissatÊ”ti
cintesi. SatthÈ tatthÈpi na gaÓhi. KumÈro nivattitukÈmo aruciyÈ gacchanto
satthu gÈravena “pattaÑ gaÓhathÈ”ti vattumpi asakkonto “idha gaÓhissati,
ettha gaÓhissatÊ”ti cintento gacchati. JanapadakalyÈÓiyÈ ca vuttavacanaÑ
tassa hadaye tiriyaÑ patitvÈ viya ÔhitaÑ. NandakumÈraÒhi
abhisekama~galaÑ na tathÈ pÊÄesi, yathÈ janapadakalyÈÓiyÈ vuttavacanaÑ,
tenassa cittasantÈpo balavÈ ahosi. AthanaÑ “imasmiÑ ÔhÈne nivattissati,
imasmiÑ ÔhÈne nivattissatÊ”ti cintentameva satthÈ vihÈraÑ netvÈ
“pabbajissasi nandÈ”ti Èha. So buddhagÈravena “na pabbajissÈmÊ”ti avatvÈ
“Èma pabbajissÈmÊ”ti Èha. SatthÈ “tena hi nandaÑ pabbÈjethÈ”ti vatvÈ
pabbÈjesi. Tena vuttaÑ “anicchamÈnaÑyeva bhagavÈ pabbÈjesÊ”ti. “SatthÈ
kapilapuraÑ gantvÈ tatiyadivase nandaÑ pabbÈjesÊ”ti
dhammapadaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ, a~guttaranikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 pana–
“MahÈsattopi sabbaÒÒutaÑ patvÈ pavattitavaradhammacakko
lokÈnuggahaÑ karonto rÈjagahato kapilavatthuÑ gantvÈ
______________________________________________________________
1. Dhammapada-®Ôha 1. 74 piÔÔhe. 2. AÑ-®Ôha 1. 244 piÔÔhe.
250 VinayapiÔaka
paÔhamadassaneneva pitaraÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈpesi, punadivase

pitu nivesanaÑ gantvÈ rÈhulamÈtÈya ovÈdaÑ katvÈ sesajanassapi
dhammaÑ kathesi, punadivase nandakumÈrassa abhisekagehappa
vesana-ÈvÈhama~galesu vattamÈnesu tassa nivesanaÑ gantvÈ kumÈraÑ
pattaÑ gÈhÈpetvÈ pabbÈjetuÑ vihÈrÈbhimukho pÈyÈsÊ”ti–
vuttaÑ, idha pana “bhagavÈ kapilapuraÑ ÈgantvÈ dutiyadivase nandaÑ
pabbÈjesÊ”ti vuttaÑ, sabbampetaÑ Ècariyena taÑtaÑbhÈÓakÈnaÑ tathÈ tathÈ
anussavavasena pariharitvÈ ÈgatabhÈvato tattha tattha tathÈ tathÈ vuttanti
natthettha Ècariyavacane pubbÈparavirodho.
Brahmar|pavaÓÓanti brahmar|pasamÈnar|paÑ. TyassÈti te assa.
VaÔÔÈnu gatanti vaÔÔapariyÈpannaÑ. SavighÈtanti dukkhasahitattÈ
savighÈtaÑ, sadukkhanti attho. SattavidhaÑ ariyadhananti–
“SaddhÈdhanaÑ sÊladhanaÑ, hiri-ottappiyaÑ dhanaÑ.
SutadhanaÒca cÈgo ca, paÒÒÈ ve sattamaÑ dhanan”ti1–
evaÑ vuttaÑ sattavidhaÑ ariyadhanaÑ. UÒchÈcariyÈyÈti bhikkhÈcariyÈya.
Puttasineho uppajjamÈno sakalasarÊraÑ khobhetvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca
tiÔÔhatÊti Èha “puttapemaÑ bhante -pa- aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca tiÔÔhatÊ”ti.
Puttasineho hi balavabhÈvato sahajÈtapÊti vegassa savipphÈratÈya
taÑsamuÔÔhÈnar|padhammehi pharaÓavasena sakalasarÊraÑ ÈloÄetvÈ
aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca tiÔÔhati. Yatra hi nÈmÈti yo nÈma. Sesamettha
uttÈnameva.
RÈhulavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
SikkhÈpadadaÓÉakammavatthukathÈvaÓÓanÈ
106. AnujÈnÈmi bhikkhave sÈmaÓerÈnaÑ dasa sikkhÈpadÈnÊti-ÈdÊsu
sikkhitabbÈni padÈni sikkhÈpadÈni, sikkhÈkoÔÔhÈsÈti attho. SikkhÈya vÈ
padÈni sikkhÈpadÈni, adhisÊla-adhicitta-adhipaÒÒÈsikkhÈya
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 398, 399 piÔÔhesu.
adhigamupÈyÈti attho. Atthato pana kÈmÈvacarakusalacittasampayuttÈ

viratiyo, taÑsampayuttadhammÈ panettha taggahaÓeneva gahetabbÈ.
Saraseneva patanasabhÈ vassa antarÈ eva atipÈtanaÑ atipÈto, saÓikaÑ
patituÑ adatvÈ sÊghaÑ pÈtananti attho. Atikkamma vÈ satthÈdÊhi
abhibhavitvÈ pÈtanaÑ atipÈto, pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto, pÈÓavadho
pÈÓaghÈtoti vuttaÑ hoti. PÈÓoti cettha vohÈrato satto, paramatthato
jÊvitindriyaÑ. TasmiÑ pana pÈÓe pÈÓasaÒÒino jÊvitindriyupacchedaka-
upakkama samuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ aÒÒatarappavattÈ vadhakacetanÈ
pÈÓÈtipÈto, tato pÈÓÈtipÈtÈ.
VeramaÓÊti verahetutÈya verasaÒÒitaÑ pÈÓÈtipÈtÈdipÈpadhammaÑ
maÓati, “mayi idha ÔhitÈya kathamÈgacchasÊ”ti vÈ tajjentÊ viya nÊharatÊti
veramaÓÊ. Viramati etÈyÈti vÈ viramaÓÊti vattabbe niruttinayena
“veramaÓÊ”ti vuttaÑ. Atthato pana veramaÓÊti
kÈmÈvacarakusalacittasampayuttÈ viratiyo. SÈ “pÈÓÈtipÈtÈdiÑ viramantassa
yÈ tasmiÑ samaye pÈÓÈtipÈtÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ
akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈnatikkamo setughÈto”ti evamÈdinÈ nayena
vibha~ge1 vuttÈ. KÈmaÒcesÈ veramaÓÊ nÈma lokuttarÈpi atthi, idha pana
samÈdÈnavasappavattÈ virati adhippetÈti lokuttarÈya viratiyÈ
samÈdÈnavasena pavatti-asambhavato kÈmÈvacarakusalacittasampayuttÈ
viratiyo gahetabbÈ.
AdinnÈdÈnÈ veramaÓÊti-ÈdÊsu adinnassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ,
parassaharaÓaÑ, theyyaÑ corikÈti vuttaÑ hoti. Tattha adinnanti
parapariggahitaÑ. Yattha paro yathÈkÈmakÈritaÑ Èpajjanto adaÓÉÈraho
anupavajjo ca hoti, tasmiÑ pana parapariggahite parapariggahitasaÒÒino
tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ adinnÈdÈnaÑ.
AbrahmacariyaÑ nÈma aseÔÔhacariyaÑ dvayaÑdvayasamÈpatti. SÈ
hi”appassÈdÈ kÈmÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ, ÈdÊnavo ettha bhiyyo”ti-ÈdinÈ2
hÊÄitattÈ aseÔÔhÈ appasatthÈ cariyÈti vÈ aseÔÔhÈnaÑ nihÊnÈnaÑ itthipurisÈnaÑ
cariyÈti vÈ aseÔÔhacariyaÑ, aseÔÔhacariyattÈ abrahmacariyanti ca
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 299 piÔÔhe. 2. Ma 1. 126; Ma 2. 27 piÔÔhesu.
252 VinayapiÔaka
vuccati, atthato pana asaddhammasevanÈdhippÈyena kÈyadvÈrappavattÈ

maggenamagga ppaÔipattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ abrahmacariyaÑ.
MusÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu, vÈdoti tassa bh|tato tacchato
viÒÒÈpanaÑ. LakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ
viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒatti samuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo musÈ
vadÊyati vuccati etÈyÈti katvÈ.
SurÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈnÈti ettha surÈti p|vasurÈ piÔÔhasurÈ
odanasurÈ kiÓÓapakkhittÈ sambhÈrasaÑyuttÈti paÒca surÈ. Merayanti
pupphÈsavo phalÈsavo madhvÈsavo guÄÈsavo sambhÈrasaÑyuttoti paÒca
ÈsavÈ. Tattha p|ve bhÈjane pakkhipitvÈ tajjaÑ udakaÑ datvÈ madditvÈ katÈ
p|vasurÈ. EvaÑ sesasurÈpi. KiÓÓÈti pana tassÈ surÈya bÊjaÑ vuccati, ye
surÈmodakÈti vuccanti, te pakkhipitvÈ katÈ kiÓÓapakkhittÈ.
HarÊtakÊsÈsapÈdinÈnÈsambhÈrehi saÑyojitÈ sambhÈrasaÑyuttÈ.
MadhukatÈlanÈÄikerÈdi puppharaso ciraparivÈsito pupphÈsavo.
PanasÈdiphalaraso phalÈsavo. MuddikÈraso madhvÈsavo. Ucchuraso
guÄÈsavo. HarÊtakÈmalakakaÔukabhaÓÉÈdinÈnÈsambhÈrÈnaÑ raso
ciraparivÈsito sambhÈrasaÑyutto. TaÑ sabbampi madakaraÓavasena majjaÑ
pivantaÑ madayatÊti katvÈ. PamÈdaÔÔhÈnanti pamÈdakÈraÓaÑ. YÈya
cetanÈya taÑ majjaÑ pivanti, tassÈ etaÑ adhivacanaÑ. SurÈmerayamajje
pamÈdaÔÔhÈnaÑ surÈmeraya majjappamÈdaÔÔhÈnaÑ, tasmÈ
surÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈnÈ.
VikÈlabhojanÈti aruÓuggamanato paÔÔhÈya yÈva majjhanhikÈ. AyaÑ
buddhÈdÊnaÑ ariyÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓo bhojanassa kÈlo nÈma, tadaÒÒo
vikÈlo. BhuÒjitabbaÔÔhena bhojanaÑ, yÈgubhattÈdi sabbaÑ yÈvakÈlikavatthu.
YathÈ ca “ratt|parato”ti1 ettha rattiyÈ bhojanaÑ rattÊti uttarapadalopena
vuccati, evamettha bhojanajjhoharaÓaÑ bhojananti. VikÈle bhojanaÑ
vikÈlabhojanaÑ, tato vikÈlabhojanÈ, vikÈle yÈvakÈlikavatthussa
ajjhoharaÓÈti attho. Atha vÈ na ettha kammasÈdhano bhuÒjitabbatthavÈcako
bhojanasaddo, atha kho bhÈvasÈdhano ajjhoharaÓatthavÈcako
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 5, 60; Ma 1. 237; Ma 3. 12 piÔÔhesu.
gahetabbo, tasmÈ vikÈle bhojanaÑ ajjhoharaÓaÑ vikÈlabhojanaÑ. Kassa

pana ajjhoharaÓanti? YÈmakÈlikÈdÊnaÑ anuÒÒÈtattÈ vikÈlabhojana-saddassa
vÈ yÈvakÈlikajjhoharaÓe niruÄhattÈ yÈvakÈlikassÈti viÒÒÈyati, atthato pana
kÈyadvÈrappavattÈ vikÈle yÈvakÈlikajjhoharaÓacetanÈ “vikÈlabhojanan”ti
veditabbÈ.
NaccagÊtavÈditavis|kadassanÈti ettha sÈsanassa ananulomattÈ vis|kaÑ
paÔÈÓÊbh|taÑ dassananti vis|kadassanaÑ. NaccÈdÊnaÒhi dassanaÑ
sachandarÈgappavattito sa~khepato “sabbapÈpassa akaraÓan”ti-
ÈdinayappavattaÑ1 bhagavato sÈsanaÑ na anulometi. NaccaÒca gÊtaÒca
vÈditaÒca vis|kadassanaÒca naccagÊtavÈditavis|ka dassanaÑ. AttanÈ
payojiyamÈnaÑ parehi payojÈpiyamÈnaÒcettha naccaÑ naccabhÈva
sÈmaÒÒato pÈÄiyaÑ ekeneva nacca-saddena gahitaÑ, tathÈ gÊtavÈdita-saddehi
gÈyanagÈyÈ panavÈdanavÈdÈpanÈni, tasmÈ attanÈ naccananaccÈpanÈdivasena
naccÈ ca gÊtÈ ca vÈditÈ ca antamaso may|ranaccÈdivasenapi pavattÈnaÑ
naccÈdÊnaÑ vis|kabh|tÈ dassanÈ ca veramaÓÊti evamettha attho daÔÔhabbo.
NaccÈdÊni attanÈ payojetuÑ vÈ parehi payojÈpetuÑ vÈ payuttÈni passituÑ vÈ
neva bhikkh|naÑ na bhikkhunÊnaÑ vaÔÔati. Dassanena cettha savanampi
sa~gahitaÑ vir|pekasesanayena. YathÈsakaÑ visaya-Èlocana sabhÈvatÈya vÈ
paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ savanakiriyÈyapi dassanasa~khepasambhavato
“dassanÈ”icceva vuttaÑ. Teneva vuttaÑ “paÒcahi viÒÒÈÓehi na kaÒci
dhammaÑ paÔivijÈnÈti aÒÒatra abhinipÈtamattÈ”ti. DassanakamyatÈya
upasa~kamitvÈ passato eva cettha vÊtikkamo hoti, ÔhitanisinnasayanokÈse
pana ÈgataÑ gacchantassa vÈ ÈpÈthagataÑ passato siyÈ saÑkileso, na
vÊtikkamo.
MÈlÈgandhavilepanadhÈraÓamaÓÉanavibh|sanaÔÔhÈnÈti ettha mÈlÈti
yaÑ kiÒci pupphaÑ. KiÒcÈpi hi mÈlÈ-saddo loke baddhamÈlavÈcako, sÈsane
pana ruÄhiyÈ pupphesupi vutto, tasmÈ yaÑ kiÒci pupphaÑ
baddhamabaddhaÑ vÈ, taÑ sabbaÑ “mÈlÈ”ti daÔÔhabbaÑ. Gandhanti
vÈsacuÓÓadh|mÈdikaÑ2 vilepanato aÒÒaÑ yaÑ kiÒci gandhajÈtaÑ.
Vilepananti vilepanatthaÑ pisitvÈ paÔiyattaÑ yaÑ kiÒci chavirÈgakaraÓaÑ.
PiÄandhanaÑ dhÈraÓaÑ, |naÔÔhÈnap|raÓaÑ maÓÉanaÑ, gandhavasena
chavirÈgavasena ca
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 42; Khu 1. 41 piÔÔhesu. 2. VÈsacuÓÓadh|pÈdikaÑ (SyÈ)
254 VinayapiÔaka
sÈdiyanaÑ vibh|sanaÑ. Teneva dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ1

majjhimanikÈyaÔÔha kathÈyaÒca2 “piÄandhanto dhÈreti nÈma, |naÔÔhÈnaÑ
p|rento maÓÉeti nÈma, gandhavasena chavirÈgavasena ca sÈdiyanto
vibh|seti nÈmÈ”ti vuttaÑ. ParamatthajotikÈyaÑ pana
khuddakaÔÔhakathÈyaÑ3 “mÈlÈdÊsu dhÈraÓÈdÊni yathÈsa~khyaÑ
yojetabbÈnÊ”ti ettakameva vuttaÑ. ®hÈnaÑ vuccati kÈraÓaÑ, tasmÈ yÈya
dussÊlyacetanÈya tÈni mÈlÈdhÈraÓÈdÊni mahÈjano karoti, sÈ
dhÈraÓamaÓÉanavibh|sanaÔÔhÈnaÑ.
UccÈsayanamahÈsayanÈti ettha uccÈti ucca-saddena samÈnatthaÑ ekaÑ
saddantaraÑ. Seti etthÈti sayanaÑ, uccÈsayanaÒca mahÈsayanaÒca
uccÈsayanamahÈ sayanaÑ. UccÈsayanaÑ vuccati pamÈÓÈtikkantaÑ
maÒcÈdi. MahÈsayanaÑ akappi yattharaÓehi atthataÑ ÈsandÈdi.
ŒsanaÒcettha sayaneneva sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. YasmÈ pana ÈdhÈre
paÔikkhitte tadÈdhÈrÈ kiriyÈ paÔikkhittÈva hoti, tasmÈ “uccÈsayana
mahÈsayanÈ”icceva vuttaÑ, atthato pana tadupabhogabh|tanisajjÈnipajjanehi
virati dassitÈti daÔÔhabbÈ. Atha vÈ uccÈsayanamahÈsayanasayanÈti etasmiÑ
atthe ekasesanayena ayaÑ niddeso kato yathÈ “nÈmar|papaccayÈ
saÄÈyatanan”ti, ÈsanakiriyÈpubbakattÈ sayanakiriyÈya sayanaggahaÓeneva
Èsanampi gahitanti veditabbaÑ.
JÈtar|parajatapaÔiggahaÓÈti ettha jÈtar|panti suvaÓÓaÑ. Rajatanti
kahÈpaÓo lohamÈsako jatumÈsako dÈrumÈsakoti ye vohÈraÑ gacchanti,
tassa ubhayassapi paÔiggahaÓaÑ jÈtar|parajatapaÔiggahaÓaÑ. TividhaÒcettha
paÔiggahaÓaÑ kÈyena vÈcÈya manasÈti. Tattha kÈyena paÔiggahaÓaÑ
uggaÓhanaÑ, vÈcÈya paÔiggahaÓaÑ uggahÈpanaÑ, manasÈ paÔiggahaÓaÑ
sÈdiyanaÑ. Tividhampi paÔiggahaÓaÑ sÈmaÒÒaniddesena ekasesanayena vÈ
gahetvÈ “paÔiggahaÓÈ”ti vuttaÑ, tasmÈ neva uggahetuÑ na uggahÈpetuÑ na
upanikkhittaÑ vÈ sÈdituÑ vaÔÔati. ImÈni pana dasa sikkhÈpadÈni
gahaÔÔhÈnampi sÈdhÈraÓÈni. VuttaÒhetaÑ visuddhimagge4 “upÈsaka-
upÈsikÈnaÑ niccasÊlavasena paÒca sikkhÈpadÈni, sati vÈ ussÈhe dasa,
uposatha~gavasena aÔÔhÈti idaÑ gahaÔÔhasÊlan”ti. Ettha hi dasÈti sÈmaÓerehi
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 76 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 2. 113 piÔÔhe.
3. KhuddakapÈÔha-®Ôha 26 piÔÔhe. 4. Visuddhi 1. 15 piÔÔhe.
rakkhitabbasÊlamÈha ghaÔikÈrÈdÊnaÑ viya. ParamatthajotikÈyaÑ pana

khuddakaÔÔha kathÈyaÑ1 “Èdito dve catutthapaÒcamÈni upÈsakÈnaÑ
sÈmaÓerÈnaÒca sÈdhÈraÓÈni niccasÊlavasena, uposathasÊlavasena pana
upÈsakÈnaÑ sattamaÔÔhamaÑ cekaÑ a~gaÑ katvÈ sabbapacchimavajjÈni
sabbÈnipi sÈmaÓerehi sÈdhÈraÓÈni, pacchimaÑ pana sÈmaÓerÈnameva
visesabh|tan”ti vuttaÑ, taÑ “sati vÈ ussÈhe dasÈ”ti iminÈ na sameti
NÈsanavatth|ti li~ganÈsanÈya vatthu, adhiÔÔhÈnaÑ kÈraÓanti vuttaÑ hoti.
107. KintÊti kena nu kho upÈyena. “Attano pariveÓanti idaÑ

puggalikaÑ sandhÈya vuttan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Ayamettha
gaÓÔhipadakÈrÈnaÑ adhippÈyo–“vassaggena pattasenÈsanan”ti iminÈ tassa
vassaggena pattaÑ saÑghikasenÈsanaÑ vuttaÑ, “attano pariveÓan”ti
iminÈpi tasseva puggalikasenÈsanaÑ vuttanti. AyaÑ panettha amhÈkaÑ
khanti–“yattha vÈ vasatÊ”ti iminÈ saÑghikaÑ vÈ hotu puggalikaÑ vÈ, tassa
nibaddhavasanakasenÈsanaÑ vuttaÑ. “Yattha vÈ paÔikkamatÊ”ti iminÈ pana
yaÑ Ècariyassa upajjhÈyassa vÈ vasanaÔÔhÈnaÑ upaÔÔhÈnÈdinimittaÑ
nibaddhaÑ pavisati, taÑ ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. TasmÈ
tadubhayaÑ dassetuÑ “ubhayenapi attano pariveÓaÒca vassaggena
pattasenÈsanaÒca vuttan”ti Èha. Tattha attano pariveÓanti iminÈ
ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ dassitaÑ, vassaggena pattasenÈsananti
iminÈ pana tassa vasanaÔÔhÈnaÑ. Tadubhayampi saÑghikaÑ vÈ hotu
puggalikaÑ vÈ, ÈvaraÓaÑ kÈtabbamevÈti. MukhadvÈrikanti mukhadvÈrena
bhuÒjitabbaÑ. DaÓÉakammaÑ katvÈti daÓÉakammaÑ yojetvÈ. DaÓÉenti
vinenti etenÈti daÓÉo, soyeva kÈtabbattÈ kammanti daÓÉakammaÑ,
ÈvaraÓÈdi.
SikkhÈpadadaÓÉakammavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AnÈpucchÈvaraÓavatthu-ÈdikathÈvaÓÓanÈ
108. DaÓÉakammamassa karothÈti assa daÓÉakammaÑ yojetha
ÈÓÈpetha. DaÓÉakammanti vÈ niggahakammaÑ, tasmÈ niggahamassa
karothÈti
______________________________________________________________
1. KhuddakapÈÔha-®Ôha 14 piÔÔhe.
256 VinayapiÔaka
vuttaÑ hoti. Esa nayo sabbattha Êdisesu ÔhÈnesu. SenÈsanaggÈho ca

paÔippassambhatÊti iminÈ ca chindavasso ca hotÊti dÊpeti. Sace ÈkiÓÓadosova
hoti, ÈyatiÑ saÑvare na tiÔÔhati, nikkaÉÉhitabboti ettha sace yÈvatatiyaÑ
vuccamÈno na oramati, saÑghaÑ apaloketvÈ nÈsetabbo. Puna pabbajjaÑ
yÈcamÈnopi apaloketvÈ pabbÈjetabboti vadanti. PacchimikÈya vassÈvÈsikaÑ
lacchatÊti pacchimikÈya puna vassaÑ upagatattÈ lacchati. ApaloketvÈ lÈbho
dÈtabboti chinnavassatÈya vuttaÑ. ItarÈni paÒca sikkhÈpadÈnÊti
vikÈlabhojanÈdÊni paÒca. AccayaÑ desÈpetabboti “accayo maÑ bhante
accagamÈ”ti-ÈdinÈ nayena desÈpetabbo.
AnÈpucchÈvaraÓavatthu-ÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÓÉakavatthukathÈvaÓÓanÈ
109. PaÓÉakavatthumhi “yo kÈÄapakkhe itthÊ hoti, juÓhapakkhe puriso,
ayaÑ pakkhapaÓÉako”ti keci vadanti, aÔÔhakathÈyaÑ pana “kÈÄapakkhe
paÓÉako hoti, juÓha pakkhe panassa pariÄÈho v|pasammatÊ”ti
apaÓÉakapakkhe pariÄÈhav|pasamasseva vuttattÈ paÓÉakapakkhe
ussannapariÄÈhatÈ paÓÉakabhÈvÈpattÊti viÒÒÈyati, tasmÈ idamevettha sÈrato
paccetabbaÑ1. ItthibhÈvo pumbhÈvo vÈ natthi etassÈti abhÈvako.
TasmiÑyevassa pakkhe pabbajjÈ vÈritÈti ettha “apaÓÉakapakkhe pabbÈjetvÈ
paÓÉaka pakkhe nÈsetabbo”ti tÊsupi 'gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana
“apaÓÉakapakkhe pabbajito sace kilesakkhayaÑ pÈpuÓÈti, na nÈsetabbo”ti
vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ paÓÉakassa kilesakkhayÈsambhavato
khÊÓakilesassa ca paÓÉakabhÈvÈnupapattito. AhetukapaÔisandhikathÈyaÒhi
avisesena paÓÉakassa ahetukapaÔisandhitÈ vuttÈ. Œsitta-
us|yapakkhapaÓÉakÈnaÒca paÔisandhito paÔÔhÈyeva paÓÉakasabhÈvo, na
pavattiyaÑyevÈti vadanti. Teneva ahetukapaÔisandhiniddese
jaccandhabadhirÈdayo viya paÓÉako jÈtisaddena visesetvÈ na niddiÔÔho.
______________________________________________________________
1. ViÒÒÈyati, vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ (SyÈ)
idhÈpi catutthapÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈyaÑ1 “abhabbapuggale dassentena

paÓÉakatiracchÈna gata-ubhatobyaÒjanakÈ tayo vatthuvipannÈ
ahetukapaÔisandhikÈ, tesaÑ saggo avÈrito, maggo pana vÈrito”ti avisesena
vuttaÑ.
PaÓÉakavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
TheyyasaÑvÈsakavatthukathÈvaÓÓanÈ
110. TheyyasaÑvÈsakavatthumhi kolaÒÒÈti mÈtuvaÑse pituvaÑse ca
jÈtÈ mÈtÈpituppabhutisabbaÒÈtayo. TheyyÈya saÑvÈso etassÈti
theyyasaÑvÈsako. So ca na saÑvÈsamattasseva thenako idhÈdhippeto, atha
kho li~gassa tadubhayassa ca thenakopÊti Èha “tayo theyyasaÑvÈsakÈ”ti-Èdi.
Na yathÈvuÉÉhaÑ vandanaÑ sÈdiyatÊti yathÈvuÉÉhaÑ bhikkh|naÑ vÈ
sÈmaÓerÈnaÑ vÈ vandanaÑ na sÈdiyati. YathÈvuÉÉhaÑ vandanaÑ sÈdiyatÊti
attanÈ musÈvÈdaÑ katvÈ dassitavassÈnur|paÑ yathÈvuÉÉhaÑ vandanaÑ
sÈdiyati. BhikkhuvassagaÓanÈdikoti iminÈ na ekakammÈdikova idha
saÑvÈso nÈmÈti dasseti.
RÈja -pa- bhayenÈti ettha bhaya-saddo paccekaÑ yojetabbo
“rÈjabhayena dubbhikkhabhayenÈ”ti-ÈdinÈ. SaÑvÈsaÑ nÈdhivÈseti, yÈva so
suddhamÈnasoti rÈjabhayÈdÊhi gahitali~gatÈya so suddhamÈnaso yÈva
saÑvÈsaÑ nÈdhivÈsetÊti attho. Yo hi rÈjabhayÈdiÑ vinÈ kevalaÑ bhikkh|
vaÒcetvÈ tehi saddhiÑ saÑvasitukÈmatÈya li~gaÑ gaÓhÈti, so
asuddhacittatÈya li~gaggahaÓeneva theyyasaÑvÈsako nÈma hoti. AyaÑ pana
tÈdisena asuddhacittena bhikkh| vaÒcetukÈmatÈya abhÈvato yÈva saÑvÈsaÑ
nÈdhivÈseti, tÈva theyyasaÑvÈsako nÈma na hoti. Teneva “rÈjabhayÈdÊhi
gahitali~gÈnaÑ 'gihÊ maÑ samaÓoti jÈnant|'ti vaÒcanÈcitte satipi
bhikkh|naÑ vaÒcetukÈmatÈya abhÈvÈ doso na jÈto”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. Keci pana
______________________________________________________________
258 VinayapiÔaka
“v|pasantabhayatÈ1 idha suddhacittatÈ”ti vadanti, evaÒca sati so

v|pasantabhayo yÈva saÑvÈsaÑ nÈdhivÈseti, tÈva theyyasaÑvÈsako na
hotÊti ayamattho viÒÒÈyati. ImasmiÒca atthe viÒÒÈyamÈne
av|pasantabhayassa saÑvÈsasÈdiyanepi theyyasaÑvÈsakatÈ na hotÊti
Èpajjeyya, na ca aÔÔhakathÈyaÑ av|pasantabhayassa saÑvÈsasÈdiyanepi
atheyyasaÑ vÈsakatÈ dassitÈ. SabbapÈsaÓÉiyabhattÈni bhuÒjantoti ca iminÈ
av|pasantabhayenapi saÑvÈsaÑ asÈdiyanteneva vasitabbanti dÊpeti. Teneva
tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ “yasmÈ vihÈraÑ ÈgantvÈ saÑghikaÑ
gaÓhantassa saÑvÈsaÑ pariharituÑ dukkaraÑ, tasmÈ
sabbapÈsaÓÉiyabhattÈni bhuÒjantoti idaÑ vuttan”ti, tasmÈ rÈjabhayÈdÊhi
gahitali ~gatÈyevettha suddhacittatÈti gahetabbaÑ.
SabbapÈsaÓÉiyabhattÈnÊti sabbasÈmayikÈnaÑ sÈdhÈraÓaÑ katvÈ
vÊthicatukkÈdÊsu ÔhapetvÈ dÈtabbabhattÈni. KÈyaparihÈriyÈnÊti kÈyena
pariharitabbÈni. AbbhuggacchantÊti abhimukhaÑ gacchanti.
KammantÈnuÔÔhÈnenÈti kasigorakkhÈdikamma karaÓena. Tadeva
pattavÊvaraÑ ÈdÈya vihÈraÑ gacchatÊti cÊvarÈni nivÈsanapÈruvana vasena
ÈdÈya pattaÒca aÑsak|Ôe laggetvÈ vihÈraÑ gacchati. NÈpi sayaÑ jÈnÈtÊti
“yo evaÑ pabbajati, so theyyasaÑvÈsako nÈma hotÊ”ti vÈ “evaÑ kÈtuÑ na
labhatÊ”ti vÈ “evaÑ pabbajito samaÓo na hotÊ”ti vÈ na jÈnÈti. Yo evaÑ
pabbajati, so theyyasaÑvÈ sako nÈma hotÊti idaÑ pana nidassanamattaÑ.
AnupasampannakÈleyevÈti iminÈ upasampannakÈle sutvÈ sacepi nÈroceti,
theyyasaÑvÈsako na hotÊti dÊpeti.
SikkhaÑ appaccakkhÈya -pa- theyyasaÑvÈsako na hotÊti idaÑ
bhikkh|hi dinnali~gassa apariccattattÈ na li~gathenako hoti, li~gÈnur|passa
saÑvÈsassa sÈditattÈ nÈpi saÑvÈsathenako hotÊti vuttaÑ. Eko bhikkhu
kÈsÈye sa-ussÈhova odÈtaÑ nivÈsetvÈti etthÈpi idameva kÈraÓaÑ
daÔÔhabbaÑ. Parato sÈmaÓero sali~ge Ôhitoti-ÈdinÈ sÈmaÓerassa
vuttavidhÈnesupi atheyyasaÑvÈsakapakkhe ayameva nayo. BhikkhuniyÈpi
eseva nayoti vuttamevatthaÑ “sÈpi hi gihibhÈvaÑ patthayamÈnÈ”ti-ÈdinÈ
vibhÈveti. Yo koci
______________________________________________________________
1. Av|pasantabhayatÈ (SyÈ)
vuÉÉhapabbajitoti sÈmaÓeraÑ sandhÈya vuttaÑ. MahÈpeÄÈdÊs|ti etena

gihisantakaÑ dassitaÑ. SayaÑ sÈmaÓerova -pa- theyyasaÑvÈsako na hotÊti
ettha kiÒcÈpi theyyasaÑvÈsako na hoti, pÈrÈjikaÑ pana Èpajjatiyeva.
Sesamettha uttÈnameva.
TheyyasaÑvÈsakavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
TitthiyapakkantakakathÈvaÓÓanÈ
TitthiyapakkantakakathÈyaÑ tesaÑ li~ge Èdinnamatte
titthiyapakkantako hotÊti “titthiyo bhavissÈmÊ”ti gatassa li~gaggahaÓeneva
tesaÑ laddhipi gahitÈyeva hotÊti katvÈ vuttaÑ. Kenaci pana “tesaÑ li~ge
Èdinnamatte laddhiyÈ gahitÈyapi aggahitÈyapi titthiyapakkantako hotÊ”ti
vuttaÑ, taÑ na gahetabbaÑ. Na hi “titthiyo bhavissÈmÊ”ti gatassa
li~gasampaÔicchanato aÒÒaÑ laddhiggahaÓaÑ nÈma atthi.
Li~gasampaÔicchaneneva hi so gahitaladdhiko hoti. Teneva
“vÊmaÑsanatthaÑ kusacÊrÈdÊni -pa- yÈva na sampaÔicchati, tÈva taÑ laddhi
rakkhati. SampaÔicchitamatte titthiyapakkantako hotÊ”ti vuttaÑ. Naggova
ÈjÊvakÈnaÑ upassayaÑ gacchati, padavÈre padavÈre dukkaÔanti “ÈjÊvako
bhavissan”ti asuddhacittena gamanapaccayÈ dukkaÔaÑ vuttaÑ. Naggena
hutvÈ gamanapaccayÈpi dukkaÔÈ na muccatiyeva. K|ÔavassaÑ gaÓentoti
k|ÔavassaÑ gaÓetvÈ saÑvÈsaÑ sÈdiyantoti adhippÈyo.
TitthiyapakkantakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
111. TiracchÈnagatavatthu uttÈnameva.
MÈtughÈtakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
112. MÈtughÈtakÈdivatth|su apavÈhananti apagamanaÑ, patikaraÓanti1
attho. YathÈ samÈnajÈtikassa vikopane kammaÑ garutaraÑ, na tathÈ
vijÈtikassÈti Èha “manussitthibh|tÈ”ti. Puttasambandhena
______________________________________________________________
1. BÈhikaraÓanti (SyÈ)
260 VinayapiÔaka
mÈtupitusamaÒÒÈ, dattakittimÈdivasenapi puttavohÈro loke dissati, so ca kho

pariyÈyatoti nippariyÈyasiddhataÑ dassetuÑ “janikÈ mÈtÈ”ti vuttaÑ. YathÈ
manussattabhÈve Ôhitasseva kusaladhammÈnaÑ tikkhavisadas|rabhÈvÈpatti
yathÈ taÑ tiÓÓampi bodhisattÈnaÑ bodhittayanibbattiyaÑ, evaÑ
manussattabhÈve Ôhitasseva akusaladhammÈ nampi
tikkhavisadas|rabhÈvÈpattÊti Èha “sayampi manussajÈtikenevÈ”ti. Cuti-
anantaraÑ phalaÑ anantaraÑ nÈma, tasmiÑ anantare niyuttaÑ,
taÑnibbattanena anantarakaraÓa sÊlaÑ, anantarapayojanaÑ vÈ ÈnantariyaÑ,
tena Ènantariyena mÈtughÈtakakammena. PitughÈtakepi yena manussabh|to
janako pitÈ sayampi manussajÈtikeneva satÈ saÒcicca jÊvitÈ voropito, ayaÑ
Ènantariyena pitughÈtakakammena pitughÈtakoti-ÈdinÈ sabbaÑ veditabbanti
Èha “pitughÈtakepi eseva nayo”ti.
Parivattitali~gampi1 mÈtaraÑ pitaraÑ vÈ jÊvitÈ voropentassa
ÈnantariyakammaÑ hotiyeva. Satipi hi li~gaparivatte so eva
ekakammanibbatto bhava~gappabandho jÊvitindriyappabandho ca, nÈÒÒoti.
Yo pana sayaÑ manusso tiracchÈnabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ, sayaÑ
vÈ tiracchÈnabh|to manussabh|taÑ, tiracchÈnabh|toyeva vÈ
tiracchÈnabh|taÑ jÊvitÈ voropeti, tassa kammaÑ ÈnantariyaÑ na hoti,
bhÈriyaÑ pana hoti, ÈnantariyaÑ Èhacceva tiÔÔhati. EÄakacatukkaÑ
sa~gÈmacatukkaÑ coracatukka Òcettha kathetabbaÑ. “EÄakaÑ mÈremÊ”ti
abhisandhinÈpi hi eÄakaÔÔhÈne ÔhitaÑ manusso manussabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ
pitaraÑ vÈ mÈrento ÈnantariyaÑ phusati maraÓÈdhippÈ yeneva
Ènantariyavatthuno vikopitattÈ. EÄakÈbhisandhinÈ pana mÈtÈpiti-
abhisandhinÈ vÈ eÄakaÑ mÈrento ÈnantariyaÑ na phusati Ènantariyavatthu-
abhÈvato. MÈtÈpiti-abhi sandhinÈ mÈtÈpitaro mÈrento phusateva. Esa nayo
itarasmimpi catukkadvaye. YathÈ ca mÈtÈpit|su, evaÑ arahantepi etÈni
catukkÈni veditabbÈni. Sabbattha hi purimaÑ abhisandhicittaÑ appamÈÓaÑ,
vadhakacittaÑ pana tadÈrammaÓaÑ jÊvitindriyaÒca
ÈnantariyÈnÈnantarabhÈve pamÈÓaÑ. KatÈnantariyakammo ca “tassa
kammassa vipÈkaÑ paÔibÈhissÈmÊ”ti sakalacakkavÈÄaÑ
mahÈcetiyappamÈÓehi kaÒcanath|pehi p|retvÈpi sakalacakkavÈÄaÑ p|retvÈ
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 4. 76; AÑ-®Ôha 1. 355; Abhi-®Ôha 2. 407 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
nisinnassa bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈpi buddhassa bhagavato

sa~ghÈÔikaÓÓaÑ amuÒcanto vicaritvÈpi kÈyassa bhedÈ nirayameva
upapajjati, pabbajjaÒca na labhati.
115. IcchamÈnanti odÈtavatthavasanaÑ icchamÈnaÑ. TenevÈha

“gihibhÈve sampaÔicchitamatteyevÈ”ti. SaÑghabhedakakathÈvitthÈro parato
Èvi bhavissati. CatunnaÑ kammÈnanti apalokanÈdÊnaÑ catunnaÑ
kammÈnaÑ. DuÔÔhacittenÈti vuttamevatthaÑ vibhÈveti “vadhakacittenÈ”ti.
VadhakacetanÈya hi d|sitacittaÑ idha duÔÔhacittaÑ nÈma. LohitaÑ
uppÈdetÊti ettha tathÈgatassa abhejjakÈyatÈya par|pakka mena
cammacchedaÑ katvÈ lohitapaggharaÓaÑ nÈma natthi, sarÊrassa pana
antoyeva ekasmiÑ ÔhÈne lohitaÑ samosarati, ÈghÈtena pakuppamÈnaÑ
saÒcitaÑ hoti. Devada ttena paviddhasilato bhijjitvÈ gatasakkhalikÈpi
tathÈgatassa pÈdantaÑ pahari, pharasunÈ pahaÔo viya pÈdo antolohitoyeva
ahosi. JÊvako pana tathÈgatassa ruciyÈ satthakena cammaÑ chinditvÈ tamhÈ
ÔhÈnÈ duÔÔhalohitaÑ nÊharitvÈ phÈsumakÈsi, tenassa puÒÒakammameva
ahosi. TenÈha “jÊvako viyÈ”ti-Èdi.
Atha ye parinibbute tathÈgate cetiyaÑ bhindanti, bodhiÑ chindanti,
dhÈtumhi upakkamanti, tesaÑ kiÑ hotÊti? BhÈriyaÑ kammaÑ hoti
ÈnantariyasadisaÑ. SadhÈtukaÑ pana th|paÑ vÈ paÔimaÑ vÈ bÈdhamÈnaÑ
bodhisÈkhaÑ chindituÑ vaÔÔati. Sacepi tattha nilÊnÈ sakuÓÈ cetiye vaccaÑ
pÈtenti, chindituÑ vaÔÔatiyeva. Paribhoga cetiyato hi sarÊracetiyaÑ
garutaraÑ. CetiyavatthuÑ bhinditvÈ gacchante bodhim|lepi chinditvÈ
harituÑ vaÔÔati. YÈ pana bodhisÈkhÈ bodhigharaÑ bÈdhati, taÑ
geharakkhaÓatthaÑ chindituÑ na labhati. Bodhi-atthaÒhi gehaÑ, na
gehatthÈya bodhi1. Œsanagharepi eseva nayo. YasmiÑ pana Èsanaghare
dhÈtu nihitÈ hoti, tassa rakkhaÓatthÈya bodhisÈkhaÑ chindituÑ vaÔÔati.
BodhijagganatthaÑ ojoharaÓasÈkhaÑ vÈ p|tiÔÔhÈnaÑ vÈ chindituÑ
vaÔÔatiyeva, satthu r|pakÈyapaÔijaggane viya puÒÒampi hoti.
MÈtughÈtakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. BodhiÑ (SyÈ, Ka)
262 VinayapiÔaka
UbhatobyaÒjanakavatthukathÈvaÓÓanÈ
116. Ubhato byaÒjanamassa atthÊti ubhatobyaÒjanakoti iminÈ
asamÈnÈdhi karaÓavisayo bÈhiratthasamÈsoyaÑ, purimapade ca vibhatti-
alopoti dasseti. ByaÒjananti cettha itthinimittaÑ purisanimittaÒca
adhippetaÑ. Atha ubhatobyaÒjanakassa ekameva indriyaÑ, udÈhu dveti?
Ekameva “yassa itthindriyaÑ uppajjati, tassa purisindriyaÑ uppajjatÊti? No.
Yassa vÈ pana purisindriyaÑ uppajjati, tassa itthindriyaÑ uppajjatÊti? No”ti1
ekasmiÑ santÈne indriyadvayassa paÔisiddhattÈ, taÒca kho itthi-ubhato
byaÒjana kassa itthindriyaÑ, purisa-ubhatobyaÒjanakassa purisindriyaÑ.
Yadi evaÑ dutiyabyaÒja nakassa abhÈvo Èpajjati. IndriyaÒhi
byaÒjanakÈraÓaÑ vuttaÑ, taÒca tassa natthÊti? Vuccate–na tassa indriyaÑ
dutiyabyaÒjanakÈraÓaÑ. KasmÈ? SadÈ abhÈvato. Itthi-ubhatobyaÒjanakassa
hi yadÈ itthiyÈ rÈgacittaÑ uppajjati, tadÈ purisabyaÒjanaÑ pÈkaÔaÑ hoti,
itthibyaÒjanaÑ paÔicchannaÑ guÄaÑ hoti, tathÈ itarassa itaraÑ. Yadi ca
tesaÑ indriyaÑ dutiyabyaÒjanakÈraÓaÑ bhaveyya, sadÈpi byaÒjanadvayaÑ
tiÔÔheyya, na pana tiÔÔhati, tasmÈ veditabbametaÑ “na tassa taÑ
byaÒjanakÈraÓaÑ, kammasahÈyaÑ pana rÈgacittamevettha kÈraÓan”ti.
YasmÈ cassa ekameva indriyaÑ hoti, tasmÈ itthi-ubhatobyaÒjanako
sayampi gabbhaÑ gaÓhÈti, parampi gaÓhÈpeti. Purisa-ubhatobyaÒjanako
paraÑ gaÓhÈpeti, sayaÑ pana na gaÓhÈti. Yadi paÔisandhiyaÑ purisali~gaÑ,
yadi paÔisandhiyaÑ itthili~ganti ca paÔisandhiyaÑ li~gasabbhÈvo
kurundiyaÑ vutto, so ca ayukko. PavattiyaÑyeva hi itthili~gÈdÊni
samuÔÔhahanti na paÔisandhiyaÑ. PaÔisandhiyaÑ pana indriyameva
samuÔÔhÈti, na li~gÈdÊni. Na ca indriyameva li~ganti sakkÈ vattuÑ
indriyali~gÈnaÑ bhinnasabhÈvattÈ. VuttaÒhetaÑ aÔÔhasÈliniyaÑ2–
“ItthattaÑ itthibhÈvoti ubhayaÑ ekatthaÑ, itthisabhÈvoti attho.
AyaÑ kammajo paÔisandhisamuÔÔhito. Itthili~gÈdi pana itthindriyaÑ
paÔicca pavatte samuÔÔhitaÑ. YathÈ bÊje sati bÊjaÑ paÔicca bÊjapaccayÈ
rukkho vaÉÉhitvÈ sÈkhÈviÔapasampanno hutvÈ ÈkÈsaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 7. 117 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 1. 358 piÔÔhe.
p|retvÈ tiÔÔhati, evameva itthibhÈvasa~khÈte itthindriye sati

itthili~gÈdÊni honti. BÊjaÑ viya hi itthindriyaÑ, bÊjaÑ paÔicca vaÉÉhitvÈ
ÈkÈsaÑ p|retvÈ Ôhitarukkho viya itthindriyaÑ paÔicca itthili~gÈdÊni
pavatte samuÔÔhahanti. Tattha itthindriyaÑ na cakkhuviÒÒeyyaÑ,
manoviÒÒeyyameva. Itthili~gÈdÊni cakkhuviÒÒeyyÈnipi
manoviÒÒeyyÈnipÊ”ti.
TenevÈha “tattha vicÈraÓakkamo vitthÈrato aÔÔhasÈliniyÈ
dhammasa~gahaÔÔhakathÈya veditabbo”ti.
UbhatobyaÒjanakavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AnupajjhÈyakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
117. SikkhÈpadaÑ apaÒÒattaÑ hotÊti idheva paÒÒattaÑ sikkhÈpadaÑ
sandhÈya vuttaÑ. UpajjhaÑ aggÈhÈpetvÈti “upajjhÈyo me bhante hohÊ”ti
evaÑ upajjhaÑ aggÈhÈ petvÈ. KammavÈcÈya pana upajjhÈyakittanaÑ
kataÑyevÈti daÔÔhabbaÑ. AÒÒathÈ “puggalaÑ na parÈmasatÊ”ti
vuttakammavipattisambhavato kammaÑ kuppeyya, teneva “upajjhÈyaÑ
akittetvÈ”ti avatvÈ “upajjhaÑ aggÈhÈpetvÈ”icceva vuttaÑ. YathÈ ca
aparipuÓÓapattacÊvarassa upasampÈdanakÈle kammavÈcÈya “paripuÓÓassa
pattacÊvaran”ti asantavatthuÑ kittetvÈ kammavÈcÈya katÈyapi upasampadÈ
ruhati, evaÑ “ayaÑ buddharakkhito Èyasmato dhammarakkhitassa
upasampadÈpekkho”ti asantaÑ puggalaÑ kittetvÈ kevalaÑ
santapadanÊhÈrena kammavÈcÈya katÈya upasampadÈ ruhatiyevÈti
daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “kammaÑ pana na kuppatÊ”ti. “Na bhikkhave
anupajjhÈyako upasampÈdetabbo, yo upasampÈdeyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti
ettakameva vatvÈ “so ca puggalo anupasampanno”ti avuttattÈ
kammavipattilakkhaÓassa ca asambhavato “taÑ na gahetabban”ti vuttaÑ.
“PaÒcavaggakaraÓaÒce bhikkhave kammaÑ paÓÉakapaÒcamo kammaÑ
kareyya, akammaÑ na ca karaÓÊyan”ti-Èdivacanato1 paÓÉakÈdÊnampi
ubhatobyaÒjanakapariyantÈnaÑ gaÓap|rakabhÈveyeva kammaÑ kuppati, na
aÒÒathÈti Èha “ubhatobyaÒjanakupajjhÈyapariyosÈnesupi eseva nayo”ti.
AnupajjhÈyakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_________________________________________________________________
264 VinayapiÔaka
ApattakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
118. AÒÒe vÈ bhikkh| dÈtukÈmÈ hontÊti sambandho.
AnÈmaÔÔhapiÓÉapÈtanti aggahita-aggaÑ piÓÉapÈtaÑ. SÈmaÓerabhÈgasamako
ÈmisabhÈgoti ettha kiÒcÈpi sÈmaÓerÈnaÑ ÈmisabhÈgassa samakameva
diyyamÈnattÈ visuÑ sÈmaÓerabhÈgo nÈma natthi, heÔÔhÈ gacchantaÑ pana
bhattaÑ kadÈci mandaÑ bhaveyya, tasmÈ upari aggahetvÈ sÈmaÓerapÈÄiyÈva
gahetvÈ dÈtabboti adhippÈyo. Niyatapabbajjasseva cÈyaÑ bhÈgo dÊyati.
Teneva “apakkaÑ pattan”ti-Èdi vuttaÑ.
ApattakÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
HatthacchinnÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
119. Ajapadaketi ajapadasaÓÔhÈne padese. Brahmujugattoti brahmÈ viya
ujugatto. Avaseso sattoti iminÈ lakkhaÓena rahitasatto. Etena ÔhapetvÈ
mahÈpurisaÑ cakkavattiÒca itare sattÈ khuddapakkhikÈti dasseti.
Yebhuyyena hi sattÈ khandhe kaÔiyaÑ jÈÓ|s|ti tÊsu ÔhÈnesu namanti. Te
kaÔiyaÑ namantÈ pacchato namanti, itaresu dvÊsu ÔhÈnesu namantÈ purato
namanti. DÊghasarÊrÈ pana ekena passena va~kÈ honti, eke mukhaÑ
unnÈmetvÈ nakkhattÈni gaÓayantÈ viya caranti, eke appamaÑsalohitÈ
s|lasadisÈ honti, eke purato pabbhÈrÈ honti, pavedhamÈnÈ gacchanti.
ParivaÔumoti samantato vaÔÔalo.
AÔÔhisirÈcammasarÊroti aÔÔhisirÈcammamattasarÊro. KappasÊsoti
dvidhÈbh|ta sÊso. Kekaroti tiriyaÑ passanto. “UdakatÈrakÈ nÈma
udakapubbuÄan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AkkhitÈrakÈti akkhibhaÓÉakÈ.
NippakhumakkhÊti akkhidalalomehi virahita akkhiko. Pakhuma-saddo hi
loke akkhidalalomesu niruÄho. PaÔa~gamaÓÉ|ko1 nÈma
mahÈmukhamaÓÉ|ko. EÄamukhoti niccapaggharaÓakalÈlamukho.
SabbaÒcetanti “kacchugatto vÈ”ti-ÈdiÑ sandhÈya vadati. VÈtaÓÉikoti
aÓÉakesu vuddhirogena samannÈgato. VikaÔoti tiriyaÑ gamanapÈdehi
samannÈgato, yassa ca
______________________________________________________________
1. KharakamaÓÉ|ko (SyÈ)
ca~kamato jÈÓukÈ bahi gacchanti. PaÓhoti1 pacchato parivattapÈdehi

samannÈgato, yassa ca~kamato jÈÓukÈ anto pavisanti.
KudaÓÉapÈdatÈya kÈraÓaÑ vibhÈveti “majjhe sa~kuÔitapÈdattÈ”ti. Agge
sa~kuÔitapÈdattÈti kuÓÉapÈdatÈya kÈraÓanidassanaÑ. KuÓÉapÈdasseva
gamanasabhÈvaÑ vibhÈveti “piÔÔhipÈdaggena ca~kamanto”ti. Mammananti
khalitavacanaÑ. Yo ekameva akkharaÑ catupaÒcakkhattuÑ vadati, tassetaÑ
adhivacanaÑ.
HatthacchinnÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AlajjÊnissayavatthukathÈvaÓÓanÈ
120. NissayapaÔisaÑyuttavatth|su bhikkh|hi samÈno sÊlÈdiguÓabhÈgo
assÈti bhikkhusabhÈgo, tassa bhÈgo bhikkhusabhÈgatÈ. Dve tÊÓi divasÈni
vasitvÈ gantukÈmena anissitena vasitabbanti ettha “yÈva
bhikkhusabhÈgataÑ jÈnÈmÊ”ti ÈbhogaÑ vinÈpi anissitena vasituÑ vaÔÔatÊti
adhippÈyo. BhikkhusabhÈgataÑ pana jÈnanto “sve gamissÈmi, kiÑ me
nissayenÈ”ti aruÓaÑ uÔÔhapetuÑ na labhati. “PurÈruÓÈ uÔÔhahitvÈva
gamissÈmÊ”ti Èbhogena sayantassa sace aruÓo uggacchati, vaÔÔati. “SattÈhaÑ
vasissÈmÊ”ti ÈlayaÑ karontena pana nissayo gahetabboti “sattÈhamattaÑ
vasissÈmi, kiÑ bhikkhusabhÈgatÈjÈnanenÈ”ti janane dhuraÑ nikkhipitvÈ
vasituÑ na labhati, bhikkhusabhÈgataÑ upaparikkhitvÈ nissayo gahetabboti
attho.
GamikÈdinissayavatthukathÈvaÓÓanÈ
121. AntarÈmagge vissamanto vÈ -pa- anÈpattÊti asati nissayadÈyake
anÈpatti. Tassa nissÈyÈti pÈÄi-anur|pato vuttaÑ, taÑ nissÈyÈti attho. Sace
pana ÈsÈÄÊmÈse -pa- tattha gantabbanti ettha sace so vass|panÈyikÈya
ÈsannÈya gantukÈmo suÓÈti “asuko mahÈthero ÈgamissatÊ”ti, taÒce Ègameti,
vaÔÔati.
______________________________________________________________
1. SaÓÉoti (SyÈ, Ka)
266 VinayapiÔaka
Ègamentasseva ce vass|panÈyikadivaso hoti, hotu gantabbaÑ tattha, yattha

nissayadÈyakaÑ labhati. Keci pana “sace so gacchanto jÊvitantarÈyaÑ
brahmacariyantarÈyaÑ vÈ passati, tattheva vasitabban”ti vadanti.
Gottena anussÈvanÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
122. “ItthannÈmo itthannÈmassa Èyasmato”ti nÈmakittanassa

anussÈvanÈya ÈgatattÈ “nÈhaÑ ussahÈmi therassa nÈmaÑ gahetun”ti vuttaÑ,
“Èyasmato pippalissa upasampadÈpekkho”ti evaÑ nÈmaÑ gahetuÑ na
ussahÈmÊti attho. “Gottenapi anussÈ vetun”ti vacanato yena vohÈrena
voharati, tena vaÔÔatÊti siddhaÑ. “KonÈmo te upajjhÈyo”ti puÔÔhenapi
gottameva nÈmaÑ katvÈ vattabbanti siddhaÑ hoti, tasmÈ catubbidhesu
nÈmesu yena kenaci nÈmena anussÈvanÈ kÈtabbÈti vadanti. Ekassa bah|ni
nÈmÈni honti, tattha ekaÑ nÈmaÑ ÒattiyÈ, ekaÑ anussÈvanÈya kÈtuÑ na
vaÔÔati, atthato byaÒjanato ca abhinnÈhi anussÈvanÈhi bhavitabbanti. KiÒcÈpi
“itthannÈmo itthannÈ massa Èyasmato”ti pÈÄiyaÑ “Èyasmato”ti padaÑ
pacchÈ vuttaÑ, kammavÈcÈpÈÄiyaÑ pana “ayaÑ buddharakkhito Èyasmato
dhammarakkhitassÈ”ti paÔhamaÑ likhitanti taÑ uppaÔipÈÔiyÈ vuttanti na
paccetabbaÑ. PÈÄiyaÒhi “itthannÈmo itthannÈmassa Èyasmato”ti atthamattaÑ
dassitaÑ, tasmÈ pÈÄiyaÑ avuttopi “ayaÑ buddharakkhito Èyasmato
dhammarakkhitassÈ”ti kammavÈcÈpÈÄiyaÑ payogo dassito. “Na me diÔÔho
ito pubbe iccÈyasmÈ sÈriputto”ti ca “ÈyasmÈ sÈriputto atthakusalo”ti ca
paÔhamaÑ “ÈyasmÈ”ti payogassa dassanatoti vadanti. Katthaci “Èyasmato
buddharakkhitattherassÈ”ti vatvÈ katthaci kevalaÑ “buddharakkhitassÈ”ti
sÈveti, sÈvanaÑ hÈpetÊti na vuccati nÈmassa ahÈpitattÈti eke. Sace katthaci
“Èyasmato buddharakkhitassÈ”ti vatvÈ katthaci
“buddharakkhitassÈyasmato”ti sÈveti, pÈÔhÈnur|pattÈ khettameva otiÓÓantipi
eke. ByaÒjanabhedappasa~gato anussÈvanÈnaÑ taÑ na vaÔÔatÊti vadanti. Sace
pana sabbaÔÔhÈnepi eteneva pakÈrena vadati, vaÔÔati.
Dve-upasampadÈpekkhÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
123. EkÈnussÈvaneti ettha ekato anussÈvanaÑ etesanti ekÈnussÈvanÈti
asamÈnÈdhikaraÓavisayo bÈhiratthasamÈsoti daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “dve
ekato-anussÈvane”ti. Tattha ekatoti ekakkhaÓeti attho, vibhatti-alopena
cÈyaÑ niddeso. Purimanayeneva ekato-anussÈvane kÈtunti “ekena ekassa,
aÒÒena itarassÈ”ti-ÈdinÈ pubbe vuttanayena dvÊhi vÈ tÊhi vÈ Ècariyehi ekena
vÈ ekato-anussÈvane kÈtuÑ.
UpasampadÈvidhikathÈvaÓÓanÈ
126. VajjÈvajjaÑ upanijjhÈyatÊti upajjhÈti iminÈ
upajjhÈyasaddasamÈnattho upajjhÈsaddopÊti dasseti.
CattÈronissayÈdikathÈvaÓÓanÈ
130. Sambhogeti dhammasambhoge Èmisasambhoge ca. AnÈpatti
sambhoge saÑvÈseti ettha ca ayamadhippÈyo–yasmÈ ayaÑ
osÈraÓakammassa katattÈ pakatattaÔÔhÈne Ôhito, tasmÈ na ukkhittakena
saddhiÑ sambhogÈdipaccayÈ pÈcittiyaÑ, nÈpi alajjinÈ saddhiÑ
paribhogapaccayÈ dukkaÔaÑ alajjÊlakkhaÓÈnupapattito. Yo hi
ucchurasakasaÔÈnaÑ sattÈhakÈlikayÈvajÊvikattÈ vaÔÔati vikÈle ucchu
khÈditunti saÒÒaÑ uppÈdetvÈ taÑ khÈditvÈ tappaccayÈ pÈcittiyaÑ na passati
“vaÔÔatÊ”ti tathÈsaÒÒitÈya, yo vÈ pana ÈpattimÈpannabhÈvaÑ paÔijÈnitvÈ “na
paÔikaromÊ”ti abhinivisati, ayaÑ–
“SaÒcicca ÈpattiÑ Èpajjati, ÈpattiÑ parig|hati.
AgatigamanaÒca gacchati, ediso vuccati alajjÊpuggalo”ti1–
vuttalakkhaÓe apatanato alajjÊ nÈma na hoti. TasmÈ yathÈ pubbe yÈva
ukkhepanÊyakammaÑ kataÑ, tÈva tena saddhiÑ sambhoge saÑvÈse ca
anÈpatti, evamidhÈpÊti sabbathÈ anÈpattiÔÔhÈneyeva anÈpatti vuttÈti
______________________________________________________________
268 VinayapiÔaka
veditabbaÑ. Na hi bhagavÈ alajjinÈ saddhiÑ sambhogapaccayÈ

Èpattisambhave sati “anÈpatti sambhoge saÑvÈse”ti vadati. Tato yamettha
kenaci “anÈpatti sambhoge saÑvÈse”ti iminÈ pÈcittiyena anÈpatti vuttÈ,
“alajjÊparibhogapaccayÈ dukkaÔaÑ pana ÈpajjatiyevÈ”ti vatvÈ bahudhÈ
papaÒcitaÑ, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva.

MahÈkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. Uposathakkhandhaka
SannipÈtÈnujÈnanÈdikathÈvaÓÓanÈ
132. Uposathakkhandhake taranti plavanti ettha bÈlÈti titthaÑ. Itoti

imasmiÑ sÈsane laddhito. TaÑ kathentÊti “imasmiÑ nÈma divase muhutte
vÈ idaÑ kattabban”ti-ÈdinÈ kathenti.
134. “SuÓÈtu me bhante”ti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ

mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vitthÈrato ÈgatamevÈti na idha vitthÈrayissÈma,
atthikehi pana tatoyeva gahetabbaÑ.
135. ŒpajjitvÈ vÈ vuÔÔhitoti ettha ÈrocitÈpi Èpatti asantÊ nÈma hotÊti

veditabbaÑ. Teneva mÈtikÈÔÔhÈkathÈyaÑ2 vuttaÑ “yassa pana evaÑ
anÈpannÈ vÈ Èpatti ÈpajjitvÈ ca pana vuÔÔhitÈ vÈ desitÈ vÈ ÈrocitÈ vÈ, tassa sÈ
Èpatti asantÊ nÈma hotÊ”ti. MusÈvÈdo nÈma vacÊbhedapaccayÈ hotÊti Èha “na
musÈvÈdalakkhaÓenÈ”ti. Bhagavato pana vacanenÈti sampajÈnamusÈvÈde
kiÑ hoti? “DukkaÔaÑ hotÊ”ti iminÈ vacanena. VacÊdvÈre akiriyasamuÔÔhÈnÈ
Èpatti hotÊti yasmÈ yassa bhikkhuno adhammikÈya paÔiÒÒÈya tuÓhÊbh|tassa
nisinnassa manodvÈre Èpatti nÈma natthi, yasmÈ pana Èvi kÈtabbaÑ na Èvi
akÈsi, tenassa vacÊdvÈre akiriyasamuÔÔhÈnÈ Èpatti hoti.
VÈcÈti vÈcÈya, ya-kÈralopenÈyaÑ niddeso. Kenaci manujena vÈcÈya

anÈlapantoti yojetabbaÑ. GiraÑ no ca pare bhaÓeyyÈti “ime sossantÊ”ti
parapuggale sandhÈya saddampi na nicchÈreyya. Œpajjeyya vÈcasikanti
vÈcato samuÔÔhitaÑ ÈpattiÑ Èpajjeyya.
AntarÈyakaroti vippaÔisÈravatthutÈya pÈmojjÈdisambhavaÑ nivÈretvÈ

paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ adhigamÈya antarÈyakaro. Tassa bhikkhuno phÈsu
______________________________________________________________
1. Ka~khÈ-®Ôha 85 piÔÔhe. 2. Ka~khÈ-®Ôha 100 piÔÔhe.
270 VinayapiÔaka
hotÊti avippaÔisÈram|lakÈnaÑ pÈmojjÈdÊnaÑ vasena tassa bhikkhuno sukhÈ

paÔipadÈ sampajjatÊti attho.
SannipÈtÈnujÈnanÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
SÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
138. ItaropÊti suddhapaÑsupabbatÈdiÑ sandhÈya vadati. HatthippamÈÓo
nÈma pabbato heÔÔhimakoÔiyÈ aÉÉhaÔÔhamaratanubbedho. TasmÈti yasmÈ
ekena na vaÔÔati, tasmÈ. DvattiÑsapalaguÄapiÓÉappamÈÓatÈ th|latÈya1
gahetabbÈ, na tulagaÓanÈya. AntosÈramissakÈnanti antosÈrarukkhehi
missakÈnaÑ. S|cidaÓÉakappamÈÓoti sÊhaÄadÊpe lekhanadaÓÉappamÈÓoti
vadanti, so ca kaniÔÔha~guliparimÈÓoti daÔÔhabbaÑ. Etanti
navam|lasÈkhÈniggamanaÑ. ParabhÈge tittetuÑ vaÔÔatÊti bahi nikkhamitvÈ
Ôhitesu aÔÔhasu maggesu ekissÈ disÈya ekaÑ, aparÈya ekanti evaÑ cat|su
ÔhÈnesu kittetuÑ vaÔÔati.
Yattha katthaci uttarantiyÈ bhikkhuniyÈ antaravÈsako temiyatÊti
sikkhÈkara ÓÊyaÑ ÈgatalakkhaÓena timaÓÉalaÑ paÔicchÈdetvÈ
antaravÈsakaÑ anukkhipitvÈ titthena vÈ atitthena vÈ uttarantiyÈ bhikkhuniyÈ
ekadva~gulamattampi antaravÈsako temiyati. BhikkhuniyÈ eva
gahaÓaÒcettha bhikkhunÊvibha~ge bhikkhuniyÈ vasena nadÊlakkhaÓassa
pÈÄiyaÑ ÈgatattÈ teneva nayena dassanatthaÑ kataÑ. SÊmaÑ bandhantÈnaÑ
nimittaÑ hotÊti ayaÑ vuttalakkhaÓÈ nadÊ samuddaÑ vÈ pavisatu taÄÈkaÑ vÈ,
pabhavato paÔÔhÈya nimittaÑ hoti. AjjhottharitvÈ ÈvaraÓaÑ pavattatiyevÈti
ÈvaraÓaÑ ajjhottharitvÈ sandatiyeva. AppavattamÈnÈti asandamÈnudakÈ.
ŒvaraÓaÒhi patvÈ nadiyÈ yattake padese udakaÑ asandamÈnaÑ santiÔÔhati,
tattha nadÊnimittaÑ kÈtuÑ na vaÔÔati. Upari sandamÈnaÔÔhÈneyeva vaÔÔati,
asandamÈnaÔÔhÈne pana udakanimittaÑ kÈtuÑ vaÔÔati. ®hitameva hi
udakanimitte vaÔÔati, na sandamÈnaÑ. TenevÈha “pavattanaÔÔhÈne
nadÊnimittaÑ, appavattanaÔÔhÈne udakanimittaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti. NadiÑ
bhinditvÈti mÈtikÈmukhadvÈrena nadÊk|laÑ bhinditvÈ. Ukkhepimanti
k|pato viya ukkhipitvÈ gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. ThulatÈya (Ka)
Si~ghÈÔakasaÓÔhÈnÈti tikoÓaracchÈsaÓÔhÈnÈ. Mudi~gasaÓÔhÈnÈti

mudi~gabherÊ viya majjhe vitthatÈ ubhosu koÔÊsu sa~koÔitÈ hoti. UpacÈraÑ
ÔhapetvÈti pacchÈ sÊmaÑ bandhantÈnaÑ sÊmÈya okÈsaÑ ÔhapetvÈ.
Antonimittagatehi vanÈti ekassa gÈmassa upaÉÉhaÑ anto kattukÈmatÈya sati
sabbesaÑ Ègamane payojanaÑ natthÊti katvÈ vuttaÑ. Œgantabbanti ca
sÈmÊcivasena vuttaÑ, nÈyaÑ niyamo “ÈgantabbamevÈ”ti. TenevÈha
“Ègamanampi anÈgamanampi vaÔÔatÊ”ti. AbaddhÈya hi sÊmÈya
nÈnÈgÈmakhettÈnaÑ nÈnÈsÊmasabhÈvattÈ tesaÑ anÈgamanepi vaggakammaÑ
na hoti, tasmÈ anÈgamanampi vaÔÔati. BaddhÈya pana sÊmÈya
ekasÊmabhÈvato puna aÒÒasmiÑ kamme kariyamÈne anto sÊmagatehi
ÈgantabbamevÈti Èha “avippavÈsasÊmÈ -pa- Ègantabban”ti.
NimittakittanakÈle asodhitÈyapi sÊmÈya nevatthi doso nimittakittanassa
apalokanÈdÊsu aÒÒatarÈ bhÈvato.
BhaÓÉukammÈpucchanaÑ sandhÈya pabbajjÈ-gahaÓaÑ.
SukhakaraÓatthanti sabbesaÑ sannipÈtanaparissamaÑ pahÈya appatarehi
sukhakaraÓatthaÑ. EkavÊsati bhikkh| gaÓhÈtÊti
vÊsativaggakaraÓÊyaparamattÈ saÑghakammassa kammÈratena saddhiÑ
ekavÊsati bhikkh| gaÓhÈti. IdaÒca nisinnÈnaÑ vasena vuttaÑ. HeÔÔhimantato
hi yattha ekavÊsati bhikkh| nisÊdituÑ sakkonti, tattake padese sÊmaÑ
bandhituÑ vaÔÔati. Na sakkhissantÊti avippavÈsasÊmÈya baddhabhÈvaÑ
asallakkhetvÈ “samÈnasaÑvÈsaka meva sam|hanissÈmÈ”ti vÈyamantÈ na
sakkhissanti. BaddhÈya hi avippavÈsasÊmÈya taÑ asam|hanitvÈ
“samÈnasaÑvÈsakasÊmaÑ sam|hanissÈmÈ”ti katÈyapi kammavÈcÈya
asam|hatÈva hoti sÊmÈ. PaÔhamaÒhi avippavÈsaÑ sam|hanitvÈ pacchÈ sÊmÈ
sam|hani tabbÈ. EkaratanappamÈÓÈ suviÒÒeyyatarÈ hotÊti katvÈ vuttaÑ
“ekaratanappamÈÓÈ vaÔÔatÊ”ti. Eka~gulamattÈpi sÊmantarikÈ vaÔÔatiyeva.
Tattakenapi hi sÊmÈ asambhinnÈva hoti.
AvasesanimittÈnÊti mahÈsÊmÈya bÈhirapasse nimittÈni. KhaÓÉasÊmato
paÔÔhÈya bandhanaÑ ÈciÓÓaÑ, ÈciÓÓakaraÓeneva ca sammoho na hotÊti Èha
“khaÓÉasÊmatova paÔÔhÈya bandhitabbÈ”ti. KuÔigeheti kuÔighare,
bh|mighareti attho. Udukkhalanti khuddakÈvÈÔaÑ. NimittaÑ na kÈtabbanti
taÑ rÈjiÑ vÈ udukkhalaÑ vÈ nimittaÑ na kÈtabbaÑ.
272 VinayapiÔaka
HeÔÔhÈ na otaratÊti bhittito oraÑ nimittÈni ÔhapetvÈ kittitattÈ heÔÔhÈ

ÈkÈsappa desaÑ na otarati. HeÔÔhÈpi otaratÊti sace heÔÔhÈ antobhittiyaÑ
ekavÊsatiyÈ bhikkh|naÑ okÈso hoti, otarati. OtaramÈnÈ ca
uparisÊmappamÈÓena na otarati, samantÈ bhittippamÈ Óena otarati.
OtaraÓÈnotaraÓaÑ vuttanayeneva veditabbanti sace heÔÔhÈ ekavÊsatiyÈ
bhikkh|naÑ okÈso hoti, otarati. No ce, na otaratÊti adhippÈyo. Sabbo pÈsÈdo
sÊmaÔÔho hotÊti uparimatalena saddhiÑ ekÈbaddhabhittiko vÈ hotu mÈ vÈ,
sabbopi pÈsÈdo sÊmaÔÔhova hoti.
TÈlam|lakapabbateti tÈlam|lasadise pabbate. So ca heÔÔhÈ mahanto
hutvÈ anupubbena tanuko hotÊti daÔÔhabbaÑ. PaÓavasaÓÔhÈno majjhe tanuko
hoti m|le agge ca vitthato. HeÔÔhÈ vÈ majjhe vÈti mudi~gasaÓÔhÈnassa
heÔÔhÈ paÓavasaÓÔhÈnassa majjhe. ŒkÈsapabbhÈranti bhittiyÈ
aparikkhittapabbhÈraÑ. AntoleÓaÑ hotÊti pabbatassa anto leÓaÑ hoti.
SÊmÈmÈÄaketi khaÓÉasÊmÈmÈÄake. MahÈsÊmaÑ sodhetvÈ vÈ kammaÑ
kÈtabbanti mahÈsÊmagatÈ bhikkh| hatthapÈsaÑ vÈ ÈnetabbÈ, sÊmato vÈ bahi
kÈtabbÈti adhippÈyo. GaÓÔhipadesu pana “mahÈsÊmagatehi bhikkh|hi taÑ
sÈkhaÑ vÈ pÈrohaÑ vÈ anÈmasitvÈ ÔhÈtabbanti adhippÈyo”ti vuttaÑ, taÑ na
gahetabbaÑ. Purima nayepÊti khaÓÉasÊmÈya uÔÔhahitvÈ mahÈsÊmÈya
oÓatarukkhepi. UkkhipÈpetvÈ kÈtuÑ na vaÔÔatÊti khaÓÉasÊmÈya anto ÔhitattÈ
rukkhassa tattha Ôhito hatthapÈsaÑyeva Ènetabboti ukkhipÈpetvÈ kÈtuÑ na
vaÔÔati.
140. PÈrayatÊti ajjhottharati. PÈrÈti sÊmÈpekkho itthili~ganiddeso. AssÈti

bhaveyya. IdhÈdhippetanÈvÈya pamÈÓaÑ dassento Èha “yÈ sabbantimena
paricchedena -pa- tayo jane vahatÊ”ti. IminÈ ca vuttappamÈÓato khuddakÈ
nÈvÈ vijjamÈnÈpi idha asantapakkhaÑ bhajatÊti dÊpeti. AvassaÑ labbhaneyyÈ
dhuvanÈvÈva hotÊti sambandho. RukkhaÑ chinditvÈ katoti pÈÔhaseso.
ParatÊre sammukhaÔÔhÈneti orimatÊre sabbapariyantanimittassa
sammukhaÔÔhÈne. SabbanimittÈnaÑ anto Ôhite bhikkh| hatthapÈsagate
katvÈti ettha sace ekaÑ gÈmakhettaÑ hoti, ubhosu tÊresu sabbanimittÈnaÑ
anto Ôhite bhikkh| hatthapÈsagate
katvÈ sammannitabbÈ. NÈnÈgÈmakkhettaÑ ce,

samÈnasaÑvÈsakasÊmÈbandhanakÈle anÈgantumpi vaÔÔati.
AvippavÈsasÊmÈsammutiyaÑ pana Ègantabbameva. YasmÈ ubhosu tÊresu
nimittakittanamattena dÊpako sa~gahito nÈma na hoti, tasmÈ dÊpakepi
nimittÈni visuÑ kittetabbÈnevÈti Èha “dÊpakassa orimante ca pÈrimante ca
nimittaÑ kitte tabban”ti. DÊpakasikharanti dÊpakamatthakaÑ.
PabbatasaÓÔhÈnÈti dÊpakassa ekato adhikatarattÈ vuttaÑ.
SÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UposathÈgÈrÈdikathÈvaÓÓanÈ
142. Vatthuvasena vuttanti “mayaÒcamhÈ asammatÈya bh|miyÈ nisinnÈ
pÈtimokkhaÑ assumhÈ”ti vatthumhi pÈtimokkhasavanassa ÈgatattÈ vuttaÑ.
Uposathappa mukhaÑ nÈma uposathÈgÈrassa sammukhaÔÔhÈnaÑ. PÈÄiyaÑ
“paÔhamaÑ nimittÈ kittetabbÈ”ti ettakameva vatvÈ sÊmÈsammutiyaÑ viya
“pabbatanimittaÑ pÈsÈÓa nimittan”ti-ÈdinÈ visesetvÈ nimittÈnaÑ adassitattÈ
“khuddakÈni vÈ -pa- yÈni kÈnici nimittÈnÊ”ti vuttaÑ. KittetuÑ vaÔÔatÊti
iminÈ sambandho.
AvippavÈsasÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
144. AssÈti bhikkhunisaÑghassa. Dvepi sÊmÈyoti paÔhamaÑ vuttÈ
avippavÈsa sÊmÈ samÈnasaÑvÈsakasÊmÈ ca. Na kammavÈcaÑ vaggaÑ
karontÊti kammavÈcaÑ na bhindanti, kammaÑ na kopentÊti adhippÈyo.
EtthÈti “ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈra ÒcÈ”ti ettha. GÈmaÒca
gÈm|pacÈraÒca na ottharatÊti “ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈra ÒcÈ”ti
vuttattÈ. SÊmÈsa~khyameva gacchatÊti avippavÈsasÊmÈsa~khaÑ gacchati.
Ekampi kulaÑ paviÔÔhaÑ vÈti abhinavakatagehesu sabbapaÔhamaÑ ekampi
kulaÑ paviÔÔhaÑ atthi. AgataÑ vÈti porÈÓakagÈme aÒÒesu gehÈni chaÉÉetvÈ
gatesu ekampi kulaÑ agataÑ atthi.
AvippavÈsasÊmÈ na sam|hantabbÈti mahÈsÊmaÑ sandhÈya vadati.
NirÈsa~kaÔÔhÈnesu ÔhatvÈti cetiya~gaÓÈdÊnaÑ khaÓÉasÊmÈya anokÈsattÈ
vuttaÑ. KhaÓÉasÊmaÒhi bandhantÈ tÈdisaÑ ÔhÈnaÑ pahÈya aÒÒasmiÑ vivitte
okÈse
274 VinayapiÔaka
bandhanti. Appeva nÈma sam|hanituÑ sakkhissantÊti avippavÈsasÊmaÑyeva

sam|ha nituÑ sakkhissanti, na khaÓÉasÊmaÑ. PaÔibandhituÑ pana na
sakkhissantevÈti khaÓÉa sÊmÈya aÒÒÈtattÈ na sakkhissanti. Na
sam|hanitabbÈti khaÓÉasÊmaÑ ajÈnantehi na sam|hanitabbÈ. Uposathassa
visuÑ gahitattÈ avasesakammavasena samÈnasaÑvÈsatÈ veditabbÈ.
GÈmasÊmÈdikathÈvaÓÓanÈ
147. AparicchinnÈyÈti baddhasÊmÈvasena akataparicchedÈya. Yena
kenaci khaÓitvÈ akatoti antamaso tiracchÈnenapi khaÓitvÈ akato. Tassa
antohatthapÈsaÑ vijahitvÈ Ôhito kammaÑ kopetÊti iminÈ bahiparicchedato
yattha katthaci Ôhito kammaÑ na kopetÊti dÊpeti. YaÑ pana vuttaÑ
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “paricchedabbhantare hatthapÈsaÑ vijahitvÈ Ôhitopi
paricchedato bahi aÒÒaÑ tattakaÑyeva paricchedaÑ anatikkamitvÈ Ôhitopi
kammaÑ kopeti, idaÑ sabba-aÔÔhakathÈsu sanniÔÔhÈnan”ti, tattha “aÒÒaÑ
tattakaÑyeva paricchedaÑ anatikkamitvÈ Ôhitopi kammaÑ kopetÊ”ti idaÑ
neva pÈÄiyaÑ, na aÔÔhakathÈyaÑ upalabbhati. Yadi cetaÑ dvinnaÑ
saÑghÈnaÑ visuÑ uposathÈdikammakaraÓÈdhikÈre vuttattÈ udakukkhepato
bahi aÒÒaÑ udakukkhepaÑ anatikkamitvÈ uposathÈdikaraÓatthaÑ Ôhito
saÑgho sÊmÈsambhedasambhavato kammaÑ kopetÊti iminÈ adhippÈyena
vuttaÑ siyÈ, evaÑ sati yujjeyya. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈya
lÊnatthappakÈsaniyaÑ vuttaÑ “aÒÒaÑ tattakaÑyeva paricchedanti dutiyaÑ
udakukkhepaÑ anatikkantopi kopeti. KasmÈ? Attano udakukkhepasÊmÈya
paresaÑ udakukkhepasÊmÈya ajjhotthaÔattÈ sÊmÈsambhedo hoti, tasmÈ
kopetÊ”ti. “IdaÑ sabba-aÔÔhakathÈsu sanniÔÔhÈnan”ti ca iminÈ adhippÈyena
vuttanti gahetabbaÑ sabbÈsupi aÔÔhakathÈsu sÊmÈsambhedassa anicchitattÈ.
Teneva hi “attano ca aÒÒesaÒca udakukkhepaparicchedassa antarÈ aÒÒo
udakukkhepo sÊmantarikatthÈya Ôhapetabbo”ti vuttaÑ. AÒÒe panettha
aÒÒathÈpi papaÒcenti, taÑ na gahetabbaÑ.
Sabbattha saÑgho nisÊdatÊti hatthapÈsaÑ avijahitvÈ nisÊdati.
UdakukkhepasÊmÈkammaÑ natthÊti yasmÈ sabbopi nadÊpadeso bhikkh|hi
______________________________________________________________
ajjhotthaÔo, tasmÈ samantato nadiyÈ abhÈvÈ udakukkhepe payojanaÑ natthi.

Udakukkhe pappamÈÓÈ sÊmantarikÈ suviÒÒeyyatarÈ hoti,
sÊmÈsambhedasa~kÈ na ca siyÈti sÈmÊcidassanatthaÑ “aÒÒo udakukkhepo
sÊmantarikatthÈya Ôhapetabbo”ti vuttaÑ. Yattakena pana sÊmÈsambhedo na
hoti, tattakaÑ ÔhapetuÑ vaÔÔatiyeva. TenevÈhu porÈÓÈ “yattakena
sÊmÈsa~karo na hoti, tattakampi ÔhapetuÑ vaÔÔatÊ”ti. nakaÑ pana na
vaÔÔatÊti idampi udakukkhepasÊmÈya parisavasena vaÉÉhanato
sÊmÈsambhedasa~kÈ siyÈti taÑnivÈraÓatthameva vuttaÑ.
GacchantiyÈ pana nÈvÈya kÈtuÑ na vaÔÔatÊti ettha
udakukkhepamanatikkamitvÈ parivattamÈnÈya kÈtuÑ vaÔÔatÊti veditabbaÑ.
SÊmaÑ vÈ sodhetvÈti ettha sÊmasodhanaÑ nÈma gÈmasÊmÈdÊsu ÔhitÈnaÑ
hatthapÈsÈnayanÈdi. “NadiÑ vinÈsetvÈ taÄÈkaÑ karontÊ”ti vuttamevatthaÑ
vibhÈveti “heÔÔhÈ pÈÄi baddhÈ”ti, heÔÔhÈnadiÑ ÈvaritvÈ pÈÄi baddhÈti attho.
ChaÉÉitamodakanti taÄÈkarakkhaÓatthaÑ ekamantena chaÉÉitamudakaÑ.
Deve avassanteti dubbuÔhikÈle vassÈnepi deve avassante. UppatitvÈti
uttaritvÈ. GÈmanigamasÊmaÑ ottharitvÈ pavattatÊti vuttappakÈre vassakÈle
cattÈro mÈse abbocchinnÈ pavattati. VihÈrasÊmanti baddhasÊmaÑ sandhÈya
vadati.
Agamanapatheti yattha tadaheva gantvÈ paccÈgantuÑ na sakkÈ hoti,
tÈdise padese araÒÒasÊmÈsa~khameva gacchatÊti sattabbhantarasÊmaÑ
sandhÈya vadati. Tesanti macchabandhÈnaÑ. Gamanapariyantassa oratoti
gamanapariyantassa orimabhÈge dÊpakaÑ pabbataÒca sandhÈya vuttaÑ, na
samuddappadesaÑ.
148. SaÑsaÔÔhaviÔapÈti iminÈ aÒÒamaÒÒassa ÈsannataÑ dÊpeti. BaddhÈ

hotÊti pacchimadisÈbhÈge sÊmaÑ sandhÈya vuttaÑ. TassÈ padesanti yattha
ÔhatvÈ bhikkh|hi kammaÑ kÈtuÑ sakkÈ hoti, tÈdisaÑ padesaÑ. Yattha pana
Ôhitehi kammaÑ kÈtuÑ na sakkÈ hoti, tÈdisaÑ padesaÑ antokaritvÈ
bandhantÈ sÊmÈya sÊmaÑ sambhindanti nÈma. DvinnaÑ sÊmÈnaÑ nimittaÑ
hotÊti nimittassa sÊmato bÈhirattÈ sÊmÈsambhedo na hotÊti vuttaÑ.
SÊmasa~karaÑ karotÊti vaÉÉhitvÈ sÊmappadesaÑ paviÔÔhe dvinnaÑ sÊmÈnaÑ
gataÔÔhÈnassa duviÒÒeyyattÈ vuttaÑ, na pana tattha kammaÑ kÈtuÑ na
vaÔÔatÊti dassanatthaÑ. Na hi sÊmÈ
276 VinayapiÔaka
tattakena asÊmÈ hoti, dve pana sÊmÈ pacchÈ vaÉÉhitena rukkhena

ajjhotthaÔattÈ ekÈbaddhÈ honti, tasmÈ ekattha ÔhatvÈ kammaÑ karontehi
itaraÑ sodhetvÈ kÈtabbaÑ.
GÈmasÊmÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UposathabhedÈdikathÈvaÓÓanÈ
149. Adhammena vaggaÑ uposathakammanti ettha yattha cattÈro
vasanti, tattha pÈtimokkhuddeso anuÒÒÈto. Yattha dve vÈ tayo vÈ vasanti,
tattha pÈrisuddhi uposatho. Idha pana tathÈ akatvÈ catunnaÑ vasanaÔÔhÈne
pÈrisuddhi-uposathassa katattÈ tiÓÓaÑ vasanaÔÔhÈne ca pÈtimokkhassa
uddiÔÔhattÈ “adhammenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ sabbeva na sannipatiÑsu,
chandapÈrisuddhi ca saÑghamajjhaÑyeva Ègacchati, na gaÓamajjhaÑ, tasmÈ
“vaggan”ti vuttaÑ.
PÈtimokkhuddesakathÈvaÓÓanÈ
150. EvametaÑ dhÈrayÈmÊti “sutÈ kho panÈyasmantehÊ”ti ettha
“evametaÑ dhÈrayÈmÊ”ti vatvÈ “uddiÔÔhaÑ kho Èyasmanto nidÈnaÑ, sutÈ
kho panÈyasmantehi cattÈro pÈrÈjikÈ dhammÈ”ti vattabbaÑ. Teneva
mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “tatthÈyasmante pucchÈmi kaccittha parisuddhÈ,
dutiyampi pucchÈmi -pa- tasmÈ tuÓhÊ, evametaÑ dhÈrayÈmÊti vatvÈ
'uddiÔÔhaÑ kho Èyasmanto nidÈna'nti-ÈdinÈ nayena avasese sutena sÈvite
uddiÔÔho hotÊ”ti vuttaÑ. SutenÈti sutapadena. Savarabhayanti2 vanacaraka
bhayaÑ. TenÈha “aÔavimanussabhayan”ti. “AvasesaÑ sutena sÈvetabban”ti
vacanato nidÈnuddese aniÔÔhite sutena sÈvetabbaÑ nÈma natthÊti Èha
“dutiyÈdÊsu uddeses|”ti. UddiÔÔha-uddesÈpekkhaÒhi avasesaggahaÓaÑ,
tasmÈ nidÈne uddiÔÔhe pÈrÈjikuddesÈdÊsu yasmiÑ vippakate antarÈyo
uppajjati, tena saddhiÑ avasesaÑ sutena sÈvetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Ka~khÈ-®Ôha 84 piÔÔhe. 2. SaÒcarabhayanti (SyÈ)
TÊhipi vidhÊhÊti osÈraÓakathanasarabhaÒÒehi. Ettha ca atthaÑ

bhaÓitukÈmatÈya suttassa osÈraÓÈ osÈraÓaÑ nÈma. Tasseva atthappakÈsanÈ
kathanaÑ nÈma. Suttassa tadatthassa vÈ sarena bhaÓanaÑ sarabhaÒÒaÑ
nÈma. SajjhÈyaÑ adhiÔÔhahitvÈti “sajjhÈyaÑ karomÊ”ti cittaÑ uppÈdetvÈ.
OsÈretvÈ pana kathentenÈti paÔhamaÑ ussÈretvÈ pacchÈ atthaÑ kathentena.
ManussÈnaÑ pana “bhaÓÈhÊ”ti vattuÑ vaÔÔatÊti ettha uccatare nisinnenapi
manussÈnaÑ bhaÓÈhÊti visesetvÈyeva vattuÑ vaÔÔati, avisesetvÈ pana na
vaÔÔati. SajjhÈyaÑ karontenÈti yattha katthaci nisÊditvÈ sajjhÈyaÑ karontena.
Theroti yo koci attanÈ vuÉÉhataro. EkaÑ ÈpucchitvÈti ekaÑ vuÉÉhataraÑ
ÈpucchitvÈ. Aparo ÈgacchatÊti aparo tatopi vuÉÉhataro Ègacchati.
PÈtimokkhuddesakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
Patimokkhuddesaka-ajjhesanÈdikathÈvaÓÓanÈ
155. CodanÈvatthu nÈma ekaÑ nagaraÑ. SaÑgha-uposathÈdibhedena
navavidhanti saÑghe uposatho gaÓe uposatho puggale uposathoti evaÑ
kÈrakavasena tayo, suttuddeso pÈrisuddhi-uposatho adhiÔÔhÈnuposathoti
evaÑ kattabbÈkÈravasena tayo, cÈtuddasiko pannarasiko sÈmaggÊ-uposathoti
evaÑ divasavasena tayoti navavidhaÑ. CatubbidhaÑ uposathakammanti
adhammena vaggaÑ uposathakammaÑ, adhammena samaggaÑ
uposathakammaÑ, dhammena vaggaÑ uposathakammaÑ, dhammena
samaggaÑ uposathakammanti evaÑ catubbidhampi uposathakammaÑ.
DuvidhaÑ pÈtimokkhanti bhikkhupÈtimokkhaÑ bhikkhunÊpÈtimokkhanti
duvidhaÑ pÈtimokkhaÑ. NavavidhaÑ pÈtimokkhuddesanti bhikkh|naÑ
paÒca uddesÈ, bhikkhunÊnaÑ ÔhapetvÈ aniyatuddesaÑ avasesÈ cattÈroti
navavidhaÑ pÈtimokkhuddesaÑ.
PakkhagaÓanÈdi-uggahaÓÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
158-161. SamannÈharathÈti sallakkhetha. PariyesitabbÈnÊti
bhikkhÈcÈrena pariyesitabbÈni.
278 VinayapiÔaka
DisaÑgamikÈdivatthukathÈvaÓÓanÈ
163. UtuvasseyevÈti hemantagimhesuyeva.
PÈrisuddhidÈnakathÈvaÓÓanÈ
164. Yena kenaci a~gapacca~gena viÒÒÈpetÊti manasÈ cintetvÈ
hatthappayogÈ dinÈ yena kenaci viÒÒÈpeti. SaÑgho nappahotÊti dvinnaÑ
dvinnaÑ antarÈ hatthapÈsaÑ avijahitvÈ paÔipÈÔiyÈ ÔhÈtuÑ nappahoti. ItarÈ
pana biÄÈlasa~khalikapÈrisuddhi nÈmÈti ettha keci vadanti “biÄÈlasa~khalikÈ
baddhÈva hoti antogehe eva sampayojanattÈ, yathÈ sÈ na katthaci gacchati,
tathÈ sÈpi na gacchatÊti adhippÈyo. ItarathÈ visesanaÑ niratthakaÑ hotÊ”ti.
Apare pana “yathÈ bah|hi manussehi ekassa biÄÈlassa attano attano
sa~khalikÈ gÊvÈya ÈbaddhÈ biÄÈle gacchante gacchanti ÈbaddhattÈ, na
aÒÒasmiÑ biÄÈle gacchante gacchanti anÈbaddhattÈ, evamevassa bhikkhussa
bah|hi sa~khalikasadisÈ chandapÈrisuddhi dinnÈ, sÈ tasmiÑ bhikkhusmiÑ
gacchante gacchati tasmiÑ sa~khalikÈ viya ÈbaddhattÈ, na aÒÒasmiÑ
anÈbaddhattÈ”ti vadanti. SabbampetaÑ na sÈrato paccetabbaÑ. AyaÑ
panettha sÈro–yathÈ sa~khalikÈya paÔhamavalayaÑ dutiyaÑyeva valayaÑ
pÈpuÓÈti, na tatiyaÑ, evamayampi pÈrisuddhidÈyakena yassa dinnÈ, tato
aÒÒattha na gacchatÊti sa~khalikasadisattÈ “biÄÈlasa~khalikÈ”ti vuttÈ.
BiÄÈlasa~khalika gahaÓaÒcettha yÈsaÑ kÈsaÒci sa~khalikÈnaÑ
upalakkhaÓamattanti daÔÔhabbaÑ.
ChandadÈnakathÈvaÓÓanÈ
165. “Santi saÑghassa karaÓÊyÈnÊ”ti vattabbe vacanavipallÈsena
“karaÓÊyan”ti vuttaÑ. Tassa sammutidÈnakiccaÑ natthi. “HatthapÈsaÑ
ÈnetabboyevÈ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
SaÑghuposathÈdikathÈvaÓÓanÈ
168. SaÑghasannipÈtato paÔhamaÑ kÈtabbaÑ pubbakaraÓanti vuttaÑ,
pubbaka raÓato pacchÈ kÈtabbampi uposathakammato paÔhamaÑ kÈtabbattÈ
pubbakiccanti vuttaÑ. Ubhayampi cetaÑ uposathakammato paÔhamaÑ
kattabbattÈ katthaci pubbakiccamicceva voharÊyati “kiÑ saÑghassa
pubbakiccan”ti-ÈdÊsu viya.
Uposathoti tÊsu uposathadivasesu aÒÒataradivaso. TasmiÒhi sati idaÑ

saÑghassa uposathakammaÑ pattakallaÑ nÈma hoti, nÈsati. YathÈha “na ca
bhikkhave anuposathe uposatho kÈtabbo”ti1. YÈvatikÈ ca bhikkh|
kammappattÈti yattakÈ bhikkh| tassa uposathakammassa pattÈ yuttÈ anur|pÈ
sabbantimena paricchedena cattÈro bhikkh| pakatattÈ, te ca kho
hatthapÈsaÑ avijahitvÈ ekasÊmÈyaÑ ÔhitÈ. SabhÈgÈpattiyo ca na vijjantÊti
ettha yaÑ sabbo saÑgho vikÈlabhojanÈdinÈ sabhÈgavatthunÈ lahukÈpattiÑ
Èpajjati, evar|pÈ “vatthusabhÈgÈ”ti vuccanti. EtÈsu hi avijjamÈnÈsu
visabhÈgÈsu vijjamÈnÈsupi pattakallaÑ hotiyeva.
VajjanÊyÈ ca puggalÈ tasmiÑ na hontÊti “na bhikkhave sagahaÔÔhÈya
parisÈyÈ”ti2 vacanato gahaÔÔho, “na bhikkhave bhikkhuniyÈ nisinnaparisÈya
pÈtimokkhaÑ uddisitabban”ti-ÈdinÈ3 nayena vuttÈ bhikkhunÊ sikkhamÈnÈ
sÈmaÓero sÈmaÓerÊ sikkhÈpaccakkhÈtako antimavatthu-ajjhÈpannako
ÈpattiyÈ adassane ukkhittako ÈpattiyÈ appaÔikamme ukkhittako pÈpikÈya
diÔÔhiyÈ appaÔinissagge ukkhittako paÓÉako theyyasaÑvÈsako
titthiyapakkantako tiracchÈnagato mÈtughÈtako pitughÈtako arahantaghÈtako
bhikkhunÊd|sako saÑghabhedako lohituppÈdako ubhatobyaÒjanakoti ime
vÊsati cÈti ekavÊsati puggalÈ vajjanÊyÈ nÈma, te hatthapÈsato
bahikaraÓavasena vajjetabbÈ. Etesu hi tividhe ukkhittake sati uposathaÑ
karonto saÑgho pÈcittiyaÑ Èpajjati, sesesu dukkaÔaÑ. Ettha ca
tiracchÈnagatoti yassa upasampadÈ paÔikkhittÈ, sova adhippeto, titthiyÈ
gahaÔÔheneva sa~gahitÈ. Etepi hi vajjanÊyÈ. EvaÑ pattakallaÑ imehi cat|hi
a~gehi sa~gahitanti veditabbaÑ.
Ajja me uposatho pannarasotipÊti pi-saddena pÈÄiyaÑ Ègatanayeneva
“ajja me uposatho”tipi vattuÑ vaÔÔatÊti dÊpeti. MÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ4 pana
“ajja me uposatho cÈtuddasoti vÈ pannarasoti vÈ vatvÈ adhiÔÔhÈmÊti
vattabban”ti vuttaÑ.
SaÑghuposathÈdikatÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 190 piÔÔhe. 2. Vi 3. 155 piÔÔhe.
3. Vi 3. 189 piÔÔhe. 4. Ka~khÈ-®Ôha 95 piÔÔhe.
280 VinayapiÔaka
ŒpattipaÔikammavidhikathÈvaÓÓanÈ
169. Nanu ca “na bhikkhave sÈpattikena uposatho kÈtabbo, yo kareyya,

Èpatti dukkaÔassÈ”ti evaÑ sÈpattikassa uposathakaraÓe visuÑ paÒÒattÈ Èpatti
na dissati, tasmÈ bhagavatÈ paÒÒattaÑ “na sÈpattikena uposatho kÈtabbo”ti
idaÑ kasmÈ vuttanti Èha “yassa siyÈ Èpatti -pa- paÒÒattaÑ hotÊti
veditabban”ti. KiÒcÈpi visuÑ paÒÒattÈ Èpatti na dissati, atha kho “yassa siyÈ
Èpatti, so ÈvikareyyÈ”ti-ÈdiÑ vadantena atthato paÒÒattÈ yevÈti adhippÈyo.
PÈrisuddhidÈnapaÒÒÈpanena cÈti iminÈva “sÈpattikena pÈrisuddhipi na

dÈtabbÈ”ti dÊpitaÑ hoti. Na hi sÈpattiko samÈno “pÈrisuddhiÑ dammi,
pÈrisuddhiÑ me hara, pÈrisuddhiÑ me ÈrocehÊ”ti vattumarahati. TasmÈ
pÈrisuddhiÑ dentena paÔhamaÑ santÊ Èpatti desetabbÈ “ahaÑ Èvuso
itthannÈmÈya ÈpattiyÈ vematiko, yadÈ nibbematiko bhavissÈmi, tadÈ taÑ
ÈpattiÑ paÔikarissÈmÊ”ti vatvÈ uposatho kÈtabbo. “PÈtimokkhaÑ sotabban”ti
vacanato yÈva nibbematiko na hoti, tÈva sabhÈgÈpattiÑ paÔiggahetuÑ na
labhati, aÒÒesaÒca kammÈnaÑ parisuddho nÈma hoti. “Puna nibbematiko
hutvÈ desetabbaÑ na cÈ”ti1 neva pÈÄiyaÑ na aÔÔhakathÈyaÑ atthi, desite
pana doso natthi. “Ito vuÔÔhahitvÈ paÔikarissÈmÊti etthÈpi eseva nayo”ti
gaÓÔhipadesu vuttaÑ. YathÈ sabbo saÑgho sabhÈgÈpattiÑ ÈpajjitvÈ “suÓÈtu
me bhante saÑgho-pa- paÔikarissatÊ”ti ÒattiÑ ÔhapetvÈ uposathaÑ kÈtuÑ
labhati, evaÑ tÊhi “suÓantu me ÈyasmantÈ, ime bhikkh| sabhÈgaÑ ÈpattiÑ
ÈpannÈ. YadÈ aÒÒaÑ bhikkhuÑ suddhaÑ anÈpattikaÑ passissanti, tadÈ tassa
santike taÑ ÈpattiÑ paÔikarissantÊ”ti gaÓaÒattiÑ ÔhapetvÈ, dvÊhi
aÒÒamaÒÒaÑ ÈrocetvÈ uposathaÑ kÈtuÑ vaÔÔati. Ekenapi “parisuddhaÑ
labhitvÈ paÔikarissÈmÊ”ti ÈbhogaÑ katvÈ kÈtuÑ vaÔÔatÊti ca vadanti.
ŒpattipaÔikammavidhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Na vÈti (SyÈ)
Li~gÈdidassanakathÈvaÓÓanÈ
179. ŒcÈrasaÓÔhÈnanti ÈcÈrasaÓÔhiti. ŒkarÊyati pakÈsÊyati etenÈti ÈkÈro.
LÊnaÑ gamayati bodhetÊti li~gaÑ. Nimiyanti paricchijja ÒÈyanti etenÈti
nimittaÑ. UddisÊyanti apadisÊyanti etenÈti uddeso. “AmhÈkaÑ idan”ti
aÒÒÈtaÑ aviditanti aÒÒÈtakaÑ. TaÒca atthato parasantakaÑyevÈti Èha
“aÒÒesaÑ santakan”ti.
180. NÈnÈsaÑvÈsakabhÈvanti laddhinÈnÈsaÑvÈsakabhÈvaÑ. Tassa

abhibhavo nÈma tesaÑ laddhivissajjÈpananti Èha “taÑ diÔÔhiÑ na
nissajjÈpentÊti attho”ti.
NagantabbagantabbavÈrakathÈvaÓÓanÈ
181. UposathÈdhiÔÔhÈnatthaÑ sÊmÈpi nadÊpi na gantabbÈti garukaÑ
pÈtimokkhuddesaÑ vissajjetvÈ lahukassa akattabbattÈ vuttaÑ. ŒraÒÒakenÈpi
bhikkhunÈti ekacÈrikena ÈraÒÒakabhikkhunÈ, yattha vÈ saÑghapahonakÈ
bhikkh| na santi, tÈdise araÒÒe vasantena. Tattha uposathaÑ katvÈva
gantabbanti tassa vasanaÔÔhÈne saÑghuposathassa appavattanato vuttaÑ.
UposathantarÈyoti attano uposathantarÈyo.
VajjanÊyapuggalasandassanakathÈvaÓÓanÈ
183. HatthapÈsupagamanameva pamÈÓanti bhikkhunÊ-Èdayo ÔhitÈ vÈ
hontu nisinnÈ vÈ, tesaÑ hatthapÈsupagamanameva ÈpattiyÈ pamÈÓanti
adhippÈyo, tasmÈ ekasÊmÈyampi hatthapÈsaÑ jahÈpetvÈ uposathaÑ kÈtuÑ
vaÔÔati. Sesamettha uttÈnameva.
UposathakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
3. Vass|panÈyikakkhandhaka
Vass|panÈyikÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
184. Vass|panÈyikakkhandhake idha-saddo nipÈtamattoti
okÈsaparidÊpanassapi asambhavato atthantarassa abodhanato vuttaÑ.
AparajjugatÈya assÈti iminÈ asamÈnÈdhikaraÓavisayo bÈhiratthasamÈsoyanti
dasseti. Aparajj|ti ÈsÈÄhÊpuÓÓamito aparaÑ dinaÑ, pÈÔipadanti attho. AssÈti
ÈsÈÄhÊpuÓÓamiyÈ.
VassÈne cÈrikÈpaÔikkhepÈdikathÈvaÓÓanÈ
185. Anapekkhagamanena vÈ aÒÒattha aruÓaÑ uÔÔhÈpanena vÈ Èpatti
veditabbÈti ettha anapekkhagamanena upacÈrÈtikkame Èpatti veditabbÈ,
sÈpekkhagamanena aÒÒattha aruÓuÔÔhÈpanena Èpatti veditabbÈ.
SattÈhakaraÓÊyÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
187-189. TÊÓi parihÊnÈnÊti bhikkhunÊnaÑ vaccakuÔi-ÈdÊnaÑ
paÔikkhittattÈ pahÊnÈni. VÈreyyanti ÈvÈhavivÈhama~galaÑ. Suttantoti attano
paguÓasuttanto. Na palujjatÊti na vinassati na antaradhÈyati.
Pahiteyeva anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
199. Bhikkhugatikoti bhikkhunissitako. So pana yasmÈ bhikkh|hi
saddhiÑ vasati, tasmÈ vuttaÑ “bhikkh|hi saddhiÑ vasanakapuriso”ti.
SattÈhakaraÓÊyena gantvÈ bahiddhÈ aruÓuÔÔhÈpanaÑ ratticchedo.
Animantitena gantuÑ na vaÔÔatÊti ettha animantitattÈ sattÈhakiccaÑ
adhiÔÔhahitvÈ gacchantassapi vassacchedo ceva dukkaÔaÒca hotÊti
veditabbaÑ. YathÈvuttaÒhi ratticchedakÈraÓaÑ vinÈ tirovihÈre vasitvÈ
ÈgacchissÈ mÊti gacchatopi vassacchedaÑ vadanti. GantuÑ vaÔÔatÊti
sattÈhakaraÓÊyena gantuÑ vaÔÔati. EvaÑ gacchantena ca anto-
upacÈrasÊmÈyaÑ Ôhiteneva “antosattÈhe Ègacchi ssÈmÊ”ti ÈbhogaÑ katvÈ
gantabbaÑ. Sace ÈbhogaÑ akatvÈ upacÈrasÊmaÑ atikkamati, chinnavassova
hotÊti vadanti. BhaÓÉakanti cÊvaraÑ sandhÈya vuttaÑ. PahiÓantÊti
cÊvaradhovanÈdikammena pahiÓanti.
SampÈpuÓituÑ na sakkoti, vaÔÔatÊti ettha “ajjeva ÈgamissÈmÊ”ti

sÈmantavihÈraÑ gantvÈ puna Ègacchantassa antarÈmagge sace
aruÓuggamanaÑ hoti, vassacchedopi na hoti, ratticchedadukkaÔaÒca natthÊti
vadanti. “ŒcariyaÑ passissÈmÊ”ti pana gantuÑ labhatÊti “agilÈnampi
ÈcariyaÑ upajjhÈyaÑ vÈ passissÈmÊ”ti sattÈhakaraÓÊyena gantuÑ labhati.
Sace pana naÑ Ècariyo “ajja mÈ gacchÈ”ti vadati, vaÔÔatÊti evaÑ
sattÈhakaraÓÊyena gataÑ antosattÈheyeva puna ÈgacchantaÑ sace Ècariyo
upajjhÈyo vÈ “ajja mÈ gacchÈ”ti vadati, vaÔÔati, sattÈhÈtikkamepi anÈpattÊti
adhippÈyo, vassacchedo pana hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ sattÈhassa bahiddhÈ
vÊtinÈmitattÈ.
AntarÈye anÈpattivassacchedakavaÓÓanÈ
201. Sace d|raÑ gato hoti, sattÈhavÈrena aruÓo uÔÔhÈpetabboti iminÈ
vassacchedakÈraÓe sati sattÈhakaraÓÊyena gantuÑ vaÔÔatÊti dÊpeti.
VajÈdÊsu vass|pagamanakathÈvaÓÓanÈ
203. “Idha vassaÑ upemÊ”ti tikkhattuÑ vattabbanti satthassÈvihÈrattÈ
“imasmiÑ vihÈre”ti avatvÈ “idha vassaÑ upemÊ”ti ettakameva vattabbaÑ.
Satthe pana vassaÑ upagantuÑ na vaÔÔatÊti kuÔikÈdÊnaÑ abhÈve1 “idha
vassaÑ upemÊ”ti vacÊbhedaÑ katvÈ upagantuÑ na vaÔÔati,
ÈlayakaraÓamatteneva vaÔÔatÊti adhippÈyo. VippakiratÊti visuÑ visuÑ
gacchati. TÊsu ÔhÈnesu natthi vassacchede ÈpattÊti tehi saddhiÑ
gacchantasseva natthi Èpatti, tehi viyujjitvÈ gamane pana Èpattiyeva,
pavÈretuÒca na labhati.
VassaÑ anupagantabbaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ
204. SeyyathÈpi pisÈcillikÈti ettha pisÈcÈ eva pisÈcillikÈ,
pisÈcadÈrakÈtipi vadanti. PavisanadvÈraÑ yojetvÈti sakavÈÔabaddhameva
yojetvÈ. PaÒcannaÑ chadanÈnanti tiÓapaÓÓa-iÔÔhakasilÈsudhÈsa~khÈtÈnaÑ
paÒcannaÑ chadanÈnaÑ. IdaÒca yebhuyyena vuttanti veditabbaÑ
______________________________________________________________
1. AbhÈvena (SyÈ)
284 VinayapiÔaka
rukkhÈdÊsu padaracchadanÈyapi kuÔikÈya vass|pagamanassa vuttattÈ. Na

bhikkhave asenÈsanikena vassaÑ upagantabbanti vacÊbhedaÑ katvÈ
vass|pagamanaÑ sandhÈyeva paÔikkhepo, na ÈlayakaraÓavasena
upagamanaÑ sandhÈyÈti vadanti. PÈÄiyaÑ pana avisesena vuttattÈ
aÔÔhakathÈyaÒca dutiyapÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈyaÑ1 “vassaÑ upagaccha ntena
hi nÈlakapaÔipadaÑ paÔipannenapi paÒcannaÑ chadanÈnaÑ aÒÒatarena
channeyeva sadvÈrabandhe senÈsane upagantabbaÑ. TasmÈ vassakÈle sace
senÈsanaÑ labhati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce labhati, hatthakammaÑ
pariyesitvÈpi kÈtabbaÑ. Hattha kammaÑ alabhantena sÈmampi kÈtabbaÑ,
na tveva asenÈsanikena vassaÑ upaga ntabban”ti daÄhaÑ katvÈ vuttattÈ
asenÈsanikassa nÈvÈdiÑ vinÈ aÒÒattha Èlayo na vaÔÔatÊti amhÈkaÑ khanti.
NÈvÈsatthavajesuyeva hi “anujÈnÈmi bhikkhave nÈvÈya vassaÑ
upagantun”ti-ÈdinÈ sati asati vÈ senÈsane vass|pagamanassa visuÑ
anuÒÒÈtattÈ “na bhikkhave asenÈsanikena vassaÑ upagantabban”ti ayaÑ
paÔikkhepo tattha na labbhatÊti asati senÈsane Èlayavasenapi nÈvÈdÊsu
upagamanaÑ vuttaÑ. ®a~kitamaÒco nÈma dÊghe maÒcapÈde majjhe
vijjhitvÈ aÔaniyo pavesetvÈ kato maÒco. Tassa idaÑ upari idaÑ heÔÔhÈti
natthi, parivattetvÈ atthatopi tÈdisova hoti, taÑ susÈne devaÔÔhÈne ca
Ôhapenti, catunnaÑ pÈsÈÓÈnaÑ upari pÈsÈÓaÑ attharitvÈ kataÑ gehampi
“Ôa~kitamaÒco”ti vuccati.
VassaÑ anupagantabbaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
AdhammikakatikakathÈvaÓÓanÈ
205. TassÈ lakkhaÓaÑ mahÈvibha~ge vuttanti
catutthapÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈyaÑ “yo imamhÈ ÈvÈsÈ paÔhamaÑ pakkamissati,
taÑ mayaÑ arahÈti jÈnissÈmÈ”ti ettha2 dassitaÑ
adhammikakatikavattalakkhaÓaÑ sandhÈya vadati, paratopi
senÈsanakkhandhakavaÓÓanÈyaÑ adhammikaÑ katikavattaÑ Èvi
bhavissatiyeva.
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 1. 248 piÔÔhe. 2. Vi 1. 144 piÔÔhe.
PaÔissavadukkaÔÈpattikathÈvaÓÓanÈ
207. YasmÈ nÈnÈsÊmÈyaÑ dvÊsu ÈvÈsesu vassaÑ vasantassa dutiye
“vasÈmÊ”ti citte uppanne paÔhamasenÈsanaggÈho paÔippassambhati, puna
paÔhameyeva “vasÈmÊ”ti citte uppanne dutiyo paÔippassambhati, tasmÈ
“tassa bhikkhave bhikkhuno purimikÈ ca na paÒÒÈyatÊ”ti vuttaÑ.
PaÔissavassa visaÑvÈdanapaccayÈ hontampi dukkaÔaÑ satiyeva paÔissave
hotÊti Èha “tassa tassa paÔissave dukkaÔan”ti. TenevÈha “taÒca kho -pa-
pacchÈ visaÑvÈdanapaccayÈ”ti.
AkaraÓÊyoti sattÈhakaraÓÊyena akaraÓÊyo. SakaraÓÊyoti
sattÈhakaraÓÊyeneva sakaraÓÊyo. Yadi evaÑ “sattÈhakaraÓÊyena akaraÓÊyo
sakaraÓÊyo”ti ca kasmÈ na vuttanti? “AkaraÓÊyo”ti vuttepi sattÈhakaraÓÊyena
sakaraÓÊyÈkaraÓÊyatÈ viÒÒÈyatÊti katvÈ na vuttaÑ. Yadi evaÑ parato
“sattÈhakaraÓÊyena pakkamatÊ”ti vÈradvayepi “sakaraÓÊyo pakkamatÊ”ti
ettakameva kasmÈ na vuttanti? Vuccate–tattha “sattÈhakaraÓÊyenÈ”ti avatvÈ
“sakaraÓÊyo pakkamatÊ”ti vutte so taÑ sattÈhaÑ bahiddhÈ vÊtinÈmetÊti na
sakkÈ vattunti “sattÈhakaraÓÊyena pakkamatÊ”ti vuttaÑ. EvaÒhi vutte
sattÈhassa adhikatattÈ so taÑ sattÈhaÑ bahi vÊtinÈmetÊti sakkÈ vattuÑ.
Ettha ca Èdimhi cattÈro vÈrÈ nirapekkhagamanaÑ sandhÈya vuttÈ,
tatthÈpi purimÈ dve vÈrÈ vassaÑ anupagatassa vasena vuttÈ, pacchimÈ pana
dve vÈrÈ vassaÑ upagatassa vasena, tato paraÑ dve vÈrÈ sÈpekkhagamanaÑ
sandhÈya vuttÈ, tatthÈpi paÔhamavÈro sÈpekkhassapi sattÈhakaraÓÊyena
gantvÈ taÑ sattÈhaÑ bahiddhÈ vÊtinÈmentassa vassacchedadassanatthaÑ
vutto, itaro vuttanayeneva gantvÈ antosattÈhe nivattantassa
vassacchedÈbhÈvadassanatthaÑ. “So sattÈhaÑ anÈgatÈya pavÈraÓÈya
sakaraÓÊyo pakkamatÊ”ti ayaÑ pana vÈro navamito paÔÔhÈya gantvÈ sattÈhaÑ
bahiddhÈ vÊtinÈmentassapi vassacchedÈbhÈvadassanatthaÑ vutto. Ettha ca
“akaraÓÊyo pakkamatÊ”ti dutiyavÈrassa anÈgatattÈ navamito paÔÔhÈya
gacchantenapi satiyeva karaÓÊye gantabbaÑ, nÈsatÊti daÔÔhabbaÑ. Ime ca
satta vÈrÈ bahiddhÈ kata-uposathikassa vasena ÈgatÈ,
286 VinayapiÔaka
apare satta antovihÈraÑ gantvÈ kata-uposathassa vasenÈti evaÑ purimikÈya

vasena cuddasa vÈrÈ vuttÈ, tato paraÑ pacchimikÈya vasena teyeva cuddasa
vÈrÈ vuttÈti evametesaÑ nÈnÈkaraÓaÑ veditabbaÑ.
Imehi pana sabbavÈrehi vuttamatthaÑ sampiÓÉetvÈ dassetuÑ “so
tadaheva akaraÓÊyoti-ÈdÊs|”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Ko pana vÈdo dvÊhatÊhaÑ
vasitvÈ antosattÈhe nivattantassÈti vassaÑ upagantvÈ dvÊhatÊhaÑ vasitvÈ
sattÈhakaraÓÊyena gantvÈ antosattÈhe nivattantassa ko pana vÈdo, kathÈ eva
natthÊti adhippÈyo. AsatiyÈ pana vassaÑ na upetÊti “imasmiÑ vihÈre imaÑ
temÈsaÑ vassaÑ upemÊ”ti vacÊbhedaÑ katvÈ na upeti.
KomudiyÈ cÈtumÈsiniyÈti pacchimakattikapuÓÓamÈyaÑ. SÈ hi
kumudÈnaÑ atthitÈya komudÊ, catunnaÑ vassikÈnaÑ mÈsÈnaÑ
pariyosÈnattÈ “cÈtumÈsinÊ”ti vuccati. TadÈ hi kumudÈni supupphitÈni honti,
tasmÈ kumudÈnaÑ sam|ho, kumudÈni eva vÈ komudÈ, te ettha atthÊti
“komudÊ”ti vuccati, kumudavatÊti vuttaÑ hoti. Sesamettha uttÈnameva.
PaÔissavadukkaÔÈpattikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Vass|panÈyikakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
4. PavÈraÓakkhandhaka
AphÈsukavihÈrakathÈvaÓÓanÈ
209. PavÈraÓakkhandhake Èdito lÈpo ÈlÈpo, vacanapaÔivacanavasena

samaÑ lÈpo sallÈpo. PiÓÉÈya paÔikkameyyÈti gÈme piÓÉÈya caritvÈ
paccÈgaccheyya. AvakkÈra pÈtiÑdhovitvÈ upaÔÔhÈpeyyÈti atirekapiÓÉapÈtaÑ
apanetvÈ ÔhapanatthÈya ekaÑ samuggapÈtiÑ dhovitvÈ Ôhapeyya.
SamuggapÈti nÈma samuggapuÔasadisÈ pÈti. Appahariteti apar|Ähaharite,
yasmiÑ ÔhÈne piÓÉapÈtajjhottharaÓena vinassanadhammÈni tiÓÈni natthi,
tasminti attho. Tena nittiÓaÒca mahÈtiÓagahanaÒca yattha sakaÔenapi
chaÉÉite piÓÉapÈte tiÓÈni na vinassanti, taÒca ÔhÈnaÑ pariggahitaÑ hoti.
Bh|tagÈma sikkhÈpadasÈ hi avikopanatthametaÑ vuttaÑ. AppÈÓaketi
nippÈÓake, piÓÉapÈtajjhottharaÓena maritabbapÈÓakarahite vÈ mahÈ
udakakkhandhe. Parittodake eva hi bhattapakkhepena ÈluÄite
sukhumapÈÓakÈ maranti, na mahÈtaÄÈkÈdÊs|ti. PÈÓakÈnurakkha ÓatthaÒhi
etaÑ vuttaÑ. OpilÈpeyyÈti nimujjÈpeyya.
VaccaghaÔanti ÈcamanakumbhÊ. Rittanti rittakaÑ. Tucchanti tasseva

vevacanaÑ. Avisayhanti ukkhipituÑ asakkuÓeyyaÑ atibhÈrikaÑ.
HatthavikÈrenÈti hatthasaÒÒÈya. Hatthehi ukkhipanaÑ hatthavila~ghanaÑ.
TenÈha “hatthukkhepa kenÈ”ti. Atha vÈ vila~gheti desantaraÑ pÈpeti etenÈti
vila~ghako, hattho eva vila~ghako hatthavila~ghako, tena
hatthavila~ghakena, aÒÒamaÒÒaÑ saÑsibbitahatthenÈti vuttaÑ hoti. Dve hi
janÈ hatthena hatthaÑ saÑsibbetvÈ dvÊsu hatthesu ÔhapetvÈ uÔÔhapentÈ
hatthavila~ghakena uÔÔhapenti nÈma. TitthiyasamÈdÈnanti titthiyehi
samÈdÈtabbaÑ.
AphÈsukavihÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
288 VinayapiÔaka
PavÈraÓÈbhedakathÈvaÓÓanÈ
212. DvemÈ bhikkhave pavÈraÓÈ cÈtuddasikÈ ca pannarasikÈ cÈti ettha
purimavassaÑvutthÈnaÑ pubbakattikapuÓÓamÈ, tesaÑyeva sace
bhaÓÉanakÈrakehi upaddutÈ pavÈraÓaÑ paccukkaÉÉhanti, atha
kattikamÈsassa kÈÄapakkhacÈtuddaso vÈ pacchimakattikapuÓÓamÈ vÈ,
pacchimavassaÑvutthÈnaÒca pacchimakattikapuÓÓamÈ eva vÈti ime tayo
pavÈraÓadivasÈti veditabbÈ. IdaÒca pakaticÈrittavasena vuttaÑ, tathÈr|pa
paccaye pana sati dvinnaÑ kattikapuÓÓamÈnaÑ purimesu cÈtaddasesupi
pavÈraÓaÑ kÈtuÑ vaÔÔati, teneva mahÈvihÈre bhikkh| cÈtuddasiyÈ pavÈretvÈ
pannarasiyÈ kÈyasÈ maggiÑ denti, cetiyagirimahadassanatthampi aÔÔhamiyÈ
gacchanti, tampi cÈtuddasiyaÑ pavÈretukÈmÈnaÒÒeva hoti.
PavÈraÓÈdÈnÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
203. Sace pana vuÉÉhataro hotÊti sace pavÈraÓadÈyako bhikkhu
vuÉÉhataro hoti. Tena ca bhikkhunÈti pavÈraÓadÈyakena bhikkhunÈ.
AnÈpattipannarasakakathÈvaÓÓanÈ
222. Pannarasakesu pavÈritamatteti pavÈritasamanantaraÑ. AvuÔÔhitÈya
parisÈyÈti pavÈretvÈ pacchÈ aÒÒamaÒÒaÑ kathentiyÈ. EkaccÈya vuÔÔhitÈyÈti
ekaccesu yathÈnisinnesu ekaccesu sakasakaÔÔhÈnaÑ gatesu. Puna
pavÈritabbanti punapi sabbehi samÈgantvÈ pavÈretabbaÑ. Œgacchanti
samasamÈ, tesaÑ santike pavÈretabbanti gate anÈnetvÈ nisinnÈnaÒÒeva
santike pavÈretabbaÑ. SabbÈya vuÔÔhitÈya parisÈya Ègacchanti samasamÈ,
tesaÑ santike pavÈretabbanti yadi sabbe vuÔÔhahitvÈ gatÈ sannipÈtetuÒca na
sakkÈ, ekacce sannipÈtetvÈ pavÈretuÑ vaÔÔati, ÒattiÑ ÔhapetvÈ
kattabbasaÑghakammÈbhÈvÈ vaggaÑ na hoti. Uposathepi eseva nayo.
PavÈraÓÈÔhapanakathÈvaÓÓanÈ
237. “Natthi dinnan”ti-ÈdinayappavattÈ dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi.
“Hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ, na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti-ÈdinÈ
sassatucchedasa~khÈtaÑ antaÑ gaÓhÈtÊti antaggÈhikÈ.
BhaÓÉanakÈrakavatthukathÈvaÓÓanÈ
240. Catutthe kate suÓantÊti catutthe pannarasikuposathe kate amhÈkaÑ
pavÈraÓaÑ ÔhapessantÊti suÓanti. Evampi dve cÈtuddasikÈ hontÊti tatiyena
saddhiÑ dve cÈtuddasikÈ honti.
PavÈraÓÈsa~gahakathÈvaÓÓanÈ
241. AyaÑ pavÈraÓÈsa~gaho ekassa dinnopi sabbesaÑ dinnova hotÊti
Èha “ekassapi vasena dÈtabbo”ti. ŒgantukÈ tesaÑ senÈsanaÑ gahetuÑ na
labhantÊti sacepi saÔÔhivassabhikkh| Ègacchanti, tesaÑ senÈsanaÑ gahetuÑ
na labhanti. PavÈretvÈ na antarÈpi cÈrikaÑ pakkamituÑ labhantÊti
pavÈraÓÈsa~gahe kate antarÈ pakkamitu kÈmÈ saÑghaÑ sannipÈtÈpetvÈ
pavÈretuÑ labhanti. Sesamettha pÈÄito aÔÔhakathÈto ca suviÒÒeyyameva.
PavÈraÓakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
5. Cammakkhandhaka
SoÓakoÄivisavatthukathÈvaÓÓanÈ
242. Cammakkhandhake uÓÓapÈvÈraÓanti uÓÓÈmayaÑ pÈvÈraÓaÑ.
VihÈra pacchÈyÈyanti vihÈrapaccante chÈyÈyaÑ. VihÈrassa
vaÉÉhamÈnacchÈyÈyantipi vadanti.
SoÓassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
243. Suttattho pana suttavaÓÓanÈtoyeva gahetabboti etthÈyaÑ
suttavaÓÓanÈ. SÊtavaneti1 evaÑnÈmake vane. TasmiÑ kira paÔipÈÔiyÈ paÒca
ca~kamanasatÈni mÈpitÈni, tesu thero attano sappÈyaÑ ca~kamanaÑ
gahetvÈ samaÓadhammaÑ karoti. Tassa ÈraddhavÊriyassa hutvÈ ca~kamato
pÈdatalÈni bhijjiÑsu, jÈÓ|hi ca~kamato jÈÓukÈnipi hatthatalÈnipi bhijjiÑsu,
chiddÈni ahesuÑ. EvaÑ ÈraddhavÊriyo viharanto obhÈsanimitta mattakampi
dassetuÑ nÈsakkhi. Tassa vÊriyena kilamitakÈyassa ca~kamanakoÔiyaÑ
pÈsÈÓaphalake nisinnassa yo vitakko udapÈdi, taÑ dassetuÑ “atha kho
Èyasmato”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÈraddhavÊriyÈti paripuÓÓapaggahitavÊriyÈ.
Na anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuccatÊti “sace ahaÑ ugghaÔitaÒÒ| vÈ
vipaÒcitaÒÒ| vÈ neyyo vÈ, na me cittaÑ na vimucceyya, addhÈ pana
padaparamo, yena me cittaÑ na muccatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ “saÑvijjanti
kho panÈ”ti-ÈdÊni cintesi. Tattha bhogÈti upayogatthe paccattaÑ.
PÈtuhosÊti therassa cittÈcÈraÑ ÒatvÈ “ayaÑ soÓo ajja sÊtavane
padhÈnabh|miyaÑ nisinno imaÑ vitakkaÑ vitakketi, gantvÈssa vitakkaÑ
sahoÉÉhaÑ2 gaÓhitvÈ vÊÓopamakammaÔÔhÈnaÑ kathessÈmÊ”ti sÊtavane
pÈturahosi. PaÒÒatte Èsaneti padhÈnikabhikkh| attano vasanaÔÔhÈne
ovadituÑ Ègatassa buddhassa bhagavato nisÊdanatthaÑ yathÈlÈbhena
Èsanampi paÒÒapetvÈva padhÈnaÑ karonti, aÒÒaÑ alabhamÈnÈ
purÈÓapaÓÓÈni sa~gharitvÈ upari sa~ghÈÔiÑ paÒÒapenti. Theropi ÈsanaÑ
paÒÒapetvÈva padhÈnaÑ akÈsi, taÑ sandhÈya vuttaÑ “paÒÒatte Èsane”ti.
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 123 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SahoÉhaÑ (SyÈ)
TaÑ kiÑ maÒÒasÊti satthÈ “imassa bhikkhuno avasesakammaÔÔhÈnena

attho natthi, ayaÑ gandhabbasippe cheko ciÓÓavasÊ, attano visaye
kathiyamÈne khippameva sallakkhessatÊ”ti vÊÓopamaÑ kathetuÑ “taÑ kiÑ
maÒÒasÊ”ti-ÈdimÈha. VÊÓÈya tantissare kusalatÈ nÈma vÊÓÈya
vÈdanakusalatÈ, so ca tattha kusalo. MÈtÈpitaro hissa “amhÈkaÑ putto
aÒÒaÑ sippaÑ sikkhanto kÈyena kilamissati, idaÑ pana Èsane nisinneneva
sakkÈ uggaÓhitun”ti gandhabbasippameva uggaÓhÈpesuÑ. Tassa–
“Satta sarÈ tayo gÈmÈ, mucchanÈ ekavÊsati.
®hÈnÈ ek|napaÒÒÈsa, iccete saramaÓÉalÈ”ti–
ÈdikaÑ gandhabbasippaÑ sabbameva paguÓaÑ ahosi. AccÈyatÈti ati-ÈyatÈ
kharamucchanÈ1. SaravatÊti sarasampannÈ. KammaÒÒÈti kammakkhamÈ
kammayoggÈ. AtisithilÈti mandamucchanÈ. Same guÓe patiÔÔhitÈti majjhime
sare ÔhapetvÈ mucchitÈ.
AccÈraddhanti atigÈÄhaÑ. UddhaccÈya saÑvattatÊti uddhatabhÈvÈya
saÑvattati. AtilÊnanti atisithilaÑ. KosajjÈyÈti kusÊtabhÈvatthÈya.
VÊriyasamathaÑ adhiÔÔhÈhÊti vÊriyasampayuttaÑ samathaÑ adhiÔÔhÈhi,
vÊriyaÑ samathena yojehÊti attho. IndriyÈnaÒca samataÑ adhiÔÔhÈhÊti
saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ samataÑ samabhÈvaÑ adhiÔÔhÈhi. Tattha saddhaÑ
paÒÒÈya, paÒÒaÒca saddhÈya, vÊriyaÑ samÈdhinÈ, samÈdhiÒca vÊriyena
yojayatÈ indriyÈnaÑ samatÈ adhiÔÔhitÈ nÈma hoti. Sati pana sabbatthikÈ, sÈ
sadÈpi balavatÊyeva vaÔÔati. TaÒca pana nesaÑ yojanÈvidhÈnaÑ
visuddhimagge2 Ègatanayena veditabbaÑ. Tattha ca nimittaÑ gaÓhÈhÊti
tasmiÒca samabhÈve3 sati yena ÈdÈse mukhabimbeneva nimittena
uppajjitabbaÑ, taÑ samathanimittaÑ vipassanÈnimittaÑ magganimittaÑ
phalanimittaÒca gaÓha nibbattehÊti evamassa satthÈ arahatte pakkhipitvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ kathesi.
Tattha ca nimittaÑ aggahesÊti samathanimittaÒca vipassanÈnimittaÒca
aggahesi. Ekoti asahÈyo. V|pakaÔÔhoti vatthukÈmehi ca kilesakÈmehi ca
kÈyena ceva cittena ca v|pakaÔÔho. Appamattoti kammaÔÔhÈne
______________________________________________________________
1. KharamucchitÈ (Ka) 2. Visuddhi 1. 125 piÔÔhe.
3. Samathe (SyÈ, Ka) AÑ-®Ôha 3. 124 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
292 VinayapiÔaka
satiÑ avijahanto. ŒtÈpÊti kÈyikacetasikavÊriyÈtÈpena ÈtÈpo. Œtappati

kilesehÊti ÈtÈpo, vÊriyaÑ. Pahitattoti kÈye ca jÊvite ca anapekkhatÈya
pesitatto vissaÔÔha-attabhÈvo, nibbÈne vÈ pesitacitto. Na cirassevÈti
kammaÔÔhÈnÈrambhato na cireneva. AÒÒataroti eko. Arahatanti bhagavato
sÈvakÈnaÑ arahantÈnaÑ abbhantaro eko mahÈsÈvako ahosÊti attho.
244. VusitavÈti vutthabrahmacariyavÈso. KatakaraÓÊyoti cat|hi

maggehi kattabbaÑ katvÈ Ôhito. OhitabhÈroti khandhabhÈraÑ kilesabhÈraÑ
abhisa~khÈra bhÈraÒca otÈretvÈ Ôhito. Anuppattasadatthoti sadattho vuccati
arahattaÑ, taÑ pattoti attho. ParikkhÊÓabhavasaÑyojanoti
khÊÓabhavabandhano. SammadaÒÒÈ vimuttoti sammÈ hetunÈ kÈraÓena
jÈnitvÈ vimutto. Cha ÔhÈnÈnÊti cha kÈraÓÈni. Adhimutto hotÊti paÔivijjhitvÈ
paccakkhaÑ katvÈ Ôhito hoti. NekkhammÈdhimuttoti-Èdi sabbaÑ
arahattavasena vuttaÑ. ArahattaÒhi sabbakilesehi nikkhantattÈ
nekkhammaÑ, teheva pavivittattÈ paviveko, byÈpajjÈbhÈvato abyÈpajjaÑ,
upÈdÈnassa khayante uppannattÈ upÈdÈnakkhayo, taÓhÈya khayante
uppannattÈ taÓhakkhayo, sammohÈbhÈvato asammohoti ca vuccati.
KevalaÑ saddhÈmattakanti paÔivedharahitaÑ kevalaÑ
paÔivedhapaÒÒÈya asammissaÑ saddhÈmattakaÑ. PaÔicayanti punappunaÑ
karaÓena vaÉÉhiÑ. VÊtarÈgattÈti maggapaÔivedhena rÈgassa vihatattÈyeva
nekkhammasa~khÈtaÑ arahattaÑ paÔivijjhitvÈ sacchikatvÈ Ôhito hoti,
phalasamÈpattivihÈrena viharati, tanninna mÈnasoyeva hotÊti attho.
Sesapadesupi eseva nayo.
LÈbhasakkÈrasilokanti catupaccayalÈbhaÒca tesaÑyeva sukatabhÈvaÒca
vaÓÓabhaÓanaÒca. NikÈmayamÈnoti icchamÈno patthayamÈno.
PavivekÈdhimuttoti “paviveke adhimutto ahan”ti evaÑ arahattaÑ
byÈkarotÊti attho.
SÊlabbataparÈmÈsanti sÊlaÒca vataÒca parÈmasitvÈ
gahitaggahaÓamattaÑ. SÈrato paccÈgacchantoti sÈrabhÈvena jÈnanto.
AbyÈpajjÈ
dhimuttoti abyÈpajjaÑ arahattaÑ byÈkaroti. IminÈva nayena sabbavÈresu

attho daÔÔhabbo. Apicettha “nekkhammÈdhimuttoti imasmiÑyeva arahattaÑ
kathitaÑ, sesesu paÒcasu nibbÈnan”ti eke vadanti. Apare
“asammohÈdhimuttoti ettheva nibbÈnaÑ kathitaÑ, sesesu arahattan”ti
vadanti. AyaÑ panettha sÈro–“sabbesvevetesu arahattampi nibbÈnampi
kathitamevÈti.
BhusÈti balavanto dibbar|pasadisÈ. Nevassa cittaÑ pariyÈdiyantÊti
etassa khÊÓÈsavassa cittaÑ gahetvÈ ÔhÈtuÑ na sakkonti. KilesÈ hi
uppajjamÈnÈ cittaÑ gaÓhanti nÈma. AmissÊkatanti amissakataÑ. KilesÈ hi
ÈrammaÓena saddhiÑ cittaÑ missaÑ karonti, tesaÑ abhÈvÈ amissÊkataÑ.
®hitanti patiÔÔhitaÑ. ŒneÒjappattanti acalanappattaÑ. VayaÒcassÈnupassatÊti
tassa cesa cittassa uppÈdampi vayampi passati. BhusÈ vÈtavuÔÔhÊti balavÈ
vÈtakkhandho. Neva naÑ sa~kampeyyÈti ekabhÈgena cÈletuÑ na
sakkuÓeyya. Na sampakampeyyÈti th|ÓaÑ viya sabbabhÈgato kampetuÑ na
sakkuÓeyya. Na sampavedheyyÈti vedhetvÈ pavedhetvÈ pÈtetuÑ1 na
sakkuÓeyya.
NekkhammaÑ adhimuttassÈti arahattaÑ paÔivijjhitvÈ Ôhitassa.
Sesapadesupi arahattameva kathitaÑ. UpÈdÈnakkhayassa cÈti upayogatthe
sÈmivacanaÑ. AsammohaÒca cetasoti cittassa ca asammohaÑ adhimuttassa.
DisvÈ ÈyatanuppÈdanti ÈyatanÈnaÑ uppÈdaÒca vayaÒca disvÈ. SammÈ
cittaÑ vimuccatÊti sammÈ hetunÈ nayena imÈya vipassanÈya paÔipattiyÈ
phalasamÈpattivasena cittaÑ vimuccati, nibbÈnÈrammaÓe adhimuccati. Atha
vÈ iminÈ khÊÓÈsavassa pubbabhÈgapaÔipadÈ kathitÈ. Tassa hi ÈyatanuppÈdaÑ
disvÈ imÈya vipassanÈya adhigatassa ariyamaggassa ÈnubhÈvena
sabbakilesehi sammÈ cittaÑ vimuccati. EvaÑ tassa sammÈ vimuttassa -pa-
na vijjati. Tattha santacittassÈti nibbutacittassa. Sesamettha uttÈnatthameva.
SoÓassa pabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. PacÈletuÑ (Ka)
294 VinayapiÔaka
SabbanÊlikÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ
246. AddÈriÔÔhakavaÓÓÈti abhinavÈriÔÔhaphalavaÓÓÈ. Udakena
tintakÈkapattavaÓÓÈtipi vadanti.
AjjhÈrÈme upÈhanapaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ
248. AbhijÊvanti etenÈti abhijÊvanikaÑ. KintaÑ? SippaÑ. TenÈha “yena
sippenÈ”ti-Èdi.
KaÔÔhapÈdukÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ
251. UÓÓÈhi katapÈdukÈti uÓÓÈlomamayakambalehi, uÓÓÈlomehi eva vÈ
katapÈdukÈ. Na bhikkhave gÈvÊnaÑ visÈÓesu gahetabbanti-ÈdÊsu
“mokkhÈdhippÈyena visÈÓÈdÊsu gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
YÈnÈdipaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ
253. AnujÈnÈmi bhikkhave purisayuttaÑ hatthavaÔÔakanti ettha
“anujÈnÈmi bhikkhave purisayuttaÑ, anujÈnÈmi bhikkhave hatthavaÔÔakan”ti
evaÑ paccekavÈkya parisamÈpanaÑ adhippetanti Èha “purisayuttaÑ
itthisÈrathi vÈ -pa- purisÈ vÈ, vaÔÔatiyevÈ”ti. PÊÔhakasivikanti pÊÔhakayÈnaÑ.
PÈÔa~kinti andolikÈyetaÑ1 adhivacanaÑ.
UccÈsayanamahÈsayanapaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ
254. VÈÄar|pÈnÊti ÈharimÈni vÈÄar|pÈni. “Akappiyar|pÈkulo2
akappiyamaÒco palla~ko”ti sÈrasamÈse vuttaÑ. “DÊghalomako
mahÈkojavoti catura~gulÈdhikalomo kÈÄakojavo. “Catura~gulÈdhikÈni kira
tassa lomÈnÊ”ti vacanato catura~gulato heÔÔhÈ vaÔÔatÊti vadanti. VÈnacitro
uÓÓÈmayattharaÓoti bhitticchedÈdivasena vicitro uÓÓÈmayattharaÓo.
Ghanapupphako uÓÓÈmayattharaÓoti uÓÓÈmayalohitattharaÓo. Pakatit|likÈti
rukkhat|lalatÈt|lapoÔakÊt|lasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ t|lÈnaÑ aÒÒatarapuÓÓÈ
t|likÈ.
______________________________________________________________
1. AndholikÈyetaÑ (SyÈ) 2. Akappiyar|pakato (Ka)
“UddalomÊti ubhatodasaÑ uÓÓÈmayattharaÓaÑ. EkantalomÊti ekatodasaÑ

uÓÓÈmayattharaÓan”ti dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ, sÈrasamÈse pana
“uddalomÊti ekato uggatapupphaÑ. EkantalomÊti ubhato uggatapupphan”ti
vuttaÑ. “KoseyyakaÔÔissamayanti koseyyakasaÔamayan”ti
ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ. Suddhakoseyyanti
ratanaparisibbanarahitaÑ. DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ panettha “ÔhapetvÈ
t|likaÑ sabbÈneva gonakÈdÊni ratanaparisibbitÈni vaÔÔantÊ”ti vuttaÑ. Tattha
“ÔhapetvÈ t|likan”ti etena ratanaparisibbanarahitÈpi t|likÈ na vaÔÔatÊti dÊpeti.
“RatanaparisibbitÈni vaÔÔantÊ”ti iminÈ pana yÈni ratanaparisibbitÈni, tÈni
bh|mattharaÓavasena yathÈnur|paÑ maÒcÈdÊsu ca upanetuÑ vaÔÔatÊti
dÊpitanti veditabbaÑ. Ettha ca vinayapariyÈyaÑ patvÈ garuke ÔhÈtabbattÈ
idha vuttanayenevettha vinicchayo veditabbo. SuttantikadesanÈyaÑ pana
gahaÔÔhÈnampi vasena vuttattÈ tesaÑ sa~gaÓhanatthaÑ “ÔhapetvÈ t|likaÑ
-pa- vaÔÔantÊ”ti vuttanti apare.
AjinacammehÊti ajinamigacammehi. TÈni kira cammÈni sukhumatarÈni,
tasmÈ dupaÔÔatipaÔÔÈni katvÈ sibbanti. Tena vuttaÑ “ajinapaveÓÊ”ti. UttaraÑ
uparibhÈgaÑ chÈdetÊti uttaracchado, vitÈnaÑ, taÒca lohitavitÈnaÑ
idhÈdhippetanti Èha “uparibaddhena rattavitÈnenÈ”ti. “RattavitÈnesu ca
kÈsÈvaÑ vaÔÔati, kusumbhÈdirattameva na vaÔÔatÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
MahÈ-upadhÈnanti pamÈÓÈtikkantaÑ upadhÈnaÑ. Ettha ca kiÒcÈpi
dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 “alohitakÈni dvepi vaÔÔantiyeva, tato uttari
labhitvÈ aÒÒesaÑ dÈtabbÈni, dÈtuÑ asakkonto maÒce tiriyaÑ attharitvÈ
upari paccattharaÓaÑ datvÈ nipajjitumpi labhatÊ”ti avasesena vuttaÑ,
senÈsanakkhandhakavaÓÓanÈyaÑ1 pana “agilÈnassa sÊsupadhÈnaÒca
pÈdupadhÈnaÒcÈti dvayameva vaÔÔati, gilÈnassa bimbohanÈni santharitvÈ
upari paccattharaÓaÑ datvÈ nipajjitumpi vaÔÔatÊ”ti vuttattÈ gilÈnoyeva maÒce
tiriyaÑ attharitvÈ nipajjituÑ labhatÊti veditabbaÑ.
UccÈsayanamahÈsayanapaÔikkhepakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 83 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 1. 84 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 4. 60 piÔÔhe.
296 VinayapiÔaka
GihivikatÈnuÒÒÈtÈdikathÈvaÓÓanÈ
256. AbhinissÈya nisÊditunti apassÈya nisÊdituÑ.
SoÓakuÔikaÓÓavatthukathÈvaÓÓanÈ
257. Papatake pabbateti ettha “pavatte pabbate”tipi paÔhanti,
pavattanÈmake pabbateti attho. SoÓo upÈsakoti-ÈdÊsu1nÈmena soÓo nÈma,
tÊhi saraÓagamanehi upÈsakattapaÔivedanena upÈsako, koÔi-agghanakassa
kaÓÓapiÄandhanassa dhÈraÓena “koÔikaÓÓo”ti ca vattabbe “kuÔikaÓÓo”ti
evaÑ abhiÒÒÈto, na sukumÈrasoÓoti adhippÈyo. AyaÒhi Èyasmato
mahÈkaccÈnassa santike dhammaÑ sutvÈ sÈsane abhippasanno saraÓesu ca
sÊlesu ca patiÔÔhito papatake pabbate chÈy|dakasampanne ÔhÈne vihÈraÑ
kÈretvÈ theraÑ tattha vasÈpetvÈ cat|hi paccayehi upaÔÔhÈti. Tena vuttaÑ
“Èyasmato mahÈkaccÈnassa upaÔÔhÈko hotÊ”ti.
So kÈlena kÈlaÑ therassa upaÔÔhÈnaÑ gacchati, thero cassa dhammaÑ
deseti, tena saÑvegabahulo dhammacariyÈyaÑ ussÈhajÈto viharati. So ekadÈ
satthena saddhiÑ vÈÓijjatthÈya ujjeniÑ gacchanto antarÈmagge aÔaviyaÑ
satthe niviÔÔhe rattiyaÑ janasambÈdhabhayena ekamantaÑ apakkamma
niddaÑ upagaÒchi. Sattho pacc|sa velÈyaÑ uÔÔhÈya gato, na ekopi soÓaÑ
pabodhesi, sabbe vissaritvÈ agamiÑsu. So pabhÈtÈya rattiyÈ pabujjhitvÈ
uÔÔhÈya kaÒci apassanto satthena gatamaggaÑ gahetvÈ sÊghaÑ sÊghaÑ
gacchanto ekaÑ vaÔarukkhaÑ upagaÒchi. Tattha addasa ekaÑ mahÈkÈyaÑ
vir|padassanaÑ bÊbhacchaÑ purisaÑ aÔÔhito muttÈni attano maÑsÈni
sayameva khÈdantaÑ, disvÈna “kosi tvan”ti pucchi. Petosmi bhanteti.
KasmÈ evaÑ karosÊti. Attano pubbakammenÈti. KiÑ pana taÑ kammanti.
AhaÑ pubbe bhÈrukacchanagaravÈsÊ k|ÔavÈÓijo hutvÈ paresaÑ santakaÑ
vaÒcetvÈ khÈdiÑ, samaÓe ca bhikkhÈya upagate “tumhÈkaÑ maÑsaÑ
khÈdathÈ”ti akkosiÑ, tena kammena etarahi imaÑ dukkhaÑ anubhavÈmÊti.
TaÑ sutvÈ soÓo ativiya saÑvegaÑ paÔilabhi.
______________________________________________________________
1. UdÈna-®Ôha 278 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
Tato paraÑ gacchanto mukhato paggharitakÈÄalohite dve petadÈrake

passitvÈ tatheva pucchi, tepissa attano kammaÑ kathesuÑ. Te kira
bhÈrukacchanagare dÈrakakÈle gandhavÈÓijjÈya jÊvikaÑ kappentÈ attano
mÈtari khÊÓÈsave nimantetvÈ bhojentiyÈ gehaÑ gantvÈ “amhÈkaÑ santakaÑ
kasmÈ samaÓÈnaÑ desi, tayÈ dinnaÑ bhojanaÑ bhuÒjanakasamaÓÈnaÑ
mukhato kÈÄalohitaÑ paggharat|”ti akkosiÑsu. Te tena kammena niraye
paccitvÈ tassa vipÈkÈvasesena petayoniyaÑ nibbattitvÈ tadÈ imaÑ dukkhaÑ
anubhavanti. Tampi sutvÈ soÓo ativiya saÑvegajÈto ahosi.
So ujjeniÑ gantvÈ taÑ karaÓÊyaÑ tÊretvÈ kuraragharaÑ paccÈgato
theraÑ upasa~kamitvÈ katapaÔisanthÈro tamatthaÑ Èrocesi. Theropissa
pavattinivattÊsu ÈdÊnavÈnisaÑse vibhÈvento dhammaÑ desesi. So theraÑ
vanditvÈ gehaÑ gato sÈyamÈsaÑ bhuÒjitvÈ sayanaÑ upagato thokaÑyeva
niddÈyitvÈ pabujjhitvÈ sayanatale nisajja yathÈsutaÑ dhammaÑ
paccavekkhituÑ Èraddho. Tassa taÑ dhammaÑ paccavekkhato te ca
petattabhÈve anussarato saÑsÈradukkhaÑ ativiya bhayÈnakaÑ hutvÈ
upaÔÔhÈsi, pabbajjÈya cittaÑ nami. So vibhÈtÈya rattiyÈ sarÊrapaÔijagganaÑ
katvÈ theraÑ upagantvÈ attano ajjhÈsayaÑ ÈrocetvÈ pabbajjaÑ yÈci. Tena
vuttaÑ “atha kho soÓo upÈsako -pa- pabbÈjetu imaÑ bhante ayyo
mahÈkaccÈno”ti.
Tattha yathÈ yathÈti-ÈdipadÈnaÑ ayaÑ sa~khepattho–yena yena
ÈkÈrena ayyo mahÈkaccÈno dhammaÑ deseti Ècikkhati paÒÒapeti paÔÔhapeti
vivarati vibhajati uttÈniÑ karoti pakÈseti, tena tena me upaparikkhato evaÑ
hoti “yadetaÑ sikkhattayabrahmacariyaÑ ekampi divasaÑ akhaÓÉaÑ katvÈ
carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya ekantaparipuÓÓaÑ, ekadivasampi
kilesamalena amalÊnaÑ katvÈ carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya
ekantaparisuddhaÑ, sa~khalikhitaÑ likhitasa~khasadisaÑ
dhotasa~khasappaÔibhÈgaÑ caritabbaÑ, idaÑ na sukaraÑ agÈraÑ
ajjhÈvasatÈ agÈramajjhe vasantena ekantaparipuÓÓaÑ -pa- caritun”ti.
EvaÑ attano parivitakkitaÑ soÓo upÈsako therassa ÈrocetvÈ taÑ
paÔipajjitukÈmo “icchÈmahaÑ bhante”ti-ÈdimÈha. Thero
298 VinayapiÔaka
pana “na tÈvassa ÒÈÓaÑ paripÈkaÑ gatan”ti upadhÈretvÈ ÒÈÓaparipÈkaÑ

ÈgamayamÈno “dukkaraÑ kho”ti-ÈdinÈ pabbajjÈchandaÑ nivÈresi. Tattha
ekaseyyanti adutiyaseyyaÑ. Ettha ca seyyÈsÊsena “eko tiÔÔhati, eko gacchati,
eko nisÊdatÊ”ti-ÈdinÈ nayena vuttaÑ cat|su iriyÈpathesu kÈyavivekaÑ dÊpeti,
na ekikÈ hutvÈ sayanamattaÑ. Ekabhattanti “ekabhattiko hoti ratt|parato
virato vikÈlabhojanÈ”ti1 evaÑ vuttaÑ vikÈlabhojanÈ viratiÑ sandhÈya
vadati. Brahmacariyanti methunaviratibrahmacariyaÑ,
sikkhattayÈnuyogasa~khÈtaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ vÈ. I~ghÈti codanatthe
nipÈto. TatthevÈti geheyeva. BuddhÈnaÑ sÈsanaÑ anuyuÒjÈti niccasÊla-
uposathasÊlaniyamÈdibhedaÑ paÒca~gaÑ aÔÔha~gaÑ dasa~gaÒca sÊlaÑ
tadanur|paÒca samÈdhipaÒÒÈbhÈvanaÑ anuyuÒja. EtaÒhi upÈsakena
pubbabhÈge anuyuÒjitabbaÑ buddhasÈsanaÑ nÈma. TenÈha “kÈlayuttaÑ
ekaseyyaÑ ekabhattaÑ brahmacariyan”ti.
Tattha kÈlayuttanti cÈtuddasÊpaÒcaddasÊ-
aÔÔhamÊpÈÔihÈrikapakkhasa~khÈtena kÈlena yuttaÑ, yathÈvuttakÈle vÈ tuyaÑ
anuyuÒjantassa yuttaÑ patir|paÑ sakkuÓeyyaÑ, na sabbakÈlaÑ sabbanti2
adhippÈyo. SabbametaÑ ÒÈÓassa aparipakkattÈ tassa kÈmÈnaÑ
duppahÈnatÈya sammÈ paÔipattiyaÑ yogyaÑ kÈrÈpetuÑ vadati, na
pabbajjÈchandaÑ nivÈretuÑ. PabbajjÈbhisa~khÈroti pabbajituÑ Èrambho
ussÈho. PaÔippassambhÊti indriyÈnaÑ aparipakkattÈ saÑvegassa ca
nÈtitikkhabhÈvato v|pasami. KiÒcÈpi paÔippassambhi, therena vuttavidhiÑ
pana anutiÔÔhanto kÈlena kÈlaÑ theraÑ upasa~ka mitvÈ payirupÈsanto
dhammaÑ suÓÈti. Tassa vuttanayeneva dutiyampi pabbajjÈya cittaÑ uppajji,
therassa ca Èrocesi, dutiyampi thero paÔikkhipi. TatiyavÈre pana ÒÈÓassa
paripakkabhÈvaÑ ÒatvÈ “idÈni naÑ pabbÈjetuÑ kÈlo”ti thero pabbÈjesi,
pabbajitaÒca taÑ tÊÓi saÑvaccharÈni atikkamitvÈ gaÓaÑ pariyesitvÈ
upasampÈdesi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “dutiyampi kho soÓo -pa-
upasampÈdesÊ”ti.
Tattha appabhikkhukoti katipayabhikkhuko. TadÈ kira bhikkh|
yebhuyyena majjhimadeseyeva vasiÑsu, tasmÈ tattha kakipayÈ evaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 5, 60; Ma 1. 237; AÑ 1. 212 piÔÔhesu.
2. SabbadÈti (SyÈ), pabbajjÈti (UdÈna-®Ôha 281 piÔÔhe.)
ahesuÑ. Te ca ekasmiÑ gÈme eko, ekasmiÑ dveti evaÑ visuÑ visuÑ

vasiÑsu. KicchenÈti dukkhena. KasirenÈti ÈyÈsena. Tato tatoti tasmÈ tasmÈ
gÈmanigamÈdito. Therena hi katipaye bhikkh| ÈnetvÈ aÒÒesu ÈnÊyamÈnesu
pubbe ÈnÊtÈ kenacideva karaÓÊyena pakkamiÑsu, kaÒci kÈlaÑ ÈgametvÈ
puna tesu ÈnÊyamÈnesu itare pakkamiÑsu. EvaÑ punappunaÑ Ènayanena
sannipÈto cireneva ahosi. Theropi tadÈ ekavihÈrÊ ahosi. Tena vuttaÑ
“tiÓÓaÑ vassÈnaÑ -pa- sannipÈtÈpetvÈ”ti.
VassaÑvutthassÈti vassaÑ upagantvÈ vusitavato. Ediso ca ediso cÈti
evar|po ca evar|poca. “Evar|pÈya nÈma r|pakÈyasampattiyÈ samannÈgato,
evar|pÈya dhammakÈyasampattiyÈ samannÈgato”ti sutoyeva me so
bhagavÈ. Na ca mayÈ sammukhÈ diÔÔhoti ettha pana1 puthujjanasaddhÈya
eva ÈyasmÈ soÓo bhagavantaÑ daÔÔhukÈmo ahosi. AparabhÈge pana satthÈrÈ
saddhiÑ ekagandhakuÔiyaÑ vasitvÈ pacc|sasamayaÑ ajjhiÔÔho soÄasa
aÔÔhakavaggiyÈni satthu sammukhÈ aÔÔhiÑ katvÈ manasi katvÈ sabbaÑ cetasÈ
samannÈharitvÈ atthadhammapaÔisaÑvedÊ hutvÈ bhaÓanto
dhammupasaÒhitapÈmojjÈdimukhena samÈhito sarabhaÒÒapariyosÈne
vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ sa~khÈre sammasanto anupubbena arahattaÑ
pÈpuÓi. Etadatthameva hissa bhagavatÈ attanÈ saddhiÑ ekagandhakuÔiyaÑ
vÈso ÈÓattoti vadanti.
Keci panÈhu “na ca mayÈ sammukhÈ diÔÔhoti idaÑ
r|pakÈyadassanameva sandhÈya vuttaÑ. ŒyasmÈ hi soÓo pabbajitvÈ therassa
santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ ghaÔento vÈyamanto anupasampannova
sotÈpanno hutvÈ upasampajjitvÈ 'upÈsakÈpi sotÈpannÈ honti, ahampi
sotÈpanno, kimettha citta'nti uparimaggatthÈya vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
antovasseyeva chaÄabhiÒÒo hutvÈ visuddhipavÈraÓÈya pavÈresi.
Ariyasaccadassanena bhagavato dhammakÈyo diÔÔho nÈma hoti.
VuttaÒhetaÑ 'yo khovakkali dhammaÑ passati, so maÑ passatÊ 'ti2.
TasmÈssa dhammakÈyadassanaÑ pageva siddhaÑ, pavÈretvÈ pana
r|pakÈyaÑ daÔÔhukÈmo ahosÊ”ti.
______________________________________________________________
1. Etena (SyÈ, udÈna-®Ôha 282 piÔÔhe ca) 2. SaÑ 2. 98 piÔÔhe.
300 VinayapiÔaka
PÈsÈdikanti-ÈdipadÈnaÑ attho aÔÔhakathÈyameva vutto. Tattha

vis|kÈyika vipphanditÈnanti paÔipakkhabh|tÈnaÑ diÔÔhicittavipphanditÈnanti
attho. PÈsÈdikanti1 vÈ dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-asÊti-
anubyaÒjanabyÈmappabhÈketumÈlÈla~katÈya samantapÈsÈdikÈya attano
sarÊrappabhÈya2 samattiyÈ r|pakÈyadassanabyÈvaÔassa janassa sabbabhÈgato
pasÈdÈvahaÑ. PasÈdanÊyanti dasabalacatuvesÈrajjacha-asÈdhÈraÓaÒÈÓa
aÔÔhÈrasa-ÈveÓikabuddhadhammappabhuti-
aparimÈÓaguÓagaÓasamannÈgatÈya dhammakÈyasampattiyÈ
parikkhakajanassa3 pasÈdanÊyaÑ pasÊditabbayuttaÑ pasÈdakaÑ4 vÈ.
Santindriyanti cakkhÈdipaÒcindriyalolatÈvigamena v|pasantapaÒcindriyaÑ.
SantamÈnasanti chaÔÔhassa manindriyassa nibbisevanabhÈv|pagamanena
v|pasantamÈnasaÑ. UttamadamathasamathaÑ anuppattanti
lokuttarapaÒÒÈvimutticetovimutti sa~khÈtaÑ uttamaÑ damathaÑ
samathaÒca anuppatvÈ adhigantvÈ ÔhitaÑ. Dantanti
suparisuddhakÈyasamÈcÈratÈya hatthapÈdakukkuccÈbhÈvato davÈdi-
abhÈvato ca kÈyena dantaÑ. Guttanti suparisuddhavacÊsamÈcÈratÈya
niratthakavÈcÈbhÈvato ravÈdi-abhÈvato ca vÈcÈya guttaÑ. Yatindriyanti
suparisuddhamanosamÈcÈratÈya ariyiddhiyogena abyÈvaÔa-
appaÔisa~khupekkhÈbhÈvato ca manindriyavasena yatindriyaÑ. NÈganti
chandÈdivasena agamanato, pahÊnÈnaÑ rÈgÈdikilesÈnaÑ apunÈgamanato
apaccÈgama nato kassacipi Ègussa sabbathÈpi akaraÓato, punabbhavassa ca
agamanatoti imehi kÈraÓehi nÈgaÑ. Ettha ca “pÈsÈdikan”ti iminÈ
r|pakÈyena bhagavato pamÈÓabh|tataÑ dÊpeti, “pasÈdanÊyan”ti iminÈ
dhammakÈyena. “Santindriyan”ti-ÈdinÈ sesehi pamÈÓabh| tataÑ dÊpeti, tena
catuppamÈÓike lokasannivÈse anavasesato sattÈnaÑ bhagavato pamÈÓa
bhÈvo pakÈsitoti veditabbo. EkavihÈreti ekagandhakuÔiyaÑ. GandhakuÔi hi
idha “vihÈro”ti adhippeto. Vatthunti vasituÑ.
258. AjjhokÈse vÊtinÈmetvÈti5 ajjhokÈse nisajjÈya vÊtinÈmetvÈ. “YasmÈ

bhagavÈ Èyasmato soÓassa samÈpattisamÈpajjanena paÔisanthÈraÑ karonto
sÈvakasÈdhÈraÓÈ sabbÈ
______________________________________________________________
1. UdÈna-®Ôha 78 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SarÊrasobhÈya (SyÈ)
3. Sarikkhakajanassa (Ka) 4. PasÈdikaÑ (SyÈ)
samÈpattiyo anulomapaÔilomaÑ samÈpajjanto bahudeva rattiÑ ajjhokÈse

nisajjÈya vÊtinÈmetvÈ pÈde pakkhÈletvÈ vihÈraÑ pÈvisi, tasmÈ ÈyasmÈpi
soÓo bhagavato adhippÈyaÑ ÒatvÈ tadanur|paÑ sabbÈ tÈ samÈpattiyo
samÈpajjanto bahudeva rattiÑ ajjhokÈse nisajjÈya vÊtinÈmetvÈ pÈde
pakkhÈletvÈ vihÈraÑ pÈvisÊ”ti keci vadanti. PavisitvÈ ca bhagavatÈ anuÒÒÈto
cÊvaraÑ tirokaraÓÊyaÑ katvÈpi bhagavato pÈdapasse nisajjÈya vÊtinÈmesi.
AjjhesÊti ÈÓÈpesi. PaÔibhÈtu taÑ bhikkhu dhammo bhÈsitunti bhikkhu
tuyhaÑ dhammo bhÈsituÑ upaÔÔhÈtu ÒÈÓamukhaÑ Ègacchatu, yathÈsutaÑ
yathÈpariyattaÑ dhammaÑ bhaÓÈhÊti attho.
SabbÈneva aÔÔhakavaggikÈnÊti aÔÔhakavaggabh|tÈni kÈmasuttÈdÊni1
soÄasa suttÈni. Sarena abhÈsÊti suttussÈraÓasarena abhÈsi, sarabhaÒÒavasena
kathesÊti attho. SarabhaÒÒapariyosÈneti ussÈraÓÈvasÈne. SuggahitÈnÊti
sammÈ uggahitÈni. Sumanasi katÈnÊti suÔÔhu manasi katÈni. Ekacco
uggahaÓakÈle sammÈ uggahetvÈpi pacchÈ sajjhÈyÈdivasena
manasikaraÓakÈle byaÒjanÈni vÈ micchÈ ropeti2, padapaccÈbhaÔÔhaÑ vÈ
karoti, na evamayaÑ. IminÈ pana sammadeva yathuggahitaÑ manasi katÈni.
Tena vuttaÑ “sumanasikatÈnÊti suÔÔhu manasi katÈnÊ”ti. S|padhÈritÈnÊti
atthatopi suÔÔhu upadhÈritÈni. Atthe hi suÔÔhu upadhÈrite sakkÈ pÈÄi sammÈ
ussÈretuÑ. KalyÈÓiyÈpi3 vÈcÈya samannÈgatoti sithiladhanitÈdÊnaÑ
yathÈvidhÈnaÑ vacanena parimaÓÉalapadabyaÒjanÈya poriyÈ vÈcÈya
samannÈgato4. VissaÔÔhÈyÈti vimuttÈya. Etenassa vimuttavÈditaÑ dasseti.
AnelagalÈyÈti elaÑ vuccati doso, taÑ na paggharatÊti anelagalÈ, tÈya
niddosÈyÈti attho. Atha vÈ anelagalÈyÈti anelÈya ca agalÈya ca, niddosÈya
agalitapada byaÒjanÈya aparihÊnapadabyaÒjanÈyÈti attho. TathÈ hi naÑ
bhagavÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ
kalyÈÓavÈkkaraÓÈnaÑ yadidaÑ soÓo kuÔikaÓÓo”ti5 etadagge Ôhapesi.
Atthassa viÒÒÈpaniyÈti yathÈdhippetaÑ atthaÑ ÒÈpetuÑ samatthÈya.
______________________________________________________________
1. Khu 7. 1 piÔÔhe. 2. VÈceti (SyÈ) 3. KalyÈÓiyÈsi (SyÈ)
4. SamannÈgato ahosi (SyÈ) 5. AÑ 1. 24 piÔÔhe.
302 VinayapiÔaka
Kativassoti so kira majjhimavayassa tatiye koÔÔhÈse Ôhito

Èkappasampanno ca paresaÑ ciratarapabbajito viya khÈyati. TaÑ sandhÈya
bhagavÈ pucchÊti keci, taÑ akÈraÓaÑ. EvaÑ santaÑ samÈdhisukhaÑ
anubhavituÑ yutto, ettakaÑ kÈlaÑ kasmÈ pamÈdaÑ ÈpannosÊti pana
anuyujjhituÑ satthÈ “kativassosÊ”ti taÑ pucchi. TenevÈha “kissa pana tvaÑ
bhikkhu evaÑ ciraÑ akÈsÊ”ti. Tattha kissÈti kiÑ kÈraÓÈ. EvaÑ ciraÑ akÈsÊti
evaÑ cirÈyi, kena kÈraÓena evaÑ cirakÈlaÑ pabbajjaÑ anupagantvÈ
agaramajjhe vasÊti attho. CiraÑ diÔÔho meti cirena cirakÈlena mayÈ diÔÔho.
KÈmes|ti vatthukÈmesu kilesakÈmesu ca. ŒdÊnavoti doso. ApicÈti kÈmesu
ÈdÊnave kenaci pakÈ rena diÔÔhepi na tÈvÈhaÑ gharÈvÈsato nikkhamituÑ
asakkhiÑ. KasmÈ? SambÈdho gharÈvÈso, uccÈvacehi kiccakaraÓÊyehi
samupaby|Äho agÈriyabhÈvo. TenevÈha “bahu kicco bahukaraÓÊyo”ti.
EtamatthaÑ viditvÈti kÈmesu yathÈbh|taÑ ÈdÊnavadassino cittaÑ
cirÈyitvÈpi gharÈvÈse na pakkhandati, aÒÒadatthu padumapalÈse udakabindu
viya vinivattatiyevÈti etamatthaÑ sabbÈkÈrato viditvÈ. ImaÑ udÈnanti
pavattiÑ nivattiÒca sammadeva jÈnanto pavattiyaÑ taÑnimitte ca na
kadÈcipi ramatÊti idamatthadÊpakaÑ imaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
Tattha disvÈ ÈdÊnavaÑ loketi sabbasmimpi sa~khÈraloke “anicco
dukkho vipariÓÈmadhammo”ti ÈdÊnavaÑ dosaÑ paÒÒÈcakkhunÈ passitvÈ.
Etena vipassanÈcÈro kathito. ©atvÈ dhammaÑ nir|padhinti
sabb|padhipaÔinissaggattÈ nirupadhiÑ nibbÈna dhammaÑ yathÈbh|taÑ
ÒatvÈ, nissaraÓavivekÈsa~khatÈmatasabhÈvato maggaÒÈÓena paÔivijjhitvÈ.
“DisvÈ ÒatvÈ”ti imesaÑ padÈnaÑ “ghataÑ pivitvÈ balaÑ hoti, sÊhaÑ disvÈ
bhayaÑ hoti, paÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hontÊ”ti-ÈdÊsu1 viya
hetu-atthatÈ daÔÔhabbÈ. Ariyo na ramatÊ pÈpeti kilesehi ÈrakattÈ ariyo
sappuriso aÓumattepi pÈpe na ramati. KasmÈ? PÈpe na ramatÊ sucÊti
suvisuddhakÈyasamÈcÈrÈditÈya suci suddhapuggalo rÈjahaÑso viya
uccÈraÔÔhÈne pÈpe saÑkiliÔÔhadhamme na ramati nÈbhinandati.
______________________________________________________________
“pÈpo na ramatÊ sucin”tipi pÈÔho, tassattho–pÈpo puggalo suciÑ anavajjaÑ

vodÈna dhammaÑ na ramati, aÒÒadatthu gÈmas|karÈdayo viya
uccÈraÔÔhanaÑ asuciÑ saÑkilesa dhammaÑyeva ramatÊti paÔipakkhato
desanaÑ parivatteti.
SoÓakuÔikaÓÓavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
259. KÈÄasÊhoti kÈÄamukhavÈnarajÈti. Sesamettha pÈÄito aÔÔhakathÈto ca

suviÒÒeyyamevÈti.
CammakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
6. Bhesajjakkhandhaka
PaÒcabhesajjÈdikathÈvaÓÓanÈ
261. Bhesajjakkhandhake nacchÈdentÊti ruciÑ na uppÈdenti.
262. SusukÈti samudde bhavÈ ekÈ macchajÈti. KumbhÊlÈtipi vadanti.

SaÑsaÔÔhanti parissÈvitaÑ. TelaparibhogenÈti sattÈhakÈlikaparibhogaÑ
sandhÈya vuttaÑ.
263. PiÔÔhehÊti pisitehi. UbbhidaÑ nÈma |sarapaÑsumayaÑ.
264. ChakaÓanti gomayaÑ. PÈkatikacuÓÓaÑ nÈma

apakkakasÈvasuÓÓaÑ. Tena ÔhapetvÈ gandhacuÓÓaÑ sabbaÑ vaÔÔatÊti
vadanti.
265. SuvaÓÓagerukoti suvaÓÓatutthÈdi. AÒjan|papisananti aÒjanatthÈya

upapisitabbaÑ yaÑ kiÒci cuÓÓajÈtaÑ.
268. SÈmaÑ gahetvÈti ettha sappadaÔÔhassa atthÈya aÒÒena bhikkhunÈ

gahitampi sÈmaÑ gahitasa~khameva gacchatÊti veditabbaÑ.
269. GharadinnakÈbÈdho nÈma vasÊkaraÓatthÈya gharaÓiyÈ

dinnabhesajja samuÔÔhito ÈbÈdho. TenÈha
“vasÊkaraÓapÈÓakasamuÔÔhitarogo”ti. Ghara-saddo cettha abhedena
gharaÓiyÈ vattamÈno adhippeto. “AkaÔay|senÈti anabhisa~khatena muggay|
sena. KaÔÈkaÔenÈti mugge pacitvÈ acÈletvÈva parissÈvitena muggas|penÈ”ti
gaÓÔhi padesu vuttaÑ.
GuÄÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
272. GuÄakaraÓanti guÄakaraÓaÔÔhÈnaÑ, ucchusÈlanti vuttaÑ hoti.
274. AvissatthÈti1 sÈsa~kÈ.

______________________________________________________________
1. AvissaÔÔhÈti (Ka)
276. Appamattakepi pavÈrentÊti appamattakepi gahite pavÈrenti,

“bahumhi gahite aÒÒesaÑ nappahotÊ”ti maÒÒamÈnÈ appamattakaÑ gahetvÈ
pavÈrentÊti adhippÈyo. PaÔisa~khÈpi paÔikkhipantÊti “divÈ bhojanatthÈya
bhavissatÊ”ti sallakkhetvÈpi paÔikkhi panti.
279. SambÈdhe dahanakammaÑ paÔikkhepÈbhÈvÈ vaÔÔati.
280. UbhatopasannÈti ubhayato1 pasannÈ. MÈghÈtoti “mÈ ghÈtetha

pÈÓino”ti evaÑ mÈghÈtaghositadivaso.
YÈgumadhugoÄakÈdikathÈvaÓÓanÈ
282. MadhugoÄakanti sakkarÈdisaÑyuttap|vaÑ. ŒyuÑ detÊti ÈyudÈnaÑ
deti. VaÓÓanti sarÊravaÓÓaÑ. Sukhanti kÈyikacetasikasukhaÑ. Balanti
sarÊrathÈmaÑ. PaÔibhÈnanti yuttamuttapaÔibhÈnaÑ2. VÈtaÑ anulometÊti
vÈtaÑ anulometvÈ harati. VatthiÑ sodhetÊti dhamaniyo suddhaÑ karoti.
ŒmÈvasesaÑ pÈcetÊti sace ÈmÈvase sakaÑ hoti, taÑ pÈceti.
AnuppavecchatÊti deti. VÈtaÒca byapanetÊti sambandhitabbaÑ.
283. Nanu ca “paramparabhojanena kÈretabbo”ti kasmÈ vuttaÑ.

Parampara bhojanaÒhi paÒcannaÑ bhojanÈnaÑ aÒÒatarena nimantitassa taÑ
ÔhapetvÈ aÒÒaÑ paÒcannaÑ bhojanÈnaÑ aÒÒataraÑ bhuÒjantassa hoti, ime
ca bhikkh| bhojjayÈguÑ paribhuÒjiÑsu, paÒcasu bhojanesu aÒÒataranti Èha
“bhojjayÈguyÈ hi pavÈraÓÈ hotÊ”ti. YasmÈ paÒcannaÑ bhojanÈnaÑ
aÒÒataraÑ paÔikkhipantassa vuttÈ pavÈraÓÈ bhojjayÈguÑ paÔikkhipantassapi
hotiyeva, tasmÈ bhojjayÈgupi odanagatikÈyevÈti adhippÈyo.
284. SukhumojaÑ pakkhipiÑs|ti “bhagavÈ paribhuÒjissatÊ”ti

maÒÒamÈnÈ pakkhipiÑsu.
______________________________________________________________
1. Ubho (SyÈ) 2. YuttamattapaÔibhÈnaÑ (SyÈ)
306 VinayapiÔaka
PÈÔaligÈmavatthukathÈvaÓÓanÈ
285. PÈÔaligÈmoti1 evaÑnÈmako magadharaÔÔhe eko gÈmo. Tassa kira
gÈmassa mÈpanadivase gÈma~gaÓaÔÔhÈne dve tayo pÈÔala~kurÈ pathavito
ubbhijjitvÈ nikkha miÑsu. Tena taÑ “pÈÔaligÈmo”tveva vohariÑsu.
TadavasarÊti taÑ pÈÔaligÈmaÑ avasari anupÈpuÓi. PÈÔaligÈmikÈti
pÈÔaligÈmavÈsino. UpÈsakÈti te kira bhagavato paÔhama dassanena keci
saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhitÈ. Tena vuttaÑ “upÈsakÈ”ti. Yena bhagavÈ
tenupasa~kamiÑs|ti pÈÔaligÈme kira ajÈtasattuno licchavirÈj|naÒca manussÈ
kÈlena kÈlaÑ gantvÈ gehasÈmike gehato nÊharitvÈ mÈsampi aÉÉhamÈsampi
vasanti. Tena pÈÔaligÈmavÈsino manussÈ niccupaddutÈ “etesaÒceva
ÈgatakÈle vasanaÔÔhÈnaÑ bhavissatÊti ekapasse issarÈnaÑ
bhaÓÉapaÔisÈmanaÔÔhÈnaÑ, ekapasse vasanaÔÔhÈnaÑ, ekapasse ÈgantukÈnaÑ
addhikamanussÈnaÑ, ekapasse daliddÈnaÑ kapaÓamanussÈnaÑ, ekapasse
gilÈnÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ bhavissatÊ”ti sabbesaÑ aÒÒamaÒÒaÑ aghaÔÔetvÈ
vasanappahonakaÑ nagaramajjhe mahatiÑ sÈlaÑ kÈresuÑ, tassa nÈmaÑ
ÈvasathÈ gÈranti. ŒgantvÈ vasanti ettha ÈgantukÈti Èvasatho, tadeva ÈgÈraÑ
ÈvasathÈgÈraÑ.
TaÑ divasaÒca taÑ niÔÔhÈnaÑ agamÈsi. Te tattha gantvÈ
iÔÔhakakammasudhÈ kammacittakammÈdivasena supariniÔÔhitaÑ susajjitaÑ
devavimÈnasadisaÑdvÈrakoÔÔhakato paÔÔhÈya oloketvÈ “idaÑ ÈvasathÈgÈraÑ
ativiya manoramaÑ sassirikaÑ, kena nu kho paÔhamaÑ paribhuttaÑ
amhÈkaÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya assÈ”ti cintesuÑ, tasmiÑ yeva ca
khaÓe “bhagavÈ taÑ gÈmaÑ anuppatto”ti assosuÑ, tena te uppannapÊti
somanassÈ “amhehi bhagavÈ gantvÈpi Ènetabbo siyÈ, so sayameva amhÈkaÑ
vasanaÔÔhÈnaÑ sampatto, ajja mayaÑ bhagavantaÑ idha vasÈpetvÈ
paÔhamaÑ paribhuÒjÈpessÈma, tathÈ bhikkhusaÑghaÑ, bhikkhusaÑghe
Ègate tepiÔakaÑ buddhavacanaÑ Ègata meva bhavissati, satthÈraÑ
ma~galaÑ vadÈpessÈma, dhammaÑ kathÈpessÈma, iti tÊhi ratanehi
paribhutte pacchÈ amhÈkaÑ paresaÒca paribhogo bhavissati, evaÑ no dÊgha
rattaÑ hitÈya sukhÈya bhavissatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ etadatthameva
bhagavantaÑ upasa~kamiÑsu. TasmÈ evamÈhaÑsu “adhivÈsetu no bhante
______________________________________________________________
bhagavÈ ÈvasathÈgÈran”ti. Tenupasa~kamiÑs|ti1 kiÒcÈpi taÑ divasameva

pariniÔÔhi tattÈ devavimÈnaÑ viya susajjitaÑ supaÔijaggitaÑ, buddhÈrahaÑ
pana katvÈ na paÒÒattaÑ. BuddhÈ hi nÈma araÒÒajjhÈsayÈ araÒÒÈrÈmÈ,
antogÈme vaseyyuÑ vÈ no vÈ, tasmÈ bhagavato ruciÑ jÈnitvÈva
paÒÒapessÈmÈti cintetvÈ te bhagavantaÑ upasa~ka miÑsu, idÈni bhagavato
ruciÑ jÈnitvÈ tathÈ paÒÒÈpetukÈmÈ yenÈvasathÈgÈraÑ tenupa sa~kamiÑsu.
SabbasanthariÑ ÈvasathÈgÈraÑ santharitvÈti ettha santharaÓaÑ santhari,
sabbo sakalo santhari etthÈti sabbasanthari. Atha vÈ santhatanti santhari,
sabbaÑ santhari sabbasanthari, taÑ sabbasanthariÑ.
BhÈvanapuÑsakaniddesovÈyaÑ, yathÈ sabbameva santhataÑ hoti, evaÑ
santharitvÈti attho. SabbapaÔhamaÑ tÈva “gomayaÑ nÈma sabbama~galesu
vaÔÔatÊ”ti sudhÈparikammakatampi bh|miÑ allagomayena opuÒjÈ petvÈ
parisukkhabhÈvaÑ ÒatvÈ yathÈ akkantaÔÔhÈne padaÑ paÒÒÈyati, evaÑ
cÈtujjÈtiya gandhehi limpetvÈ upari nÈnÈvaÓÓakaÔasÈrake santharitvÈ tesaÑ
upari mahÈpiÔÔhika kojave ÈdiÑ katvÈ hatthattharaÓÈdÊhi nÈnÈvaÓÓehi
attharaÓehi santharitabbayuttakaÑ sabbokÈsaÑ santharÈpesuÑ. Tena vuttaÑ
“sabbasanthariÑ ÈvasathÈgÈraÑ santharitvÈ”ti.
ŒsanÈnÊti majjhaÔÔhÈne tÈva ma~galatthambhaÑ nissÈya mahÈrahaÑ
buddhÈ sanaÑ paÒÒapetvÈ tattha yaÑ yaÑ mudukaÒca manoramaÒca
paccattharaÓaÑ, taÑ taÑ attharitvÈ ubhatolohitakaÑ manuÒÒadassanaÑ
upadhÈnaÑ upadahitvÈ upari suvaÓÓa rajatatÈrakavicittavitÈnaÑ bandhitvÈ
gandhadÈmapupphadÈmapattadÈmÈdÊhi ala~karitvÈ samantÈ dvÈdasahatthe
ÔhÈne pupphajÈlaÑ kÈretvÈ tiÑsahatthamattaÑ ÔhÈnaÑ paÔasÈ ÓiyÈ
parikkhipÈpetvÈ pacchimabhittiÑ nissÈya bhikkhusaÑghassa palla~kapÊÔha-
apassaya pÊÔhamuÓÉapÊÔhÈdÊni paÒÒapÈpetvÈ upari setapaccattharaÓehi
paccattharÈpetvÈ sÈlÈya pÈcÊnapassaÑ attano nisajjÈyoggaÑ kÈresuÑ. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “ÈsanÈni paÒÒa petvÈ”ti.
UdakamaÓikanti mahÈkucchikaÑ samekhalaÑ udakacÈÔiÑ. EvaÑ
bhagavÈ bhikkhusaÑgho ca yathÈruciyÈ hatthapÈde dhovissanti, mukhaÑ
vikkhÈlessantÊti tesu tesu ÔhÈnesu maÓivaÓÓassa udakassa p|retvÈ vÈsatthÈya
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 3. 153; Ma-®Ôha 3. 12 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
308 VinayapiÔaka
nÈnÈpupphÈni ceva udakavÈsacuÓÓÈni ca pakkhipitvÈ kadalipaÓÓehi

pidahitvÈ patiÔÔhapesuÑ. Tena vuttaÑ “udakamaÓikaÑ patiÔÔhÈpetvÈ”ti.
TelapadÊpaÑ ÈropetvÈti rajatasuvaÓÓÈdimayadaÓÉÈsu daÓÉadÊpikÈsu
yonaka r|pakÈdÊnaÑ1 hatthe ÔhapitasuvaÓÓarajatÈdimayakapallikÈsu ca
telapadÊpe jalayitvÈ. Yena bhagavÈ tenupasa~kamiÑs|ti ettha pana te
pÈÔaligÈmika-upÈsakÈ na kevalaÑ ÈvasathÈgÈrameva, atha kho sakalasmimpi
gÈme vÊthiyo sajjÈpetvÈ dhaje ussÈpetvÈ gehadvÈresu puÓÓaghaÔe ca kadali-
Èdayo ca ÔhapÈpetvÈ sakalagÈmaÑ dÊpamÈlÈhi vippakiÓÓatÈrakaÑ viya katvÈ
“khÊrapake dÈrake khÊraÑ pÈyeya, daharakumÈre lahuÑ lahuÑ bhojetvÈ
sayÈpetha, uccÈsaddaÑ mÈ karittha, ajja ekarattiÑ satthÈ antogÈme vasissati,
buddhÈ nÈma appasaddakÈmÈ hontÊ”ti bheriÑ carÈpetvÈ sayaÑ daÓÉadÊpikÈ
ÈdÈya yena bhagavÈ tenupasa~kamiÑsu.
Atha kho bhagavÈ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya saddhiÑ
bhikkhusaÑghena yena ÈvasathÈgÈraÑ tenupasa~kamÊti “yassa dÈni bhante
bhagavÈ kÈlaÑ maÒÒatÊ”ti evaÑ kira tehi kÈle Èrocite bhagavÈ lÈkhÈrasena
tintarattakoviÄÈrapupphavaÓÓaÑ surattaÑ dupaÔÔaÑ kattariyÈ padumaÑ
kantento viya, saÑvidhÈya timaÓÉalaÑ paÔicchÈ dento nivÈsetvÈ
suvaÓÓapÈma~gena padumakalÈpaÑ parikkhipanto viya, vijjulatÈsassirikaÑ
kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ rattakambalena gajakumbhaÑ2 pariyonandhanto
viya, ratanasatubbedhe suvaÓÓagghike pavÈÄajÈlaÑ khipamÈno viya, mahati
suvaÓÓa cetiye rattakambalakaÒcukaÑ paÔimuÒcanto viya, gacchantaÑ
puÓÓacandaÑ rattavalÈha kena paÔicchÈdayamÈno viya, kaÒcanagirimatthake
supakkalÈkhÈrasaÑ parisiÒcanto viya, cittak|ÔapabbatamatthakaÑ
vijjulatÈjÈlena parikkhipanto viya ca
sacakkavÈÄasineruyugandharamahÈpathaviÑ cÈletvÈ
gahitanigrodhapallavasamÈnavaÓÓaÑ rattavarapaÑsuk|laÑ pÈrupitvÈ
vanagahanato kesarasÊho viya, udayapabbatak|Ôato puÓÓacando viya,
bÈlas|riyo viya ca attanÈ nisinnatarusaÓÉato nikkhami.
Athassa kÈyato meghamukhato vijjukalÈpÈ viya rasmiyo nikkhamitvÈ
suvaÓÓarasadhÈrÈparisekapiÒjarapattapupphaphalasÈkhÈviÔape viya
______________________________________________________________
1. Sonakar|pakÈdÊnaÑ (Ka) 2. RajatakumbhaÑ(Ka)
samantato rukkhe kariÑsu. TÈvadeva attano attano pattacÊvaramÈdÈya

mahÈbhikkhu saÑgho bhagavantaÑ parivÈresi. Te ca naÑ parivÈretvÈ
Ôhitabhikkh| evar|pÈ ahesuÑ appicchÈ santuÔÔhÈ pavivittÈ asaÑsaÔÔhÈ
ÈraddhavÊriyÈ vattÈro vacanakkhamÈ codakÈ pÈpagarahino sÊlasampannÈ
samÈdhisampannÈ paÒÒÈsampannÈ vimuttisampannÈ vimutti
ÒÈÓadassanasampannÈ. Tehi parivÈrito bhagavÈ rattakambalaparikkhitto
viya suvaÓÓakkhandho, rattapadumasaÓÉamajjhagatÈ viya suvaÓÓanÈvÈ,
pavÈÄavedikÈparikkhitto viya suvaÓÓapÈsÈdo virocittha.
MahÈkassapappamukhÈ pana mahÈtherÈ meghavaÓÓaÑ paÑsuk|lacÊvaraÑ
pÈrupitvÈ maÓivammavammitÈ viya mahÈnÈgÈ parivÈrayiÑsu vÊta rÈgÈ
bhinnakilesÈ vijaÔitajaÔÈ chinnabandhanÈ kule vÈ gaÓe vÈ alaggÈ.
Iti bhagavÈ sayaÑ vÊtarÈgo vÊtarÈgehi, vÊtadoso vÊtadosehi, vÊtamoho
vÊtamoheti, nittaÓho nittaÓhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaÑ buddho
anubuddhehi parivÈrito patta parivÈritaÑ viya kesaraÑ, kesaraparivÈritÈ
viya kaÓÓikÈ, aÔÔhanÈgasahassaparivÈrito viya chaddanto nÈgarÈjÈ,
navutihaÑsasahassaparivÈrito viya dhataraÔÔho haÑsarÈjÈ, sena~ga
parivÈrito viya cakkavattÊ, marugaÓaparivÈrito viya sakko devarÈjÈ,
brahmagaÓapari vÈrito viya hÈritamahÈbrahmÈ, tÈrÈgaÓaparivuto viya
puÓÓacando asamena buddha vesena aparimÈÓena buddhavilÈsena
pÈÔaligÈmÊnaÑ maggaÑ paÔipajji.
Athassa puratthimakÈyato suvaÓÓavaÓÓÈ ghanabuddharasmiyo
uÔÔhahitvÈ asÊti hatthaÑ ÔhÈnaÑ aggahesuÑ, pacchimakÈyato
dakkhiÓapassato vÈmapassato suvaÓÓa vaÓÓÈ ghanarasmiyo uÔÔhahitvÈ
asÊtihatthaÑ ÔhÈnaÑ aggahesuÑ, uparikesantato paÔÔhÈya sabbakesÈvattehi
moragÊvavaÓÓÈ ghanabuddharasmiyo uÔÔhahitvÈ gaganatale asÊti hatthaÑ
ÔhÈnaÑ aggahesuÑ, heÔÔhÈpÈdatalehi pavÈÄavaÓÓÈ rasmiyo uÔÔhahitvÈ ghana
pathaviyaÑ asÊtihatthaÑ ÔhÈnaÑ aggahesuÑ, dantato akkhÊnaÑ setaÔÔhÈnato,
nakhÈnaÒca maÑsavinimuttaÔÔhÈnato odÈtÈ ghanabuddharasmiyo uÔÔhahitvÈ
asÊtihatthaÑ ÔhÈnaÑ aggahesuÑ, rattapÊtavaÓÓÈnaÑ sambhindaÔÔhÈnato
maÒciÔÔhavaÓÓÈ rasmiyo uÔÔhahitvÈ asÊtihatthaÑ ÔhÈnaÑ aggahesuÑ,
sabbatthakameva pabhassarÈ rasmiyo uÔÔhahiÑsu. EvaÑ samantÈ
asÊtihatthamattaÑ ÔhÈnaÑ chabbaÓÓÈ buddharasmiyo vijjotamÈnÈ
310 VinayapiÔaka
vipphandamÈnÈ vidhÈvamÈnÈ kaÒcanadaÓÉadÊpikÈhi niccharitvÈ ÈkÈsaÑ

pakkhandamÈnÈ mahÈpadÊpajÈlÈ viya, cÈtuddÊpikamahÈmeghato1
nikkhantavijjulatÈ viya ca disodisaÑ pakkhandiÑsu. YÈhi sabbadisÈbhÈgÈ
suvaÓÓacampakapupphehi vikiriyamÈnÈ viya, suvaÓÓaghaÔato
nikkhantasuvaÓÓarasadhÈrÈhi ÈsiÒciyamÈnÈ viya, pasÈritasuvaÓÓa
paÔÔaparikkhittÈ viya,
verambhavÈtasamuddhatakiÑsukakaÓikÈrakikirÈtapupphacuÓÓasamokiÓÓÈ
viya cÊnapiÔÔhacuÓÓasampariraÒjitÈ viya ca virociÑsu.
Bhagavatopi asÊti-anubyaÒjanabyÈmappabhÈparikkhepasamujjalaÑ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓapaÔimaÓÉitaÑ sarÊraÑ abbhamahikÈdi-
upakkilesavimuttaÑ samujjalatÈrakapabhÈsitaÑ viya gaganatalaÑ, vikasitaÑ
viya padumavanaÑ, sabbapÈliphullo viya yojanasatiko pÈricchattako,
paÔipÈÔiyÈ ÔhapitÈnaÑ dvattiÑsacandÈnaÑ dvattiÑsas|ri yÈnaÑ
dvattiÑsacakkavattÊnaÑ dvattiÑsadevarÈjÈnaÑ dvattiÑsamahÈbrahmÈnaÑ
siriyÈ siriÑ abhibhavamÈnaÑ viya virocittha, yathÈ taÑ dasahi pÈramÊti
dasahi upapÈra mÊhi dasahi paramatthapÈramÊhÊti sammadeva parip|ritÈhi
samatiÑsÈya pÈramÊhi ala~kataÑ kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri
asa~khyeyyÈni dinnena dÈnena rakkhitena sÊlena katena kalyÈÓakammena
ekasmiÑ attabhÈve samosaritvÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ okÈsaÑ alabhamÈnena
sambÈdhappattena viya nibbattitaÑ nÈvÈsahassassa bhaÓÉaÑ ekaÑ nÈvaÑ
ÈropanakÈlo viya, sakaÔasahassassa bhaÓÉaÑ ekaÑ sakaÔaÑ ÈropanakÈlo
viya, paÒcavÊ satiyÈ ga~gÈnaÑ sambhijja2 mukhadvÈre ekato rÈsÊbh|takÈlo
viya ca ahosi.
ImÈya buddharasmiyÈ obhÈsamÈnassapi bhagavato purato anekÈni
daÓÉadÊpikÈ sahassÈni ukkhipiÑsu, tathÈ pacchato vÈmapasse
dakkhiÓapasse. JÈtisumanacampaka
vanamÈlikÈrattuppalanÊluppalabakulasinduvÈrÈdipupphÈni ceva
nÊlapÊtÈdivaÓÓasugandhagandhacuÓÓÈni ca cÈtuddÊpikamahÈmeghavissaÔÔhÈ
salilavuÔÔhiyo viya vippakiriÑsu. PaÒca~gikat|riyanigghosÈ ceva
buddhadhammasaÑghaguÓapaÔisaÑyuttÈ thutighoso ca sabbÈ disÈ
p|rayamÈnÈ mukharÈ viya akaÑsu. DevasupaÓÓanÈgayakkha
gandhabbamanussÈnaÑ akkhÊni amatapÈnaÑ viya labhiÑsu. ImasmiÑ pana
ÔhÈne ÔhatvÈ padasahassehi gamanavaÓÓaÑ vattuÑ vaÔÔati. TatridaÑ
mukhamattaÑ3–
______________________________________________________________
1. CÈtuddisikamahÈmeghato (Ka), Ma-®Ôha 3. 15; UdÈna-®Ôha 371 piÔÔhesu pana
passitabbaÑ.
2. Pacchijja (Ka) 3. Ma-®Ôha 3. 16; UdÈna-®Ôha 372 piÔÔhesu.
“EvaÑ sabba~gasampanno, kampayanto vasundharaÑ.

AheÔhayanto pÈÓÈni, yÈti lokavinÈyako.
DakkhiÓaÑ paÔhamaÑ pÈdaÑ, uddharanto narÈsabho.
Gacchanto sirisampanno, sobhate dvipaduttamo.
Gacchato buddhaseÔÔhassa, heÔÔhÈpÈdatalaÑ mudu.
SamaÑ samphusate bh|miÑ, rajasÈnupalimpati.
NinnaÑ ÔhÈnaÑ unnamati, gacchante lokanÈyake.
UnnataÒca samaÑ hoti, pathavÊ ca acetanÈ.
PÈsÈÓÈ sakkharÈ ceva, kathalÈ khÈÓukaÓÉakÈ.
Sabbe maggÈ vivajjanti, gacchante lokanÈyake.
NÈtid|re uddharati, nÈccÈsanne ca nikkhipaÑ.
AghaÔÔayanto niyyÈti, ubho jÈÓ| ca gopphake.
NÈtisÊghaÑ pakkamati, sampannacaraÓo muni.
Na cÈtisaÓikaÑ yÈti, gacchamÈno samÈhito.
UddhaÑ adho tiriyaÒca, disaÒca vidisaÑ tathÈ.
Na pekkhamÈno so yÈti, yugamattaÒhi pekkhati.
NÈgavikkantacÈro so, gamane sobhate jino.
CÈru gacchati lokaggo, hÈsayanto sadevake.
UsabharÈjÈva sobhanto, cÈtucÈrÊva kesarÊ.
Tosayanto bah| satte, gÈmaseÔÔhaÑ upÈgamÊ”ti.
VaÓÓakÈlo nÈma kiresa. EvaÑvidhesu kÈlesu bhagavato sarÊravaÓÓe vÈ
guÓa vaÓÓe vÈ dhammakathikassa thÈmoyeva pamÈÓaÑ. CuÓÓiyapadehi
gÈthÈbandhehi vÈ yattakaÑ sakkoti, tattakaÑ vattabbaÑ, “dukkathitan”ti
vÈ”abhitthena pakkhando”ti vÈ na vattabbo. AparimÈÓavaÓÓÈ hi buddhÈ
bhagavanto, tesaÑ buddhÈpi anavasesato vaÓÓaÑ vattuÑ asamatthÈ.
Sakalampi hi kappaÑ vadantÈ pariyosÈpetuÑ na sakkonti, pageva itarÈ
pajÈti. IminÈ sirivilÈsena ala~katapaÔiyattaÑ pÈÔaligÈmaÑ pavisitvÈ bhagavÈ
pasannacittena janena pupphagandhadh|mavÈsacuÓÓÈdÊhi p|jiyamÈno
312 VinayapiÔaka
ÈvasathÈgÈraÑ pÈvisi. Tena vuttaÑ “atha kho bhagavÈ nivÈsetvÈ

pattacÊvaramÈdÈya saddhiÑ bhikkhusaÑghena yena ÈvasathÈgÈraÑ
tenupasa~kamÊ”ti.
PÈde pakkhÈletvÈti yadipi bhagavato pÈde rajojallaÑ na upalimpati,
tesaÑ pana upÈsakÈnaÑ kusalÈbhivuddhiÑ Èka~khanto paresaÑ
diÔÔhÈnugatiÑ ÈpajjanatthaÑ bhagavÈ pÈde pakkhÈlesi. Apica
upÈdinnakasarÊraÑ nÈma sÊtikÈtabbampi hotÊti tadatthampi bhagavÈ
nahÈnapÈdadhovanÈni karotiyeva. BhagavantaÑyeva purakkha tvÈti
bhagavantaÑ purato katvÈ. Tattha bhagavÈ bhikkh|naÒceva upÈsakÈnaÒca
majjhe nisinno gandhodakena nahÈpetvÈ1 duk|lacumbaÔena vodakaÑ2 katvÈ
jÈtihi~gulakena majjitvÈ rattakambalapaliveÔhite pÊÔhe ÔhapitÈ
rattasuvaÓÓaghanapaÔimÈ viya ativiya virocittha. AyaÑ panettha porÈÓÈnaÑ
vaÓÓabhaÓanamaggo–
“GantvÈna maÓÉalamÈÄaÑ, nÈgavikkantacÈraÓo.
ObhÈsayanto lokaggo, nisÊdi varamÈsane.
TahiÑ nisinno naradammasÈrathi,
DevÈtidevo satapuÒÒalakkhaÓo.
BuddhÈsane majjhagato virocati,
SuvaÓÓanekkhaÑ viya paÓÉukambale.
NekkhaÑ jambonadasseva, nikkhittaÑ paÓÉukambale.
Virocati vÊtamalo, maÓi verocano yathÈ.
MahÈsÈlova samphullo, merurÈjÈvala~kato.
SuvaÓÓath|pasa~kÈso, padumo kosako yathÈ.
Jalanto dÊparukkhova, pabbatagge yathÈ sikhÊ.
DevÈnaÑ pÈricchattova, sabbaphullo virocathÈ”ti3.
PÈÔaligÈmike upÈsake ÈmantesÊti yasmÈ tesu upÈsakesu bah| janÈ sÊle
patiÔÔhitÈ, tasmÈ paÔhamaÑ tÈva sÊlavipattiyÈ ÈdÊnavaÑ pakÈsetvÈ pacchÈ
sÊlasampadÈya ÈnisaÑsaÑ dassetuÑ “paÒcime gahapatayo”ti-ÈdinÈ
dhammadesanatthaÑ Èmantesi. Tattha4
______________________________________________________________
1. NahÈtvÈ (SyÈ) 2. NirodakaÑ (SyÈ) 3. Ma-®Ôha 3. 17; UdÈna-®Ôha 374 piÔÔhesupi.
4. DÊ-®Ôha 2. 128; AÑ-®Ôha 3. 79; UdÈna-®Ôha 375 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
dussÊloti nissÊlo. AbhÈvattho hettha du-saddo “duppaÒÒo”ti-ÈdÊsu viya.

SÊlavipannoti vipannasÊlo bhinnasaÑvaro. Ettha ca “dussÊlo”ti padena
puggalassa sÊlÈbhÈvo vutto. So panassa sÊlÈbhÈvo duvidho asamÈdÈnena vÈ
samÈdinnassa bhedena vÈti. Tesu purimo na tathÈ sÈvajjo, yathÈ dutiyo
sÈvajjataro. YathÈdhippetÈdÊnavanimittaÑ sÊlÈbhÈvaÑ puggalÈdhiÔÔhÈnÈya
desanÈya dassetuÑ “sÊlavipanno”ti vuttaÑ, tena “dussÊlo”ti padassa atthaÑ
dasseti. PamÈdÈmikaraÓanti pamÈdakÈraÓÈ. IdaÒca suttaÑ gahaÔÔhÈnaÑ
vasena ÈgataÑ, pabbajitÈnampi pana labbhateva. GahaÔÔho hi yena yena
sippaÔÔhÈnena jÊvikaÑ kappeti yadi kasiyÈ yadi vaÓijjÈya yadi gorakkhena.
PÈÓÈtipÈtÈdivasena pamatto taÑ taÑ yathÈkÈlaÑ sampÈdetuÑ na sakkoti,
athassa kammaÑ vinassati. MÈghÈtakÈle pÈÓÈti pÈtaÑ pana adinnÈdÈnÈdÊni
ca karonto daÓÉavasena mahatiÑ bhogajÈniÑ nigacchati. Pabbajito dussÊlo
pamÈdakÈraÓÈ sÊlato buddhavacanato jhÈnato satta-ariyadhanato ca jÈniÑ
nigacchati.
PÈpako kittisaddoti gahaÔÔhassa “asuko asukakule jÈto dussÊlo

pÈpadhammo pariccatta-idhalokaparaloko salÈkabhattamattampi na detÊ”ti
catuparisamajjhe pÈpako kittisaddo abbhuggacchati. Pabbajitassa “asuko
nÈma satthusÈsane pabbajitvÈ nÈsakkhi sÊlÈni rakkhituÑ, na buddhavacanaÑ
uggahetuÑ, vejjakammÈdÊhi jÊvati, chahi agÈravehi samannÈgato”ti evaÑ
pÈpako kittisaddo abbhuggacchati.
AvisÈradoti gahaÔÔho tÈva “avassaÑ bah|naÑ sannipÈtaÔÔhÈne koci

mama kammaÑ jÈnissati, atha maÑ niggaÓhissantÊ”ti vÈ, “rÈjakulassa vÈ
dassantÊ”ti sabhayo upasa~kamati, ma~kubh|to pattakkhandho adhomukho
nisÊdati, visÈrado hutvÈ kathetuÑ na sakkoti. Pabbajitopi “bah| bhikkh|
sannipatitÈ, avassaÑ koci mama kammaÑ jÈnissati, atha me uposathampi
pavÈraÓampi ÔhapetvÈ sÈmaÒÒato cÈvetvÈ nikkaÉÉhi ssantÊ”ti sabhayo
upasa~kamati, visÈrado hutvÈ kathetuÑ na sakkoti. Ekacco pana dussÊlopi
samÈno dappito viya vadati, sopi ajjhÈsayena ma~ku hotiyeva vippaÔisÈrÊ
bhÈvato.
314 VinayapiÔaka
Samm|Äho kÈlaÑ karotÊti dussÊlassa hi maraÓamaÒce nipannassa

dussÊlyakammÈnaÑ samÈdÈya vattitaÔÔhÈnÈni ÈpÈthamÈgacchanti. So
ummÊletvÈ attano puttadÈrÈ didassanavasena idhalokaÑ passati, nimÊletvÈ
gatinimittupaÔÔhÈnavasena paralokaÑ passati, tassa cattÈro apÈyÈ
kammÈnur|paÑ upaÔÔhahanti. Sattisatena pahariyamÈno viya aggijÈlÈya
Èli~giyamÈno viya ca hoti. So “vÈretha vÈrethÈ”ti viravantova marati. Tena
vuttaÑ “samm|Äho kÈlaÑ karotÊ”ti.
KÈyassa bhedÈti upÈdinnakakkhandhapariccÈgÈ. ParaÑ maraÓÈti
tadanantaraÑ abhinibbattakkhandhaggahaÓe. Atha vÈ kÈyassa bhedÈti
jÊvitindriyassa upacchedÈ. ParaÑ maraÓÈti cutito uddhaÑ. ApÈyanti-Èdi
sabbaÑ nirayavevacanaÑ. Nirayo hi saggamokkhahetubh|tÈ puÒÒasa~khÈtÈ
ayÈ apetattÈ, sukhÈnaÑ vÈ Èyassa Ègamanassa abhÈvÈ apÈyo. Dukkhassa gati
paÔisaraÓanti duggati, dosabahulatÈya vÈ duÔÔhena kammunÈ nibbattÈ gatÊti
duggati. VivasÈ nipatanti ettha dukkaÔakÈrinoti vinipÈto, vinassantÈ vÈ ettha
nipatanti saÑbhijjamÈna~gapacca~gÈti vinipÈto. Natthi ettha assÈdasaÒÒito
ayoti nirayo.
Atha vÈ apÈyaggahaÓena tiracchÈnayoniÑ dÊpeti. TiracchÈnayoni hi
apÈyo sugatito apetattÈ, na duggati mahesakkhÈnaÑ nÈgarÈjÈdÊnaÑ
sambhavato. Duggatiggaha Óena pettivisayaÑ dÊpeti. So hi apÈyo ceva
duggati ca sugatito apetattÈ dukkhassa ca gatibh|tattÈ, na tu vinipÈto
asurasadisaÑ avinipatitattÈ. PetamahiddhikÈnaÑ vimÈnÈnipi nibbattanti.
VinipÈtaggahaÓena asurakÈyaÑ dÊpeti. So hi yathÈvuttenatthena apÈyo ceva
duggati ca sabbasampattisamussayehi vinipÈtattÈ vinipÈtoti ca vuccati.
NirayaggahaÓena pana avÊci-ÈdikaÑ anekappakÈraÑ nirayameva dÊpeti.
UpapajjatÊti nibbattati.
ŒnisaÑsakathÈ vuttavipariyÈyena veditabbÈ. AyaÑ pana viseso–
sÊlavÈti samÈdÈnavasena sÊlavÈ. SÊlasampannoti parisuddhaÑ paripuÓÓaÒca
katvÈ sÊlassa sampÈdanena sÊlasampanno. Bhogakkhandhanti bhogarÈsiÑ.
SugatiÑ saggaÑ lokanti ettha sugatiggahaÓena manussagatipi sa~gayhati,
saggaggahaÓena devagati eva. Tattha sundarÈ gatÊti sugati,
r|pÈdÊhi visayehi suÔÔhu aggoti saggo, so sabbopi lujjanapalujjanaÔÔhena

lokoti.
PÈÔaligÈmike upÈsake bahudeva rattiÑ dhammiyÈ kathÈyÈti aÒÒÈyapi
pÈÄimuttÈya dhammakathÈya ceva ÈvasathÈnumodanakathÈya ca. TadÈ hi
bhagavÈ yasmÈ ajÈtasattunÈ tattha pÈÔaliputtanagaraÑ mÈpentena aÒÒÈsu
gÈmanigamarÈjadhÈnÊsu ye sÊlÈcÈrasampannÈ kuÔumbikÈ, te ÈnetvÈ
dhanadhaÒÒÈni gharavatthukhettavatthÈdÊni ceva parihÈraÒca dÈpetvÈ
nivesiyanti, tasmÈ pÈÔaligÈmikÈ upÈsakÈ ÈnisaÑsadassÈvitÈya visesato
sÊlagarukÈti sabbaguÓÈnaÒca sÊlassa adhiÔÔhÈnabhÈvato tesaÑ paÔhamaÑ
sÊlÈnisaÑse pakÈsetvÈ tato paraÑ ÈkÈsaga~gaÑ otÈrento viya pathavojaÑ
ÈkaÉÉhanto viya mahÈjambuÑ matthake gahetvÈ cÈlento viya
yojanappamÈÓaÑ mahÈmadhuÑ cakkayantena pÊÄetvÈ sumadhurarasaÑ
pÈyamÈno viya ca pÈÔaligÈmikÈnaÑ upÈsakÈnaÑ hitasukhÈvahaÑ
pakiÓÓakakathaÑ kathentopi “ÈvÈsadÈnaÑ nÈmetaÑ gahapatayo mahantaÑ
puÒÒaÑ, tumhÈkaÑ ÈvÈso mayÈ paribhutto, bhikkhusaÑghena paribhutto,
mayÈ ca bhikkhusaÑghena ca paribhutte dhammaratanenapi paribhuttoyeva
hoti, evaÑ tÊhi ratanehi paribhutte aparimeyyova vipÈko, apica
ÈvÈsadÈnasmiÑ dinne sabbadÈnaÑ dinnameva hoti,
bh|maÔÔhakapaÓÓasÈlÈya vÈ sÈkhÈmaÓÉapassa vÈ saÑghaÑ uddissa katassa
ÈnisaÑso paricchindituÑ na sakkÈ. ŒvÈsadÈnÈnubhÈvena hi bhave
nibbattamÈnassapi sampÊÄitagabbhavÈso nÈma na hoti, dvÈdasahattho
ovarako viyassa mÈtukucchi asambÈdhova hotÊ”ti evaÑ nÈnÈnayavicittaÑ
bahuÑ dhammakathaÑ kathetvÈ–
“SÊtaÑ uÓhaÑ paÔihanti, tato vÈÄamigÈni ca.
SarÊsape ca makase, sisire cÈpi vuÔÔhiyo.
Tato vÈtÈtapo ghoro, saÒjÈto paÔihaÒÒati.
LeÓatthaÒca sukhatthaÒca, jhÈyituÒca vipassituÑ.
VihÈradÈnaÑ saÑghassa, aggaÑ buddhena vaÓÓitaÑ.
TasmÈ hi paÓÉito poso, sampassaÑ atthamattano.
316 VinayapiÔaka
VihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha bahussute.

TesaÑ annaÒca pÈnaÒca, vatthasenÈsanÈni ca.
Dadeyya ujubh|tesu, vippasannena cetasÈ.
Te tassa dhammaÑ desenti, sabbadukkhÈpan|danaÑ.
YaÑ so dhammaÑ idhaÒÒÈya, parinibbÈti anÈsavo”ti1–
evaÑ ayampi ÈvÈsadÈne ÈnisaÑso ayampi ÈvÈsadÈne ÈnisaÑsoti bahudeva
rattiÑ atirekadiyaÉÉhayÈmaÑ ÈvÈsadÈnÈnisaÑsaÑ kathesi. Tattha imÈ
gÈthÈva sa~gahaÑ ÈruÄhÈ, pakiÓÓakadhammadesanÈ pana sa~gahaÑ na
Èrohati. SandassetvÈti-ÈdÊni vuttatthÈneva.
AbhikkantÈti atikkantÈ dve yÈmÈ gatÈ. YassadÈni tumhe kÈlaÑ
maÒÒathÈti yassa gamanassa tumhe kÈlaÑ maÒÒatha, gamanakÈlo
tumhÈkaÑ, gacchathÈti vuttaÑ hoti. KasmÈ pana bhagavÈ te uyyojesÊti?
AnukampÈya. TiyÈmarattiÑ2 hi nisÊditvÈ vÊtinÈmentÈnaÑ tesaÑ sarÊre
ÈbÈdho uppajjeyya, bhikkhusaÑghopi ca mahÈ, tassa sayananisajjÈnaÑ
okÈsaÑ laddhuÑ vaÔÔati, iti ubhayÈnukampÈya uyyojesi.
SuÒÒÈgÈranti pÈÔiyekkaÑ suÒÒÈgÈraÑ nÈma tattha natthi. Te kira
gahapatayo tasseva ÈvasathÈgÈrassa ekapasse paÔasÈÓiÑ parikkhipÈpetvÈ
kappiyamaÒcaÑ paÒÒapetvÈ tattha kappiyapaccattharaÓÈni attharitvÈ upari
suvaÓÓarajatatÈrakagandhamÈlÈdidÈma paÔimaÓÉitaÑ vitÈnaÑ bandhitvÈ
gandhatelapadÊpaÑ ÈropayiÑsu “appeva nÈma satthÈ dhammÈsanato
vuÔÔhÈya thokaÑ vissametukÈmo idha nipajjeyya, evaÑ no idaÑ
ÈvasathÈgÈraÑ bhagavatÈ cat|hi iriyÈpathehi paribhuttaÑ dÊgharattaÑ
hitÈya sukhÈya bhavissatÊ”ti. SatthÈpi tadeva sandhÈya tattha sa~ghÈÔiÑ
paÒÒapetvÈ sÊhaseyyaÑ kappesi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “suÒÒÈgÈraÑ
pÈvisÊ”ti. Tattha pÈdadhovanaÔÔhÈnato paÔÔhÈya yÈva dhammÈsanÈ agamÈsi,
ettake ÔhÈne gamanaÑ nipphannaÑ. DhammÈ sanaÑ patvÈ thokaÑ aÔÔhÈsi,
idaÑ tattha ÔhÈnaÑ. Dve yÈme dhammÈsane nisÊdi, ettake ÔhÈne nisajjÈ
nipphannÈ. UpÈsake uyyojetvÈ dhammÈsanato oruyha yathÈvutte ÔhÈne
sÊhaseyyaÑ
______________________________________________________________
1. Vi 4. 291, 314 piÔÔhesu. 2. DviyÈmarattiÑ (Ka)
kappesi. EtaÑ ÔhÈnaÑ bhagavatÈ cat|hi iriyÈpathehi paribhuttaÑ ahosÊti.
PÈÔaligÈmavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
SunidhavassakÈravatthukathÈvaÓÓanÈ
286. SunidhavassakÈrÈti1 sunidho ca vassakÈro ca dve brÈhmaÓÈ.
Magadha mahÈmattÈti magadharaÒÒo matÈ-amaccÈ, magadharaÔÔhe vÈ
mahÈmattÈ, mahatiyÈ issariyamattÈya samannÈgatÈti magadhamahÈmattÈ.
PÈÔaligÈme nagaraÑ mÈpentÊti pÈÔaligÈmantasa~khÈte bh|mippadese
nagaraÑ mÈpenti, pubbe “pÈÔiligÈmo”ti laddhanÈmaÑ ÔhÈnaÑ idÈni
nagaraÑ katvÈ mÈpentÊti attho. VajjÊnaÑ paÔibÈhÈyÈti licchavirÈj|naÑ
ÈyamukhapacchindanatthaÑ. Vatth|nÊti gharavatth|ni
gharapatiÔÔhÈpanaÔÔhÈnÈni. CittÈni namanti nivesanÈni mÈpetunti raÒÒo
rÈjamahÈmattÈnaÒca nivesanÈni mÈpetuÑ vatthuvijjÈpÈÔhakÈnaÑ cittÈni
namanti. Te kira attano sippÈnu bhÈvena heÔÔhÈpathaviyaÑ tiÑsahatthamatte
ÔhÈne “idha nÈgÈnaÑ nivÈsapariggaho, idha yakkhÈnaÑ, idha bh|tÈnaÑ
nivÈsapariggaho, idha pÈsÈÓo vÈ khÈÓuko vÈ atthÊ”ti jÈnanti, te tadÈ sippaÑ
jappitvÈ tÈdisaÑ sÈrambhaÔÔhÈnaÑ pariharitvÈ anÈrambhe ÔhÈne tÈhi
vatthupariggÈhikÈhi devatÈhi saddhiÑ mantayamÈnÈ viya taÑtaÑgehÈni
mÈpenti.
Atha vÈ nesaÑ sarÊre devatÈ adhimuccitvÈ tattha tattha nivesanÈni
mÈpetuÑ cittaÑ nÈmenti. TÈ cat|su koÓesu khÈÓuke koÔÔetvÈ vatthumhi
gahitamatte paÔivi gacchanti. SaddhÈnaÑ kulÈnaÑ saddhÈ devatÈ tathÈ
karonti, assaddhÈnaÑ kulÈnaÑ assaddhÈ devatÈ ca. KiÑ kÈraÓÈ?
SaddhÈnaÒhi evaÑ hoti “idha manussÈ nivesanaÑ mÈpentÈ paÔhamaÑ
bhikkhusaÑghaÑ nisÊdÈpetvÈ ma~galaÑ vadÈpessanti, atha mayaÑ
sÊlavantÈnaÑ dassanaÑ dhammakathaÑ paÒhavissajjanaÑ anumodanaÒca
sotuÑ labhi ssÈma, manussÈ dÈnaÑ datvÈ amhÈkaÑ pattiÑ dassantÊ”ti.
AssaddhÈ devatÈpi “attano icchÈnur|paÑ tesaÑ paÔipattiÑ passituÑ
kathaÒca sotuÑ labhissÈmÈ”ti tathÈ karonti.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 2. 130; UdÈna-®Ôha 379 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
318 VinayapiÔaka
TÈvatiÑsehÊti yathÈ hi ekasmiÑ kule ekaÑ paÓÉitaÑ manussaÑ,

ekasmiÒca vihÈre ekaÑ bahussutaÑ bhikkhuÑ upÈdÈya “asukakule manussÈ
paÓÉitÈ, asukavihÈre bhikkh| bahussutÈ”ti saddo abbhuggacchati,
evamevaÑ sakkaÑ devarÈjÈnaÑ vissa kammaÒca devaputtaÑ upÈdÈya
“tÈvatiÑsÈ paÓÉitÈ”ti saddo abbhuggato. TenÈha “tÈvatiÑsehÊ”ti.
SeyyathÈpÊti-ÈdinÈ devehi tÈvatiÑsehi saddhiÑ mantetvÈ viya
sunidhavassakÈrÈ nagaraÑ mÈpentÊti dasseti.
YÈvatÈ ariyaÑ1 Èyatananti yattakaÑ ariyamanussÈnaÑ osaraÓaÔÔhÈnaÑ
nama atthi. YÈvatÈ vaÓippathoti yattakaÑ vÈÓijÈnaÑ ÈhaÔabhaÓÉassa
rÈsivaseneva kaya vikkayaÔÔhÈnaÑ nÈma, vÈÓijÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ vÈ atthi.
IdaÑ agganagaranti tesaÑ ariyÈyatanavaÓippathÈnaÑ idaÑ nagaraÑ aggaÑ
bhavissati jeÔÔhakaÑ pÈmokkhaÑ. PuÔabhedananti
bhaÓÉapuÔabhedanaÔÔhÈnaÑ, bhaÓÉaganthikÈnaÑ2 mocanaÔÔhÈnanti vuttaÑ
hoti. SakalajambudÊpe aladdhabhaÓÉampi hi idheva labhissati, aÒÒattha
vikkayaÑ agacchantampi idha vikkayaÑ gacchissati, tasmÈ idheva puÔaÑ
bhindissatÊti attho. Œyanti yÈni3 cat|su dvÈresu cattÈri, sabhÈyaÑ ekanti
evaÑ divase divase paÒcasatasahassÈni tattha uÔÔhahissanti, tÈnissa bhÈvÊni
ÈyÈni dasseti. Aggito vÈti-ÈdÊsu ca-kÈrattho vÈ-saddo, agginÈ ca udakena ca
mithubhedena ca nassissatÊti attho. Tassa hi eko koÔÔhÈso agginÈ nassissati,
nibbÈpetumpi naÑ na sakkhissati, ekaÑ koÔÔhÈsaÑ ga~gÈ gahetvÈ gamissati,
eko iminÈ akathitaÑ amussa, amunÈ akathitaÑ imassa vadantÈnaÑ
pisuÓavÈcÈnaÑ vasena bhinnÈnaÑ manussÈnaÑ aÒÒamaÒÒabhedena
vinassissati.
EvaÑ vatvÈ bhagavÈ pacc|sakÈle ga~gÈtÊraÑ gantvÈ
katamukhadhovano bhikkhÈ cÈrakÈlaÑ ÈgamayamÈno nisÊdi.
SunidhavassakÈrÈpi “amhÈkaÑ rÈjÈ samaÓassa gotamassa upaÔÔhÈko, so
amhe upagate pucchissati 'satthÈ kira pÈÔaligÈmaÑ agamÈsi, kiÑ tassa
santikaÑ upasa~kamittha, na upasa~kamitthÈ'ti, 'upasa~kamimhÈ'ti ca vutte
'nimantayittha, na nimantayitthÈ'ti pucchissati, 'na nimantayimhÈ' ca vutte
amhÈkaÑ dosaÑ ÈropetvÈ niggaÓhissati, idaÒcÈpi mayaÑ akataÔÔhÈne
nagara mÈpema, samaÓassa
______________________________________________________________
1. AriyÈnaÑ (SyÈ) 2. BhaÓÉagaÓÔhikÈnaÑ (SyÈ)
3. ŒyÈnampi hi (UdÈna-®Ôha 380 piÔÔhe)
kho pana gotamassa gatagataÔÔhÈne kÈÄakaÓÓisattÈ paÔikkamanti, taÑ mayaÑ

nagara ma~galaÑ vÈcÈpessÈmÈ”ti cintetvÈ satthÈraÑ upasa~kamitvÈ
nimantayiÑsu. Tena vuttaÑ”atha kho sunidhavassakÈrÈ”ti-Èdi.
PubbaÓhasamayanti pubbaÓhakÈle. NivÈ setvÈti gÈmappavesananÊhÈrena
nivÈsanaÑ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ. Patta cÊvaramÈdÈyÈti
pattaÒca cÊvaraÒca ÈdiyitvÈ kÈyapaÔibaddhaÑ katvÈ, cÊvaraÑ pÈrupitvÈ
pattaÑ hatthena gahetvÈti attho.
SÊlavantetthÈti sÊlavante ettha attano vasanaÔÔhÈne. SaÒÒateti
kÈyavÈcÈcittehi saÒÒate. TÈsaÑ dakkhiÓamÈdiseti saÑghassa dinne cattÈro
paccaye tÈsaÑ gharadevatÈnaÑ Èdiseyya pattiÑ dadeyya. P|jitÈ p|jayantÊti
“ime manussÈ amhÈkaÑ ÒÈtakÈpi na honti, tathÈpi no pattiÑ dentÊti
ÈrakkhaÑ susaÑvihitaÑ karothÈ”ti suÔÔhu ÈrakkhaÑ karonti. MÈnitÈ
mÈnayantÊti kÈlanukÈlaÑ balikammakaraÓena mÈnitÈ “ete manussÈ
amhÈkaÑ ÒÈtakÈpi na honti, tathÈpi catumÈsachamÈsantare no balikammaÑ
karontÊ”ti mÈnenti uppannaparissayaÑ haranti. Tato nanti tato naÑ
paÓÉitajÈtikaÑ manussaÑ. Orasanti ure ÔhapetvÈ saÑvaÉÉhitaÑ1, yathÈ
mÈtÈ orasaÑ puttaÑ anukampati, uppanna parissayaharaÓatthamevassa
vÈyamati, evaÑ anukampantÊti attho. BhadrÈni passatÊti sundarÈni passati.
AnumoditvÈti tehi tadÈ pasutapuÒÒassa anumodanavasena tesaÑ
dhammakathaÑ katvÈ. SunidhavassakÈrÈpi “yÈ tattha devatÈ ÈsuÑ, tÈsaÑ
dakkhiÓamÈdise”ti bhagavato vacanaÑ sutvÈ devatÈnaÑ pattiÑ adaÑsu.
TaÑ gotamadvÈraÑ nÈma ahosÊti tassa nagarassa yena dvÈrena bhagavÈ
nikkhami, taÑ gotamadvÈraÑ nÈma ahosi. Ga~gÈya pana uttaraÓatthaÑ
anotiÓÓattÈ gotamatitthaÑ nÈma nÈhosi. P|rÈti puÓÓÈ. SamatittikÈti
tÊrasamaÑ2 udakassa tittÈ bharitÈ. KÈkapeyyÈti tÊre ÔhitakÈkehi pÈtuÑ
sakkuÓeyya udakÈ. TÊhipi padehi ubhatok|lasamaÑ paripuÓÓabhÈvameva
vadati. UÄumpanti pÈragamanatthÈya lahuke dÈrudaÓÉe gahetvÈ
kavÈÔaphalake viya aÒÒamaÒÒasambandhe kÈtuÑ ÈÓiyo koÔÔetvÈ
nÈvÈsa~khepena kataÑ. Kullanti veÄunaÄÈdike sa~gharitvÈ valli-ÈdÊhi
kalÈpavasena bandhitvÈ kataÑ.
______________________________________________________________
1. ObandhitaÑ (Ka) 2. TaÔasamaÑ (SyÈ)
320 VinayapiÔaka
EtamatthaÑ viditvÈti etaÑ mahÈjanassa ga~gudakamattassapi kevalaÑ

tarituÑ asamatthataÑ, attano pana bhikkhusaÑghassa ca
atigambhÊravitthataÑ saÑsÈramaha ÓÓavaÑ taritvÈ ÔhitabhÈvaÒca
sabbÈkÈrato viditvÈ tadatthaparidÊpanaÑ imaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
UdÈnagÈthÈya attho pana aÔÔhakathÈyaÑ dassitoyeva. Tattha
udakaÔÔhÈnassetaÑ adhivacananti yathÈvuttassa yassa kassaci
udakaÔÔhÈnassa etaÑ aÓÓavanti adhivacanaÑ, na samuddassevÈti adhippÈyo.
Saranti idha nadÊ adhippetÈ sarati sandatÊti katvÈ. GambhÊraÑ vitthatanti
agÈdhaÔÔhena gambhÊraÑ, sakalalokattayabyÈpitÈya vitthataÑ. VisajjÈti
anÈsajja appatvÈ eva pallalÈni tesaÑ ataraÓato. KullaÑ hi jano bandhatÊti
kullaÑ bandhituÑ ÈyÈsaÑ Èpajjati. VinÈ eva kullenÈti ÊdisaÑ udakaÑ
kullena Êdisena vinÈ eva. TiÓÓÈ medhÈvino janÈti
ariyamaggaÒÈÓasa~khÈtÈya medhÈya samannÈgatattÈ medhÈvino buddhÈ ca
buddhasÈvakÈ ca tiÓÓÈ paratÊre patiÔÔhitÈ.
SunidhavassakÈravatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
KoÔigÈme saccakathÈvaÓÓanÈ
287. KoÔigÈmoti mahÈpanÈdassa raÒÒo pÈsÈdakoÔiyaÑ katagÈmo,
patitassa1 pÈsÈdassa thupikÈya patiÔÔhitaÔÔhÈne niviÔÔhagÈmoti attho.
AriyasaccÈnanti ye paÔivijjhanti, tesaÑ ariyabhÈvakarÈnaÑ saccÈnaÑ.
AnanubodhÈti abujjhanena ajÈnanena. AppaÔi vedhÈti appaÔivijjhanena.
Anubodho cettha pubbabhÈgiyaÒÈÓaÑ, paÔivedho magga ÒÈÓena
abhisamayo. Tattha yasmÈ anubodhapubbako paÔivedho anubodhena vinÈ na
hoti, anubodhopi ekacco paÔivedhasambandho tadubhayÈbhÈvahetukaÒca
vaÔÔe saÑsaraÓaÑ, tasmÈ vuttaÑ “ananubodhÈ -pa- tumhÈkaÒcÈ”ti. Tattha
sandhÈvitanti paÔisandhiggahaÓavasena bhavato bhavantarupagamanena
sandhÈvitaÑ. SaÑsaritanti aparÈparaÑ cavanupapajjanavasena saÑsaritaÑ.
MamaÒceva tumhÈkaÒcÈti mayÈ ca tumhehi ca. Atha vÈ sandhÈvitaÑ
saÑsaritanti sandhÈvanaÑ saÑsaraÓaÑ mamaÒceva tumhÈkaÒca ahosÊti
evamettha attho veditabbo.
______________________________________________________________
1. Tassa (Ka)
SaÑsitanti saÑsaritaÑ. Bhavanetti sam|hatÈti dÊgharajjuyÈ

baddhasakuÓaÑ viya rajjuhattho puriso desantaraÑ, taÓhÈrajjuyÈ
baddhasattasantÈnaÑ abhisa~khÈro bhavantaraÑ neti etÈyÈti bhavanetti, sÈ
bhavato bhavaÑ nayanasamatthÈ taÓhÈrajju ariyamaggasatthena suÔÔhu hatÈ
chinnÈ appavattikatÈti bhavanetti sam|hatÈ.
AmbapÈlÊvatthukathÈvaÓÓanÈ
288. YÈnassa bh|mÊti yattha sakkÈ hoti yÈnaÑ Èruyha yÈnena gantuÑ,
ayaÑ yÈnassa bh|mi nÈma. YÈnÈ paccorohitvÈti vihÈrassa
bahidvÈrakoÔÔhake yÈnato orohitvÈ.
LicchavÊvatthukathÈvaÓÓanÈ
289. NÊlÈti idaÑ sabbasa~gÈhakavacanaÑ. NÊlavaÓÓÈti-Èdi tasseva
vibhÈga dassanatthaÑ1. Tattha na tesaÑ pakativaÓÓo nÊlo,
nÊlavilepanavilittattÈ panetaÑ vuttaÑ. NÊlavatthÈti paÔaduk|lakoseyyÈdÊnipi
nesaÑ nÊlÈneva honti. NÊlÈla~kÈrÈti nÊlamaÓi ala~kÈrehi nÊlapupphehi ca
ala~katÈ. Te kira ala~kÈrÈ suvaÓÓavicittÈpi2 indanÊlamaÓi obhÈsehi ekanÊlÈ
viya khÈyanti, rathÈpi nesaÑ nÊlamaÓikhacitÈ nÊlavatthaparikkhittÈ
nÊladhajanÊlavammikehi nÊlÈbharaÓehi nÊla-assehi yuttÈ, patodayaÔÔhiyopi
nÊlÈyevÈti iminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo. PaÔivaÔÔesÊti3 pahari4.
Kissa je ambapÈlÊti je-ti ÈlapanaÑ, bhoti ambapÈli kiÑ kÈraÓÈti vuttaÑ hoti.
SÈhÈranti ettha Èharanti imasmÈ rÈjapurisÈ balinti ÈhÈro, tabbhuttajanapado.
Tena sahitaÑ sÈhÈraÑ, sajanapadanti attho. A~guliÑ phoÔesunti a~guliÑ
cÈlesuÑ. AmbakÈyÈti mÈtugÈmena. UpacÈravacana ÒhetaÑ, itthÊsu yadidaÑ
ambakÈ mÈtugÈmo jananikÈti. OlokethÈti passatha. Apaloke thÈti apavattitvÈ
oloketha, punappunaÑ passathÈti attho. UpasaÑharathÈti upanetha, imaÑ
licchavÊparisaÑ tumhÈkaÑ cittena tÈvatiÑsasadisaÑ upasaÑharatha
upanetha allÊyÈpetha. Yatheva
______________________________________________________________
1. VibhÈgadassanaÑ (SyÈ) 2. SuvaÓÓavirahitÈpi (Ka)
3. PaÔivattesÊti (SyÈ) 4. PahÈresi (?)
322 VinayapiÔaka
tÈvatiÑsÈ abhir|pÈ pÈsÈdikÈ nÊlÈdinÈnÈvaÓÓÈ, evamime licchavÊrÈjÈnopÊti

tÈvatiÑsehi samake katvÈ passathÈti attho.
KasmÈ pana bhagavÈ anekasatehi suttehi cakkhÈdÊnaÑ r|pÈdÊsu
nimittaggÈhaÑ paÔisedhetvÈ idha mahantena ussÈhena nimittaggÈhe
niyojetÊti? HitakÈmatÈya tesaÑ bhikkh|naÑ yathÈ Èyasmato nandassa
hitakÈmatÈya saggasampattidassanatthaÑ. Tatra kira ekacce bhikkh|
osannavÊriyÈ, te sampattiyÈ palobhento “appamÈdena samaÓa dhammaÑ
karontÈnaÑ evar|pÈ issariyasampatti sulabhÈ”ti samaÓadhamme ussÈhajana
natthaÑ Èha. Atha vÈ nayidaÑ nimittaggÈhe niyojanaÑ, kevalaÑ pana
“dibbasampatti sadisÈ etesaÑ rÈj|naÑ issariyasampattÊ”ti anupubbikathÈya
sampattikathanaÑ viya daÔÔhabbaÑ. AniccalakkhaÓavibhÈvanatthaÒcÈpi
evamÈha. Na cirasseva hi sabbepime ajÈtasattussa vasena vinÈsaÑ
pÈpuÓissanti, atha nesaÑ rajjasirisampattiÑ disvÈ Ôhita bhikkh|
“tathÈr|pÈyapi nÈma sirisampattiyÈ vinÈso paÒÒÈyissatÊ”ti aniccalakkhaÓaÑ
bhÈvetvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓissantÊti
aniccalakkhaÓavibhÈvanatthaÑ Èha.
AdhivÈset|ti ambapÈliyÈ nimantitabhÈvaÑ ÒatvÈpi kasmÈ nimantentÊti?
Asadda hanatÈya ca vattasÊsena ca. SÈ hi dhuttÈ itthÊ animantetvÈpi
“nimantesin”ti vadeyyÈti tesaÑ ahosi. DhammaÑ sutvÈ gamanakÈle ca
nimantetvÈ gamanaÑ nÈma manussÈnaÑ vattameva.
LicchavÊvatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
SÊhasenÈpativatthukathÈvaÓÓanÈ
290. AbhiÒÒÈtÈti1 ÒÈtÈ paÒÒÈtÈ pÈkaÔÈ. SanthÈgÈreti mahÈjanassa
santhambhanÈgÈre vissamanatthÈya kate agÈre. SÈ kira santhÈgÈrasÈlÈ
nagaramajjhe ahosi, cat|su dvÈresu ÔhitÈnaÑ paÒÒÈyati, cat|hi disÈhi
ÈgatamanussÈ paÔhamaÑ tattha vissamitvÈ pacchÈ attano attano
phÈsukaÔÔhÈnaÑ gacchanti. RÈjakulÈnaÑ rajjakiccasantharaÓatthaÑ2
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 208 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. RajjakiccasandharaÓatthaÑ (Ka)
kataÑ agÈrantipi vadantiyeva. Tattha hi nisÊditvÈ licchavÊrÈjÈno rajjakiccaÑ

santha ranti1 karonti vicÈrenti. SannisinnÈti tesaÑ nisÊdanatthaÑyeva2
paÒÒattesu mahÈraha paccattharaÓesu samussitasetacchattesu Èsanesu
sannisinnÈ. AnekapariyÈyena buddhassa vaÓÓaÑ bhÈsantÊti
rÈjakulakiccaÒceva lokatthakiriyaÒca vicÈretvÈ anekehi kÈraÓehi buddhassa
vaÓÓaÑ bhÈsanti. PaÓÉitÈ hi te rÈjÈno saddhÈsampannÈ sotÈpannÈpi
sakadÈgÈminopi anÈgÈminopi ariyasÈvakÈ, te sabbepi lokiyajaÔaÑ bhinditvÈ
buddhÈ dÊnaÑ tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ bhÈsanti.
Tattha tividho buddhavaÓÓo nÈma cariyavaÓÓo sarÊravaÓÓo
guÓavaÓÓoti. Tatrime rÈjÈno cariyÈya vaÓÓaÑ ÈrabhiÑsu–“dukkaraÑ vata
kataÑ sammÈsambu ddhena kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni
dasa pÈramiyo dasa upapÈramiyo dasa paramatthapÈramiyoti samatiÑsa
pÈramiyo p|rentena ÒÈtatthacariyaÑ lokattha cariyaÑ buddhatthacariyaÑ
matthakaÑ pÈpetvÈ paÒcamahÈpariccÈge pariccajantenÈ”ti aÉÉhacchakkehi
jÈtakasatehi buddhavaÓÓaÑ kathentÈ tusitabhavanaÑ pÈpetvÈ Ôhapa yiÑsu.
Dhammassa vaÓÓaÑ bhÈsantÈ panete “bhagavatÈ dhammo desito, nikÈyato
paÒca nikÈyÈ honti, piÔakato tÊÓi piÔakÈni, a~gato nava a~gÈni, khandhato
caturÈsÊtidhammakkhandhasahassÈnÊ”ti koÔÔhÈsavasena dhammaguÓaÑ
kathayiÑsu. SaÑghassa vaÓÓaÑ bhÈsantÈ “satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddhÈ kulaputtÈ bhogakkhandhaÒceva ÒÈtiparivaÔÔaÒca pahÈya
setacchatta-uparajjasenÈpatiseÔÔhibhaÓÉÈgÈrikaÔÔhÈnantarÈdÊni agaÓayitvÈ
nikkhamma satthu varasÈsane pabbajanti, setacchattaÑ pahÈya pabba
jitÈnaÑ bhaddiyamahÈrÈjamahÈkappinapukkusÈti-ÈdirÈjapabbajitÈnaÑyeva
buddhakÈle asÊti sahassÈni ahesuÑ, anekakoÔidhanaÑ pahÈya pabbajitÈnaÑ
pana yasakulaputtasoÓa seÔÔhiputtaraÔÔhapÈlaputtÈdÊnaÑ paricchedo natthi,
evar|pÈ ca evar|pÈ kulaputtÈ satthu sÈsane pabbajantÊ”ti
pabbajjÈsa~khepavasena saÑghaguÓaÑ kathayiÑsu.
SÊho senÈpatÊti evaÑnÈmako senÈya adhipati. VesÈliyaÒhi satta
sahassÈni satta satÈni satta ca rÈjÈno, te sabbepi sannipatitvÈ sabbesaÑ
manaÑ gahetvÈ “raÔÔhaÑ vicÈretuÑ samatthaÑ ekaÑ vicinathÈ”ti vicinantÈ
sÊharÈjakumÈraÑ disvÈ “ayaÑ sakkhissatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ
______________________________________________________________
1. SanthÈrenti (SyÈ) 2. NisÊdanatthaÑ passeva (Ka)
324 VinayapiÔaka
tassa rattamaÓivaÓÓakambalapariyonaddhaÑ senÈpaticchattaÑ adaÑsu. TaÑ

sandhÈya vuttaÑ “sÊho senÈpatÊ”ti. NigaÓÔhasÈvakoti nigaÓÔhassa
nÈÔaputtassa paccayadÈyako upaÔÔhÈko. JambudÊpatalasmiÒhi tayo janÈ
nigaÓÔhÈnaÑ aggupaÔÔhÈkÈ–nÈÄandÈyaÑ upÈli gahapati, kapilapure vappo
sakko, vesÈliyaÑ ayaÑ sÊho senÈpatÊti. Nisinno hotÊti sesarÈj|nampi
parisÈya antare1 ÈsanÈni paÒÒÈpayiÑsu, sÊhassa pana majjhe ÔhÈneti tasmiÑ
paÒÒatte mahÈrahe rÈjÈsane nisinno hoti. NissaÑsayanti nibbicikicchaÑ
addhÈ ekaÑsena. Na hete yassa vÈ tassa vÈ appesakkhassa evaÑ anekasatehi
kÈraÓehi vaÓÓaÑ bhÈsanti.
Yena nigaÓÔho nÈÔaputto tenupasa~kamÊti nigaÓÔho kira nÈÔaputto
“sacÈyaÑ sÊho kassacideva samaÓassa gotamassa vaÓÓaÑ kathentassa sutvÈ
samaÓaÑ gotamaÑ dassanÈya upasa~kamissati, mayhaÑ parihÈni
bhavissatÊ”ti cintetvÈ paÔhamataraÑyeva sÊhaÑ senÈpatiÑ etadavoca
“senÈpati imasmiÑ loke 'ahaÑ buddho ahaÑ buddho'ti bah| vadanti, sace
tvaÑ kaÒci dassanÈya upasa~kamitukÈmo ahosi, maÑ puccheyyÈsi, ahaÑ te
yuttaÔÔhÈnaÒÒeva pesessÈmi, ayuttaÔÔhÈnato nivÈressÈmÊ”ti. So taÑ kathaÑ
anussaritvÈ “sace maÑ pesessati, gamissÈmi. No ce, na gamissÈmÊ”ti
cintetvÈ yena nigaÓÔho nÈÔa putto tenupasa~kami.
Athassa vacanaÑ sutvÈ nigaÓÔho mahÈpabbatena viya balavasokena
otthaÔo “yattha dÈnissÈhaÑ gamanaÑ na icchÈmi, tattheva gantukÈmo jÈto,
hatohamasmÊ”ti anattamano hutvÈ “paÔibÈhanupÈyamassa karissÈmÊ”ti
cintetvÈ “kiÑ pana tvan”ti-ÈdimÈha. EvaÑ vadanto carantaÑ goÓaÑ tuÓÉe
paharanto viya jalamÈnaÑ padÊpaÑ nibbÈpento viya bhattabharitaÑ pattaÑ
nikujjanto viya ca sÊhassa uppannaÑ pÊtiÑ vinÈsesi. GamikÈbhisa~khÈroti2
hatthiyÈnÈdÊnaÑ yojÈpanagandhamÈlÈdiggahaÓavasena pavatto payogo. So
paÔippassambhÊti so v|pasanto.
Dutiyampi khoti dutiyavÈrampi. ImasmiÒca vÈre buddhassa vaÓÓaÑ
bhÈsantÈ tusitabhavanato paÔÔhÈya yÈva mahÈbodhipalla~kÈ dasabalassa
heÔÔhÈ
______________________________________________________________
1. Aggantare (SyÈ) 2. GamiyÈbhisa~khÈroti (SyÈ)
pÈdatalehi upari kesaggehi paricchinditvÈ dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-

asÊti-anubyaÒjanabyÈmappabhÈvasena sarÊravaÓÓaÑ kathayiÑsu.
Dhammassa vaÓÓaÑ bhÈsantÈ “ekapadepi ekabyaÒjanepi avakkhalitaÑ
nÈma natthÊ”ti sukathitavaseneva dhammaguÓaÑ kathayiÑsu. SaÑghassa
vaÓÓaÑ bhÈsantÈ “evar|paÑ yasasirivibhavaÑ pahÈya satthu sÈsane
pabbajitÈ na kosajjapakatikÈ honti, terasasu pana dhutaguÓesu
parip|rakÈrino hutvÈ sattasu anupassanÈsu kammaÑ karonti, aÔÔhatiÑsa
ÈrammaÓa vibhattiyo vaÄaÒjentÊ”ti paÔipadÈvasena saÑghaguÓe kathayiÑsu.
TatiyavÈre pana buddhassa vaÓÓaÑ bhÈsamÈnÈ “itipi so bhagavÈ”ti
suttantapariyÈyeneva buddhaguÓe kathayiÑsu, “svÈkkhÈto bhagavatÈ
dhammo”ti-ÈdinÈ suttanta pariyÈyeneva dhammaguÓe, “suppaÔipanno
bhagavato sÈvakasaÑgho”ti-ÈdinÈ suttantapariyÈyeneva saÑghaguÓe ca
kathayiÑsu. Tato sÊho cintesi “imesaÑ licchavÊrÈjakulÈnaÑ tatiyadivasato
paÔÔhÈya buddhadhammasaÑghaguÓe kathentÈnaÑ mukhaÑ nappahoti,
addhÈ anomaguÓasamannÈgato so bhagavÈ, imaÑ dÈni uppannaÑ pÊtiÑ
avijahitvÈva ahaÑ ajja sammÈsambuddhaÑ passissÈmÊ”ti. Athassa “kiÑ hi
me karissanti nigaÓÔhÈ”ti vitakko udapÈdi. Tattha kiÑ hi me karissantÊti kiÑ
nÈma mayhaÑ nigaÓÔhÈ karissanti. ApalokitÈ vÈ anupalokitÈ vÈti ÈpucchitÈ
vÈ anÈpucchitÈ vÈ. Na hi me te ÈpucchitÈ yÈnavÈhanasampatti-
issariyayasavisesaÑ dassanti, nÈpi anÈpucchitÈ mÈressanti1, aphalaÑ etesaÑ
Èpucchananti adhippÈyo.
DivÈ divassÈti divassa divÈ majjhanhike atikkantamatte. VesÈliyÈ
niyyÈsÊti yathÈ hi gimhakÈle deve vuÔÔhe udakaÑ sandamÈnaÑ nadiÑ
otaritvÈ thokameva gantvÈ tiÔÔhati nappavattati, evaÑ sÊhassa paÔhamadivase
“dasabalaÑ passissÈmÊ”ti uppannÈya pÊtiyÈ nigaÓÔhena paÔibÈhitakÈlo, yathÈ
dutiyadivase deve vuÔÔhe udakaÑ sandamÈnaÑ nadiÑ otaritvÈ thokaÑ
gantvÈ vÈlikÈpuÒjaÑ paharitvÈ appavattaÑ hoti, evaÑ sÊhassa dutiyadivase
“dasabalaÑ passissÈmÊ”ti uppannÈya pÊtiyÈ nigaÓÔhena paÔibÈhitakÈlo, yathÈ
tatiyadivase deve vuÔÔhe udakaÑ sandamÈnaÑ nadiÑ otaritvÈ
purÈÓapaÓÓasukkhadaÓÉakanaÄakavacarÈdÊni parikaÉÉhantaÑ vÈlikÈpuÒjaÑ
bhinditvÈ
______________________________________________________________
1. Karissanti (SyÈ), harissanti (AÑ-®Ôha 3. 211 piÔÔhe)
326 VinayapiÔaka
samuddaninnameva hoti, evaÑ sÊho tatiyadivase tiÓÓaÑ vatth|naÑ

guÓakathaÑ sutvÈ uppannepÊtipÈmojje “aphalÈ nigaÓÔhÈ, nipphalÈ nigaÓÔhÈ,
kiÑ me ime karissanti, gamissÈ mahaÑ satthu santikan”ti gamanaÑ
abhinÊharitvÈ vesÈliyÈ niyyÈsi. Niyyanto ca “cirassÈhaÑ dasabalassa
santikaÑ gantukÈmo jÈto, na kho pana me yuttaÑ aÒÒÈtaka vesena gantun”ti
“ye keci dasabalassa santikaÑ gantukÈmÈ, sabbe nikkhamant|”ti ghosanaÑ
kÈretvÈ paÒca rathasatÈni yojÈpetvÈ uttamarathe Ôhito tehi ceva paÒcahi
ratha satehi mahatiyÈ ca parisÈya parivuto gandhapupphacuÓÓavÈsÈdÊni
gÈhÈpetvÈ niyyÈsi.
Yena bhagavÈ tenupasa~kamÊti ÈrÈmaÑ pavisanto d|ratova asÊti-
anubyaÒjana byÈmappabhÈdvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓÈni chabbaÓÓÈ
ghanabuddharasmiyo disvÈ “evar|paÑ nÈma purisaÑ evaÑ Èsanne
vasantaÑ ettakaÑ kÈlaÑ nÈddasaÑ, vaÒcito vatamhi, alÈbhÈ vata me”ti
cintetvÈ mahÈnidhiÑ disvÈ daliddapuriso viya saÒjÈtapÊti pÈmojjo yena
bhagavÈ tenupasa~kami. Dhammassa cÈnudhammaÑ byÈkarontÊti bhotÈ
gotamena vuttakÈraÓassa anukÈraÓaÑ kathenti. KÈraÓavacano hettha
dhamma-saddo “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti-ÈdÊsu1 viya.
KÈraÓanti cettha tathÈpavattassa saddassa attho adhippeto tassa
pavattihetubhÈvato. Atthappayutto hi saddappayogo. AnukÈraÓanti ca so2
evaÑ parehi tathÈ vuccamÈno. Sahadhammiko vÈdÈnuvÈdoti parehi
vuttakÈraÓena sakÈraÓo hutvÈ tumhÈkaÑ vÈdo vÈ tato paraÑ tassa anuvÈdo
vÈ koci appamattakopi viÒÒ|hi garahitabbaÑ ÔhÈnaÑ kÈraÓaÑ na Ègacchati.
IdaÑ vuttaÑ hoti–kiÑ sabbÈkÈrenapi tava vÈde gÈrayhakÈraÓaÑ natthÊti.
AnabbhakkhÈtukÈmÈti na abh|tena vattukÈmÈ.
291-292. Atthi sÊha pariyÈyoti-ÈdÊnaÑ attho veraÒjakaÓÉe3

Ègatanayeneva veditabbo. Paramena assÈsenÈti
catumaggacatuphalasa~khÈtena uttama-assÈsena. AssÈ sÈya dhammaÑ
desetÊti assÈsanatthÈya santhambhanatthÈya dhammaÑ deseti. Iti bhagavÈ
aÔÔhaha~gehi sÊhasenÈpatissa dhammaÑ deseti.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 307 piÔÔhe. 2. Yo (Ka) 3. Vi-®Ôha 1. 103 piÔÔhe.
293. AnuviccakÈranti anuviditvÈ cintetvÈ tulayitvÈ kÈtabbaÑ karohÊti

vuttaÑ hoti. SÈdhu hotÊti sundaro hoti. TumhÈdisasmiÒhi maÑ disvÈ maÑ
saraÓaÑ gacchante nigaÓÔhaÑ disvÈ nigaÓÔhaÑ saraÓaÑ gacchante “kiÑ
ayaÑ sÊho diÔÔhadiÔÔhameva saraÓaÑ gacchatÊ”ti garahÈ uppajjati, tasmÈ
anuviccakÈro tumhÈdisÈnaÑ sÈdh|ti dasseti. PaÔÈkaÑ parihareyyunti te kira
evar|paÑ sÈvakaÑ labhitvÈ “asuko nÈma rÈjÈ vÈ rÈjamahÈmatto vÈ seÔÔhi vÈ
amhÈkaÑ saraÓaÑ gato sÈvako jÈto”ti paÔÈkaÑ ukkhipitvÈ nagare ghosentÈ
ÈhiÓÉanti. KasmÈ? “EvaÑ no mahantabhÈvo Èvi bhavissatÊ”ti ca, sace
panassa “kimahaÑ ete saraÓaÑ gato”ti vippaÔisÈro uppajjeyya, tampi so
“etesaÑ me saraÓagatabhÈvaÑ bah| jÈnanti, dukkaraÑ dÈni paÔinivattitun”ti
vinodetvÈ na paÔikka missatÊti ca. TenÈha “paÔÈkaÑ parihareyyun”ti.
OpÈnabh|tanti paÔiyatta-udapÈno viya ÔhitaÑ. Kulanti tava nivesanaÑ.
DÈtabbaÑ maÒÒeyyÈsÊti pubbepi dasapi vÊsatipi saÔÔhipi jane Ègate disvÈ
natthÊti avatvÈ desi, idÈni maÑ saraÓaÑ gatakÈraÓamatteneva mÈ imesaÑ
deyyadhammaÑ upacchindittha, sampattÈnaÒhi dÈtabbamevÈti ovadati.
SutaÑ me taÑ bhanteti kuto suta? NigaÓÔhÈnaÑ santikÈ. Te kira
kulagharesu evaÑ pakÈsenti “mayaÑ yassa kassaci sampattassa dÈtabbanti
vadÈma, samaÓo pana gotamo 'mayhameva dÈnaÑ dÈtabbaÑ -pana
aÒÒesaÑ sÈvakÈnaÑ dinnaÑ mahapphala'nti evaÑ vadatÊ”ti. TaÑ sandhÈya
ayaÑ “sutaÑ me tan”ti-ÈdimÈha.
294. PavattamaÑsanti pakatiyÈ pavattaÑ kappiyamaÑsaÑ, m|laÑ

gahetvÈ antarÈpaÓe pariyesÈhÊti adhippÈyo. SambahulÈ nigaÓÔhÈti
paÒcasatamattÈ nigaÓÔhÈ. Th|laÑ pasunti th|laÑ mahÈsarÊraÑ
gokaÓÓamahiÑsas|karasa~khÈtaÑ pasuÑ. Uddissakatanti attÈnaÑ uddisitvÈ
kataÑ, mÈritanti attho. PaÔiccakammanti ettha kamma-saddo
kammasÈdhano atÊtakÈlikoti Èha “attÈnaÑ paÔicca katan”ti.
NimittakammassetaÑ adhivacanaÑ “paÔicca kammaÑ phusatÊ”ti-ÈdÊsu1
viya. NimittakammassÈti nimittabhÈvena laddhabbakammassa, na
karaÓakÈrÈpanavasena. PaÔicca kammaÑ ettha atthÊti maÑsaÑ
paÔiccakammaÑ yathÈ “buddhaÑ etassa atthÊti buddho”ti. Atha vÈ paÔicca
kammaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 5. 102 piÔÔhe JÈtake.
328 VinayapiÔaka
phusatÊti pÈÔhaseso daÔÔhabbo, svÈyaÑ etaÑ maÑsaÑ paÔicca taÑ

pÈÓavadhakakammaÑ phusatÊti attho. TaÒhi akusalaÑ upaÉÉhaÑ dÈyakassa,
upaÉÉhaÑ paÔiggÈhakassa hotÊti nesaÑ laddhi. UpakaÓÓaketi kaÓÓam|le.
Alanti paÔikkhepavacanaÑ, hotu kiÑ iminÈti attho. Na ca pana teti ete
ÈyasmantÈ dÊgharattaÑ avaÓÓakÈmÈ hutvÈ avaÓÓaÑ bhÈsantÈpi
abbhÈcikkhantÈ na jiridanti1, abbhakkhÈnassa antaÑ na gacchantÊti attho.
Atha vÈ lajjanatthe idaÑ jiridantÊti padaÑ daÔÔhabbaÑ, na lajjantÊti attho.
SÊhasenÈpativatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
Kappiyabh|mi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
295. AbhilÈpamattanti desanÈmattaÑ. ŒmisakhÈdanatthÈyÈti tattha
tattha chaÉÉitassa Èmisassa khÈdanatthÈya. AnuppageyevÈti pÈtoyeva.
Oravasaddanti mahÈsaddaÑ. TaÑ pana avatvÈpÊti andhakaÔÔhakathÈyaÑ
vuttanayena avatvÈpi. Pi-saddena tathÈ vacanampi anujÈnÈti. AÔÔhakathÈsu
vuttanayenÈti sesa-aÔÔhakathÈsu vuttanayena. “KappiyakuÔiÑ karomÈ'ti vÈ,
‘kappiyakuÔÊ'ti vÈ vutte sÈdhÈraÓalakkhaÓan”ti sabba-aÔÔhakathÈsu vutta-
ussÈvanantikÈkuÔikaraÓalakkhaÓaÑ. Cayanti adhiÔÔhÈnaÑ. Yato paÔÔhÈyÈti
yato iÔÔhakato silato mattikÈpiÓÉato vÈ paÔÔhÈya. PaÔhamiÔÔhakÈdÊnaÑ heÔÔhÈ
na vaÔÔantÊti bhittiyÈ paÔhamiÔÔhakÈdÊnaÑ heÔÔhÈ bh|miyaÑ
patiÔÔhÈpiyamÈnÈ iÔÔhakÈ dayo bh|migatikattÈ “kappiyakuÔiÑ karomÈ”ti
vatvÈ patiÔÔhÈpetuÑ na vaÔÔanti. Yadi evaÑ bh|miyaÑ nikhaÓitvÈ
patiÔÔhÈpiyamÈnÈ thambhÈ kasmÈ tathÈ vatvÈ patiÔÔhÈpetuÑ vaÔÔantÊti Èha
“thambhÈ pana -pa- vaÔÔantÊ”ti. SaÑghasantakamevÈti vÈsatthÈya kataÑ
saÑghikasenÈsanaÑ sandhÈya vadati. Bhikkhusantakanti vÈsatthÈya eva
kataÑ bhikkhussa puggalikasenÈsanaÑ. MukhasannidhÊti iminÈ
antovutthadukkaÔameva dÊpitaÑ.
Kappiyabh|mi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Na jÊranti (SyÈ)
KeÓiyajaÔilavatthukathÈvaÓÓanÈ
300. Yena ÈpaÓaÑ tadavasarÊti-ÈdÊsu ÈpaÓanti ekassa nigamassetaÑ
adhivacanaÑ. TasmiÑ kira nigame vÊsati ÈpaÓamukhasahassÈni vibhattÈni
ahesuÑ. Iti so ÈpaÓÈnaÑ ussannattÈ “ÈpaÓan”tveva sa~khaÑ gato. Tassa
pana nigamassa avid|re nadÊtÊre ghanacchÈyo ramaÓÊyabh|mibhÈgo
mahÈvanasaÓÉo, tasmiÑ bhagavÈ viharati. KeÓiyoti tassa nÈmaÑ. JaÔiloti
ÈharimajaÔÈdharo tÈpaso. So kira brÈhmaÓamahÈsÈlo, dhanarakkhaÓatthÈya
pana tÈpasapabbajjaÑ samÈdÈya raÒÒo paÓÓÈkÈraÑ datvÈ bh|mibhÈgaÑ
gahetvÈ tattha assamaÑ kÈretvÈ paÒcahi sakaÔasatehi vaÓijjaÑ payojetvÈ
kulasahassassa nissayo hutvÈ vasati. Assamepi cassa eko tÈlarukkho divase
divase ekaÑ sovaÓÓamayaÑ phalaÑ muÒcatÊti vadanti. So divÈ kÈsÈvÈni
dhÈreti, jaÔÈ ca bandhati, rattiÑ kÈmasampattiÑ anubhavati.
PavattÈroti1 pavattayitÈro, pÈvacanavasena vattÈroti attho. Yesanti
yesaÑ santakaÑ. Mantapadanti mantasadde2 bahikatvÈ raho
bhÈsitabbaÔÔhena mantÈ eva taÑtaÑatthapaÔipattihetutÈya padanti
mantapadaÑ, vedavacanaÑ3. GÊtanti aÔÔhakÈdÊhi dasahi porÈÓabrÈhmaÓehi
udÈttÈnudÈttÈdisarasampattivasena sajjhÈyitaÑ. Pavuttanti pÈvacanavasena
aÒÒesaÑ vuttaÑ, vÈcitanti attho. Samihitanti samupaby|ÄhaÑ4 rÈsikataÑ,
iruvedayajuvedasÈmavedÈdivasena tatthÈpi paccekaÑ
mantabrÈhmaÓÈdivasena sajjhÈyanavÈcakÈdivasena5 ca piÓÉaÑ katvÈ
Ôhapitanti attho. TadanugÈyantÊti etarahi brÈhmaÓÈ taÑ tehi pubbe gÊtaÑ
anugÈyanti anusajjhÈyanti. TadanubhÈsantÊti taÑ anubhÈsanti, idaÑ
purimasseva vevacanaÑ. BhÈsitamanubhÈsantÊti tehi bhÈsitaÑ sajjhÈyitaÑ
anusajjhÈyanti. VÈcitamanuvÈcentÊti tehi aÒÒesaÑ vÈcitaÑ anuvÈcenti.
Seyyathidanti te katamehi attho. AÔÔhakoti-ÈdÊni tesaÑ nÈmÈni. Te kira
dibbacakkhu paribhaÓÉena yathÈkamm|pagaÒÈÓena sattÈnaÑ
kammassakatÈdiÑ
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 244; Ma-®Ôha 3. 290; AÑ-®Ôha 3. 65 piÔÔhÈdÊsu taÔÔÊkÈsu ca passitabbaÑ.
2. Suddhe (SyÈ), sudde (MajjhimapaÓÓÈsake Ca~kÊsuttaÔÊkÈyaÑ)
3. VedavacanaÑ (SyÈ) 4. SamupabbuÄaÑ (SyÈ) 5. AjjhÈyÈnuvÈcikÈdivasena (SyÈ)
330 VinayapiÔaka
pubbenivÈsaÒÈÓena atÊtakappe brÈhmaÓÈnaÑ mantajjhenavidhiÒca oloketvÈ

par|pa ghÈtaÑ akatvÈ kassapasammÈsambuddhassa bhagavato
vaÔÔasannissitena vacanena saha saÑsanditvÈ mante ganthesuÑ. AparÈpare
pana okkÈkarÈjakÈlÈdÊsu uppannabrÈhmaÓÈ pÈÓÈtipÈtÈdÊni pakkhipitvÈ tayo
vede bhinditvÈ buddhavacanena saddhiÑ viruddhe akaÑsu. RattibhojanaÑ
ratti, tato uparatÈti ratt|paratÈ. Atikkante majjhanhike yÈva
s|riyattha~gamanÈ bhojanaÑ vikÈlabhojanaÑ nÈma, tato viratattÈ viratÈ
vikÈlabhojanÈ. PaÔiyÈdÈpetvÈti sappimadhusakkarÈdÊhi ceva maricehi ca
susa~khataÑ pÈnaÑ paÔiyÈdÈpetvÈ.
“MahÈ kho keÓiya bhikkhusaÑgho”ti kasmÈ bhagavÈ punappunaÑ
paÔikkhipi? TitthiyÈnaÑ paÔikkhepapasannatÈya. TitthiyÈ hi “aho vatÈyaÑ
appiccho, yo nimantiya mÈnopi na sÈdiyatÊ”ti upanimantiyamÈnassa
paÔikkhepe pasÊdantÊti keci, akÈraÓaÒcetaÑ. Natthi buddhÈnaÑ paccayahetu
evar|paÑ kohaÒÒaÑ, ayaÑ pana aÉÉhatelasÈni bhikkhu satÈni disvÈ
ettakÈnaÑyeva bhikkhaÑ paÔiyÈdessati, sveva selo brÈhmaÓo tÊhi purisa
satehi saddhiÑ pabbajissati, ayuttaÑ kho pana navake aÒÒato pesetvÈ
imeheva saddhiÑ gantuÑ, ime vÈ aÒÒato pesetvÈ navakehi saddhiÑ gantuÑ.
AthÈpi sabbeva gahetvÈ gamissÈmi, bhikkhÈhÈro nappahossati. Tato
bhikkh|su piÓÉÈya carantesu manussÈ ujjhÈyissanti “cirassampi keÓiyo
samaÓaÑ gotamaÑ nimantetvÈ yÈpanamattaÑ dÈtuÑ nÈsakkhÊ”ti, sayaÒca
vippaÔisÈrÊ bhavissati. PaÔikkhepe pana kate “samaÓo gotamo punappunaÑ
'tvaÒca brÈhmaÓesu abhippasanno'ti brÈhmaÓÈnaÑ nÈmaÑ gaÓhÈtÊ”ti
cintetvÈ brÈhmaÓepi nimantetukÈmo bhavissati, tato brÈhmaÓe pÈÔiyekkaÑ
nimantessati, te tena nimantitÈ bhikkh| hutvÈ bhuÒjissanti, evamassa saddhÈ
anurakkhitÈ bhavissatÊti punappunaÑ paÔikkhipi. KiÒcÈpi kho bho gotamÈti
iminÈ idaÑ dÊpeti “bho gotama kiÑ jÈtaÑ, yadi ahaÑ brÈhmaÓesu
abhippasanno, adhivÈsetu bhavaÑ gotamo, ahaÑ brÈhmaÓÈnampi dÈtuÑ
sakkomi tumhÈkampÊ”ti. ®hapetvÈ dhaÒÒaphalarasanti ettha
taÓÉuladhovanodakampi dhaÒÒarasoyevÈti vadanti. AnujÈnÈmi bhikkhave
ucchurasanti ettha nikkasaÔo ucchuraso sattÈhakÈlikoti veditabbaÑ.
ImÈhi gÈthÈhÊti1 imÈhi keÓiyassa cittÈnuk|lÈhi gÈthÈhi. Tattha

aggiparicariyaÑ vinÈ brÈhmaÓÈnaÑ yaÒÒÈbhÈvato “aggihuttamukhÈ
yaÒÒÈ”ti vuttaÑ, aggihuttaseÔÔhÈ aggijuhanappadhÈnÈti attho. BrÈhmaÓÈ hi
“aggimukhÈ devÈ”ti aggijuhanapubbakaÑ yaÒÒaÑ vidahanti. Vede
sajjhÈyantehi paÔhamaÑ sajjhÈyitabbato sÈvittÊ “chandaso mukhan”ti vuttÈ,
sÈvittÊ vedassa pubba~gamÈti attho taÑpubbakattÈ vedasavanassa2.
ManussÈnaÑ seÔÔhabhÈvato rÈjÈ “mukhan”ti vutto. OgÈhantÊnaÑ nadÊnaÑ
ÈdhÈra bhÈvato gantabbaÔÔhÈnabhÈvena paÔisaraÓato ca sÈgaro “mukhan”ti
vutto. CandasamÈ yogena “ajja kattikÈ, ajja rohiÓÊ”ti saÒÒÈyanato
nakkhattÈni abhibhavitvÈ ÈlokakaraÓato nakkhattehi
ativisesasommabhÈvato3 ca “nakkhattÈnaÑ mukhaÑ cando”ti vuttaÑ.
“DÊpasikhÈ aggijÈlÈ asanivicakkan”ti evamÈdÊnaÑ tapantÈnaÑ vijjulatÈnaÑ
aggattÈ Èdicco “tapataÑ mukhan”ti vutto. DakkhiÓeyyÈnaÑ pana aggattÈ
visesena tasmiÑ samaye buddhappamukhaÑ saÑghaÑ sandhÈya “puÒÒaÑ
Èka~khamÈnÈnaÑ, saÑgho ve yajataÑ mukhan”ti vuttaÑ. Tena saÑgho
puÒÒassa ÈyamukhaÑ aggadakkhiÓeyya bhÈvenÈti dasseti.
KeÓiyajaÔilavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
RojamallavatthukathÈvaÓÓanÈ
301. Rojavatthumhi vihÈroti gandhakuÔiÑ sandhÈya ÈhaÑsu.
AtaramÈnoti aturanto, saÓikaÑ padappamÈÓaÔÔhÈne padaÑ nikkhipanto
vattaÑ katvÈ susammaÔÔhaÑ muttÈdalasinduvÈrasantharasadisaÑ vÈlikaÑ
avinÈsentoti attho. ŒÄindanti pamukhaÑ. UkkÈsitvÈti ukkÈsitasaddaÑ katvÈ.
AggaÄanti kavÈÔaÑ. ŒkoÔehÊti agganakhena ÊsakaÑ kuÒcikachiddasamÊpe
koÔehÊti vuttaÑ hoti. DvÈraÑ kira ati-upari amanussÈ, atiheÔÔhÈ
tiracchÈnajÈtikÈ koÔenti, tathÈ akoÔetvÈ majjhe chiddasamÊpe manussÈ
koÔenti, idaÑ dvÈrakoÔakavattanti dÊpentÈ vadanti.
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 3. 278; SuttanipÈta-®Ôha 2. 177 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
2. VedaÔhapanassa (SyÈ) 3. SavisesacÈrutarabhÈvato (SyÈ)
332 VinayapiÔaka
vivari bhagavÈ dvÈranti na bhagavÈ uÔÔhÈya dvÈraÑ vivari, vivarat|ti1 pana

hatthaÑ pasÈresi. Tato “bhagavÈ tumhehi anekÈsu kappakoÔÊsu dÈnaÑ
dadamÈnehi na sahatthÈ dvÈravivaraÓakammaÑ katan”ti sayameva dvÈraÑ
vivaÔaÑ. TaÑ pana yasmÈ bhagavato manena vivaÔaÑ, tasmÈ “vivari
bhagavÈ dvÈran”ti vuttaÑ.
RojamallavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
VuÉÉhapabbajitavatthukathÈvaÓÓanÈ
303. ŒtumÈvatthumhi aÒÒataro vuÉÉhapabbajitoti subhaddo nÈma
aÒÒataro bhikkhu vuÉÉhakÈle pabbajitattÈ “vuÉÉhapabbajito”ti vutto. Dve
dÈrakÈti sÈmaÓera bh|miyaÑ ÔhitÈ dve puttÈ. NÈÄiyÈvÈpakenÈti nÈÄiyÈ ceva
thavikÈya ca. SaÑhariÑs|ti yasmÈ manussÈ te dÈrake maÒjubhÈÓine
paÔibhÈnavante disvÈ kÈretukÈmÈpi akÈretu kÈmÈpi kÈrentiyeva, katakÈle ca
“kiÑ gaÓhissatha tÈtÈ”ti pucchanti. Te vadanti “na amhÈkaÑ aÒÒena kenaci
attho, pitÈ pana no bhagavato ÈgatakÈle yÈgudÈnaÑ kÈtu kÈmo”ti. TaÑ
sutvÈ manussÈ aparigaÓetvÈva yaÑ te sakkonti harituÑ, sabbaÑ denti.
Yampi na sakkonti, manussehi pesenti. TasmÈ te dÈrakÈ bahuÑ loÓampi
telampi sappimpi taÓÉulampi khÈdanÊyampi saÑhariÑsu.
ŒtumÈyaÑ viharatÊti ÈtumaÑ nissÈya viharati. BhusÈgÈreti bhusamaye
agÈrake. Tattha kira mahantaÑ palÈlapuÒjaÑ abbhantarato palÈlaÑ
nikkaÉÉhitvÈ sÈlÈsadisaÑ pabbajitÈnaÑ vasanayoggaÔÔhÈnasadisaÑ kataÑ,
tadÈ bhagavÈ tattha vasi. Atha bhagavati ÈtumaÑ ÈgantvÈ bhusÈgÈrakaÑ
paviÔÔhe subhaddo sÈyanhasamayaÑ gÈma dvÈraÑ gantvÈ manusse Èmantesi
“upÈsakÈ nÈhaÑ tumhÈkaÑ santikÈ aÒÒaÑ kiÒci paccÈsÊsÈmi, mayhaÑ
dÈrakehi ÈnÊtatelÈdÊniyeva saÑghassa pahonti, hatthakamma mattaÑ me
dethÈ”ti. KiÑ bhante karomÈti. “IdaÒcidaÒca gaÓhathÈ”ti sabb|pakaraÓÈni
gÈhetvÈ vihÈre uddhanÈni kÈretvÈ ekaÑ kÈÄakaÑ kÈsÈvaÑ nivÈsetvÈ
tÈdisameva pÈrupitvÈ “idaÑ karotha, idaÑ karothÈ”ti sabbarattiÑ vicÈrento
satasahassaÑ vissajjetvÈ
______________________________________________________________
1. Vivariyat|ti (SyÈ, Ka) AÑ-®Ôha 3. 307 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
bhojjayÈguÒca madhugoÄakaÒca paÔiyÈdÈpesi. BhojjayÈgu nÈma paÔhamaÑ

bhuÒjitvÈ pÈtabbayÈgu, tattha
sappimadhuphÈÓitamacchamaÑsapapphaphalarasÈdi yaÑkiÒci khÈda nÊyaÑ
nÈma, sabbaÑ pavisati, kÊÄitukÈmÈnaÑ sÊsamakkhanayoggÈ hoti
sugandhagandhÈ.
Atha bhagavÈ kÈlasseva sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ
bhikkhusaÑghaparivuto piÓÉÈya carituÑ ÈtumagÈmanagarÈbhimukho
pÈyÈsi. ManussÈ tassa ÈrocesuÑ “bhagavÈ piÓÉÈya gÈmaÑ pavisati, tayÈ
kassa yÈgu paÔiyÈditÈ”ti. So yathÈnivatthapÈruteheva tehi kÈÄakakÈsÈvehi
ekena hatthena dabbiÒca kaÔacchuÒca gahetvÈ brahmÈ viya
dakkhiÓajÈÓumaÓÉalaÑ bh|miyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ vanditvÈ “paÔiggaÓhÈtu me
bhante bhagavÈ yÈgun”ti Èha. Tena vuttaÑ “atha kho so vuÉÉhapabbajito
tassÈ rattiyÈ accayena bahutaraÑ yÈguÑ paÔiyÈdÈpetvÈ bhagavato
upanÈmesÊ”ti. JÈnantÈpi tathÈgatÈ pucchantÊti-Èdi vuttanayameva. KutÈyanti
kuto ayaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
304. DasabhÈgaÑ datvÈti dasamabhÈgaÑ datvÈ. TenevÈha “dasa

koÔÔhÈse katvÈ eko koÔÔhÈso bh|misÈmikÈnaÑ dÈtabbo”ti.
VuÉÉhapabbajitavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
CatumahÈpadesakathÈvaÓÓanÈ
305. ParimaddantÈti upaparikkhantÈ. PattuÓÓadese saÒjÈtavatthaÑ
pattuÓÓaÑ. Koseyyavisesoti hi abhidhÈnakose vuttaÑ. CÊnadese somÈradese
ca saÒjÈtavatthÈni cÊnasomÈrapaÔÈni. PattuÓÓÈdÊni tÊÓi koseyyassa
anulomÈni pÈÓakehi katasuttamayattÈ. IddhimayikaÑ ehibhikkh|naÑ
puÒÒiddhiyÈ nibbattacÊvaraÑ. TaÑ khomÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ hotÊti tesaÑyeva
anulomaÑ. DevatÈhi dinnacÊvaraÑ devadattiyaÑ. TaÑ kapparukkhe
nibbattaÑ jÈlinÊdevakaÒÒÈya anuruddhattherassa dinnavatthasadisaÑ. Tampi
khomÈdÊnaÒÒeva anulomaÑ hoti tesu aÒÒatarabhÈvato. Dve paÔÈ
desanÈmeneva vuttÈti tesaÑ sar|padassanaparametaÑ, nÈÒÒaÑ
nivattanaparaÑ pattuÓÓapaÔassapi desanÈmeneva vuttattÈ. TumbÈti
334 VinayapiÔaka
bhÈjanÈni. Phalatumboti lÈbu-Èdi. Udakatumboti udakukkhipanakakuÔako.

KilaÒja cchattanti veÄuvilÊgehi vÈyitvÈ katachattaÑ. Sambhinnarasanti
sammissitarasaÑ. PÈnakaÑ paÔiggahitaÑ hotÊti ambapÈnÈdipÈnakaÑ
paÔiggahitaÑ hoti, taÑ vikÈlepi kappati asambhinnarasattÈ. Tena
tadahupaÔiggahitena saddhinti tena sattÈhakÈlikena tadahupaÔiggahitena
saddhiÑ. Sesamettha suviÒÒeyyameva.
CatumahÈpadesakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
BhesajjakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
7. Kathinakkhandhaka
KathinÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
306. Kathinakkhandhake sÊsavasenÈti padhÈna~gavasena. “Kathinanti1
paÒcÈni saÑse antokaraÓasamatthatÈya thiranti attho”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. “So nesaÑ bhavissatÊ”ti yujjatÊti “so tumhÈkan”ti avatvÈ “nesan”ti
vacanaÑ yujjati. Ye atthatakathinÈti na kevalaÑ tumhÈkameva, ye aÒÒepi
atthatakathinÈ, tesampi bhavissatÊti attho. AnÈma ntetvÈ caraÓanti
cÈrittasikkhÈpade vuttanayena anÈpucchitvÈ kulesu caraÓaÑ. Mataka
cÊvaranti matassa santakaÑ cÊvaraÑ. TatruppÈdena Èbhatanti
vihÈrasantakena khetta vatthu-ÈdinÈ ÈnÊtaÑ.
PaÔhamapavÈraÓÈya pavÈritÈti idaÑ vassacchedaÑ akatvÈ
vassaÑvutthabhÈva sandassanatthaÑ vuttaÑ antarÈyena appavÈritÈnampi
vutthavassÈnaÑ kathinatthÈra sambhavato. Teneva “appavÈritÈ vÈ”ti avatvÈ
“chinnavassÈ vÈ pacchimikÈya upagatÈ vÈ na labhantÊ”ti ettakameva vuttaÑ.
AÒÒasmiÑ vihÈre vutthavassÈpi na labhantÊti nÈnÈ sÊmÈya aÒÒasmiÑ vihÈre
vutthavassÈ imasmiÑ vihÈre kathinatthÈraÑ na labhantÊti attho.
KhalimakkhitasÈÔakoti ahatavatthaÑ sandhÈya vuttaÑ. DÈnakammavÈcÈti
kathinadussa dÈnakammavÈcÈ. AkÈtuÑ na labbhatÊti iminÈ anÈdariyena
akarontassa dukkaÔanti dÊpeti. KammavÈcÈ pana ekÈyeva vaÔÔatÊti
kathinatthÈrasÈÔakassa dÈnakÈle vuttÈ ekÈyeva kammavÈcÈ vaÔÔati. Puna
tassa aÒÒasmiÑ vatthe diyyamÈne kammavÈcÈya dÈtabbakiccaÑ natthi,
apalokanameva alanti adhippÈyo.
308. MahÈbh|mikanti mahÈvisayaÑ, catuvÊsati-ÈkÈravantatÈya

mahÈvitthÈrikanti vuttaÑ hoti. PaÒcakanti paÒcakhaÓÉaÑ. Esa nayo
sesesupi. PaÔhamacimilikÈti kathina vatthato aÒÒÈ attano pakaticimilikÈ.
“KucchicimilikaÑ katvÈ sibbitamattenÈti thirajiÓÓÈnaÑ cimilikÈnaÑ ekato
katvÈ sibbanassetaÑ adhivacanan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. MahÈpaccariyaÑ
______________________________________________________________
1. KaÔhinanti (SyÈ)
336 VinayapiÔaka
kurundiyaÒca “vuttavacananidassanaÑ byaÒjane eva bhedo, atthe natthÊti

dassanatthaÑ katan”ti vadanti. PiÔÔhi-anuvÈtÈropanamattenÈti dÊghato
anuvÈtassa Èropanamattena. Kucchi-anuvÈtÈropanamattenÈti puthulato
anuvÈtassa Èropanamattena. SÈruppaÑ hotÊti samaÓasÈruppaÑ hoti.
RattinissaggiyenÈti ratti-atikkantena.
KathinÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
ŒdÈyasattakÈdikathÈvaÓÓanÈ
311. Ayanti ÈsÈvacchediko kathinuddhÈro. Idha na vuttoti pÈÄiyaÑ
mÈtikÈpada bhÈjane savanantikÈnantaraÑ na vutto. TatthÈti tasmiÑ
sÊmÈtikkantike kathinuddhÈre. “SÊmÈtikkantiko nÈma
cÊvarakÈlasÊmÈtikkantiko”ti kenaci vuttaÑ. “BahisÊmÈyaÑ cÊvara
kÈlasamayassa atikkantattÈ sÊmÈtikkantiko”ti ayaÑ amhÈkaÑ khanti.
SahubbhÈre “so katacÊvaro”ti pÈÔho dissati, evaÒca sati cÊvarapalibodho
paÔhamaÑ chijjatÊti viÒÒÈyati, idha pana parivÈrapÈÄiyaÒca “dve palibodhÈ
apubbaÑ acarimaÑ chijjantÊ”ti1 vacanato taÑ na sameti, tasmÈ
vÊmaÑsitabbamettha kÈraÓaÑ.
312. “SamÈdÈyavÈro ÈdÈyavÈrasadiso, upasaggamattamettha viseso”ti

gaÓÔhi padesu vuttaÑ. Keci pana “sabbaÑ attano parikkhÈraÑ anavasesetvÈ
pakkamanto 'samÈdÈya pakkamatÊ'ti vuccatÊ”ti vadanti. Puna
samÈdÈyavÈrepi teyeva dassitÈti sambandho. VippakatacÊvare
pakkamanantikassa kathinuddhÈrassa asambhavato “yathÈsambhavan”ti
vuttaÑ. Pakkamanantiko hi kathinuddhÈro niÔÔhitacÊvarasseva vasena vutto
“bhikkhu atthatakathino katacÊvaraÑ ÈdÈya pakkamatÊ”ti vuttattÈ, tasmÈ so
vippakatacÊvaro na sambhavatÊti chaÄeva ubbhÈrÈ tattha dassitÈ.
TatrÈyaÑ Èdito paÔÔhÈya vÈravibhÈvanÈ–ÈdÈyavÈrÈ satta, tathÈ
samÈdÈyavÈrÈti dve sattakavÈrÈ, tato pakkamanantikaÑ vajjetvÈ
vippakatacÊvarassa ÈdÈyasamÈdÈyavÈravasena dve chakkavÈrÈ, tato
_______________________________________________________________
paraÑ niÔÔhÈnasanniÔÔhÈnanÈsanantikÈnaÑ vasena tÊÓi tikÈni dassitÈni. Tattha

paÔhama ttikaÑ antosÊmÈyaÑ “paccessaÑ na paccessan”ti imaÑ vidhiÑ
anÈmasitvÈ bahisÊmÈya meva “na paccessan”ti pavattaÑ, tasmÈ
pakkamanantikasÊmÈtikkantikasa-ubbhÈrÈ tattha na yujjanti. DutiyattikaÑ
antosÊmÈyaÑ “na paccessan”ti pavattaÑ. TatiyattikaÑ anadhiÔÔhi ta-padena
visesetvÈ pavattaÑ, atthato paÔhamattikena sameti. AnadhiÔÔhitenÈti ca
“paccessaÑ na paccessan”ti evaÑ anadhiÔÔhitena, aniyamitenÈti attho.
TatiyattikÈna ntaraÑ catutthattikaÑ sambhavantaÑ antosÊmÈyaÑ
“paccessan”ti vacanavisesena sambha vati. TathÈ ca yojiyamÈnaÑ itarehi
savanantikÈdÊhi aviruddhaÑ hotÊti catutthattikaÑ ahutvÈ chakkaÑ jÈtanti
veditabbaÑ. EvaÑ tÊÓi tikÈni ekaÑ chakkaÒcÈti paÔhamaÑ panna rasakaÑ
veditabbaÑ.
316-320. Tato idameva pannarasakaÑ upasaggavisesena dutiyaÑ

samÈdÈyapanna rasakaÑ nÈma kataÑ. Puna “vippakatacÊvaraÑ ÈdÈyÈ”ti
tatiyaÑ pannarasakaÑ, “samÈ dÈyÈ”ti catutthaÑ pannarasakaÑ dassitanti
evaÑ cattÈri pannarasakÈni veditabbÈni. Tattha paÔhamadutiyesu
pannarasakesu sabbena sabbaÑ akatacÊvaraÑ adhippetaÑ, itaresu dvÊsu
vippakatanti veditabbaÑ. Tato paraÑ “cÊvarÈsÈya pakkamatÊ”ti-ÈdinÈ nayena
niÔÔhÈnasanniÔÔhÈnanÈsana-ÈsÈvacchedikavasena eko vÈroti idamekaÑ
catukkaÑ jÈtaÑ, tasmÈ pubbe vuttÈni tikÈni ÈsÈvacchedikÈni tÊÓi ca tikÈnÊti
etaÑ anÈsÈyadvÈdasakanti1 veditabbaÑ. Tadanantare ÈsÈyadvÈdasake kiÒcÈpi
paÔhamaÑ dvÈdasakaÑ labbhati, tathÈpi taÑ nibbisesanti tamekaÑ
dvÈdasakaÑ avuttasiddhaÑ2 katvÈ visesato dassetuÑ Èdito paÔÔhÈya
“antosÊmÈyaÑ paccessan”ti vuttaÑ. TaÑ dutiyacatukke “so bahisÊmagato
suÓÈtÊ”ti-Èdivacanassa tatiyacatukke savanantikÈdÊnaÒca okÈsakaraÓattanti
veditabbaÑ. IdaÑ pana dvÈdasakaÑ anÈsÈyavasenapi labbhamÈnaÑ iminÈ
avuttasiddhaÑ3 katvÈ na dassitanti veditabbaÑ. Evamettha dve dvÈdasakÈni
uddharitabbÈni. KaraÓÊyadvÈdasa kepi yathÈdassitaÑ anÈsÈyadvÈdasakaÑ
avuttasiddhaÑ ÈsÈyadvÈdasakaÒcÈti dve dvÈdasakÈni uddharitabbÈni.
321-322. YasmÈ disaÑgamikanavake “disaÑgamiko pakkamatÊ”ti

vacaneneva “na paccessan”ti idaÑ avuttasiddhameva, tasmÈ taÑ na vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. ŒsÈyadvÈdasakanti (SyÈ) 2. VuttasiddhaÑ (Ka) 3. VuttasiddhaÑ (SyÈ, Ka)
338 VinayapiÔaka
EttÈvatÈ ca ÈvÈsapalibodhÈbhÈvo dassito. CÊvarapaÔivÊsaÑ apavilÈyamÈnoti

iminÈ cÊvarapalibodhasama~gitamassa dasseti. Tattha cÊvarapaÔivÊsanti attano
pattabbacÊvara bhÈgaÑ. ApavilÈyamÈnoti Èka~khamÈno. Tassa cÊvaralÈbhe
sati vassaÑvutthÈvÈse niÔÔhÈnasanniÔÔhÈnanÈsanantikÈnaÑ vasena ekaÑ
tikaÑ, tesaÑyeva vasena antarÈmagge ekaÑ, gataÔÔhÈne ekanti tiÓÓaÑ
tikÈnaÑ vasena ekaÑ navakaÑ veditabbaÑ.
324. Tato paraÑ niÔÔhÈnasanniÔÔhÈnanÈsanantikasÊmÈtikkantikasa-

ubbhÈrÈnaÑ vasena phÈsuvihÈrapaÒcakaÑ vuttaÑ. Sesamettha pÈÄito
aÔÔhakathÈto ca suviÒÒeyyameva.
ŒdÈyasattakÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
KathinakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
8. CÊvarakkhandhaka
JÊvakavatthukathÈvaÓÓanÈ
329-330. CÊvarakkhandhake kammavipÈkanti kammajarogaÑ.
SaÑyamassÈti ÈnisaÑsassa, upayogatthe cetaÑ sÈmivacanaÑ.
PajjotarÈjavatthukathÈdivaÓÓanÈ
334-336. Vicchikassa jÈtoti tassa kira mÈtuyÈ utusamaye sayanagatÈya
vicchiko nÈbhippadesaÑ ÈruÄho, sÈ tassa samphassena gabbhaÑ gaÓhi. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “vicchikassa jÈto”ti. Ussannadosoti1 saÒcitapittÈdidoso2.
VarayÈcanakathÈvaÓÓanÈ
337. ItarÊtarenÈti itarena itarena. Itara-saddo pana aniyamavacano3
dvikkhattuÑ vuccamÈno yaÑkiÒci-saddehi samÈnattho hotÊti vuttaÑ
“appagghenapi mahagghenapi yena kenacÊ”ti. MahÈpiÔÔhiyakojavanti
hatthipiÔÔhÊsu attharitabbatÈya mahÈpiÔÔhiyanti laddhasamaÒÒaÑ
catura~gulapupphaÑ kojavaÑ.
KambalÈnujÈnanÈdikathÈvaÓÓanÈ
340. UpacÈreti susÈnassa Èsanne padese. ChaÉÉetvÈ gatÈti kiÒci
avatvÈyeva chaÉÉetvÈ gatÈ. So eva sÈmÊti akatÈya katikÈya yena gahitaÑ,
sova sÈmÊ.
CÊvarapaÔiggÈhakasammuti-ÈdikathÈvaÓÓanÈ
342-343. DhuravihÈraÔÔhÈneti vihÈradvÈrassa sammukhaÔÔhÈne.
VihÈramajjhe yeva sammannitabbanti sabbesaÑ jÈnanatthÈya
vihÈramajjheyeva nisinnehi sammanni tabbaÑ. TulÈbh|toti tulÈsadiso.
VaÓÓÈvaÓÓaÑ katvÈti sabbakoÔÔhÈse agghato samake katvÈ. TenevÈha “same
paÔivÊse ÔhapetvÈ”ti. Idanti sÈmaÓerÈnaÑ upaÉÉhapaÔivÊsassa dÈnaÑ.
PhÈtikammanti
_______________________________________________________________
1. DosÈbhisannoti (PÈÄiyaÑ) 2. SaÒjÈtapittÈdidoso(Ka) 3. Yamaniyamavacano (SyÈ)
340 VinayapiÔaka
sammuÒjanÊbandhanÈdihatthakammaÑ. UkkuÔÔhiÑ karontÊti mahÈsaddaÑ

karonti. SamapaÔivÊso dÈtabboti karissÈmÈti yÈcantÈnaÑ paÔiÒÒÈmattenapi
samakoÔÔhÈso dÈtabbo.
CÊvararajanakathÈ vaÓÓanÈ
344. RajanakumbhiyÈ majjhe ÔhapetvÈti antorajanakumbhiyÈ majjhe
ÔhapetvÈ evaÑ vaÔÔÈdhÈrake antorajanakumbhiyÈ pakkhitte majjhe udakaÑ
tiÔÔhati, vaÔÔÈdhÈrakato bahi samantÈ antokumbhiyaÑ rajanacchalli. RajanaÑ
pakkhipitunti rajanacchalliÑ pakkhipituÑ.
TicÊvarÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
346. Uddhaste aruÓeti uggate aruÓasÊse. NandimukhiyÈti tuÔÔhamukhiyÈ.
AtirekacÊvarÈdikathÈvaÓÓanÈ
348. Acchupeyyanti patiÔÔhapeyyaÑ. HatavatthakÈnanti
kÈlÈtÊtavatthÈnaÑ. UddharitvÈ allÊyÈpanakhaÓÉanti dubbalaÔÔhÈnaÑ apanetvÈ
allÊyÈpanavatthakhaÓÉaÑ.
VisÈkhÈvatthukathÈvaÓÓanÈ
349-351. VisÈkhÈvatthumhi kallakÈyÈti akilantakÈyÈ pÊtisomanassehi
phuÔasarÊrÈ. GatÊti ÒÈÓagati ÒÈÓÈdhigamo. AbhisamparÈyoti
ÒÈÓÈbhisamparÈyo ÒÈÓasahito peccabhÈvo.
TaÑ bhagavÈ byÈkarissatÊti “so bhikkhu sotÈpanno sakadÈgÈmÊ”ti-ÈdinÈ
tassa taÑ ÒÈÓagatiÑ, tato paraÑ “niyato sambodhiparÈyaÓo sakideva imaÑ
lokaÑ ÈgantvÈ dukkha ssantaÑ karissatÊ”ti-ÈdinÈ1 ÒÈÓabhisamparÈyaÒca Èvi
karissati. Sovaggikanti saggasaÑvattanikaÑ. SokaÑ nudati vinodetÊti
sokanudaÑ.
_______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 311 piÔÔhe.
NisÊdanÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
353. DukkhaÑ supatÊti nÈnÈvidhasupinaÑ passanto dukkhaÑ supati.
DukkhaÑ paÔibujjhatÊti paÔibujjhantopi uttasitvÈ salomahaÑso dukkhaÑ
paÔibujjhati.
PacchimavikappanupagacÊvarÈdikathÈvaÓÓanÈ
359-362. AÔÔhapadakacchannena pattamukhaÑ sibbitunti
aÔÔhapadaphalakÈkÈrena pattamukhe tattha tattha gabbhaÑ dassetvÈ sibbituÑ.
AggaÄaguttiyeva pamÈÓanti imehi cat|hi nakkhepakÈraÓehi Ôhapentenapi
aggaÄaguttivihÈreyeva ÔhapetuÑ vaÔÔatÊti adhippÈyo.
SaÑghikacÊvaruppÈdakathÈvaÓÓanÈ
363. PaÒca mÈseti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. VaÉÉhiÑ
payojetvÈ Ôhapita-upanikkhepatoti vassÈvÈsikatthÈya veyyÈvaccakarehi
vaÉÉhiÑ payojetvÈ Ôhapita upanikkhepato. TatruppÈdatoti nÈÄikera-
ÈrÈmÈditatruppÈdato. “VassÈvÈsikalÈbhavasena vÈ matakacÊvaravasena vÈ
tatruppÈdavasena vÈ aÒÒena vÈ kenaci ÈkÈrena saÑghaÑ uddissa
uppannacÊvaraÑ, sabbaÑ tasseva atthatakathinassa paÒca mÈse, anatthata
kathinassa ekaÑ cÊvaramÈsaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti avisesato vatvÈpi puna
vassÈvÈsikalÈbhavasena uppanne labbhamÈnavisesaÑ dassetuÑ “yaÑ pana
idan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha idhÈti abhilÈpamattametaÑ.
“VassaÑvutthasaÑghassa demÈ”ti vuttepi soyeva nayo. Anattha
takathinassapi paÒca mÈse pÈpuÓÈtÊti vassÈvÈsikalÈbhavasena uppannattÈ
anatthatakathi nassapi vutthavassassa paÒca mÈse pÈpuÓÈti. Kenaci pana
“idha-saddena niyamitattÈ”ti kÈraÓaÑ vuttaÑ, taÑ akÈraÓaÑ. TathÈ hi
idha-saddena aniyametvÈpi “vassaÑvuttha saÑghassa demÈ”ti vÈ
“vassÈvÈsikaÑ demÈ”ti vÈ antohemante vassÈvÈsikalÈbhavasena dinnaÑ
cÊvaraÑ anatthatakathinassapi vutthavassassa paÒca mÈse pÈpuÓÈti, teneva
parato aÔÔhasu mÈtikÈsu “vassaÑvutthasaÑghassa detÊ”ti imassa
mÈtikÈpadassa vinicchaye1 “cÊvaramÈsato paÔÔhÈya yÈva hemantassa
pacchimo divaso, tÈva
_______________________________________________________________
342 VinayapiÔaka
vassÈvÈsikaÑ demÈti vutte kathinaÑ atthataÑ vÈ hotu anatthataÑ vÈ,

atÊtavassaÑvutthÈna meva pÈpuÓÈtÊ”ti vuttaÑ. Tato paranti paÒcamÈsato
paraÑ, gimhÈnassa paÔhamadivasato paÔÔhÈyÈti attho.
“KasmÈ? PiÔÔhisamaye uppannattÈ”ti idaÑ “udÈhu anÈgatavasse”ti
imassÈ nantaraÑ daÔÔhabbaÑ. GimhÈnassa paÔhamadivasato paÔÔhÈya
uppannameva hi piÔÔhi samaye uppannattÈ “kiÑ atÊtavasse idaÑ
vassÈvÈsikan”ti-ÈdinÈ pucchitabbaÑ, teneva paratopi vakkhati “gimhÈnaÑ
paÔhamadivasato paÔÔhÈya vutte pana mÈtikÈ ÈropetabbÈ 'atÊtavassÈvÈsassa
paÒca mÈsÈ atikkantÈ, anÈgato cÈtumÈsaccayena bhavissati, kataravassÈ
vÈsassa desÊ'ti. Sace 'atÊtavassaÑvutthÈnaÑ dammÊ'ti vadati,
taÑantovassaÑvutthÈnameva pÈpuÓÈtÊ”ti1. Potthakesu pana
“anatthatakathinassapi paÒca mÈse pÈpuÓÈtÊ”ti imassÈ nantaraÑ “kasmÈ?
PiÔÔhisamaye uppannattÈ”ti idaÑ likhanti, taÑ na yujjati. Na hi piÔÔhi samaye
uppannaÑ sandhÈya “anatthatakathinassapi paÒca mÈse pÈpuÓÈtÊ”ti vuttaÑ,
na ca piÔÔhisamaye uppannaÑ vutthavassasseva pÈpuÓÈti,
sammukhÊbh|tÈnaÑ sabbesaÑ pÈpuÓÈti, teneva parato vakkhati
“asukavihÈre vassaÑvutthasaÑghassÈti vadati, tatra vassaÑvutthÈnameva
yÈva kathinassubbhÈrÈ pÈpuÓÈti. Sace pana gimhÈnaÑ paÔhama divasato
paÔÔhÈya evaÑ vadati, tatra sammukhÊbh|tÈnaÑ sabbesaÑ pÈpuÓÈti. KasmÈ?
PiÔÔhisamaye uppannattÈ”ti2.
®hitikÈ pana na tiÔÔhatÊti ettha aÔÔhitÈya ÔhitikÈya puna aÒÒasmiÑ cÊvare
uppanne sace eko bhikkhu Ègacchati, majjhe chinditvÈ dvÊhipi gahetabbaÑ.
®hitÈya pana ÔhitikÈya puna aÒÒasmiÑ cÊvare uppanne sace navakataro
Ègacchati, ÔhitikÈ heÔÔhÈ gacchati. Sace vuÉÉhataro Ègacchati, ÔhitikÈ
uddhamÈrohati. Atha aÒÒo natthi, puna attano pÈpetvÈ gahetabbaÑ.
DuggahitÈni hontÊti ettha saÑghikÈneva hontÊti adhippÈyo. Gahitameva
nÈmÈti “imassa idaÑ pattan”ti kiÒcÈpi na viditaÑ, te pana bhÈgÈ atthato
tesaÑ pattÈ yevÈti adhippÈyo. ItovÈti therÈnaÑ dÈtabbatoyeva.
SaÑghikacÊvaruppÈdakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 3. 425 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 424 piÔÔhe.
UpanandasakyaputtavatthukathÈvaÓÓanÈ
364. SattÈhavÈrena aruÓameva uÔÔhÈpetÊti etaÑ vacanamattameva
ekasmiÑ vihÈre sattÈhakiccÈbhÈvato. Idanti ekÈdhippÈyadÈnaÑ.
NÈnÈlÈbhehÊti-ÈdÊsu nÈnÈ visuÑ visuÑ lÈbho etes|ti nÈnÈlÈbhÈ, dve vihÈrÈ,
tehi nÈnÈlÈbhehi. NÈnÈ visuÑ visuÑ pÈkÈrÈ dÊhi paricchinno upacÈro
etesanti nÈn|pacÈrÈ, tehi nÈn|pacÈrehi. EkasÊmavihÈrehÊti
ek|pacÈrasÊmÈyaÑ dvÊhi vihÈrehi.
GilÈnavatthukathÈvaÓÓanÈ
365. Palipannoti nimuggo, makkhitoti attho. UccÈretvÈti ukkhipitvÈ.
SamÈnÈ cariyakoti ettha sacepi ekassa Ècariyassa eko antevÈsiko hoti, eko
saddhivihÈriko, etepi aÒÒamaÒÒaÑ samÈnÈcariyakÈ evÈti vadanti.
366. BhesajjaÑ yojetuÑ asamattho hotÊti vejjena “idaÒcidaÒca

bhesajjaÑ gahetvÈ iminÈ yojetvÈ dÈtabban”ti vutte tathÈ kÈtuÑ asamatthoti
attho. NÊhÈtunti nÊharituÑ, chaÉÉetunti attho.
MatasantakakathÈvaÓÓanÈ
367-369. Bhikkhussa kÈlakateti ettha kÈlakata-saddo bhÈvasÈdhanoti Èha
“kÈlakiriyÈyÈ”ti. Tattha tattha saÑghassÈti tasmiÑ tasmiÑ vihÈre saÑghassa.
SaÑghe bhinne cÊvaruppÈdakathÈvaÓÓanÈ

376. Yattha pana dakkhiÓodakaÑ pamÈÓanti bhikkh| yasmiÑ raÔÔhe
dakkhiÓo dakapaÔiggahaÓamattenapi deyyadhammassa sÈmino hontÊti
adhippÈyo. Parasamuddeti jambudÊpe.
378. MatakacÊvaraÑ adhiÔÔhÈtÊti ettha maggaÑ gacchanto tassa

kÈlakiriyaÑ sutvÈ avihÈraÔÔhÈne ce dvÈdasaratanabbhantare aÒÒesaÑ
bhikkh|naÑ abhÈvaÑ ÒatvÈ “idaÑ cÊvaraÑ mayhaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti adhiÔÔhÈti,
svÈdhiÔÔhitaÑ.
344 VinayapiÔaka
AÔÔhacÊvaramÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ
379. PuggalÈdhiÔÔhÈnanayena vuttanti “sÊmÈya dÈnan”ti-ÈdinÈ vattabbe
“sÊmÈya detÊ”ti-Èdi puggalÈdhiÔÔhÈnanayena vuttaÑ. ParikkhepÈrahaÔÔhÈnena
paricchinnÈti iminÈ aparikkhittassa vihÈrassa dhuvasannipÈtaÔÔhÈnÈdito
paÔhamaleÉÉupÈtassa anto upacÈrasÊ mÈti dasseti. IdÈni dutiyaleÉÉupÈtassa
antopi upacÈrasÊmÈyevÈti dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ.
DhuvasannipÈtaÔÔhÈnampi pariyantagatameva gahetabbaÑ. BhikkhunÊnaÑ
ÈramappavesanasenÈsanÈpucchanÈdi
parivÈsamÈnattÈrocanavassacchedanissayasenÈsanaggÈhÈdi vidhÈnanti idaÑ
sabbaÑ imissÈyeva upacÈrasÊmÈya vasena veditabbaÑ. LÈbhatthÈya
ÔhapitasÊmÈ lÈbhasÊmÈ. SamÈnasaÑvÈsa-avippavÈsasÊmÈsu dinnassa idaÑ
nÈnatthaÑ–“avippavÈsasÊmÈya dammÊ”ti dinnaÑ gÈmaÔÔhÈnaÑ na
pÈpuÓÈti. KasmÈ? “®hapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒcÈ”ti vuttattÈ.
“SamÈnasaÑvÈsakasÊmÈya dammÊ”ti dinnaÑ pana gÈme ÔhitÈnampi
pÈpuÓÈtÊti.
BuddhÈdhivutthoti buddhena bhagavatÈ adhivuttho. Ekasminti ekasmiÑ
vihÈre. PÈkavaÔÔanti dÈnavaÔÔaÑ1. VattatÊti pavattati. PaÑsuk|likÈnampi
vaÔÔatÊti “tuyhaÑ demÈ”ti avatvÈ “bhikkh|naÑ dema, therÈnaÑ demÈ”ti
vuttattÈ paÑsuk|likÈnaÑ vaÔÔati. VicÈritamevÈti
upÈhanatthavikÈdÊnamatthÈya vicÈritameva.
UpaÉÉhaÑ dÈtabbanti yaÑ ubhatosaÑghassa dinnaÑ, tato upaÉÉhaÑ
bhikkh|naÑ, upaÉÉhaÑ bhikkhunÊnaÑ dÈtabbaÑ. Sacepi eko bhikkhu hoti
ekÈ vÈ bhikkhunÊ, antamaso anupasampannassapi upaÉÉhameva dÈtabbaÑ.
“BhikkhusaÑghassa ca bhikkhunÊnaÒca tuyhaÒcÈ”ti vutte pana puggalo
visuÑ na labhatÊti idaÑ aÔÔhakathÈ pamÈÓeneva gahetabbaÑ. Na hettha
visesakÈraÓaÑ upalabbhati. TathÈ hi “ubhato saÑghassa ca tuyhaÒca
dammÊ”ti vutte sÈmaÒÒavisesavacanehi sa~gahitattÈ yathÈ puggalo visuÑ
labhati, evamidhÈpi “bhikkhusaÑghassa ca tuyhaÒcÈ”ti
sÈmaÒÒavisesavacanasabbhÈvato bhavitabbameva visuÑ puggalapaÔivÊsenÈti
viÒÒÈyati, tasmÈ aÔÔhakathÈvacanamevettha pamÈÓaÑ. PÈpuÓanaÔÔhÈnato
ekameva labhatÊti attano vassaggena pattaÔÔhÈnato
_______________________________________________________________
1. PÈkavattanti dÈnavattaÑ (SyÈ)
ekameva koÔÔhÈsaÑ labhati. Tattha kÈraÓamÈha “kasmÈ?

BhikkhusaÑghaggahaÓena gahitattÈ”ti, bhikkhusaÑghaggahaÓeneva
puggalassapi gahitattÈti adhippÈyo. Bhikkhu saÑghassa1 harÈti vuttepi
haritabbanti ÊdisaÑ gihiveyyÈvaccaÑ na hotÊti katvÈ vuttaÑ.
LakkhaÓaÒÒ| vadantÊti idaÑ sanniÔÔhÈnavacanaÑ, aÔÔhakathÈsu
anÈgatattÈ pana evaÑ vuttaÑ. Bahi upacÈrasÊmÈyaÑ -pa- sabbesaÑ
pÈpuÓÈtÊti yattha katthaci vuttha vassÈnaÑ sabbesaÑ pÈpuÓÈtÊti adhippÈyo.
Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyampi2 “sace pana bahi-upacÈrasÊmÈyaÑ Ôhito
'vassaÑvutthasaÑghassÈ'ti vadati, yattha katthaci vuttha vassÈnaÑ sabbesaÑ
sampattÈnaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti vuttaÑ. GaÓÔhipadesu pana “vassÈvÈsassa
ananur|pe padese ÔhatvÈ vuttattÈ vassaÑvutthÈnaÑ avutthÈnaÒca sabbesaÑ
pÈpuÓÈtÊ”ti vuttaÑ, taÑ na gahetabbaÑ. Na hi “vassaÑvutthasaÑghassa
dammÊ”ti vutte avuttha vassÈnaÑ pÈpuÓÈti. EvaÑ vadatÊti
“vassaÑvutthasaÑghassa dammÊ'ti vadati. UddesaÑ gahetuÑ Ègatoti tassa
santike uddesaÑ agahitapubbassapi uddesaÑ gaÓhi ssÈmÊti ÈgatakÈlato
paÔÔhÈya antevÈsikabhÈv|pagamanato vuttaÑ. Sesamettha suviÒÒeyya meva.
AÔÔhacÊvaramÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
CÊvarakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. BhikkhaÑ saÑghassa (AÔÔhakathÈyaÑ) 2. Ka~khÈ-®Ôha 162 piÔÔhe.
9. Campeyyakkhandhaka
KassapagottabhikkhuvatthukathÈvaÓÓanÈ
380. Campeyyakkhandhake campÈyanti evaÑnÈmake nagare. Tassa hi
nagarassa ÈrÈmapokkharaÓÊ-ÈdÊsu tesu tesu ÔhÈnesu campakarukkhÈva
ussannÈ ahesuÑ, tasmÈ “campÈ”ti sa~khaÑ agamÈsi. GaggarÈya
pokkharaÓiyÈ tÊreti tassa campÈnagarassa avid|re gaggarÈya nÈma
rÈjamahesiyÈ khaÓitattÈ “gaggarÈ”ti laddhavohÈrÈ pokkharaÓÊ atthi, tassÈ
tÊre samantato nÊlÈdipaÒcavaÓÓakusumapaÔimaÓÉitaÑ mahantaÑ campaka
vanaÑ, tasmiÑ bhagavÈ kusumagandhasugandhe campakavane viharati.
TaÑ sandhÈya “gaggarÈya pokkharaÓiyÈ tÊre”ti vuttaÑ. Tantibaddhoti tanti
vuccati byÈpÈro, tattha baddho pasuto ussukkaÑ Èpannoti attho, tasmiÑ
ÈvÈse akataÑ senÈsanaÑ karoti, jiÓÓaÑ paÔisa~kharoti, kate issaro hotÊti
adhippÈyo. TenÈha “tasmiÑ ÈvÈse kattabbattÈ tantipaÔi baddho”ti,
kattabbakamme ussÈhamÈpannoti attho.
©attivipannakammÈdikathÈvaÓÓanÈ
385-387. PaÔikkosantes|ti nivÈrentesu. HÈpanaÑ vÈ aÒÒathÈ karaÓaÑ
vÈ natthÊti Òattikammassa ekÈya eva ÒattiyÈ kattabbattÈ tato hÈpanaÑ na
sambhavati, anussÈvanÈya abhÈvato pacchÈ ÒattiÔhapanavasena dvÊhi ÒattÊhi
karaÓavasena ca aÒÒathÈ karaÓaÑ natthi.
CatuvaggakaraÓÈdikathÈvaÓÓanÈ
389. UkkhepanÊyakammakato kammanÈnÈsaÑvÈsako,
ukkhittÈnuvattako laddhi nÈnÈsaÑvÈsako.
DvenissÈraÓÈdikathÈvaÓÓanÈ
395. Appatto nissÈraÓanti ettha nissÈraÓakammaÑ nÈma
kulad|sakÈnaÒÒeva anuÒÒÈtaÑ, ayaÒca “bÈlo hoti abyatto”ti-ÈdinÈ niddiÔÔho
kulad|sako na hoti, tasmÈ “appatto”ti
vutto. Yadi evaÑ kathaÑ sunissÈrito hotÊti? BÈla-abyattatÈdiyuttassapi

kammakkha ndhake “Èka~khamÈno saÑgho pabbÈjanÊyakammaÑ
kareyyÈ”ti1 vuttattÈ. TenevÈha “taÒcesa -pa- tasmÈ sunissÈrito hotÊ”ti.
Tattha tanti pabbÈjanÊyakammaÑ. Esoti “bÈlo”ti-ÈdinÈ niddiÔÔho. ŒveÓikena
lakkhaÓenÈti pabbÈjanÊyakammassa ÈveÓikabh|tena
kulad|sakabhÈvalakkhaÓena.
TaÒce saÑgho nissÈreti, sunissÈritoti ettha adhippetassa
pabbÈjanÊyakammassa vasena atthaÑ dassetvÈ idÈni yadi “taÒce saÑgho
nissÈretÊ”ti tajjanÊyÈdikammavasena nissÈraÓÈ adhippetÈ, tadÈ nissÈraÓaÑ
sampattoyeva tajjanÊyÈdivasena sunissÈritoti byatirekamukhena atthaÑ
dassetuÑ puna “taÒce saÑgho nissÈretÊ”ti ulli~getvÈ attho kathito. Natthi
etassa apadÈnaÑ avakhaÓÉanaÑ Èpattipariyantoti anapadÈno. Ekekenapi
a~gena nissÈraÓÈ anuÒÒÈtÈti kammakkhandhake anuÒÒÈtÈ. Sesamettha pÈÄito
DvenissÈraÓÈdikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
CampeyyakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_______________________________________________________________
10. Kosambakakkhandhaka
KosambakavivÈdakathÈvaÓÓanÈ
451. Kosambakakkhandhake sace hoti, desessÈmÊti subbacatÈya
sikkhÈkÈmatÈya ca ÈpattiÑ passi. Natthi ÈpattÊti anÈpattipakkhopi ettha
sambhavatÊti adhippÈyenÈha. SÈ panÈpatti eva. TenÈha “so hassÈ ÈpattiyÈ
anÈpattidiÔÔhi ahosÊ”ti.
453-454. Sambhama-atthavasenÈti turitatthavasena. “AkÈraÓe tumhehi

so bhikkhu ukkhitto”ti vadeyyÈti yasmÈ pubbe vinayadharassa vacanena
“sace Èpatti hoti, desessÈmÊ”ti anena paÔiÒÒÈtaÑ, idÈnipi tasseva vacanena
“asaÒcicca assatiyÈ katattÈ natthettha ÈpattÊ”ti anÈpattisaÒÒÊ, tasmÈ “akÈraÓe
tumhehi so bhikkhu ukkhitto”ti ukkhepake bhikkh| yadi vadeyyÈti
adhippÈyo. UkkhittÈnuvattake vÈ “tumhe ÈpattiÑ ÈpannÈ”ti vadeyyÈti
yasmÈ vatthujÈnanacittenÈyaÑ sacittakÈ Èpatti, ayaÒca udakÈvasese
udakÈvasesasaÒÒÊ, tasmÈ sÈpattikasseva “tumhe chandÈgatiÑ gacchathÈ”ti
adhippÈyena “tumhe ÈpattiÑ ÈpannÈ”ti ukkhittÈnuvattake vadeyya.
455-456. KammaÑ kopetÊti “nÈnÈsaÑvÈsakacatuttho ce bhikkhave

kammaÑ kareyya, akammaÑ na ca karaÓÊyan”ti-Èdivacanato1 sace saÑgho
taÑ gaÓap|rakaÑ katvÈ kammaÑ kareyya, ayaÑ tattha nisinnopi taÑ
kammaÑ kopetÊti adhippÈyo. UpacÈraÑ muÒcitvÈti ettha upacÈro nÈma
aÒÒamaÒÒaÑ hatthena pÈpuÓanaÔÔhÈnaÑ.
457. BhaÓÉanajÈtÈti-ÈdÊsu kalahassa pubbabhÈgo bhaÓÉanaÑ nÈma, taÑ

jÈtaÑ etesanti bhaÓÉanajÈtÈ, hatthaparÈmÈsÈdivasena matthakaÑ patto
kalaho jÈto etesanti kalahajÈtÈ, viruddhavÈdabh|taÑ vÈdaÑ ÈpannÈti
vivÈdÈpannÈ. MukhasattÊhÊti vÈcÈsattÊhi. VitudantÈti
_______________________________________________________________
vijjhantÈ. BhagavantaÑ etadavocÈti “idha bhante kosambiyaÑ bhikkh|

bhaÓÉana jÈtÈ”ti-ÈdivacanaÑ avoca, taÒca kho neva piyakamyatÈya, na
bhedÈdhippÈyena, atha kho atthakÈmatÈya hitakÈmatÈya. SÈmaggÊkÈrako
kiresa bhikkhu, tasmÈssa etadahosi “yathÈ ime bhikkh| vivÈdaÑ ÈraddhÈ, na
sakkÈ mayÈ, nÈpi aÒÒena bhikkhunÈ samagge kÈtuÑ, appeva nÈma sadevake
loke aggapuggalo bhagavÈ sayaÑ vÈ gantvÈ attano vÈ santikaÑ
pakkosÈpetvÈ etesaÑ bhikkh|naÑ khantimettÈpaÔisaÑyuttaÑ
sÈraÓÊyadhammadesanaÑ kathetvÈ sÈmaggiÑ kareyyÈ”ti atthakÈmatÈya
hitakÈmatÈya gantvÈ avoca. TasmÈ evamÈhÈti atthakÈmattÈ evamÈha, na
bhagavato vacanaÑ anÈdiyanto. Ye pana tadÈ satthu vacanaÑ na gaÓhiÑsu,
te kiÒci avatvÈ tuÓhÊbh|tÈ ma~kubh|tÈ aÔÔhaÑsu, tasmÈ ubhayesampi
satthari agÈravapaÔipatti nÈhosi.
KosambakavivÈdakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
DÊghÈvuvatthukathÈvaÓÓanÈ
458. Atha kho bhagavÈ bhikkh| ÈmantesÊti-ÈdÊsu bh|tapubbanti idaÑ
bhagavÈ pathavÊgataÑ nidhiÑ uddharitvÈ purato rÈsiÑ karonto viya
bhavapaÔicchannaÑ purÈ vutthaÑ dassento Èha. AÉÉhoti issaro. Yo koci
attano santakena vibhavena aÉÉho hoti, ayaÑ pana na kevalaÑ aÉÉhoyeva,
mahaddhano mahatÈ aparimÈÓasa~khena dhanena samannÈgatoti Èha
“mahaddhano”ti. BhuÒjitabbato paribhuÒjitabbato visesato kÈmÈ bhogÈ
nÈma, tasmÈ paÒcakÈmaguÓavasena mahantÈ uÄÈrÈ bhogÈ assÈti mahÈbhogo.
MahantaÑ senÈbalaÒceva thÈmabalaÒca etassÈti mahabbalo. Mahanto
hatthi-assÈdi vÈhano etassÈti mahÈvÈhano. MahantaÑ vijitaÑ raÔÔhaÑ
etassÈti mahÈvijito. ParipuÓÓa kosakoÔÔhÈgÈroti koso vuccati
bhaÓÉÈgÈrasÈragabbho, koÔÔhaÑ vuccati dhaÒÒassa ÈÔhapanaÔÔhÈnaÑ,
koÔÔhabh|taÑ agÈraÑ koÔÔhagÈraÑ, nidahitvÈ Ôhapitena dhanena
paripuÓÓakoso dhaÒÒÈnaÒca paripuÓÓakoÔÔhÈgÈroti attho.
350 VinayapiÔaka
Atha vÈ catubbidho koso hatthÊ assÈ rathÈ pattÊti1. YathÈ hi asino

tikkhabhÈvaparipÈlako paricchado “koso”ti vuccati, evaÑ raÒÒo
tikkhabhÈvaparipÈlakattÈ catura~ginÊ senÈ “koso”ti vuccati. TividhaÑ
koÔÔhÈgÈraÑ dhanakoÔÔhÈgÈraÑ dhaÒÒakoÔÔhÈgÈraÑ vatthakoÔÔhÈgÈranti.
TaÑ sabbampi paripuÓÓamassÈti paripuÓÓakosakoÔÔhÈgÈro. Catura~giniÑ
senanti hatthi-assarathapattisa~khÈtehi cat|hi a~gehi samannÈgataÑ senaÑ.
SannayhitvÈti cammapaÔimuÒcanÈdÊhi sannÈhaÑ kÈretvÈ. AbbhuyyÈsÊti
abhi-uyyÈsi, abhimukho hutvÈ nikkhamÊti attho. EkasaÑghÈtampÊti
ekappahÈrampi. Dhovananti dhovanudakaÑ. ParinetvÈti nÊharitvÈ.
“Anatthado”ti vattabbe da-kÈrassa ta-kÈraÑ katvÈ “anatthato”ti vuttanti Èha
“atha vÈ”ti-Èdi.
464. VaggabhÈvena vÈ puthu nÈnÈ saddo assÈti puthusaddo. Samajanoti

bhaÓÉane samajjhÈsayo jano. TatthÈti tasmiÑ janakÈye. AhaÑ bÈloti na
maÒÒitthÈti bÈlalakkhaÓe Ôhitopi “ahaÑ bÈlo”ti na maÒÒi. Bhiyyo cÈti attano
bÈlabhÈvassa ajÈnanato bhiyyo ca bhaÓÉanassa upariphoÔo viya
saÑghabhedassa attano kÈraÓabhÈvampi uppajjamÈnaÑ na maÒÒittha
nÈÒÒÈsi.
Kalahavasena pavattavÈcÈyeva gocarÈ etesanti vÈcÈgocarÈ.
MukhÈyÈmanti vivadanavasena mukhaÑ ÈyÈmetvÈ bhÈÓino. Na taÑ
jÈnantÊti taÑ kalahaÑ na jÈnanti. KalahaÑ karonto ca taÑ na jÈnanto nÈma
natthi. YathÈ pana na jÈnanti, taÑ dassetuÑ Èha “evaÑ sÈdÊnavo ayan”ti,
ayaÑ kalaho nÈma attano paresaÒca atthahÈpanato anatthu ppÈdanato
diÔÔheva dhamme samparÈye ca sÈdÊnavo sadosoti attho. (TaÑ na jÈnantÊti
taÑ kalahaÑ na jÈnanti. KathaÑ na jÈnantÊti Èha “evaÑ sÈdÊnavo ayan”ti,
“evaÑ sÈdÊ navo ayaÑ kalaho”ti evaÑ taÑ kalahaÑ na jÈnantÊti attho.)2
Akkocchi manti-ÈdÊsu akkocchÊti akkosi. AvadhÊti pahari. AjinÊti
k|Ôasakkhi-otÈraÓena vÈ vÈdapaÔivÈdena vÈ karaÓuttariyakaraÓena vÈ ajesi.
AhÈsÊti mama santakaÑ pattÈdÊsu kiÒcideva
_______________________________________________________________
1. RaÔÔhanti (SyÈ) 2. ( ) Etthantare pÈÔho uparipaÓÓÈsake upakkilesasuttaÔÊkÈyaÑ natthi.
avahari. Ye ca tanti ye keci devÈ vÈ manussÈ vÈ gahaÔÔhÈ vÈ pabbajitÈ vÈ

taÑ “akkocchi man”ti-ÈdivatthukaÑ kodhaÑ sakaÔadhuraÑ viya naddhinÈ
p|timacchÈdÊni viya ca kusÈ dÊhi punappunaÑ veÔhentÈ upanayhanti
upanÈhavasena anubandhanti, tesaÑ sakiÑ uppannaÑ veraÑ na sammatÊti
attho.
Ye ca taÑ nupanayhantÊti assatiyÈ amanasikÈravasena vÈ
kammapaccavekkhaÓÈ divasena vÈ ye taÑ akkosÈdivatthukaÑ kodhaÑ
“tayÈpi koci niddoso purimabhave akkuÔÔho bhavissati, pahaÔo bhavissati,
k|ÔasakkhiÑ otÈretvÈ jito bhavissati, kassaci te pasayha kiÒci acchinnaÑ
bhavissati, tasmÈ niddoso hutvÈpi akkosÈdÊni pÈpuÓÈsÊ”ti evaÑ na
upanayhanti, tesu pamÈdena uppannampi veraÑ iminÈ anupanayhanena
nirindhano viya jÈtavedo upasammati.
Na hi verena verÈnÊti yathÈ hi kheÄasi~ghÈÓikÈdi-asucimakkhitaÑ
ÔhÈnaÑ teheva asucÊhi dhovanto suddhaÑ niggandhaÑ kÈtuÑ na sakkoti,
atha kho taÑ ÔhÈnaÑ bhiyyoso mattÈya asuddhataraÒca duggandhataraÒca
hoti, evameva akkosantaÑ paccakkosanto paharantaÑ paÔipaharanto verena
veraÑ v|pasametuÑ na sakkoti, atha kho bhiyyo verameva karoti. Iti verÈni
nÈma verena kismiÒcipi kÈle na sammanti, atha kho vaÉÉhantiyeva.
Averena ca sammantÊti yathÈ pana tÈni kheÄÈdÊni asucÊni vippasannena
udakena dhoviyamÈnÈni nassanti, taÑ ÔhÈnaÑ suddhaÑ hoti niggandhaÑ,
evameva averena khantimettodakena yonisomanasikÈrena paÔisa~khÈnena
paccavekkhaÓena verÈni v|pasammanti paÔippassambhanti abhÈvaÑ
gacchanti. Esa dhammo sanantanoti esa averena ver|pasamanasa~khÈto
porÈÓako dhammo sabbesaÑ buddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈnaÑ
gatamaggo.
Na jÈnantÊti aniccasaÒÒaÑ na paccupaÔÔhÈpentÊti adhippÈyo. Tato
sammanti medhagÈti tato tasmÈ kÈraÓÈ medhagÈ kalahÈ sammanti
v|pasamaÑ gacchanti. KathaÑ te sammantÊti Èha “evaÒhÊ”ti-Èdi. Tattha
evaÒhi te jÈnantÈti te paÓÉitÈ “mayaÑ maccusamÊpaÑ gacchÈmÈ”ti evaÑ
jÈnantÈ yonisomanasikÈraÑ uppÈdetvÈ medhagÈnaÑ kalahÈnaÑ
352 VinayapiÔaka
v|pasamÈya paÔipajjanti, atha nesaÑ tÈya paÔipattiyÈ te medhagÈ sammantÊti

adhippÈyo.
Tesampi hoti sa~gatÊti ye mÈtÈpit|naÑ aÔÔhÊni chindanti, pÈÓe haranti1,
gavÈdÊni ca pasayha gaÓhanti, evaÑ raÔÔhaÑ vilumpamÈnÈnaÑ tesampi
sa~gati hoti, kima~gaÑ pana tumhÈkaÑ na siyÈti adhippÈyo.
VaÓÓÈvaÓÓadÊpanatthaÑ vuttÈti “bÈlasahÈyatÈya ime bhikkh|
kalahapasutÈ, paÓÉitasahÈyÈnaÑ pana idaÑ na siyÈ”ti paÓÉitasahÈyassa
bÈlasahÈyassa ca vaÓÓÈvaÓÓa dÊpanatthaÑ vuttÈ. Nipakanti nepakkapaÒÒÈya
samannÈgataÑ. SÈdhuvihÈri dhÊranti bhaddakavihÈriÑ paÓÉitaÑ.
PÈkaÔaparissaye ca paÔicchannaparissaye ca abhibhavitvÈti
sÊhabyagghÈdayo pÈkaÔaparissaye ca rÈgabhayadosabhayÈdayo
paÔicchannaparissaye cÈti sabbeva parissaye abhibhavitvÈ.
EkakÈ cariÑs|ti “idaÑ rajjaÑ nÈma mahantaÑ pamÈdaÔÔhÈnaÑ, kiÑ
amhÈkaÑ rajjena kÈritenÈ”ti raÔÔhaÑ pahÈya tato mahÈ-araÒÒaÑ pavisitvÈ
tÈpasapabbajjaÑ pabba jitvÈ cat|su iriyÈpathesu ekakÈ cariÑs|ti attho.
Ekassa caritaÑ seyyoti pabbajitassa pabbajitakÈlato paÔÔhÈya
ekÊbhÈvÈbhiratassa ekakasseva caritaÑ seyyoti attho. Natthi bÈle sahÈyatÈti
c|ÄasÊlaÑ majjhimasÊlaÑ mahÈsÊlaÑ dasa kathÈvatth|ni terasa dhutaguÓÈ
vipassanÈÒÈÓaÑ cattÈro maggÈ cattÈri phalÈni tisso vijjÈ cha abhiÒÒÈ
amatamahÈnibbÈnanti ayaÑ sahÈyatÈ nÈma, sÈ bÈlaÑ nissÈya adhigantuÑ na
sakkÈti natthi bÈle sahÈyatÈ. MÈta~go araÒÒe mÈta~garaÒÒeti saralopena
sandhi. “MÈta~garaÒÒo”tipi pÈÔho, araÒÒako mÈta~go viyÈti attho. MÈta~ga
saddeneva hatthibhÈvassa vuttattÈ nÈgavacanaÑ tassa
mahattavibhÈvanatthanti Èha “nÈgoti mahantÈdhivacanametan”ti.
MahantapariyÈyo hi nÈga-saddo hoti “etaÑ nÈgassa nÈgena, ÊsÈdantassa
hatthino”ti-ÈdÊsu2.
DÊghÈvuvatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_______________________________________________________________
1. Hananti (Ka) 2. Khu 1. 127 piÔÔhe.
BÈlakaloÓakagamanakathÈvaÓÓanÈ
465. BÈlakaloÓakÈragÈmoti1 upÈligahapatissa evaÑnÈmako bhogagÈmo.
Tenupa sa~kamÊti dhammasenÈpatimahÈmoggallÈnattheresu vÈ
asÊtimahÈsÈvakesu vÈ antamaso dhammabhaÓÉÈgÈrikaÑ Ènandattherampi
kaÒci anÈmantetvÈ sayameva pattacÊvaramÈdÈya anÊkanissaÔo hatthÊ viya
y|thanissaÔo kÈÄasÊho viya vÈtacchinno valÈhako viya ca ekakova
upasa~kami. KasmÈ upasa~kami? GaÓe kirassa ÈdÊnavaÑ disvÈ ekavihÈriÑ
bhikkhuÑ passitukÈmatÈ udapÈdi, tasmÈ sÊtÈdipÊÄito uÓhÈdiÑ patthayamÈno
viya upasa~kami. Atha vÈ bhagavatÈ so ÈdÊnavo pageva pariÒÒÈto2, na tena
satthÈ nibbinno, tasmiÑ pana antovasse keci buddhaveneyyÈ nÈhesuÑ, tena
aÒÒattha gamanaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ damanupÈyoti pÈlileyyakaÑ3 uddissa
gacchanto ekavihÈriÑ ÈyasmantaÑ bhaguÑ sampahaÑsetuÑ tattha gato.
EvaÑ gate ca satthari paÒcasatÈ bhikkh| ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ ÈhaÑsu
“Èvuso Ènanda satthÈ ekakova gato, mayaÑ anubandhissÈmÈ”ti. “Œvuso
yadÈ bhagavÈ sÈmaÑ senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ pattacÊvaramÈdÈya
anÈmantetvÈ upaÔÔhÈke anapaloketvÈ bhikkhusaÑghaÑ adutiyo gacchati,
tadÈ ekacÈrikaÑ carituÑ bhagavato ajjhÈsayo, sÈvakena nÈma satthu
ajjhosayÈnur|paÑ paÔipajjitabbaÑ, tasmÈ na imesu divasesu bhagavÈ
anugantabbo”ti nivÈresi, sayampi nÈnugaÒchi. DhammiyÈ kathÈyÈti
ekÊbhÈve ÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya dhammakathÈya.
BÈlakaloÓakagamanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PÈcÊnavaÑsadÈyagamanakathÈvaÓÓanÈ
466. Yena pÈcÊnavaÑsadÈyoti tattha kasmÈ upasa~kami? YathÈ nÈma
jighacchi tassa bhojane, pipÈsitassa pÈnÊye, sÊtena phuÔÔhassa uÓhe, uÓhena
phuÔÔhassa sÊte, dukkhitassa sukhe abhiruci uppajjati, evameva bhagavato
kosambake bhikkh| aÒÒamaÒÒaÑ vivÈdÈpanne asamaggavÈsaÑ vasante,
_______________________________________________________________
1. BÈlakaloÓakÈrÈmagomoti (SyÈ) Ma 3. 193 piÔÔhe passitabbaÑ.
2. ApariÒÒÈto (Ka) 3. PÈrileyyakaÑ (SyÈ)
354 VinayapiÔaka
samaggavÈsaÑ vasante Èvajjentassa ime tayo kulaputtÈ ÈpÈthamÈgamiÑsu,

atha nesaÑ1 paggaÓhitukÈmo upasa~kami “evÈyaÑ paÔipatti-anukkamena
kosambakÈnaÑ bhikkh|naÑ vinayan|pÈyo hotÊ”ti. ViharantÊti
sÈmaggirasaÑ anubhavamÈnÈ viharanti.
DÈyapÈloti2 araÒÒapÈlo. So araÒÒaÑ yathÈ icchiticchitappadesena
manussÈ pavisitvÈ tattha pupphaÑ vÈ phalaÑ vÈ niyyÈsaÑ vÈ
dabbasambhÈraÑ vÈ na haranti, evaÑ vatiyÈ parikkhittassa araÒÒassa yojite
dvÈre nisÊditvÈ araÒÒaÑ rakkhati, tasmÈ “dÈyapÈlo”ti vutto. AttakÈmar|pÈ
viharantÊti attano hitaÑ kÈmayamÈnasabhÈvÈ hutvÈ viharanti. Yo hi
imasmiÑ sÈsane pabbajitvÈpi vejjakammad|takammapahiÓagamanÈdÊnaÑ
vasena ekavÊsati-anesanÈhi jÊvikaÑ kappeti, ayaÑ na attakÈmar|po nÈma.
Yo pana imasmiÑ sÈsane pabbajitvÈ ekavÊsati-anesanaÑ pahÈya
catupÈrisuddhisÊle patiÔÔhÈya buddhavacanaÑ uggaÓhitvÈ sappÈyadhuta~gaÑ
adhiÔÔhÈya aÔÔhatiÑsÈya ÈrammaÓesu cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
gÈmantaÑ pahÈya araÒÒaÑ pavisitvÈ samÈpattiyo nibbattetvÈ vipassanÈya
kammaÑ kurumÈno vicarati, ayaÑ attakÈmo nÈma. Tepi tayo kulaputtÈ
evar|pÈ ahesuÑ. Tena vuttaÑ “attakÈmar|pÈ viharantÊ”ti.
MÈ tesaÑ aphÈsumakÈsÊti tesaÑ aphÈsukaÑ mÈ akÈsÊti bhagavantaÑ
vÈresi. EvaÑ kirassa ahosi “ime kulaputtÈ samaggÈ viharanti, ekaccassa ca
gataÔÔhÈne bhaÓÉana kalahavivÈdÈ vattanti, tikhiÓasi~go caÓÉagoÓo viya
ovijjhanto vicarati, athekamaggena dvinnaÑ gamanaÑ na hoti, kadÈci
ayampi evaÑ karonto imesaÑ kulaputtÈnaÑ samagga vÈsaÑ bhindeyya,
pÈsÈdiko ca panesa suvaÓÓavaÓÓo rasagiddho maÒÒe, gatakÈlato paÔÔhÈya
paÓÊtadÈyakÈnaÑ attano upaÔÔhÈkÈnaÑ vaÓÓakathanÈdÊhi imesaÑ
kulaputtÈnaÑ appamÈdavihÈraÑ bhindeyya, vasanaÔÔhÈnÈni cÈpi etesaÑ
kulaputtÈnaÑ nibaddhÈni paricchinnÈni tissova paÓÓasÈlÈ tayo ca~kamÈ tÊÓi
divÈÔÔhÈnÈni tÊÓi maÒcapÊÔhÈni, ayaÑ pana samaÓo mahÈkÈyo vuÉÉhataro
maÒÒe bhavissati, so akÈle ime kulaputte senÈsanÈ vuÔÔhapessati, evaÑ
sabbathÈpi etesaÑ aphÈsu bhavissatÊ”ti. TaÑ anicchanto “mÈ tesaÑ
aphÈsumakÈsÊ”ti bhagavantaÑ vÈreti.
_______________________________________________________________
1. Ne (SyÈ) 2. Ma-®Ôha 2. 139 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
KiÑ panesa jÈnanto vÈresi ajÈnantoti? AjÈnanto. SammÈsambuddho hi

nÈma yadÈ anekabhikkhusahassaparivÈro byÈmappabhÈya asÊti-
anubyaÒjanehi dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓasiriyÈ ca buddhÈnubhÈvaÑ
dassento vicarati, tadÈ “ko eso”ti apucchitvÈva jÈnitabbo hoti. TadÈ pana
bhagavÈ “mÈssu koci mama buddhÈnubhÈvaÑ aÒÒÈsÊ”ti tathÈ r|pena
iddhÈbhisa~khÈrena sabbampi taÑ buddhÈnubhÈvaÑ cÊvaragabbhena viya
paÔicchÈdetvÈ valÈhakagabbhena paÔicchanno puÓÓacando viya sayameva
pattacÊvara mÈdÈya aÒÒÈtakavesena agamÈsi. Iti taÑ ajÈnantova dÈyapÈlo
vÈresi.
EtadavocÈti thero kira “mÈ samaÓÈ”ti dÈyapÈlassa kathaÑ sutvÈ cintesi
“mayaÑ tayo janÈ idha viharÈma, aÒÒo pabbajito nÈma natthi, ayaÒca
dÈyapÈlo pabbajitena viya saddhiÑ katheti, ko nu kho bhavissatÊ”ti
divÈÔÔhÈnato uÔÔhÈya dvÈre ÔhatvÈ maggaÑ olokento bhagavantaÑ addasa.
BhagavÈpi therassa saha dassaneneva sarÊrobhÈsaÑ muÒci, asÊti-
anubyaÒjanavirÈjitÈ byÈmappabhÈ pasÈritasuvaÓÓapaÔo viya virocittha.
Thero “ayaÑ dÈyapÈlo phaÓakata-ÈsÊvisaÑ gÊvÈya gahetuÑ hatthaÑ
pasÈrento viya loke aggapuggalena saddhiÑ kathentova na jÈnÈti,
aÒÒatarabhikkhunÈ viya saddhiÑ kathetÊ”ti nivÈrento etaÑ “mÈvuso
dÈyapÈlÈ”ti-ÈdivacanaÑ avoca.
Tenupasa~kamÊti kasmÈ bhagavato paccuggamanaÑ akatvÈva
upasa~kami? EvaÑ kirassa ahosi “mayaÑ tayo janÈ samaggavÈsaÑ vasÈma,
sacÈhaÑ ekakova paccuggamanaÑ karissÈmi, samaggavÈso nÈma na
bhavissati, piyamitte gahetvÈva paccuggamanaÑ karissÈmi. YathÈ ca
bhagavÈ mayhaÑ piyo, evaÑ sahÈyÈnampi me piyo”ti tehi saddhiÑ
paccuggamanaÑ kÈtukÈmo sayaÑ akatvÈ upasa~kami. Keci pana “tesaÑ
therÈnaÑ paÓÓasÈladvÈre ca~kamanakoÔiyÈ bhagavato Ègamanamaggo hoti,
tasmÈ thero tesaÑ saÒÒaÑ dadamÈnova gato”ti vadanti. AbhikkamathÈti ito
Ègacchatha. PÈde pakkhÈlesÊti vikasitapadumasannitehi jÈlahatthehi
maÓivaÓÓaÑ udakaÑ gahetvÈ suvaÓÓa vaÓÓesu piÔÔhipÈdesu udakaÑ
ÈsiÒcitvÈ pÈdena pÈdaÑ ghaÑsento pakkhÈlesi.
356 VinayapiÔaka
BuddhÈnaÑ kÈye rajojallaÑ nÈma na upalimpati, kasmÈ pakkhÈlesÊti?

SarÊrassa utuggaha ÓatthaÑ tesaÒca cittasampahaÑsanatthaÑ. Amhehi
atihaÔena udakena bhagavÈ pÈde pakkhÈlesi, paribhogaÑ akÈsÊti tesaÑ
bhikkh|naÑ balavasomanassavasena cittaÑ pÊÓitaÑ1 hoti, tasmÈ pakkhÈlesi.
ŒyasmantaÑ anuruddhaÑ bhagavÈ etadavocÈti so kira tesaÑ
vuÉÉhataro, tassa sa~gahe kate sesÈnaÑ katova hotÊti theraÒÒeva etaÑ
“kacci vo anuruddhÈ”ti-ÈdivacanaÑ avoca. AnuruddhÈti vÈ ekasesanayena
vuttaÑ vir|pekasesassapi icchitabbattÈ, evaÒca katvÈ bahuvacananiddeso ca
samatthito hoti. KaccÊti pucchanatthe nipÈto. Voti sÈmi vacanaÑ. IdaÑ
vuttaÑ hoti–kacci anuruddhÈ tumhÈkaÑ khamanÊyaÑ, iriyÈpatho vo
khamati, kacci yÈpanÊyaÑ, kacci vo jÊvitaÑ yÈpeti ghaÔiyati, kacci
piÓÉakena na kilamatha, kacci tumhÈkaÑ sulabhapiÓÉaÑ, sampatte vo disvÈ
manussÈ uÄu~kayÈguÑ vÈ kaÔacchubhikkhaÑ vÈ dÈtabbaÑ maÒÒantÊti
bhikkhÈcÈravattaÑ pucchati. KasmÈ? YasmÈ paccayena akilamantena sakkÈ
samaÓadhammo kÈtuÑ, vattameva vÈ etaÑ pabbajitÈnaÑ.
Atha tena paÔivacane dinne “anuruddhÈ tumhe rÈjapabbajitÈ
mahÈpuÒÒÈ, manussÈ tumhÈkaÑ araÒÒe vasantÈnaÑ adatvÈ kassa aÒÒassa
dÈtabbaÑ maÒÒissanti, tumhe pana etaÑ bhuÒjitvÈ kiÑ nu kho migapotakÈ
viya aÒÒamaÒÒaÑ ghaÔÔentÈ viharatha, udÈhu sÈmaggibhÈvo vo atthÊ”ti
sÈmaggirasaÑ pucchanto “kacci pana vo anuruddhÈ samaggÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha khÊrodakÊbh|tÈti yathÈ khÊraÒca udakaÒca aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandati,
visuÑ na hoti, ekattaÑ viya upeti, kacci evaÑ sÈmaggivasena ekattupagata
cittuppÈdÈ viharathÈti pucchati. Piyacakkh|hÊti mettacittaÑ
paccupaÔÔhÈpetvÈ olokanato piyabhÈvadÊpakÈni cakkh|ni piyacakkh|ni
nÈma, “kacci tathÈr|pehi cakkh|hi aÒÒamaÒÒaÑ passantÈ viharathÈ”ti
pucchati. TagghÈti ekaÑsatthe nipÈto, ekaÑsena mayaÑ bhanteti vuttaÑ
hoti. YathÈ kathaÑ panÈti ettha yathÈti nipÈtamattaÑ, kathanti
kÈraÓapucchÈ, kathaÑ pana tumhe evaÑ viharatha, kena kÈraÓena viharatha,
taÑ me kÈraÓaÑ br|hÊti vuttaÑ hoti.
_______________________________________________________________
1. PaÓÊtaÑ (SyÈ)
MettaÑ kÈyakammanti mettacittavasena pavattaÑ kÈyakammaÑ. Œvi

ceva raho cÈti sammukhÈ ceva parammukhÈ ca. Itaresupi eseva nayo. Tattha
sammukhÈ kÈyavacÊ kammÈni sahavÈse labbhanti, itarÈni vippavÈse,
manokammaÑ sabbattha labbhati. YaÒhi saheva vasantesu ekena
maÒcapÊÔhaÑ vÈ dÈrubhaÓÉaÑ vÈ mattikÈbhaÓÉaÑ vÈ bahi dunnikkhittaÑ
hoti, taÑ disvÈ “kenidaÑ vaÄaÒjitan”ti avaÒÒaÑ akatvÈ attanÈ dunnikkhittaÑ
viya gahetvÈ paÔisÈmentassa paÔijaggitabbayuttaÑ vÈ pana ÔhÈnaÑ
paÔijaggantassa sammukhÈ mettaÑ kÈyakammaÑ nÈma hoti. EkasmiÑ
pakkante tena dunnikkhittaÑ senÈsanaparikkhÈraÑ tatheva nikkhipantassa
paÔijaggitabbayuttaÑ vÈ pana ÔhÈnaÑ paÔijaggantassa parammukhÈ mettaÑ
kÈyakammaÑ nÈma hoti. Sahavasantassa pana therehi saddhiÑ madhuraÑ
sammodanÊyakathaÑ paÔisanthÈrakathaÑ sÈraÓÊya kathaÑ dhammakathaÑ
sarabhaÒÒaÑ sÈkacchaÑ puÒhapucchanaÑ paÒhavissajjananti
evamÈdikaraÓe sammukhÈ mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma hoti. Theresu pana
pakkantesu “mayhaÑ piyasahÈyo nindiyatthero kimilatthero evaÑ
sÊlasampanno evaÑ ÈcÈra sampanno”ti-ÈdiguÓakathane parammukhÈ
mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma hoti. “MayhaÑ piyamitto nandiyatthero
kimilatthero avero hotu abyÈpajjo sukhÊ”ti evaÑ samannÈharato pana
sammukhÈpi parammukhÈpi mettaÑ manokammaÑ hotiyeva.
NÈnÈ hi kho no bhante kÈyÈti ayaÒhi kÈyo piÔÔhaÑ viya mattikÈ viya ca
omadditvÈ ekato kÈtuÑ na sakkÈ. EkaÒca pana maÒÒe cittanti cittaÑ pana
no attano viya aÒÒamaÒÒassa hitabhÈvena avirodhabhÈvena bhedÈbhÈvena
samaggabhÈvena ekamevÈti dasseti. KathaÑ panete sakaÑ cittaÑ
nikkhipitvÈ itaresaÑ cittavasena vattiÑs|ti? Ekassa patte malaÑ uÔÔhahati,
ekassa cÊvaraÑ kiliÔÔhaÑ hoti, ekassa paribhaÓÉakammaÑ hoti. Tattha yassa
patte malaÑ uÔÔhitaÑ, tena “mamÈvuso patte malaÑ uÔÔhitaÑ, pacituÑ
vaÔÔatÊ”ti vutte itare “mayhaÑ cÊvaraÑ kiliÔÔhaÑ dhovitabbaÑ, mayhaÑ
paribhaÓÉaÑ kÈtabban”ti avatvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ dÈr|ni ÈharitvÈ
bhinditvÈ pattakaÔÈhe bahalatanumattikÈhi lepaÑ katvÈ pattaÑ pacitvÈ tato
paraÑ cÊvaraÑ vÈ dhovanti, paribhaÓÉaÑ vÈ karonti. “MamÈvuso cÊvaraÑ
kiliÔÔhaÑ, dhovitu vaÔÔatÊ”ti “mama paÓÓasÈlÈ uklÈpÈ, paribhaÓÉaÑ kÈtuÑ
vaÔÔatÊ”ti paÔhamataraÑ Èrocitepi eseva nayo.
358 VinayapiÔaka
IdÈni tesaÑ appamÈdalakkhÈÓaÑ pucchanto “kacci pana vo

anuruddhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha voti nipÈtamattaÑ, paccattavacanaÑ vÈ, kacci
tumheti attho. AmhÈkanti amhesu tÊsu janesu. PiÓÉÈya paÔikkamatÊti gÈme
piÓÉÈya caritvÈ paccÈgacchati. AvakkÈrapÈtinti atirekapiÓÉapÈtaÑ apanetvÈ
ÔhapanatthÈya ekaÑ samugga pÈtiÑ dhovitvÈ Ôhapeti. Yo pacchÈti te kira
therÈ na ekatova bhikkhÈcÈraÑ pavisanti. PhalasamÈpattiratÈ hete pÈtova
sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ vattapaÔipattiÑ p|retvÈ senÈsanaÑ pavisitvÈ
kÈlaparicchedaÑ katvÈ phalasamÈpattiÑ appetvÈ nisÊdanti. Tesu yo
paÔhamataraÑ nisinno attano kÈlaparicchedavasena paÔhamataraÑ uÔÔhÈti, so
piÓÉÈya caritvÈ paÔinivatto bhattakiccaÔÔhÈnaÑ ÈgantvÈ jÈnÈti “dve bhikkh|
pacchato, ahaÑ paÔhamataraÑ Ègato”ti. Atha pattaÑ pidahitvÈ
ÈsanapaÒÒÈpanÈdÊni katvÈ yadi patte paÔivÊsamattameva hoti, nisÊditvÈ
bhuÒjati, yadi atirekaÑ hoti, avakkÈrapÈtiyaÑ pakkhipitvÈ pÈtiÑ pidhÈya
bhuÒjati, katabhattakicco pattaÑ dhovitvÈ vodakaÑ katvÈ thavikÈya
osÈpetvÈ pattacÊvaraÑ gahetvÈ attano vasanaÔÔhÈnaÑ pavisati.
Dutiyopi ÈgantvÈva jÈnÈti “eko paÔhamaÑ Ègato, eko pacchato”ti. So
sace patte bhattaÑ pamÈÓameva hoti, bhuÒjati. Sace mandaÑ,
avakkÈrapÈtito gahetvÈ bhuÒjati. Sace atirekaÑ hoti, avakkÈrapÈtiyaÑ
pakkhipitvÈ pamÈÓameva bhuÒjitvÈ purimatthero viya vasanaÔÔhÈnaÑ
pavisati. Tatiyopi ÈgantvÈva jÈnÈti “dve paÔhamaÑ ÈgatÈ, ahaÑ pacchimo”ti.
Sopi dutiyatthero viya bhuÒjitvÈ katabhattakicco pattaÑ dhovitvÈ vodakaÑ
katvÈ thavikÈya osÈpetvÈ ÈsanÈni ukkhipitvÈ paÔisÈmeti, pÈnÊyaghaÔe vÈ
paribhojanÊya ghaÔe vÈ avasesa-udakaÑ chaÉÉetvÈ ghaÔe nikujjitvÈ
avakkÈrapÈtiyaÑ sace avasesabhattaÑ hoti, taÑ vuttanayena jahitvÈ1 pÈtiÑ
dhovitvÈ paÔisÈmeti, bhattaggaÑ sammajjati, so kacavaraÑ chaÉÉetvÈ
sammajjaniÑ ukkhipitvÈ upacikÈhi muttaÔÔhÈne ÔhapetvÈ pattacÊvara mÈdÈya
vasanaÔÔhÈnaÑ pavisati. IdaÑ therÈnaÑ bahivihÈre araÒÒe
bhattakiccakaraÓaÔÔhÈne bhojanasÈlÈya vattaÑ. IdaÑ sandhÈya “yo
pacchÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
_______________________________________________________________
1. HaritvÈ (SyÈ)
Yo passatÊti-Èdi pana nesaÑ antovihÈre vattanti veditabbaÑ. Tattha

vaccaghaÔanti ÈcamanakumbhiÑ. Rittanti rittakaÑ. Tucchanti tasseva
vevacanaÑ. Avisayhanti ukkhi pituÑ asakkuÓeyyaÑ atibhÈriyaÑ.
HatthavikÈrenÈti hatthasaÒÒÈya. Te kira pÈnÊyaghaÔÈ dÊsu yaÑkiÒci
tucchakaÑ gahetvÈ pokkharaÓiÑ gantvÈ anto ca bahi ca dhovitvÈ udakaÑ
parissÈvetvÈ tÊre ÔhapetvÈ aÒÒaÑ bhikkhuÑ hatthavikÈrena Èmantenti, odissa
vÈ anodissa vÈ saddaÑ na karonti. KasmÈ odissa na karonti? TaÒhi
bhikkhuÑ saddo bÈdheyyÈti. KasmÈ anodissa na karonti? Anodissa sadde
dinne “ahaÑ pure, ahaÑ pure”ti dvepi nikkhameyyuÑ. Tato dvÊhi
kattabbakamme tatiyassa kammacchedo bhaveyya. SaÑyatapadasaddo pana
hutvÈ aparassa bhikkhuno divÈÔÔhÈnasantikaÑ gantvÈ tena diÔÔha bhÈvaÑ
ÒatvÈ hatthasaÒÒaÑ karoti, tÈya saÒÒÈya itaro Ègacchati, tato dve janÈ
hatthena hatthaÑ saÑsibbantÈ dvÊsu hatthesu ÔhapetvÈ uÔÔhÈpenti. TaÑ
sandhÈyÈha “hattha vikÈrena dutiyaÑ ÈmantetvÈ hatthavila~ghakena
upaÔÔhÈpemÈ”ti.
PaÒcÈhikaÑ kho panÈti cÈtuddase pannarase aÔÔhamiyanti idaÑ tÈva
pakati dhammassavanameva, taÑ akhaÓÉaÑ katvÈ paÒcame paÒcame divase
dve therÈ nÈtivikÈle nahÈyitvÈ anuruddhattherassa vasanaÔÔhÈnaÑ gacchanti.
Tattha tayopi nisÊditvÈ tiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ aÒÒamaÒÒaÑ
paÒhaÑ pucchanti, aÒÒamaÒÒaÑ vissajjenti. TesaÑ evaÑ karontÈnaÑyeva
aruÓaÑ uggacchati. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. EttÈvatÈ therena bhagavatÈ
appamÈdalakkhaÓaÑ pucchitena pamÈdaÔÔhÈnesuyeva appamÈda lakkhaÓaÑ
vissajjitaÑ hoti. AÒÒesaÒhi bhikkh|naÑ bhikkhÈcÈrapavisanakÈlo
nikkhamanakÈlo nivÈsanaparivattanaÑ cÊvarapÈr|panaÑ antogÈme piÓÉÈya
caraÓaÑ dhammakathanaÑ anumodanaÑ antogÈmato nikkhamitvÈ
bhattakiccakaraÓaÑ pattadhovanaÑ patta-osÈpanaÑ
pattacÊvarapaÔisÈmananti papaÒcakaraÓaÔÔhÈnÈni etÈni. TasmÈ thero
“amhÈkaÑ ettakaÑ ÔhÈnaÑ muÒcitvÈ vissaÔÔhakathÈpavattanena
kammaÔÔhÈne pamajjanaÔÔhÈnÈni, tatthÈpi mayaÑ bhante
kammaÔÔhÈnaviruddhaÑ na paÔipajjÈmÈ”ti aÒÒesaÑ pamÈdaÔÔhÈnesuyeva
sikhÈppattaÑ attano appamÈdalakkhaÓaÑ vissajjesi. IminÈva etÈni ÔhÈnÈni
muÒcitvÈ aÒÒattha vihÈrasamÈpattÊnaÑ avaÄaÒjanavasena pamÈdakÈlo nÈma
amhÈkaÑ natthÊti dÊpeti.
PÈcÊnavaÑsadÈyagamanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
360 VinayapiÔaka
PÈlileyyakagamanakathÈvaÓÓanÈ
467. DhammiyÈ kathÈyÈti samaggavÈse ÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya
dhamma kathÈya. Anupubbena1 cÈrikaÑ caramÈnoti anukkamena
gÈmanigamapaÔipÈÔiyÈ cÈrikaÑ caramÈno. Yena pÈlileyyakaÑ tadavasarÊti
ekakova yena pÈlileyyakagÈmo, taÑ avasari. PÈlileyyakagÈmavÈsinopi
paccuggantvÈ bhagavato dÈnaÑ datvÈ pÈlileyyaka gÈmassa avid|re rakkhita
vanasaÓÉo nÈma atthi, tattha bhagavato paÓÓasÈlaÑ katvÈ “ettha bhagavÈ
vasat|”ti yÈcitvÈ vÈsayiÑsu. BhaddasÈloti pana tattheko manÈpo laÔÔhiko
sÈlarukkho. BhagavÈ ta gÈmaÑ upanissÈya vanasaÓÉe paÓÓasÈlÈya samÊpe
tasmiÑ rukkham|le vihÈsi. Tena vuttaÑ “pÈlileyyake viharati
rakkhitavanasaÓÉe bhaddasÈla m|le”ti.
Atha kho bhagavato rahogatassÈti-Èdi bhagavato
vivekasukhapaccavekkhaÓa dassanaÑ. ŒkiÓÓo na phÈsu vihÈsinti
sambÈdhappatto ÈkiÓÓo vihÈsiÑ. KiÑ pana bhagavato sambÈdho atthi
saÑsaggo vÈti? Natthi. Na hi koci bhagavantaÑ anicchÈya upasa~kamituÑ
sakkoti. DurÈsadÈ hi buddhÈ bhagavanto sabbattha ca anupalittÈ, hitesi tÈya
pana sattesu anukampaÑ upÈdÈya “mutto mocessÈmÊ”ti paÔiÒÒÈnur|paÑ
caturogha nittharaÓatthaÑ aÔÔhannaÑ parisÈnaÑ attano santikaÑ kÈlena
kÈlaÑ upasa~kamanaÑ adhivÈseti, sayaÒca mahÈkaruÓÈsamussÈhito kÈlaÒÒ|
hutvÈ tattha upasa~kamÊti idaÑ sabbabuddhÈnaÑ ÈciÓÓaÑ. NÈyamidha
ÈkiÓÓavihÈro adhippeto, idha pana tehi kalaha kÈrakehi
kosambakabhikkh|hi saddhiÑ ekavihÈre vÈsaÑ vihÈsi, tadÈ
vinetabbÈbhÈvato ÈkiÓÓavihÈraÑ katvÈ vuttaÑ “ahaÑ kho pubbe ÈkiÓÓo na
phÈsu vihÈsin”ti. TenevÈha “tehi kosambakehi bhikkh|hi
bhaÓÉanakÈrakehÊ”ti-Èdi.
DaharapotakehÊti daharehi hatthipotakehi, ye bhi~kÈtipi vuccanti. TehÊti
hatthi ÈdÊhi. KaddamodakÈnÊti kaddamamissÈni udakÈni. OgÈhÈti ettha
“ogÈhan”tipi pÈÄi. AssÈti hatthinÈgassa. UpanighaÑsantiyoti ghaÔÔentiyo.
UpanighaÑsiyamÈnopi attano
_______________________________________________________________
uÄÈrabhÈvena na kujjhati, tena tÈ ghaÑsantiyeva. V|pakaÔÔhoti vipakaÔÔho1

d|rÊbh|to.
Y|thÈti hatthighaÔÈya. Yena bhagavÈ tenupasa~kamÊti so kira

hatthinÈgo y|thavÈse ukkaÓÔhito taÑ vanasaÓÉaÑ paviÔÔho. Tattha
bhagavantaÑ disvÈ ghaÔa sahassena nibbÈpitasantÈpo viya nibbuto hutvÈ
pasannacitto bhagavato santike aÔÔhÈsi, tato paÔÔhÈya vattasÊse ÔhatvÈ
bhaddasÈlassa paÓÓasÈlÈya ca samantato appaharitaÑ katvÈ sÈkhÈbha~gena
sammajjati, bhagavato mukhadhovanaÑ deti, nahÈnodakaÑ Èharati,
dantakaÔÔhaÑ deti, araÒÒato madhurÈni phalÈphalÈni ÈharitvÈ satthu upaneti.
SatthÈ tÈni paribhuÒjati. Tena vuttaÑ “soÓÉÈya bhagavato pÈnÊyaÑ
paribhojanÊyaÑ upaÔÔhÈ petÊ”ti-Èdi. So kira soÓÉÈya dÈr|ni ÈharitvÈ
aÒÒamaÒÒaÑ ghaÑsitvÈ aggiÑ uÔÔhÈpetvÈ dÈr|ni jÈlÈpetvÈ tattha
pÈsÈÓakhaÓÉÈni tÈpetvÈ tÈni daÓÉakehi vaÔÔetvÈ soÓÉiyaÑ khipitvÈ udakassa
tattabhÈvaÑ ÒatvÈ bhagavato santikaÑ upagantvÈ tiÔÔhati. BhagavÈ
“hatthinÈgo mama nahÈnaÑ icchatÊ”ti tattha gantvÈ nahÈnakiccaÑ karoti.
PÈnÊyepi eseva nayo. TasmiÑ pana sÊtale jÈte upasa~kamati. TaÑ sandhÈya
vuttaÑ “soÓÉÈya bhagavato pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ upaÔÔhÈpetÊ”ti.
Attano ca pavivekaÑ viditvÈti kehici anÈkiÓÓabhÈvaladdhaÑ

kÈyavivekaÑ jÈnitvÈ. Itare pana vivekÈ bhagavato sabbakÈlaÑ vijjantiyeva.
ImaÑ udÈnaÑ udÈnesÊti imaÑ attano hatthinÈgassa ca vivekÈbhiratiyÈ
samÈnajjhÈsayabhÈvadÊpanaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
GÈthÈya pana evamatthayojanÈ veditabbÈ2–etaÑ ÊsÈdantassa ratha-

ÊsÈsadisadantassa hatthinÈgassa cittaÑ nÈgena buddhanÈgassa cittena sameti
saÑsandati. KathaÑ sameti ce? Yadeko ramatÊ vane, yasmÈ buddhanÈgo
“ahaÑ kho pubbe ÈkiÓÓo vihÈsin”ti purimaÑ ÈkiÓÓavihÈraÑ jigucchitvÈ
vivekaÑ upabr|hayamÈno idÈni yathÈ eko adutiyo vane araÒÒe ramati
abhiramati, evaÑ ayampi hatthinÈgo
______________________________________________________________
1. PavivekaÔÔho (UdÈna-®Ôha 225 piÔÔhe) 2. UdÈna-®Ôha 228 piÔÔhepi passitabbaÑ.
362 VinayapiÔaka
pubbe attano hatthi-ÈdÊhi ÈkiÓÓavihÈraÑ jigucchitvÈ idÈni eko asahÈyo vane

ekavihÈraÑ ramati abhinandati, tasmÈssa cittaÑ nÈgena sameti, tassa cittena
sametÊti katvÈ ekÊbhÈvaratiyÈ ekasadisaÑ hotÊti attho.
PÈlileyyakagamanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AÔÔhÈrasavatthukathÈvaÓÓanÈ
473. Yo paÔibÈheyya, Èpatti dukkaÔassÈti ettha yo senÈsanÈrahassa

senÈsanaÑ paÔibÈhati, tasseva Èpatti. KalahakÈrakÈdÊnaÑ panettha “okÈso
natthÊ”ti-ÈdikaÑ saÑghassa katikaÑ ÈrocetvÈ na1 paÒÒapentassa “ahaÑ
vuÉÉho”ti pasayha attanÈva attano paÒÒapetvÈ gaÓhantaÑ “yuttiyÈ
gaÓhathÈ”ti vatvÈ vÈrentassa ca natthi Èpatti. “BhaÓÉanakÈrakaÑ
nikkaÉÉhatÊti vacanato kulad|sakassa pabbÈjanÊyakammÈnuÒÒÈya ca idha
kalahav|pasamanatthaÑ ÈgatÈnaÑ kosambakÈnampi 'yathÈvuÉÉha'nti avatvÈ
'vivitte asati vivittaÑ katvÈpi dÈtabba'nti vuttattÈ vivittaÑ katvÈ dentaÑ
paÔibÈhantasseva ÈpattÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
UpÈlisaÑghasÈmaggÊpucchÈvaÓÓanÈ
476. Na m|lÈ m|laÑ gantvÈti m|lato m|laÑ agantvÈ. Atthato apagatÈti

sÈmaggisa~khÈta-atthato apagatÈ.
477. Yena naÑ paccatthikÈ vadeyyuÑ, taÑ na hi hotÊti sambandho.

Anapaga tanti kÈraÓato anapetaÑ, sakÈraÓanti vuttaÑ hoti.
Us|yÈyÈti iminÈ dosÈgatigamanassa sa~gahitattÈ “agatigamanenÈ”ti

avasesa agatigamanaÑ dassitanti veditabbaÑ. AÔÔhahi d|ta~gehÊti “sotÈ ca
hoti sÈvetÈ ca uggahetÈ ca dhÈretÈ ca
______________________________________________________________
1. ŒropetvÈna(SyÈ)
viÒÒÈpetÈ ca kusalo ca sahitÈsahitadassano ca akalahakÈrako cÈ”ti evaÑ

vuttehi aÔÔhahi d|ta~gehi. Sesamettha pÈÄito aÔÔhakathÈto ca
suviÒÒeyyameva.
KosambakakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
MahÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
C|Äavagga
_____
1. Kammakkhandhaka
TajjanÊyakammakathÈvaÓÓanÈ
1. S|Äavaggassa1 paÔhame kammakkhandhake tÈva “yaÔÔhiÑ pavesaya,

kunte pavesayÈ”ti-ÈdÊsu viya sahacaraÓaÒÈyena “maÒcÈ ukkuÔÔhiÑ
karontÊ”ti-ÈdÊsu viya nissitesu nissayavohÈravasena vÈ
paÓÉukalohitakanissitÈ paÓÉukalohitakasaddena vuttÈti Èha “tesaÑ
nissitakÈpi paÓÉukalohitakÈtveva paÒÒÈyantÊ”ti. PaÔivadathÈti paÔivacanaÑ
detha.
AdhammakammadvÈdasakakathÈvaÓÓanÈ
4. TÊhi a~gehi samannÈgatanti paccekaÑ samuditehi vÈ tÊhi a~gehi
samannÈ gataÑ. Na hi tiÓÓaÑ eva a~gÈnaÑ samodhÈnena
adhammakammaÑ hoti, ekenapi hotiyeva. “AppaÔiÒÒÈya kataÑ hotÊti lajjiÑ
sandhÈya vuttan”ti gaÓÔhipadesu kathitaÑ.
Nanu ca “adesanÈgÈminiyÈ ÈpattiyÈ kataÑ hotÊ”ti idaÑ parato “tÊhi
bhikkhave a~gehi samannÈgatassa bhikkhuno Èka~khamÈno saÑgho
tajjanÊyakammaÑ kareyya, adhisÊle sÊlavipanno hotÊ”ti iminÈ virujjhati.
AdesanÈgÈminiÑ Èpanno hi “adhisÊle sÊlavipanno”ti vuccatÊti? Tattha keci
vadanti “tajjanÊyakammassa hi visesena bhaÓÉana kÈrakattaÑ a~ga'nti
aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ, taÑ pÈÄiyÈ ÈgatanidÈnena sameti, tasmÈ
sabbatikesupi bhaÓÉanaÑ ÈropetvÈ bhaÓÉanapaccayÈ ÈpannÈpattivasena
idaÑ kammaÑ kÈtabbaÑ. TasmÈ 'adhisÊle sÊlavipanno'ti
______________________________________________________________
1. Cullavaggassa (SyÈ)
366 VinayapiÔaka
etthÈpi pubbabhÈge vÈ parabhÈge vÈ codanÈsÈraÓÈdikÈle bhaÓÉanapaccayÈ

ÈpannÈpatti vaseneva kÈtabbaÑ, na kevalaÑ saÑghÈdisesapaccayÈ
kÈtabban”ti. Apare pana vadanti “adesanÈgÈminiyÈti idaÑ
pÈrÈjikÈpattiÑyeva sandhÈya vuttaÑ, na saÑghÈdisesaÑ. AÔÔhakathÈyaÑ
pana 'adesanÈgÈminiyÈti pÈrÈjikÈpattiyÈ vÈ saÑghÈdisesÈpattiyÈ vÈ'ti vuttaÑ.
Tattha saÑghÈdisesÈpattiyÈ vÈti atthuddhÈravasena vuttaÑ, ‘adhisÊle
sÊlavipanno'ti ca idaÑ saÑghÈdisesaÑyeva sandhÈya vuttaÑ, na pÈrÈjikaÑ.
TasmÈ pÈrÈjikÈ pattipaccayÈ na tajjanÊyakammaÑ kÈtabbaÑ payojanÈbhÈvÈ,
saÑghÈdisesapaccayÈ kÈtabbanti ayamattho siddho hoti. Sukkapakkhe
‘desanÈgÈminiyÈ ÈpattiyÈ kataÑ hotÊ'ti iminÈ virujjhatÊti ce? Na ekena
pariyÈyena saÑghÈdisesassappi desanÈgÈminÊvohÈra sambhavato”ti, taÑ
yuttaÑ viya dissati.
NappaÔippassambhetabba-aÔÔhÈrasakakathÈvaÓÓanÈ
8. LomaÑ pÈtentÊti-Èdi sammÈvattanÈya pariyÈyavacanaÑ.
NiyassakammakathÈvaÓÓanÈ
11. Niyassakamme “nissÈya te vatthabbanti garunissayaÑ sandhÈya
vuttaÑ, na itaran”ti kenaci likhitaÑ. GaÓÔhipade pana “niyassakammaÑ
yasmÈ bÈlavasena karÊyati, tasmÈ nissÈya vatthabbanti nissayaÑ
gÈhÈpetabbo”ti vuttaÑ, vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ. Apiss|ti ettha
su-iti nipÈtamattaÑ, bhikkh| api niccabyÈvaÔÈ hontÊti vuttaÑ hoti.
PabbÈjanÊyakammakathÈvaÓÓanÈ
29. PabbÈjanÊyakamme tena hi bhikkhave saÑgho pabbÈjanÊyakammaÑ
paÔippassambhet|ti idaÑ tesu vibbhamantesupi pakkamantesupi
sammÈvattanteyeva sandhÈya vuttaÑ.
PaÔisÈraÓÊyakammakathÈvaÓÓanÈ
33. SudhammavatthusmiÑ macchikÈsaÓÉeti evaÑnÈmake nagare.
Tattha kira1 citto gahapati paÒcavaggiyÈnaÑ abbhantaraÑ
mahÈnÈmattheraÑ piÓÉÈya caramÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Dhammapada-®Ôha 1. 327 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
disvÈ tassa iriyÈpathe pasÊditvÈ pattaÑ ÈdÈya gehaÑ pavesetvÈ bhojetvÈ

bhattakiccÈ vasÈne dhammakathaÑ suÓanto sotÈpattiphalaÑ patvÈ
acalasaddho hutvÈ ambÈÔaka vanaÑ nÈma attano uyyÈnaÑ saÑghÈrÈmaÑ
kÈtukÈmo therassa hatthe udakaÑ pÈtetvÈ niyyÈtesi. TasmiÑ khaÓe
“patiÔÔhitaÑ buddhasÈsanan”ti udakapariyantaÑ katvÈ mahÈ pathavÊ kampi,
mahÈseÔÔhi uyyÈne mahÈvihÈraÑ kÈresi. TatthÈyaÑ sudhammo bhikkhu
ÈvÈsiko ahosi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “ÈyasmÈ sudhammo macchikÈsaÓÉe
cittassa gahapatino ÈvÈsiko hotÊ”ti-Èdi. Tattha dhuvabhattikoti
niccabhattiko.
Aparena samayena cittassa guÓakathaÑ sutvÈ bhikkhusahassena
saddhiÑ dve aggasÈvakÈ tassa sa~gahaÑ kattukÈmÈ macchikÈsaÓÉaÑ
agamaÑsu. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “tena kho pana samayena sambahulÈ
therÈ”ti-Èdi. Citto gahapati tesaÑ ÈgamanaÑ sutvÈ addhayojanamattaÑ
paccuggantvÈ te ÈdÈya attano vihÈraÑ pavesetvÈ ÈgantukavattaÑ katvÈ
“bhante thokaÑ dhammakathaÑ sotukÈmomhÊ”ti dhammasenÈ patiÑ yÈci.
Atha naÑ thero “upÈsaka addhÈnenÈmhÈ kilantar|pÈ, apica thokaÑ
suÓÈhÊ”ti tassa dhammakathaÑ kathesi. Tena vuttaÑ “ekamantaÑ nisinnaÑ
kho cittaÑ gahapatiÑ ÈyasmÈ sÈriputto dhammiyÈ kathÈya sandassesÊ”ti-
Èdi. So therassa dhamma kathaÑ suÓantova anÈgÈmiphalaÑ pÈpuÓi.
41. NÈsakkhi cittaÑ gahapatiÑ khamÈpetunti so tattha gantvÈ “gahapati

mayha meva so doso, khamÈhi me”ti vatvÈpi “nÈhaÑ khamÈmÊ”ti tena
paÔikkhitto ma~ku bh|to taÑ khamÈpetuÑ nÈsakkhi. Punadeva satthu
santikaÑ paccÈgamÈsi. SatthÈ “nÈssa upÈsako khamissatÊ”ti jÈnantopi
“mÈnathaddho esa tiÑsayojanaÑ gantvÈva paccÈ gacchat|”ti
khamanupÈyaÑ anÈcikkhitvÈva uyyojesi. Athassa puna ÈgatakÈle nihata
mÈnassa anud|taÑ datvÈ “gaccha, iminÈ saddhiÑ gantvÈ upÈsakaÑ
khamÈpetÊ”ti vatvÈ “samaÓena nÈma 'mayhaÑ vihÈro, mayhaÑ
nivÈsaÔÔhÈnaÑ, mayhaÑ upÈsako, mayhaÑ upÈsikÈ'ti mÈnaÑ vÈ issaÑ vÈ
kÈtuÑ na vaÔÔati. EvaÑ karontassa hi icchÈmÈnÈdayo kilesÈ vaÉÉhantÊ”ti
ovadanto–
368 VinayapiÔaka
“AsantaÑ bhÈvanamiccheyya, purekkhÈraÒca bhikkhusu.

ŒvÈsesu ca issariyaÑ, pujÈ parakulesu ca.
Mameva kata maÒÒantu, gihÊ pabbajitÈ ubho.
MamevÈtivasÈ assu, kiccÈkiccesu kismici.
Iti bÈlassa sa~kappo, icchÈ mÈno ca vaÉÉhatÊ”ti–
dhammapade1 imÈ gÈthÈ abhÈsi.
Sudhammattheropi imaÑ ovÈdaÑ sutvÈ satthÈraÑ vanditvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ
pada kkhiÓaÑ katvÈ tena anud|tena bhikkhunÈ saddhiÑ gantvÈ upÈsakassa
cakkhupathe ÈpattiÑ paÔikaritvÈ upÈsakaÑ khamÈpesi. So upÈsakena
“khamÈmahaÑ bhante, sace mayhaÑ doso atthi, khamatha me”ti
paÔikhamÈpito satthÈrÈ dinna-ovÈde ÔhatvÈ katipÈ heneva saha
paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi.
ŒpattiyÈ adassane ukkhepanÊyakammakathÈvaÓÓanÈ

50. TassÈ adassaneyeva kammaÑ kÈtabbanti tassÈ adassaneyeva
ukkhepanÊya kammaÑ kÈtabbaÑ. TajjanÊyÈdikammaÑ pana ÈpattiÑ
ÈropetvÈ tassÈ adassane appaÔikamme vÈ bhaÓÉanakÈrakÈdi-a~gehi
kÈtabbaÑ. Sesamettha uttÈnameva.
KammakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
2. PÈrivÈsikakkhandhaka
PÈrivÈsikavattakathÈvaÓÓanÈ
75. PÈrivÈsikakkhandhake navakataraÑ pÈrivÈsikanti attano
navakataraÑ pÈrivÈsikaÑ. PÈrivÈsikassa hi attano navakataraÑ pÈrivÈsikaÑ
ÔhapetvÈ aÒÒe m|lÈyapaÔikassanÈrahamÈnattÈrahamÈnattacÈrika-
abbhÈnÈrahÈpi pakatattaÔÔhÈneyeva tiÔÔhanti. TenÈha “antamaso
m|lÈyapaÔikassanÈrahÈdÊnampÊ”ti. PÈde ghaÑsenti etenÈti pÈdaghaÑsanaÑ,
sakkharakathalÈdi. “AnujÈnÈmi bhikkhave tisso pÈdaghaÑsaniyo sakkharaÑ
kathalaÑ samuddapheÓakan”ti1 hi vuttaÑ. SaddhivihÈrikÈdÊnampi
sÈdiyantassÈti saddhivihÈrikÈnampi abhivÈdanÈdiÑ sÈdiyantassa. “MÈ maÑ
gÈmappavesanaÑ ÈpucchathÈ”ti vutte anÈpucchÈpi gÈmaÑ pavisituÑ vaÔÔati.
Yo yo vuÉÉhoti pÈrivÈsikesu bhikkh|su yo yo vuÉÉho. Navakatarassa
sÈditunti pÈrivÈsikanavakatarassa abhivÈdanÈdiÑ sÈdituÑ.
TatthevÈti saÑghanavakaÔÔhÈneyeva. Attano pÈÄiyÈ pavÈretabbanti
attano vassa ggena pattapÈÄiyÈ pavÈretabbaÑ, na pana sabbesu pavÈrites|ti
attho. Yadi pana na gaÓhÈti na vissajjetÊti yadi purimadivase attano na
gaÓhÈti gahetvÈ ca na vissajjeti. CatussÈlabhattanti bhojanasÈlÈyaÑ
paÔipÈÔiyÈ diyyamÈnabhattaÑ. HatthapÈse ÔhitenÈti dÈyakassa hatthapÈse
Ôhitena.
76. AÒÒo sÈmaÓero na gahetabboti upajjhÈyena hutvÈ aÒÒo sÈmaÓero

na gahe tabbo. UpajjhaÑ datvÈ gahitasÈmaÓerÈpÊti pakatattakÈle upajjhaÑ
datvÈ gahitasÈma ÓerÈpi. Laddhasammutikena ÈÓattopi garudhammehi
aÒÒehi vÈ ovadituÑ labhatÊti Èha “paÔibalassa vÈ bhikkhussa bhÈro
kÈtabbo”ti. ŒgatÈ bhikkhuniyo vattabbÈti sambandho. SavacanÊyanti
sadosaÑ. JeÔÔhakaÔÔhÈnaÑ na kÈtabbanti padhÈnaÔÔhÈnaÑ na kÈtabbaÑ. KiÑ
tanti Èha “pÈtimokkhuddesakena vÈ”ti-Èdi.
______________________________________________________________
370 VinayapiÔaka
Rajehi hatÈ upahatÈ bh|mi etissÈti rajohatabh|mi, rajokiÓÓabh|mÊti

attho. Paccayanti vassÈvÈsikalÈbhaÑ sandhÈya vuttaÑ. Ekapasse ÔhatvÈti
pÈÄiÑ vihÈya bhikkh|naÑ pacchato ÔhatvÈ. SenÈsanaÑ na labhatÊti
seyyÈpariyantabhÈgitÈya vassaggena gaÓhituÑ na labhati. AssÈti bhaveyya.
“Œgantukena ÈrocetabbaÑ, Ègantukassa Èrocetabban”ti avisesena vuttattÈ
sace dve pÈrivÈsikÈ gataÔÔhÈne aÒÒamaÒÒaÑ passanti, ubhohipi
aÒÒamaÒÒassa ÈrocetabbaÑ. YathÈ bahi disvÈ Èrocitassa bhikkhuno vihÈraÑ
Ègate puna ÈrocanakiccaÑ natthi, evaÑ aÒÒaÑ vihÈraÑ gatenapi tattha
pubbe Èrocitassa puna ÈrocanakiccaÑ natthÊti vadanti.
81. AvisesenÈti pÈrivÈsikassa ukkhittakassa ca avisesena. Obaddhanti

palibuddhaÑ.
83. SahavÈsoti vuttappakÈre channe pakatattena bhikkhunÈ saddhiÑ

sayanameva adhippetaÑ, na sesa-iriyÈpathakappanaÑ. Sesamettha
suviÒÒeyyameva.
PÈrivÈsikakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
3. Samuccayakkhandhaka
SukkavissaÔÔhikathÈvaÓÓanÈ
97. Samuccayakkhandhake vuttanayena vattaÑ samÈdÈtabbanti
pÈrivÈsika kkhandhakavaÓÓanÈyaÑ vuttanayena dvÊhi padehi ekena vÈ
samÈdÈtabbaÑ. VediyÈmÊti cittena sampaÔicchitvÈ sukhaÑ anubhavÈmi, na
tappaccayÈ ahaÑ dukkhitoti adhippÈyo. Vuttanayeneva saÑghamajjhe
nikkhipitabbanti pÈrivÈsikakkhandhake vuttanayena “mÈnattaÑ nikkhipÈmi,
vattaÑ nikkhipÈmÊ”ti imehi dvÊhi ekena vÈ nikkhipitabbaÑ. Tassa ÈrocetvÈ
nikkhipitabbanti anÈrocanena vattabhedadukkaÔaparimocanatthaÑ vuttaÑ.
Dve leÉÉupÈte atikkamitvÈti bhikkh|naÑ sajjhÈyanasaddasavan|pacÈra
vijahanatthaÑ vuttaÑ, mahÈmaggato okkammÈti
maggappaÔipannabhikkh|naÑ upacÈravijahanatthaÑ, gumbena vÈ vatiyÈ vÈ
paÔicchannaÔÔhÈneti dassan|pacÈra vijahanatthaÑ. Anikkhittavattena anto-
upacÈragatÈnaÑ sabbesampi ÈrocetabbattÈ “ayaÑ nikkhittavattassa
parihÈro”ti vuttaÑ. Tattha nikkhittavattassÈti vattaÑ nikkhipitvÈ
parivasantassÈti attho. AyaÑ panettha therassa adhippÈyo–vattaÑ
nikkhipitvÈ parivasantassa upacÈragatÈnaÑ sabbesaÑ ÈrocanakiccaÑ natthi,
diÔÔhar|pÈnaÑ suta saddÈnaÑ ÈrocetabbaÑ, adiÔÔha-asutÈnampi
antodvÈdasahatthagatÈnaÑ ÈrocetabbaÑ. IdaÑ vattaÑ nikkhipitvÈ
parivasantassa lakkhaÓanti.
ParivÈsakathÈvaÓÓanÈ
102. “Satiyeva antarÈye antarÈyikasaÒÒÊ chÈdeti, acchannÈ hoti.
AntarÈyikassa pana anantarÈyikasaÒÒÈya chÈdayato acchannÈvÈ”tipi pÈÔho.
AverÊti hitakÈmo. Uddhaste aruÓeti uÔÔhite aruÓe. Suddhassa santiketi
sabhÈgasaÑghÈdisesaÑ anÈpannassa santike. Vatthunti
asucimocanÈdivÊtikkamaÑ.
SukkavissaÔÔhÊti vatthu ceva gottaÒcÈti sukkavissaÔÔhÊti idaÑ
asucimocana lakkhaÓassa vÊtikkamassa pakÈsanato vatthu ceva hoti,
sajÈtiyasÈdhÈraÓavijÈtiyavinivattasabhÈvÈya sukkavissaÔÔhiyÈ eva pakÈsanato
gottaÒca hotÊti attho. GaÑ tÈyatÊti hi gottaÑ.
372 VinayapiÔaka
SaÑghÈdisesoti nÈmaÒceva Èpatti cÈti saÑghÈdisesoti tena tena vÊtikkamena

Èpannassa ÈpattinikÈyassa nÈmappakÈsanato nÈmaÒceva hoti
ÈpattisabhÈgattÈ Èpatti ca.
Tadanur|paÑ kammavÈcaÑ katvÈ mÈnattaÑ dÈtabbanti–
“SuÓÈtu me bhante saÑgho, ayaÑ itthannÈmo bhikkhu ekaÑ
ÈpattiÑ Èpajji saÒcetanikaÑ sukkavissaÔÔhiÑ ekÈhapaÔicchannaÑ, so
saÑghaÑ ekissÈ ÈpattiyÈ saÒcetanikÈya sukkavissaÔÔhiyÈ
ekÈhapaÔicchannÈya ekÈhaparivÈsaÑ yÈci. SaÑgho itthannÈmassa
bhikkhuno ekissÈ ÈpattiyÈ saÒcetanikÈya sukkavissaÔÔhiyÈ
ekÈhapaÔicchannÈya ekÈhaparivÈsaÑ adÈsi. So parivutthaparivÈso.
AyaÑ itthannÈmo bhikkhu ekaÑ ÈpattiÑ Èpajji saÒcetanikaÑ
sukkavissaÔÔhiÑ appaÔicchannaÑ, so saÑghaÑ tÈsaÑ ÈpattÊnaÑ
saÒcetanikÈnaÑ sukkavissaÔÔhÊnaÑ paÔicchannÈya ca appaÔicchannÈya
ca chÈrattaÑ mÈnattaÑ yÈcati. Yadi saÑghassa pattakallaÑ, saÑgho
itthannÈmassa bhikkhuno dvinnaÑ ÈpattÊnaÑ saÒcetanikÈnaÑ
sukkavissaÔÔhÊnaÑ paÔicchannÈya ca appaÔicchannÈya ca chÈrattaÑ
mÈnattaÑ dadeyya, esÈ Òatti.
SuÓÈtu me bhante -paso parivutthaparivÈso. AyaÑ itthannÈmo
bhikkhu ekaÑ ÈpattiÑ Èpajji saÒcetanikaÑ sukkavissaÔÔhiÑ
appaÔicchannaÑ, so saÑghaÑ tÈsaÑ -pa- yÈcati. SaÑgho itthannÈmassa
bhikkhuno dvinnaÑ ÈpattÊnaÑ saÒcetanikÈnaÑ sukkavissaÔÔhÊnaÑ
paÔicchannÈya ca appaÔicchannÈya ca chÈrattaÑ mÈnattaÑ deti.
YassÈyasmato khamati itthannÈmassa bhikkhuno dvinnaÑ ÈpattÊnaÑ
ca chÈrattaÑ mÈnattassa dÈnaÑ, so tuÓhassa. Yassa nakkhamati, so
bhÈseyya.
Dutiyampi etamatthaÑ vadÈmi -pa-. Tatiyampi etamatthaÑ vadÈmi
-pa-.
DinnaÑ saÑghena itthannÈmassa bhikkhuno dvinnaÑ ÈpattÊnaÑ
ca chÈrattaÑ mÈnattaÑ, khamati saÑghassa, tasmÈ tuÓhÊ. EvametaÑ
dhÈrayÈmÊti–
evaÑ kammavÈcaÑ katvÈ mÈnattaÑ dÈtabbaÑ. CiÓÓamÈnattassa ca iminÈva

nayena kammavÈcaÑ yojetvÈ abbhÈnaÑ kÈtabbaÑ.
AÒÒasminti suddhantaparivÈsavasena ÈpattivuÔÔhÈnato aÒÒasmiÑ.
DasasataÑ Èpattiyo rattisataÑ chÈdayitvÈti yojetabbaÑ.
ParivÈsakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Attano sÊmaÑ sodhetvÈ vihÈrasÊmÈyÈti vihÈre baddhasÊmameva

sandhÈya vuttaÑ. VihÈr|pacÈratopi dve leÉÉupÈtÈ atikkamitabbÈti
bhikkhuvihÈraÑ sandhÈya vadati gÈm|pacÈrÈtikkameneva
bhikkhunÊvihÈr|pacÈrÈtikkamassa siddhattÈ. VihÈrassa cÈti
bhikkhuvihÈrassa. GÈmassÈti na vuttanti gÈmassa upacÈraÑ muÒcituÑ
vaÔÔatÊti na vuttaÑ, tasmÈ gÈm|pacÈrepi vaÔÔatÊti adhippÈyo.
Tattheva ÔhÈnaÑ paccÈsÊsantÊti bhikkh|naÑ ÔhÈnaÑ paccÈsÊsanti.
ParivÈsavattÈ dÊnanti parivÈsanissayapaÔippassaddhi-ÈdÊnaÑ. YuttataraÑ
dissatÊti iminÈ anikkhittavattabhikkhunÈ viya bhikkhuniyÈpi anto-
upacÈrasÊmagatÈnaÑyeva ÈrocetabbaÑ, na gÈme ÔhitÈnampi gantvÈ
Èrocetabbanti dÊpeti. TasmiÑ gÈmeti yasmiÑ gÈme bhikkhunupassayo hoti,
tasmiÑ gÈme. Bahi upacÈrasÊmÈya ÔhatvÈti upacÈrasÊmato bahi ÔhatvÈ.
SammannitvÈ dÈtabbÈti ettha sammannitvÈ dinnÈya sahavÈsepi ratticchedo
na hoti.
PaÔicchannaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ
108. VisuÑ mÈnattaÑ caritabbanti m|lÈyapaÔikassanaÑ akatvÈ visuÑ
kamma vÈcÈya mÈnattaÑ gahetvÈ caritabbaÑ.
SukkavissaÔÔhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
374 VinayapiÔaka
AgghasamodhÈnaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ
134. EkÈpattim|lakanti “ekÈ Èpatti ekÈhappaÔicchannÈ, ekÈ Èpatti
dvÊhappaÔicchannÈ”ti-ÈdinÈ vuttanayaÑ sandhÈya vadati.
ŒpattivaÉÉhanakanti “ekÈ Èpatti ekÈhappaÔicchannÈ, dve Èpattiyo
dvÊhappaÔicchannÈ”ti-ÈdinÈ vuttaÑ ÈpattivaÉÉhanakanayaÑ sandhÈya.
DvebhikkhuvÈra-ekÈdasakÈdikathÈvaÓÓanÈ
181. ThullaccayÈdÊhi missakanti ekavatthumhi pubbabhÈge
ÈpannathullaccayadukkaÔehi missakaÑ. Makkhadhammo nÈma
chÈdetukÈmatÈ.
182. SambahulÈ saÑghÈdisesÈ Èpattiyo Èpajjati parimÈÓampÊti-Èdi

jÈtivaseneka vacanaÑ, bhÈvanapuÑsakaniddeso vÈ. Sesamettha pÈÄito
SamuccayakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
4. Samathakkhandhaka
SammukhÈvinayakathÈvaÓÓanÈ
187. Samathakkhandhake saÒÒÈpetÊti ettha saÑ-sadd|papado ÒÈ-saddo
tosana visiÔÔhe avabodhane vattatÊti Èha “paritosetvÈ jÈnÈpetÊ”ti.
SativinayÈdikathÈvaÓÓanÈ
195-200. DesanÈmattamevetanti “paÒcimÈnÊ”ti etaÑ desanÈmattaÑ.
Sativepullappattassa khÊÓÈsavassa dÈtabbo vinayo sativinayo. Am|Ähassa
dÈtabbo vinayo am|Ähavinayo. PaÔiÒÒÈtena karaÓaÑ paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ.
212. TiÓavatthÈrakasadisattÈti taÑsadisatÈya tabbohÈroti dasseti yathÈ

“esa brahmadatto”ti.
AdhikaraÓakathÈvaÓÓanÈ
216. VivÈdÈdhikaraÓassa kiÑ m|lanti-ÈdÊsu vivÈdam|lÈnÊti vivÈdassa
m|lÈni. Kodhanoti kujjhanalakkhaÓena kodhena samannÈgato. UpanÈhÊti
vera-appaÔinissaggalakkhaÓena upanÈhena samannÈgato. AgÈravoti1
gÈravavirahito. Appatissoti appatissayo anÊcavutti. Ettha pana yo bhikkhu
satthari dharamÈne tÊsu kÈlesu upaÔÔhÈnaÑ na yÈti, satthari anupÈhane
ca~kamante sa-upÈhano ca~kamati, nÊce ca~kame ca~kamante ucce
ca~kamati, heÔÔhÈ vasante upari vasati, satthu dassanaÔÔhÈne ubho aÑse
pÈrupati, chattaÑ dhÈreti, upÈhanaÑ dhÈreti, nahÈyati, uccÈraÑ vÈ
passÈvaÑ vÈ karoti, parinibbute vÈ pana cetiyaÑ vandituÑ na gacchati,
cetiyassa paÒÒÈyanaÔÔhÈne satthu dassanaÔÔhÈne vuttaÑ sabbaÑ karoti,
aÒÒehi ca bhikkh|hi “kasmÈ evaÑ karosi, na idaÑ vaÔÔati,
sammÈsambuddhassa nÈma lajjituÑ vaÔÔatÊ”ti vutte “tuÓhÊ hoti, buddho
buddhoti vadasi, kiÑ buddho nÈmÈ”ti bhaÓati, ayaÑ satthari agÈravo nÈma.
__________________________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 3. 217; Ma-®Ôha 4. 27 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Hoti (Ka)
376 VinayapiÔaka
Yo pana dhammasavane sa~ghuÔÔhe sakkaccaÑ na gacchati, sakkaccaÑ

dhammaÑ na suÓÈti, niddÈyati vÈ sallapanto vÈ nisÊdati, sakkaccaÑ na
gaÓhÈti na vÈceti, “kiÑ dhamme agÈravaÑ karosÊ”ti vutte “tuÓhÊ hoti,
dhammo dhammoti vadasi, kiÑ dhammo nÈmÈ”ti vadati, ayaÑ dhamme
agÈravo nÈma. Yo pana therena bhikkhunÈ anajjhiÔÔho dhammaÑ deseti
uddisati paÒhaÑ katheti, vuÉÉhe bhikkh| ghaÔÔento gacchati tiÔÔhati nisÊdati,
dussapallatthikaÑ vÈ hatthapallatthikaÑ vÈ karoti, saÑghamajjhe ubho aÑse
pÈrupati, chattupÈhanaÑ dhÈreti, “bhikkhusaÑghassa lajjituÑ vaÔÔatÊ”ti
vuttepi “tuÓhÊ hoti, saÑgho saÑghoti vadasi, kiÑ saÑgho, migasaÑgho
ajasaÑgho”ti-ÈdÊni vadati, ayaÑ saÑghe agÈravo nÈma. Ekabhikkhusmimpi
hi agÈrave kate saÑghe katoyeva hoti. Tisso sikkhÈ pana ap|rayamÈno
sikkhÈya na parip|rakÈrÊ nÈma.
AhitÈya dukkhÈya devamanussÈnanti1 ekasmiÑ vihÈre dvinnaÑ
bhikkh|naÑ uppannavivÈdo kathaÑ devamanussÈnaÑ ahitÈya dukkhÈya
saÑvattati? Kosambaka kkhandhake viya hi dvÊsu bhikkh|su vivÈdaÑ
Èpannesu tasmiÑ vihÈre tesaÑ antevÈsikÈ vivadanti, tesaÑ ovÈdaÑ
gaÓhanto bhikkhunisaÑgho vivadati, tato tesaÑ upaÔÔhÈkÈ vivadanti, atha
manussÈnaÑ ÈrakkhadevatÈ dve koÔÔhÈsÈ honti. Tattha dhammavÈdÊnaÑ
ÈrakkhadevatÈ dhammavÈdiniyo honti, adhammavÈdÊnaÑ
adhammavÈdiniyo. Tato ÈrakkhadevatÈnaÑ mittÈ bhummadevatÈ bhijjanti.
EvaÑ paramparÈya yÈva brahmalokÈ ÔhapetvÈ ariyasÈvake sabbe
devamanussÈ dve koÔÔhÈsÈ honti. DhammavÈdÊhi pana adhammavÈdinova
bahutarÈ honti. Tato “yaÑ bahukehi gahitaÑ, taÑ tacchan”ti2 dhammaÑ
vissajjetvÈ bahutarÈ adhammaÑ gaÓhanti. Te adhammaÑ purakkhatvÈ
viharantÈ apÈyesu nibbattanti. EvaÑ ekasmiÑ vihÈre dvinnaÑ bhikkh|naÑ
uppanno vivÈdo bah|naÑ ahitÈya dukkhÈya hoti. AjjhattaÑ vÈti attani vÈ
attano parisÈya vÈ. BahiddhÈ vÈti parasmiÑ vÈ parassa parisÈya vÈ. ŒyatiÑ
anavassavÈyÈti ÈyatiÑ anuppÈdÈya.
MakkhÊti paresaÑ guÓamakkhanalakkhaÓena makkhena samannÈgato.
PaÄÈsÊti yugaggÈhalakkhaÓena paÄÈsena samannÈgato. IssukÊti
parasakkÈrÈdÊnaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 3. 217; Ma-®Ôha 4. 24; AÑ-®Ôha 3. 107 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
2. GaÓhÈti (SyÈ, Ka) DÊ-®Ôha 3. 218 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
issÈyanalakkhaÓÈya issÈya samannÈgato. MaccharÊti ÈvÈsamacchariyÈdÊhi

samannÈgato. SaÔhoti kerÈÔiko. MÈyÈvÊti katapÈpapaÔicchÈdako. PÈpicchoti
asantasambhÈvanicchako dussÊlo. MicchÈdiÔÔhÊti natthikavÈdÊ ahetukavÈdÊ
akiriyavÈdÊ. SandiÔÔhiparÈmÈsÊti sayaÑ diÔÔhameva parÈmasati gaÓhÈti.
ŒdhÈnaggÈhÊti1 daÄhaggÈhÊ. DuppaÔinissaggÊti na sakkÈ hoti gahitaÑ
nissajjÈpetuÑ. Ettha ca kodhano hoti upanÈhÊti-ÈdinÈ
puggalÈdhiÔÔhÈnanayena kodh|panÈhÈdayo akusaladhammÈ vivÈdam|lÈnÊti
dassitÈni, tathÈ duÔÔhacittÈ vivadantÊti-ÈdinÈ lobhadosamohÈ. AduÔÔhacittÈ
vivadantÊti-ÈdinÈ ca alobhÈ dayo vivÈdam|lÈnÊti dassitÈni.
217. DubbaÓÓoti paÑsupisÈcako viya jhÈmakhÈÓuvaÓÓo. Duddassikoti

vijÈtamÈtuyÈpi amanÈpadassano. OkoÔimakoti lakuÓÉako. KÈÓoti
ekakkhikÈÓo vÈ ubhayakkhikÈÓo vÈ. KuÓÊti ekahatthakuÓÊ vÈ
ubhayahatthakuÓÊ vÈ. KhaÒjoti ekapÈdakhaÒjo vÈ ubhayapÈdakhaÒjo vÈ.
Pakkhahatoti hatapakkho pÊÔhasappÊ.
220. VivÈdÈdhikaraÓaÑ kusalaÑ akusalaÑ abyÈkatanti

vivÈdÈdhikaraÓaÑ kiÑ kusalaÑ akusalaÑ udÈhu abyÈkatanti pucchati.
VivÈdÈdhikaraÓaÑ siyÈ kusalanti-Èdi vissajjanaÑ. Esa nayo sesesupi.
Vivadanti etenÈti vivÈdoti Èha “yena vivadanti, so cittuppÈdo vivÈdo”ti.
KathaÑ pana so cittuppÈdo adhikaraÓaÑ nÈmÈti Èha “samathehi ca
adhikaraÓÊyatÈya adhikaraÓan”ti, samathehi sametabbatÈya adhikaraÓanti
attho. VivÈdahetubh|tassa hi cittuppÈdassa v|pasamena tappabhavassa
saddassapi v|pasamo hotÊti cittuppÈdassa samathehi adhikaraÓÊyatÈ2
pariyÈyo sambhavati.
222. ŒpattÈdhikaraÓaÑ siyÈ akusalaÑ siyÈ abyÈkatanti ayaÑ vikappo

paÒÒatti vajjaÑyeva sandhÈya vutto, na lokavajjanti dassetuÑ
“sandhÈyabhÈsitavasenÈ”ti-ÈdimÈha. KasmÈ panettha
sandhÈyabhÈsitavasena attho veditabboti Èha “yasmiÑ hÊ”ti-Èdi.
PathavÊkhaÓanÈdiketi ettha Èdi-saddena
bh|tagÈmapÈtabyatÈdipaÒÒattivajjaÑ
______________________________________________________________
1. ŒdÈnaggÈhÊti (SyÈ) 2. AdhikaraÓÊyatÈya (SyÈ)
378 VinayapiÔaka
sikkhÈpadaÑ sa~gaÓhÈti. Yo vinaye apakataÒÒutÈya vattasÊsena

sammuÒjani-ÈdinÈ pathavÊkhaÓanÈdÊni karoti, tadÈ tassuppannacittaÑ
sandhÈya vuttaÑ “kusalacittaÑ a~gaÑ hotÊ”ti. A~gaÑ hotÊti ca vattasÊsena
karontassapi “imaÑ pathaviÑ khaÓÈmÊ”ti-ÈdinÈ vÊtikkamajÈnanavasena
pavattattÈ taÑ kusalacittaÑ ÈpattÈdhikaraÓaÑ, kusalacittaÑ ÈpattiyÈ
kÈraÓaÑ hotÊti attho. Na hi vÊtikkamaÑ ajÈnantassa pathavÊkhaÓanÈdÊsu
Èpatti sambhavati. TasmiÑ satÊti tasmiÑ kusalacitte ÈpattibhÈvena gahite
satÊte adhippÈyo. TasmÈti yasmÈ kusalacitte ÈpattibhÈvena gahite sati “natthi
ÈpattÈdhikaraÓaÑ kusalan”ti na sakkÈ vattuÑ, tasmÈ. NayidaÑ
a~gappahonakacittaÑ sandhÈya vuttanti “ÈpattÈdhi karaÓaÑ siyÈ akusalaÑ
siyÈ abyÈkataÑ, natthi ÈpattÈdhikaraÓaÑ kusalan”ti idaÑ
ÈpattisamuÔÔhÈpakabhÈvena a~gappahonakaÑ ÈpattiyÈ kÈraÓabh|taÑ cittaÑ
sandhÈya na vuttaÑ. KiÑ pana sandhÈya vuttanti Èha “idaÑ panÈ”ti-Èdi.
Bhikkhumhi kammaÔÔhÈnagatacittena nipanne niddÈyante vÈ mÈtugÈmo ce
seyyaÑ kappeti, tasmiÑ khaÓe seyyÈkÈrena vattamÈnar|pameva Èpatti, na
kusalÈdivasappavattaÑ cittanti Èha “asaÒcicca -pa- sahaseyyÈdivasena
Èpajjato1 abyÈkataÑ hotÊ”ti. TasmiÒhi khaÓe uÔÔhÈtabbe jÈte anuÔÔhÈnato
tadÈkÈrapavatto r|pakkhandhova Èpatti.
“ŒpattiÑ Èpajjanto kusalacitto vÈ Èpajjati akusalÈbyÈkatacitto vÈ”ti2
vacanato kusalampi ÈpattÈdhikaraÓaÑ siyÈti ce? Na. Yo hi ÈpattiÑ ÈpajjatÊti
vuccati, so tÊsu cittesu aÒÒataracittasama~gÊ hutvÈ Èpajjati, na aÒÒathÈti
dassanatthaÑ “kusalacitto vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AyaÒhettha attho–
pathavÊkhaÓanÈdÊsu kusalacittakkhaÓe vÊtikkamÈdivasena
pavattar|pasambhavato kusalacitto vÈ tathÈpavattar|pasa~khÈtaÑ
abyÈkatÈpattiÑ Èpajjati, tathÈ abyÈkatacitto vÈ abyÈkatar|pasa~khÈtaÑ
abyÈkatÈpattiÑ Èpajjati. PÈÓÈtipÈtÈdiÑ akusalacitto vÈ akusalÈpattiÑ
Èpajjati, r|paÑ panettha abbohÈrikaÑ. Supinante ca pÈÓÈtipÈtÈdiÑ karonto
sahaseyyÈdivasena ÈpajjitabbÈpattiÑ Èpajjanto akusalacitto abyÈkatÈpattiÑ
ÈpajjatÊti.
______________________________________________________________
1. Œpajjanato (SyÈ) 2. Vi 5. 217 piÔÔhe atthato samÈnaÑ.
KusalacittaÑ ÈpajjeyyÈti eÄakalomaÑ gahetvÈ

kammaÔÔhÈnamanasikÈrena tiyojanaÑ atikkamantassa paÒÒattiÑ ajÈnitvÈ
padaso dhammaÑ vÈcentassa ca ÈpajjitabbÈ pattiyÈ kusalacittaÑ Èpajjeyya.
Na ca tattha vijjamÈnampi kusalacittaÑ ÈpattiyÈ a~ganti tasmiÑ
vijjamÈnampi kusalacittaÑ ÈpattiyÈ a~gaÑ na hoti, sayaÑ Èpatti na hotÊti
attho. CalitappavattÈnanti calitÈnaÑ pavattÈnaÒca. Calito kÈyo, pavattÈ
vÈcÈ. AÒÒatarameva a~ganti kÈyavÈcÈnaÑ aÒÒatarameva ÈpattÊti attho.
TaÒca r|pakkhandha pariyÈpannattÈ abyÈkatanti iminÈ
abyÈkatamÈpattÈdhikaraÓaÑ, nÈÒÒanti dasseti.
Yadi evaÑ “sÈpattikassa bhikkhave nirayaÑ vÈ vadÈmi
tiracchÈnayoniÑ vÈ”ti vacanato abyÈkatassapi vipÈkadhammatÈ ÈpajjeyyÈti?
NÈpajjeyya. AsaÒcicca ÈpannÈ hi Èpattiyo yÈva so na jÈnÈti, tÈva
anantarÈyakarÈ, jÈnitvÈ chÈdento pana chÈdanappaccayÈ aÒÒaÑ
dukkaÔasa~khÈtaÑ akusalamÈpattÈdhikaraÓamÈpajjati, taÒca
akusalasabhÈvattÈ saggamokkhÈnaÑ antarÈyakaraÓanti sÈpattikassa
apÈyagÈmitÈ vuttÈ. AbyÈkataÑ pana ÈpattÈdhikaraÓaÑ
avipÈkadhammamevÈti niÔÔhamettha gantabbaÑ. Teneva porÈÓa
gaÓÔhipadesupi “puthujjano kalyÈÓaputhujjano sekkho arahÈti cattÈro
puggale dassetvÈ tesu arahato ÈpattÈdhikaraÓaÑ abyÈkatameva, tathÈ
sekkhÈnaÑ, tathÈ kalyÈÓaputhu jjanassa asaÒcicca vÊtikkamakÈle
abyÈkatameva. Itarassa akusalampi hoti abyÈkatampi. YasmÈ cassa saÒcicca
vÊtikkamakÈle akusalameva hoti, tasmÈ vuttaÑ 'natthi ÈpattÈdhikaraÓaÑ
kusala'nti. Sabbattha evaÑ abyÈkatanti vipÈkÈbhÈvamattaÑ1 sandhÈya
vuttan”ti likhitaÑ. YaÒca ÈpattÈdhikaraÓaÑ akusalaÑ, tampi desitaÑ
vuÔÔhitaÑ vÈ anantarÈyakaraÑ. YathÈ hi ariy|pavÈdakammaÑ akusalampi
samÈnaÑ accayaÑ desetvÈ khamÈpanena payogasampattipaÔibÈhitattÈ
avipÈkadhammataÑ ÈpannaÑ ahosikammaÑ hoti, evamidampi desitaÑ
vuÔÔhitaÑ vÈ payogasampattipaÔibÈhitattÈ avipÈkadhammatÈya
ahosikammabhÈvena anantarÈyakaraÑ jÈtaÑ. Teneva “sÈpattikassa
bhikkhave nirayaÑ vÈ vadÈmi tiracchÈnayoniÑ vÈ”ti sÈpattikasseva
apÈyagÈmitÈ vuttÈ.
______________________________________________________________
1. Kusalanti, evaÑ sabbattha. EvaÑ abyÈkatanti vipÈkabhÈvappattaÑ (Ka)
380 VinayapiÔaka
AdhikaraÓav|pasamanasamathakathÈvaÓÓanÈ
228. VivÈdasa~khÈte atthe paccatthikÈ atthapaccatthikÈ.
229. SammukhÈvinayasminti sammukhÈvinayabhÈve.
230. AntarenÈti kÈraÓena.
231. UbbÈhikÈya khÊyanake pÈcitti na vuttÈ tattha chandadÈnassa

natthitÈya.
236. Tassa kho tanti ettha kho tanti nipÈtamatthaÑ.
238. “KÈ ca tattha tassapÈpiyasikÈyÈ”ti potthakesu likhanti. “KÈ ca

tassapÈpiya sikÈ”ti evaÑ panettha pÈÔho veditabbo.
242. KiccÈdhikaraÓaÑ ekena samathena sammatÊti ettha “kiccameva

kiccÈdhi karaÓan”ti1 vacanato apalokanakammÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ.
TaÑ vivÈdÈdhikaraÓÈ dÊni viya samathehi sametabbaÑ na hoti, kintu
sammukhÈvinayena sampajjati, tasmÈ sammatÊti ettha sampajjatÊti attho
gahetabbo. Sesamettha suviÒÒeyyameva.
SamathakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha-2-179 piÔÔhe.
5. Khuddakavatthukkhandhaka
KhuddakavatthukathÈvaÓÓanÈ
243. Khuddakavatthukkhandhake aÔÔhapadÈkÈrenÈti
aÔÔhapadaphalakÈkÈrena, j|taphalakasadisanti vuttaÑ hoti.
Mallakam|lasaÓÔhÈnenÈti kheÄamallaka m|lasaÓÔhÈnena.
245. MuttolambakÈdÊnanti Èdi-saddena kuÓÉalÈdiÑ sa~gaÓhÈti.

Palambaka suttanti yaÒÒopacitÈkÈrena olambakasuttaÑ.
246. CikkalenÈti silesena.
248. SÈdhugÊtanti aniccatÈdipaÔisaÑyuttagÊtaÑ.
249. Caturassena vattenÈti paripuÓÓena uccÈraÓavattena.

Tara~gavattÈdÊnaÑ uccÈraÓavidhÈnÈni naÔÔhappayogÈni1. BÈhiralominti
bhÈvanapuÑsakaniddeso, yathÈ tassa uÓÓapÈvÈrassa bahiddhÈ lomÈni
dissanti, tathÈ dhÈrentassa dukkaÔanti vuttaÑ hoti.
251. ImÈni cattÈri ahirÈjakulÈnÊti2 idaÑ daÔÔhavise sandhÈya vuttaÑ. Ye

hi keci daÔÔhavisÈ, sabbe te imesaÑ catunnaÑ ahirÈjakulÈnaÑ
abbhantaragatÈva honti. AttaguttiyÈti attano guttatthÈya. AttarakkhÈyÈti
attano rakkhaÓatthÈya. AttaparittaÑ kÈtunti attano parittÈÓatthÈya
attaparittaÑ nÈma kÈtuÑ anujÈnÈmÊti attho.
IdÈni yathÈ taÑ parittaÑ kÈtabbaÑ, taÑ dassetuÑ “evaÒca pana
bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha3 vir|pakkhehÊti vir|pakkhanÈgakulehi.
Sesesupi eseva nayo. Saha yoge cetaÑ karaÓavacanaÑ, etehi saha mayhaÑ
mittabhÈvoti vuttaÑ hoti apÈdakehÊti apÈdakasattehi. Sesesupi eseva nayo.
Sabbe sattÈti ito pubbe ettakena
______________________________________________________________
1. DiÔÔhapayogÈni (SyÈ) 2. AÑ-®Ôha 2. 316 piÔÔhepi passitabbaÑ.
3. JÈtaka-®Ôha 2. 133 piÔÔhepi passitabbaÑ.
382 VinayapiÔaka
ÔhÈnena odissakamettaÑ kathetvÈ idÈni anodissakamettaÑ kathetuÑ

idamÈraddhaÑ. Tattha sattÈ pÈÓÈ bh|tÈti sabbÈnetÈni puggalavevacanÈneva.
BhadrÈni passant|ti bhadrÈni ÈrammaÓÈni passantu. MÈ kaÒci
pÈpamÈgamÈti kaÒci sattaÑ pÈpakaÑ lÈmakaÑ mÈ agacchatu.
AppamÈÓo buddhoti ettha buddhoti buddhaguÓÈ veditabbÈ, te hi
appamÈÓÈ nÈma. Sesadvayesupi eseva nayo, pamÈÓavantÈnÊti
guÓappamÈÓena yuttÈni. UÓÓanÈtÊti lomasanÈbhiko makkaÔako. Sarab|ti
gharagoÄikÈ. KatÈ me rakkhÈ kataÑ me parittanti mayÈ ettakassa janassa
rakkhÈ ca parittÈÓaÒca kataÑ. PaÔikkamantu bh|tÈnÊti sabbepi me
kataparittÈÓÈ sattÈ apagacchantu, mÈ maÑ viheÔhayiÑs|ti attho. Sohanti
yassa mama etehi sabbehipi mettaÑ, so ahaÑ bhagavato namo karomi,
vipassÊ-ÈdÊnaÒca sattannaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ namo karomÊti
sambandho.
AÒÒamhi chetabbamhÊti rÈgÈnusayaÑ sandhÈya vadati. TÈdisaÑ vÈ
dukkhanti muÔÔhi-ÈdÊhi dukkhaÑ uppÈdentassa.
252. JÈlÈni parikkhipÈpetvÈti parissayamocanatthaÒceva pamÈdena

gaÄitÈnaÑ ÈbharaÓÈdÊnaÑ rakkhaÓatthaÒca jÈlÈni karaÓÉakÈkÈrena
parikkhipÈpetvÈ. CandanagaÓÔhi ÈgantvÈ jÈle laggÈti eko kira
rattacandanarukkho ga~gÈya uparitÊre jÈto ga~godakena dhotam|lo patitvÈ
tattha tattha pÈsÈÓesu sambhijjamÈno vippakiri. Tato ekÈ ghaÔappamÈÓÈ
ghaÔikÈ pÈsÈÓesu ghaÑsiyamÈnÈ udaka-|mÊhi pothiyamÈnÈ maÔÔhÈ hutvÈ
anupubbena vuyhamÈnÈ sevÈlapariyonaddhÈ ÈgantvÈ tasmiÑ jÈle laggi. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Lekhanti likhitagahitaÑ cuÓÓaÑ. UÉÉitvÈti1
veÄuparamparÈya uddhaÑ pÈpetvÈ, uÔÔhÈpetvÈti vuttaÑ hoti. Oharat|ti
iddhiyÈ otÈretvÈ gaÓhatu.
P|raÓakassapÈdayo cha satthÈro. Tattha2 p|raÓoti tassa
satthupaÔiÒÒassa nÈmaÑ. Kassapoti gottaÑ. So kira aÒÒatarassa kulassa
ek|nadÈsasataÑ p|rayamÈno jÈto. Tenassa “p|raÓo”ti nÈmaÑ akaÑsu.
Ma~galadÈsattÈ cassa kataÑ “dukkaÔan”ti vattÈ natthi, akataÑ vÈ “na
______________________________________________________________
1. VÈhitvÈti (SyÈ) 2. DÊ-®Ôha 1. 130; Ma-®Ôha 2. 136 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
katan”ti. So “kimahaÑ ettha vasÈmÊ”ti palÈyi. Athassa corÈ vatthÈni

acchindiÑsu. So paÓÓena vÈ tiÓena vÈ paÔicchÈdetumpi ajÈnanto
jÈtar|peneva ekaÑ gÈmaÑ pÈvisi. ManussÈ taÑ disvÈ “ayaÑ samaÓo arahÈ
appiccho, natthi iminÈ sadiso”ti p|vabhattÈdÊni gahetvÈ upasa~kamanti. So
“mayhaÑ sÈÔakaÑ anivatthabhÈvena idaÑ uppannan”ti tato paÔÔhÈya
sÈÔakaÑ labhitvÈpi na nivÈsesi, tadeva pabbajjaÑ aggahesi. Tassa santike
aÒÒepi aÒÒepÊti paÒcasatÈ manussÈ pabbajiÑsu. EvamayaÑ gaÓÈcariyo
hutvÈ “satthÈ”ti loke pÈkaÔo ahosi.
MakkhalÊti tassa nÈmaÑ. GosÈlÈya jÈtattÈ gosÈloti dutiyanÈmaÑ. TaÑ
kira sakaddamÈya bh|miyÈ telaghaÔaÑ gahetvÈ gacchantaÑ “tÈta mÈ
khalÊ”ti sÈmiko Èha. So pamÈdena khalitvÈ patitvÈ sÈmikassa bhayena
palÈyituÑ Èraddho. SÈmiko upadhÈvitvÈ sÈÔakakaÓÓe aggahesi, so sÈÔakaÑ
chaÉÉetvÈ acelako hutvÈ palÈyi. SesaÑ p|raÓasadisa meva.
Ajitoti tassa nÈmaÑ. KesakambalaÑ dhÈretÊti kesakambalo. Iti
nÈmadvayaÑ saÑsanditvÈ “ajito kesakambalo”ti vuccati. Tattha
kesakambalo nÈma manussÈnaÑ kesehi katakambalo. Tato paÔikiÔÔhataraÑ
vatthaÑ nÈma natthi. YathÈha “seyyathÈpi bhikkhave yÈni kÈnici
tantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ, kesakambalo tesaÑ paÔikiÔÔho akkhÈyati.
Kesakambalo bhikkhave sÊte sÊto uÓhe uÓho dubbaÓÓo duggandho
dukkhasamphasso”ti1.
Pakudhoti tassa nÈmaÑ. KaccÈyanoti gottaÑ. Iti nÈmagottaÑ
saÑsanditvÈ “pakudho kaccÈyano”ti vuccati. SÊt|dakapaÔikkhittako esa,
vaccaÑ katvÈpi udakakiccaÑ na karoti, uÓhodakaÑ vÈ kaÒjiyaÑ vÈ labhitvÈ
karoti, nadiÑ vÈ maggodakaÑ vÈ atikkamma “sÊlaÑ me bhinnan”ti
vÈlikath|paÑ katvÈ sÊlaÑ adhiÔÔhÈya gacchati. Evar|panissirikaladdhiko esa.
SaÒcayoti tassa nÈmaÑ. BelaÔÔhassa putto belaÔÔhaputto. “AmhÈkaÑ
gaÓÔhanakileso palibundhanakileso natthi, kilesagaÓÔhirahitÈ
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 290 piÔÔhe.
384 VinayapiÔaka
mayan”ti evaÑvÈditÈya laddhanÈmavasena nigaÓÔho. NÈÔassa puttoti

nÈÔaputto.
PiÓÉolabhÈradvÈjoti1 piÓÉaÑ ulamÈno pariyesamÈno pabbajitoti
piÓÉolo. So kira parijiÓÓabhogo brÈhmaÓo hutvÈ mahantaÑ
bhikkhusaÑghassa lÈbhÈsakkÈraÑ disvÈ piÓÉatthÈya nikkhamitvÈ pabbajito.
So mahantaÑ kapallapattaÑ “pattan”ti gahetvÈ carati, kapallap|raÑ yÈguÑ
pivati, bhattaÑ bhuÒjati, p|vakhajjakaÒca khÈdati. Athassa
mahagghasabhÈvaÑ satthu ÈrocayiÑsu. SatthÈ tassa pattatthavikaÑ
nÈnujÈni. Thero heÔÔhÈmaÒce pattaÑ nikujjitvÈ Ôhapeti. So Ôhapentopi
ghaÑsentova paÓÈmetvÈ Ôhapeti, gaÓhantopi ghaÑsentova ÈkaÉÉhitvÈ
gaÓhÈti. TaÑ gacchante gacchante kÈle ghaÑsa nena parikkhÊÓaÑ
nÈÄikodanamattasseva gaÓhanakaÑ jÈtaÑ. Tato satthu ÈrocesuÑ. Athassa
satthÈ pattatthavikaÑ anujÈni. Thero aparena samayena indriyabhÈvanaÑ
bhÈvento aggaphale arahatte patiÔÔhÈsi. Iti so pubbe savisesaÑ piÓÉatthÈya-
ulatÊti piÓÉolo. Gottena pana bhÈradvÈjoti ubhayaÑ ekato katvÈ
“piÓÉolabhÈradvÈjo”ti vuccati.
“Atha kho ÈyasmÈ piÓÉolabhÈradvÈjo -pa- etadavocÈ”ti kasmÈ
evamÈhaÑsu? So kira2 seÔÔhi neva sammÈdiÔÔhi, na micchÈdiÔÔhi,
majjhattadhÈtuko. So cintesi “mayhaÑ gehe candanaÑ bahu, kiÑ nu kho
iminÈ karissÈmÊ”ti. Athassa etadahosi “imasmiÑ loke 'mayaÑ arahanto,
mayaÑ arahanto'ti vattÈro bah|, ahaÑ ekaÑ arahantampi na jÈnÈmi, gehe
bhamaÑ yojetvÈ pattaÑ likhÈpetvÈ sikkÈya ÔhapetvÈ veÄuparamparÈya
saÔÔhihatthamatte ÈkÈse olambÈpetvÈ 'sace arahÈ atthi, ÈkÈsenÈgantvÈ
gaÓhÈt|'ti vakkhÈmi. Yo taÑ gahessati, tassa saputtadÈro saraÓaÑ
gamissÈmÊ”ti. So cintitaniyÈmeneva pattaÑ likhÈpetvÈ veÄuparamparÈya
ussÈpetvÈ “yo imasmiÑ loke arahÈ, so ÈkÈsena ÈgantvÈ imaÑ pattaÑ
gaÓhÈt|”ti Èha.
______________________________________________________________
1. UdÈna-®Ôha 228 piÔÔhepi passitabbaÑ.
2. Dhammapada-®Ôha 2. 130 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
TadÈ cha satthÈro “amhÈkaÑ esa anucchaviko, amhÈkameva naÑ

dehÊ”ti vadiÑsu. So “ÈkÈsenÈgantvÈ gaÓhathÈ”ti Èha. ChaÔÔhe divase
nigaÓÔho nÈÔaputto antevÈsike pesesi “gacchatha seÔÔhiÑ evaÑ vadetha
'amhÈkaÑ Ècariyasseva anucchaviko, mÈ appamattakassa kÈraÓÈ ÈkÈsena
ÈgamanaÑ kari, dehi kira te pattan'ti”. Te gantvÈ seÔÔhiÑ tathÈ vadiÑsu.
SeÔÔhi “ÈkÈsenÈgantvÈ gaÓhituÑ samatthova gaÓhÈt|”ti Èha. NÈÔaputto
sayaÑ gantukÈmo hutvÈ antevÈsikÈnaÑ saÒÒaÑ adÈsi “ahaÑ ekaÑ
hatthaÒca pÈdaÒca ukkhipitvÈ uppatitukÈmo viya bhavissÈmi, tumhe maÑ
'Ècariya kiÑ karotha, dÈrumayapattassa kÈraÓÈ paÔicchannaÑ arahattaguÓaÑ
mahÈjanassa mÈ dassayitthÈ'ti vatvÈ maÑ hatthesu ca pÈdesu ca gahetvÈ
ÈkaÉÉhantÈ bh|miyaÑ pÈteyyÈthÈ”ti. So tattha gantvÈ seÔÔhiÑ Èha
“mahÈseÔÔhi ayaÑ patto aÒÒesaÑ nÈnucchaviko, mÈ te appamattakassa
kÈraÓÈ mama ÈkÈse uppatanaÑ rucci, dehi me pattan”ti. Bhante ÈkÈsena
uppatitvÈva gaÓhathÈti. Tato nÈÔaputo “tena hi apetha apethÈ”ti antevÈsike
apanetvÈ “ÈkÈse uppatissÈmÊ”ti ekaÑ hatthaÒca pÈdaÒca ukkhipi. Atha naÑ
antevÈsikÈ “Ècariya kiÑ nÈmetaÑ karotha, chavassa dÈrumayapattassa
kÈraÓÈ paÔicchannaguÓena tumhehi mahÈjanassa dassitena ko attho”ti taÑ
hatthapÈdesu gahetvÈ ÈkaÉÉhitvÈ bh|miyaÑ pÈtesuÑ. So seÔÔhiÑ Èha
“mahÈseÔÔhi ime me uppatituÑ na denti, dehi me pattan”ti. UppatitvÈva
gaÓhatha bhanteti. EvaÑ titthiyÈ cha divasÈni vÈyamitvÈpi pattaÑ na
labhiÑsuyeva.
Atha sattame divase Èyasmato ca moggallÈnassa Èyasmato ca

piÓÉolabhÈra dvÈjassa “rÈjagahe piÓÉÈya carissÈmÈ”ti gantvÈ ekasmiÑ
piÔÔhipÈsÈÓe ÔhatvÈ cÊvaraÑ pÈrupanakÈle dhuttakÈ kathaÑ samuÔÔhÈpesuÑ
“hambho pubbe cha satthÈro 'mayaÑ arahantÈmhÈ'ti vicariÑsu,
rÈjagahaseÔÔhino pana ajja sattamo divaso pattaÑ ussÈpetvÈ Ôhapayato 'sace
arahÈ atthi, ÈkÈsenÈgantvÈ gaÓhÈt|'ti vadantassa, ekopi 'ahaÑ arahÈ'ti ÈkÈse
uppatanto natthi, ajja no loke arahantÈnaÑ natthibhÈvo ÒÈto”ti. TaÑ kathaÑ
sutvÈ ÈyasmÈ mahÈmoggallÈno ÈyasmantaÑ
386 VinayapiÔaka
piÓÉolabhÈradvÈjaÑ Èha “sutaÑ te Èvuso bhÈradvÈja imesaÑ vacanaÑ, ime

buddha sÈsanaÑ pariggaÓhantÈ viya vadanti, tvaÒca mahiddhiko
mahÈnubhÈvo, gacchetaÑ pattaÑ ÈkÈsena gantvÈ gaÓhÈhÊ”ti. “Œvuso
moggallÈna tvaÑ 'iddhimantÈnaÑ aggo'ti pÈkaÔo, tvaÑ etaÑ gaÓha, tayi
pana aggaÓhante ahaÑ gaÓhissÈmÊ”ti Èha. Atha ÈyasmÈ mahÈmoggallÈno
“gaÓhÈvuso”ti Èha. Iti te lokassa arahantehi asuÒÒabhÈvadassanatthaÑ
evamÈhaÑsu.
TikkhattuÑ rÈjagahaÑ anupariyÈyÊti tikkhattuÑ rÈjagahaÑ anugantvÈ
paribbhami. “Sattakkhattun”tipi vadanti. Thero kira abhiÒÒÈpÈdakaÑ
jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ uÔÔhÈya tigÈvutaÑ piÔÔhipÈsÈÓaÑ antantena
paricchindanto t|lapicu viya ÈkÈse uÔÔhÈpetvÈ rÈjagahanagarassa upari
sattakkhattuÑ anupariyÈyi. So tigÈvutappamÈÓassa nagarassa apidhÈnaÑ
viya paÒÒÈyi. NagaravÈsino “pÈsÈÓo no avattharitvÈ gaÓhÈtÊ”ti bhÊtÈ
suppÈdÊni matthake katvÈ tattha tattha nilÊyiÑsu. Sattame vÈre thero
piÔÔhipÈsÈÓaÑ bhinditvÈ attÈnaÑ dasseti. MahÈjano theraÑ disvÈ “bhante
piÓÉolabhÈradvÈja tava pÈsÈÓaÑ gÈÄhaÑ katvÈ gaÓha, mÈ no sabbe nÈsayÊ”ti
Èha1. Thero pÈsÈÓaÑ pÈdantena khipitvÈ vissajjesi. So gantvÈ
yathÈÔhÈneyeva patiÔÔhÈsi. Thero seÔÔhissa gehamatthake aÔÔhÈsi. TaÑ disvÈ
seÔÔhi urena nipajjitvÈ “otara sÈmÊ”ti vatvÈ ÈkÈsato otiÓÓaÑ theraÑ
nisÊdÈpetvÈ pattaÑ gahetvÈ catumadhurapuÓÓaÑ katvÈ therassa adÈsi. Thero
pattaÑ gahetvÈ vihÈrÈbhimukho pÈyÈsi. Athassa ye araÒÒagatÈ pÈÔihÈriyaÑ
nÈddasaÑsu, te sannipatitvÈ “bhante amhÈkampi pÈÔihÈriyaÑ dassehÊ”ti
theraÑ anubandhiÑsu. So tesaÑ tesaÑ pÈÔihÈriyaÑ dassento vihÈraÑ
agamÈsi. SatthÈ taÑ anubandhitvÈ unnÈdentassa mahÈjanassa saddaÑ sutvÈ
“Ènanda kasseso saddo”ti pucchi. Tena vuttaÑ “assosi kho bhagavÈ -pa-
kiÑ nu kho so Ènanda uccÈsaddo mahÈsaddo”ti.
VikubbaniddhiyÈ pÈÔihÈriyaÑ paÔikkhittanti ettha vikubbaniddhi nÈma
“so pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ kumÈrakavaÓÓaÑ vÈ dasseti nÈgavaÓÓaÑ vÈ,
vividhampi senÈby|haÑ dassetÊ”ti2 evamÈgatÈ
pakativaÓÓavijahanavikÈravasena
______________________________________________________________
1. GaÓhamÈno sabbe mÈ nÈsayÊti (SyÈ) 2. Khu 9. 388 piÔÔhe.
pavattÈ iddhi. AdhiÔÔhÈniddhi pana “pakatiyÈ eko bahukaÑ Èvajjati sataÑ vÈ

sahassaÑ vÈ satasahassaÑ vÈ, ÈpajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhÈti 'bahuko homÊ’ti1”
evaÑ vibhajitvÈ dassitÈ adhiÔÔhÈnavasena nipphannÈ iddhi.
253-254. Na acchupiyantÊti na suphassitÈni2 honti. R|pakÈkiÓÓÈnÊti

itthir|pÈ dÊhi ÈkiÓÓÈni. Bh|mi-ÈdhÈraketi valayÈdhÈrake. DÈru-
ÈdhÈrakadaÓÉÈdhÈrakes|ti ekadÈ runÈ kata-ÈdhÈrake bah|hi daÓÉakehi kata-
ÈdhÈrake vÈti attho, tÊhi daÓÉehi kato pana na vaÔÔati. Bh|miyaÑ pana
nikkujjitvÈ ekameva Ôhapetabbanti ettha dve Ôhapentena upari ÔhapitapattaÑ
ekena passena bh|miyaÑ phusÈpetvÈ ÔhapetuÑ vaÔÔatÊti vadanti. Œlindaka
miÉÉhikÈdÊnanti pamukhamiÉÉhikÈnaÑ. ParivattitvÈ tattheva patiÔÔhÈtÊti
ettha “parivattitvÈ tatiyavÈre tattheva miÉÉhiyÈ patiÔÔhÈtÊ”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. ParibhaÓÉaÑ nÈma gehassa bahi kuÔÔapÈdassa thirabhÈvatthaÑ katÈ
tanukamiÉÉhikÈ vuccati. TanukamiÉÉhikÈyÈti khuddakamiÉÉhikÈya.
MiÉÉhantepi ÈdhÈrake ÔhapetuÑ vaÔÔati. “AnujÈnÈmi bhikkhave
ÈdhÈrakan”ti hi vacanato miÉÉhÈdÊsu yattha katthaci ÈdhÈrakaÑ ÔhapetvÈ
tattha pattaÑ ÔhapetuÑ vaÔÔati ÈdhÈrake ÔhapanokÈsassa aniya mitattÈti
vadanti. “PattamÈÄo nÈma vaÔÔetvÈ pattÈnaÑ agamanatthaÑ vaÔÔaÑ vÈ
caturassaÑ vÈ iÔÔhakÈdÊhi parikkhipitvÈ kato”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
255. GhaÔikanti upari yojitaÑ aggaÄaÑ. TÈvakÈlikaÑ paribhuÒjituÑ

vaÔÔatÊti sakideva gahetvÈ tena ÈmisaÑ paribhuÒjitvÈ chaÉÉetuÑ vaÔÔatÊti
adhippÈyo. GhaÔi kaÔÈheti bhÈjanakapÈle. AbhuÑ meti ettha bhavatÊti bh|,
vaÉÉhi. Na bh|ti abh|, avaÉÉhi. Bhayavasena pana sÈ itthÊ “abhun”ti Èha,
vinÈso mayhanti attho. ChavasÊsassa pattanti chavasÊsamayaÑ pattaÑ.
PakativikÈrasambandhe cetaÑ sÈmivacanaÑ, abhedepi vÈ
bhed|pacÈrenÈyaÑ vohÈro “silÈputtakassa sarÊran”ti-ÈdÊsu viya.
CabbetvÈti3 khÈditvÈ. EkaÑ udaka gaÓÉusaÑ gahetvÈti vÈmahattheneva
pattaÑ ukkhipitvÈ mukhena gaÓÉusaÑ gahetvÈ. UcchiÔÔhahatthenÈti
sÈmisena hatthena. EttÈvatÈti ekagaÓÉusagahaÓamattena. LuÒcitvÈti tato
______________________________________________________________
1. Khu 9. 385 piÔÔhe. 2. Na phusitÈni (SyÈ) 3. VammetvÈti (SyÈ)
388 VinayapiÔaka
maÑsaÑ uddharitvÈ. Etesu sabbesu paÓÓattiÑ jÈnÈtu vÈ mÈ vÈ, Èpattiyeva.
256. KiÓÓacuÓÓenÈti surÈkiÓÓacuÓÓena. “AnuvÈtaÑ paribhaÓÉanti

kilaÒjÈdÊsu karontÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Bidalakanti
duguÓakaraÓasa~khÈtassa kiriyÈvisesassa adhivacanaÑ. Kassa
duguÓakaraÓaÑ? Yena kilaÒjÈdinÈ mahantaÑ kathinaÑ atthataÑ, tassa.
TaÒhi daÓÉakathinappamÈÓena pariyante saÑharitvÈ duguÓaÑ kÈtabbaÑ.
PaÔiggahanti a~gulikaÒcukaÑ.
257-259. PÈti nÈma paÔiggahaÓasaÓÔhÈnena kato bhÈjanaviseso. Na

sammatÊti nappahoti.
260-262. NÊcavatthukaÑ cinitunti bahikuÔÔassa samantato

nÊcavatthukaÑ katvÈ cinituÑ. ArahaÔaghaÔiyantaÑ nÈma
sakaÔacakkasaÓÔhÈnaÑ are are ghaÔikÈni bandhitvÈ ekena dvÊhi vÈ
paribbhamiyamÈnaÑ yantaÑ.
263. ŒviddhapakkhapÈsakanti kaÓÓikamaÓÉalassa samantÈ

Ôhapitapakkha pÈsakaÑ. MaÓÉaleti kaÓÓikamaÓÉale. PakkhapÈsake
ÔhapetvÈti samantÈ pakkhapÈsaka phalakÈni ÔhapetvÈ.
264. “NamatakaÑ santhatasadisan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

CammakhaÓÉa parihÈrena paribhuÒjitabbanti anadhiÔÔhahitvÈ
paribhuÒjitabbaÑ. Ettheva paviÔÔhÈnÊti maÄorikÈya eva antogadhÈni. Pubbe
pattasa~gopanatthaÑ ÈdhÈrako anuÒÒÈto, idÈni bhuÒjanatthaÑ.
265. Nikkujjitabboti tena dinnassa deyyadhammassa

appaÔiggahaÓatthaÑ pattanikkujjanakammavÈcÈya nikkujjitabbo, na
adhomukhaÔhapanena. TenevÈha “evaÒca pana bhikkhave nikkujjitabbo”ti-
Èdi. AlÈbhÈyÈti catunnaÑ paccayÈnaÑ alÈbhatthÈya. AnatthÈyÈti
upaddavÈya avaÉÉhiyÈ.
266. PasÈdessÈmÈti ÈyÈcissÈma. EtadavocÈti “appatir|paÑ mayÈ kataÑ,

bhagavÈ pana mahantepi aguÓe acintetvÈ mayhaÑ accayaÑ
paÔiggaÓhissatÊ”ti maÒÒamÈno etaÑ “accayo maÑ bhante”ti-ÈdivacanaÑ
avoca. Tattha ÒÈyapaÔipattiÑ aticca eti pavattatÊti accayo, aparÈdho. MaÑ

accagamÈti maÑ atikkamma abhibhavitvÈ pavatto. Purisena madditvÈ
abhibhavitvÈ pavattitopi hi aparÈdho atthato purisaÑ aticca abhibhavitvÈ
pavatto nÈma hoti. PaÔiggaÓhÈt|ti khamatu. ŒyatiÑ saÑvarÈyÈti anÈgate
saÑvaraÓatthÈya puna evar|passa aparÈdhassa dosassa khalitassa
akaraÓatthÈya. TagghÈti ekaÑsena. YathÈdhammaÑ paÔikarosÊti yathÈ
dhammo Ôhito, tatheva karosi, khamÈpesÊti vuttaÑ hoti. TaÑ te mayaÑ
paÔigga ÓhÈmÈti taÑ tava aparÈdhaÑ mayaÑ khamÈma. VuÉÉhi hesÈ Èvuso
vaÉÉha ariyassa vinayeti esÈ Èvuso vaÉÉha ariyassa vinaye buddhassa
bhagavato sÈsane vuÉÉhi nÈma. KatamÈ? AccayaÑ accayato disvÈ
yathÈdhammaÑ paÔikaritvÈ ÈyatiÑ saÑvarÈpajjanÈ. DesanaÑ pana
puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ karonto “yo accayaÑ accayato disvÈ yathÈ dhammaÑ
paÔikaroti, ÈyatiÑ saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti Èha.
268. BodhirÈjakumÈravatthumhi1 kokanadoti kokanadaÑ vuccati

padumaÑ, so ca ma~galapÈsÈdo olokanapadumaÑ dassetvÈ kato, tasmÈ
“kokanado”ti sa~khaÑ labhi. YÈva pacchimasopÈnakaÄevarÈti ettha
pacchimasopÈnakaÄevaranti paÔhamasopÈna phalakaÑ vuttaÑ tassa
sabbapacchÈ dussena santhatattÈ. UparimasopÈnaphalakato paÔÔhÈya hi
sopÈnaÑ santhataÑ. AddasÈ khoti olokanatthaÑyeva dvÈrakoÔÔhake Ôhito
addasa.
BhagavÈ tuÓhÊ ahosÊti “kissa nu kho atthÈya rÈjakumÈrena ayaÑ
mahÈsakkÈro kato”ti Èvajjento puttapatthanÈya katabhÈvaÑ aÒÒÈsi. So hi
rÈjaputto aputtako. SutaÒcÈ nena ahosi “buddhÈnaÑ kira adhikÈraÑ katvÈ
manasÈ icchitaÑ labhantÊ”ti. So “sacÈhaÑ puttaÑ labhissÈmi,
sammÈsambuddho imaÑ celapaÔikaÑ akkamissati. No ce labhissÈmi, na
akkamissatÊ”ti patthanaÑ katvÈ santharÈpesi. Atha bhagavÈ “nibbattissati nu
kho etassa putto”ti ÈvajjetvÈ “na nibbattissatÊ”ti addasa. Pubbe kira so
ekasmiÑ dÊpe
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 3. 222 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
390 VinayapiÔaka
vasamÈno samÈnacchandena sakuÓapotake khÈdi. Sacassa mÈtugÈmo

puÒÒavÈ bhaveyya, puttaÑ labheyya. Ubhohi pana samÈnacchandehi hutvÈ
pÈpakammaÑ kataÑ, tenassa putto na nibbattissatÊti aÒÒÈsi. Dusse pana
akkante “buddhÈnaÑ adhikÈraÑ katvÈ patthitaÑ labhantÊti loke anussavo,
mayÈ ca mahÈ-adhikÈro kato, na ca puttaÑ labhÈmi, tucchaÑ idaÑ
vacanan”ti micchÈgahaÓaÑ gaÓheyya. TitthiyÈpi “natthi samaÓÈnaÑ
akattabbaÑ nÈma, celapaÔikaÑ maddantÈ ÈhiÓÉantÊ”ti ujjhÈyeyyuÑ. Etarahi
ca akkamantesu bah| bhikkh| paracittaviduno, te bhabbataÑ jÈnitvÈ
akkamissanti, abhabbataÑ jÈnitvÈ na akkamissanti. AnÈgate pana
upanissayo mando bhavissati, anÈgataÑ na jÈnissanti, tesu akkamantesu sace
patthitaÑ ijjhissati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce ijjhissati, “pubbe
bhikkhusaÑghassa adhikÈraÑ katvÈ icchiticchitaÑ labhanti, idÈni na
labhanti, teyeva maÒÒe bhikkh| paÔipattip|rakÈ ahesuÑ, ime pana paÔipattiÑ
p|retuÑ na sakkontÊ”ti manussÈ vippaÔisÈrino bhavissantÊti imehi tÊhi
kÈraÓehi bhagavÈ akkamituÑ anicchanto tuÓhÊ ahosi. PacchimaÑ janataÑ
tathÈgato anukampatÊti idaÑ pana thero vuttesu kÈraÓesu tatiyaÑ kÈraÓaÑ
sandhÈyÈha. Ma~galaÑ icchantÊti ma~galikÈ.
269. BÊjaninti caturassabÊjaniÑ. TÈlavaÓÔanti tÈlapattÈdÊhi kataÑ

maÓÉalika bÊjaniÑ.
270-275. “EkapaÓÓacchattaÑ nÈma tÈlapattan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

Kamma satenÈti ettha sata-saddo anekapariyÈyo, anekena kammenÈti attho,
mahatÈ ussÈhenÈti vuttaÑ hoti. RudhÊti khuddakavaÓaÑ.
278. “AkÈyabandhanena saÒcicca asaÒcicca vÈ gÈmappavesane Èpatti.

SaritaÔÔhÈnato bandhitvÈ pavisitabbaÑ nivattitabbaÑ vÈ”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. MurajavaÔÔi saÓÔhÈnaÑ veÔhetvÈ katanti bah| rajjuke ekato katvÈ
nÈnÈvaÓÓehi suttehi veÔhetvÈ murajavaÔÔisadisaÑ kataÑ. Teneva
dutiyapÈrÈjikavaÓÓanÈyaÑ1 vuttaÑ “bah| rajjuke ekato katvÈ
______________________________________________________________
ekena nirantaraÑ veÔhetvÈ kataÑ bahurajjukanti na vattabbaÑ, taÑ

vaÔÔatÊ”ti. Tattha yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva.
MuddikakÈyabandhanaÑ nÈma caturassaÑ akatvÈ sajjitaÑ. PÈma~gadasÈ
caturassÈ. Mudi~gasaÓÔhÈnenÈti1 varakasÊsÈkÈrena. PÈsantoti dasÈm|laÑ.
280-282. MuÓÉavaÔÔÊti mallakammakarÈdayo. PamÈÓa~gulenÈti

vaÉÉhakÊ-a~gulaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sesamettha pÈÄito aÔÔhakathÈto ca
suviÒÒeyyameva.
KhuddakavatthukkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. MuddikasaÓÔhÈnenÈti (SyÈ)
6. SenÈsanakkhandhaka
VihÈrÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
294. SenÈsanakkhandhake senÈsanaÑ apaÒÒattaÑ hotÊti
vihÈrasenÈsanaÑ sandhÈya vuttaÑ. CatubbidhaÒhi1 senÈsanaÑ
vihÈrasenÈsanaÑ maÒcapÊÔhasenÈsanaÑ santhatasenÈsanaÑ
okÈsasenÈsananti. Tattha “maÒcopi senÈsanaÑ, pÊÔhampi bhisipi
bimbohanampi vihÈropi aÉÉhayogopi pÈsÈdopi hammiyampi guhÈpi aÔÔopi
mÈÄopi leÓampi veÄugumbopi rukkham|lampi maÓÉapopi senÈsanaÑ. Yattha
vÈ pana bhikkh| paÔikkamanti, sabbametaÑ senÈsanan”ti2 vacanato vihÈro
aÉÉhayogo pÈsÈdo hammiyaÑ guhÈti idaÑ vihÈrasenÈsanaÑ nÈma. MaÒco
pÊÔhaÑ bhisi bimbohananti idaÑ maÒca pÊÔhasenÈsanaÑ nÈma. CimilikÈ
cammakhaÓÉo tiÓasanthÈro paÓÓasanthÈroti idaÑ santhatasenÈsanaÑ nÈma.
Yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamantÊti idaÑ okÈsasenÈsanaÑ nÈma.
Rukkham|leti-ÈdÊsu rukkham|lasenÈsanaÑ nÈma yaÑkiÒci
sandacchÈyaÑ vivittaÑ rukkham|laÑ. Pabbato nÈma selo. Tattha hi
udakasoÓÉÊsu udakakiccaÑ katvÈ sÊtÈya rukkhacchÈyÈya nisinnÈ nÈnÈdisÈsu
khÈyamÈnÈsu sÊtena vÈtena bÊjiyamÈnÈ samaÓadhammaÑ karonti. Kandareti
kaÑ vuccati udakaÑ, tena dÈrito udakena bhinno pabbatappadeso
kandaraÑ. YaÑ “nitamban”tipi3 “nadÊkuÒjan”tipi vadanti. Tattha hi
rajatapaÔÔasadisÈ vÈlikÈ hoti, matthake maÓivitÈnaÑ viya vanagahanaÑ,
maÓikkhandha sadisaÑ udakaÑ sandati, evar|paÑ kandaraÑ oruyha
pÈnÊyaÑ pivitvÈ gattÈni sÊtaÑ katvÈ vÈlikaÑ ussÈpetvÈ paÑsuk|lacÊvaraÑ
paÒÒapetvÈ tattha nisinnÈ te bhikkh| samaÓadhammaÑ karonti. GiriguhÈ
nÈma dvinnaÑ pabbatÈnaÑ antarÈ, ekasmiÑyeva vÈ uma~gasadisaÑ
mahÈvivaraÑ.
“Vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanan”ti-Èdivacanato2
yattha na kasanti na vapanti, tÈdisaÑ manussÈnaÑ upacÈraÔÔhÈnaÑ
atikkamitvÈ ÔhitaÑ araÒÒakasenÈsanaÑ “vanapatthan”ti vuccati. AjjhokÈso1
nÈma
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 2. 118 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi 2. 260 piÔÔhe.
3. NadÊtumbantipi (Ka, DÊ-®Ôha 1. 188; Ma-®Ôha 2. 119 piÔÔhesu ca) SaÑ-®Ôha 2. 51;
AÑ-®Ôha 2. 223; Abhi-®Ôha 2. 350 piÔÔhesu pana passitabbaÑ.
4. AbbhokÈso (SyÈ)
kenaci acchanno padeso. Œka~khamÈnÈ panettha cÊvarakuÔiÑ katvÈ vasanti.

PalÈla puÒjeti palÈlarÈsimhi. MahÈpalÈlapuÒjato hi palÈlaÑ nikkaÉÉhitvÈ
pabbhÈraleÓasadise Èlaye karonti, gacchagumbÈdÊnampi upari palÈlaÑ
parikkhipitvÈ1 heÔÔhÈ nisinnÈ samaÓadhammaÑ karonti, taÑ sandhÈyetaÑ
vuttaÑ. PaÒca leÓÈnÊti paÒca lÊyanaÔÔhÈnÈni. NilÊyanti ettha bhikkh|ti leÓÈni,
vihÈrÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ. SupaÓÓava~kagehanti
garuÄapakkhasaÓÔhÈnena katagehaÑ.
295. AnumodanagÈthÈsu sÊtanti ajjhattadhÈtukkhobhavasena vÈ

bahiddha-utu vipariÓÈmavasena vÈ uppajjanakasÊtaÑ. UÓhanti
aggisantÈpaÑ, tassa vanadÈhÈdÊsu vÈ sambhavo daÔÔhabbo. PaÔihantÊti
bÈdhati. YathÈ tadubhayavasena kÈyacittÈnaÑ bÈdhanaÑ na hoti, evaÑ
karoti. SÊtuÓhabbhÈhate hi sarÊre vikkhittacitto bhikkhu yoniso padahituÑ na
sakkoti. VÈÄamigÈnÊti sÊhabyagghÈdivÈÄamige. GuttasenÈsanaÒhi pavisitvÈ
dvÈraÑ pidhÈya nisinnassa te parissayÈ na honti. SarÊsapeti ye keci sarante
gacchante dÊghajÈtike. Makaseti nidassanamattametaÑ, ÉaÑsÈdÊnampi
eteneva sa~gaho daÔÔhabbo. Sisireti sisirakÈlavasena
sattÈhavaddhalikÈdivasena ca uppanne sisira samphasse. VuÔÔhiyoti yadÈ
tadÈ uppannÈ vassavuÔÔhiyo.
VÈtÈtapo ghoroti rukkhagacchÈdÊnaÑ umm|labhaÒjanÈdivasena
pavattiyÈ ghoro saraja-arajÈdibhedo vÈto ceva gimhapariÄÈhasamayesu
uppattiyÈ ghoro s|riyÈtapo ca paÔihaÒÒati paÔibÈhÊyati. LeÓatthanti
nÈnÈrammaÓako cittaÑ nivattetvÈ paÔisallÈnÈ rÈmatthaÑ. Sukhatthanti
vuttaparissayÈbhÈvena phÈsuvihÈratthaÑ. JhÈyitunti aÔÔhatiÑsÈrammaÓesu
yattha katthaci cittaÑ upanijjhÈyituÑ. Vipassitunti aniccadito sa~khÈre
sammasituÑ.
VihÈreti patissaye. KÈrayeti kÈrÈpeyya. Rammeti manorame
nivÈsasukhe. VÈsayettha bahussuteti kÈretvÈ pana ettha vihÈresu bahussute
sÊlavante kalyÈÓadhamme nivÈseyya. Te nivÈsento pana tesaÑ
bahussutÈnaÑ yathÈ paccayehi kilamatho na hoti, evaÑ
______________________________________________________________
1. UkkhipitvÈ (SyÈ)
394 VinayapiÔaka
annaÒca pÈnaÒca vatthasenÈsanÈni ca dadeyya ujubh|tesu

ajjhÈsayasampannesu kamma phalÈnaÑ ratanattayaguÓÈnaÒca saddahanena
vippasannena cetasÈ.
IdÈni gahaÔÔhapabbajitÈnaÑ aÒÒamaÒÒupakÈritaÑ dassetuÑ “te tassÈ”ti
gÈtha mÈha. Tattha teti te bahussutÈ. TassÈti upÈsakassa. DhammaÑ
desentÊti sakalavaÔÔa dukkhÈpan|danaÑ saddhammaÑ desenti. YaÑ so
dhammaÑ idhaÒÒÈyÈti so puggalo yaÑ saddhammaÑ imasmiÑ sÈsane
sammÈ paÔipajjanena jÈnitvÈ aggamaggÈdhigamena anÈsavo hutvÈ
parinibbÈyati.
So ca sabbadado hotÊti ÈvÈsadÈnasmiÑ dinne sabbadÈnaÑ dinnameva
hotÊti katvÈ vuttaÑ. TathÈ hi1 dve tayo gÈme piÓÉÈya caritvÈ kiÒci aladdhÈ
Ègatassapi chÈy|dakasampannaÑ ÈrÈmaÑ pavisitvÈ nahÈyitvÈ patissaye
muhuttaÑ nipajjitvÈ uÔÔhÈya nisinnassa kÈye balaÑ ÈharitvÈ pakkhittaÑ viya
hoti, bahi vicarantassa ca kÈye vaÓÓadhÈtu vÈtÈtapehi kilamati, patissayaÑ
pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya muhuttaÑ nipannassa visabhÈgasantati
v|pasammati, sabhÈgasantati patiÔÔhÈti, vaÓÓadhÈtu ÈharitvÈ pakkhittÈ viya
hoti, bahi vicarantassa ca pÈde kaÓÔako vijjhati, khÈÓu paharati, sarÊsapÈdi
parissayÈ ceva corabhayaÒca uppajjati, patissayaÑ pavisitvÈ dvÈraÑ
pidhÈya nipannassa sabbe parissayÈ na honti, sajjhÈyantassa
dhammapÊtisukhaÑ, kammaÔÔhÈnaÑ manasi karontassa upasamasukhaÒca
uppajjati bahiddhÈvikkhepÈbhÈvato, bahi vicarantassa ca sedÈ muccanti,
akkhÊni phandanti, senÈsanaÑ pavisanakkhaÓe maÒcapÊÔhÈni na paÒÒÈ yanti,
muhuttaÑ nisinnassa2 pana akkhipasÈdo ÈharitvÈ pakkhitto viya hoti,
dvÈravÈta pÈnamaÒcapÊÔhÈdÊni paÒÒÈyanti, etasmiÒca ÈvÈse vasantaÑ disvÈ
manussÈ cat|hi paccayehi sakkaccaÑ upaÔÔhahanti. Tena vuttaÑ “so ca
sabbadado hoti, yo dadÈti upassayan”ti.
296. ŒviÒchanacchiddanti yattha a~guliÑ pavesetvÈ dvÈraÑ ÈkaÉÉhantÈ

dvÈra bÈhaÑ phusÈpenti, tassetaÑ adhivacanaÑ. ŒviÒchanarajjunti
kavÈÔeyeva chiddaÑ katvÈ tattha pavesetvÈ yena rajjukena kaÉÉhantÈ
dvÈraÑ phusÈpenti, taÑ ÈviÒchanarajjukaÑ. SenÈsanaparibhoge
akappiyacammaÑ nÈma
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 1. 78 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Nipannassa (Ka)
natthÊti dassanatthaÑ “sacepi dÊpina~guÔÔhena katÈ hoti, vaÔÔatiyevÈ”ti

vuttaÑ. Cetiye vedikÈsadisanti vÈtapÈnabÈhÈsu cetiye vedikÈya viya
paÔÔikÈdÊhi dassetvÈ kataÑ. ThambhakavÈtapÈna nÈma tiriyaÑ dÈr|ni adatvÈ
ujukaÑ Ôhitehi eva veÓusalÈkÈdÊhi kataÑ.
VihÈrÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhikÈ.
_____
MaÒcapÊÔhÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
297. PoÔakit|lanti erakatiÓat|laÑ. PoÔakigahaÓaÒcettha tiÓajÈtÊnaÑ
nidassana mattanti Èha “yesaÑ kesaÒci tiÓajÈtikÈnan”ti. PaÒcavidhaÑ
uÓÓÈdit|lampi vaÔÔatÊti etthÈpi “bimbohane”ti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ.
“T|lap|ritaÑ bhisiÑ apassayituÑ apassayituÑ na vaÔÔatÊ”ti keci vadanti,
vaÔÔatÊti apare. UpadahantÊti Ôhapenti. SÊsappamÈÓanti yattha galavÈÔakato
paÔÔhÈya sabbasÊsaÑ upadahanti, taÑ sÊsappamÈÓaÑ. TaÒca
ukkaÔÔhaparicchedato tiriyaÑ muÔÔhiratanaÑ hotÊti dassetuÑ “yassa
vitthÈrato tÊsu kaÓÓes|”ti1 ÈdimÈha. MajjhaÔÔhÈnaÑ muÔÔhiratanaÑ hotÊti
bimbohanassa majjhaÔÔhÈnaÑ tiriyato muÔÔhiratanappamÈÓaÑ hoti.
Mas|raketi cammamayabhisiyaÑ. PhusitÈni dÈtunti saÒÒÈkaraÓatthaÑ
bind|ni dÈtuÑ.
298. Na nibandhatÊti anibandhanÊyo, na allÊyatÊti attho. PaÔibÈhetvÈti

maÔÔhaÑ2 katvÈ.
IÔÔhakÈcayÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
300. RukkhaÑ vijjhitvÈti rukkhadÈruÑ vijjhitvÈ. KhÈÓuke ÈkoÔetvÈti
dve dve khÈÓuke ÈkoÔetvÈ. TaÑ ÈharimaÑ3 bhittipÈdanti vuttanayena
khÈÓuke ÈkoÔetvÈ kataÑ yeva sandhÈya vuttaÑ. Bh|miyaÑ patiÔÔhÈpetunti
m|lena bh|miyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ bhittipÈdassa upatthambhanavasena
ussÈpetvÈ khÈÓukehi bhittipÈdaÑ ussÈpetvÈ4 Ôhapetunti adhippÈyo. Ubhato
kuÔÔaÑ nÊharitvÈ katapadesassÈti yathÈ
______________________________________________________________
1. KoÓes|ti (SyÈ) 2. AÔÔaÑ (Ka)
3. KataÑ asaÑhÈrimaÑ (SyÈ) 4. aÑsÈpetvÈ (SyÈ)
396 VinayapiÔaka
antodvÈrasamÊpe nisinnehi ujukaÑ bahi oloketuÑ na sakkÈ hoti, evaÑ

ubhohi passehi kuÔÔaÑ nÊharitvÈ abhimukhe bhittiÑ upaÔÔhapetvÈ
katapadesassa. SamantÈ pariyÈgÈroti samantato ÈviddhapamukhaÑ.
UgghÈÔanakiÔikanti daÓÉehi ukkhipitvÈ ÔhapanakapadarakiÔikaÑ.
AnÈthapiÓÉikavatthukathÈvaÓÓanÈ
304. AnÈthapiÓÉikaseÔÔhivatthumhi1 kenacideva karaÓÊyenÈti
vÈÓijjakammaÑ adhippetaÑ. AnÈthapiÓÉiko kira rÈjagahaseÔÔhi ca
aÒÒamaÒÒaÑ bhaginipatikÈ honti. YadÈ rÈjagahe uÔÔhÈnakabhaÓÉaÑ
samagghaÑ hoti, tadÈ rÈjagahaseÔÔhi taÑ gahetvÈ sakaÔasatehi sÈvatthiÑ
gantvÈ yojanamatte Ôhito attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpeti. AnÈthapiÓÉiko
paccuggantvÈ tassa mahÈsakkÈraÑ katvÈ ekaÑ yÈnaÑ ÈropetvÈ sÈvatthiÑ
pavisati. So sace bhaÓÉaÑ lahukaÑ vikkÊyati, vikkiÓÈti. No ce, bhaginighare
ÔhapetvÈ pakkamati. AnÈthapiÓÉikopi tatheva karoti. SvÈyaÑ tadÈpi teneva
karaÓÊyena agamÈsi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
TaÑ divasaÑ pana rÈjagahaseÔÔhi yojanamatte Ôhitena anÈthapiÓÉikena
Ègata bhÈvajÈnanatthaÑ pesitaÑ paÓÓaÑ na suÓi, dhammassavanatthÈya
vihÈraÑ agamÈsi. So dhammakathaÑ sutvÈ svÈtanÈya buddhappamukhaÑ
bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ attano ghare
uddhanakhaÓÈpanadÈruphÈlanÈdÊni kÈresi. AnÈthapiÓÉikopi “idÈni mayhaÑ
paccuggamanaÑ karissati, idÈni karissatÊ”ti gharadvÈrepi paccuggamanaÑ
alabhitvÈ antogharaÑ paviÔÔho paÔisanthÈrampi na bahuÑ alattha. “KiÑ
mahÈseÔÔhi kusalaÑ dÈrakar|pÈnaÑ, nasi magge kilanto”ti ettakova
paÔisanthÈro ahosi. Tena vuttaÑ “atha kho anÈthapiÓÉikassa gahapatissa
etadahosÊ”ti-Èdi.
Buddhoti tvaÑ gahapati vadesÊti tassa kira mukhato buddhasaddaÑ
sutvÈ anÈthapiÓÉiko paÒcavaÓÓaÑ pÊtiÑ paÔilabhati, sÈ tassa sÊse uÔÔhahitvÈ
yÈva pÈdapiÔÔhiyÈ, pÈda piÔÔhiyÈ uÔÔhÈya yÈva sÊsÈ gacchati, ubhato uÔÔhÈya
majjhe osarati, majjhe uÔÔhÈya ubhato gacchati. So pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔo
“buddhoti tvaÑ gahapati vadesÊ”ti evaÑ tikkhattuÑ pucchi. AkÈlo kho
gahapati imaÑ kÈlaÑ taÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 1. 285 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
bhagavantaÑ dassanÈya upasa~kamitunti “buddhÈ nÈma durÈsadÈ

ÈsÊvisasadisÈ honti, satthÈ ca sivahikÈya samÊpe vasati, na sakkÈ tattha
imÈya velÈya iminÈ gantun”ti maÒÒa mÈno evamÈha. BuddhagatÈya satiyÈ
nipajjÊti aÒÒaÑ kiÒci acintetvÈ buddhagatÈya eva satiyÈ nipajji. TaÑ
divasaÑ kirassa bhaÓÉasakaÔesu vÈ upaÔÔhÈkesu vÈ cittampi nuppajji,
sÈyamÈsampi na akÈsi. Sattabh|mikaÑ pana pÈsÈdaÑ Èruyha
supaÒÒattÈla~katavarasayane “buddho buddho”ti sajjhÈyaÑ karontova
nipajjitvÈ niddaÑ okkami. TikkhattuÑ vuÔÔhÈsi pabhÈtaÑ maÒÒamÈnoti
paÔhamayÈme tÈva vÊtivatte uÔÔhÈya buddhaÑ anussari, athassa
balavappasÈdo udapÈdi, pÊti-Èloko ahosi, sabbatamaÑ vigacchi, dÊpasahassu
jjalanaÑ viya canduÔÔhÈnas|riyuÔÔhÈnaÑ viya ca jÈtaÑ. So “pamÈdaÑ
Èpannomhi, vaÒci tomhi, s|riyo uggato”ti uÔÔhÈya ÈkÈsatale ÔhatvÈ candaÑ
oloketvÈ “ekova yÈmo gato, aÒÒe dve atthÊ”ti puna pavisitvÈ nipajji,
etenupÈyena majjhimayÈmÈvasÈnepi pacchima yÈmÈvasÈnepi tikkhattuÑ
uÔÔhÈsi. PacchimayÈmÈvasÈne pana balavapacc|seyeva uÔÔhÈya ÈkÈsatalaÑ
ÈgantvÈ mahÈdvÈrÈbhimukho ahosi, sattabh|mikadvÈraÑ sayameva vivaÔaÑ
ahosi, pÈsÈdÈ oruyha antaravÊthiÑ paÔipajji.
305. AmanussÈti adhigatavisesÈ devatÈ. TathÈ hi tÈ seÔÔhissa

bhÈvinisampattiÑ paccakkhato sampassamÈnÈ “ayaÑ mahÈseÔÔhi
‘buddhupaÔÔhÈnaÑ gamissÈmÊ'ti nikkhanto paÔhamadassaneneva
sotÈpattiphale patiÔÔhÈya tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ aggupaÔÔhÈko hutvÈ asadisaÑ
saÑghÈrÈmaÑ katvÈ cÈtuddisassa ariyasaÑghassa1 anÈvaÔadvÈro bhavissati,
na yuttamassa dvÈraÑ pidahitun”ti cintetvÈ dvÈraÑ vivariÑsu.
AntaradhÈyÊti rÈjagahaÑ kira ÈkiÓÓamanussaÑ, antonagare nava koÔiyo
bahinagare navÈti taÑ upanissÈya aÔÔhÈrasa manussakoÔiyo vasanti. AvelÈya
matamanusse bahi nÊharituÑ asakkontÈ aÔÔÈlake ÔhatvÈ bahidvÈre khipanti.
MahÈseÔÔhi nagarato bahi nikkhantamattova allasarÊraÑ pÈdena akkami,
aparampi piÔÔhipÈdena pahari, makkhikÈ uppatitvÈ pakiriÑsu, duggandho
nÈsÈpuÔaÑ abhihani, buddhappasÈdo tanuttaÑ gato. Tenessa Èloko
antaradhÈyi andhakÈro pÈturahosi pÊtivegassa tanubhÈve
taÑsamuÔÔhitar|pÈnaÑ
______________________________________________________________
1. AriyagaÓassa (SyÈ)
398 VinayapiÔaka
paridubbalabhÈvato. SaddamanussÈvesÊti “seÔÔhissa ussÈhaÑ janessÈmÊ”ti

suvaÓÓaki~kiÓikaÑ ghaÔÔento viya madhurassarena saddaÑ anussÈvesi.
SataÑ kaÒÒÈsahassÈnÊti purimapadÈnipi iminÈva sahassa-padena

saddhiÑ sambandhitabbÈni. Yatheva hi sataÑ kaÒÒÈsahassÈni, evaÑ sataÑ
sahassÈni hatthÊ, sataÑ sahassÈni assÈ, sataÑ sahassÈni rathÈti ayamettha
attho, iti ekekaÑ satasahassaÑ dÊpitaÑ hoti. PadavÊtihÈrassÈti padaÑ
vÊtiharati etthÈti padavÊtihÈro. So dutavilambitaÑ akatvÈ samagamane
dvinnaÑ padÈnaÑ antare muÔÔhiratanamattaÑ. KalaÑ nÈgghanti soÄasinti
taÑ ekaÑ padavÊtihÈraÑ soÄasa bhÈge katvÈ tato eko koÔÔhÈso puna
soÄasadhÈ, tato eko soÄasadhÈti evaÑ soÄasa vÈre soÄasadhÈ bhinnassa eko
koÔÔhÈso soÄasÊ kalÈ nÈma, taÑ soÄasiÑ kalaÑ etÈni cattÈri satasahassÈni na
agghanti. IdaÑ vuttaÑ hoti–sataÑ hatthisahassÈni sataÑ assasahassÈni
sataÑ rathasahassÈni sataÑ kaÒÒÈsaha ssÈni, tÈ ca kho ÈmukkamaÓikuÓÉalÈ
sakalajambudÊparÈjadhÊtarovÈti imasmÈ ettakÈ lÈbhÈ vihÈraÑ gacchantassa
tasmiÑ soÄasikalÈsa~khÈte padese la~ghanasÈdhanavasena pavattacetanÈva
uttaritarÈti. PadaÑ vÈ vÊtiharati etenÈti padavÊtihÈro, tathÈpavattÈ
kusalacetanÈ, tassÈ phalaÑ soÄasadhÈ katvÈti ca vadanti. IdaÑ pana
vihÈragamanaÑ kassa vasena gahitanti? VihÈraÑ gantvÈ anantarÈyena
sotÈpattiphale patiÔÔhahantassa vasena gahitaÑ. “GandhamÈlÈdÊhi p|jaÑ
karissÈmi, cetiyaÑ vandissÈmi, dhammaÑ sossÈmi, dÊpap|jaÑ karissÈmi,
saÑghaÑ nimantetvÈ dÈnaÑ dassÈmi, sikkhÈpadesu vÈ saraÓesu vÈ
patiÔÔhahissÈmÊ”ti gacchatopi vasena vaÔÔatiyeva.
AndhakÈro antaradhÈyÊti so kira cintesi “ahaÑ ekakoti saÒÒaÑ karomi,

amanussÈ ca me anugÈmino sahÈyÈ atthi, kasmÈ bhÈyÈmÊ”ti s|ro ahosi.
Athassa balavÈ buddhappasÈdo udapÈdi, tasmÈ andhakÈro antaradhÈyi.
SesavÈresupi eseva nayo. Œloko pÈturahosÊti purimabuddhesu
cirakÈlaparicayasambh|tassa balavato pasÈdassa vasena uppannÈya uÄÈrÈya
buddhÈrammaÓÈya pÊtiyÈ
samuÔÔhÈpito vipassanobhÈsasadiso sÈtisayo cittapaccaya-utusamuÔÔhÈno

Èloko pÈturahosi. DevatÈhi katotipi vadanti, purimoyevettha yuttataro. Ehi
sudattÈti so kira seÔÔhi gaccha mÈnova cintesi “imasmiÑ loke bah|
p|raÓakassapÈdayo titthiyÈ 'mayaÑ buddhÈ, mayaÑ buddhÈ'ti vadanti,
kathaÑ nu kho ahaÑ satthu buddhabhÈvaÑ jÈneyyan”ti. Athassa etadahosi
“mayhaÑ guÓavasena uppannaÑ nÈmaÑ mahÈjano jÈnÈti, kuladattiyaÑ
pana me nÈmaÑ aÒÒatra mayÈ na koci jÈnÈti, sace buddho bhavissati,
kuladattikanÈmena maÑ ÈlapissatÊ”ti. SatthÈ tassa cittaÑ ÒatvÈ evamÈha.
Parinibbutoti kilesaparinibbÈnena parinibbuto. Œsattiyoti r|pÈdÊsu
ÈsaÒjanaÔÔhena Èsattiyo, taÓhÈyo. Santinti kilesav|pasamaÑ. PappuyyÈti
aggamaggena patvÈ. Sesamettha pÈÄi-anusÈreneva veditabbaÑ. YaÒcettha
anuttÈnamatthaÑ, taÑ aÔÔha kathÈyaÑ vuttameva.
306. Vayameva veyyÈyikanti Èha “veyyÈyikanti vayakaraÓaÑ

vuccatÊ”ti.
AnÈthapiÓÉikavatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AggÈsanÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
310-311. DakkhiÓodakanti aggato upanÊyamÈnaÑ dakkhiÓodakaÑ.
Atha kho bhagavÈ bhikkh| ÈmantesÊti1 tehi bhikkh|hi attano attano
rucivasena aggÈsanÈdi rahÈnaÑ kathitakÈle “na bhikkhave mayhaÑ sÈsane
aggÈsanÈdÊni patvÈ khattiyakulÈ pabbajito pamÈÓaÑ, na brÈhmaÓakulÈ, na
gahapatikulÈ pabbajito, na vinayadharo, na suttantiko, na Èbhidhammiko, na
paÔhamajjhÈnÈdilÈbhino, na sotÈpannÈdayo pamÈÓaÑ, atha kho bhikkhave
imasmiÑ sÈsane yathÈvuÉÉhaÑ abhivÈdanaÑ paccuÔÔhÈnaÑ aÒjalikammaÑ
sÈmÊcikammaÑ kattabbaÑ, aggÈsanaÑ aggodakaÑ aggapiÓÉo laddhabbo,
idamettha pamÈÓaÑ, tasmÈ vuÉÉhataro bhikkhu etesaÑ anucchaviko. IdÈni
kho pana bhikkhave sÈriputto mayhaÑ aggasÈvako
______________________________________________________________
1. JÈtaka-®Ôha 1. 234 piÔÔhepi passitabbaÑ.
400 VinayapiÔaka
anudhammacakkappavattako mamÈnantarasenÈsanaÑ laddhuÑ arahati. So

imaÑ rattiÑ senÈsanaÑ alabhanto rukkham|le vÊtinÈmesi. Tumhe idÈneva
evaÑ agÈravÈ appatissÈ, gacchante gacchante kÈle kinti katvÈ viharissathÈ”ti
vatvÈ atha nesaÑ ovÈdadÈnatthÈya “pubbe bhikkhave tiracchÈnagatÈpi 'na
kho panetaÑ amhÈkaÑ patir|paÑ, yaÑ mayaÑ aÒÒamaÒÒaÑ agÈravÈ
appatissÈ asabhÈgavuttino vihareyyÈma, amhesu mahallakataraÑ jÈnitvÈ
tassa abhivÈdanÈdÊni karissÈmÈ'ti sÈdhukaÑ vÊmaÑsitvÈ 'ayaÑ mahallako'ti
ÒatvÈ tassa abhivÈdanÈdÊni katvÈ devapathaÑ p|rayamÈnÈ gatÈ”ti vatvÈ
atÊtaÑ ÈharitvÈ dassetuÑ bhikkh| Èmantesi.
Ye vuÉÉhamapacÈyantÊti jÈtivuÉÉho vayovuÉÉho guÓavuÉÉhoti tayo
vuÉÉhÈ. Tesu jÈtisampanno jÈtivuÉÉho nÈma, vaye Ôhito vayovuÉÉho nÈma,
guÓasampanno guÓavuÉÉho nÈma. Tesu guÓasampanno vayovuÉÉho
imasmiÑÔhÈne vuÉÉhoti adhippeto. ApacÈyantÊti jeÔÔhÈpacÈyikakammena
p|jenti. Dhammassa kovidÈti jeÔÔhÈpacÈyanadhammassa kovidÈ kusalÈ.
DiÔÔheva dhammeti imasmiÑyeva attabhÈve. PÈsaÑsÈti pasaÑsÈrahÈ.
SamparÈye1 ca suggatÊti samparetabbe2 imaÑ lokaÑ hitvÈ gantabbe
paralokepi3 tesaÑ sugatiyeva hotÊti attho. AyaÑ panettha piÓÉattho–
bhikkhave khattiyÈ vÈ hontu brÈhmaÓÈ vÈ vessÈ vÈ suddÈ vÈ gahaÔÔhÈ vÈ
pabbajitÈ vÈ tiracchÈnagatÈ vÈ, ye keci sattÈ jeÔÔhÈpacitikamme chekÈ kusalÈ
guÓasampannÈnaÑ vayovuÉÉhÈnaÑ apacitiÑ karonti, te imasmiÒca
attabhÈve jeÔÔhÈpacitikÈrakÈti pasaÑsaÑ vaÓÓanaÑ thomanaÑ labhanti,
kÈyassa ca bhedÈ sagge nibbattantÊti.
AggÈsanÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
ŒsanappaÔibÈhanÈdikathÈvaÓÓanÈ
313-4-6. Uddissakatanti gihÊhi saÑghaÑ uddissa kataÑ. Gihivikatanti
gihÊhi kataÑ paÒÒattaÑ, gihisantakanti vuttaÑ hoti. AtisamÊpaÑ agantvÈti
bhikkh|naÑ ÈsannataraÑ ÔhÈnaÑ agantvÈ.
______________________________________________________________
1. SamparÈyo (SyÈ) 2. Samparetabbo (SyÈ)
3. Gantabbo paralokopi (SyÈ) JÈtaka-®Ôha 1. 236 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
SenÈsanaggÈhÈpakasammutikathÈvaÓÓanÈ
318. Paccayeneva hi taÑ paÔijagganaÑ labhissatÊti tasmiÑ senÈsane
mahÈtherÈ tassa paccayassa kÈraÓÈ aÒÒattha agantvÈ vasantÈyeva naÑ
paÔijaggissantÊti attho. Ubbha ÓÉikÈ bhavissantÊti ukkhittabhaÓÉÈ
bhavissanti, attano attano parikkhÈre gahetvÈ tattha tattha vicarissantÊti
attho. DÊghasÈlÈti ca~kamanasÈlÈ. MaÓÉalamÈÄo upaÔÔhÈnasÈlÈ. AnudahatÊti
pÊÄeti. JambudÊpe panÈti ariyadese bhikkh| sandhÈya vuttaÑ. Te kira tathÈ
paÒÒÈpenti. Na gocaragÈmo ghaÔÔetabboti vuttamevatthaÑ vibhÈveti “na
tattha manussÈ vattabbÈ”ti-ÈdinÈ. VitakkaÑ chinditvÈti “iminÈ nÊhÈrena
gacchantaÑ disvÈ nivÈretvÈ paccaye dassantÊ”ti evar|paÑ vitakkaÑ
anuppÈdetvÈ. Tesu ce ekoti tesu manussesu eko paÓÉitapuriso.
BhaÓÉapaÔicchÈdananti paÔicchÈdanakabhaÓÉaÑ, sarÊra paÔicchÈdanaÑ
cÊvaranti attho.
PaÔijaggitabbÈnÊti sammajjanÈdÊhi paÔijaggitabbÈni. MuÓÉavedikÈyÈti
cetiyassa hammiyavedikÈya. HammiyavedikÈti ca cetiyassa upari
caturassavediyo1 vuccati. PaÔikkammÈti vihÈrato apasakkitvÈ.
Upanikkhepanti khettaÑ vÈ nÈÄikerÈdi-ÈrÈmaÑ vÈ kahÈpaÓÈdÊni vÈ
ÈrÈmikÈdÊnaÑ niyyÈtetvÈ “ito uppannÈ vaÉÉhi vassÈvÈsikatthÈya hot|”ti
dinnaÑ. VattaÑ katvÈti tasmiÑ senÈsane kattabbavattaÑ katvÈ.
Puggalavaseneva kÈtabbanti parato vakkhamÈnanayena “bhikkh|
cÊvarena kilamanti, ettakaÑ nÈma taÓÉulabhÈgaÑ bhikkh|naÑ cÊvaraÑ
kÈtuÑ ruccatÊ”ti-ÈdinÈ puggalaparÈmÈsavaseneva kÈtabbaÑ, “saÑgho
cÊvarena kilamatÊ”ti-ÈdinÈ pana saÑgha parÈmÈsavasena na kÈtabbaÑ.
CÊvarapaccayanti cÊvarasa~khÈtaÑ paccayaÑ. Vuttanti mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ
vuttaÑ. KasmÈ evaÑ vuttanti Èha “evaÑ hi navako vuÉÉhatarassa, vuÉÉho
ca navakassa gÈhessatÊ”ti, yasmÈ attanÈva attano pÈpetuÑ na sakkÈ, tasmÈ
dvÊsu sammatesu navako vuÉÉhatarassa, vuÉÉho ca navakassÈti ubho
aÒÒamaÒÒaÑ gÈhessantÊti adhippÈyo. SammatasenÈsanaggÈhÈpakassa
ÈÓattiyÈ aÒÒena gÈhitepi gÈto rutatiyevÈti veditabbaÑ. AÔÔhapi soÄasapi
______________________________________________________________
1. Caturassacayo (SyÈ), caturassavedikÈ(?)
402 VinayapiÔaka
jane sammannituÑ vaÔÔatÊti kiÑ visuÑ visuÑ sammannituÑ vaÔÔati, udÈhu

ekatoti? Ekatopi vaÔÔati. Niggahakammameva hi saÑgho saÑghassa na
karoti, sammutidÈnaÑ pana bah|nampi ekato kÈtuÑ vaÔÔati, teneva
sattasatikakkhandhake ubbÈhika sammutiyaÑ aÔÔhapi janÈ ekato sammatÈti.
Maggoti magge katadÊghasÈlÈ. PokkharaÓÊti nahÈyantÈnaÑ
pokkharaÓiyaÑ katasÈlÈ. Rukkham|lÈdayo channÈ kavÈÔabaddhÈva
senÈsanaÑ. VijaÔetvÈti viyojetvÈ, visuÑ visuÑ katvÈti attho. ŒvÈses|ti
senÈsanesu. PakkhipitvÈti ettha pakkhipanaÑ nÈma tesu vasantÈnaÑ ito
uppannavassÈvÈsikadÈnaÑ. Pavisitabbanti aÒÒehi bhikkh|hi tasmiÑ
mahÈlÈbhe pariveÓe vasitvÈ cetiye vattaÑ katvÈva lÈbho gahetabboti
adhippÈyo.
PaccayaÑ vissajjetÊti cÊvarapaccayaÑ nÈdhivÈseti. AyampÊti tena
vissaÔÔha paccayopi. UpanibandhitvÈ gÈhetabbanti “imasmiÑ rukkhe vÈ
maÓÉape vÈ vasitvÈ cetiye vattaÑ katvÈ gaÓhathÈ”ti evaÑ upanibandhitvÈ
gÈhetabbaÑ. “Kattha nu kho vasissÈmi, kattha vasantassa phÈsu bhavissati,
kattha vÈ paccayo bhavissatÊ”ti evaÑ uppannena vitakkena caratÊti
vitakkacÈriko. AraÒÒavihÈresu parissayavijÈnanatthaÑ icchitabbattÈ “paÒca
paÒca ukkÈ koÔÔetabbÈ”ti vuttaÑ.
Vattanti katikavattaÑ. TividhampÊti pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena
tividhampi. SodhetvÈ pabbÈjethÈti bhabbe ÈcÈrakulaputte upaparikkhitvÈ
pabbÈjetha. DasavatthukakathÈ nÈma appicchakathÈ santuÔÔhikathÈ
pavivekakathÈ asaÑsaggakathÈ vÊriyÈrambhakathÈ sÊlakathÈ samÈdhikathÈ
paÒÒÈkathÈ vimuttikathÈ vimuttiÒÈÓadassanakathÈ.
ViggahasaÑvattanikavacanaÑ viggÈhikaÑ. CaturÈrakkhaÑ ahÈpentÈti
buddhÈnussati mettÈ asubhaÑ maraÓassatÊti imaÑ caturÈrakkhaÑ
aparihÈpentÈ. DantakaÔÔha khÈdanavattaÑ Ècikkhitabbanti ettha
dantakaÔÔhakhÈdanavattaÑ yo devasikaÑ saÑgha majjhe osarati, tena
sÈmaÓerÈdÊhi ÈharitvÈ bhikkh|naÑ yathÈsukhaÑ paribhuÒjanatthÈya
dantakaÔÔhamÈÄake nikkhittesu dantakaÔÔhesu divase divase ekameva
dantakaÔÔhaÑ gahetabbaÑ.
Yo pana devasikaÑ na osarati, padhÈnaghare vasitvÈ dhammassavane vÈ1

uposathagge vÈ dissati, tena pamÈÓaÑ sallakkhetvÈ cattÈri paÒca
dantakaÔÔhÈni attano vasanaÔÔhÈne ÔhapetvÈ khÈditabbÈni. Tesu khÊÓesu sace
punapi dantakaÔÔhamÈÄake bah|ni hontiyeva, punapi ÈharitvÈ khÈditabbÈni.
Yadi pana pamÈÓaÑ asallakkhetvÈ Èharati, tesu akhÊÓesuyeva mÈÄake
khÊyati, tato keci therÈ “yehi gahitÈni, te paÔiharant|”ti vadeyyuÑ, keci
“khÈdantu, puna sÈmaÓerÈ ÈharissantÊ”ti. TasmÈ vivÈdaparihÈratthaÑ
pamÈÓaÑ sallakkhetabbaÑ. GahaÓe pana doso natthi, maggaÑ
gacchantenapi ekaÑ vÈ dve vÈ thavikÈya pakkhipitvÈ gantabbanti.
BhikkhÈcÈravattaÑ vattakkhandhake piÓÉacÈrikavatte Èvi savissati.
PattaÔÔhÈneti vassaggena Ègantukabhikkhuno pattaÔÔhÈne. TesaÑ
chinnavassattÈ “sÈdiyantÈpi hi te neva vassÈvÈsikassa sÈmino”ti vuttaÑ,
paÔhamaÑyeva katikÈya katattÈ khÊyantÈpi ca ÈvÈsikÈ neva adÈtuÑ
labhantÊti vuttaÑ. BhatiniviÔÔhanti bhatiÑ katvÈ viya niviÔÔhaÑ pariyiÔÔhaÑ.
SaÑghikaÑ pana apalokanakammaÑ katvÈ gÈhitanti tatruppÈdaÑ sandhÈya
vuttaÑ. Paccayavasena gÈhitanti dÈyakÈnaÑ vassÈvÈsikapaccaya vasena
gÈhitaÑ sandhÈya vuttaÑ. “Idha bhikkhave vassaÑvuttho bhikkhu
vibbhamati, saÑghassevetan”ti2 vacanato “gataÔÔhÈne -pa- saÑghikaÑ
hotÊ”ti vuttaÑ. Manusseti dÈyakamanusse. VarabhÈgaÑ sÈmaÓerassÈti
paÔhamabhÈgassa gÈhitattÈ vuttaÑ.
SenÈsanaggÈhÈpakasammutikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UpanandavatthukathÈvaÓÓanÈ
319. YaÑ tayÈ tattha senÈsanaÑ gahitaÑ -pa- idha muttaÑ3 hotÊti yaÑ
tayÈ tattha gÈmakÈvÈse pacchÈ senÈsanaÑ gahitaÑ, taÑ te gaÓhanteneva
idha sÈvatthiyaÑ paÔhamagahitasenÈsanaÑ muttaÑ3 hoti idha
______________________________________________________________
1. DhammÈsane vÈ (Ka) 2. Vi 3. 424 piÔÔhe. 3. MukkaÑ (SyÈ)
404 VinayapiÔaka
dÈnÈhaÑ -pa- tatrÈpi muttanti “idÈnÈhaÑ Èvuso imasmiÑ gÈmakÈvÈse

gahitasenÈ sanaÑ muÒcÈmÊ”ti vadantena tatrÈpi gÈmakÈvÈse
gahitasenÈsanaÑ muttaÑ.
320. DÊghÈsanaÑ nÈma paÒcapÊÔhavinimuttaÑ yaÑ kiÒci ekato sukhaÑ

nisÊdituÑ pahoti. Hatthimhi nakho assÈti hatthinakho. “PÈsÈdassa nakho
nÈma heÔÔhimaparicchedo, so ca hatthikumbhe patiÔÔhito”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. GihivikatanÊhÈrena labbhantÊti gihivikatanÊhÈrena paribhuÒjituÑ
labbhanti, tehi attharitvÈ dinnÈneva nisÊdituÑ labbhanti, na sayaÑ atthatÈni
attharÈpitÈni vÈ.
AvissajjiyavatthukathÈvaÓÓanÈ
321. AraÒjaroti baha-udakagaÓhanakÈ mahÈcÈÔi. JalaÑ gaÓhituÑ alanti
araÒjaro. “VaÔÔacÈÔi viya hutvÈ thokaÑ dÊghamukho majjhe paricchedaÑ
dassetvÈ kato”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. PaÒcanimmalalocanoti
maÑsadibbadhammabuddha samantacakkhuvasena paÒcalocano.
ThÈvarena ca thÈvaraÑ garubhaÓÉena ca garubhaÓÉanti ettha paÒcasu
koÔÔhÈ sesu purimadvayaÑ thÈvaraÑ, pacchimattayaÑ garubhaÓÉanti
veditabbaÑ. JÈnÈpetvÈti bhikkhusaÑghaÑ jÈnÈpetvÈ. KappiyamaÒcÈ
sampaÔicchitabbÈti “saÑghassa demÈ”ti dinnaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sace pana
“vihÈrassa demÈ”ti vadanti, suvaÓÓarajatamayÈdi akappiyamaÒcepi
sampaÔicchituÑ vaÔÔati. Na kevalaÑ -pa- parivattetuÑ vaÔÔantÊti1 iminÈ
athÈvarena thÈvarampi athÈvarampi parivattetuÑ vaÔÔatÊti dasseti. ThÈvarena
athÈvarameva hi parivattetuÑ na vaÔÔati. AkappiyaÑ vÈ mahagghaÑ
kappiyaÑ vÈti ettha akappiyaÑ nÈma suvaÓÓamayamaÒcÈdi
akappiyabhisibimbohanÈni ca. MahagghaÑ kappiyaÑ nÈma
dantamayamaÒcÈdi pÈvÈrÈdikappiya-attharaÓÈdÊni ca.
PÈrÈhÈriyaÑ na vaÔÔatÊti attano santakaÑ viya gahetvÈ pariharituÑ na
vaÔÔati. “GihivikatanÊhÈreneva paribhuÒjitabban”ti iminÈ sace ÈrÈmikÈdayo
paÔisÈmetvÈ paÔidenti, paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊti dasseti. “PaÓÓas|ci nÈma
lekhanÊ”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. VaÔÔatÊti(SyÈ)
“AÉÉhabÈh|ti kapparato paÔÔhÈya yÈva aÑsak|Ôan”ti gaÓÔhipadesu

vuttaÑ. AÉÉhabÈhu nÈma vidatthicatura~gulantipi vadanti. TatthajÈtakÈti
saÑghikabh|miyaÑ jÈtÈ. AÔÔha~gulas|cidaÓÉamattoti dÊghato
aÔÔha~gulamatto pariÓÈhato paÓÓas|cidaÓÉamatto. MuÒjapabbajÈnaÑyeva
pÈÄiyaÑ visuÑ ÈgatattÈ “muÒjaÑ pabbajaÒca ÔhapetvÈ”ti vuttaÑ.
AÔÔha~gulappamÈÓoti dÊghato aÔÔha~gulappamÈÓo. GhaÔÔanaphalakaÑ nÈma
yattha ÔhapetvÈ rajitacÊvaraÑ hatthena ghaÔÔenti. GhaÔÔanamuggaro nÈma
anuvÈtÈ dighaÔÔanatthaÑ katoti vadanti. AmbaÓanti phalakehi
pokkharaÓÊsadisaÑ katapÈniyabhÈjanaÑ. RajanadoÓÊti yattha pakkarajanaÑ
ÈkiritvÈ Ôhapenti. Bh|mattharaÓaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊti akappiyacammaÑ
sandhÈya vuttaÑ. PaccattharaÓagatikanti iminÈ paÒcapÊÔhepi attharituÑ
vaÔÔatÊti dÊpeti. PÈvÈrÈdipaccattharaÓampi garubhaÓÉanti eke, noti apare,
vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. MuÔÔhipaÓÓanti tÈlapaÓÓaÑ sandhÈya vuttaÑ.
NavakammadÈnakathÈvaÓÓanÈ
323. KaÒcideva samÈdapetvÈ kÈressatÊti sÈmikoyeva kaÒci bhikkhuÑ
samÈdapetvÈ kÈressati. UtukÈle paÔibÈhituÑ na labhatÊti hemantagimhesu
aÒÒe sampatta bhikkh| paÔibÈhituÑ na labhati. TibhÈganti tatiyabhÈgaÑ.
Sace saddhivihÈrikÈnaÑ dÈtukÈmo hotÊti sace so saÑghassa
bhaÓÉakaÔhapanaÔÔhÈnaÑ vÈ navakÈnaÑ vÈ vasanaÔÔhÈnaÑ dÈtuÑ na icchati,
attano saddhivihÈrikÈnaÒÒeva dÈtukÈmo hotÊti attho. EtaÒhi
saddhivihÈrikÈnaÑ dÈtuÑ labhatÊti etaÑ tatiyabhÈgaÑ upaÉÉhabhÈgaÑ vÈ
dÈtuÑ labhati. AkataÔÔhÈneti senÈsanato bahi cayÈdÊnaÑ akataÔÔhÈne.
BahikuÔÔeti kuÔÔato bahi.
AÒÒatraparibhogapaÔikkhepÈdikathÈvaÓÓanÈ
324. Cakkalikanti kambalÈdÊhi veÔhetvÈ cakkasaÓÔhÈnena
pÈdapuÒchanayoggaÑ kataÑ. ParibhaÓÉakatÈ bh|mi nÈma saÓhamattikÈhi
katÈ kÈÄavaÓÓÈdibh|mi. SenÈ sanaÑ maÒcapÊÔhÈdi. Tatheva vaÄaÒjetuÑ
vaÔÔatÊti aÒÒehi ÈvÈsikabhikkh|hi paribhuttanÊhÈrena paribhuÒjituÑ vaÔÔati.
“NevÈsikÈ pakatiyÈ anatthatÈya bh|miyÈ Ôhapenti ce, tesampi
anÈpattiyevÈ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. DvÈrampÊti-ÈdinÈ
vuttadvÈravÈtapÈnÈdayo aparikammakatÈpi na apassayitabbÈ. Lomes|ti
lomesu phusantesu.
406 VinayapiÔaka
SaÑghabhattÈdi-anujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
325. UddesabhattaÑ nimantananti imaÑ vohÈraÑ pattÈnÊti ettha
itisaddo Èdi-attho, “uddesabhattaÑ nimantanan”ti-ÈdivohÈraÑ pattÈnÊti
ayamettha attho. Tampi anto katvÈti ÈyatiÑ bhikkh|naÑ
kukkuccavinodanatthÈya tampi saÑghabhattaÑ anto katvÈ.
UddesabhattakathÈvaÓÓanÈ
Attano vihÈradvÈreti vihÈrassa dvÈrakoÔÔhakasamÊpaÑ sandhÈya
vuttaÑ. BhojanasÈlÈyÈti bhattuddesaÔÔhÈnabh|tÈya bhojanasÈlÈya. “DinnaÑ
panÈ”ti vatvÈ yathÈ so dÈyako deti, taÑ vidhiÑ dassetuÑ “saÑghato
bhante”ti-ÈdimÈha. Antaraghareti antogehe. Anto-upacÈragatÈnanti ettha
gÈmadvÈravÊthicatukkesu dvÈdasahatthabbhantaraÑ anto-upacÈro nÈma.
Antaragharassa upacÈre pana labbhamÈnavisesaÑ dassetuÑ “ghar|pacÈro
cetthÈ”ti-ÈdimÈha. EkavaÄaÒjanti ekena dvÈrena vaÄaÒjitabbaÑ.
NÈnÈnivesanes|ti nÈnÈkulassa nivesanesu. LajjÊ pesalo agatigamanaÑ
vajjetvÈ medhÈvÊ ca upaparikkhitvÈ uddisissatÊti Èha “pesalo lajjÊ medhÈvÊ
icchitabbo”ti. Nisinnassapi niddÈyantassapÊti anÈdare sÈmivacanaÑ.
TicÊvaraparivÈranti ettha “udakapattalÈbhÊ1 viya aÒÒopi uddesabhattaÑ
alabhitvÈ vatthÈdimanekappakÈrakaÑ labhati ce, tasseva tan”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. Attano rucivasena yaÑ kiÒci vatvÈ ÈharituÑ vissajjitattÈ
vissaÔÔhad|to nÈma. YaÑ icchatÊti “uddesapattaÑ dethÈ”ti-ÈdÊni vadanto
yaÑ icchati. PucchÈsabhÈgenÈti pucchÈsadisena.
“EkÈ k|ÔaÔÔhitikÈ nÈma hotÊ”ti vatvÈ tameva ÔhitikaÑ vibhÈvento
“raÒÒo vÈ hÊ”ti-ÈdimÈha. AÒÒehi uddesabhattehi amissetvÈ visuÑyeva
ÔhitikÈya gahetabbattÈ “ekacÈrikabhattÈnÊ”ti vuttaÑ. TheyyÈya harantÊti
pattahÈrakÈ haranti. GÊvÈ hotÊti ÈÓÈpakassa gÊvÈ hoti. “ManussÈnaÑ
vacanaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti gacchantÊti “manussÈnaÑ vacanaÑ kÈtuÑ
vaÔÔatÊ”ti tena bhikkhunÈ vuttÈ gacchanti. AkatabhÈgo nÈmati
ÈgantukabhÈgo nÈma. “Sabbo saÑgho
______________________________________________________________
1. UdakamattalÈbhÊ (SyÈ)
ParibhuÒjat|”ti vutteti ettha “paÔhamameva 'sabbaÑ saÑghikaÑ pattaÑ

dethÈ'ti vatvÈ pacchÈ 'sabbo saÑgho paribhuÒjat|'ti avuttepi bhÈjetvÈva
paribhuÒjitabban”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
NimantanabhattakathÈvaÓÓanÈ
“Ettake bhikkh| saÑghato uddisitvÈ dethÈ”ti-ÈdÊni avatvÈ “ettakÈnaÑ
bhikkh|naÑ bhattaÑ gaÓhathÈ”ti vatvÈ dinnaÑ saÑghikaÑ nimantanaÑ
nÈma. PiÓÉapÈtikÈnampi vaÔÔatÊti bhikkhÈpariyÈyena vuttattÈ vaÔÔati.
PaÔipÈÔiyÈti laddhapaÔipÈÔiyÈ. Vicchindi tvÈti “bhattaÑ gaÓhathÈ”ti padaÑ
avatvÈ. TenevÈha “bhattanti avadantenÈ”ti. Œlopa sa~khepenÈti
ekekapiÓÉavasena. AyaÒca nayo nimantaneyeva, na uddesabhatte. Tattha hi
ekassa pahonakappamÈÓaÑyeva bhÈjetabbaÑ, tasmÈ uddesabhatte
ÈlopaÔÔhitikÈ nÈma natthi. AcchatÊti tiÔÔhati. “EkavÈranti yÈva tasmiÑ ÈvÈse
vasanti bhikkh|, sabbe labhantÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AyaÑ panettha
adhippÈyo–ekavÈranti na ekadivasaÑ1 sandhÈya vuttaÑ, yattakÈ pana
bhikkh| tasmiÑ ÈvÈse vasanti, te sabbe. EkasmiÑ divase gahitabhikkh|
aÒÒadÈ aggahetvÈ yÈva ekavÈraÑ sabbe bhikkh| bhojitÈ honti, tÈva ye
jÈnanti, te gahetvÈ gantabbanti.
SalÈkabhattakathÈvaÓÓanÈ
UpanibandhitvÈti likhitvÈ. Niggahena datvÈti anicchantampi niggahena
sampaÔi cchÈpetvÈ. EkagehavasenÈti ekÈya gharapÈÄiyÈ vasena. UddisitvÈti
“tuyhaÒca tuyhaÒca pÈpuÓÈtÊ”ti vatvÈ. D|rattÈ niggahetvÈpi vÈrena
gÈhetabbagÈmo vÈragÈmo. VihÈravÈre niyuttÈ vihÈravÈrikÈ, vÈrena
vihÈrarakkhaÓakÈ. AÒÒathattanti pasÈdaÒÒathattaÑ. PhÈti kammameva
bhavantÊti vihÈrarakkhaÓatthÈya saÑghena dÈtabba-atirekalÈbhÈ honti.
SaÑghanavakena laddhakÈleti divase divase ekekassa pÈpitÈni dve tÊÓi
ekacÈrika bhattÈni teneva niyÈmena attano pÈpuÓanaÔÔhÈne saÑghanavakena
laddhakÈle. Yassa kassaci sammukhÊbh|tassa pÈpetvÈti ettha “yebhuyyena
ce bhikkh| bahisÊmagatÈ honti,
______________________________________________________________
1. EkavÈranti ekadivasaÑ (Ka)
408 VinayapiÔaka
sammukhÊbh|tassa yassa kassaci pÈpetabbaÑ sabhÈgattÈ1 ekena laddhaÑ

sabbesaÑ hoti, tasmimpi asati attano pÈpetvÈ dÈtabban”ti gaÓÔhipadesu
vuttaÑ. RasasalÈkanti ucchura sasalÈkaÑ.
“SaÑghato nirÈmisasalÈkÈpi vihÈre pakkabhattampi vaÔÔatiyevÈ”ti
sÈdhÈraÓaÑ katvÈ visuddhimagge2 vuttattÈ “evaÑ gÈhite sÈditabbaÑ, evaÑ
na sÈditabba'nti visesetvÈ avuttattÈ ca bhesajjÈdisalÈkÈyo cettha kiÒcÈpi
piÓÉapÈtikÈnampi vaÔÔanti, salÈkavasena gÈhitattÈ pana na sÈditabbÈti ettha
adhippÈyo vÊmaÑsitabbo. Yadi hi bhesajjÈdisalÈkÈ salÈkavasena gÈhitÈ na
sÈditabbÈ siyÈ, saÑghato nirÈmasasalÈkÈ vaÔÔatiyevÈti na vadeyya,
“atirekalÈbho saÑghabhattaÑ uddesabhattan”ti-Èdivacanato3 “atirekalÈbhaÑ
paÔikkhipÈmÊ”ti salÈkavasena gÈhetabbaÑ bhattameva paÔikkhittaÑ, na
bhesajjaÑ. SaÑghabhattÈdÊni hi cuddasa bhattÈniyeva tena na sÈditabbÈnÊti
vuttÈni, khandhakabhÈÓakÈnaÑ vÈ matena idha evaÑ vuttanti gahetabbaÑ.
Aggato dÈtabba bhikkhÈ aggabhikkhÈ. LaddhÈ vÈ aladdhÈ vÈti labhitvÈ vÈ
alabhitvÈ vÈ. NibaddhÈya4 aggabhikkhÈya appamattikÈya eva sambhavato
labhitvÈpi punadivase gaÓhituÑ vuttaÑ. AggabhikkhÈmattanti hi ettha
matta-saddo bahubhÈvaÑ nivatteti.
SalÈkabhattaÑ nÈma vihÈreyeva uddisÊyati vihÈrameva sandhÈya
diyyamÈnattÈti Èha “vihÈre apÈpitaÑ panÈ”ti-Èdi. Tatra ÈsanasÈlÈyÈti
tasmiÑ gÈme ÈsanasÈlÈya. VihÈraÑ ÈnetvÈ gÈhetabbanti tathÈ vatvÈ tasmiÑ
divase dinnabhattaÑ vihÈrameva ÈnetvÈ ÔhitikÈya gÈhetabbaÑ. TatthÈti
tasmiÑ disÈbhÈge. TaÑ gahetvÈti taÑ vÈragÈmasalÈkaÑ attanÈ gahetvÈ.
TenÈti yo attano pattaÑ vÈragÈmasalÈkaÑ disaÑgamikassa adÈsi, tena.
Anatikkanteyeva tasmiÑ tassa salÈkÈ gÈhetabbÈti yasmÈ
upacÈrasÊmaÔÔhasseva salÈkÈ pÈpuÓÈti, tasmÈ tasmiÑ disaÑgamike
upacÈrasÊmaÑ anatikkanteyeva tassa disaÑgamikassa pattasalÈkÈ attano
pÈpetvÈ gahetabbÈ.
______________________________________________________________
1. PÈpetabbasabhÈvattÈ(Ka) 2. Visuddhi 1. 63 piÔÔhe.
3. Vi 3. 133 piÔÔhe. 4. AnibaddhÈya. (Ka)
AnÈgatadivaseti ettha kathaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ ÈgatÈnÈgatabhÈvo

viÒÒÈyatÊti ce? YasmÈ tato tato ÈgatÈ bhikkh| tasmiÑ gÈme ÈsanasÈlÈya
sannipatanti, tasmÈ tesaÑ ÈgatÈnÈgatabhÈvo sakkÈ viÒÒÈtuÑ. AmhÈkaÑ
gocaragÈmeti salÈkabhattadÈyakÈnaÑ gÈme. BhuÒjituÑ ÈgacchantÊti
“mahÈthero ekakova vihÈre ohÊno avassaÑ sabbasalÈkÈ attano pÈpetvÈ
Ôhito”ti maÒÒamÈnÈ Ègacchanti.
PakkhikabhattÈdikathÈvaÓÓanÈ
Abhilakkhitesu cat|su pakkhadivasesu dÈtabbabhattaÑ pakkhikaÑ.
Abhilakkhites|ti ettha abhÊti upasaggamattaÑ, lakkhaÓÊyesu icceva attho,
uposathasamÈdÈnadhammassavanap|jÈsakkÈrÈdikaraÓatthaÑ lakkhitabbesu
sallakkhetabbesu upalakkhetabbes|ti vuttaÑ hoti. Sve pakkhoti “ajja
pakkhikaÑ na gÈhetabban”ti pakkhikassa aniyamattÈ vuttaÑ. “Sve amhÈkaÑ
ghare l|khabhattaÑ bhavissatÊ”ti potthakesu likhanti, “pakkhabhattaÑ
bhavissatÊ”ti pÈÔhena bhavitabbaÑ. Uposathe dÈtabbaÑ bhattaÑ
uposathikaÑ. NibandhÈpitanti1 “asukavihÈrassÈ”ti niyamitaÑ. GÈhetvÈ
bhuÒjitabbanti tasmiÑ senÈsane vasantehi ÔhitikÈya gÈhetvÈ bhuÒjitabbaÑ.
TaÓÉulÈdÊnipesenti -pa- vaÔÔatÊti abhihaÔabhikkhattÈ vaÔÔati. TathÈ
paÔiggahitattÈti bhikkhÈnÈmena paÔiggahitattÈ. PattaÑ p|retvÈ thaketvÈ
dinnanti “guÄakabhattaÑ demÈ”ti dinnaÑ. GuÄapiÓÉepi -pa- dÈtabboti ettha
guÄapiÓÉaÑ tÈlapakkappamÈÓanti veditabbaÑ. Sesamettha
suviÒÒeyyamevÈti.
SenÈsanakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. NibaddhÈpita(SyÈ)
7. SaÑghabhedakakkhandhaka
ChasakyapabbajjÈkathÈvaÓÓanÈ
330. SaÑghabhedakakkhandhake anupiyÈyanti-ÈdÊsu “anupiyÈ nÈmÈ”ti
vattabbe ÈkÈrassa rassattaÑ anunÈsikassa ca ÈgamaÑ katvÈ “anupiyaÑ
nÈmÈ”ti vuttaÑ. MallÈnanti mallarÈj|naÑ. Na heÔÔhÈ pÈsÈdÈ orohatÊti
uparipÈsÈdato heÔÔhimatalaÑ na orohati, “heÔÔhÈpÈsÈdan”tipi paÔhanti.
Anuruddho vÈ pabbÈjeyyÈti yojetabbaÑ. GharÈvÈsatthanti gharÈvÈsassa
anucchavikaÑ kammaÑ. UdakaÑ abhinetabbanti udakaÑ ÈharitabbaÑ.
Ninnetabbanti ÈbhatamudakaÑ puna nÊharitabbaÑ. NiddhÈpetabbanti
antarantarÈ uÔÔhitatiÓÈni uddharitvÈ apanetabbaÑ. LavÈpetabbanti
paripakkakÈle lavÈpe tabbaÑ. UbbÈhÈpetabbanti khalamaÓÉalaÑ
harÈpetabbaÑ. UjuÑ1 kÈrÈpetabbanti puÒjaÑ kÈrÈpetabbaÑ. PalÈlÈni
uddharÈpetabbÈnÊti palÈlÈni apanetabbÈni. BhusikÈ uddharÈpetabbÈti
gunnaÑ khuraggehi saÒchinnÈ bhusasa~khÈtÈ nÈÄadaÓÉÈ apanetabbÈ.
OpunÈpetabbanti2 vÈtamukhe opunÈpetvÈ3 palÈlaÑ apanetabbaÑ.
AtiharÈpetabbanti antokoÔÔhÈgÈraÑ upanetabbaÑ. Na kammÈti na kammÈni.
GharÈvÈsatthenÈti upayo gatthe karaÓavacanaÑ. UpajÈnÈhÊti ca
upasaggamatto upa-saddo. TenÈha “gharÈvÈ satthaÑ jÈnÈhÊ”ti. JÈnÈhÊti
cettha paÔipajjÈti attho veditabbo. AkÈmakÈti anicchamÈnÈ.
331-332. YaÑ na nivattoti yasmÈ na nivatto. SuÒÒÈgÈragatoti4

“ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca avasesaÑ araÒÒan”ti5 vuttaÑ araÒÒaÑ
rukkham|laÒca ÔhapetvÈ aÒÒaÑ pabbatakandarÈdi pabbajitasÈruppaÑ
nivÈsaÔÔhÈnaÑ janasambÈdhÈbhÈvato idha “suÒÒÈgÈran”ti adhippetaÑ. Atha
vÈ jhÈnakaÓÉakÈnaÑ saddÈnaÑ abhÈvato vivittaÑ yaÑ kiÒci agÈrampi
“suÒÒÈgÈran”ti veditabbaÑ. TaÑ suÒÒÈgÈraÑ upagato. AbhikkhaÓanti
bahulaÑ. UdÈnaÑ udÈnesÊti so hi ÈyasmÈ araÒÒe divÈvihÈraÑ upagatopi
rattivÈs|pagatopi yebhuyyena phalasamÈpattisukhena
nirodhasamÈpattisukhena ca vÊtinÈmesi,
______________________________________________________________
1. PuÒjaÑ (PÈÄiyaÑ) 2. OphunÈpetabbanti (SyÈ) 3. OphunÈpetvÈ (SyÈ)
4. UdÈna-®Ôha 143 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 5. Vi 1. 57 piÔÔhe.
tasmÈ taÑ sukhaÑ sandhÈya pubbe attanÈ anubh|taÑ sabhayaÑ sapariÄÈhaÑ

rajja sukhaÑ jigucchitvÈ “aho sukhaÑ aho sukhan”ti
somanassasahitaÒÈÓasamuÔÔhÈnaÑ pÊtisamuggÈraÑ samuggirati. Te bhikkh|
bhagavantaÑ etadavocunti te sambahulÈ bhikkh| ullumpanasabhÈvasaÓÔhitÈ
tassa anuggaÓhanÈdhippÈyena bhagavantaÑ etadavocuÑ, na ujjhÈnavasena.
NissaÑsayanti asandehena, ekantenÈti attho. Te kira bhikkh| puthujjanÈ
tassa Èyasmato vivekasukhaÑ sandhÈya udÈnaÑ ajÈnantÈ evamÈhaÑsu.
Samanussarantoti ukkaÓÔhanavasena anussaranto.
AÒÒataranti nÈmagottena apÈkaÔaÑ ekaÑ bhikkhuÑ. ŒmantesÊti
ÈÓÈpesi te bhikkh| saÒÒÈpetukÈmo. Evanti vacanasampaÔiggahe, sÈdh|ti
attho. EvaÑ bhanteti ettha pana evaÑ-saddo paÔiÒÒÈyaÑ. “AbhikkhaÓaÑ
'aho sukhaÑ aho sukhan'ti imaÑ udÈnaÑ udÈnesÊ”ti yathÈ te bhikkh|
vadanti, taÑ evaÑ tathevÈti attano udÈnaÑ paÔijÈnÈti. “KiÑ pana tvaÑ
bhaddiyÈ”ti kasmÈ bhagavÈ pucchati, kiÑ tassa cittaÑ na jÈnÈtÊti? No na
jÈnÈti, teneva pana tamatthaÑ vadÈpetvÈ te bhikkh| saÒÒÈpetuÑ pucchati.
VuttaÒhetaÑ “jÈnantÈpi tathÈgatÈ pucchanti, jÈnantÈpi na pucchantÊ”ti-Èdi1.
Atthavasanti kÈraÓaÑ.
Antopi antepureti2 itthÈgÈrassa saÒcaraÓaÔÔhÈnabh|te rÈjagehassa
abbhantare, yattha rÈjÈ nahÈnabhojanasayanÈdiÑ kappeti. RakkhÈ
susaÑvihitÈti ÈrakkhÈdikata purisehi gutti suÔÔhu samantato vihitÈ. Bahipi
antepureti3 aÔÔakaraÓaÔÔhÈnÈdike antepurato bahibh|te rÈjagehe. EvaÑ
rakkhito gopito santoti evaÑ rÈjageharÈjadhÈnÊrajjadesesu anto bahi ca
anekesu ÔhÈnesu anekasatehi susaÑvihitarakkhÈvaraÓaguttiyÈ mameva
nibbhayatthaÑ phÈsuvihÈratthaÑ rakkhito gopito samÈno. BhÊtoti-ÈdÊni
padÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈni. Atha vÈ bhÊtoti pararÈj|hi bhÈyamÈno.
Ubbiggoti sakarajjepi pakatikkhobhato uppajjanakabhayubbegena ubbiggo
calito. Ussa~kÊti “raÒÒÈ nÈma sabbakÈlaÑ avissatthena bhavitabban”ti
vacanato sabbattha avissÈsanavasena tesaÑ tesaÑ kiccakaraÓÊyÈnaÑ
accayato uppajjanakaparisa~kÈya ca uddhamuddhaÑ sa~kamÈno. UtrÈsÊti
“santikÈvacarehipi ajÈnantasseva me
______________________________________________________________
1. Vi 1. 7, 114 piÔÔhÈdÊsu. 2. Anto antepureti (SyÈ) 3. Bahi-antepureti (SyÈ)
412 VinayapiÔaka
kadÈci anattho bhaveyyÈ”ti uppannena sarÊrakampampi uppÈdanasamatthena

tÈsena utrÈsi. “Utrasto”tipi paÔhanti. ViharÈmÊti evaÑbh|to hutvÈ viharÈmi.
EtarahÊti idÈni pabbajitakÈlato paÔÔhÈya. Ekoti asahÈyo. Tena vivekaÔÔha
kÈyataÑ dasseti. AbhÊtoti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ vuttavipariyÈyena attho
veditabbo. BhayÈdi nimittassa pariggahassa taÑnimittassa ca
kilesagahanassa abhÈvenevassa abhÊtÈditÈti etena cittavivekaÑ dasseti.
Appossukkoti sarÊraguttiyaÑ nirussukko. Pannalomoti
lomahaÑsuppÈdakassa chambhitattassa abhÈvena anuggatalomo.
Padadvayenapi serivihÈraÑ dasseti. Paradattavuttoti1 parehi dinnena
cÊvarÈdinÈ vattamÈno. Etena sabbaso sa~gÈbhÈvadÊpanamukhena2
anavasesabhayahetuvirahaÑ dasseti. Migabh|tena cetasÈti
vissatthavihÈritÈya migassa viya jÈtena cittena. Migo hi amanussapathe
araÒÒe vasamÈno vissattho tiÔÔhati nisÊdati nipajjati yenakÈmaÒca pakkamati
appaÔihatacÈro, evaÑ ahampi viharÈmÊti dasseti. VuttaÒhetaÑ
paccekasambuddhena–
“Migo araÒÒamhi yathÈ abaddho,
YenicchakaÑ gacchati gocarÈya.
ViÒÒ| naro serita pekkhamÈno,
Eko care khaggavisÈÓakappo”ti3.
ImaÑ kho ahaÑ bhante atthavasanti bhagavÈ yadidaÑ mama etarahi
paramaÑ vivekasukhaÑ phalasamÈpattisukhaÑ, idameva kÈraÓaÑ
sampassamÈno “aho sukhaÑ, aho sukhan”ti udÈnemi. Etamatthanti etaÑ
bhaddiyattherassa puthujjanavisayÈtÊtaÑ vivekasukhasa~khÈtaÑ atthaÑ
sabbÈkÈrato viditvÈ. ImaÑ udÈnanti imaÑ sahetuka
bhayasokavigamÈnubhÈvadÊpakaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
Yassantarato na santi kopÈti yassa ariyapuggalassa antarato abbhantare
attano citte cittakÈlussiyakaraÓato
______________________________________________________________
1. Paradavuttoti (SyÈ)
2. Sa~gahÈbhÈvadÊpanamukhena (SyÈ) UdÈna-®Ôha 145 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
cittappakopÈ rÈgÈdayo ÈghÈtavatthu-ÈdikÈraÓabhedato anekabhedÈ dosakopÈ

eva vÈ na santi, maggena pahÊnattÈ na vijjanti. AyaÒhi antara-saddo kiÒcÈpi
“maÒca tvaÒca kimantaran”ti-ÈdÊsu1 kÈraÓe dissati, “antaraÔÔhake
himapÈtasamaye”ti-ÈdÊsu2 vemajjhe, “antarÈ ca jetavanaÑ antarÈ ca
sÈvatthin”ti-ÈdÊsu3 vivare, “bhayamantarato jÈtan”ti-ÈdÊsu4 citte, idhÈpi citte
eva daÔÔhabbo. TenevÈha “yassa citte kopÈ na santÊ”ti.
Abhava-saddassa vibhava-saddena atthuddhÈre kÈraÓamÈha “vibhavoti
ca abhavoti ca atthato ekan”ti. Iti-saddo pakÈravacanoti Èha “iti
anekappakÈrÈ bhavÈ bhavatÈ”ti. VÊtivattoti atikkanto. Ettha ca “yassÈ”ti
idaÑ yo vÊtivattoti vibhattivipariÓÈmavasena yojetabbaÑ. TaÑ
vigatabhayanti taÑ evar|paÑ yathÈvuttaguÓasamannÈgataÑ khÊÓÈsavaÑ
cittakopÈbhÈvato itibhavÈbhavasamatikkamanato ca bhayahetu vigamena
vigatabhayaÑ. Vivekasukhena aggaphalasukhena ca sukhiÑ, vigatabhayattÈ
eva asokaÑ. DevÈ nÈnubhavanti dassanÈyÈti adhigatamagge ÔhapetvÈ
sabbepi upapatti devÈ vÈyamantÈpi cittacÈradassanavasena5 dassanÈya
daÔÔhuÑ nÈnubhavanti na abhisambhuÓanti na sakkonti, pageva manussÈ.
SekkhÈpi hi puthujjanÈ viya arahato cittappavattiÑ na jÈnanti. Tassa
dassanaÑ devÈnampi dullabhanti etthÈpi cittacÈra dassanavasena tassa
dassanaÑ devÈnampi dullabhaÑ alabbhanÊyaÑ, devehipi taÑ dassanaÑ na
sakkÈ pÈpuÓitunti evamattho gahetabbo. AbhÈvattho hettha du-saddo
“duppaÒÒo”ti-ÈdÊsu viya.
333. BhattÈbhihÈroti abhiharitabbabhattaÑ. Tassa pana pamÈÓaÑ

dassetuÑ “paÒca ca thÈlipÈkasatÈnÊ”ti vuttaÑ. Tattha eko thÈlipÈko
dasannaÑ purisÈnaÑ bhattaÑ gaÓhÈti. LÈbhasakkÈrasilokenÈti ettha lÈbho
nÈma catupaccayalÈbho. SakkÈroti tesaÑyeva sukatÈnaÑ susa~khatÈnaÑ
lÈbho. Silokoti vaÓÓaghoso. ManomayaÑ kÈyanti jhÈnamanena nibbattaÑ
brahmakÈyaÑ. Upapannoti upagato. AttabhÈvappaÔi lÈbhoti sarÊrapaÔilÈbho.
Dve vÈ tÊÓi vÈ mÈgadhakÈni6
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 203 piÔÔhe. 2. Vi 3. 401 piÔÔhe.
3. Khu 1. 89, 137 piÔÔhesu. 4. Khu 1. 252; Khu 7. 12 piÔÔhesu.
5. CittavÈradassanavasena (SyÈ), cittÈcÈradassanavasena (Ka)
6. MÈgadhikÈni (SyÈ)
414 VinayapiÔaka
gÈmakhettÈnÊti ettha mÈgadhakaÑ gÈmakhettaÑ atthi khuddakaÑ, atthi

majjhimaÑ, atthi mahantaÑ. KhuddakaÑ gÈmakhettaÑ ito cattÈlÊsa
usabhÈni, etto cattÈlÊsa usabhÈnÊti gÈvutaÑ hoti. MajjhimaÑ ito gÈvutaÑ,
etto gÈvutanti aÉÉhayojanaÑ hoti. MahantaÑ ito diyaÉÉhagÈvutaÑ, etto
diyaÉÉhagÈvutanti tigÈvutaÑ hoti. Tesu1 khuddakena gÈmakhettena tÊÓi,
khuddakena ca majjhimena ca dve gÈmakhettÈni tassa attabhÈvo.
TigÈvutaÒhissa sarÊraÑ. PariharissÈmÊti paÔijaggissÈmi gopayissÈmi.
Rakkhassetanti rakkhassu etaÑ.
PaÒcasatthukathÈvaÓÓanÈ
334. SatthÈroti gaÓasatthÈro. NÈssassÈti na etassa bhaveyya. Tanti2 taÑ
satthÈraÑ. TenÈti amanÈpena. SamudÈcareyyÈmÈti katheyyÈma.
SammannatÊti amhÈkaÑ sammÈnaÑ karoti. TenÈha “sammÈnetÊ”ti
sammannatÊti vÈ parehi sammÈnÊya tÊti attho.
335. NÈsÈya pittaÑ bhindeyyunti acchapittaÑ vÈ macchapittaÑ vÈ

nÈsÈpuÔe pakkhipeyyuÑ. ParÈbhavÈyÈti avaÉÉhiyÈ vinÈsÈya. AssatarÊti
vaÄavÈya kucchismiÑ gadrabhassajÈtÈ, taÑ assena saddhiÑ sampayojenti, sÈ
gabbhaÑ gaÓhitvÈ kÈle sampatte vijÈyituÑ na sakkoti, pÈdehi bh|miÑ
paharantÊ tiÔÔhati, athassÈ cattÈro pÈde cat|su khÈÓukesu bandhitvÈ kucchiÑ
phÈletvÈ potakaÑ nÊharanti, sÈ tattheva marati. Tena vuttaÑ “attavadhÈya
gabbhaÑ gaÓhÈtÊ”ti.
339. Potthanikanti churikaÑ, yaÑ kharantipi vuccati.
NÈÄÈgiripesanakathÈvaÓÓanÈ
342. MÈ kuÒjara nÈgamÈsadoti bho kuÒjara buddhanÈgaÑ
vadhakacittena mÈ upagaccha. Dukkhanti dukkhakÈraÓattÈ dukkhaÑ.
KathaÑ taÑ dukkhanti Èha “na hi nÈgahatassÈ”ti-Èdi. NÈgahatassa
sugatipaÔikkhepena buddhanÈgassa ghÈto duggatidukkhakÈraÓanti dasseti.
Itoti ito jÈtito. Yatoti yasmÈ. Ito paraÑ yatoti ito paraÑ gacchantassÈti
______________________________________________________________
1. TaÑ (SyÈ, Ka) aÑ-®Ôha 3. 41 piÔÔhe vimativinodanÊÔÊkÈyaÑ ca passitabbaÑ.
2. Nanti (PÈÄiyaÑ)
vÈ attho. Madoti mÈnamado. PamÈdoti pamattabhÈvo. PaÔikuÔitoti sa~kuÔito.

Alakkhikoti ahiriko1. Yatra hi nÈmÈti yo nÈma.
PaÒcavatthuyÈcanakathÈvaÓÓanÈ
343. Tikabhojananti tÊhi bhuÒjitabbabhojanaÑ, tiÓÓaÑ ekato
paÔiggahetvÈ bhuÒjituÑ paÒÒapessÈmÊti attho. KokÈlikoti-ÈdÊni catunnaÑ
devadattapakkhiyÈnaÑ gaÓapÈmokkhÈnaÑ nÈmÈni. Œyukappanti ekaÑ
mahÈkappaÑ asÊtibhÈgaÑ katvÈ tato ekabhÈgamattaÑ kÈlaÑ
antarakappasaÒÒitaÑ kÈlaÑ.
ŒyasmantaÑ ÈnandaÑ etadavocÈti2 devadatto sabbaÑ saÑghabhedassa
pubbabhÈgaÑ nipphÈdetvÈ “ekaÑseneva ajja ÈveÓikaÑ uposathaÑ
saÑghakammaÒca karissÈmÊ”ti cintetvÈ etaÑ “ajjatagge”ti-ÈdivacanaÑ
avoca. Tattha aÒÒatreva bhagavatÈti vinÈ eva bhagavantaÑ, taÑ satthÈraÑ
akatvÈti attho. AÒÒatra bhikkhusaÑghÈ uposathaÑ karissÈmi
saÑghakammÈni cÈti bhagavato ovÈdakÈrakaÑ bhikkhusaÑghaÑ vinÈ maÑ
anuvattantehi bhikkh|hi saddhiÑ ÈveÓikaÑ uposathaÑ saÑghakammÈni ca
karissÈmi. Ajjatagge bhante devadatto saÑghaÑ bhindissatÊti
bhedakÈrakÈnaÑ sabbesaÑ devadattena sajjitattÈ “ekaÑseneva devadatto
ajja saÑghaÑ bhindissatÊ”ti maÒÒamÈno evamÈha. BhindissatÊti dvidhÈ
karissati.
EtamatthaÑ viditvÈti etaÑ avÊcimahÈnirayuppattisaÑvattaniyaÑ
kappaÔÔhiyaÑ atekicchaÑ devadattena nibbattiyamÈnaÑ
saÑghabhedakammaÑ sabbÈkÈrato viditvÈ. ImaÑ udÈnanti kusalÈkusalesu
yathÈkkamaÑ sappurisÈsappurisÈnaÑ sukarÈ paÔipatti, na pana nesaÑ
akusalakusales|ti idamatthavibhÈvanaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
Tattha sukaraÑ sÈdhunÈ sÈdh|ti attano paresaÒca hitaÑ sÈdhetÊti sÈdhu,
sammÈ paÔipanno. Tena sÈdhunÈ sÈriputtÈdinÈ sÈvakena
paccekasambuddhena sammÈsambuddhena aÒÒena vÈ lokiyasÈdhunÈ sÈdhu
sundaraÑ bhaddakaÑ attano paresaÒca hitasukhÈvahaÑ sukaraÑ sukhena
kÈtuÑ sakkÈ. SÈdhu pÈpena dukkaranti tadeva pana vuttalakkhaÓaÑ sÈdhu
pÈpena
______________________________________________________________
1. Nissiriko (SyÈ) 2. UdÈna-®Ôha 287 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
416 VinayapiÔaka
devadattÈdinÈ pÈpapuggalena dukkaraÑ kÈtuÑ na sakkÈ, na so taÑ kÈtuÑ

sakkotÊti attho. PÈpaÑ pÈpena sukaranti pÈpaÑ asundaraÑ attano paresaÒca
anatthÈvahaÑ pÈpena yathÈvuttapÈpapuggalena sukaraÑ sukhena kÈtuÑ
sakkuÓeyyaÑ. PÈpamariyehi dukkaranti ariyehi pana buddhÈdÊhi taÑ pÈpaÑ
dukkaraÑ durabhisambhavaÑ. SetughÈtoyeva hi tesaÑ tatthÈti dÊpeti.
SaÑghabhedakathÈvaÓÓanÈ
345. Atha kho ÈyasmÈ sÈriputto ÈdesanÈpÈÔihÈriyÈnusÈsaniyÈti-ÈdÊsu
parassa cittaÑ ÒatvÈ kathanaÑ ÈdesanÈpÈÔihÈriyaÑ, sÈvakÈnaÒca
buddhÈnaÒca satataÑ dhamma desanaÑ anusÈsanÊ pÈÔihÈriyaÑ,
iddhividhaÑ iddhipÈÔihÈriyaÑ. Tattha iddhipÈÔihÈri yena saddhiÑ
anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ mahÈmoggallÈnattherassa ÈciÓÓaÑ, ÈdesanÈpÈÔihÈri
yena saddhiÑ anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ dhammasenÈpatissa. Tena vuttaÑ
“ÈyasmÈ sÈriputto ÈdesanÈpÈÔihÈriyÈnusÈsaniyÈ bhikkh| dhammiyÈ kathÈya
ovadÊ”ti-Èdi. TadÈ hi dvÊsu aggasÈvakesu dhammasenÈpati tesaÑ
bhikkh|naÑ cittacÈraÑ ÒatvÈ dhammaÑ desesi, mahÈmoggallÈnatthero
vikubbanaÑ dassetvÈ dhammaÑ desesi, pÈÄiyaÒcettha dvinnampi therÈnaÑ
desanÈya dhammacakkhupaÔilÈbhova dassito. DÊghabhÈÓakÈ pana evaÑ
vadanti “bhagavatÈ pesitesu dvÊsu aggasÈvakesu dhammasenÈpati tesaÑ
cittacÈraÑ ÒatvÈ dhammaÑ desesi, therassa dhammadesanaÑ sutvÈ
paÒcasatÈpi bhikkh| sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu. Atha nesaÑ
mahÈmoggallÈnatthero vikubbanaÑ dassetvÈ dhammaÑ desesi, taÑ sutvÈ
sabbe arahattaphale patiÔÔhahiÑs|”ti. DevadattaÑ uÔÔhÈpesÊti jaÓÓukena
hadayamajjhe paharitvÈ uÔÔhÈpesi.
346. SarasÊti saro. SuvikkhÈlitanti suÔÔhu vikkhÈlitaÑ, suvisodhitaÑ

katvÈti attho. SaÑkhÈditvÈti suÔÔhu khÈditvÈ. MahiÑ vikubbatoti mahiÑ
dantehi vilikhantassa. NadÊsu bhisaÑ ghasÈnassÈhi yojetabbaÑ. NadÊti
cettha mahÈsaro adhippeto. Jaggatoti hatthiy|thaÑ pÈlentassa. Bhi~kovÈti
hatthipotako viya. MamÈnukubbanti maÑ anukaronto.
347. D|teyyanti1 d|takammaÑ. GantumarahatÊti d|teyyasa~khÈtaÑ

sÈsanaÑ harituÑ dhÈretvÈ harituÑ arahati. SotÈti yaÑ assa2 sÈsanaÑ denti,
tassa sotÈ. SÈvetÈti taÑ uggaÓhitvÈ “idaÑ nÈma tumhehi vuttan”ti
paÔisÈvetÈ. UggahetÈti su-uggahitaÑ katvÈ uggahetÈ. DhÈretÈti sudhÈritaÑ
katvÈ dhÈretÈ. ViÒÒÈtÈti attanÈ tassa atthaÑ jÈnitÈ. ViÒÒÈpetÈti paraÑ
vijÈnÈpetÈ. SahitÈsahitassÈti “idaÑ sahitaÑ, idaÑ asahitan”ti evaÑ
sahitÈsahitassa kusalo upagatÈnupagatesu cheko sÈsanaÑ Èrocento
sahitÈsahitaÑ sallakkhetvÈ Èroceti. Na byathatÊti3 na vedhati na chambhati.
UggavÈdininti pharusava canena samannÈgataÑ. Pucchitoti paÔiÒÒatthÈya
pucchito.
348. AÔÔhahi bhikkhave asaddhammehÊti-ÈdÊsu asaddhammehÊti4

asataÑ dhammehi, asantehi vÈ asobhanehi vÈ dhammehi. Abhibh|toti
ajjhotthaÔo. PariyÈdinnacittoti khepitacitto lÈbhÈdihetukena icchÈcÈrena
mÈnamadÈdinÈ ca khayaÑ pÈpitakusalacitto. Atha vÈ pariyÈdinnacittoti
parito Èdinnacitto, vuttappakÈrena akusalakoÔÔhÈsena yathÈ kusalacittassa
uppattivÈro na hoti, evaÑ samantato gahitacittasantÈnoti attho. ApÈye
nibbattanÈrahatÈya ÈpÈyiko. Tatthapi avÊcisa~khÈte mahÈniraye uppajjatÊti
nerayiko. EkaÑ antarakappaÑ paripuÓÓameva katvÈ tattha tiÔÔhatÊti
kappaÔÔho. Atekicchoti buddhehipi anivattanÊyattÈ avÊcinibbattiyÈ
tikicchÈbhÈvato atekiccho, atikicchanÊyoti attho. LÈbhenÈti lÈbhena
hetubh|tena. Atha vÈ lÈbhahetukena mÈnÈdinÈ. LÈbhaÒhi nissÈya idhekacce
puggalÈ pÈpicchÈ icchÈpakatÈ icchÈcÈre ÔhatvÈ “lÈbhaÑ nibbattessÈmÈ”ti
anekavihitaÑ anesanaÑ appatir|paÑ ÈpajjitvÈ ito cutÈ apÈyesu nibbattanti.
Apare yathÈlÈbhaÑ labhitvÈ taÑnimittaÑ
mÈnÈtimÈnamadamacchariyÈdivasena pamÈdaÑ ÈpajjitvÈ ito cutÈ apÈyesu
nibbattanti, ayaÒca tÈdiso. Tena vuttaÑ “lÈbhena bhikkhave abhibh|to
pariyÈdinnacitto devadatto ÈpÈyiko”ti-Èdi. AsakkÈrenÈti hÊÄetvÈ paribhavitvÈ
parehi attani
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 216 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Aparassa (Ka) 3. Na byÈdhatÊti (SyÈ)
4. Itivuttaka-®Ôha 265 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
418 VinayapiÔaka
pavattitena asakkÈrena, asakkÈrahetukena vÈ mÈnÈdinÈ.

AsantaguÓasambhÈvanÈdhippÈyena pavattÈ pÈpÈ icchÈ etassÈti pÈpiccho,
tassa bhÈvo pÈpicchatÈ, tÈya. “AhaÑ buddho bhavissÈmi, bhikkhusaÑghaÑ
pariharissÈmÊ”ti hi tassa icchÈ uppannÈ. KokÈlikÈdayo pÈpÈ lÈmakÈ mittÈ
etassÈti pÈpamitto, tassa bhÈvo pÈpamittatÈ, tÈya.
349. AbhibhuyyÈti abhibhavitvÈ madditvÈ.
350. TÊhi bhikkhave asaddhammehÊti-Èdi vuttanayameva. Oramattakena

visesÈdhigamena antarÈ vosÈnaÑ ÈpÈdÊti ettha pana ayamattho.
OramattakenÈti appamattakena jhÈnÈbhiÒÒÈmattena. VisesÈdhigamenÈti
uttarimanussadhammÈdhigamena. AntarÈti vemajjhe. VosÈnaÑ ÈpÈdÊti
akatakiccova samÈno “katakiccomhÊ”ti maÒÒamÈno samaÓadhammato
vigamaÑ1 Èpajji. IdaÑ vuttaÑ hoti–jhÈnÈbhiÒÒÈhi uttarikaraÓÊye
adhigantabbe maggaphale anadhigate satiyeva taÑ anadhigantvÈ samaÓa
dhammato vigamaÑ1 ÈpajjÊti. Iti bhagavÈ iminÈ suttena visesato
puthujjanabhÈve ÈdÊnavaÑ pakÈseti “bhÈriyo puthujjanabhÈvo, yatra hi
nÈma jhÈnÈbhiÒÒÈpariyosÈnÈ sampattiyo nibbattetvÈpi anekÈnatthÈvahaÑ
nÈnÈvidhadukkhahetu-asantaguÓasambhÈvanaÑ asappurisasaÑsaggaÑ
ÈlasiyÈnuyogaÒca avijahanto avÊcisaÑvattanikaÑ kappaÔÔhiyaÑ atekicchaÑ
kibbisaÑ pasavatÊ”ti.
GÈthÈsu mÈti paÔisedhe nipÈto. JÈt|ti ekaÑsena. KocÊti sabbasa~gÈhaka
vacanaÑ. Lokasminti sattaloke. IdaÑ vuttaÑ hoti–imasmiÑ sattaloke koci
puggalo ekaÑsena pÈpiccho mÈ hot|ti. TadaminÈpi jÈnÈtha, pÈpicchÈnaÑ
yathÈ gatÊti pÈpicchÈnaÑ puggalÈnaÑ yathÈgati yÈdisÊ nibbatti yÈdiso
abhisamparÈyoti iminÈpi kÈraÓena jÈnÈthÈti devadattaÑ nidassento
evamÈha.
PaÓÉitoti samaÒÒÈtoti pariyattibÈhusaccena paÓÉitoti ÒÈto. BhÈvitattoti
sammatoti jhÈnÈbhiÒÒÈhi bhÈvitacittoti sambhÈvito. TathÈ hi so
“mahiddhiko godhiputto, mahÈnubhÈvo
______________________________________________________________
1. VirÈmaÑ (SyÈ)
godhiputto”ti dhammasenÈpatinÈpi pasaÑsito ahosi. JalaÑva yasasÈ aÔÔhÈ,

devadattoti vissutoti attano kittiyÈ parivÈrena ca jalanto viya obhÈsanto viya
Ôhito devadattoti evaÑ vissuto pÈkaÔo ahosi. “Me sutan”tipi pÈÔho, mayÈ
sutaÑ sutamattaÑ, katipÈheneva atathÈbh|tattÈ tassa taÑ
paÓÉiccÈdisavanamattamevÈti attho.
So pamÈdaÑ anuciÓÓo, Èsajja naÑ tathÈgatanti so evaÑbh|to devadatto
“buddhopi sÈkiyaputto, ahampi sÈkiyaputto, buddhopi samaÓo, ahampi
samaÓo, buddhopi iddhimÈ, ahampi iddhimÈ, buddhopi dibbacakkhuko,
dibbasotacetopariyaÒÈÓalÈbhÊ, buddhopi atÊtÈnÈgatapaccuppanne dhamme
jÈnÈti, ahampi te jÈnÈmÊ”ti attano pamÈÓaÑ ajÈnitvÈ sammÈsambuddhaÑ
attanÈ samasamaÔÔhapanena pamÈdaÑ Èpajjanto “idÈnÈhaÑ buddho
bhavissÈmi, bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊ”ti abhimÈrapayojanÈdinÈ
tathÈgataÑ Èsajja ÈsÈdetvÈ viheÔhetvÈ. “PamÈdamanujiÓÓo”tipi paÔhanti.
Tassattho–pamÈdaÑ vuttanayena pamajjanto pamÈdaÑ nissÈya bhagavatÈ
saddhiÑ yugaggÈhacittuppÈdena saheva jhÈnÈbhiÒÒÈhi anujiÓÓo parihÊnoti.
AvÊcinirayaÑ patto, catudvÈraÑ bhayÈnakanti jÈlÈnaÑ tattha
uppannasattÈnaÑ vÈ nirantaratÈya “avÊcÊ”ti laddhanÈmaÑ cat|su passesu
catumahÈdvÈrayogena catudvÈraÑ atibhayÈnakaÑ mahÈnirayaÑ
paÔisandhiggahaÓavasena patto. TathÈ hi vuttaÑ–
“CatukkaÓÓo catudvÈro, vibhatto bhÈgaso mito.
AyopÈkÈrapariyanto, ayasÈ paÔikujjito.
Tassa ayomayÈ bh|mi, jalitÈ tejasÈ yutÈ.
SamantÈ yojanasataÑ, pharitvÈ tiÔÔhati sabbadÈ”ti1.
AduÔÔhassÈti aduÔÔhacittassa. Dubbheti dusseyya. Tameva pÈpaÑ
phusatÊti tameva aduÔÔhadubbhiÑ pÈpapuggalaÑ pÈpaÑ nihÊnaÑ
pÈpaphalaÑ phusati pÈpuÓÈti abhibhavati. BhesmÈti vipulabhÈvena
gambhÊrabhÈvena ca bhiÑsÈpano, bhiÑsÈpento viya vipulagambhÊroti attho.
VÈdenÈti dosena. UpahiÑsatÊti bÈdhati ÈsÈdeti. VÈdo tamhi na r|hatÊti
tasmiÑ
______________________________________________________________
1. Ma 3. 205, 222; AÑ 1. 140 piÔÔhesu.
420 VinayapiÔaka
tathÈgate parena ÈropiyamÈno doso na ruhati na tiÔÔhati, visakumbho viya

samuddassa na tassa vikÈraÑ janetÊti attho.
EvaÑ chahi gÈthÈhi pÈpicchatÈdisamannÈgatassa
niray|pagabhÈvadassanena dukkhato aparimuttiÑ dassetvÈ idÈni
tappaÔipakkhadhammasamannÈgatassa dukkha kkhayaÑ dassento “tÈdisaÑ
mittan”ti osÈnagÈthamÈha. Tassattho–yassa sammÈ paÔipannassa
maggÈnugo paÔipattimaggaÑ anugato sammÈ paÔipanno appicchatÈdiguÓa
samannÈgamena sakalassa vaÔÔadukkhassa khayaÑ pariyosÈnaÑ pÈpuÓeyya,
tÈdisaÑ buddhaÑ buddhasÈvakaÑ vÈ paÓÉito sappaÒÒo attano mittaÑ
kubbetha tena mettiÑ kareyya, taÒca sevetha tameva payirupÈseyyÈti.
KiÑ panetaÑ suttaÑ devadattassa niray|papattito pubbe bhÈsitaÑ,
udÈhu pacchÈti? ItivuttakaÔÔhakathÈyaÑ1 tÈva–
“Devadatte hi avÊcimahÈnirayaÑ paviÔÔhe devadattapakkhikÈ
aÒÒatitthiyÈ 'samaÓena gotamena abhisapito devadatto pathaviÑ
paviÔÔho'ti abbhÈcikkhiÑsu. TaÑ sutvÈ sÈsane anabhippasannÈ manussÈ
'siyÈ nu kho etadevaÑ, yathÈ ime bhaÓantÊ'ti Èsa~kaÑ uppÈdesuÑ. TaÑ
pavattiÑ bhikkh| bhagavato ÈrocesuÑ. Atha kho bhagavÈ 'na
bhikkhave tathÈgatÈ kassaci abhisapaÑ denti, tasmÈ na devadatto mayÈ
abhisapito, attano kammeneva nirayaÑ paviÔÔho'ti vatvÈ tesaÑ
micchÈgÈhaÑ paÔisedhento imÈya aÔÔhuppattiyÈ idaÑ suttaÑ abhÈsÊ”ti–
vuttaÑ, tasmÈ tesaÑ matena tassa niray|papattito pacchÈpi bhagavÈ idaÑ
suttamabhÈsÊti veditabbaÑ, idha pana tassa niray|papattito paÔhamameva
uppanne vatthumhi bhÈsitaÑ pÈÄi-ÈruÄhanti daÔÔhabbaÑ. Teneva
“avÊcinirayaÑ patto”ti idaÑ pana ÈsaÑsÈyaÑ atÊtavacananti vuttaÑ,
ÈsaÑsÈti cettha avassambhÈvinÊ atthasiddhi adhippetÈ. AvassambhÈviniÒhi
atthasiddhimapekkhitvÈ anÈgatampi bh|taÑ viya voharanti, taÒca
saddalakkhaÓÈnusÈrena veditabbaÑ.
SaÑghabhedakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Itivuttaka-®Ôha 265 piÔÔhe.
UpÈlipaÒhakathÈvaÓÓanÈ
351. UpÈlipaÒhe yaÑ vattabbaÑ, taÑ aÔÔhakathÈyaÑ dassitameva.
Tattha anunayantoti anujÈnÈpento, bhedassa anur|paÑ vÈ bodhento, yathÈ
bhedo hoti, evaÑ bhinditabbe bhikkh| viÒÒÈpentoti attho. TenÈha “na
tumhÈkan”ti-Èdi.
352. AÔÔhÈrasabhedakaravatthumhi dasa akusalakammapathÈ

saÑkiliÔÔhadhammatÈya vodÈnadhammapaÔipakkhattÈ “adhammo”ti dassitÈ,
tathÈ upÈdÈnÈdayo, bodhipakkhiyadhammÈnaÑ ekantÈnavajjabhÈvato natthi
adhammabhÈvo, bhagavatÈ pana desitÈkÈrena hÈpetvÈ vaÉÉhetvÈ vÈ
kathanaÑ yathÈdhammaÑ akathananti katvÈ adhammabhÈvoti dassento Èha
“tayo satipaÔÔhÈnÈ”ti-Èdi. NiyyÈnikanti sapÈÔihÊraÑ appaÔihataÑ hutvÈ
pavattatÊti attho. TathevÈti iminÈ “evaÑ amhÈkan”ti-ÈdinÈ vuttamatthaÑ
ÈkaÉÉhati. KÈtabbaÑ kammaÑ dhammo nÈmÈti yathÈdhammaÑ karaÓato
dhammo nÈma, itaraÑ vuttavipariyÈyato adhammo nÈma.
RÈgavinayo -pa- ayaÑ vinayo nÈmÈti rÈgÈdÊnaÑ vinayanato
saÑvaraÓato pajahanato paÔisa~khÈnato ca vinayo nÈma, vuttavipariyÈyena
itaro avinayo. Vatthusampatti-Èdivasena sabbesaÑ vinayakammÈnaÑ
akuppatÈti Èha “vatthusampatti -pa- ayaÑ vinayo nÈmÈ”ti. TappaÔipakkhato
avinayo veditabbo. TenÈha “vatthuvipattÊ”ti-Èdi. YÈsaÑ Èpannassa pabbajjÈ
sÈvasesÈ, tÈ Èpattiyo sÈvasesÈ.
354. ŒpÈyikoti-ÈdigÈthÈsu1 saÑghassa bhedasa~khÈte vagge ratoti

vaggarato. AdhammikatÈya adhamme bhedakaravatthumhi
saÑghabhedasa~khÈte eva ca adhamme Ôhitoti adhammaÔÔho. YogakkhemÈ
padhaÑsatÊti hitato2 parihÈyati, cat|hipi yogehi anupaddutattÈ
yogakkhemaÑ nÈma arahattaÑ nibbÈnaÒca, tato panassa dhaÑsane
vattabbameva natthi. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒato saÑghataÔÔhena saÑghaÑ, tato
______________________________________________________________
1. Itivuttaka-®Ôha 66 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Hi tato (SyÈ, Ka)
422 VinayapiÔaka
eva ekakammÈdividhÈnayogena samaggaÑ sahitaÑ bhinditvÈ1 pubbe

vuttalakkhaÓena saÑghabhedena bhinditvÈ. Kappanti antarakappasa~khÈtaÑ
ÈyukappaÑ. NirayamhÊti avÊcimahÈnirayamhi.
SukhÈ saÑghassa sÈmaggÊti2 sukhassa paccayabhÈvato sÈmaggÊ
“sukhÈ”ti vuttÈ yathÈ “sukho buddhÈnamuppÈdo”ti3.
SamaggÈnaÒcanuggahoti samaggÈnaÑ sÈmaggi anumodanena
anuggaÓhanaÑ sÈmaggi-anur|paÑ vÈ, yathÈ te sÈmaggiÑ na vijahanti, tathÈ
gahaÓaÑ ÔhapanaÑ anubalappadÈnanti attho. SamaggaÑ katvÈnÈti bhinnaÑ
saÑghaÑ saÑgharÈjippattaÑ vÈ samaggaÑ sahitaÑ katvÈ. Kappanti
Èyukappameva. Saggamhi modatÊti kÈmÈvacaradevaloke aÒÒe deve dasahi
ÔhÈnehi abhibhavitvÈ dibbasukhaÑ anubhavanto icchitanibbattiyÈ ca modati
pamodati laÄati kÊÄati.
355. SiyÈ nu kho bhante saÑghabhedakoti-Èdi pÈÄi-anusÈreneva

veditabbaÑ. “PaÒcahi upÈli ÈkÈrehi saÑgho bhijjati kammena uddesena
voharanto anussÈvanena salÈ kaggÈhenÈ”ti evaÑ parivÈre4 Ègatampi
saÑghabhedalakkhaÓaÑ idha vuttena kiÑ nÈnÈkaraÓanti dassetuÑ “parivÈre
panÈ”ti-ÈdimÈha. Ettha ca sÊmaÔÔhakasaÑghe asannipatite visuÑ parisaÑ
gahetvÈ katavohÈrÈnussÈvanasalÈkaggÈhassa kammaÑ vÈ karontassa
uddesaÑ vÈ uddisantassa bhedo ca hoti ÈnantariyakammaÒca.
SamaggasaÒÒÈya pana “vaÔÔatÊ”ti saÒÒÈya vÈ karontassa bhedova hoti, na
ÈnantariyakammaÑ. Tato |naparisÈya karontassa neva saÑghabhedo na
ÈnantariyaÑ. Sabbantimena hi paricche dena navannaÑ janÈnaÑ yo
saÑghaÑ bhindati, tassa ÈnantariyakammaÑ hoti, anuvattakÈnaÑ
adhammavÈdÊnaÑ mahÈsÈvajjaÑ kammaÑ, dhammavÈdino anavajjÈ.
Sesamettha uttÈnamevÈti.
UpÈlipaÒhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SaÑghabhedakakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. BhetvÈna (SyÈ, Khu 1. 203 piÔÔhepi.) 2. Itivuttaka-®Ôha 67 piÔÔhepi passitabbaÑ.
3. Khu 1. 42 piÔÔhe. 4. Vi 5. 349 piÔÔhe.
8. Vattakkhandhaka
ŒgantukavattakathÈvaÓÓanÈ
356-357. Vattakkhandhake uparipiÔÔhitoti piÔÔhisa~ghÈÔassa1
uparibhÈgato, dvÈrabÈhassa uparipadesatoti attho. Vissajjetabbanti
sukkhÈpanatthaÑ Ètape vissajji tabbaÑ. AbhivÈdÈpetabboti2 tassa vasse
pucchite yadi daharo hoti, sayameva vandissati, tadÈ iminÈva vandÈpito
nÈma hoti. Nilloketabboti oloketabbo. YathÈ bhÈganti pubbe paÒÒattaÑ
padesabhÈgaÑ anatikkamitvÈ. SantÈnakanti uÓÓanÈbhi suttaÑ. UllokÈti
gehassa uparibhÈgato paÔÔhÈya, paÔhamaÑ uparibhÈgo sammajjitabboti
vuttaÑ hoti.
ŒvÈsikavattakathÈvaÓÓanÈ
359. MahÈ-ÈvÈseti mahÈvihÈrasadise mahÈ-ÈvÈse.
AnumodanavattakathÈvaÓÓanÈ
362. PaÒcame nisinneti anumodanatthÈya nisinne. UpanisinnakathÈ
nÈma bah|su sannipatitesu parikathÈkathanaÑ.
BhattaggavattakathÈvaÓÓanÈ
364. ManussÈnaÑ parivisanaÔÔhÈnanti yattha manussÈ saputtadÈrÈ
ÈvasitvÈ denti. Hatthadhovana-udakaÑ sandhÈyÈti bhuttÈvissa
bhojanÈvasÈne hatthadhovana udakaÑ sandhÈya. TenevÈha “antarÈ
pipÈsitena pana -pa- hatthÈ na dhovitabbÈ”ti. Potthakesu pana “pÈnÊyaÑ
pivitvÈ hatthÈ na dhovitabbÈ”ti likhanti, “hatthÈ dhovitabbÈ”ti pÈÔhena
bhavitabbanti amhÈkaÑ khanti. AÒÒathÈ “na tÈva udakanti idaÑ
hatthadhovana udakaÑ sandhÈya vuttan”ti vatvÈ “antarÈ pipÈsitena panÈ”ti-
ÈdinÈ vuttaviseso na upalabbhati. Atha mataÑ “na tÈva therena udakaÑ
paÔiggahetabbanti idaÑ kiÑ pÈnÊya paÔiggahaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ, udÈhu
hatthadhovana-udakaggahaÓaÑ sandhÈyÈti Èsa~kÈnivattanatthaÑ ‘idaÑ
hatthadhovana-udakaÑ
______________________________________________________________
1. UparipiÔÔhatoti piÔÔhasa~ghÈÔassa (?) 2. AbhivÈdÈpetabbanti (SyÈ, Ka)
424 VinayapiÔaka
sandhÈya vutta’nti-Èdi kathitan”ti, taÒca na, tattha Èsa~kÈya eva

asambhavato. Na hi bhagavÈ “yÈva aÒÒe na bhuttÈvino honti, tÈva pÈnÊyaÑ
na pÈtabban”ti vakkhatÊti sakkÈ viÒÒÈtuÑ. Yadi cetaÑ pÈnÊyapaÔiggahaÓaÑ
sandhÈya vuttaÑ, “na tÈva therena udakaÑ paÔiggahetabban”ti
udakasaddappayogo ca na kattabbo siyÈ, aÔÔhakathÈyaÒca “idaÑ
hatthadhovana-udakaÑ sandhÈya vuttan”ti vatvÈ tena nivattitabbamatthaÑ
dassentena “antarÈ pipÈsitena pana gale vilaggÈmisena vÈ pÈnÊyaÑ
pivitabban”ti ettakameva vattabbaÑ, “pÈnÊyaÑ pivitvÈ hatthÈ na
dhovitabbÈ”ti evaÑ pana na vattabbanti. Dhure1 nisinnÈ hontÊti dvÈrasamÊpe
nisinnÈ honti.
PiÓÉacÈrikavattakathÈvaÓÓanÈ
366. ParÈmasatÊti gaÓhÈti. ®hapeti vÈti “tiÔÔhatha bhante”ti vadantÊ
Ôhapeti nÈma.
ŒraÒÒikavattakathÈvaÓÓanÈ
367. Kenajja bhante yuttanti kena nakkhattena ajja cando yuttoti evaÑ
vadantena nakkhattaÑ pucchitaÑ hoti.
SenÈsanavattakathÈvaÓÓanÈ
369-370. A~gaÓeti2 abbhokÈse. Na vuÉÉhaÑ anÈpucchÈti ettha tassa
ovarake tadupacÈre ca Èpucchitabbanti vadanti. BhojanasÈlÈdÊsupi evameva
paÔipajjitabbanti bhojanasÈlÈdÊsupi uddesadÈnÈdi ÈpucchitvÈva kÈtabbanti
attho.
VaccakuÔivattakathÈvaÓÓanÈ
373-374. IdaÑ ativivaÔanti idaÑ ÔhÈnaÑ gumbÈdÊhi appaÔicchannattÈ
ativiya pakÈsanaÑ. NibaddhagamanatthÈyÈti attano nibaddhagamanatthÈya.
PuggalikaÔÔhÈnaÑ vÈti attano vihÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. Sesamettha
suviÒÒeyyameva.
______________________________________________________________
1. D|re (SyÈ) 2. Pa~gaÓeti (SyÈ)
ImasmiÑ vattakkhandhake ÈgatÈni

ÈgantukÈvÈsikagamiyÈnumodanabhattaggapiÓÉacÈrikÈraÒÒikasenÈsana-
jantÈgharavaccakuÔi-upajjhÈcariyasaddhivihÈrika-antevÈsikavattÈni cuddasa
mahÈvattÈni nÈma, ito aÒÒÈni pana kadÈci tajjanÊyakammakatÈdikÈle yeva
caritabbÈni asÊti khandhakavattÈnÊti veditabbÈni. GaÓÔhipadesu pana
“imÈniyeva cuddasa mahÈgattÈni aggahitaggahaÓena gahiyamÈnÈni asÊti
khandhakavattÈnÊ”ti vuttaÑ, taÑ na gahetabbaÑ.
VattakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
9. PÈtimokkhaÔÔhapanakkhandhaka
PÈtimokkhuddesayÈcanakathÈvaÓÓanÈ
383. PÈtimokkhaÔÔhapanakkhandhake tadah|ti1 tasmiÑ ahani tasmiÑ
divase. Uposatheti ettha upavasanti etthÈti uposatho, upavasantÊti sÊlena vÈ
anasanena vÈ upetÈ hutvÈ vasantÊti attho. AyaÒhi uposatha-saddo
“aÔÔha~gasamannÈgataÑ uposathaÑ upavasÈmÊ”ti-ÈdÊsu2 sÊle Ègato.
“Uposatho vÈ pavÈraÓÈ vÈ”ti-ÈdÊsu3 pÈtimokkhuddesÈdi vinayakamme.
“GopÈlak|posatho nigaÓÔh|posatho”ti-ÈdÊsu4 upavÈse. “Uposatho nÈma
nÈgarÈjÈ”ti-ÈdÊsu5 paÒÒattiyaÑ. “Ajjuposatho pannaraso”ti-ÈdÊsu6 divase.
IdhÈpi divase yeva daÔÔhabbo. TasmÈ tadahuposatheti tasmiÑ
uposathadivasabh|te ahanÊti attho. Nisinno hotÊti
mahÈbhikkhusaÑghaparivuto ovÈdapÈtimokkhaÑ uddisituÑ upÈsikÈya
ratanapÈsÈde nisinno hoti. Nisajja pana bhikkh|naÑ cittÈni olokento ekaÑ
dussÊla puggalaÑ disvÈ “sacÈhaÑ imasmiÑ puggale idha nisinneyeva
pÈtimokkhaÑ uddisissÈmi, sattadhÈvassa muddhÈ phalissatÊ”ti tasmiÑ
anukampÈya tuÓhÊyeva ahosi.
AbhikkantÈti atikkantÈ parikkhÊÓÈ. Uddhaste aruÓeti uggate aruÓasÊse.
Nandi mukhiyÈti tuÔÔhimukhiyÈ. UddhastaÑ aruÓanti aruÓuggamanaÑ
patvÈpi “uddisatu bhante bhagavÈ bhikkh|naÑ pÈtimokkhan”ti thero
bhagavantaÑ pÈtimokkhuddesaÑ yÈci tasmiÑ kÈle “na bhikkhave
anuposathe uposatho kÈtabbo”ti7 sikkhÈpadassa apaÒÒattattÈ. AparisuddhÈ
Ènanda parisÈti tikkhattuÑ therena pÈtimokkhuddesassa yÈcitattÈ
anuddesassa kÈraÓaÑ kathento “asukapuggalo aparisuddho”ti avatvÈ
“aparisuddhÈ Ènanda parisÈ”ti Èha. KasmÈ pana bhagavÈ tiyÈmarattiÑ tathÈ
vÊtinÈmesi? Tato paÔÔhÈya ovÈdapÈtimokkhaÑ anuddisitukÈmo tassa vatthuÑ
pÈkaÔaÑ kÈtuÑ.
______________________________________________________________
1. UdÈna-®Ôha 268 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 1. 213; AÑ 3. 321 piÔÔhesu.
3. Vi 3. 156 piÔÔhe (atthato samÈnaÑ.) 4. AÑ 1. 206 piÔÔhe.
5. DÊ 2. 142; Ma 3. 212 piÔÔhesu. 6. Vi 3. 167 piÔÔhe.
AddasÈti kathaÑ addasa. Attano cetopariyaÒÈÓena tassaÑ parisati

bhikkh|naÑ cittÈni parijÈnanto tassa purisassa dussÊlyacittaÑ passi. YasmÈ
pana citte diÔÔhe taÑsama~gÊpuggalo diÔÔho nÈma hoti, tasmÈ “addasÈ kho
ÈyasmÈ mahÈmoggallÈno taÑ puggalaÑ dussÊlan”ti vuttaÑ. Yatheva hi
anÈgate sattasu divasesu pavattaÑ paresaÑ cittaÑ cetopariyaÒÈÓalÈbhÊ
pajÈnÈti, evaÑ atÊtepÊti. DussÊlanti nissÊlaÑ, sÊlavirahitanti attho.
PÈpadhammanti dussÊlattÈ eva hÊnajjhÈsayatÈya lÈmakasabhÈvaÑ. Asucinti
aparisuddhehi kÈyakammÈdÊhi samannÈgatattÈ na suciÑ.
Sa~kassarasamÈcÈranti kiÒcideva asÈruppaÑ disvÈ “idaÑ iminÈ kataÑ
bhavissatÊ”ti evaÑ paresaÑ Èsa~kanÊyatÈya sa~kÈya saritabbasamÈcÈraÑ.
Atha vÈ kenacideva karaÓÊyena mantayante bhikkh| disvÈ “kacci nu kho
ime mayÈ katakammaÑ jÈnitvÈ mantentÊ”ti attanoyeva sa~kÈya
saritabbasamÈcÈraÑ. LajjitabbatÈya paÔicchÈdetabbassa karaÓato
paÔicchannaÑ kammantaÑ etassÈti paÔicchannakammantaÑ.
KucchitasamaÓavesadhÈritÈya na samaÓanti assamaÓaÑ. SalÈkaggahaÓÈdÊsu
“kittakÈ samaÓÈ”ti gaÓanÈya “ahampi samaÓomhÊ”ti micchÈpaÔi ÒÒÈya
samaÓapaÔiÒÒaÑ. AseÔÔhacÈritÈya abrahmacÈriÑ. AÒÒe brahmacÈrino
sunivatthe supÈrute kusumbhakapaÔadhare gÈmanigamÈdÊsu piÓÉÈya caritvÈ
jÊvikaÑ kappente disvÈ abrahmacÈrÊ samÈno sayampi tÈdisena ÈkÈrena
paÔipajjanto uposathÈdÊsu ca sandissanto “ahampi brahmacÈrÊ”ti paÔiÒÒaÑ
dento viya hotÊti brahmacÈripaÔiÒÒaÑ. P|tinÈ kammena sÊlavipattiyÈ anto
anupaviÔÔhattÈ antop|tiÑ. Chahi dvÈrehi rÈgÈdikilesÈ vassavena tintattÈ
avassutaÑ. SaÒjÈtarÈgÈdikacavarattÈ sÊlavantehi chaÉÉetabbattÈ ca
kasambujÈtaÑ. Majjhe bhikkhusaÑghassa nisinnanti saÑghapariyÈpanno
viya bhikkhusaÑghassa anto nisinnaÑ.
DiÔÔhosÊti “ayaÑ na pakatatto”ti bhagavatÈ diÔÔho asi. YasmÈ ca evaÑ
diÔÔho, tasmÈ natthi te tava bhikkh|hi saddhiÑ ekakammÈdisaÑvÈso. YasmÈ
pana so saÑvÈso tava natthi, tasmÈ uÔÔhehi Èvusoti evamettha padayojanÈ
veditabbÈ. Tatiyampi kho so puggalo tuÓhÊ ahosÊti anekavÈraÑ vatvÈpi
“thero sayameva nibbinno oramissati, idÈni imesaÑ paÔipattiÑ jÈnissÈmÊ”ti
vÈ adhippÈyena
428 VinayapiÔaka
tuÓhÊ ahosi. BÈhÈyaÑ gahetvÈti “bhagavatÈ mayÈ ca yÈthÈvato diÔÔho,

yÈvatatiyaÑ ‘uÔÔhehÊ’ti ca vutto na uÔÔhÈti, idÈnissa nikkaÉÉhanakÈlo, mÈ
saÑghassa uposathantarÈyo ahosÊ”ti bÈhÈyaÑ aggahesi. Bahi dvÈrakoÔÔhakÈ
nikkhÈmetvÈti dvÈrakoÔÔhakÈ dvÈrasÈlato nikkhÈmetvÈ, bahÊti pana
nikkhÈmitaÔÔhÈnadassanaÑ. Atha vÈ bahidvÈra koÔÔhakÈti
bahidvÈrakoÔÔhakatopi nikkhÈmetvÈ, na antodvÈrakoÔÔhakato eva.
UbhayathÈpi vihÈrato bahikatvÈti attho. S|cighaÔikaÑ datvÈti aggaÄas|ciÒca
uparigha ÔikaÒca ÈdahitvÈ, suÔÔhu kavÈÔaÑ thaketvÈti attho. YÈva
bÈhÈgahaÓÈpi nÈmÈti “apari suddhÈ Ènanda parisÈ”ti vacanaÑ sutvÈ eva hi
tena pakkamitabbaÑ siyÈ, evaÑ apakka mitvÈ yÈva bÈhÈgahaÓÈpi nÈma so
moghapuriso Ègamissati, acchariyamidanti dasseti. IdaÒca
garahaÓacchariyamevÈti veditabbaÑ.
MahÈsamudde aÔÔhacchariyakathÈvaÓÓanÈ
384. AÔÔhime bhikkhave mahÈsamuddeti1 ko anusandhi? YvÈyaÑ apari
suddhÈya parisÈya pÈtimokkhassa anuddeso, so imasmiÑ dhammavinaye
acchariyo abbhuto dhammoti taÑ aparehi sattahi acchariya-
abbhutadhammehi saddhiÑ vibhajitvÈ dassetukÈmo paÔhamaÑ tÈva tesaÑ
upamÈbhÈvena mahÈsamudde acchariya-abbhuta dhamme dassento satthÈ
“aÔÔhime bhikkhave mahÈsamudde”ti-ÈdimÈha. AsurÈti devÈ viya na suranti
na Êsanti na virocantÊti asurÈ. SurÈ nÈma devÈ, tesaÑ paÔipakkhÈti vÈ asurÈ,
vepacittipahÈrÈdÈdayo. TesaÑ bhavanaÑ sinerussa heÔÔhÈbhÈge, te tattha
pavisantÈ nikkhamantÈ sinerupÈde maÓÉapÈdÊni nimminitvÈ kÊÄantÈva
abhiramanti. SÈ tattha tesaÑ abhirati ime guÓe disvÈti Èha “ye disvÈ disvÈ
asurÈ mahÈsamudde abhiramantÊ”ti. Tattha2 abhiramantÊti ratiÑ vindanti,
anukkaÓÔhamÈnÈ vasantÊti attho.
Anupubbaninnoti-ÈdÊni sabbÈni anupaÔipÈÔiyÈ ninnabhÈvasseva
vevacanÈni. Na Èyatakeneva papÈtoti nacchinnataÔamahÈsobbho viya
______________________________________________________________
2. AÑ-®Ôha 3. 218 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
Èdito eva papÈto. So hi tÊradesato paÔÔhÈya

eka~guladva~gulavidatthiratanayaÔÔhi-usabha
aÉÉhagÈvutagÈvutaÑaÉÉhayojanayojanÈdivasena gambhÊro hutvÈ gacchanto
gacchanto sinerupÈdam|le caturÈsÊtiyojanasahassagambhÊro hutvÈ Ôhitoti
dasseti.
®hitadhammoti ÔhitasabhÈvo avaÔÔhitasabhÈvo. KuÓapenÈti yena kenaci
hatthi-assÈdikaÄevarena. VÈhetÊti hatthena gahetvÈ viya vÊcippahÈreneva
thale khipati. Ga~gÈ yamunÈti anotattadahassa dakkhiÓamukhato
nikkhantanadÊ paÒcadhÈrÈ hutvÈ pavattaÔÔhÈne ga~gÈti-ÈdinÈ paÒcadhÈ
sa~khaÑ gatÈ. Tattha nadÊ ninnagÈti-ÈdikaÑ gottaÑ, ga~gÈ yamunÈti-
ÈdikaÑ nÈmaÑ. Savantiyoti yÈ kÈci savamÈnÈ sandamÈnÈ gacchantiyo
mahÈnadiyo vÈ kunnadiyo vÈ. AppentÊti allÊyanti osaranti. DhÈrÈti
vuÔÔhidhÈrÈ. P|rattanti puÓÓabhÈvo. MahÈsamuddassa hi ayaÑ dhammatÈ–
“imasmiÑ kÈle devo mando jÈto, jÈlakkhipÈdÊni ÈdÈya macchakacchape
gaÓhissÈmÊ”ti vÈ “imasmiÑ kÈle atimahantÈ vuÔÔhi, labhissÈma nu kho
piÔÔhipasÈraÓaÔÔhÈnan”ti1 vÈ na sakkÈ vattuÑ. PaÔhamakappikakÈlato
paÔÔhÈya hi tÊraÑ bhassitvÈ sinerumekhalaÑ Èhacca udakaÑ ÔhitaÑ, tato
eka~gulamattampi udakaÑ neva heÔÔhÈ otarati, na uddhaÑ uttarati.
Ekarasoti asambhinnaraso.
MuttÈti khuddakamahantavaÔÔadÊghÈdibhedÈ anekavidhamuttÈ. MaÓÊti
rattanÊlÈ dibhedo anekavidho maÓi. VeÄuriyoti
vaÑsavaÓÓasirÊsapupphavaÓÓÈdisaÓÔhÈnato aneka vidho. Sa~khoti
dakkhiÓÈvaÔÔakatumbakucchidhamanasa~khÈdibhedo anekavidho. SilÈti
setakÈÄamuggavaÓÓÈdibhedÈ anekavidhÈ. PavÈÄampi
khuddakamahantarattaghana rattÈdibhedaÑ anekavidhaÑ. Lohitako
padumarÈgÈdibhedo anekavidho. MasÈragallaÑ kabaramaÓi.
Cittaphalikantipi vadanti. MahataÑ bh|tÈnanti mahantÈnaÑ sattÈnaÑ. Timi
timi~galo timitimi~galoti tisso macchajÈtiyo. TimiÑ gilanasamattho
timi~galo, timiÒca timi~galaÒca gilanasamattho timitimi~galoti vadanti.
NÈgÈti |mipiÔÔhivÈsinopi vimÈnaÔÔhakanÈgÈpi.
______________________________________________________________
1. PiÔÔhipaharaÓanti (SyÈ)
430 VinayapiÔaka
ImasmiÑ dhammavinaye aÔÔhacchariyakathÈvaÓÓanÈ

385. Evameva khoti kiÒcÈpi satthÈ imasmiÑ dhammavinaye soÄasapi
bÈttiÑsapi tato bhiyyopi acchariyabbhutadhamme vibhajitvÈ dassetuÑ
sakkoti, upamÈbhÈvena pana gahitÈnaÑ aÔÔhannaÑ anur|pavasena aÔÔheva te
upametabbadhamme vibhajitvÈ dassanto “evameva kho bhikkhave imasmiÑ
dhammavinaye aÔÔha acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ”ti Èha. Tattha
anupubbasikkhÈya tisso sikkhÈ gahitÈ, anupubbakiriyÈya terasa
dhutadhammÈ, anupubbapaÔipadÈya satta anupassanÈ aÔÔhÈrasa
mahÈvipassanÈ aÔÔhatiÑsa ÈrammaÓavibhattiyo sattatiÑsa
bodhipakkhiyadhammÈ ca gahitÈ. Na Èyatakeneva aÒÒÈpaÔivedhoti
maÓÉ|kassa uppatitvÈ gamanaÑ viya Èditova sÊlap|raÓÈdÊni akatvÈ
arahattapaÔivedho nÈma natthi, paÔipÈÔiyÈ pana sÊlasamÈdhipaÒÒÈyo
p|retvÈva arahattappattÊti attho.
Mama sÈvakÈti sotÈpannÈdike ariyapuggale sandhÈya vadati. Na
saÑvasatÊti uposathakammÈdivasena saÑvÈsaÑ na karoti. UkkhipatÊti
apanehi. ŒrakÈvÈti d|re eva. TathÈgatappavediteti tathÈgatena bhagavatÈ
sÈvakesu desite akkhÈte pakÈsite. Na tena nibbÈnadhÈtuyÈ |nattaÑ vÈ
p|rattaÑ vÈti asa~khyeyyepi mahÈkappe buddhesu anuppajjantesu
ekasattopi parinibbÈtuÑ na sakkoti, tadÈpi “tucchÈ nibbÈnadhÈt|”ti na sakkÈ
vattuÑ, buddhakÈle pana ekekasmiÑ samÈgame asa~khyeyyÈpi sattÈ
amataÑ ÈrÈdhenti, tadÈpi na sakkÈ vattuÑ “p|rÈ nibbÈnadhÈt|”ti.
Vimuttirasoti kilesehi vimuccanaraso. SabbÈ hi sÈsanasampatti yÈvadeva
anupÈdÈya Èsavehi cittassa vimuttÊti attho.
RatanÈnÊti ratijananaÔÔhena ratanÈni. SatipaÔÔhÈnÈdayo hi bhÈviyamÈnÈ
pubbabhÈgepi anekavidhaÑ pÊtipÈmojjaÑ nibbattenti, pageva aparabhÈge.
VuttaÒhetaÑ–
“Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ.
LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnatan”ti1.
______________________________________________________________
LokiyaratananimittaÑ pana pÊtipÈmojjaÑ na tassa kalabhÈgampi agghati.

Apica–
CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ.
AnomasattaparibhogaÑ, ratananti pavuccati1.
Yadi ca cittÊkatÈdibhÈvena ratanaÑ nÈma hoti, satipaÔÔhÈnÈdÊnaÒÒeva
bh|to ratanabhÈvo. BodhipakkhiyadhammÈnaÒhi so ÈnubhÈvo, yaÑ sÈvakÈ
sÈvakapÈramÊ ÒÈÓaÑ, paccekasambuddhÈ paccekabodhiÒÈÓaÑ,
sammÈsambuddhÈ sammÈsambodhiÑ adhigacchanti ÈsannakÈraÓattÈ.
ParamparakÈraÓaÒhi dÈnÈdi-upanissayoti evaÑ ratijananaÔÔhena cittÊkatÈdi-
atthena ca ratanabhÈvo bodhipakkhiyadhammÈnaÑ sÈtisayo. Tena vuttaÑ
“tatrimÈni ratanÈni, seyyathidaÑ? CattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-Èdi.
ŒrammaÓe okkanditvÈ upaÔÔhÈnaÔÔhena paÔÔhÈnaÑ, satiyeva paÔÔhÈnaÑ
satipaÔÔhÈnaÑ. ŒrammaÓassa pana kÈyÈdivasena catubbidhattÈ vuttaÑ
“cattÈro satipaÔÔhÈ nÈ”ti. TathÈ hi kÈyavedanÈcittadhammesu
subhasukhanicca-attasaÒÒÈnaÑ pahÈnato
asubhadukkhÈniccÈnattabhÈvaggahaÓato ca nesaÑ kÈyÈnupassanÈdibhÈvo
vibhatto.
SammÈ padahanti etena, sayaÑ vÈ sammÈ padahati, pasatthaÑ
sundaraÑ vÈ padahananti sammappadhÈnaÑ, puggalassa vÈ sammadeva
padhÈnabhÈvakaraÓato sammappadhÈnaÑ, vÊriyassetaÑ adhivacanaÑ.
Tampi anuppannuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ anuppÈdanapahÈnavasena
anuppannuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ uppÈdanaÔhÈpanavasena ca
catukiccasÈdhakattÈ vuttaÑ “cattÈro sammappadhÈnÈ”ti.
IjjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti tÈya vÈ sattÈ iddhÈ
vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iddhi. PaÔhamena atthena iddhi eva pÈdo
iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈ soti attho. Dutiyena atthena iddhiyÈ pÈdo patiÔÔhÈ
adhigamupÈyoti iddhipÈdo. Tena hi upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ
pajjanti pÈpuÓanti. SvÈyaÑ iddhipÈdo yasmÈ chandÈ dike cattÈro
adhipatidhamme dhure jeÔÔhake katvÈ nibbattÊyati, tasmÈ vuttaÑ “cattÈro
iddhipÈdÈ”ti.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 2. 35 piÔÔhepi.
432 VinayapiÔaka
PaÒcindriyÈnÊti saddhÈdÊni paÒca indriyÈni. Tattha assaddhiyaÑ

abhibhavitvÈ adhimokkhalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti saddhÈ indriyaÑ.
KosajjaÑ abhibhavitvÈ paggahalakkhaÓe, pamÈdaÑ abhibhavitvÈ
upaÔÔhÈnalakkhaÓe, vikkhepaÑ abhibhavitvÈ avikkhepalakkhaÓe, aÒÒÈÓaÑ
abhibhavitvÈ dassanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti paÒÒÈ indriyaÑ.
TÈniyeva assaddhiyÈdÊhi anabhibhavanÊyato akampiyaÔÔhena sampayutta
dhammesu thirabhÈvena ca balÈni veditabbÈni.
Satta bojjha~gÈti bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. YÈ hi esÈ
dhammasÈmaggÊ, yÈya lokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya
lÊnuddhaccapatiÔÔhÈnÈ y|hanakÈmasukhattakilamathÈnuyoga-
ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya
satidhammavicayavÊriyapÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈ sa~khÈtÈya
dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhati kilesaniddÈya uÔÔhahati, cattÈri vÈ
ariyasaccÈni paÔivijjhati, nibbÈnameva vÈ sacchikarotÊti “bodhÊ”ti vuccati,
tassÈ dhammasÈmaggisa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈti bojjha~gÈ
jhÈna~gamagga~gÈdayo viya. Yopesa vuttappakÈrÈya dhammasÈmaggiyÈ
bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako “bodhÊ”ti vuccati, tassa bodhissa vÈ a~gÈtipi
bojjha~gÈ sena~garatha~gÈdayo viya. TenÈhu porÈÓÈ “bujjhanakassa
puggalassa a~gÈti bojjha~gÈ”ti1, “bodhÈya saÑvattantÊti bojjha~gÈ”ti-ÈdinÈ2
nayenapi bojjha~gaÔÔho veditabbo.
Ariyo aÔÔha~giko maggoti taÑ taÑmaggavajjhehi kilesehi ÈrakattÈ
ariyabhÈvakarattÈ ariyaphalapaÔilÈbhakarattÈ ca ariyo. SammÈdiÔÔhi-ÈdÊni
aÔÔha~gÈni assa atthi, aÔÔha ~gÈniyeva vÈ aÔÔha~giko. MÈrento kilese
gacchati, nibbÈnatthikehi vÈ maggÊyati, sayaÑ vÈ nibbÈnaÑ maggatÊti
maggoti evametesaÑ satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ atthavibhÈgo veditabbo.
SotÈpannoti maggasa~khÈtaÑ sotaÑ ÈpajjitvÈ pÈpuÓitvÈ Ôhito,
sotÈpattiphalaÔÔhoti attho. SotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipannoti
sotÈpattiphalassa attapaccakkhakaraÓatthÈya paÔipajjamÈno
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 3. 176; Abhi-®Ôha 2. 296; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 118 piÔÔhesu.
paÔhamamaggaÔÔho, yo aÔÔhamakotipi vuccati. SakadÈgÈmÊti sakideva imaÑ

lokaÑ paÔisandhiggahaÓavasena ÈgamanasÊlo dutiyaphalaÔÔho. AnÈgÈmÊti
paÔisandhiggahaÓa vasena kÈmalokaÑ anÈgamanasÊlo tatiyaphalaÔÔho. Yo
pana saddhÈnusÈrÊ dhammÈnusÈrÊ ekabÊjÊti evamÈdiko ariyapuggalavibhÈgo,
so tesaÑyeva bhedoti. SesaÑ vuttanayameva.
EtamatthaÑ viditvÈti etaÑ attano dhammavinaye matakuÓapasadisena
dussÊla puggalena saddhiÑ saÑvÈsÈbhÈvasa~khÈtaÑ atthaÑ viditvÈ. ImaÑ
udÈnanti imaÑ asaÑvÈsÈrahasaÑvÈsÈrahabhÈvÈnaÑ kÈraÓaparidÊpanaÑ
udÈnaÑ udÈnesi.
Tattha channamativassatÊti ÈpattiÑ ÈpajjitvÈ paÔicchÈdento aÒÒaÑ
navaÑ ÈpattiÑ Èpajjati, tato aparanti evaÑ ÈpattivassaÑ kilesavassaÑ
ativiya vassati. VivaÔaÑ nÈtivassatÊti ÈpattiÑ Èpanno taÑ appaÔicchÈdetvÈ
vivaranto sabrahmacÈrÊnaÑ pakÈsento yathÈdhammaÑ yathÈvinayaÑ
paÔikaronto desento vuÔÔhahanto aÒÒaÑ navaÑ ÈpattiÑ nÈpajjati, tenassa
taÑ vivaÔaÑ puna ÈpattivassaÑ kilesavassaÑ na vassati. YasmÈ ca etadeva,
tasmÈ channaÑ chÈditaÑ ÈpattiÑ vivaretha. EvaÑ taÑ nÈtivassatÊti evaÑ
sante taÑ ÈpattiÑ ÈpajjanapuggalÈnaÑ attabhÈvaÑ ativijjhitvÈ
kilesavassanena na vassati na temeti, evaÑ so kilesehi anavassuto
parisuddhasÊlo samÈhito hutvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ sammasanto
anukkamena nibbÈnaÑ pÈpuÓÈtÊti adhippÈyo.
ImasmiÑ dhammavinaye aÔÔhacchariyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
PÈtimokkhasavanÈrahakathÈvaÓÓanÈ
386. Atha bhagavÈ cintesi “idÈni bhikkhusaÑghe abbudo jÈto,
aparisuddhÈ puggalÈ uposathaÑ Ègacchanti, na ca tathÈgato aparisuddhÈya
parisÈya uposathaÑ uddisati, anuddisante ca bhikkhusaÑghassa uposatho
pacchijjati, yann|nÈhaÑ ito paÔÔhÈya bhikkh|naÒÒeva pÈtimokkhuddesaÑ
anujÈneyyan”ti, evaÑ pana cintetvÈ bhikkh|naÒÒeva pÈtimokkhuddesaÑ
434 VinayapiÔaka
anujÈni. Tena vuttaÑ “atha kho bhagavÈ -pa- pÈtimokkhaÑ uddiseyyÈthÈ”ti.

Tattha nadÈnÈhanti na idÈni ahaÑ. UposathaÑ na karissÈmi, pÈtimokkhaÑ
na uddisissÈmÊti paccekaÑ na-kÈrena sambandho. DuvidhaÑ pÈtimokkhaÑ
ÈÓÈpÈtimokkhaÑ ovÈdapÈti mokkhanti. Tesu “suÓÈtu me bhante”ti-ÈdikaÑ
ÈÓÈpÈtimokkhaÑ, taÑ sÈvakÈva uddisanti, na buddhÈ, yaÑ anvaddhamÈsaÑ
uddisÊyati. “KhantÊ paramaÑ -pa-. SabbapÈpassa akaraÓaÑ -pa-. AnupavÈdo
anupaghÈto -pa- etaÑ buddhÈna sÈsanan”ti1 imÈ pana tisso gÈthÈ
ovÈdapÈtimokkhaÑ nÈma, taÑ buddhÈva uddisanti, na sÈvakÈ. Channampi
vassÈnaÑ accayena uddisanti. DÊghÈyukabuddhÈnaÒhi dharamÈnakÈle
ayameva pÈtimokkhuddeso, appÈyukabuddhÈnaÑ pana
paÔhamabodhiyaÑyeva, tato paraÑ itaro, taÒca kho bhikkh| eva uddisanti,
na buddhÈ. TasmÈ amhÈkampi bhagavÈ vÊsativassamattaÑ imaÑ
ovÈdapÈtimokkhaÑ uddisitvÈ imaÑ antarÈyaÑ disvÈ tato paraÑ na uddisi.
AÔÔhÈnanti akÈraÓaÑ. AnavakÈsoti tasseva vevacanaÑ. KÈraÓaÒhi
tiÔÔhati ettha phalaÑ tadÈyattavuttitÈyÈti “ÔhÈnan”ti vuccati, evaÑ
“avakÈso”tipi vuccati. Yanti kiriyÈ parÈmasanaÑ. Na ca bhikkhave
sÈpattikena pÈtimokkhaÑ sotabbanti-Èdi padatthato suviÒÒeyyaÑ.
Vinicchayato panettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ aÔÔhakathÈya vuttameva. Tattha
pure vÈ pacchÈ vÈti Òattito pubbe vÈ pacchÈ vÈ.
DhammikÈdhammikapÈtimokkhaÔÔhapanakathÈvaÓÓanÈ
387. KataÒca akataÒca ubhayaÑ gahetvÈti yassa ekantena katÈpi atthi,
akatÈpi atthi, tassa tadubhayaÑ gahetvÈ.
DhammikapÈtimokkhaÔÔhapanakathÈvaÓÓanÈ
389. ParisÈ vuÔÔhÈtÊti yasmiÑ vatthusmiÑ pÈtimokkhaÑ ÔhapitaÑ, taÑ
vatthuÑ avinicchinitvÈ kenaci antarÈyena vuÔÔhÈti.
393. PaccÈdiyatÊti pati Èdiyati, “akataÑ kamman”ti-ÈdinÈ puna

ÈrabhatÊti attho.
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 42; Khu 1. 41 piÔÔhesu.
AttÈdÈna-a~gakathÈvaÓÓanÈ
398. ParaÑ codetuÑ attanÈ ÈdÈtabbaÑ gahetabbaÑ adhikaraÓaÑ
attÈdÈnaÑ. TenÈha “sÈsanaÑ sodhetukÈmo”ti-Èdi. VassÈrattoti vassakÈlo.
Codakena paccavekkhitabbadhammakathÈvaÓÓanÈ
399. PaÔimÈsitunti parÈmasituÑ. Palibodhe chinditvÈ -pa- adhigataÑ
mettacittanti iminÈ appanÈppattaÑ mettÈbhÈvanaÑ dasseti. TenevÈha
“vikkhambhana vasena vihatÈghÈtan”ti.
Codakena upaÔÔhÈpetabbadhammakathÈvaÓÓanÈ
400. No dosantaroti ettha cittapariyÈyo antara-saddoti Èha “na
duÔÔhacitto hutvÈ”ti.
CodakacuditakapaÔisaÑyuttakathÈvaÓÓanÈ
401. KaruÓanti appanÈppattaÑ karuÓajjhÈnaÑ. KaruÓÈpubbabhÈganti
parikammupacÈravasappavattaÑ karuÓaÑ. MettaÒca mettÈpubbabhÈgaÒcÈti
etthÈpi eseva nayo. Sesamettha suviÒÒeyyamevÈti.
PÈtimokkhaÔÔhapanakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
10. Bhikkhunikkhandhaka
MahÈpajÈpatigotamÊvatthukathÈvaÓÓanÈ
402. Bhikkhunikkhandhake sakkesu viharatÊti1 paÔhamagamanena
gantvÈ viharati. MahÈpajÈpati gotamÊti ettha gotamÊti gottaÑ.
NÈmakaraÓadivase panassÈ laddhasakkÈrÈ brÈhmaÓÈ lakkhaÓasampattiÑ
disvÈ “sace ayaÑ dhÊtaraÑ labhissati, cakka vattiraÒÒo mahesÊ bhavissati.
Sace puttaÑ labhissati, cakkavattirÈjÈ bhavissatÊti ubhayathÈpi
mahatÊyevassÈ pajÈ bhavissatÊ”ti byÈkariÑsu, tasmÈ puttapajÈya ceva
dhÊtupajÈya ca mahantatÈya “mahÈpajÈpatÊ”ti nÈmaÑ akaÑsu, idha pana
gottena saddhiÑ saÑsanditvÈ “mahÈpajÈpati gotamÊ”ti vuttaÑ. Yena
bhagavÈ tenupasa~kamÊti bhagavÈ kapilapuraÑ gantvÈ paÔhamameva
nandaÑ pabbÈjesi, sattame divase rÈhulakumÈraÑ. CumbaÔakakalahe2 pana
ubhayanagaravÈsikesu yuddhatthÈya nikkhantesu satthÈ gantvÈ te rÈjÈno
saÒÒÈpetvÈ attadaÓÉasuttaÑ3 kathesi. RÈjÈno pasÊditvÈ aÉÉhateyyasate
aÉÉhateyyasate dÈrake adaÑsu. TÈni paÒca kumÈrasatÈni satthu santike
pabbajiÑsu. Atha nesaÑ pajÈpatiyo sÈsanaÑ pesetvÈ anabhiratiÑ
uppÈdayiÑsu. SatthÈ tesaÑ anabhi ratiyÈ uppannabhÈvaÑ ÒatvÈ te paÒcasate
daharabhikkh| kuÓÈladahaÑ netvÈ attano kuÓÈlakÈle nisinnapubbe
pÈsÈÓatale nisÊditvÈ kuÓÈlajÈtakakathÈya4 tesaÑ anabhiratiÑ vinodetvÈ
sabbepi te sotÈpattiphale patiÔÔhÈpesi, puna mahÈvanaÑ ÈnetvÈ
arahattaphale. TesaÑ cittajÈnanatthaÑ punapi pajÈpatiyo sÈsanaÑ
pahiÓiÑsu. Te “abhabbÈ mayaÑ gharÈvÈsassÈ”ti paÔisÈsanaÑ pahiÓiÑsu. TÈ
“na dÈni amhÈkaÑ paragharaÑ gantuÑ yuttaÑ, mahÈpajÈpatiyÈ santikaÑ
gantvÈ pabbajjaÑ anujÈnÈpetvÈ pabbajissÈmÈ”ti paÒca satÈpi mahÈpajÈpatiÑ
upasa~kamitvÈ “ayye amhÈkaÑ pabbajjaÑ anujÈnÈpethÈ”ti ÈhaÑsu.
MahÈpajÈpati ca tÈ itthiyo gahetvÈ yena bhagavÈ tenupasa~kami,
setacchattassa heÔÔhÈ raÒÒo parinibbutakÈle upasa~kamÊtipi vadantiyeva.
PakkÈmÊti puna kapilapurameva pÈvisi.
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 235 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Cumbatakalahe (SyÈ, Ka)
YathÈbhirantaÑ viharitvÈti bodhaneyyasattÈnaÑ upanissayaÑ olokento

yathÈjjhÈsayena viharitvÈ. CÈrikaÑ pakkÈmÊti mahÈjanasa~gahaÑ karonto
uttamÈya buddhasiriyÈ anopamena buddhavilÈsena aturitacÈrikaÑ pakkÈmi.
SambahulÈhi sÈkiyÈnÊhi saddhinti antonivesanasmiÑyeva dasabalaÑ uddissa
pabbajjÈvesaÑ gahetvÈ tÈpi paÒcasatÈ sÈkiyÈniyo pabbajjÈvesaÑyeva
gÈhÈpetvÈ sabbÈhipi tÈhi sambahulÈhi sÈkiyÈ nÊhi saddhiÑ. PakkÈmÊti
gamanaÑ abhinÊhari. GamanÈbhinÊharaÓakÈle panassÈ “sukumÈrÈ rÈjitthiyo
padasÈ gantuÑ na lakkhissantÊ”ti sÈkiyakoliyarÈjÈno suvaÓÓasivikÈyo
upaÔÔhÈpayiÑsu, tÈ pana “yÈne Èruyha gacchantÊhi satthari agÈravo kato
hotÊ”ti ekapaÓÓÈsayojanikaÑ maggaÑ padasÈva paÔipajjiÑsu. RÈjÈnopi
purato ca pacchato ca ÈrakkhaÑ saÑvidahÈpetvÈ taÓÉulasappitelÈdÊnaÑ
sakaÔÈni p|retvÈ “gatagataÔÔhÈne ÈhÈraÑ paÔiyÈdethÈ”ti purise pesayiÑsu.
S|nehi pÈdehÊti tÈsaÑ hi sukhumÈlattÈ pÈdesu eko phoÔo uÔÔheti, eko
bhijjati, ubho pÈdÈ kaÔakaÔÔhisamparikiÓÓÈ viya hutvÈ uddhumÈtÈ. Tena
vuttaÑ “s|nehi pÈdehÊ”ti. BahidvÈrakoÔÔhaketi dvÈrakoÔÔhakassa bahi.
KasmÈ panevaÑ ÔhitÈti? EvaÑ kirassÈ ahosi “ahaÑ tathÈgatena anuÒÒÈtÈ
sayameva pabbajjÈ vesaÑ aggahesiÑ, evaÑ gahitabhÈvo ca pana me
sakalajambudÊpe pÈkaÔo jÈto, sace satthÈ pabbajjaÑ anujÈnissati, iccetaÑ
kusalaÑ. Sace nÈnujÈnissati, mahatÊ garahÈ bhavissatÊ”ti vihÈraÑ pavisituÑ
asakkontÊ rodamÈnÈ aÔÔhÈsi. KiÑ nu1 tvaÑ gotamÊti kiÑ nu rÈjakulÈnaÑ
vipatti uppannÈ, kena nu tvaÑ kÈraÓena evaÑ vivaÓÓabhÈvaÑ pattÈ s|nehi
pÈdehi -pa- ÔhitÈti.
AÒÒenapi pariyÈyenÈti aÒÒenapi kÈraÓena. ŒpÈdikÈti saÑvaÉÉhikÈ,
tumhÈkaÑ hatthapÈdesu hatthapÈdakiccaÑ asÈdhentesu hatthe ca pÈde ca
vaÉÉhetvÈ paÔijaggikÈti attho. PosikÈti divasassa dve tayo vÈre nahÈpetvÈ
bhojetvÈ pÈyetvÈ tumhe posesi. ThaÒÒaÑ pÈyesÊti nandakumÈro kira
bodhisattato katipÈheneva daharataro. TasmiÑ jÈte mahÈpajÈpati attano
puttaÑ dhÈtÊnaÑ
______________________________________________________________
1. Kissa (PÈÄiyaÑ) AÑ 3. 102 piÔÔhe passitabbaÑ.
438 VinayapiÔaka
datvÈ sayaÑ bodhisattassa dhÈtikiccaÑ sÈdhayamÈnÈ attano thaÒÒaÑ pÈyesi.

TaÑ sandhÈya thero evamÈha. SÈdhu bhanteti “bahukÈrÈ”ti-ÈdÊhi tassÈ
guÓaÑ kathetvÈ puna pabbajjaÑ yÈcanto evamÈha.
MahÈpajÈpatigotamÊvatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AÔÔhagarudhammakathÈvaÓÓanÈ
403. SatthÈpi “itthiyo nÈma parittasaddhÈ1, ekÈyÈcitamatteyeva
pabbajjÈya anuÒÒÈtÈya na mama sÈsanaÑ garuÑ katvÈ gaÓhissantÊ”ti
tikkhattuÑ paÔikkhipitvÈ idÈni garuÑ katvÈ gÈhÈpetukÈmatÈya “sace Ènanda
mahÈpajÈpati gotamÊ aÔÔha garudhamme paÔiggaÓhÈti, sÈvassÈ hotu
upasampadÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha sÈvassÈti sÈ eva assÈ pabbajjÈpi
upasampadÈpi hotu.
TadahupasampannassÈti taÑ divasampi upasampannassa. AbhivÈdanaÑ
paccuÔÔhÈnaÑ aÒjalikammaÑ sÈmÊcikammaÑ kÈtabbanti mÈnatimÈnaÑ
akatvÈ paÒcapatiÔÔhitena abhivÈdanaÑ, ÈsanÈ uÔÔhÈya paccuggamanavasena
paccuÔÔhÈnaÑ, dasanakhe samodhÈnetvÈ aÒjalikammaÑ,
ÈsanapaÒÒÈpanabÊjanÈdikaÑ anucchavikakammasa~khÈtaÑ
sÈmÊcikammaÒca kattabbaÑ. Abhikkhuke ÈvÈseti yattha vasantiyÈ
anantarÈyena ovÈdatthÈya upasa~kamanÈrahe ÔhÈne ovÈdadÈyako Ècariyo
natthi, ayaÑ abhikkhuko ÈvÈso nÈma, evar|pe ÈvÈse vassaÑ na
upagantabbaÑ. AnvaddhamÈsanti anuposathikaÑ. OvÈd|pasa~kamananti
ovÈdatthÈya upasa~kamanaÑ. DiÔÔhenÈti cakkhunÈ diÔÔhena. SutenÈti sotena
sutena. Parisa~kÈyÈti diÔÔhasutavasena parisa~ki tena. Garudhammanti
garukaÑ saÑghÈdisesÈpattiÑ. PakkhamÈnattanti an|nÈni pannarasa divasÈni
mÈnattaÑ. Chasu dhammes|ti vikÈlabhojanacchaÔÔhesu sikkhÈ padesu.
SikkhitasikkhÈyÈti ekasikkhampi akhaÓÉaÑ katvÈ p|ritasikkhÈya.
Na akkositabbo na paribhÈsitabboti dasannaÑ akkosavatth|naÑ
aÒÒatarena akkosavatthunÈ na akkositabbo, bhayupadaÑsanÈya2
______________________________________________________________
1. ParittasattÈ (SyÈ), parittapaÒÒÈ (AÑ-®Ôha 3. 236 piÔÔhe.)
2. BhassaparamparÈya (Ka)
kÈyaci paribhÈsÈya na paribhÈsitabbo. OvaÔo bhikkhunÊnaÑ bhikkh|su

vacanapathoti ovÈdÈnusÈsanidhammakathÈsa~khÈto vacanapatho
bhikkhunÊnaÑ bhikkh|su ovaÔo pihito, na bhikkhuniyÈ koci bhikkhu
ovaditabbo vÈ anusÈsitabbo vÈ, “bhante porÈÓakattherÈ idaÒcidaÒca vattaÑ
p|rayiÑs|”ti evaÑ pana paveÓivasena kathetuÑ vaÔÔati. AnovaÔo
bhikkh|naÑ bhikkhunÊs|ti bhikkh|naÑ pana bhikkhunÊsu vacanapatho
anivÈrito, yathÈruciyÈ ovadantu anusÈsantu dhammakathaÑ kathent|ti
ayamettha sa~khepo, vitthÈrato panesÈ garudhammakathÈ mahÈvibha~ge1
vuttanayeneva veditabbÈ.
Ime pana aÔÔha garudhamme satthu santike uggahetvÈ therena attano
ÈrociyamÈne sutvÈ mahÈpajÈpatiyÈ tÈvamahantaÑ domanassaÑ khaÓena
paÔippassambhi. Anotattadahato ÈhaÔena sÊtudakassa ghaÔasatena matthake
parisittÈ viya vigatapariÄÈhÈ attamanÈ hutvÈ garudhammapaÔiggahaÓena
uppannapÊtipÈmojjaÑ Èvi karontÊ “seyyathÈpi bhante”ti-ÈdikaÑ udÈnaÑ
udÈnesi. Tattha daharoti taruÓo. YuvÈti yobbaÒÒabhÈve Ôhito.
MaÓÉanakajÈtikoti ala~kÈrasabhÈvo. Tattha koci taruÓopi yuvÈ na hoti yathÈ
atitaruÓo. Koci yuvÈpi maÓÉanakajÈtiko na hoti yathÈ upasantasabhÈvo
ÈlasiyabyasanÈ dÊhi vÈ abhibh|to, idha pana daharo ceva yuvÈ ca
maÓÉanakajÈtiko ca adhippeto, tasmÈ evamÈha. UppalÈdÊni lokasammatattÈ
vuttÈni. Ito paraÑ yaÑ yaÑ vattabbaÑ, taÑ taÑ aÔÔhakathÈyaÑ dassitameva.
Tattha mÈtugÈmassa pabbajitattÈti idaÑ paÒcavassasatato uddhaÑ
aÔÔhatvÈ paÒcasuyeva vassasatesu saddhammaÔÔhitiyÈ kÈraÓanidassanaÑ.
PaÔisambhidÈpabheda ppattakhÊÓÈsavavaseneva vuttanti ettha
“paÔisambhidÈpattakhÊÓÈsavaggahaÓena jhÈnÈnipi gahitÈneva honti. Na hi
nijjhÈnakÈnaÑ sabbappakÈrasampatti ijjhatÊ”ti gaÓÔhi padesu vuttaÑ.
SukkhavipassakakhÊÓÈsavavasena vassasahassanti-ÈdinÈ ca yaÑ vuttaÑ.
TaÑ khandhakabhÈÓakÈnaÑ matena vuttanti veditabbaÑ.
DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 pana evaÑ vutta–
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 3. 58 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ-®Ôha 3. 83 piÔÔhe.
440 VinayapiÔaka
“PaÔisambhidÈpattehi vassasahassaÑ aÔÔhÈsi, chaÄabhiÒÒehi

vassasahassaÑ, tevijjehi vassasahassaÑ, sukkhavipassakehi
vassasahassaÑ, pÈtimokkhena vassasahassaÑ aÔÔhÈsÊ”ti.
A~guttaranikÈyaÔÔhakathÈyampi1–
“BuddhÈnaÑ hi parinibbÈnato vassasahassameva paÔisambhidÈ
nibbattetuÑ sakkonti, tato paraÑ cha abhiÒÒÈ, tato tÈpi nibbattetuÑ
asakkontÈ tisso vijjÈ nibbattenti, gacchante gacchante kÈle tÈpi
nibbattetuÑ asakkontÈ sukkhavipassakÈ honti. Eteneva upÈyena
anÈgÈmino sakadÈgÈmino sotÈpannÈ”ti–
vuttaÑ.
SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 pana–
“PaÔhamabodhiyaÑ hi bhikkh| paÔisambhidÈpattÈ ahesuÑ. Atha
kÈle gacchante paÔisambhidÈ pÈpuÓituÑ na sakkhiÑsu, chaÄabhiÒÒÈ
ahesuÑ, tato cha abhiÒÒÈ pattuÑ asakkontÈ tisso vijjÈ pÈpuÓiÑsu. IdÈni
kÈle gacchante tisso vijjÈ pÈpuÓituÑ asakkontÈ ÈsavakkhayamattaÑ
pÈpuÓissanti, tampi asakkontÈ anÈgÈmi phalaÑ, tampi asakkontÈ sakadÈ
gÈmiphalaÑ, tampi asakkontÈ sotÈpattiphalaÑ, gacchante kÈle sotÈpatti
phalampi pattuÑ na sakkhissantÊ”ti–
vuttaÑ.
YasmÈ cetaÑ sabbaÑ aÒÒamaÒÒapaÔiviruddhaÑ, tasmÈ tesaÑ tesaÑ
bhÈÓakÈnaÑ matameva Ècariyena tattha tattha dassitanti gahetabbaÑ.
AÒÒathÈ hi Ècariyasseva pubbÈ paravirodhappasa~go siyÈti.
TÈniyevÈti tÈniyeva paÒca vassasahassÈni. Pariyattim|lakaÑ sÈsananti
Èha “na hi pariyattiyÈ asati paÔivedho atthÊ”ti-Èdi. PariyattiyÈ hi antarahitÈya
paÔipatti antaradhÈyati, paÔipattiyÈ antarahitÈya adhigamo antaradhÈyati.
KiÑ kÈraÓÈ? AyaÒhi
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 67 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 2. 187 piÔÔhe.
pariyatti paÔipattiyÈ paccayo hoti, paÔipatti adhigamassa, iti paÔipattitopi

pariyattiyeva pamÈÓaÑ. Tattha paÔivedho ca paÔipatti ca hotipi na hotipi.
EkasmiÒhi kÈle paÔivedha karÈ bhikkh| bah| honti, “esa1 bhikkhu
puthujjano”ti a~guliÑ pasÈretvÈ dassetabbo hoti, imasmiÑyeva dÊpe
ekavÈraÑ puthujjanabhikkhu nÈma nÈhosi. PaÔipattip|rakÈpi kadÈci bah|
honti, kadÈci appÈ, iti paÔivedho ca paÔipatti ca hotipi na hotipi.
SÈsanaÔÔhitiyÈ pana pariyattiyeva pamÈÓaÑ. PaÓÉito hi tepiÔakaÑ sutvÈ
dvepi p|reti. YathÈ amhÈkaÑ bodhisatto ÈÄÈrassa santike paÒcÈbhiÒÒÈ satta
ca samÈpattiyo nibbattetvÈ nevasaÒÒÈnÈ saÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ
parikammaÑ pucchi, so “na jÈnÈmÊ”ti Èha, tato udakassa santikaÑ gantvÈ
adhigatavisesaÑ saÑsanditvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanassa parikammaÑ
pucchi, so Ècikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahÈsatto taÑ sampÈdesi,
evameva paÒÒavÈ bhikkhu pariyattiÑ sutvÈ dvepi p|reti, tasmÈ pariyattiyÈ
ÔhitÈya sÈsanaÑ ÔhitaÑ hoti. YathÈpi mahato taÄÈkassa pÈÄiyÈ thirÈya
udakaÑ na ÔhassatÊti na vattabbaÑ, udake sati padumÈdÊni pupphÈni na
pupphissantÊti na vattabbaÑ, evameva mahÈtaÄÈkassa thirapÈÄisadise tepiÔake
buddhavacane sati mahÈtaÄÈke udakasadisÈ paÔipattip|rakÈ kulaputtÈ natthÊti
na vattabbaÑ, tesu sati mahÈtaÄÈke padumÈdÊni pupphÈni viya
sotÈpannÈdayo ariyapuggalÈ natthÊti na vattabbaÑ. EvaÑ ekantato
pariyattiyeva pamÈÓaÑ.
PariyattiyÈ antarahitÈyÈti ettha pariyattÊti2 tepiÔakaÑ buddhavacanaÑ
sÈÔÔhakathÈ pÈÄi. YÈva sÈ tiÔÔhati, tÈva pariyatti paripuÓÓÈ nÈma hoti.
Gacchante gacchante kÈle kaliyugarÈjÈno adhammikÈ honti, tesu
adhammikesu tesampi amaccÈdayo adhammikÈ honti, tato
raÔÔhajanapadavÈsinoti tesaÑ adhammikatÈya na devo sammÈ vassati, tato
sassÈni na sampajjanti, tesu asampajjantesu paccayadÈyakÈ bhikkhu
saÑghassa paccaye dÈtuÑ na sakkonti, bhikkh| paccayehi kilamantÈ
antevÈsike sa~ga hetuÑ na sakkonti. Gacchante gacchante kÈle pariyatti
parihÈyati, atthavasena dhÈretuÑ na sakkonti,
______________________________________________________________
1. Na esa (SyÈ) 2. AÑ-®Ôha 1. 68 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
442 VinayapiÔaka
pÈÄivaseneva dhÈrenti. Tato kÈle gacchante pÈÄimpi sakalaÑ dhÈretuÑ na

sakkonti, paÔhamaÑ abhidhammapiÔakaÑ parihÈyati, parihÈyamÈnaÑ
matthakato paÔÔhÈya parihÈyati. PaÔhamameva hi mahÈpakaraÓaÑ parihÈyati,
tasmiÑ parihÊne yamakaÑ, kathÈvatthu, puggalapaÒÒatti, dhÈtukathÈ,
vibha~go, dhammasa~gahoti.
EvaÑ abhidhammapiÔake parihÊne matthakato paÔÔhÈya suttantapiÔakaÑ
parihÈyati. PaÔhamaÒhi a~guttaranikÈyo parihÈyati, tasmimpi paÔhamaÑ
ekÈdasaka nipÈto -pa- tato ekakanipÈtoti. EvaÑ a~guttaranikÈye parihÊne
matthakato paÔÔhÈya saÑyuttanikÈyo parihÈyati. PaÔhamaÒhi mahÈvaggo
parihÈyati, tato saÄÈyatanavaggo, khandhakavaggo, nidÈnavaggo,
sagÈthÈvaggoti. EvaÑ saÑyuttanikÈye parihÊne matthakato paÔÔhÈya
majjhimanikÈyo parihÈyati. PaÔhamaÒhi uparipaÓÓÈsako parihÈyati, tato
majjhimapaÓÓÈsako, tato m|lapaÓÓÈsakoti. EvaÑ majjhimanikÈye parihÊne
matthakato paÔÔhÈya dÊghanikÈyo parihÈyati. PaÔhamaÒhi pÈthikavaggo
parihÈyati, tato mahÈvaggo, tato sÊlakkhandhavaggoti. EvaÑ dÊghanikÈye
parihÊne suttantapiÔakaÑ parihÊnaÑ nÈma hoti. VinayapiÔakena saddhiÑ
jÈtakameva dhÈrenti. VinayapiÔakaÑ hi lajjino dhÈrenti, lÈbhakÈmÈ pana
“suttante kathitepi sallakkhentÈ natthÊ”ti jÈtakameva dhÈrenti. Gacchante
kÈle jÈtakampi dhÈretuÑ na sakkonti. Atha nesaÑ paÔhamaÑ vessantara
jÈtakaÑ parihÈyati, tato paÔilomakkamena puÓÓakajÈtakaÑ,
mahÈnÈradajÈtakanti pariyo sÈne apaÓÓakajÈtakaÑ parihÈyati,
vinayapiÔakameva dhÈrenti.
Gacchante kÈle tampi matthakato paÔÔhÈya parihÈyati. PaÔhamaÒhi
parivÈro parihÈyati, tato khandhako, bhikkhunÊvibha~go, mahÈvibha~goti
anukkamena uposathakkhandhakamattameva dhÈrenti. TadÈpi pariyatti
anantarahitÈva hoti. YÈva pana manussesu catuppadikagÈthÈpi pavattati,
tÈva pariyatti anantarahitÈva hoti. YadÈ saddho pasanno rÈjÈ hatthikkhandhe
suvaÓÓaca~koÔakamhi sahassatthavikaÑ ÔhapÈpetvÈ “buddhehi kathitaÑ
catuppadikaÑ gÈthaÑ jÈnanto imaÑ sahassaÑ gaÓhat|”ti nagare bheriÑ
carÈpetvÈ gaÓhanakaÑ alabhitvÈ “ekavÈraÑ carÈpite nÈmaÑ suÓantÈpi honti
asuÓantÈpÊ”ti yÈvatatiyaÑ carÈpetvÈ gaÓhanakaÑ alabhitvÈ
rÈjapurisÈ sahassatthavikaÑ puna rÈjakulaÑ pavesenti, tadÈ pariyatti

antarahitÈ nÈma hoti.
CiraÑ pavattissatÊti pariyattiyÈ antarahitÈyapi li~gamattaÑ addhÈnaÑ
pavattissati. KathaÑ? Gacchante gacchante hi kÈle cÊvaraggahaÓaÑ
pattaggahaÓaÑ samiÒjanapasÈraÓaÑ ÈlokitavilokitaÑ na pÈsÈdikaÑ hoti,
nigaÓÔhasamaÓÈ viya alÈbu pattaÑ bhikkh| pattaÑ aggabÈhÈya
parikkhipitvÈ ÈdÈya vicaranti, ettÈvatÈpi li~gaÑ anantarahitameva hoti.
Gacchante pana kÈle aggabÈhato otÈretvÈ hatthena vÈ sikkÈya vÈ
olambetvÈ1 vicaranti, cÊvarampi rajanasÈruppaÑ akatvÈ oÔÔhaÔÔhivaÓÓaÑ
katvÈ rajanti. Gacchante kÈle rajanampi na hoti, dasacchindanaÑ
ovaÔÔikÈvijjhanaÑ kappamattaÒca katvÈ vaÄaÒjanti, puna ovaÔÔikaÑ vijjhitvÈ
kappaÑ na karonti. Tato ubhayampi akatvÈ dasÈ chetvÈ paribbÈjakÈ viya
caranti. Gacchante kÈle “ko iminÈ amhÈkaÑ attho”ti khuddakaÑ
kÈsÈvakhaÓÉaÑ hatthe vÈ gÊvÈyaÑ vÈ bandhanti, kesesu vÈ allÊyÈpenti,
dÈrabharaÓaÑ karontÈ kasitvÈ vapitvÈ jÊvikaÑ kappetvÈ vicaranti, tadÈ
dakkhiÓaÑ dento jano saÑghaÑ uddissa etesampi deti. IdaÑ sandhÈya
bhagavatÈ vuttaÑ “bhavissanti kho panÈnanda anÈgatamaddhÈnaÑ
gotrabhuno kÈsÈvakaÓÔhÈ dussÊlÈ pÈpadhammÈ, tesu dussÊlesu saÑghaÑ
uddissa dÈnaÑ dassanti, tadÈpÈhaÑ Ènanda saÑghagataÑ dakkhiÓaÑ
asa~khyeyyaÑ appameyyaÑ vadÈmÊ”ti2. Tato gacchante kÈle nÈnÈvidhÈni
kammÈni karontÈ “papaÒco esa, kiÑ iminÈ amhÈkan”ti kÈsÈvakhaÓÉaÑ
chinditvÈ araÒÒe khipanti, tasmiÑ kÈle li~gaÑ antarahitaÑ nÈma hoti.
Kassapadasabalassa kira kÈlato paÔÔhÈya yonakÈnaÑ setavatthÈni pÈrupitvÈ
caraÓacÈrittaÑ jÈtaÑ. EvaÑ pariyattiyÈ antarahitÈyapi li~gamattaÑ ciraÑ
pavattissatÊti veditabbaÑ.
AÔÔhagarudhammakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. OlambitvÈ (SyÈ) 2. Ma 3. 299 piÔÔhe.
444 VinayapiÔaka
BhikkhunÊ-upasampannÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ
404-405. YadaggenÈti yaÑ divasaÑ ÈdiÑ katvÈ. TadevÈti1 tasmiÒÒeva
divase. AnuÒÒattiyÈti2 anuÒÒÈya. EkÈhaÑ bhante Ènanda bhagavantaÑ
varaÑ yÈcÈmÊti “evameva kho ahaÑ bhante Ènanda ime aÔÔha garudhamme
paÔiggaÓhÈmi yÈvajÊvaÑ anatikkamanÊye”ti paÔijÈnitvÈ idÈni kasmÈ varaÑ
yÈcatÊti ce? Par|pavÈdavivajjanatthaÑ. EvaÒhi keci vadeyyuÑ
“mahÈpajÈpatiyÈ paÔhamaÑ sampaÔicchitattÈ bhikkh|naÑ bhikkhunÊnaÒca
yathÈvuÉÉhaÑ abhivÈdanaÑ nÈhosi, sÈ ce varaÑ yÈceyya, bhagavÈ
anujÈneyyÈ”ti.
406. SarÈgÈyÈti sarÈgabhÈvÈya kÈmarÈgabhavarÈgaparibr|hanÈya.

SaÒÒogÈyÈti vaÔÔe saÑyojanatthÈya. ŒcayÈyÈti vaÔÔassa vaÉÉhanatthÈya.
MahicchatÈyÈti mahicchabhÈvÈya. AsantuÔÔhiyÈti asantuÔÔhibhÈvÈya.
Sa~gaÓikÈyÈti kilesasa~gaÓagaÓasa~gaÓavihÈrÈya. KosajjÈyÈti
kusÊtabhÈvÈya. DubbharatÈyÈti dupposatÈya. VirÈgÈyÈti sakalavaÔÔato
virajjanatthÈya. VisaÒÒogÈyÈti kÈmarÈgÈdÊhi visaÑyujjanatthÈya. ApacayÈ
yÈti sabbassapi vaÔÔassa apacayatthÈya, nibbÈnÈyÈti attho. AppicchatÈyÈti
paccayappicchatÈdivasena sabbaso icchÈpagamÈya. SantuÔÔhiyÈti
dvÈdasavidhasantuÔÔhibhÈvÈya. PavivekÈyÈti pavivittabhÈvÈya
kÈyavivekÈditada~gavivekÈdivivekasiddhiyÈ. VÊriyÈrambhÈyÈti kÈyikassa
ceva cetasikassa ca vÊriyassa paggaÓhanatthÈya. SubharatÈyÈti
sukhaposanatthÈya3. EvaÑ yo pariyattidhammo
uggahaÓadhÈraÓaparipucchÈmanasikÈravasena yoniso paÔipajjantassa
sarÈgÈdibhÈvaparivajjanassa kÈraÓaÑ hutvÈ virÈgÈdibhÈ vÈya saÑvattati,
ekaÑsato eso dhammo, eso vinayo sammadeva apÈyÈdÊsu apatanavasena
dhÈraÓato kilesÈnaÑ vinayanato, satthu sammÈsambuddhassa
ovÈdÈnusiÔÔhibhÈvato etaÑ satthusÈsananti dhÈreyyÈsi jÈneyyÈsi,
avabujjheyyÈsÊti attho. ImasmiÑsutte paÔhamavÈrena vaÔÔaÑ, dutiyavÈrena
vivaÔÔaÑ kathitaÑ.
______________________________________________________________
1. TadÈvÈti (SyÈ) 2. AnupaÒÒattiyÈti (AÔÔhakathÈyaÑ) 3. SuÔÔhuposanatthÈya (Ka)
409-410. VimÈnetvÈti aparajjhitvÈ. KammappattÈyopÊti kammÈrahÈpi.

Œpatti gÈminiyopÊti Èpatti-ÈpannÈyopi. Vuttanayeneva kÈretabbataÑ
ÈpajjantÊti tathÈkaraÓassa paÔikkhittattÈ dukkaÔena kÈretabbataÑ Èpajjanti.
413-5-7. Dve tisso bhikkhuniyoti dvÊhi tÊhi bhikkhunÊhi. Na ÈrocentÊti

pÈtimokkhuddesakassa na Èrocenti. Na paccÈharantÊti bhikkhunÊnaÑ na
paccÈharanti. Visesa kanti vattabha~gaÑ1.
420. Tena ca bhikkhu nimantetabboti sÈmÊcidassanametaÑ, na pana

animantiyÈ Èpatti.
425. Tayo nissayeti2 senÈsananissayaÑ apanetvÈ apare tayo nissaye3.

Rukkha m|lasenÈsanaÒhi sÈ na labhati.
428. AnuvÈdaÑ paÔÔhapentÊti issariyaÑ pavattenti.
430. Bhikkhud|tena upasampÈdentÊti bhikkhuyeva d|to bhikkhud|to,

tena bhikkhud|tena, bhikkhud|taÑ katvÈ upasampÈdentÊti attho.
431. Na sammatÊti nappahoti. Navakammanti navakammaÑ katvÈ

“ettakÈni vassÈni vasat|”ti apaloketvÈ saÑghikabh|midÈnaÑ.
432. SannisinnagabbhÈti patiÔÔhitagabbhÈ.
434. Pabbajjampi na labhatÊti titthÈyatanasa~kantÈya

abhabbabhÈv|pagamanato na labhati. IdaÑ odissa anuÒÒÈtaÑ vaÔÔatÊti ekato
vÈ ubhato vÈ avassave satipi odissa anuÒÒÈtattÈ vaÔÔati. Sesamettha pÈÄito
aÔÔhakathÈto ca suviÒÒeyyamevÈti.
BhikkhunÊ-upasampannÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
BhikkhunikkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Pattabha~gaÑ (SyÈ) 2. NissayÈti (SyÈ) 3. NissayÈ (SyÈ)
11. PaÒcasatikakkhandhaka
Sa~gÊtinidÈnakathÈvaÓÓanÈ
437. PaÒcasatikakkhandhake pÈvÈya kusinÈranti1 pÈvÈnagare piÓÉÈya
caritvÈ kusinÈraÑ gamissÈmÊti addhÈnamaggappaÔipanno.
MandÈravapupphaÑ gahetvÈti mahÈcÈÔippamÈÓaÑ pupphaÑ
ÈgantukadaÓÉake ÔhapetvÈ chattaÑ viya gahetvÈ. AddasaÑ khoti
ÈgacchantaÑ d|ratova addasaÑ. DisvÈ ca pana “pucchissÈmi naÑ
bhagavato pavattin”ti cittaÑ uppÈdetvÈ “sace kho pana nisinnakova
pucchissÈmi, satthari agÈravo kato bhavissatÊ”ti uÔÔhahitvÈ ÔhitaÔÔhÈnato
apakkamma chaddanto nÈgarÈjÈ maÓicammaÑ viya dasabaladattiyaÑ
meghavaÓÓapaÑsuk|lacÊvaraÑ pÈrupitvÈ dasana khasamodhÈnasamujjalaÑ
aÒjaliÑ sirasmiÑ patiÔÔhÈpetvÈ satthari katena gÈravena ÈjÊva kassa
abhimukho hutvÈ “apÈvuso amhÈkaÑ satthÈraÑ jÈnÈsÊ”ti Èha. KiÑ pana
satthu parinibbÈnaÑ jÈnanto pucchi ajÈnantoti? ŒvajjanappaÔibaddhaÑ
khÊÓÈsavÈnaÑ jÈnanaÑ. AnÈvajjitattÈ panesa ajÈnanto pucchÊti eke. Thero
samÈpattibahulo rattiÔÔhÈna divÈÔÔhÈnaleÓamaÓÉapÈdÊsu niccaÑ
samÈpattiphaleneva yÈpeti. Kulasantakampi2 gÈmaÑ pavisitvÈ dvÈre
samÈpajjitvÈ samÈpattito vuÔÔhitova bhikkhaÑ gaÓhÈti. Thero kira “iminÈ
me pacchimena attabhÈvena mahÈjanÈnuggahaÑ karissÈmi, ye mayhaÑ
bhikkhaÑ vÈ denti, gandhamÈlÈdÊhi vÈ sakkÈraÑ karonti, tesaÑ taÑ
mahapphalaÑ hot|”ti evaÑ karoti. TasmÈ samÈpattibahulatÈya na jÈni. Iti
ajÈnantova pucchÊti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. Na hettha ajÈnanakÈraÓaÑ
atthi. AbhilakkhitaÑ satthu parinibbÈnaÑ ahosi
dasasahassilokadhÈtukampanÈdÊhi nimittehi. Therassa pana parisÈya kehici
bhikkh|hi bhagavÈ diÔÔhapubbo, kehica na diÔÔhapubbo. Tattha yehi
diÔÔhapubbo, tepi passitukÈmÈva. Yehipi adiÔÔhapubbo, tepi passitukÈmÈva.
Tattha yehi na diÔÔhapubbo, te abhidassanakÈmatÈya gantvÈ “kuhiÑ
bhagavÈ”ti pucchantÈ “parinibbuto”ti sutvÈ sandhÈretuÑ na sakkhissanti.
CÊvaraÑ chaÉÉetvÈ ekavatthÈ vÈ dunnivatthÈ vÈ urÈni paÔipisantÈ
parodissanti. Tattha manussÈ “mahÈkassapena saddhiÑ ÈgatapaÑsuk| likÈ
sayampi itthiyo viya parodanti,
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 2. 189 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Kulasatikampi (SyÈ)
te kiÑ amhe samassÈsentÊ”ti mayhaÑ dosaÑ dassanti. IdaÑ pana suÒÒaÑ

mahÈraÒÒaÑ, idha yathÈ tathÈ rodantesu doso natthi. PurimataraÑ sutvÈ
nÈma sokopi tanuko hotÊti bhikkh|naÑ satuppÈdalÈbhatthaÑ jÈnantova
pucchi.
Ajja sattÈhaparinibbutoti ajja divasato paÔilomato sattame ahani

parinibbuto. Tato me idanti tato samaÓassa gotamassa parinibbutaÔÔhÈnato.
AvÊtarÈgÈti puthujjanÈ ceva sotÈpannasakadÈgÈmino ca. TesaÒhi
domanassaÑ appahÊnaÑ, tasmÈ tepi bÈhÈ paggayha kandanti, ubho hatthe
sÊse ÔhapetvÈ rodanti. ChinnapÈtaÑ papatantÊti chinnÈnaÑ pÈto viya
chinnapÈto, taÑ chinnapÈtaÑ, bhÈvanapuÑsakaniddesoyaÑ, majjhe chinnÈ
viya hutvÈ yato vÈ tato vÈ patantÊti attho. ŒvaÔÔantÊti abhimukhabhÈvena
vaÔÔanti. Yattha patitÈ, tato katipayaratanaÔÔhÈnaÑ vaÔÔanavaseneva gantvÈ
puna yathÈ patitameva ÔhÈnaÑ vaÔÔanavasena Ègacchanti. VivaÔÔantÊti yattha
patitÈ, tato nivaÔÔanti, patitaÔÔhÈnato parabhÈgaÑ vaÔÔamÈnÈ gacchantÊti
attho. Apica purato vaÔÔanaÑ ÈvaÔÔanaÑ, passato pacchato ca vaÔÔanaÑ
vivaÔÔanaÑ. TasmÈ dve pÈde pasÈretvÈ sakiÑ purato sakiÑ pacchato sakiÑ
vÈmato sakiÑ dakkhiÓato samparivaÔÔamÈnÈpi ÈvaÔÔanti vivaÔÔantÊti vuccanti.
VÊtarÈgÈti pahÊnadomanassÈ iÔÔhÈniÔÔhesu nibbikÈratÈya silÈthambhasadisÈ
anÈgÈmikhÊÓÈsavÈ. KÈmaÒhi domanasse asatipi ekacco rÈgo hotiyeva, rÈge
pana asati domanassassa asambhavoyeva. TadekaÔÔhabhÈvato hi
rÈgappahÈnena pahÊna domanassÈ vuttÈ, na khÊÓÈsavÈ eva.
Sabbeheva piyehÊti-ÈdÊsu piyÈyitabbato piyehi manavaÉÉhanato

manÈpehi mÈtÈ pitÈbhÈtÈbhaginÊ-Èdikehi. NÈnÈbhÈvoti jÈtiyÈ nÈnÈbhÈvo,
jÈti-anur|pagamanena1 visuÑ bhÈvo, asambaddhabhÈvoti attho.
VinÈbhÈvoti maraÓena vinÈbhÈvo, cutiyÈ tenattabhÈ vena apunapavattanato
vippayogoti attho. AÒÒathÈbhÈvoti bhavena aÒÒathÈbhÈvo,
bhavantaraggahaÓena
______________________________________________________________
1. JÈti-antar|pagamanena (Ka)
448 VinayapiÔaka
“kÈmÈvacarasatto r|pÈvacaro hotÊ”ti-ÈdinÈ tatthÈpi “manusso devo hotÊ”ti-

ÈdinÈ ca purima kÈrato aÒÒÈkÈratÈti attho. Tanti tasmÈ. Kutettha labbhÈti
kuto kuhiÑ kasmiÑ nÈma ÔhÈne ettha etasmiÑ khandhappavatte yaÑ taÑ
jÈtaÑ -pa- mÈ palujjÊti laddhuÑ sakkÈ, na sakkÈ eva tÈdisassa kÈraÓassa
abhÈvato. IdaÑ vuttaÑ hoti–yasmÈ sabbeheva piyehi manÈpehi nÈnÈbhÈvo,
tasmÈ dasa pÈramiyo p|retvÈpi sambodhiÑ patvÈpi dhammacakkaÑ
pavattetvÈpi yamakapÈÔihÈriyaÑ dassetvÈpi devorohaÓaÑ katvÈpi yaÑ taÑ
jÈtaÑ bh|taÑ sa~khataÑ palokadhammaÑ, taÒca tathÈgatassapi sarÊraÑ mÈ
palujjÊti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati, rodantenapi kandantenapi na sakkÈ taÑ
kÈraÓaÑ laddhunti.
Tena kho panÈvuso samayena subhaddo nÈma vuÉÉhapabbajitoti-ÈdÊsu
yaÑ vattabbaÑ, taÑ nidÈnavaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayameva.
Sa~gÊtinidÈnakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
KhuddÈnukhuddakasikkhÈpadakathÈvaÓÓanÈ
441. Sam|haneyyÈti Èka~khamÈno sam|hanatu, yadi icchati,
sam|haneyyÈti attho. KasmÈ pana “sam|hanathÈ”ti ekaÑseneva avatvÈ
“Èka~khamÈno sam|haneyyÈ”ti vikappavacaneneva bhagavÈ ÔhapesÊti?
MahÈkassapassa ÒÈÓabalassa diÔÔhattÈ. Passati hi bhagavÈ “sam|hanathÈti
vuttepi sa~gÊtikÈle kassapo na sam|hanissatÊ”ti, tasmÈ vikappe neva Ôhapesi.
Yadi asam|hananaÑ diÔÔhaÑ, tadeva ca icchitaÑ, atha kasmÈ bhagavÈ
“Èka~khamÈno sam|hanat|”ti avocÈti? TathÈr|papuggalajjhÈsayavasena.
Santi hi keci khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni samÈdÈya vattituÑ
anicchantÈ, tesaÑ tathÈ avucca mÈne bhagavati vighÈto uppajjeyya, taÑ
tesaÑ bhavissati dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya. TathÈ pana vutte tesaÑ
vighÈto na uppajjeyya, amhÈkamevÈyaÑ doso, yato amhesuyeva keci
sam|hananaÑ na
______________________________________________________________
1. SÈrattha-®Ê 1. 29 piÔÔhÈdÊsu.
icchantÊti. Keci “sakalassa pana sÈsanassa saÑghÈyattabhÈvakaraÓatthaÑ

tathÈ vuttan”ti vadanti. YaÑ kiÒci satthÈrÈ sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ, taÑ
samaÓÈ sakyaputtiyÈ sirasÈ sampaÔicchitvÈ jÊvitaÑ viya rakkhanti. TathÈ hi
te “khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni Èka~khamÈno saÑgho sam|hanat|”ti
vuttepi na sam|haniÑsu. AÒÒadatthu purato viya tassa accayepi
rakkhiÑsuyevÈti satthu sÈsanassa saÑghassa ca
mahantabhÈvadassanatthampi tathÈ vuttanti daÔÔhabbaÑ. TathÈ hi ÈyasmÈ
Ènando aÒÒepi vÈ bhikkh| “katamaÑ pana bhante khuddakaÑ, katamaÑ
anukhuddakan”ti na pucchiÑsu sam|ha najjhÈsayasseva abhÈvato, teneva
ekasikkhÈpadampi apariccajitvÈ sabbesaÑ
anuggahetabbabhÈvadassanatthaÑ “cattÈri pÈrÈjikÈni ÔhapetvÈ avasesÈni
khuddÈnukhuddakÈnÊ”ti-ÈdimÈhaÑsu. EvaÒhi vadantehi “khuddÈnukhuddakÈ
ime nÈmÈ”ti avinicchitattÈ sabbesaÑ anuggahetabbabhÈvo dassito hoti.
442. Atha kho ÈyasmÈ mahÈkassapo saÑghaÑ ÒÈpesÊti ettha pana keci
vadanti “bhante nÈgasena katamaÑ khuddakaÑ, katamaÑ anukhuddakanti
milindaraÒÒÈ pucchite ‘dukkaÔaÑ mahÈrÈja khuddakaÑ, dubbhÈsitaÑ
anukhuddaka’nti1 vuttattÈ nÈgasenatthero khuddÈnukhuddakaÑ jÈni,
mahÈkassapatthero pana taÑ ajÈnanto ‘suÓÈtu me Èvuso’ti-ÈdinÈ
kammavÈcaÑ sÈvesÊ”ti, na taÑ evaÑ gahetabbaÑ. NÈgasenatthero hi
paresaÑ vÈdapathopacchedanatthaÑ sa~gÊtikÈle
dhammasa~gÈhakamahÈtherehi gahitakoÔÔhÈsesu antimakoÔÔhÈsameva
gahetvÈ milindarÈjÈnaÑ saÒÒÈpesi, mahÈkassapatthero pana
ekasikkhÈpadampi asam|hanitukÈmatÈya tathÈ kammavÈcaÑ sÈvesi.
Tattha gihigatÈnÊti gihipaÔisaÑyuttÈnÊti vadanti. GihÊsu gatÈni, tehi
ÒÈtÈni gihigatÈnÊti evaÑ panettha attho daÔÔhabbo. Dh|makÈlo etassÈti
dh|makÈlikaÑ citaka dh|mav|pasamato paraÑ appavattanato.
AppaÒÒattanti-ÈdÊsu2 navaÑ adhammikaÑ katikavattaÑ vÈ sikkhÈpadaÑ vÈ
bandhantÈ appaÒÒattaÑ paÒÒapenti nÈma purÈÓa santhatavatthusmiÑ
sÈvatthiyaÑ bhikkh| viya. UddhambaÑ ubbinayaÑ sÈsanaÑ dÊpentÈ
paÒÒattaÑ samucchindanti nÈma vassasataparinibbute
______________________________________________________________
1. Khu 11. 146 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 2. 115; AÑ-®Ôha 3. 158 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
450 VinayapiÔaka
bhagavati vesÈlikÈ vajjiputtakÈ viya. KhuddÈnukhuddakÈ pana Èpattiyo

saÒcicca vÊtikka mantÈ yathÈpaÒÒattesu sikkhÈpadesu samÈdÈya na vattanti
nÈma assajipunabbasukÈ viya. NavaÑ pana katikavattaÑ vÈ sikkhÈpadaÑ vÈ
abandhantÈ, dhammato vinayato sÈsanaÑ dÊpentÈ, khuddÈnukhuddakampi ca
sikkhÈpadaÑ asam|hanantÈ appaÒÒattaÑ na paÒÒapenti, paÒÒattaÑ na
samucchindanti, yathÈpaÒÒattesu sikkhÈpadesu samÈdÈya vattanti nÈma
ÈyasmÈ upaseno viya ÈyasmÈ yaso kÈkaÓÉakaputto viya ca.
443. BhagavatÈ oÄÈrike nimitte kayiramÈneti vesÈliÑ nissÈya cÈpÈle1

cetiye viharantena bhagavatÈ–
“RamaÓÊyÈ Ènanda vesÈlÊ, ramaÓÊyaÑ udenacetiyaÑ, ramaÓÊyaÑ

gotamakacetiyaÑ, ramaÓÊyaÑ sattambacetiyaÑ, ramaÓÊyaÑ
bahuputtacetiyaÑ, ramaÓÊyaÑ sÈrandadacetiyaÑ, ramaÓÊyaÑ
cÈpÈlacetiyaÑ. Yassa kassaci Ènanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ
bahulÊkatÈ yÈnÊkatÈ vatthukatÈ anuÔÔhitÈ paricitÈ susamÈraddhÈ, so
Èka~khamÈno kappaÑ vÈ tiÔÔheyya kappÈvasesaÑ vÈ. TathÈgatassa kho
pana Ènanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ yÈnÊkatÈ vatthukatÈ
anuÔÔhitÈ paricitÈ susamÈraddhÈ, so Èka~khamÈno Ènanda tathÈgato
kappaÑ vÈ tiÔÔheyya kappÈvasesaÑ vÈ”ti2–
evaÑ oÄÈrike nimitte kayiramÈne.
MÈrena pariyuÔÔhitacittoti mÈrena ajjhotthaÔacitto. MÈro hi yassa

sabbena sabbaÑ dvÈdasa vipallÈsÈ appahÊnÈ, tassa cittaÑ pariyuÔÔhÈti.
Therassa ca cattÈro vipallÈsÈ appahÊnÈ, tenassa mÈro cittaÑ pariyuÔÔhÈsi. So
pana cittapariyuÔÔhÈnaÑ karonto kiÑ karotÊti? BheravaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ
dasseti, saddÈrammaÓaÑ vÈ sÈveti, tato sattÈ taÑ disvÈ vÈ sutvÈ vÈ satiÑ
vissajjetvÈ vivaÔamukhÈ honti, tesaÑ mukhena hatthaÑ pavesetvÈ hadayaÑ
maddati, tato visaÒÒÈva hutvÈ
______________________________________________________________
1. PÈvÈle (SyÈ) 2. DÊ 2. 86 piÔÔhe.
tiÔÔhanti. Therassa panesa mukhena hatthaÑ pavesetuÑ kiÑ sakkhissati,

bheravÈ rammaÓaÑ pana dassesi, taÑ disvÈ thero nimittobhÈsaÑ na
paÔivijjhi.
KhuddÈnukhuddakasikkhÈpadakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
BrahmadaÓÉakathÈvaÓÓanÈ
445. UjjavanikÈyÈti paÔisotagÈminiyÈ. RajoharaÓanti rajopuÒchanÊ. Na
kulavaÑ gamentÊti niratthakavinÈsanaÑ na gamenti. Kucchito lavo kulavo,
anayavinÈsoti vuttaÑ hoti. “Dhammavinayasa~gÊtiyÈ”ti vattabbe sa~gÊtiyÈ
vinayappadhÈnattÈ “vinayasa~gÊtiyÈ”ti vuttaÑ. VinayappadhÈnÈ sa~gÊti
vinayasa~gÊti. Sesamettha suviÒÒeyyamevÈti.
PaÒcasatikakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
12. Sattasatikakkhandhaka
DasavatthukathÈvaÓÓanÈ
446. Sattasatikakkhandhake nikkhittamaÓisuvaÓÓÈti
r|piyasikkhÈpadeneva paÔikkhittamaÓi suvaÓÓÈ. Tattha maÓiggahaÓena
sabbaÑ dukkaÔavatthu, suvaÓÓaggahaÓena sabbaÑ pÈcittiyavatthu gahitaÑ
hoti. BhikkhaggenÈti bhikkhugaÓanÈya.
447. UpakkilesÈti virocituÑ adatvÈ upakkiliÔÔhabhÈvakaraÓena

upakkilesÈ. MahikÈti himaÑ. Dh|mo ca rajo ca dh|marajo. Ettha purimÈ
tayo asampatta-upakki lesÈ, rÈhu pana sampatta-upakkilesavasena kathitoti
veditabbo. SamaÓabrÈhmaÓÈ na tapanti na bhÈsanti na virocantÊti
guÓapatÈpena1 na tapanti guÓobhÈsena na bhÈsanti guÓavirocanena na
virocanti. SurÈmerayapÈnÈ appaÔiviratÈti paÒcavidhÈya surÈya
catubbidhassa ca merayassa pÈnato aviratÈ.
AvijjÈnivuÔÈti avijjÈya nivÈritÈ pihitÈ. Piyar|pÈbhinandinoti piyar|paÑ
sÈtar|paÑ abhinandamÈnÈ tussamÈnÈ. SÈdiyantÊti gaÓhanti. Aviddas|ti
andhabÈlÈ. SarajÈti sakilesarajÈ. MagÈti migasadisÈ. TasmiÑ tasmiÑ visaye
bhave vÈ netÊti netti, taÓhÈ yetaÑ adhivacanaÑ. TÈya saha vattantÊti
sanettikÈ.
448. TaÑ parisaÑ etadavocÈti2 tassa kira evaÑ ahosi “kulaputtÈ

pabbajantÈ puttadÈraÒceva jÈtar|parajataÒca pahÈyeva pabbajanti, na ca
sakkÈ yaÑ pahÈya pabba jitÈ3 taÑ etehi gÈhetun”ti nayaggÈhe ÔhatvÈ etaÑ
“mÈ ayyÈ”ti-ÈdivacanaÑ avoca. EkaÑ senetanti etaÑ
paÒcakÈmaguÓakappanaÑ “assamaÓadhammo asakyaputtiyadhammo”ti
ekaÑsena dhÈreyyÈsi.
TiÓanti senÈsanacchadanatiÓaÑ. Pariyesitabbanti tiÓacchadane vÈ
iÔÔhakaccha dane vÈ gehe palujjante yehi taÑ kÈritaÑ, tesaÑ santikaÑ
______________________________________________________________
1. GuÓapakÈsena (Ka) 2. SaÑ-®Ôha 3. 144 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
3. AppahÈya pabbajituÑ (Ka)
gantvÈ “tumhehi kÈritaÑ senÈsanaÑ ovassati, na sakkÈ tattha vasitun”ti

ÈcikkhitabbaÑ. ManussÈ sakkontÈ karissanti, asakkontÈ “tumhe vaÉÉhakÊ
gahetvÈ kÈrÈpetha, mayaÑ te saÒÒÈpessÈmÈ”ti vakkhanti. EvaÑ vutte
kÈretvÈ tesaÑ ÈcikkhitabbaÑ, manussÈ vaÉÉha kÊnaÑ dÈtabbaÑ dassanti.
Sace ÈvÈsasÈmikÈ natthi, aÒÒesampi bhikkhÈcÈravattena Èro cetvÈ kÈretuÑ
vaÔÔati. ImaÑ sandhÈya “pariyesitabban”ti vuttaÑ.
DÈr|ti senÈsane gopÈnasi-ÈdÊsu palujjamÈnesu tadatthÈya
dÈrupariyesitabbaÑ. SakaÔanti gihivikaÔaÑ vÈ tÈvakÈlikaÑ vÈ katvÈ sakaÔaÑ
pariyesitabbaÑ. Na kevalaÒca sakaÔameva, aÒÒampi vÈsipharasukudÈlÈdi-
upakaraÓaÑ evaÑ pariyesituÑ vaÔÔati. Purisoti hatthakammavasena puriso
pariyesitabbo. YaÑ kaÒci hi purisaÑ “hatthakammaÑ Èvuso dassasÊ”ti vatvÈ
“dassÈmi bhante”ti vutte “imasmiÑ idaÒcidaÒca karohÊ”ti yaÑ icchati, taÑ
kÈretuÑ vaÔÔati. Na tvevÈhaÑ gÈmaÓi kenaci pariyÈyenÈti jÈtar|parajataÑ
panÈhaÑ kenacipi kÈraÓena pariyesitabbanti na vadÈmi.
449. PÈpakaÑ katanti asundaraÑ kataÑ.
450. Ahoga~goti tassa pabbatassa nÈmaÑ.
451. PaÔikacceva gaccheyyanti yattha taÑ adhikaraÓaÑ v|pasametuÑ

bhikkh| sannipatanti, tattha paÔhamameva gaccheyyaÑ. SambhÈvesunti
pÈpuÓiÑsu.
452. AloÓakaÑ bhavissatÊti aloÓakaÑ bhattaÑ vÈ byaÒjanaÑ vÈ

bhavissati. ŒsutÈti sabbasambhÈrasajjitÈ. “AsuttÈ”ti vÈ pÈÔho.
453. UjjaviÑs|ti nÈvaÑ Èruyha paÔisotena gacchiÑsu. PÈcÊnakÈti

pÈcÊnadesa vÈsino.
454. Nanu tvaÑ Èvuso vuÉÉho vÊsativassosÊti nanu tvaÑ Èvuso

vÊsativasso, na nissayapaÔibaddho, kasmÈ taÑ thero paÓÈmetÊti dÊpenti.
GarunissayaÑ gaÓhÈmÈti kiÒcÈpi mayaÑ mahallakÈ, etaÑ pana theraÑ
garuÑ katvÈ vasissÈmÈti adhippÈyo.
454 VinayapiÔaka
455. MettÈya r|pÈvacarasamÈdhimattabhÈvato “kullakavihÈrenÈ”ti

vuttaÑ, khuddakena vihÈrenÈti attho, khuddakatÈ cassa agambhÊrabhÈvatoti
Èha “uttÈnavihÈ renÈ”ti. SuÒÒatÈvihÈrenÈti suÒÒatÈmukhena
adhigataphalasamÈpattiÑ sandhÈya vuttaÑ.
457. Suttavibha~geti padabhÈjanÊye. Tena saddhinti

purepaÔiggahitaloÓena saddhiÑ. Na hi ettha yÈvajÊvikaÑ
tadahupaÔiggahitanti “kappati si~giloÓakappo”ti ettha vuttasi~giloÓaÑ
sandhÈya vuttaÑ. TaÒhi pure paÔiggahetvÈ si~gena parihaÔaÑ na
tadahupaÔiggahitaÑ. YÈvakÈlikameva tadahupaÔiggahitanti si~giloÓena
missetvÈ bhuÒji tabbaÑ aloÓÈmisaÑ sandhÈya vuttaÑ. UposathasaÑyutteti
uposathapaÔisaÑyutte, uposathakkhandhaketi vuttaÑ hoti. AtisaraÓaÑ
atisÈro, atikkamo. Vinayassa atisÈro vinayÈtisÈro. TaÑ pamÈÓaÑ
karontassÈti dasÈya saddhiÑ nisÊdane yaÑ pamÈÓaÑ vuttaÑ, dasÈya vinÈ
taÑ pamÈÓaÑ karontassa. Sesamettha suviÒÒeyyameva.
SattasatikakkhandhakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Dvivaggasa~gahÈti c|ÄavaggamahÈvaggasa~khÈtehi dvÊhi vaggehi

sa~gahitÈ. DvÈvÊsatipabhedanÈti mahÈvagge dasa, c|Äavagge dvÈdasÈti evaÑ
dvÈvÊsatippabhedÈ. SÈsaneti satthusÈsane. Ye khandhakÈvuttÈti yojetabbaÑ.
C|ÄavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
ParivÈra
_____
SoÄasamahÈvÈra
PaÒÒattivÈravaÓÓanÈ
VisuddhaparivÈrassÈti sabbaso parisuddhakhÊÓÈsavaparivÈrassa.
DhammakkhandhasarÊrassÈti
sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanasa~khÈta
dhammakkhandhasarÊrassa sÈsaneti sambandho. TassÈti “parivÈro”ti yo
sa~gahaÑ ÈruÄho, tassa. PubbÈgataÑ nayanti pubbe ÈgataÑ vinicchayaÑ.
1. PakatatthapaÔiniddeso ta-saddoti tassa “bhagavatÈ”ti-ÈdÊhi padehi

samÈnÈdhi karaÓabhÈvena vuttatthassa yÈya vinayapaÒÒattiyÈ bhagavÈ
pakato adhikato supÈkaÔo ca, taÑ vinayapaÒÒattiÑ saddhiÑ yÈcanÈya
atthabhÈvena dassento “yo so -pa- vinaya paÒÒattiÑ paÒÒapesÊ”ti Èha.
Tattha vinayapaÒÒattinti vinayabh|taÑ paÒÒattiÑ.
“JÈnatÈ passatÈ”ti imesaÑ padÈnaÑ vinayassa adhikatattÈ tattha
vuttanayena tÈva atthaÑ yojetvÈ idÈni suttantanayena dassento satipi
ÒÈÓadassana-saddÈnaÑ paÒÒÈvevacanabhÈve tena tena visesena tesaÑ
visayavisesapavattidassanatthaÑ vijjattayavasena
abhiÒÒÈnÈvaraÓaÒÈÓavasena sabbaÒÒutaÒÒÈÓamaÑsacakkhuvasena
paÔivedhadesanÈÒÈÓavasena ca atthaÑ yojetvÈ dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha pubbenivÈsÈdÊhÊti pubbenivÈsÈsavakkhayaÒÈÓehi.
PaÔivedhapaÒÒÈyÈti ariyamaggapaÒÒÈya. DesanÈpaÒÒÈya passatÈti
desetabbadhammÈnaÑ desetabbappakÈraÑ bodhaneyyapuggalÈnaÒca
ÈsayÈnu sayacaritÈdhimutti-ÈdibhedaÑ dhammaÑ desanÈpaÒÒÈya yÈthÈvato
passatÈ. ArahatÈti arÊnaÑ, arÈnaÒca hatattÈ, paccayÈdinaÒca arahattÈ
arahatÈ. SammÈsambuddhenÈti sammÈ sÈmaÒca saccÈnaÑ buddhattÈ
sammÈsambuddhena. Atha vÈ
456 VinayapiÔaka
antarÈyikadhamme jÈnatÈ, niyyÈnikadhamme passatÈ, kilesÈrÊnaÑ hatattÈ

arahatÈ, sammÈ sÈmaÑ sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ sammÈsambuddhenÈti
evaÑ catuvesÈrajja vasenapettha yojanÈ veditabbÈ.
Apica ÔhÈnÈÔÔhÈnÈdivibhÈgaÑ jÈnatÈ, yathÈkamm|page satte passatÈ,
savÈsana ÈsavÈnaÑ chinnattÈ arahatÈ, abhiÒÒeyyÈdibhede dhamme
abhiÒÒeyyÈdito aviparÊtÈvabodhato sammÈsambuddhena. Atha vÈ tÊsu
kÈlesu appaÔihataÒÈÓatÈya jÈnatÈ, kÈyakammÈdivasena tiÓÓampi kammÈnaÑ
ÒÈÓÈnuparivattito sammÈ kÈritÈya passatÈ, davÈdÊnaÑ abhÈvasÈdhikÈya
pahÈnasampadÈya arahatÈ, chandÈdÊnaÑ ahÈnihetubh|tÈya1
akkhayapaÔibhÈnasÈmikÈya sabbaÒÒutÈya sammÈsambuddhenÈti evaÑ
dasabala-aÔÔhÈrasÈ veÓikabuddhadhammavasenapi yojanÈ kÈtabbÈ.
2. PucchÈvissajjaneti pucchÈya vissajjane. EtthÈti etasmiÑ

pucchÈvissajjane. Majjhimadeseyeva paÒÒattÊti tasmiÑyeva dese
yathÈvuttavatthuvÊtikkame Èpattisambhavato. VinÊtakathÈti
vinÊtavatthukathÈ, ayameva vÈ pÈÔho.
KÈyena pana ÈpattiÑ ÈpajjatÊti pubbabhÈge sevanacittaÑ a~gaÑ katvÈ
kÈya dvÈrasa~khÈtaviÒÒattiÑ janayitvÈ pavattacittuppÈdasa~khÈtaÑ ÈpattiÑ
Èpajjati. KiÒcÈpi hi cittena samuÔÔhÈpitÈ viÒÒatti, tathÈpi cittena adhippetassa
atthassa kÈyaviÒÒattiyÈ sÈdhi tattÈ “kÈyadvÈrena ÈpattiÑ ÈpajjatÊ”ti vuccati.
ImamatthaÑ sandhÈyÈti ÈpannÈya ÈpattiyÈ anÈpattibhÈvÈpÈdanassa
asakkuÓeyyatÈsa~khÈtamatthaÑ sandhÈya, na bhaÓÉanÈ div|pasamaÑ.
3. PorÈÓakehi mahÈtherehÊti sÊhaÄadÊpavÈsÊhi mahÈtherehi. ®hapitÈti

potthaka sa~gahÈrohanakÈle ÔhapitÈ. Catutthasa~gÊtisadisÈ hi
potthakÈrohasa~gÊti. Ubhatovibha~ge dvattiÑsa vÈrÈ suviÒÒeyyÈva.
______________________________________________________________
1. PahÈnahetubh|tÈya (Ka)
VajirabuddhiÔÊkÈ 457
SamuÔÔhÈnasÊsavaÓÓanÈ
257. SamuÔÔhÈnakathÈya pana karuÓÈsÊtalabhÈvena candasadisattÈ
“buddhacande”ti vuttaÑ, kilesatimirapahÈnato “buddhÈ dicce”ti vuttaÑ.
PiÔake tÊÓi desayÊti yasmÈ te desayanti, tasmÈ a~girasopi piÔakÈni tÊÓi
desayi. TÈni katamÈnÊti Èha “suttantan”ti-Èdi. MahÈguÓanti mahÈnisaÑsaÑ.
EvaÑ nÊyati saddhammo, vinayo yadi tiÔÔhatÊti yadi vinayapariyatti
anantarahitÈ tiÔÔhati pavattati, evaÑ sati paÔipattipaÔivedhasaddhammo nÊyati
pavattati. Vinayapariyatti pana kathaÑ tiÔÔhatÊti Èha “ubhato cÈ”ti-Èdi.
ParivÈrena ganthitÈ tiÔÔhantÊti yojetabbaÑ. Tasseva parivÈrassÈti
tasmiÑyeva parivÈre.
Niyatakatanti kataniyataÑ, niyamitanti attho. AÒÒehi saddhinti
sesasikkhÈ padehi saddhiÑ. AsambhinnasamuÔÔhÈnÈnÊti
asa~karasamuÔÔhÈnÈni.
TasmÈ sikkheti yasmÈ vinaye sati saddhammo tiÔÔhati, vinayo ca
parivÈrena ganthito tiÔÔhati, parivÈre ca samuÔÔhÈnÈdÊni dissanti, tasmÈ
sikkheyya parivÈraÑ, uggaÓheyyÈti attho.
Œdimhi tÈva purimanayeti “channaÑ ÈpattisamuÔÔhÈnÈnaÑ katihi
samuÔÔhÈnehi samuÔÔhÈtÊti ekena samuÔÔhÈnena samuÔÔhÈti, kÈyato ca cittato
ca samuÔÔhÈtÊ”ti-ÈdinÈ paÒÒattivÈre1 sakiÑ ÈgatanayaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
258. NÈnubandhe pavattininti “yÈ pana bhikkhunÊ vuÔÔhÈpitaÑ

pavattiniÑ dve vassÈni nÈnubandheyyÈ”ti2 vuttasikkhÈpadaÑ.
270. Akatanti aÒÒehi amissÊkataÑ, niyatasamuÔÔhÈnanti vuttaÑ hoti.
______________________________________________________________
AntarapeyyÈla
KatipucchÈvÈravaÓÓanÈ
271. VeraÑ maÓatÊti rÈgÈdiveraÑ maÓati vinÈseti. EtÈyÈti viratiyÈ.
NiyyÈ nanti maggaÑ. KÈyapÈgabbiyanti kÈyapÈgabbiyavasena pavattaÑ
kÈyaduccaritaÑ.
274. SÈraÓÊyÈti saritabbayuttÈ anussaraÓÈrahÈ1 addhÈne atikkantepi na

sammussi tabbÈ. Mijjati siniyhati etÈyÈti mettÈ, mittabhÈvo. MettÈ etassa
atthÊti mettaÑ kÈya kammaÑ, taÑ pana yasmÈ
mettÈsahagatacittasamuÔÔhÈnaÑ, tasmÈ vuttaÑ “mettacittena kataÑ
kÈyakamman”ti. ŒvÊti pakÈsaÑ. PakÈsabhÈvo cettha yaÑ uddissa taÑ
kÈyakammaÑ karÊyati, tassa sammukhabhÈvatoti Èha “sammukhÈ”ti. Rahoti
apakÈsaÑ. ApakÈsatÈ ca yaÑ uddissa taÑ kammaÑ karÊyati, tassa
apaccakkhabhÈvatoti Èha “para mmukhÈ”ti. UbhayehÊti navakehi therehi ca.
PiyaÑ piyÈyitabbaÑ karotÊti piyakaraÓo. GaruÑ garuÔÔhÈniyaÑ karotÊti
garukaraÓo. Sa~gahÈyÈti sa~gahavatthuvisesabhÈvato sabrahmacÈrÊnaÑ
sa~gahaÓatthÈya. AvivÈdÈyÈti sa~gahavatthubhÈvato eva na vivÈdÈya. Sati
ca avivÈdahet|bh|tasa~gahakatte tesaÑ vasena sabrahmacÈrÊnaÑ
samaggabhÈvo bhedÈbhÈvo siddhoyevÈti Èha “samaggabhÈvÈyÈ”ti-Èdi.
Paggayha vacananti kevalaÑ “devo”ti avatvÈ “devatthero”ti guÓehi
thirabhÈva jotanaÑ paggaÓhitvÈ uccaÑ katvÈ vacanaÑ.
MamattabodhanavacanaÑ mamÈyana vacanaÑ. Ekantatirokkhassa
manokammassa sammukhatÈ nÈma viÒÒattisamuÔÔhÈpanavaseneva hoti,
taÒca kho loke kÈyakammanti pÈkaÔaÑ paÒÒÈtaÑ hatthavikÈrÈdiÑ
anÈmasitvÈyeva dassento “nayanÈni ummÊletvÈ”ti-ÈdimÈha. KÈmaÒcettha
mettÈsinehasiniddhÈnaÑ nayanÈnaÑ ummÊlanÈ pasannena mukhena
olokanaÒca mettaÑ kÈyakamma meva, yassa pana cittassa vasena
nayanÈnaÑ mettÈsinehasiniddhatÈ mukhassa ca pasannatÈ, taÑ sandhÈya
vuttaÑ “mettaÑ manokammaÑ nÈmÈ”ti.
______________________________________________________________
1. AnussavÈrahÈ (SyÈ)
ImÈni1 ca mettakÈyakammÈdÊni pÈÄiyaÑ bhikkh|naÑ vasena ÈgatÈni

gihÊsupi labbhantiyeva. Bhikkh|naÒhi mettacittena ÈcariyupajjhÈyavattÈdi-
ÈbhisamÈcÈrikadhammap|raÓaÑ mettaÑ kÈyakammaÑ nÈma. SabbaÒca
anavajjakÈyakammaÑ ÈbhisamÈcÈrikakammantogadhamevÈti veditabbaÑ.
GihÊnaÑ cetiyavandanatthÈya bodhivandanatthÈya saÑghanimantanatthÈya
gamanaÑ, gÈmaÑ vÈ piÓÉÈya paviÔÔhe bhikkh| disvÈ paccuggamanaÑ,
pattapaÔiggahaÓaÑ, ÈsanapaÒÒÈpanaÑ, anugamananti evamÈdikaÑ mettaÑ
kÈyakammaÑ nÈma. Bhikkh|naÑ mettacittena
ÈcÈrapaÒÒattisikkhÈpanakammaÔÔhÈnakathanadhammadesanÈparipucchana-
aÔÔhakathÈkathanavasena pavattiyamÈnaÑ tepiÔakampi buddhavacanaÑ
mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma. GihÊnaÑ “cetiyavandanatthÈya gacchÈma,
bodhivandanatthÈya gacchÈma, dhammassavanaÑ karissÈma,
dÊpamÈlÈpupphap|jaÑ karissÈma, tÊÓi sucaritÈni samÈdÈya vattissÈma,
salÈkabhattÈdÊni dassÈma, vassÈvÈsikaÑ dassÈma, ajja saÑghassa cattÈro
paccaye dassÈma, saÑghaÑ nimantetvÈ khÈdanÊyÈdÊni saÑvidahatha,
ÈsanÈni paÒÒapetha, pÈnÊyaÑ upaÔÔhÈpetha, saÑghaÑ paccuggantvÈ Ènetha,
paÒÒattÈsane nisÊdÈpetha, chandajÈtÈ ussÈ hajÈtÈ veyyÈvaccaÑ karothÈ”ti-
ÈdikathanakÈle mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma. Bhikkh|naÑ pÈtova uÔÔhÈya
sarÊrapaÔijagganaÑ cetiya~gaÓavattÈdÊni ca katvÈ vivittÈsane nisÊditvÈ
“imasmiÑ vihÈre bhikkh| sukhÊ hontu averÈ abyÈpajjÈ”ti cintanaÑ mettaÑ
manokammaÑ nÈma. GihÊnaÑ “ayyÈ sukhÊ hontu averÈ abyÈpajjÈ”ti
cintanaÑ mettaÑ manokammaÑ nÈma.
LÈbhÈti cÊvarÈdayo laddhapaccayÈ. DhammikÈti kuhanÈdibhedaÑ
micchÈjÊvaÑ vajjetvÈ dhammena samena bhikkhÈcariyavattena uppannÈ.
Antamaso pattapariyÈpanna mattampÊti pacchimakoÔiyÈ patte pariyÈpannaÑ
pattassa antogataÑ dvattikaÔacchubhikkhÈmattampi. DeyyaÑ
dakkhiÓeyyaÒca appaÔivibhattaÑ katvÈ bhuÒjatÊti appaÔivibhattabhogÊ. Ettha
hi dve paÔivibhattÈni nÈma ÈmisapaÔivibhattaÑ puggalapaÔivibhattaÒca.
Tattha “ettakaÑ dassÈmi, ettakaÑ na dassÈmÊ”ti evaÑ cittena vibhajanaÑ
ÈmisapaÔivibhattaÑ nÈma. “Asukassa dassÈmi, asukassa na dassÈmÊ”ti evaÑ
cittena vibhajanaÑ pana puggalapaÔivibhattaÑ nÈma. Tadubhayampi akatvÈ
yo appaÔivibhattaÑ bhuÒjati, ayaÑ appaÔivibhattabhogÊ nÈma. TenÈha “neva
ÈmisaÑ paÔivibhajitvÈ bhuÒjatÊ”ti-Èdi. AdÈtumpÊti
______________________________________________________________
460 VinayapiÔaka
pi-saddena dÈtumpi vaÔÔatÊti dasseti. DÈnaÒhi nÈma na kassaci nivÈritaÑ,

tena dussÊlassapi atthikassa sati sambhave dÈtabbaÑ, taÒca kho
karuÓÈyanavasena, na vattap|raÓavasena. SÈraÓÊyadhammap|rakassa
appaÔivibhattabhogitÈya “sabbesaÑ dÈtabbamevÈ”ti vuttaÑ. GilÈnÈdÊnaÑ
pana odissakaÑ katvÈ dÈnaÑ appaÔivibhÈgapakkhikaÑ “asukassa na
dassÈmÊ”ti paÔikkhepassa abhÈvato. ByatirekappadhÈno hi paÔivibhÈgo.
TenÈha “gilÈnagilÈnupaÔÔhÈka -pa- viceyya dÈtumpi vaÔÔatÊ”ti.
SÈdhÈraÓabhogÊti ettha sÈdhÈraÓabhogino idaÑ lakkhaÓaÑ–yaÑ yaÑ
paÓÊtaÑ labhati, taÑ taÑ neva lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanamukhena gihÊnaÑ
deti attano ÈjÊvasuddhiÑ rakkhamÈno, na attanÈva paribhuÒjati “mayhaÑ
asÈdhÈraÓabhogitÈ mÈ hot|”ti. TaÑ paÔiggaÓhanto ca “saÑghena
sÈdhÈraÓaÑ hot|”ti gahetvÈ ghaÓÔiÑ paharitvÈ paribhuÒjitabbaÑ
saÑghasantakaÑ viya passati. IminÈ ca tassa lÈbhassa tÊsupi kÈlesu
sÈdhÈraÓato ÔhapanaÑ dassitaÑ. “TaÑ paÔiggaÓhanto ca saÑghena
sÈdhÈraÓaÑ hot|”ti iminÈ paÔiggahaÓakÈlo dassito, “gahetvÈ -pa- passatÊ”ti
iminÈ paÔiggahitakÈlo. TadubhayaÑ pana tÈdisena pubbabhÈgena vinÈ na
hotÊti atthasiddho purimakÈlo. Tayidampi paÔiggahaÓato pubbevassa hoti
'saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti paÔiggahessÈmÊ”ti, paÔiggaÓhantassa hoti
“saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti paÔiggaÓhÈmÊ”ti, paÔiggahetvÈ hoti
“saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti paÔiggahitaÑ mayÈ”ti evaÑ
tilakkhaÓasampannaÑ katvÈ laddhalÈbhaÑ osÈnalakkhaÓaÑ avikopetvÈ
paribhuÒjanto sÈdhÈraÓabhogÊ appaÔivibhattabhogÊ ca hoti.
ImaÑ1 pana sÈraÓÊyadhammaÑ ko p|reti, ko na p|reti? DussÊlo tÈva na
p|reti. Na hi tassa santakaÑ sÊlavanto gaÓhanti. ParisuddhasÊlo pana vattaÑ
akhaÓÉento p|reti. TatridaÑ vattaÑ–yo odissakaÑ katvÈ mÈtu vÈ pitu vÈ
ÈcariyupajjhÈyÈdÊnaÑ vÈ deti, so dÈtabbaÑ detu, sÈraÓÊyadhammo panassa
na hoti, palibodhajagganaÑ nÈma hoti. SÈraÓÊyadhammo hi
muttapalibodhasseva vaÔÔati. Tena
______________________________________________________________
pana odissakaÑ dentena gilÈnagilÈnupaÔÔhÈka-ÈgantukagamikÈnaÒceva

navapabbajitassa ca sa~ghÈÔipattaggahaÓaÑ ajÈnantassa dÈtabbaÑ. EtesaÑ
datvÈ avasesaÑ therÈsanato paÔÔhÈya thokaÑ thokaÑ adatvÈ yo yattakaÑ
gaÓhÈti, tassa tattakaÑ dÈtabbaÑ. AvisiÔÔhe asati puna piÓÉÈya caritvÈ
therÈsanato paÔÔhÈya yaÑ yaÑ paÓÊtaÑ, taÑ taÑ datvÈ sesaÑ bhuÒjitabbaÑ.
AyaÑ pana sÈraÓÊyadhammo sÈraÓÊyadhammap|raÓavidhimhi

susikkhitÈya parisÈya sup|ro hoti. SusikkhitÈya hi parisÈya yo aÒÒato
labhati, so na gaÓhÈti. AÒÒato alabhantopi pamÈÓayuttameva gaÓhÈti, na
atirekaÑ. AyaÒca pana sÈraÓÊyadhammo evaÑ punappunaÑ piÓÉÈya caritvÈ
laddhaÑ laddhaÑ dentassapi dvÈdasahi vassehi p|rati, na tato oraÑ. Sace hi
dvÈdasamepi vasse sÈraÓÊyadhammap|rako piÓÉapÈta p|raÑ pattaÑ
ÈsanasÈlÈyaÑ ÔhapetvÈ nahÈyituÑ gacchati, saÑghatthero ca “kasseso
patto”ti vatvÈ “sÈraÓÊyadhammap|rakassÈ”ti vutte “Èharatha nan”ti sabbaÑ
piÓÉapÈtaÑ vicÈretvÈ bhuÒjitvÈva rittapattaÑ Ôhapeti. Atha so bhikkhu
rittapattaÑ disvÈ “mayhaÑ anavasesetvÈva paribhuÒjiÑs|”ti domanassaÑ
uppÈdeti, sÈraÓÊyadhammo bhijjati, puna dvÈdasa vassÈni p|retabbo hoti.
TitthiyaparivÈsasadiso hesa, sakiÑ khaÓÉe jÈte puna p|retabbova. Yo pana
“lÈbhÈ vata me, suladdhaÑ vata me, yassa me pattagataÑ anÈpucchÈva
sabrahmacÈrino paribhuÒjantÊ”ti somanassaÑ janeti, tassa puÓÓo nÈma hoti.
EvaÑ p|ritasÈraÓÊyadhammassa pana neva issÈ, na macchariyaÑ hoti,

manu ssÈnaÑ piyo hoti sulabhapaccayo, pattagatamassa diyyamÈnampi na
khÊyati, bhÈjanÊyabhaÓÉaÔÔhÈne aggabhaÓÉaÑ labhati, bhaye vÈ chÈtake vÈ
sampatte devatÈ ussukkaÑ Èpajjanti.
TatrimÈni vatth|ni–leÓagirivÈsÊ tissatthero kira mahÈkhÊragÈmaÑ

upanissÈya vasati. PaÒÒÈsamattÈ therÈ nÈgadÊpaÑ cetiyavandanatthÈya
gacchantÈ khÊragÈme piÓÉÈya caritvÈ kiÒci aladdhÈ nikkhamiÑsu. Thero
pavisanto te disvÈ pucchi “laddhaÑ bhante”ti. Vicarimha Èvusoti. So
aladdhabhÈvaÑ ÒatvÈ Èha “bhante yÈvÈhaÑ ÈgacchÈmi, tÈva idheva
462 VinayapiÔaka
hothÈ”ti. MayaÑ Èvuso paÒÒÈsa janÈ pattatemanamattampi na labhimhÈti.

Bhante nevÈ sikÈ nÈma paÔibalÈ honti, alabhantÈpi
bhikkhÈcÈramaggasabhÈgaÑ jÈnantÊti. TherÈ ÈgamiÑsu. Thero gÈmaÑ
pÈvisi. Dhurageheyeva mahÈ-upÈsikÈ khÊrabhattaÑ sajjetvÈ theraÑ
olokayamÈnÈ ÔhitÈ therassa dvÈraÑ sampattasseva pattaÑ p|retvÈ adÈsi. So
taÑ ÈdÈya therÈnaÑ santikaÑ gantvÈ “gaÓhatha bhante”ti saÑghattheraÑ
Èha. Thero “amhehi ettakehi kiÒci na laddhaÑ, ayaÑ sÊghameva gahetvÈ
Ègato, kiÑ nu kho”ti sesÈnaÑ mukhaÑ olokesi. Thero olokanÈkÈreneva
ÒatvÈ “bhante dhammena samena laddho piÓÉapÈto, nikkukkuccÈ
gaÓhathÈ”ti-Èdito paÔÔhÈya sabbesaÑ yÈvadatthaÑ datvÈ attanÈpi
yÈvadatthaÑ bhuÒji. Atha naÑ bhattakiccÈvasÈne therÈ pucchiÑsu “kadÈ
Èvuso lokuttaradhammaÑ paÔivijjhÊ”ti. Natthi me bhante lokuttaradhammoti.
JhÈnalÈbhÊsi Èvusoti. Etampi me bhante natthÊti. Nanu Èvuso pÈÔihÈriyanti.
SÈraÓÊyadhammo me bhante p|rito, tassa me p|ritakÈlato paÔÔhÈya sacepi
bhikkhusatasahassaÑ hoti, pattagataÑ na khÊyatÊti. SÈdhu sÈdhu sappurisa
anucchavikamidaÑ tuyhanti. IdaÑ tÈva pattagataÑ na khÊyatÊti ettha vatthu.
Ayameva pana thero cetiyapabbate giribhaÓÉamahÈp|jÈya dÈnaÔÔhÈnaÑ
gantvÈ “imasmiÑ dÈne kiÑ varabhaÓÉan”ti pucchi. Dve sÈÔakÈ bhanteti. Ete
mayhaÑ pÈpuÓi ssantÊti. TaÑ sutvÈ amacco raÒÒo Èrocesi “eko daharo
evaÑ vadatÊ”ti. “Daharassa evaÑ cittaÑ, mahÈtherÈnaÑ pana sukhumÈ
sÈÔakÈ vaÔÔantÊ”ti vatvÈ “mahÈtherÈnaÑ dassÈmÊ”ti Ôhapesi. Tassa
bhikkhusaÑghe paÔipÈÔiyÈ Ôhite dentassa matthake ÔhapitÈpi te sÈÔakÈ
hatthaÑ nÈrohanti, aÒÒeva Èrohanti. Daharassa dÈnakÈle pana hatthaÑ
ÈruÄhÈ. So tassa hatthe ÔhapetvÈ amaccassa mukhaÑ oloketvÈ daharaÑ
nisÊdÈpetvÈ dÈnaÑ datvÈ saÑghaÑ vissajjetvÈ daharassa santike nisÊditvÈ
“bhante imaÑ dhammaÑ kadÈ paÔivijjhitthÈ”ti Èha. So pariyÈyenapi asantaÑ
avadanto “natthi mayhaÑ mahÈrÈja lokuttaradhammo”ti Èha. Nanu bhante
pubbeva avacutthÈti. Œma mahÈrÈja, sÈraÓÊyadhammap|rako ahaÑ, tassa
me dhammassa p|ritakÈlato paÔÔhÈya bhÈjanÊyaÔÔhÈne aggabhaÓÉaÑ
pÈpuÓÈtÊti. “SÈdhu sÈdhu bhante, anucchavikamidaÑ
tumhÈkan”ti vanditvÈ pakkÈmi. IdaÑ bhÈjanÊyaÔÔhÈne aggabhaÓÉaÑ

pÈpuÓÈtÊti ettha vatthu.
CaÓÉÈlatissabhayena pana bhÈtaragÈmavÈsino nÈgattheriyÈ
anÈrocetvÈva palÈyiÑsu. TherÊ pacc|sasamaye “ati viya appanigghoso
gÈmo, upadhÈretha tÈvÈ”ti daharabhikkhuniyo Èha. TÈ gantvÈ sabbesaÑ
gatabhÈvaÑ ÒatvÈ Ègamma theriyÈ ÈrocesuÑ. SÈ sutvÈ “mÈ tumhe tesaÑ
gatabhÈvaÑ cintayittha, attano uddesaparipucchÈ yonisomanasikÈresuyeva
yogaÑ karothÈ”ti vatvÈ bhikkhÈcÈravelÈyaÑ pÈrupitvÈ attadvÈdasamÈ
gÈmadvÈre nigrodham|le aÔÔhÈsi. Rukkhe adhivatthÈ devatÈ dvÈdasannampi
bhikkhunÊnaÑ piÓÉapÈtaÑ datvÈ “ayye aÒÒattha mÈ gacchatha, niccaÑ
idheva ethÈ”ti Èha. TheriyÈ pana kaniÔÔhabhÈtÈ nÈgatthero nÈma atthi, so
“mahantaÑ bhayaÑ, na sakkÈ yÈpetuÑ, paratÊraÑ gamissÈmÊ”ti
attadvÈdasamo attano vasanaÔÔhÈnÈ nikkhanto “theriÑ disvÈ gamissÈmÊ”ti
bhÈtaragÈmaÑ Ègato. TherÊ “therÈ ÈgatÈ”ti sutvÈ tesaÑ santikaÑ gantvÈ
“kiÑ ayyÈ”ti pucchi. So taÑ pavattiÑ Ècikkhi. SÈ “ajja ekadivasaÑ vihÈre
vasitvÈ sveva gamissathÈ”ti Èha. TherÈ vihÈraÑ ÈgamaÑsu.
TherÊ punadivase rukkham|le piÓÉÈya caritvÈ theraÑ upasa~kamitvÈ
“imaÑ piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjathÈ”ti Èha. Thero “vaÔÔissati therÊ”ti vatvÈ
tuÓhÊ aÔÔhÈsi. Dhammiko tÈta piÓÉapÈto, kukkuccaÑ akatvÈ paribhuÒjathÈti.
VaÔÔissati therÊti. SÈ pattaÑ gahetvÈ ÈkÈse khipi. Patto ÈkÈse aÔÔhÈsi. Thero
“sattatÈlamatte Ôhitampi bhikkhu nÊbhattameva therÊ”ti vatvÈ “bhayaÑ nÈma
sabbakÈlaÑ na hoti, bhaye v|pasante ariyavaÑsaÑ kathayamÈno 'bho
piÓÉapÈtika bhikkhunÊbhattaÑ bhuÒjitvÈ vÊtinÈmayitthÈ'ti cittena
anuvadiyamÈno santhambhituÑ na sakkhissÈmi, appamattÈ hotha theriyo”ti
maggaÑ Èruhi. RukkhadevatÈpi “sace thero theriyÈ hatthato piÓÉapÈtaÑ
paribhuÒjissati, na naÑ nivattessÈmi, sace na paribhuÒjissati, nivattessÈmÊ”ti
cintayamÈnÈ ÔhatvÈ therassa gamanaÑ disvÈ rukkhÈ oruyha “pattaÑ bhante
dethÈ”ti pattaÑ gahetvÈ theraÑ rukkham|laÑyeva ÈnetvÈ ÈsanaÑ
paÒÒapetvÈ piÓÉapÈtaÑ datvÈ katabhattakiccaÑ paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ dvÈdasa
bhikkhuniyo dvÈdasa ca bhikkh| satta vassÈni
464 VinayapiÔaka
upaÔÔhahi. IdaÑ devatÈ ussukkaÑ ÈpajjantÊti ettha vatthu. Tatra hi therÊ

sÈraÓÊya dhammap|rikÈ ahosi.
Natthi etesaÑ khaÓÉanti akhaÓÉÈni, taÑ pana nesaÑ khaÓÉaÑ dassetuÑ
“yassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha upasampannasÊlÈnaÑ uddesakkamena Èdi-antÈ
veditabbÈ. TenÈha “sattas|”ti-Èdi. AnupasampannasÊlÈnaÑ pana
samÈdÈnakkamenapi Èdi-antÈ labbhanti. Pariyante chinnasÈÔako viyÈti
vatthante1 dasante vÈ chinnavatthaÑ viya. VisadisudÈharaÓaÒceta
“akhaÓÉÈnÊ”ti imassa adhikatattÈ. EvaÑ sesÈnipi udÈharaÓÈni. KhaÓÉanti
khaÓÉavantaÑ, khaÓÉitaÑ vÈ. Chiddanti-ÈdÊsupi eseva nayo. VisabhÈga
vaÓÓena gÈvÊ viyÈti sambandho. VisabhÈgavaÓÓena upaÉÉhuÑ tatiyabhÈgaÑ
vÈ sambhi nnavaÓÓaÑ sabalaÑ, visabhÈgavaÓÓeheva pana bind|hi
antarantarÈ vimissaÑ kammÈsaÑ. AyaÑ imesaÑ viseso.
BhujissabhÈvakaraÓatoti taÓhÈdÈsabyato mocetvÈ
bhujissabhÈvakaraÓato. SÊlassa ca taÓhÈdÈsabyato mocanaÑ
vivaÔÔ|panissayabhÈvÈpÈdanaÑ, tenassa vivaÔÔ|panissayatÈ dassitÈ.
“BhujissabhÈvakaraÓato”ti ca iminÈ bhujissakarÈni bhujissÈnÊti
uttarapadalopenÈyaÑ niddesoti dasseti. YasmÈ ca taÑsama~gÊpuggalo serÊ
sayaÑvasÊ bhujisso nÈma hoti, tasmÈpi bhujissÈni. SuparisuddhabhÈvena
pÈsaÑsattÈ viÒÒupasatthÈni. AviÒÒ|naÑ pasaÑsÈya appamÈÓabhÈvato
viÒÒ|gahaÓaÑ kataÑ. TaÓhÈdiÔÔhÊhi aparÈmaÔÔhattÈti “iminÈhaÑ sÊlena devo
vÈ bhavissÈmi devaÒÒataro vÈ”ti taÓhÈparÈmÈsena “iminÈhaÑ sÊlena devo
hutvÈ tattha nicco dhuvo sassato bhavissÈmÊ”ti diÔÔhiparÈmÈsena ca
aparÈmaÔÔhattÈ. Atha vÈ “ayaÑ te sÊlesu doso”ti cat|su vipattÊsu yaÑ vÈ taÑ
vÈ vipattiÑ dassetvÈ “imaÑ nÈma tvaÑ Èpannapubbo”ti kenaci
parÈmaÔÔhuÑ anuddhaÑ setuÑ asakkuÓeyyattÈ aparÈmaÔÔhÈnÊti evamettha
attho daÔÔhabbo. SÊlaÑ nÈma avippaÔi sÈrÈdipÈrampariyena2 yÈvadeva
samÈdhisampÈdanatthanti Èha “samÈdhisaÑvattanikÈnÊ”ti.
SamÈdhisaÑvattanappayojanÈni samÈdhisaÑvattanikÈni.
______________________________________________________________
1. Tatrante (SyÈ) 2. AvippaÔisÈrÈdipÈraparicayena (SyÈ)
SamÈnabhÈvo sÈmaÒÒaÑ, paripuÓÓacatupÈrisuddhibhÈvena majjhe

bhinna suvaÓÓassa viya bhedÈbhÈvato sÊlena sÈmaÒÒaÑ sÊlasÈmaÒÒaÑ, taÑ
gato upagatoti sÊlasÈmaÒÒagato. TenÈha “samÈnabhÈv|pagatasÊlo”ti,
sÊlasampattiyÈ samÈnabhÈvaÑ upagatasÊlo sabhÈgavuttikoti attho.
SotÈpannÈdÊnaÒhi sÊlaÑ samuddantarepi devalokepi vasantÈnaÑ aÒÒesaÑ
sotÈpannÈdÊnaÑ sÊlena samÈnameva hoti, natthi maggasÊle nÈnattaÑ.
KÈmaÒhi puthujjanÈnampi catupÈrisuddhisÊle nÈnattaÑ na siyÈ, taÑ pana na
ekantikanti idha nÈdhippetaÑ, maggasÊlaÑ pana ekantikaÑ niyatabhÈvatoti
tameva sandhÈya “yÈni tÈni sÊlÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ.
YÈyanti yÈ ayaÑ mayhaÒceva tumhÈkaÒca paccakkhabh|tÈ. DiÔÔhÊti
maggasammÈdiÔÔhi. NiddosÈti niddhutadosÈ,
samucchinnarÈgÈdipÈpadhammÈti attho. NiyyÈtÊti vaÔÔadukkhato nissarati
nigacchati. SayaÑ niyantÊyeva hi taÑmaggasama~gÊ puggalaÑ
vaÔÔadukkhato niyyÈpetÊti vuccati. YÈ satthu anusiÔÔhi, taÑ karotÊti takkaro,
tassa, yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjanakassÈti attho. DiÔÔhisÈmaÒÒagatoti
saccasampaÔivedhena samÈnadiÔÔhibhÈvaÑ upagato.
KatipucchÈvÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ
_____
Cha-ÈpattisamuÔÔhÈnavÈrakathÈvaÓÓanÈ
276. PaÔhamena ÈpattisamuÔÔhÈnenÈti-Èdi sabbaÑ
uddesaniddesÈdivasena pavattapÈÄiÑ anusÈreneva sakkÈ viÒÒÈtuÑ.
Samathabheda
AdhikaraÓapariyÈyavÈrakathÈvaÓÓanÈ
293. Lobho pubba~gamoti-ÈdÊsu pana lobhahetu vivadanato “lobho
pubba ~gamo”ti vuttaÑ. EvaÑ sesesupi. ®hÈnÈnÊti kÈraÓÈni. TiÔÔhanti etthÈti
ÔhÈnaÑ. Ke tiÔÔhanti? VivÈdÈdhikaraÓÈdayo. Vasanti etthÈti vatthu. Bhavanti
etthÈti bh|mi. KusalÈkusalÈbyÈkatacittasama~gino vivadanato “nava het|”ti
vuttaÑ. DvÈdasa m|lÈnÊti “kodhano hoti upanÈhÊ”ti-ÈdÊni dvÈdasa m|lÈni.
294-295. ImÈneva dvÈdasa kÈyavÈcÈhi saddhiÑ “cuddasa m|lÈnÊ”ti

vuttÈni. Satta ÈpattikkhandhÈ ÔhÈnÈnÊti ettha ÈpattiÑ ÈpajjitvÈ
paÔicchÈdentassa yÈ Èpatti, tassÈ pubbe ÈpannÈ Èpattiyo ÔhÈnÈnÊti
veditabbaÑ. “Natthi ÈpattÈdhikaraÓaÑ kusalan”ti vacanato ÈpattÈdhikaraÓe
akusalÈbyÈkatavasena cha het| vuttÈ. KusalacittaÑ pana a~gaÑ hoti, na
hetu.
296. CattÈri kammÈni ÔhÈnÈnÊti ettha “evaÑ kattabban”ti

itikattabbatÈdassana vasena pavattapÈÄi kammaÑ nÈma, yathÈÔhitapÈÄivasena
karontÈnaÑ kiriyÈ kiccÈdhi karaÓaÑ nÈma.
©attiÒattidutiyaÒatticatutthakammÈni Òattito jÈyanti, apalokanakammaÑ
apalokanatovÈti Èha “Òattito vÈ apalokanato vÈ”ti. KiccÈdhikaraÓaÑ etena
samathena sammati, sampajjatÊti attho. Tehi sametabbattÈ
“vivÈdÈdhikaraÓassa sÈdhÈraÓÈ”ti vuttaÑ.
TabbhÈgiyavÈrakathÈvaÓÓanÈ
298. VivÈdÈdhikaraÓassa tabbhÈgiyÈti vivÈdÈdhikaraÓassa v|pasamato
tappa kkhikÈ.
SamathÈ samathassa sÈdhÈraÓavÈrakathÈvaÓÓanÈ

299. EkaÑ adhikaraÓaÑ sabbe samathÈ ekato hutvÈ sametuÑ sakkonti
na sakkontÊti pucchanto “samathÈ samathassa sÈdhÈraÓÈ,
samathÈ samathassa asÈdhÈraÓÈ”ti Èha. YebhuyyasikÈya samanaÑ

sammukhÈvinayaÑ vinÈ na hotÊti Èha “yebhuyyasikÈ sammukhÈvinayassa
sÈdhÈraÓÈ”ti. SativinayÈdÊhi samanassa yebhuyyasikÈya kiccaÑ natthÊti Èha
“sativinayassa -pa- asÈdhÈraÓÈ”ti. EvaÑ sesesupi. TabbhÈgiyavÈrepi eseva
nayo.
VinayavÈrakathÈvaÓÓanÈ
302. Sabbesampi samathÈnaÑ vinayapariyÈyo labbhatÊti “vinayo
sammukhÈ vinayo”ti-ÈdinÈ vinayavÈro uddhaÔo. SiyÈ na sammukhÈvinayoti
ettha sammukhÈ vinayaÑ ÔhapetvÈ sativinayÈdayo sesasamathÈ adhippetÈ.
Esa nayo sesesupi.
KusalavÈrakathÈvaÓÓanÈ
303. SaÑghassa sammukhÈ paÔiÒÒÈte taÑ1 paÔijÈnanaÑ
saÑghasammukhatÈ nÈma. Tassa paÔijÈnanacittaÑ sandhÈya
“sammukhÈvinayo kusalo”ti-Èdi vuttanti vadanti. Natthi sammukhÈvinayo
akusaloti dhammavinayapuggalasammukhatÈhi tiva~giko sammukhÈvinayo
etehi vinÈ natthi. Tattha kusalacittehi karaÓakÈle kusalo, arahantehi
karaÓakÈle abyÈkato. EtesaÑ saÑghasammukhatÈdÊnaÑ
akusalapaÔipakkhattÈ akusalassa sambhavo natthi, tasmÈ “natthi
sammukhÈvinayo akusalo”ti vuttaÑ. “Yebhu yyasikÈ adhammavÈdÊhi
v|pasamanakÈle2, dhammavÈdÊnampi adhammavÈdimhi salÈka ggÈhÈpake
jÈte akusalÈ. Sativinayo anarahato saÒcicca sativinayadÈne akusalo. Am|Äha
vinayo anummattakassa dÈne, paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ m|Ähassa ajÈnato paÔiÒÒÈya
karaÓe, tassapÈpiyasikÈ suddhassa karaÓe, tiÓavatthÈrakaÑ mahÈkalahe
saÒcicca karaÓe ca akusalaÑ. Sabbattha arahato vaseneva abyÈkatan”ti
sabbametaÑ gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
SamathavÈra vissajjanÈvÈrakathÈvaÓÓanÈ
304-305. Yattha yebhuyyasikÈ labbhati, tattha sammukhÈvinayo
labbhatÊti-Èdi pucchÈ. YasmiÑ samaye sammukhÈvinayena cÈti-Èdi
______________________________________________________________
1. PaÔiÒÒÈ tesaÑ (Ka)
2. AdhammavÈdÊhi v|pasamanakÈle, dhammavÈdÊhi v|pasamanakÈle (SyÈ)
468 VinayapiÔaka
tassÈ vissajjanaÑ, yasmiÑ samaye sammukhÈvinayena ca yebhuyyasikÈya

ca adhikaraÓaÑ v|pasammati, tasmiÑ samaye yattha yebhuyyasikÈ labbhati,
tattha sammukhÈvinayo labbhatÊti evaÑ sabbattha sambandho. Yattha
paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ labbhati, tattha sammukhÈvinayo labbhatÊti ettha ekaÑ vÈ
dve vÈ bah| vÈ bhikkh| “imaÑ nÈma ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti pucchite sati
“ÈmÈ”ti paÔijÈnane dvepi paÔiÒÒÈtakaraÓasammukhÈvinayÈ labbhanti. Tattha
“saÑghasammukhatÈ dhammavinayapuggalasammukhatÈ”ti evaÑ
vuttasammukhÈvinaye saÑghassa purato paÔiÒÒÈtaÑ ce,
saÑghasammukhatÈ. Tattheva desitaÑ ce, dhammavinayasammukhatÈyopi
laddhÈ honti. Atha vivadantÈ aÒÒamaÒÒaÑ paÔijÈnanti ce,
puggalasammukhatÈ. Tasseva santike desitaÑ ce, dhamma
vinayasammukhatÈyopi laddhÈ honti. Ekasseva vÈ ekassa santike
ÈpattidesanakÈle “passasi, passÈmÊ”ti vutte tattha
dhammavinayapuggalasammukhakÈsaÒÒito sammukhÈ vinayo ca
paÔiÒÒÈtakaraÓaÒca laddhaÑ hoti.
SaÑsaÔÔhavÈrakathÈvaÓÓanÈ
306. AdhikaraÓÈnaÑ v|pasamova samatho nÈma, tasmÈ adhikaraÓena
vinÈ samathÈ natthÊti Èha “mÈ hevantissa vacanÊyo -pa- vinibbhujitvÈ
nÈnÈkaraÓaÑ paÒÒÈ petun”ti.
SamathÈdhikaraÓavÈrakathÈvaÓÓanÈ
309-310. SamathÈ samathehi sammantÊti-Èdi pucchÈ. SiyÈ samathÈ
samathehi sammantÊti-Èdi vissajjanaÑ. Tattha samathÈ samathehi
sammantÊti ettha sammantÊti sampajjanti, adhikaraÓÈ1 vÈ pana sammanti
v|pasamaÑ gacchanti, tasmÈ yebhuyyasikÈ sammukhÈvinayena sammatÊti
ettha sammukhÈvinayena saddhiÑ yebhuyyasikÈ sampa jjati, na
sativinayÈdÊhi saddhiÑ tesaÑ tassÈ anupakÈrattÈti evamattho daÔÔhabbo.
311. “SammukhÈvinayo vivÈdÈdhikaraÓena sammatÊ”ti pÈÔho.

“SammukhÈvinayo na kenaci sammatÊ”ti hi avasÈne vuttattÈ
______________________________________________________________
1. AdhikaraÓena(Ka)
sammukhÈvinayo sayaÑ samathena vÈ adhikaraÓena vÈ sametabbo na hoti.
313. VivÈdÈdhikaraÓaÑ -pa- kiccÈdhikaraÓena sammatÊti ettha “suÓÈtu

me bhante -pa- paÔhamaÑ salÈkaÑ nikkhipÈmÊ”ti evaÑ vivÈdÈdhikaraÓaÑ
kiccÈdhi karaÓena sammatÊti daÔÔhabbaÑ.
SamuÔÔhÈpanavÈrakathÈvaÓÓanÈ
314. VivÈdÈdhikaraÓaÑ na katamaÑ adhikaraÓaÑ samuÔÔhÈpetÊti
“nÈyaÑ dhammo”ti vuttamatteneva kiÒci adhikaraÓaÑ na samuÔÔhÈpetÊti
attho.
BhajativÈrakathÈvaÓÓanÈ
318-9. KatamaÑ adhikaraÓaÑ pariyÈpannanti
katamÈdhikaraÓapariyÈpannaÑ, ayameva vÈ pÈÔho. VivÈdÈdhikaraÓaÑ
vivÈdÈdhikaraÓaÑ bhajatÊti paÔhamuppannavivÈdaÑ pacchÈ uppanno
bhajati. VivÈdÈdhikaraÓaÑ dve samathe bhajatÊti “maÑ v|pasametuÑ
samatthÈ tumhe”ti vadantaÑ viya bhajati. DvÊhi samathehi sa~gahitanti
“mayaÑ taÑ v|pasamessÈmÈ”ti vadantehi viya dvÊhi samathehi sa~gahitaÑ.
KhandhakapucchÈvÈra
PucchÈvissajjanÈvaÓÓanÈ
320. NidÈnena ca niddesena ca saddhinti ettha nidÈnenÈti
sikkhÈpadapaÒÒattidesasa~khÈtena nidÈnena. NiddesenÈti
puggalÈdiniddesena. Ubhayenapi tassa tassa sikkhÈpadassa vatthu dassitaÑ,
tasmÈ vatthunÈ saddhiÑ khandhakaÑ pucchissÈmÊti ayamettha attho.
TatthÈti tasmiÑ upasampadakkhandhake. UttamÈni padÈni vuttÈnÊti “na
bhikkhave |navÊsativasso puggalo upasampÈdetabbo”ti-ÈdinÈ1 nayena
uttamapadÈni vuttÈni. CammasaÑyutteti cammakkhandhake.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 109, 129 piÔÔhesu.
Ekuttarikanaya
EkakavÈravaÓÓanÈ
321. M|lavisuddhiyÈ antarÈpattÊti antarÈpattiÑ ÈpajjitvÈ
m|lÈyapaÔikassanaÑ katvÈ Ôhitena ÈpannÈ. “AgghavisuddhiyÈ antarÈpattÊti
sambahulÈ Èpattiyo ÈpajjitvÈ tÈsu sabbacirapaÔicchannavasena
agghasamodhÈnaÑ gahetvÈ vasantena ÈpannÈpattÊ”ti gaÓÔhi padesu vuttaÑ.
Sa-ussÈheneva cittenÈti “punapi ÈpajjissÈmÊ”ti sa-ussÈheneva cittena.
BhikkhunÊnaÑ aÔÔhavatthukÈya vasena cetaÑ vuttaÑ. TenevÈha “aÔÔhame
vatthusmiÑ bhikkhuniyÈ pÈrÈjikameva hotÊ”ti. “Dhammikassa paÔissavassa
asaccÈpane”ti vuttattÈ adhammikapaÔissavassa visaÑvÈde dukkaÔaÑ na hoti.
“Tumhe vibbhamathÈ”ti hi vutte suddhacitto “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ sace na
vibbhamati, anÈpatti. EvaÑ sabbattha. PaÒca dasasu dhammes|ti “kÈlena
vakkhÈmi, no akÈlenÈ”ti-ÈdinÈ vuttapaÒcadasadhammesu. ŒpattiÑ ÈpajjituÑ
bhabbatÈya bhabbÈpattikÈ.
EkakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
DukavÈravaÓÓanÈ
322. Dukesu nidahaneti Ètape aticiraÑ ÔhapetvÈ nidahane.
VatthusabhÈgaÑ desento desento Èpajjati, ÈpannaÑ ÈpattiÑ na desessÈmÊti
dhuraÑ nikkhipanto na desento Èpajjati. Romajanapade jÈtaÑ romakaÑ.
PakkÈlakanti1 yavakkhÈraÑ. AnuÒÒÈtaloÓattÈ loÓÈnipi dukesu vuttÈni.
DukavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PakkhallakantÊ (SyÈ)
472 VinayapiÔaka
TikavÈravaÓÓanÈ
323. Tikesu vacÊsampayuttaÑ kÈyakiriyaÑ katvÈti kÈyena
nipaccakÈraÑ1 katvÈ. MukhÈlambarakaraÓÈdibhedoti
mukhabherivÈdanÈdippabhedo. Yassa sikkhÈpadassa vÊtikkame
kÈyasamuÔÔhÈnÈ Èpattiyo, taÑ kÈyadvÈre paÒÒattasikkhÈpadaÑ. UpaghÈtetÊti
vinÈseti. Na ÈdÈtabbanti “imasmÈ vihÈrÈ parampi mÈ nikkhama,
vinayadharÈnaÑ vÈ santikaÑ Ègaccha vinicchayaÑ dÈtun”ti vutte tassa
vacanaÑ na gahetabbanti attho.
AkusalÈni ceva m|lÈni cÈti akkosallasambh|taÔÔhena
ekantÈkusalabhÈvato akusalÈni, attanÈ sampayuttadhammÈnaÑ
suppatiÔÔhitabhÈvasÈdhanato m|lÈni, na akusalabhÈvasÈdhanato. Na hi
m|lato akusalÈnaÑ akusalabhÈvo, kusalÈdÊnaÑ vÈ kusalÈdibhÈvo. TathÈ ca
sati mom|hacittadvayamohassa akusalabhÈvo na siyÈ.
DuÔÔhu caritÈnÊti paccayato sampayuttadhammato pavatti-ÈkÈrato ca na
suÔÔhu asammÈpavattitÈni. Vir|pÈnÊti bÊbhacchÈni sampati ÈyatiÒca
aniÔÔhar|pattÈ. SuÔÔhu caritÈnÊti-ÈdÊsu vuttavipariyÈyena attho veditabbo.
Dvepi cete tikÈ paÓÓattiyÈ vÈ kammapathehi vÈ kathetabbÈ. PaÓÓattiyÈ tÈva
kÈyadvÈre paÒÒattasikkhÈpadassa vÊtikkamo kÈyaduccaritaÑ, avÊtikkamo
kÈyasucaritaÑ. VacÊdvÈre paÒÒattasikkhÈpadassa vÊtikkamo vacÊduccaritaÑ,
avÊtikkamo vacÊsucaritaÑ. Ubhayattha paÒÒattasikkhÈpadassa vÊtikkamo
manoduccaritaÑ manodvÈre paÒÒattasikkhÈpadassa abhÈvato. TayidaÑ
dvÈradvaye akiriyasamuÔÔhÈnÈya2 ÈpattiyÈ vasena veditabbaÑ. YathÈvuttÈya
ÈpattiyÈ avÊtikkamova manosucaritaÑ. AyaÑ paÓÓattikathÈ.
PÈÓÈtipÈtÈdayo pana tisso cetanÈ kÈyadvÈre vacÊdvÈrepi uppannÈ
kÈyaduccaritaÑ dvÈrantare uppannassapi kammassa sanÈmÈpariccÈgato
yebhuyyavuttiyÈ tabbahulavuttiyÈ ca. TenÈhu aÔÔhakathÈcariyÈ–
“DvÈre caranti kammÈni, na dvÈrÈ dvÈracÈrino.
TasmÈ dvÈrehi kammÈni, aÒÒamaÒÒaÑ vavatthitÈ”ti3.
______________________________________________________________
1. NisajjÈkÈraÑ (Ka) 2. KiriyasamuÔÔhÈnÈya (SyÈ) 3. Abhi-®Ôha 1. 126 piÔÔhe.
tathÈ catasso musÈvÈdÈdicetanÈ kÈyadvÈrepi vacÊdvÈrepi uppannÈ

vacÊduccaritaÑ, abhijjhÈ byÈpÈdo micchÈdiÔÔhÊti tayo manokammabh|tÈya
cetanÈya sampayuttadhammÈ manoduccaritaÑ, kÈyavacÊkammabh|tÈya
pana cetanÈya sampayuttÈ abhijjhÈdayo taÑtaÑpakkhikÈ vÈ honti
abbohÈrikÈ vÈ. PÈÓÈtipÈtÈdÊhi viramantassa uppannÈ tisso cetanÈpi
viratiyopi kÈyasucaritaÑ kÈyikassa vÊtikkamassa akaraÓavasena pavattanato.
KÈyena pana sikkhÈpadÈnaÑ samÈdiyamÈne sÊlassa kÈyasucaritabhÈve
vattabbameva natthi. MusÈvÈdÈdÊhi viramantassa catasso cetanÈpi viratiyopi
vacÊsucaritaÑ vÈcasikassa vÊtikkamassa akaraÓavasena pavattanato.
AnabhijjhÈ abyÈpÈdo sammÈdiÔÔhÊti tayo cetanÈsampayuttadhammÈ
manosucaritanti ayaÑ kammapathakathÈ.
TikavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
CatukkavÈravaÓÓanÈ
324. Catukkesu anariyavohÈrÈti anariyÈnaÑ lÈmakÈnaÑ vohÈrÈ
saÑvohÈrÈ abhilÈpavÈcÈ. AriyavohÈrÈti ariyÈnaÑ sappurisÈnaÑ vohÈrÈ.
DiÔÔhavÈditÈti “diÔÔhaÑ mayÈ”ti evaÑvÈditÈ. Ettha ca
taÑtaÑsamuÔÔhÈpakacetanÈvasena attho veditabbo.
PaÔhamakappikesu paÔhamaÑ purisali~gameva uppajjatÊti Èha
“paÔhamaÑ uppannavasenÈ”ti. PurimaÑ purisali~gaÑ pajahatÊti
yathÈvuttenatthena pubba~gama bhÈvato purimasa~khÈtaÑ purisali~gaÑ
jahati. SataÑ tiÑsaÒca sikkhÈpadÈnÊti tiÑsÈdhikÈni sataÑ sikkhÈpadÈni.
Bhikkhussa ca bhikkhuniyÈ ca cat|su pÈrÈjikes|ti sÈdhÈraÓesuyeva
cat|su pÈrÈjikesu. PaÔhamo paÒhoti “atthi vatthunÈnattatÈ, no
ÈpattinÈnattatÈ”ti ayaÑ paÒho. “Atthi ÈpattisabhÈgatÈ, no vatthusabhÈgatÈ”ti
ayaÑ idha dutiyo nÈma.
AnÈpattivassacchedassÈti natthi etasmiÑ vassacchede ÈpattÊti anÈpatti
vassacchedo, tassa, anÈpattikassa vassacchedassÈti attho.
474 VinayapiÔaka
mantÈbhÈsÈti matiyÈ upaparikkhitvÈ bhÈsanato asamphappalÈpavÈcÈ idha

“mantÈbhÈsÈ”ti vuttÈ.
Navamabhikkhunito paÔÔhÈya upajjhÈyÈpi abhivÈdanÈrahÈ no
paccuÔÔhÈnÈrahÈti yasmÈ “anujÈnÈmi bhikkhave bhattagge aÔÔhannaÑ
bhikkhunÊnaÑ yathÈvuÉÉhaÑ avasesÈnaÑ yathÈgatikan”ti vadantena
bhagavatÈ bhattagge Èdito paÔÔhÈya aÔÔhannaÑ yeva bhikkhunÊnaÑ
yathÈvuÉÉhaÑ anuÒÒÈtaÑ, avasesÈnaÑ ÈgatapaÔipÈÔiyÈ1, tasmÈ
navamabhikkhunito paÔÔhÈya sace upajjhÈyÈpi bhikkhunÊ pacchÈ Ègacchati,
na paccuÔÔhÈ nÈrahÈ, yathÈnisinnÈhiyeva sÊsaÑ ukkhipitvÈ abhÊvÈdetabbattÈ
abhivÈdanÈrahÈ. Œdito nisinnÈsu pana aÔÔhasu yÈ abbhantarimÈ aÒÒÈ
vuÉÉhatarÈ Ègacchati, sÈ attano navakataraÑ vuÔÔhÈpetvÈ nisÊdituÑ labhati.
TasmÈ sÈ tÈhi aÔÔhahi bhikkhunÊhi paccuÔÔhÈnÈrahÈ. YÈ pana aÔÔhahipi
navakatarÈ, sÈ sacepi saÔÔhivassÈ hoti, ÈgatapaÔipÈÔiyÈva nisÊdituÑ labhati.
Idha na kappantÊti vadantoti paccantimajanapadesu ÔhatvÈ “idha na
kappantÊ”ti vadanto vinayÈtisÈradukkaÔaÑ Èpajjati. KappiyaÒhi “na
kappatÊ”ti vadanto paÒÒattaÑ samucchindati nÈma. Idha kappantÊti-ÈdÊsupi
eseva nayo.
CatukkavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PaÒcakavÈravaÓÓanÈ
325. PaÒcakesu “nimantito sabhatto samÈno santaÑ bhikkhuÑ
anÈpucchÈ”ti2 vacanato akappiyanimantanaÑ sÈdiyantasseva anÈmantacÈro
na vaÔÔatÊti “piÓÉapÈtikassa kappantÊ”ti vuttaÑ. GaÓabhojanÈdÊsupi eseva
nayo. AdhiÔÔhahitvÈ bhojananti “gilÈna samayo”ti-ÈdinÈ ÈbhogaÑ katvÈ
bhojanaÑ. AvikappanÈti “mayhaÑ bhattapaccÈsaÑ itthannÈmassa dammÊ”ti
evaÑ avikappanÈ.
Ayasato vÈ garahato vÈti ettha parammukhÈ aguÓavacanaÑ ayaso.
SammukhÈ garahÈ. ViyasatÊti byasanaÑ, hitasukhaÑ khipati viddhaÑsetÊti
attho.
______________________________________________________________
1. ŒgatapaÔipÈÔi(SyÈ) 2. Vi 2. 132, 133 piÔÔhesu.
ÒÈtÊnaÑ byasanaÑ ÒÈtibyasanaÑ, corarogabhayÈdÊti ÒÈtivinÈsoti attho.

BhogÈnaÑ byasanaÑ bhogabyasanaÑ, rÈjacorÈdivasena bhogavinÈsoti
attho. Rogo eva byasanaÑ rogabyasanaÑ. Rogo hi ÈrogyaÑ byasati
vinÈsetÊti byasanaÑ. SÊlassa byasanaÑ sÊlabyasanaÑ, dussÊlyassetaÑ
nÈmaÑ. SammÈdiÔÔhiÑ vinÈsayamÈnÈ uppannÈ diÔÔhiyeva byasanaÑ
diÔÔhibyasanaÑ. ©ÈtisampadÈti ÒÈtÊnaÑ sampadÈ pÈrip|ri bahubhÈvo.
BhogasampadÈyapi eseva nayo. Œrogyassa sampadÈ ÈrogyasampadÈ.
PÈrip|ri dÊgharattaÑ arogatÈ. SÊladiÔÔhisampadÈsupi eseva nayo.
VattaÑ paricchindÊti tasmiÑ divase kÈtabbavattaÑ niÔÔhÈpesi. AÔÔha
kappe anussarÊti-ÈdinÈ tasmiÑ khaÓe jhÈnaÑ nibbattetvÈ pubbenivÈsaÒÈÓaÑ
nibbattesÊti dÊpeti. ©attiyÈ kammappatto hutvÈti ÒattiyÈ ÔhapitÈya
anussÈvanakammappatto hutvÈti attho.
MandattÈ mom|hattÈti neva samÈdÈnaÑ jÈnÈti, na ÈnisaÑsaÑ, attano
pana mandattÈ mom|hattÈ aÒÒÈÓeneva ÈraÒÒiko hoti. PÈpiccho
icchÈpakatoti “araÒÒe me viharantassa 'ayaÑ ÈraÒÒiko'ti
catuppaccayasakkÈraÑ karissanti, 'ayaÑ bhikkhu lajjÊ pavivitto'ti-ÈdÊhi ca
guÓehi sambhÈvessantÊ”ti evaÑ pÈpikÈya icchÈya ÔhatvÈ tÈya eva icchÈya
abhibh|to hutvÈ ÈraÒÒiko hotÊti attho. TenÈha “araÒÒavÈsena
paccayalÈbhaÑ patthayamÈno”ti. UmmÈdavasena araÒÒaÑ pavisitvÈ
viharanto ummÈdÈ cittakkhepÈ ÈraÒÒiko nÈma hoti. VaÓÓitanti idaÑ
ÈraÒÒika~gaÑ nÈma buddhehi buddhasÈvakehi ca vaÓÓitaÑ pasatthanti
ÈraÒÒiko hoti.
PaÒcakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
ChakkavÈravaÓÓanÈ
326. Chakkesu chabbassaparamatÈ dhÈretabbanti padabhÈjanaÑ dassitaÑ.
SesaÑ uttÈnameva.
ChakkavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
476 VinayapiÔaka
SattakavÈravaÓÓanÈ
327. Sattakesu chakke vuttÈniyeva sattakavasena yojetabbÈnÊti chakke
vutta cuddasaparamÈni dvidhÈ katvÈ dvinnaÑ sattakÈnaÑ vasena
yojetabbÈni.
ŒpattiÑ jÈnÈtÊti ÈpattiÑyeva “ÈpattÊ”ti jÈnÈti. Sesapadesupi eseva nayo.
ŒbhicetasikÈnanti ettha1 abhicetoti pÈkatikakÈmÈvacaracittehi sundaratÈya
paÔipakkhato visuddhattÈ ca abhikkantaÑ visuddhacittaÑ vuccati,
upacÈrajjhÈnacittassetaÑ adhivacanaÑ. Abhicetasi jÈtÈni ÈbhicetasikÈni,
abhicetosannissitÈnÊti vÈ ÈbhicetasikÈni. DiÔÔhadhammasukhavihÈrÈnanti
diÔÔhadhamme sukhavihÈrÈnaÑ. DiÔÔhadhammoti paccakkho attabhÈvo
vuccati, tattha sukhavihÈrabh|tÈnanti attho. R|pÈvacarajjhÈnÈnametaÑ
adhivacanaÑ. TÈni hi appetvÈ nisinnÈ jhÈyino imasmiÒÒeva attabhÈve
asaÑkiliÔÔhaÑ nekkhammasukhaÑ vindanti, tasmÈ
“diÔÔhadhammasukhavihÈrÈnÊ”ti vuccanti. NikÈmalÈbhÊti nikÈmena lÈbhÊ,
attano icchÈvasena lÈbhÊ, icchiticchitakkhaÓe samÈpajjituÑ samatthoti
vuttaÑ hoti. AkicchalÈbhÊti sukheneva paccanÊkadhamme vikkhambhetvÈ
samÈpajjituÑ samatthoti vuttaÑ hoti. AkasiralÈbhÊti akasirÈnaÑ lÈbhÊ
vipulÈnaÑ, yathÈparicchedeneva vuÔÔhÈtuÑ samatthoti vuttaÑ hoti. Ekacco
hi lÈbhÊyeva hoti, na pana sakkoti icchiticchitakkhaÓe samÈpajjituÑ. Ekacco
sakkoti tathÈ samÈ pajjituÑ, pÈripanthike pana kicchena vikkhambheti.
Ekacco tathÈ ca samÈpajjati, pÈripanthike ca akiccheneva vikkhambheti, na
sakkoti kÈlamÈnanÈÄikayantaÑ viya yathÈ paricchedeyeva vuÔÔhÈtuÑ.
ŒsavÈnaÑ khayÈti arahattamaggena sabbakilesÈnaÑ khayÈ. AnÈsavanti
Èsava virahitaÑ. CetovimuttiÑ paÒÒÈvimuttinti ettha ceto-vacanena
arahattaphalasampayutto samÈdhi, paÒÒÈ-vacanena taÑsampayuttÈ ca paÒÒÈ
vuttÈ. Tattha ca samÈdhi rÈgato vimuttattÈ cetovimutti, paÒÒÈ avijjÈya
vimuttattÈ paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ “yo hissa
bhikkhave samÈdhi, tadassa samÈdhindriyaÑ2. YÈ hissa bhikkhave paÒÒÈ,
tadassa
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 267; Ma-®Ôha 1. 165 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SaÑ 3. 198 piÔÔhe.
paÒÒindriyaÑ1. Iti kho bhikkhave rÈgavirÈgÈ cetovimutti avijjÈvirÈgÈ

paÒÒÈvimuttÊ”ti2. Apicettha samathaphalaÑ cetovimutti, vipassanÈphalaÑ
paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈti. DiÔÔheva dhammeti imasmiÑ yeva attabhÈve.
SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti attanÈyeva3 paÒÒÈya paccakkhaÑ katvÈ,
aparappaccayena ÒatvÈti attho. SutamayaÒÈÓÈdinÈ viya parappaccayataÑ
nayaggÈhaÒca muÒcitvÈ paratoghosÈnugatabhÈvanÈdhigama bh|tÈya
attanoyeva paÒÒÈya paccakkhaÑ katvÈ, na sayambh|ÒÈÓabh|tÈyÈti
adhippÈyo. Upasampajja viharatÊti pÈpuÓitvÈ sampÈdetvÈ viharati.
SattakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
AÔÔhakavÈravaÓÓanÈ
328. AÔÔhakesu aÔÔhÈnisaÑse sampassamÈnenÈti–
“Idha4 pana bhikkhave bhikkhu ÈpattiÑ Èpanno hoti, so tassÈ

ÈpattiyÈ anÈpattidiÔÔhi hoti, aÒÒe bhikkh| tassÈ ÈpattiyÈ ÈpattidiÔÔhino
honti, te ce bhikkhave bhikkh| taÑ bhikkhuÑ evaÑ jÈnanti 'ayaÑ kho
ÈyasmÈ bahussuto ÈgatÈgamo dhammadharo vinayadharo mÈtikÈdharo
paÓÉito byatto medhÈvÊ lajjÊ kukkuccako sikkhÈkÈmo, sace mayaÑ
imaÑ bhikkhuÑ ÈpattiyÈ adassane ukkhipissÈma, na mayaÑ iminÈ
bhikkhunÈ saddhiÑ uposathaÑ karissÈma, vinÈ iminÈ bhikkhunÈ
uposathaÑ kari ssÈma, bhavissati saÑghassa tatonidÈnaÑ bhaÓÉanaÑ
kalaho viggaho vivÈdo saÑghabhedo saÑgharÈji saÑghavavatthÈnaÑ
saÑghanÈnÈ karaÓa'nti, bhedagarukehi bhikkhave bhikkh|hi na so
bhikkhu ÈpattiyÈ adassane ukkhipitabbo”ti–
ÈdinÈ vutta-aÔÔhÈnisaÑse sampassamÈnena. Tena hi saddhiÑ uposathÈdi-

akaraÓaÑ ÈdÊnavo bhedÈya saÑvattanato, karaÓaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 195 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 62 piÔÔhe. 3. Attanoyeva (SyÈ) 4. Vi 3. 482 piÔÔhe.
478 VinayapiÔaka
ÈnisaÑso sÈmaggiyÈ saÑvattanato. TasmÈ ete aÔÔhÈnisaÑse

sampassamÈnena na so bhikkhu ukkhipitabboti attho.
Dutiya-aÔÔhakepi aÔÔhÈnisaÑse sampassamÈnenÈti–
“Idha1 pana bhikkhave bhikkhu ÈpattiÑ Èpanno hoti, so tassÈ
ÈpattiyÈ anÈpattidiÔÔhi hoti, aÒÒe bhikkh| tassÈ ÈpattiyÈ
ÈpattidiÔÔhino honti, so ce bhikkhave bhikkhu te bhikkh| evaÑ
jÈnÈti 'ime kho Èyasmanto bahussutÈ ÈgatÈgamÈ dhammadharÈ
vinayadharÈ mÈtikÈdharÈ paÓÉitÈ byattÈ medhÈvino lajjino
kukkuccakÈ sikkhÈkÈmÈ, nÈlaÑ mamaÑ vÈ kÈraÓÈ aÒÒesaÑ vÈ
kÈraÓÈ chandÈ dosÈ mohÈ bhayÈ agatiÑ gantuÑ, sace maÑ ime
bhikkh| ÈpattiyÈ adassane ukkhipissanti, na mayÈ saddhiÑ
uposathaÑ karissanti, vinÈ mayÈ uposathaÑ karissanti, bhavissati
saÑghassa tatonidÈnaÑ bhaÓÉanaÑ kalaho viggaho vivÈdo
saÑghabhedo saÑgharÈji saÑghavavatthÈnaÑ
saÑghanÈnÈkaraÓa'nti, bhedagarukena bhikkhave bhikkhunÈ
paresampi saddhÈya sÈ Èpatti desetabbÈ”ti–
ŒdinÈ vutta-aÔÔhÈnisaÑse sampassamÈnenÈti attho.
PÈÄiyaÑ Ègatehi sattahÊti “pubbevassa hoti 'musÈ bhaÓissa'nti,
bhaÓantassa hoti 'musÈ bhaÓÈmÊ'ti, bhaÓitassa hoti 'musÈ mayÈ bhaÓita'nti
vinidhÈya diÔÔhiÑ, vinidhÈya khantiÑ, vinidhÈya ruciÑ, vinidhÈya
bhÈvan”ti2 evamÈgatehi sattahi.
AbrahmacariyÈti3 aseÔÔhacariyato. RattiÑ na bhuÒjeyya
vikÈlabhojananti uposathaÑ upavuttho rattibhojanaÒca
divÈvikÈlabhojanaÒca na bhuÒjeyya. MaÒce chamÈyaÑva sayetha santhateti
kappiyamaÒce vÈ sudhÈdiparikammakatÈya bh|miyaÑ vÈ
tiÓapaÓÓapalÈlÈdÊni santharitvÈ kate santhate vÈ sayethÈti attho. EtaÒhi
aÔÔha~gika mÈhuposathanti etaÑ pÈÓÈtipÈtÈdÊni asamÈcarantena upavuttha-
uposathaÑ aÔÔhahi a~gehi samannÈgatattÈ “aÔÔha~gikan”ti vadanti.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 483 piÔÔhe. 2. Vi 1. 137 piÔÔhe. 3. AÑ-®Ôha 3. 199 piÔÔhepi passitabbaÑ.
“AkappiyakataÑ hoti appaÔiggahitakan”ti-Èdayo aÔÔha anatirittÈ nÈma.

Sappi-Èdi aÔÔhame aruÓuggamane nissaggiyaÑ hoti. AÔÔhakavasena yojetvÈ
veditabbÈnÊti puri mÈni aÔÔha ekaÑ aÔÔhakaÑ, tato ekaÑ apanetvÈ sesesupi
ekekaÑ pakkhipitvÈti evamÈ dinÈ nayena aÒÒÈnipi aÔÔhakÈni kÈtabbÈnÊti
attho.
AÔÔhakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
NavakavÈravaÓÓanÈ
329. Navakesu ÈghÈtavatth|nÊti1 ÈghÈtakÈraÓÈni. ŒghÈtapaÔivinayÈnÊti
ÈghÈ tassa paÔivinayakÈraÓÈni. TaÑ kutettha labbhÈti “taÑ anatthacaraÓaÑ
mÈ ahosÊ”ti etasmiÑ puggale kuto labbhÈ kena kÈraÓena sakkÈ laddhuÑ.
“Paro nÈma parassa attano cittaruciyÈ anatthaÑ karotÊ”ti evaÑ cintetvÈ
ÈghÈtaÑ paÔivinodeti. Atha vÈ sacÈhaÑ paÔikkopaÑ kareyyaÑ, taÑ
kopakaraÓaÑ ettha puggale kuto labbhÈ, kena kÈraÓena laddhabbaÑ
niratthakabhÈvatoti attho. KammassakÈ hi sattÈ, te kassa ruciyÈ dukkhitÈ
sukhitÈ vÈ bhavanti, tasmÈ kevalaÑ tasmiÑ mayhaÑ kujjhanamattamevÈti
adhippÈyo. Atha vÈ taÑ kopakaraÓaÑ ettha puggale kuto labbhÈ
paramatthato kujjhitabbassa kujjhanakassa ca abhÈvato.
Sa~khÈramattaÒhetaÑ yadidaÑ khandhapaÒcakaÑ yaÑ “satto”ti vuccati, te
ca sa~khÈrÈ ittarakÈlÈ khaÓikÈ, kassa ko kujjhatÊti attho. “Kuto lÈbhÈ”tipi
pÈÔho, sacÈhaÑ ettha kopaÑ kareyyaÑ, tasmiÑ me kopakaraÓe kuto lÈbhÈ,
lÈbhÈ nÈma ke siyuÑ aÒÒatra anatthuppattitoti attho. ImasmiÒca atthe tanti
nipÈtamattameva hoti.
TaÓhaÑ paÔiccÈti2 dve taÓhÈ esanataÓhÈ esitataÓhÈ ca. YÈya taÓhÈya
ajapathasa~kupathÈdÊni paÔipajjitvÈ bhoge esati gavesati, ayaÑ esanataÓhÈ
nÈma. YÈ tesu esitesu gavesitesu
______________________________________________________________
2. DÊ-®Ôha 2. 89; AÑ-®Ôha 3. 273 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
480 VinayapiÔaka
paÔiladdhesu taÓhÈ, ayaÑ esitataÓhÈ nÈma. Idha esitataÓhÈ daÔÔhabbÈ.

PariyesanÈti r|pÈdi-ÈrammaÓapariyesanÈ. SÈ hi esanataÓhÈya sati hoti.
LÈbhoti r|pÈdi-ÈrammaÓappaÔilÈbho. So hi pariyesanÈya sati hoti.
Vinicchayo pana ÒÈÓataÓhÈdiÔÔhivitakkavasena catubbidho. Tattha
“sukhavinicchayaÑ jaÒÒÈ, sukhavinicchayaÑ ÒatvÈ ajjhattaÑ sukha
manuyujjheyyÈ”ti1 ayaÑ ÒÈÓavinicchayo. “Vinicchayoti dve vinicchayÈ
taÓhÈvinicchayo ca diÔÔhivinicchayo cÈ”ti2 evaÑ ÈgatÈni
aÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni taÓhÈvinicchayo. DvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo
diÔÔhivinicchayo. “Chando kho devÈnaminda vitakkanidÈno”ti3 imasmiÑ
pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva Ègato. LÈbhaÑ labhitvÈ hi
iÔÔhÈniÔÔhaÑ sundarÈsundaraÒca vitakkena vinicchinÈti “ettakaÑ me
r|pÈrammaÓatthÈya bhavissati, ettakaÑ saddÈrammaÓatthÈya, ettakaÑ
mayhaÑ bhavissati, ettakaÑ parassa, ettakaÑ paribhuÒjissÈmi, ettakaÑ
nidahissÈmÊ”ti. Tena vuttaÑ “lÈbhaÑ paÔicca vinicchayo”ti.
ChandarÈgoti evaÑ akusalavitakkena vitakkite vatthusmiÑ dubbalarÈgo
ca bala varÈgo ca uppajjati. AjjhosÈnanti “ahaÑ, maman”ti
balavasanniÔÔhÈnaÑ. Pariggahoti taÓhÈdiÔÔhivasena pariggahakaraÓaÑ.
Macchariyanti parehi sÈdhÈraÓabhÈvassa asahanatÈ. Tenevassa porÈÓÈ evaÑ
vacanatthaÑ vadanti “idaÑ acchariyaÑ mayheva hotu, mÈ aÒÒassa
acchariyaÑ hot|ti pavattattÈ macchariyanti vuccatÊ”ti. Œrakkhoti
dvÈrapidahanamaÒj|sÈgopanÈdivasena suÔÔhu rakkhaÓaÑ. AdhikarotÊti
adhikaraÓaÑ, kÈraÓassetaÑ nÈmaÑ. ŒrakkhÈdhikaraÓanti
bhÈvanapuÑsakaÑ, Èrakkhahet|ti attho. DaÓÉÈdÈnÈdÊsu paranisedhanatthaÑ
daÓÉassa ÈdÈnaÑ daÓÉÈdÈnaÑ. EkatodhÈrÈdino satthassa ÈdÈnaÑ
satthÈdÈnaÑ. Kalahoti kÈyakalahopi vÈcÈkalahopi. Purimo purimo virodho
viggaho, pacchimo pacchimo vivÈdo. TuvaÑ tuvanti agÈravavasena “tuvaÑ
tuvan”ti vacanaÑ.
AdhiÔÔhitakÈlato paÔÔhÈya na vikappetabbÈnÊti vikappentena
adhiÔÔhÈnato pubbe vÈ vikappetabbaÑ, vijahitÈdhiÔÔhÈnaÑ vÈ
pacchÈvikappetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Ma 3. 273 piÔÔhe. 2. Khu 7. 205 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 221 piÔÔhe.
AvijahitÈdhiÔÔhÈnaÑ pana na vikappetabbanti adhippÈyo. DukkaÔavasena

vuttÈnÊti “vaggaÑ bhikkhunisaÑghaÑ vaggasaÒÒÊ ovadatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena
adhammakamme dve navakÈni dukkaÔavasena vuttÈni.
NavakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
DasakavÈravaÓÓanÈ
330. Dasakesu natthi dinnanti-Èdivasena veditabbÈti “natthi dinnaÑ,
natthi yiÔÔhaÑ, natthi hutaÑ, natthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ
vipÈko, natthi ayaÑ loko, natthi paro loko, natthi mÈtÈ, natthi pitÈ, natthi
sattÈ opapÈtikÈ, natthi loke samaÓa brÈhmaÓÈ sammaggatÈ sammÈpaÔipannÈ,
ye imaÒca lokaÑ paraÒca lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedentÊ”ti2
evamÈgataÑ sandhÈya vuttaÑ. Sassato lokoti-ÈdivasenÈti “sassato lokoti vÈ,
asassato lokoti vÈ, antavÈ lokoti vÈ, anantavÈ lokoti vÈ, taÑ jÊvaÑ taÑ
sarÊranti vÈ, aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊranti vÈ, hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈti
vÈ, na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈti vÈ, hoti ca na ca hoti tathÈgato paraÑ
maraÓÈti vÈ, neva hoti na na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈti vÈ”ti3
evamÈgataÑ sa~gaÓhÈti.
MicchÈdiÔÔhi-Èdayo micchÈvimuttipariyosÈnÈti “micchÈdiÔÔhi
micchÈsa~kappo micchÈvÈcÈ micchÈkammanto micchÈ-ÈjÊvo micchÈvÈyÈmo
micchÈsati micchÈsamÈdhi micchÈÒÈÓaÑ micchÈvimuttÊ”ti4 evamÈgataÑ
sandhÈya vadati. Tattha micchÈÒÈÓanti pÈpakiriyÈsu upÈyacintÈvasena
pÈpakaÑ katvÈ “sukataÑ mayÈ”ti paccavekkhaÓÈkÈrena ca uppanno moho.
MicchÈvimuttÊti avimuttasseva sato vimuttisaÒÒitÈ. Samathakkha ndhake
niddiÔÔhÈti “oramattakaÑ adhikaraÓaÑ hoti, na ca gatigataÑ, na ca sarita
sÈritan”ti-ÈdinÈ5 niddiÔÔhÈ. Samathakkhandhake vuttehi samannÈgato
______________________________________________________________
1. Vi 2. 75 piÔÔhe. 2. Ma 2. 63, 182; Ma 3. 72, 99; SaÑ 2. 169 piÔÔhesu.
3. Ma 1. 212 piÔÔhe. 4. Abhi 2. 405 piÔÔhe. 5. Vi 4. 205 piÔÔhe.
482 VinayapiÔaka
hotÊti sambandho. MÈturakkhitÈdayo dasa itthiyo. DhanakkÊkÈdayo dasa

bhariyÈyo.
DasakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
EkÈdasakavÈravaÓÓanÈ
331. EkÈdasakesu na vodÈyantÊti na pakÈsanti. SuyuttayÈnasadisÈya
katÈyÈti icchiticchitakÈle sukhena pavattetabbattÈ yuttayÈnaÑ viya katÈya.
YathÈ patiÔÔhÈ hotÊti sampattÊnaÑ yathÈ patiÔÔhÈ hoti. Anu anu pavattitÈyÈti
bhÈvanÈbahulÊkÈrehi anu anu pavattitÈya.
SukhaÑ supatÊti-ÈdÊsu1 yathÈ sesajanÈ samparivattamÈnÈ kÈkacchamÈnÈ
dukkhaÑ supanti, evaÑ asupitvÈ sukhaÑ supati, niddaÑ okkantopi
samÈpattiÑ samÈpanno viya hoti. SukhaÑ paÔibujjhatÊti yathÈ aÒÒe
nitthunantÈ vijambhantÈ samparivattantÈ dukkhaÑ paÔibujjhanti, evaÑ
appaÔibujjhitvÈ vikasamÈnamiva padumaÑ sukhaÑ nibbikÈraÑ paÔibujjhati.
Anubh|tapubbavasena devat|pasaÑhÈravasena cassa bhaddakameva
supinaÑ hoti, na pÈpakanti Èha “pÈpakameva na passatÊ”ti-Èdi.
DhÈtukkhobhahetukampi cassa bahulaÑ bhaddakameva siyÈ yebhuyyena
cittajar|pÈnuguÓatÈya utu-ÈhÈrajar|pÈnaÑ. Tattha pÈpakameva na passatÊti
yathÈ aÒÒe attÈnaÑ corehi samparivÈritaÑ viya, vÈÄehi upaddutaÑ viya,
papÈte patantaÑ viya ca passanti, evaÑ pÈpakameva supinaÑ na passati.
BhadrakaÑ pana vuÉÉhikÈraÓabh|taÑ passatÊti cetiyaÑ vandanto viya,
p|jaÑ karonto viya, dhammaÑ suÓanto viya ca hoti.
ManussÈnaÑ piyo hotÊti ure ÈmukkamuttÈhÈro viya, sÊse piÄandhamÈlÈ
viya ca manussÈnaÑ piyo hoti manÈpo. AmanussÈnaÑ piyo hotÊti yatheva
ca manussÈnaÑ piyo, evaÑ amanussÈnampi piyo hoti visÈkhatthero viya.
NÈssa aggi vÈ visaÑ vÈ satthaÑ vÈ kamatÊti mettÈvihÈrissa kÈye uttarÈya
upÈsikÈya viya aggi vÈ,
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 3. 345; Visuddhi 1. 305 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.
saÑyuttabhÈÓakac|ÄasÊvattherasseva visaÑ vÈ, saÑkiccasÈmaÓerasseva

satthaÑ vÈ na kamati na pavisati, nÈssa kÈyaÑ vikopetÊti vuttaÑ hoti.
Dhenuvatthumpi cettha kathayanti, ekÈ kira dhenu vacchakassa khÊradhÈraÑ
muÒcamÈnÈ aÔÔhÈsi. Eko luddako “taÑ vijjhissÈmÊ”ti hatthena
samparivattetvÈ dÊghadaÓÉakaÑ sattiÑ muÒci. SÈ tassÈ sarÊraÑ Èhacca
tÈlapaÓÓaÑ viya vivaÔÔamÈnÈ gatÈ, neva upacÈrabalena na appanÈbalena,
kevalaÑ pana vacchake balavahitacittatÈya. EvaÑ mahÈnubhÈvÈ mettÈ.
KhippaÑ samÈdhiyatÊti kenaci paripanthena parihÊnajjhÈnassa byÈpÈdassa
d|rasamanussaritabhÈvato khippameva samÈdhiyati. MukhavaÓÓo
vippasÊdatÊti bandhanÈ pamuttatÈlapakkaÑ viya cassa vippasannavaÓÓaÑ
mukhaÑ hoti. Asamm|Äho kÈlaÑ karotÊti mettÈvihÈrino sammohamaraÓaÑ
nÈma natthi, asamm|Ähova niddaÑ okkamanto viya kÈlaÑ karoti.
EkÈdasakavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
EkuttarikanayavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
UposathÈdipucchÈvissajjanÈvaÓÓanÈ
332. “SaÑghaÑ bhante pavÈremÊti-Èdi pavÈraÓÈkathÈ nÈmÈ”ti
gaÓÔhipadesu vuttaÑ.
AtthavasapakaraÓavaÓÓanÈ
334. PaÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈyameva vuttanti “saÑghasuÔÔhutÈyÈ”ti-
ÈdÊnaÑ atthavaÓÓanaÑ sandhÈya vuttaÑ. DasakkhattuÑ yojanÈya
padasataÑ vuttanti ekam|lakanaye dasakkhattuÑ yojanÈya katÈya
sa~khalikanaye vuttapadehi saddhiÑ padasataÑ vuttanti evamattho
gahetabbo. AÒÒathÈ ekam|lake eva naye na sakkÈ padasataÑ laddhuÑ.
Ekam|lakanayehi purimapacchimapadÈni ekato katvÈ ekekasmiÑ vÈre nava
nava padÈni vuttÈnÊti dasakkhattuÑ yojanÈya navuti padÈniyeva labbhanti.
TasmÈ tÈni navuti padÈni sa~khalikanaye baddhacakkavasena yojite dasa
padÈni labbhantÊti tehi saddhiÑ padasatanti sakkÈ vattuÑ. Ito aÒÒathÈ pana
484 VinayapiÔaka
ubhosupi nayesu visuÑ visuÑ atthasataÑ dhammasataÒca yathÈ labbhati,

tathÈ paÔhamapÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈyameva1 amhehi dassitaÑ, taÑ tattha
vuttanayeneva gahetabbaÑ. PurimapacchimapadÈni ekattena gahetvÈ
“padasatan”ti vuttattÈ “tattha pacchimassa pacchimassa padassa vasena
atthasataÑ, purimassa purimassa vasena dhamma satan”ti vuttaÑ. TasmiÑ
padasate “saÑghasuÔÔh|”ti-ÈdinÈ vuttapurimapadÈnaÑ vasena
dhammasataÑ, “saÑghaphÈs|”ti-ÈdinÈ vuttapacchimapadÈnaÑ vasena
attasatanti adhippÈyo.
MahÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SÈrattha-®Ê 2. 38 piÔÔhe.
PaÔhamagÈthÈsa~gaÓika
Sattanagaresu paÒÒattasikkhÈpadavaÓÓanÈ
335. AÉÉhuÉÉhasatÈnÊti tÊÓi satÈni paÒÒÈsaÒca sikkhÈpadÈni.
Viggahanti manussaviggahaÑ. Atirekanti dasÈhaparamaÑ atirekacÊvaraÑ.
KÈÄakanti “suddhakÈÄakÈnan”ti vuttakÈÄakaÑ. Bh|tanti bh|tÈrocanaÑ.
Paramparabhattanti paramparabhojanaÑ. BhikkhunÊsu ca akkosoti “yÈ pana
bhikkhunÊ bhikkhuÑ akkoseyya vÈ paribhÈseyya vÈ”ti1 vuttasikkhÈpadaÑ.
AntaravÈsakanti aÒÒÈtikÈya bhikkhuniyÈ cÊvarapaÔiggaÓhanaÑ. R|piyanti
r|piyasaÑvohÈraÑ. Suttanti “sÈmaÑ suttaÑ viÒÒÈpetvÈ tantavÈye hÊ”ti
vuttasikkhÈpadaÑ2. UjjhÈpanaketi ujjhÈpanake khiyyanake pÈcittiyaÑ.
PÈcitapiÓÉanti bhikkhunÊparipÈcitaÑ. CÊvaraÑ datvÈti “samaggena
saÑghena cÊvaraÑ datvÈ”ti vuttasikkhÈpadaÑ3. VosÈsantÊti “bhikkh|
paneva kulesu nimantitÈ bhuÒjanti, tatra cesÈ bhikkhunÊ”ti
vuttapÈÔidesanÊyaÑ4. Giragganti “yÈ pana bhikkhunÊ naccaÑ vÈ gÊtaÑ vÈ”ti
vuttasikkhÈpadaÑ5. CariyÈti “antovassaÑ cÈrikaÑ careyyÈ”ti6 ca,
“vassaÑvutthÈ cÈrikaÑ na pakkameyyÈ”ti7 ca vuttasikkhÈpadadvayaÑ.
ChandadÈnenÈti pÈrivÈsikena chandadÈnena.
PÈrÈjikÈni cattÈrÊti bhikkhunÊnaÑ cattÈri pÈrÈjikÈni. KuÔÊti
kuÔikÈrasikkhÈ padaÑ. Kosiyanti kosiyamissakasikkhÈpadaÑ. SeyyÈti
anupasampannena sahaseyyasikkhÈpadaÑ. KhaÓaneti pathavÊkhaÓanaÑ.
Gaccha devateti bh|tagÈmasikkhÈpadaÑ. SiÒcanti sappÈÓaka-
udakasiÒcanaÑ. MahÈvihÈroti mahallakavihÈro. AÒÒanti aÒÒavÈ dakaÑ.
DvÈranti yÈva dvÈrakosÈ. Sahadhammoti sahadhammikaÑ vuccamÈno.
Payo pÈnanti surusurukÈrakaÑ. EÄakalomÈnÊti eÄakalomadhovÈpanaÑ.
Pattoti |napaÒca bandhanapatto. OvÈdoti bhikkhunupassayaÑ
upasa~kamitvÈ ovÈdo. Bhesajjanti taduttaribhesajjaviÒÒÈpanaÑ. S|cÊti
aÔÔhimayÈdis|cigharaÑ. ŒraÒÒikoti “yÈni kho pana tÈni ÈraÒÒakÈni
senÈsanÈnÊ”ti-ÈdinÈ8
______________________________________________________________
486 VinayapiÔaka
vuttapÈÔidesanÊyaÑ. OvÈdoti “yÈ pana bhikkhunÊ ovÈdÈya vÈ saÑvÈsÈya vÈ

na gacchyyÈ”ti1 vuttasikkhÈpadaÑ.
PÈrÈjikÈni cattÈrÊti-ÈdinÈ chasu nagaresu paÒÒattaÑ ekato sampiÓÉitvÈ
sÈvatthiyÈ paÒÒattaÑ visuÑ gaÓetvÈ sabbÈneva sikkhÈpadÈni dvÊhi rÈsÊhi
sa~gaÓhÈti.
Sattanagaresu paÒÒattasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
CatuvipattivaÓÓanÈ
336. EkatiÑsa garukÈ nÈma ubhato aÔÔha pÈrÈjikÈ, bhikkh|naÑ terasa,
bhikkhunÊnaÑ dasasaÑghÈdisesÈ. AÔÔhettha anavasesÈti etesu
yathÈvuttagarukesu sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓavasena aÔÔha pÈrÈjikÈ anavasesÈ
nÈma.
AsÈdhÈraÓÈdivaÓÓanÈ
338. “DhovanaÒca paÔiggaho”ti gÈthÈ aÔÔhakathÈcariyÈnaÑ. Tattha
dhovanaÒca paÔiggahoti aÒÒÈtikÈya bhikkhuniyÈ cÊvaradhovÈpanaÑ
cÊvarapaÔiggahaÓaÒca. Koseyya -pa- dve lomÈti eÄakalomavagge Èdito satta
sikkhÈpadÈni vuttÈni. VassikÈti vassikasÈÔikasikkhÈpadaÑ. ŒraÒÒakena cÈti
sÈsa~kasikkhÈpadaÑ vuttaÑ. PaÓÊtanti paÓÊtabhojanaviÒÒatti. nanti
|navÊsativassasikkhÈpadaÑ. NisÊdane ca yÈ sikkhÈ, vassikÈ yÈ ca sÈÔikÈti
nisÊdanavassikasÈÔikÈnaÑ pamÈÓÈtikkamo.
ŒpattikkhandhÈ ceva uposathÈdÊni ca “pÈrÈjikasaÑghÈdisesÈ”ti-ÈdinÈ
vibhattattÈ
“vibhattiyo”ti vuttÈni. TevÊsati saÑghÈdisesÈti bhikkhunÊnaÑ ÈgatÈni dasa,
bhikkh|naÑ terasÈti tevÊsati. Dve cattÈlÊsa nissaggiyÈti-ÈdÊsupi eseva nayo.
DvÊhi -pa- kiccaÑ ekena sammatÊti dvÊhi vivÈdÈdhikaraÓaÑ, cat|hi
anuvÈdÈdhikaraÓaÑ, tÊhi ÈpattÈdhikaraÓaÑ, ekena kiccÈdhikaraÓaÑ
sammatÊti attho.
339. Nira~katoti saÑghamhÈ apasÈrito.

______________________________________________________________
AdhikaraÓabhedavaÓÓanÈ
340. YasmÈ adhikaraÓaÑ ukkoÔento samathappattameva ukkoÔeti, tasmÈ
“vivÈdÈdhikaraÓaÑ ukkoÔento kati samathe ukkoÔetÊ”ti-Èdi vuttaÑ.
341. PÈÄimuttakavinicchayenevÈti vinayalakkhaÓaÑ vinÈ kevalaÑ

dhamma desanÈmattavasenevÈti attho. YenÈpi vinicchayenÈti
pÈÄimuttakavinicchayameva sandhÈya vuttaÑ. Khandhakato ca parivÈrato ca
suttenÈti khandhakaparivÈrato ÈnÊtasuttena. NijjhÈpentÊti paÒÒÈpenti.
342. KiccaÑ nissÈya uppajjanakakiccÈnanti pubbe kata-

ukkhepanÊyÈdikiccaÑ nissÈya uppajjanakakiccÈnaÑ. KÊdisÈnaÑ?
YÈvatatiyasamanubhÈsanÈdÊnaÑ.
343. TaÑ hÊti taÑ vivÈdÈdhikaraÓaÑ.
344. AdhikaraÓesu yena adhikaraÓena sammanti, taÑ dassetuÑ vuttanti

yadÈ adhikaraÓehi sammanti, tadÈ kiccÈdhikaraÓeneva sammanti, na aÒÒehi
adhikaraÓehÊti dassanatthaÑ vuttanti adhippÈyo.
353. “SattannaÑ samathÈnaÑ katame chattiÑsa samuÔÔhÈnÈ”ti

pucchitvÈpi “kammassa kiriyÈ karaÓan”ti-ÈdinÈ sammukhÈvinayassa
samuÔÔhÈnÈni avibhajitvÈva sativinayÈdÊnaÑ channaÒÒeva cha samuÔÔhÈnÈni
vibhattÈni, taÑ kasmÈti Èha “kiÒcÈpi sattannaÑ samathÈnan”ti-Èdi.
SativinayÈdÊnaÑ viya saÑghasammukhatÈdÊnaÑ kiccayatÈ nÈma natthÊti Èha
“kammasa~gahÈbhÈvenÈ”ti.
DutiyagÈthÈsa~gaÓikavaÓÓanÈ
359. MantaggahaÓanti aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandanaÑ. Anu anu
sandhÈnaÑ anusandhitanti bhÈvasÈdhano anusandhitasaddoti Èha
“anusandhitanti kathÈnusandhÊ”ti.
488 VinayapiÔaka
Sa~gÈmadvayavaÓÓanÈ
365. ®hÈnanisajjavattÈdinissitÈti “evaÑ ÔhÈtabbaÑ, evaÑ
nisÊditabban”ti evamÈ dikÈ. SaÒÒÈjananatthanti cuditakacodakÈnaÑ
saÒÒuppÈdanatthaÑ. AnuyogavattaÑ kathÈpetvÈti “kiÑ anuyogavattaÑ
jÈnÈsÊ”ti pucchitvÈ teneva kathÈpetvÈ.
375. NÊlÈdivaÓÓÈvaÓÓavasenÈti nÊlÈdivaÓÓavasena ÈrogyatthÈdi-

avaÓÓavasena ca.
KathinabhedavaÓÓanÈ
404. PurejÈtapaccaye panesa uddiÔÔhadhammesu ekadhammampi na
labhatÊti esa udakÈharaÓÈdipayogo attano purejÈtapaccayabhÈve
pubbakaraÓavasena uddiÔÔhesu dhovanÈdidhammesu ekadhammampi na
labhati attano purejÈtassa pubbakaraÓasa~gahitassa dhammassa natthitÈya.
412. R|pÈdÊsu dhammes|ti vaÓÓagandhÈdÊsu suddhaÔÔhakadhammesu.
416. PurimÈ dveti imasmiÑ adhikÈre paÔhamaÑ vuttÈ

antarubbhÈrasahubbhÈrÈ, na pakkamanantikÈdayo dve uddhÈrÈ.
UpÈlipaÒcakavaÓÓanÈ
420-421. OmaddakÈrakoti omadditvÈ abhibhavitvÈ kÈrako.
Upatthambho na dÈtabboti sÈmaggivinÈsÈya anubalaÑ na dÈtabbaÑ.
DiÔÔhÈvikammampi katvÈti “na metaÑ khamatÊ”ti diÔÔhiÑ Èvi katvÈpi.
VohÈravaggavaÓÓanÈ
424. KÈyappayogena ÈpajjitabbÈ kÈyappayogÈ. VacÊpayogena
ÈpajjitabbÈ vacÊpayogÈ. Navasu ÔhÈnes|ti osÈraÓÈdÊsu navasu ÔhÈnesu.
DvÊsu ÔhÈnes|ti ÒattidutiyaÒatticatutthakammesu. TasmÈti yasmÈ mahÈ-
aÔÔhakathÈyaÑ vuttanayena ubhatovibha~gÈ asa~gahitÈ, tasmÈ. YaÑ
kurundiyaÑ vuttaÑ, taÑ gahetabbanti sambandho.
DiÔÔhÈvikammavaggavaÓÓanÈ
425. “Cat|hi paÒcahÊ”ti vacanato dvÊhi vÈ tÊhi vÈ ekato desetuÑ vaÔÔati,
tato paraÑ na vaÔÔati. MÈÄakasÊmÈyÈti khaÓÉasÊmÈya. AvippavÈsasÊmÈyÈti
mahÈsÊmÈya.
MusÈvÈdavaggavaÓÓanÈ
444. PariyÈyena jÈnantassa vuttamusÈvÈdoti yassa kassaci jÈnantassa
pariyÈyena vuttamusÈvÈdoti attho.
446. Anuyogo na dÈtabboti tena vuttaÑ anÈdiyitvÈ tuÓhi bhavitabbanti

attho.
BhikkhunovÈdavaggavaÓÓanÈ
454. Ek|navÊsatibhedÈyÈti maggapaccavekkhaÓÈdivasena
ek|navÊsatibhedÈya.
AdhikaraÓav|pasamavaggavaÓÓanÈ
458. PaÒcahi kÈraÓehÊti idaÑ atthanipphÈdanakÈni tesaÑ pubbabhÈgÈni
ca kÈraÓabhÈvasÈmaÒÒena ekajjhaÑ gahetvÈ vuttaÑ, na pana sabbesaÑ
paÒcannaÑ samÈnayogakkhemattÈ. AnussÈvanenÈti bhedassa
anur|pasÈvanena. YathÈ bhedo hoti, evaÑ bhinditabbÈnaÑ bhikkh|naÑ
attano vacanassa sÈvanena viÒÒÈpanenÈti attho. TenÈha “nanu tumhe”ti-Èdi.
KaÓÓam|le vacÊbhedaÑ katvÈti etena pÈkaÔaÑ katvÈ
bhedakaravatthudÊpanaÑ voharaÓaÑ. Tattha attanÈ vinicchitamattaÑ
rahassavasena viÒÒÈpanaÑ anussÈvananti dasseti. Kammameva uddeso vÈ
pamÈÓanti tehi saÑghabhedasiddhito pamÈÓaÑ, itare pana tesaÑ
sambhÈrabh|tÈ. TenÈha “vohÈrÈ”ti-Èdi. TatthÈti voharaÓe.
KathinatthÈravaggavaÓÓanÈ
467. AntarÈ vuttakÈraÓenÈti taÑ hi vandantassa maÒcapÈdÈdÊsupi
nalÈÔaÑ paÔihaÒÒeyyÈ”ti-ÈdinÈ vuttakÈraÓena.
490 VinayapiÔaka
SamuÔÔhÈnavaÓÓanÈ
470. Pubbe vuttamevÈti sahaseyyÈdipaÓÓattivajjaÑ. Itaranti sacittakaÑ.
BhiÑsÈpanÈdÊni katvÈti bhiÑsÈpanÈdinÈ ÈpattiÑ ÈpajjitvÈti adhippÈyo.
AparadutiyagÈthÈsa~gaÓika
KÈyikÈdi-ÈpattivaÓÓanÈ
474. Vinaye garukÈ vinayagarukÈ. KiÒcÈpi idaÑ dvÊsu gÈthÈsu ÈgataÑ,
aÒÒehi pana missetvÈ vuttabhÈvato nÈnÈkaraÓaÑ paccetabbaÑ.
DesanÈgÈminiyÈdivaÓÓanÈ
475. Dve saÑvÈsakabh|miyoti ettha bh|mÊti avatthÈ. A~gahÊnatÈ
kÈraÓave kallavasenapi veditabbÈti Èha “apicetthÈ”ti-Èdi. Esa nayoti
“apicetthÈ”ti-ÈdinÈ vuttanayo. VanappatiÑ chindantassa pÈrÈjikanti
adinnÈdÈne vanappatikathÈya ÈgataÑ parasa ntakaÑ sandhÈya vuttaÑ.
VissaÔÔhichaÉÉaneti sukkavissaÔÔhiyÈ mocane. DukkaÔÈ katÈti dukkaÔaÑ
vuttaÑ. PaÔhamasikkhÈpadamhiyevÈti bhikkhunovÈdakavaggassa
paÔhamasikkhÈpadeyeva. ŒmakadhaÒÒaÑ viÒÒÈpetvÈ bhuÒjantiyÈ
pubbapayoge dukkaÔaÑ, ajjhohÈre pÈcittiyaÑ.
PÈcittiyavaÓÓanÈ
476. AbbhuÓhasÊloti abhinavasÊlo.
478. Asuttakanti suttavirahitaÑ, suttato apanÊtaÑ natthÊti attho.

SedamocanagÈthÈ
AvippavÈsÈdipaÒhavaÓÓanÈ
479. SedamocanagÈthÈsu tahinti tasmiÑ puggale. “Akappiyasambhogo
nÈma methunadhammÈdÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. EsÈ paÒhÈ kusalehi
cintitÈti li~gavipallÈ savasenetaÑ vuttaÑ, eso paÒho kusalehi cintitoti attho.
DasÈti avandiye dasa. EkÈdasÈti paÓÉakÈdayo ekÈdasa. Ubbhakkhake
na vadÈ mÊti iminÈ mukhe methunadhammÈbhÈvaÑ dÊpeti. AdhonÈbhiÑ
vivajjiyÈti iminÈ vaccamaggapassÈvamaggesu.
GÈmantarapariyÈpannaÑ nadÊpÈraÑ okkanta bhikkhuniÑ sandhÈyÈti
ettha nadÊ bhikkhuniyÈ gÈmapariyÈpannÈ, paratÊraÑ
gÈmantarapariyÈpannaÑ. Tattha paratÊre paÔhamaleÉÉupÈtappamÈÓo
gÈm|pacÈro nadÊpariyantena paricchinno, tasmÈ paratÊre ratanamattampi
araÒÒaÑ natthi, paratÊraÒca tiÓÈdÊhi paÔicchannattÈ dassan|pacÈravirahitaÑ
karoti. Tattha attano gÈme Èpatti natthi, paratÊre pana
paÔhamaleÉÉupÈtasa~khÈte gÈm|pacÈreyeva pÈdaÑ Ôhapeti. Antare
abhidhamme1 vuttanayena araÒÒabh|taÑ sakagÈmaÑ atikkamati nÈma,
tasmÈ gaÓamhÈ ohÊyanÈ nÈma hotÊti veditabbaÑ.
Bhikkh|naÑ santike ekato-upasampannÈ nÈma mahÈpajÈpatipamukhÈ
paÒcasatasÈkiniyo bhikkhuniyo. MahÈpajÈpatipi hi Ènandattherena dinna-
ovÈdassa paÔiggahitattÈ bhikkh|naÑ santike upasampannÈ nÈma.
PÈrÈjikÈdipaÒhavaÓÓanÈ
480. Saha dussena methunavÊtikkamassa sakkuÓeyyatÈya “dussakuÔi-
ÈdÊni sandhÈyÈ”ti vuttaÑ. Li~gaparivattaÑ sandhÈya vuttÈti “li~gaparivatte
sati paÔiggahaÓassa vijahanato sÈmaÑ gahetvÈ bhuÒjituÑ na vaÔÔatÊ”ti
li~gaparivattanaÑ sandhÈya vuttÈ.
481. SuppatiÔÔhitanigrodhasadisanti yojanadviyojanÈdiparamaÑ

mahÈnigrodhaÑ sandhÈya vuttaÑ.
SedamocanagÈthÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
PaÒcavagga
KammavaggavaÓÓanÈ
483. Kammavagge ummattakassa bhikkhuno ummattakasammuti
ummattake yÈcitvÈ gate1 asammukhÈpi dÈtuÑ vaÔÔati, tattha nisinnepi na
kuppati niyamÈbhÈvato. AsammukhÈ kate pana dosÈbhÈvaÑ dassetuÑ
“asammukhÈkataÑ sukataÑ hotÊ”ti vuttaÑ. D|tena upasampadÈ pana
sammukhÈ kÈtuÑ na sakkÈ kammavÈcÈnÈmattasambhavato.
PattanikkujjanÈdayo hatthapÈsato apanÊtamattepi kÈtuÑ vaÔÔanti.
SaÑghasammukhatÈti-ÈdÊsu yÈvatikÈ bhikkh| kammappattÈ, te ÈgatÈ honti,
chandÈrahÈnaÑ chando ÈhaÔo hoti, sammukhÊbh|tÈ na paÔikkosanti, ayaÑ
saÑghasammukhatÈ. Yena dhammena yena vinayena yena satthusÈsanena
saÑgho kammaÑ karoti, ayaÑ dhammasammukhatÈ. Tattha dhammoti
bh|taÑ vatthu. Vinayoti codanÈ ceva sÈraÓÈ ca. SatthusÈsanaÑ nÈma
ÒattisampadÈ ceva anussÈvanasampadÈ ca. Yassa saÑgho kammaÑ karoti,
tassa sammukhabhÈvo puggalasammukhatÈ. KattikamÈsassa
pavÈraÓamÈsattÈ “ÔhapetvÈ kattikamÈsan”ti vuttaÑ. PaccukkaÉÉhitvÈ
Ôhapitadivaso cÈti kÈÄa pakkhe cÈtuddasiÑ vÈ pannarasiÑ vÈ sandhÈya
vuttaÑ. Dve ca puÓÓamÈsiyoti paÔhamapacchimavass|pagatÈnaÑ vasena
vuttaÑ.
485. ®hÈnakaraÓÈni sithilÈni katvÈ uccÈretabbaÑ akkharaÑ sithilaÑ,

tÈniyeva dhanitÈni asithilÈni katvÈ uccÈretabbaÑ akkharaÑ dhanitaÑ.
DvimattakÈlaÑ dÊghaÑ, ekamattakÈlaÑ rassa. DasadhÈ byaÒjanabuddhiyÈ
pabhedoti evaÑ sithilÈdivasena byaÒjanabuddhiyÈ akkharuppÈdakacittassa
dasappakÈrena pabhedo. SabbÈni hi akkharÈni cittasamuÔÔhÈnÈni
yathÈdhippetatthabyaÒjanato byaÒjanÈni ca. SaÑyogo paro etasmÈti
saÑyogaparo, na saÑyogaparo asaÑyogaparo. Œyasmato
buddharakkhitatherassa yassa na khamatÊti ettha ta-kÈra na-kÈrasahitÈkÈro2
asaÑyogaparo. KaraÓÈnÊti kaÓÔhÈdÊni.
______________________________________________________________
1. Ummattakena yÈcitvÈ kate(Ka) 2. TakÈrakakÈrasahitÈbhÈvo (SyÈ)
488. AnukkhittÈ pÈrÈjikaÑ anÈpannÈ ca pakatattÈti Èha “pakatattÈ

anukkhi ttÈ”ti-Èdi. Tattha anissÈritÈti purimapadasseva vevacanaÑ.
ParisuddhasÊlÈti pÈrÈjikaÑ anÈpannÈ. Na tesaÑ chando vÈ pÈrisuddhi vÈ
etÊti tÊsu dvÊsu vÈ nisinnesu ekassa vÈ dvinnaÑ vÈ chandapÈrisuddhi ÈhaÔÈpi
anÈhaÔÈva hotÊti adhippÈyo.
ApalokanakammakathÈvaÓÓanÈ
495-496. KÈyasambhogasÈmaggÊti sahaseyyapaÔiggahaÓÈdi. Soratoti
subhe rato. SuÔÔhu oratoti vÈ sorato. NivÈtavuttÊti nÊcavutti. PaÔisa~khÈti
paÔisa~khÈya ÒÈÓena upaparikkhitvÈ. YaÑ taÑ avandiyakammaÑ
anuÒÒÈtanti sambandho. Imassa apalokanakammassa ÔhÈnaÑ hotÊti evampi
apalokanakammaÑ pavattatÊti attho. Kammameva lakkhaÓanti
kammalakkhaÓaÑ. OsÈraÓanissÈraÓabhaÓÉukammÈdayo viya kammaÒca
hutvÈ aÒÒaÒca nÈmaÑ na labhati, kammameva hutvÈ upalakkhÊyatÊti
“kamma lakkhaÓan”ti vuccati. Etampi kammalakkhaÓamevÈti
vuttakammalakkhaÓaÑ dassetuÑ
“acchinnacÊvarajiÓÓacÊvaranaÔÔhacÊvarÈnan”ti-Èdi vuttaÑ.
IÓapalibodhampÊti iÓameva palibodho iÓapalibodho, tampi dÈtuÑ vaÔÔati.
Sace tÈdisaÑ bhikkhuÑ iÓÈyikÈ palibundhanti, tatruppÈdatopi tassa iÓaÑ
sodhetuÑ vaÔÔatÊti adhippÈyo.
ChattaÑ vÈ vedikaÑ vÈti ettha vedikÈti cetiyassa upari caturassacayo
vuccati. Chattanti tato uddhaÑ valayÈni dassetvÈ kato aggacayo vuccati.
Cetiyassa upanikkhe patoti cetiye navakammatthÈya upanikkhittato,
cetiyasantakatoti vuttaÑ hoti. AÒÒÈ katikÈ kÈtabbÈti purimakatikÈya
asa~gahitattÈ vuttaÑ. TehÊti yesaÑ puggalikaÔÔhÈne tiÔÔhanti, tehi.
DasabhÈganti dasamabhÈgaÑ. TatthÈti tasmiÑ vihÈre. M|leti pubbe. “Ito
paÔÔhÈya bhÈjetvÈ khÈdant|”ti vacaneneva yathÈsukhaÑ paribhogo
paÔikkhitto hotÊti Èha “purimakatikÈ paÔippassambhatÊ”ti.
AnuvicaritvÈti pacchato pacchato gantvÈ. ApaccÈsÊsantenÈti tesaÑ
santikÈ paccayaÑ apaccÈsÊsantena. M|labhÈganti vuttamevatthaÑ vibhÈveti
“dasabhÈga mattan”ti. AkatavÈsaÑ vÈ katvÈti tato
494 VinayapiÔaka
uppanna-Èyena katvÈ. JaggitakÈle ca na vÈretabbÈti jaggitÈnaÑ

pupphaphalabharitakÈle na vÈretabbÈ. JagganakÈleti jaggituÑ ÈraddhakÈle.
©attikammaÔÔhÈnabhedeti Òatti kammassa ÔhÈnabhede.
KammavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
ApaÒÒatte paÒÒattavaggavaÓÓanÈ
500. Satta ÈpattikkhandhÈ paÒÒattaÑ nÈmÈti sambandho.
KakusandhakoÓÈ gamanakassapÈ eva satta Èpattikkhandhe paÒÒapesuÑ,
vipassÊ-Èdayo pana ovÈdapÈti mokkhaÑ uddisiÑsu, na sikkhÈpadaÑ
paÒÒapesunti Èha “kakusandhaÒca -pa- antarÈ kenaci apaÒÒatte
sikkhÈpade”ti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

ParivÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ samattÈ.
NigamanakathÈvaÓÓanÈ
AvasÈnagÈthÈsu pana ayamattho. Vibhattadesananti
ubhatovibha~gakhandhaka parivÈrehi vibhattadesanaÑ vinayapiÔakanti
yojetabbaÑ. TassÈti tassa vinayassa.
Tatridanti-Èdi paÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈyaÑ vuttanayameva.
SatthumahÈbodhivibh|sitoti satthunÈ paribhuttamahÈbodhivibh|sito
maÓÉito, tassa mahÈvihÈrassa dakkhiÓabhÈge uttamaÑ yaÑ padhÈnagharanti
sambandho. Tattha padhÈnagharanti taÑnÈmakaÑ pariveÓaÑ.
SucicÈrittasÊlena, bhikkhusaÑghena sevitanti idampi
padhÈnagharavisesanaÑ.
TatthÈti tasmiÑ padhÈnaghare. CÈrupÈkÈrasaÒcitanti manÈpena
pÈkÈrena parikkhittaÑ. SÊtacchÈyatar|petanti
ghananicitapattasaÒchannasÈkhÈpasÈkhatÈya sÊtacchÈyehi rukkhehi upetaÑ.
VikasitakamalakuvalayapuÓÉarÊkasogandhikÈdipuppha
saÒchannamadhurasÊtaludakapuÓÓatÈya sampannÈ salilÈsayÈ assÈti
sampannasalilÈsayo. UddisitvÈti buddhasiriÑ nÈma theraÑ nissÈya, tassa
ajjhesanaÑ nissÈyÈti vuttaÑ hoti. IddhÈti atthavinicchayÈdÊhi iddhÈ phÊtÈ
paripuÓÓÈ.
SirinivÈsassÈti siriyÈ nivÈsaÔÔhÈnabh|tassa. JayasaÑvacchareti
jayappattasaÑvacchare. Ayanti theraÑ buddhasiriÑ uddissa yÈ
vinayavaÓÓanÈ ÈraddhÈ, ayaÑ. Dhamm|pasaÑhitÈti kusalasannissitÈ. IdÈni
sadevakassa lokassa accantasukhÈdhigamÈya attano puÒÒaÑ pariÓÈmento
“ciraÔÔhitattaÑ dhammassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha samÈcitanti upacitaÑ.
Sabbassa ÈnubhÈvenÈti sabbassa tassa puÒÒassa tejena. Sabbepi pÈÓinoti
kÈmÈvacarÈdibhedÈ sabbe sattÈ. Saddhammarasasevinoti yathÈrahaÑ
bodhittayÈdhigamavasena saddhammarasasevino bhavantu. Sesamettha
suviÒÒeyyameva.
NigamanakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
496 VinayapiÔaka
NigamanakathÈ
EttÈvatÈ ca–
Vinaye pÈÔavatthÈya, sÈsanassa ca vuÉÉhiyÈ.
VaÓÓanÈ yÈ samÈraddhÈ, vinayaÔÔhakathÈya sÈ.
SÈratthadÊpanÊ nÈma, sabbaso pariniÔÔhitÈ.
TiÑsasahassamattehi, ganthehi parimÈÓato.
Ajjhesito narindena, sohaÑ parakkamabÈhunÈ.
SaddhammaÔÔhitikÈmena, sÈsanujjotakÈrinÈ.
Teneva kÈrite ramme, pÈsÈdasatamaÓÉite.
NÈnÈdumagaÓÈkiÓÓe, bhÈvanÈbhiratÈlaye.
SÊtal|dakasampanne, vasaÑ jetavane imaÑ.
AtthabyaÒjanasampannaÑ, akÈsiÑ suvinicchayaÑ.
YaÑ siddhaÑ iminÈ puÒÒaÑ, yaÑ caÒÒaÑ pasutaÑ mayÈ.
Etena puÒÒakammena, dutiye attasambhave.
TÈvatiÑse pamodento, sÊlÈcÈraguÓe rato1.
Alaggo paÒcakÈmesu, patvÈna paÔhamaÑ phalaÑ.
Antime attabhÈvamhi, metteyyaÑ munipu~gavaÑ.
LokaggapuggalaÑ nÈthaÑ, sabbasattahite rataÑ.
DisvÈna tassa dhÊrassa, sutvÈ saddhammadesanaÑ.
AdhigantvÈ phalaÑ aggaÑ, sobheyyaÑ jinasÈsanaÑ.
SadÈ rakkhantu rÈjÈno, dhammeneva imaÑ pajaÑ.
NiratÈ puÒÒakammesu, jotentu jinasÈsanaÑ.
Ime ca pÈÓino sabbe, sabbadÈ nirupaddavÈ.
NiccaÑ kalyÈÓasa~kappÈ, pappontu amataÑ padanti.
SÈratthadÊpanÊ nÈma vinayaÔÊkÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. SÊlÈcÈrasamÈhito (Ka)
SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya tatiyabhÈge
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkaÔay|sena 304 AggabhikkhÈ 408
AkataÑ 457 Aggasamajjo 65
AkataÔÔhÈne 405 AggaÄaÑ 331
AkatabhÈgo 406 AggaÄaguttiyeva 341
AkatvÈ 27 Aggito 318
Akappiya-aÔÔo 116 AggisÈlamhi 204
AkappiyakataÑ 64 AggihutamissaÑ 208
AkaraÓÊyo 285 AggihuttaÑ 214
Akallako 70 AggihuttamukhÈ 331
AkasiralÈbhÊ 476 AgyÈgÈre 204
AkÈmakÈ 410 A~gaÑ 378
AkicchalÈbhÊ 476 A~gaÓe 424
AkiriyÈ 12 A~gappahonakacittaÑ 378
AkuppanabhÈvo 150 A~gamagadhÈ 205
AkuppÈ 180 A~guliÑ 321
Akkocchi 350 AcittakÈni 128
Akkharasam|ho 5 Acelako 241
AkkhitÈrakÈ 264 AccagamÈ 389
Akkhitto 97 AccayatÈ 291
AkhaÓÉÈni 464 Accayena 143
AgataÑ 273 AccÈraddhaÑ 291
Agadappayogo 127 Accuggamma 158
Agamanapathe 275 Acchati 407
AgÈravo 375 AcchiddakagaÓanÈ 3
AgÈrasmÈ 167 Acchupiyanti 387
AgganagaraÑ 318 AcchupeyyaÑ 340
498 SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya tatiyabhÈge

[A] [A]
Ajapadake 264 AÒÒuddisikena 122
AjapÈlo 144 AÒÒenaÒÒaÑ 23
Ajito 183 AÔÔhakavaggikÈni 301
Ajinacammehi 295 AÔÔha~gikaÑ 478
AjinapaveÓÊ 295 AÔÔha~giko 170, 432
Ajini 350 AÔÔha~gulas|cidaÓÉamatto 405
AjjaÓho 77, 204 AÔÔhapadakacchannena 341
Ajjatagge 196 AÔÔhapadÈkÈrena 381
AjjhattaÑ 376 AÔÔhÈ 419
AjjhabhÈsi 203 AÔÔhÈnaÑ 434
AjjhÈrÈme 126 AÔÔhika~kalaÑ 87
AjjhesanaÑ 157 AÔÔhikalyÈÓatÈ 249
Ajjhesi 301 AÔÔhisirÈcammasarÊro 264
AjjhokÈse 300 AÉÉhakuÔÔake 7
AjjhokÈso 392 AÉÉhabÈh| 405
AjjhogÈhetvÈ 204 AÉÉhayogo 235
AjjhosÈnaÑ 480 AÉÉhuÉÉhasatÈni 405
AÒjan|papisanaÑ 304 AÓaÓo 157
AÒjalikammaÑ 438 AÓu 154
AÒÒaÑ 485 AtakkÈvacaro 151
AÒÒatitthiyapubbo 236 AtaramÈno 331
AÒÒathattaÑ 407 AtikaÉÉhiyamÈnena 12
AÒÒathÈbhÈvo 447 AtirekaÑ 485
AÒÒavÈdakaÑ 23 AtirekalÈbho 234
AÒÒassatthÈya 122 AtilahuÑ 236
AÒÒÈ 168 AtilÊnaÑ 291
AÒÒÈÓaÑ 90 Ativassati 433
AÒÒÈÓatÈ 90 AtivivaÔaÑ 424
AÒÒÈtakaÑ 281 AtisamÊpaÑ 400
AÒÒÈpaÔivedho 430 AtisithilÈ 291
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 499

[A] [A]
AtiharÈpetabbaÑ 410 AdhiÔÔhahitvÈ 277
Atekiccho 417 AdhiÔÔhÈtabbaÑ 32
AttakÈmar|pÈ 354 AdhiÔÔhÈniddhi 387
AttakilamathÈnuyogo 169 AdhiÔÔhÈhi 291
AttaguttiyÈ 381 Adhimutto 292
AttapaccatthikÈ 90 AdhivÈsetu 197
AttapaÔikkhepaÔÔho 183 AnagÈriyaÑ 167
AttaparittaÑ 381 AnacchariyÈ 153
AttabhÈvappaÔilÈbho 413 AnattÈ 183
AttamanÈ 190 Anatthatakathinassa 341
AttarakkhÈya 381 AnatthasaÑhito 169
AttÈ 183 AnatthÈya 388
AttÈdÈnaÑ 435 AnadhiÔÔhitena 337
Atthato 362 AnanubodhÈ 320
AtthapaccatthikÈ 380 Ananussutesu 179
AtthasaÑhitaÑ 235 Anantajino 165
Atthassa 301 AnapagataÑ 362
Atthikehi 226 AnapadÈno 347
AdinnaÑ 251 AnapalokitÈ 325
AdinnÈdÈnaÑ 251 Anapekkhagamanena 282
AduÔÔhassa 419 AnabbhakkhÈtukÈmÈ 326
AddÈriÔÔhakavaÓÓÈ 294 AnariyapaÓÉake 115
AddhÈnamaggaÑ 164 AnariyavohÈrÈ 473
AddhÈvasena 185 Anariyo 169
AdhammaÔÔho 421 AnavassavÈya 376
Adhammo 421 AnÈgÈmÊ 433
AdhikaraÓaÑ 377, 480 AnÈthasarÊrÈni 199
AdhikÈraÑ 234 AnÈpattivassacchedassa 473
AdhikuÔÔanaÔÔhena 88 AnÈmaÔÔhapiÓÉapÈtaÑ 264
Adhigato 151 AnÈmantetvÈ 335

[A] [A]
AnÈlayo 178 AnupekkhitÈ 39
AnÈsavaÑ 476 Anuppageyeva 328
AniccaÑ 184 AnuppattaÑ 300
AnibandhanÊyo 395 Anuppattasadattho 292
Animantitena 282 Anuppavecchati 305
Animisehi 143 Anubodho 320
AnissÈritÈ 493 Anubhavanti 413
AnukÈraÓaÑ 326 AnubhÈsanti 329
AnukkhittÈ 493 AnumoditvÈ 319
AnugÈyanti 329 AnuyuÒja 298
Anuggaho 422 AnuruddhÈ 356
AnuciÓÓo 419 AnulomapaÔilomaÑ 135
AnuÒÒattiyÈ 444 Anulometi 305
AnuÒÒÈta-upasampadÈ 203 AnuvÈcenti 329
AnuttaraÑ 180 AnuvÈdaÑ 445
Anudahati 401 AnuvicaritvÈ 493
AnudahanaÔÔhena 87 AnuviccakÈraÑ 327
AnudhammaÑ 326 AnusaÒcaraÓajanassa 223
Anunayanto 421 AnusandhitaÑ 487
AnupakuÔÔho 97 AnusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ 206, 416
AnupajjhÈyakÈ 231 An|palitto 164
AnupadhÈretvÈ 2 AnekadhÈtuÑ 222
AnupavisitvÈ 30 AnekappakÈraÑ 105
AnupasampannaÑ 73 AnekapariyÈyena 323
AnupubbakiriyÈya 430 AnelagalÈya 301
Anupubbaninno 428 AnelagaÄÈya 42
AnupubbapaÔipadÈya 430 AnottappÊ 240
AnupubbasikkhÈya 430 AnovaÔo 439
AnupubbiÑ kathaÑ 192 AnovassakaÑ 125
Anupubbena 360 AntaÑ 148

[A] [A]
AntaggÈhikÈ 240, 288 AparicchinnÈya 274
AntaragharaÑ 43 Aparo 277
Antaraghare 233, 406 ApalokitÈ 325
Antarato 412 Apaloketha 321
AntaradhÈyi 160 ApavÈhanaÑ 259
AntaravÈsakaÑ 485 ApavilÈyamÈno 338
AntarÈ 12, 418 ApÈdakehi 381
AntarÈyikÈ 86 ApÈpuÓitvÈ 5
Antarena 380 ApÈpura 156
Antalikkhacaro 200 ApÈyaÑ 314
AntÈ 168 ApÈrutÈ 159
AntimÈ 180 Apissu 153
Anto-upacÈragatÈnaÑ 406 ApubbasamuÔÔhÈnasÊsaÑ 127
AntonimuggaposÊni 158 Appa 32
Antop|tiÑ 427 Appagghena 339
AntosattÈhe 286 AppaÔicchannadukkhaÑ 172
AntohatthapÈsaÑ 274 AppaÔivibhattabhogÊ 459
AntosÈramissakÈnaÑ 270 AppaÔiviratÈ 452
AndhakÈre 196 AppaÔivedhÈ 320
AnvaddhamÈsaÑ 438 AppaÔisso 375
ApagatakÈÄakaÑ 195 Appabhikkhuko 298
ApacayÈya 444 Appamattakesu 38
ApacÈyanti 400 Appamattena 83
ApaccuddhÈraÓaÑ 82 Appamatto 291
ApaÒÒÈte 25 ApparajakkhajÈtikÈ 155, 199
ApaÔikkhipitvÈ 134 ApparajakkhajÈtiko 160
Aparajju 282 ApparajakkhÈ 158
Aparappaccayo 182 AppavattamÈnÈ 270
AparÈmaÔÔhÈni 464 Appaharite 32, 287
Aparicchinnagabbh|pacÈre 8 AppÈÓake 287

[A] [A]
AppicchatÈya 444 AbhidosakÈlakato 161
Appenti 429 Abhidhamme 40
AppossukkatÈya 154 AbhinanduÑ 190
Appossukko 412 Abhinivissa 88
AphÈsuÑ 354 AbhinissÈya 296
AbÊjaÑ 22 AbhinetabbaÑ 410
Abbhuggacchanti 258 AbhippahÈrinÊ 142
AbbhuÓhasÊlo 490 AbhibhavitvÈ 352
AbbhuyyÈsi 350 Abhibh|to 417
AbyÈpajjaÑ 292 Abhiramanti 428
AbyÈpajjÈdhimutto 292 AbhivÈdanaÑ 438
AbrahmacariyaÑ 251 Abhivinaye 40
AbrahmacariyÈ 478 Abhisa~kharesi 196
AbrahmacÈriÑ 427 AbhisamparÈyo 340
Abhabbo 46 AbhuÑ 387
Abhavo 100 AmatadundutiÑ 165
AbhÈvako 256 Amatassa 156, 159
AbhÈsi 301 AmanussÈ 397
Abhi 409 AmissÊkataÑ 293
AbhikkantavaÓÓÈ 204 Am|Ähavinayo 375
AbhikkantÈ 316, 426 AmbakÈya 321
AbhikkantÈya 204 AmbaÓaÑ 405
Abhikkantena 226 Ayaso 474
Abhikkamatha 355 AraÒjaro 404
AbhikkhaÓaÑ 410 ArahaÔaghaÔiyantaÑ 388
Abhiceto 476 ArahataÑ 292
AbhijÊvanikaÑ 294 ArahatÈ 456
AbhiÒÒÈ 167 Arahanto 191
AbhiÒÒÈtÈ 322 AriyadhanaÑ 250
AbhiÒÒÈya 169 Ariyamaggassa 98

[A] [A]
AriyavohÈrÈ 473 AvivÈdÈya 458
AriyasaccaÑ 171 AvisayhaÑ 287, 359
AriyasaccÈnaÑ 320 AvisÈrado 313
Ariyo 170, 302 Avisesena 124
AruÓaÑ 282 AvissatthÈ 304
AruÓe 340 AvÊcinirayaÑ 419
AlaÑ 328 AvÊtarÈgÈ 447
Alakkhiko 415 AvÊmaÑsitvÈ 2
AlajjitÈ 90 AvuÔÔhitÈya 288
AlamariyaÒÈÓadassana- AverÊ 371
viseso 167 AsaÑyogaparo 492
AlÈbhÈya 388 AsaÑhÈrime 70
AloÓakaÑ 453 AsakkÈrena 417
AllÊyanti 151 AsaÒcicca 107
AllÊyÈpanakhaÓÉaÑ 340 Asaddhammehi 417
AvakkÈrapÈtiÑ 287, 358 AsantuÔÔhiyÈ 444
AvatthutÈya 60 AsappÈyaÑ 103
Avadhi 350 AsambhinnasamuÔÔhÈnÈni 457
AvayÈ 218 Asambhinnena 81
Avasari 306 Asammoho 292
AvasavattanaÔÔho 183 AsÈmikaÔÔho 183
AvasesanimittÈni 271 AsuciÑ 427
Avassante 275 AsuttakaÑ 490
AvassutaÑ 427 AsurÈ 428
AvijjÈ 135 AsekkhasÊlaÑ 240
AvijjÈnivuÔÈ 452 Asekkhena 239
AvijjÈpaccayÈ 136 AsenÈsanikena 284
Aviddasu 452 AsesanirodhÈ 136
Avinayo 421 AsesavirÈganirodho 178
AvippavÈsasÊmÈya 489 AsokaÑ 413

[A] [Œ]
AssatarÊ 414 ŒthabbaÓamanto 127
AssatiyÈ 107 ŒdÈtabbaÑ 472
Assad|te 196 ŒdÈya 38, 319
Assaddho 240 Œdi 50
AssamaÓaÑ 427 ŒdikalyÈÓaÑ 199
AssavanatÈ 155 ŒdittaÑ 210
Assasi 208 ŒdibrahmacariyakÈ 241
AssÈsÈya 326 Œdise 319
AhÈsi 350 ŒdÊnavaÑ 302
Ahiriko 240 ŒdÊnavo 194, 302
ŒdesanÈpÈÔihÈriyaÑ 206, 416
[Œ]
ŒdhÈnaggÈhÊ 377
ŒkÈrehi 235 Œdheyyo 92
ŒkÈro 281 ŒnantariyadhammÈ 86
ŒkÈsapabbhÈraÑ 272 ŒnantariyÈ 86
ŒkiÓÓo 360 ŒnubhÈvena 495
ŒkoÔehi 331 ŒneÒjappattaÑ 293
ŒghÈtapaÔivinayÈni 479 ŒpaÓaÑ 329
ŒcayÈya 444 Œpatti 372
Œcare 115 ŒpattigÈminiyopi 445
ŒcÈrasaÓÔhÈnaÑ 281 ŒpattiyÈ 4
Œcikkheyya 196 Œpattiyo 87
ŒciÓÓaÑ 235 ŒpattivaÉÉhanakaÑ 374
ŒciÓÓasamÈciÓÓo 150 ŒpannÈ 87
ŒjÈnissati 160 ŒpÈdi 418
ŒjÊvako 241 ŒpÈyiko 417
ŒÓÈcakke 87 ŒbhataÑ 335
ŒÓÈpÈtimokkhaÑ 434 ŒbhicetasikÈni 476
ŒtÈpÊ 292 ŒbhisamÈcÈrikÈ 240
ŒtumÈyaÑ 332 Œmantesi 183

[Œ] [Œ]
ŒmÈvasesaÑ 305 Œvajjantassa 39
ŒmisakiÒcikkhasampadÈnaÑ 241 ŒvaÔÔanaÑ 447
ŒmisakhÈdanatthÈya 328 ŒvaÔÔanti 447
ŒmisapaÔivibhattaÑ 459 Œvatto 167
ŒmisasaÑsaÔÔhÈni 64 ŒvasathÈgÈraÑ 306, 307
ŒyatanaÑ 236 Œvasatho 98
ŒyatanasabbaÑ 209 ŒvÈsesu 402
ŒyatanuppÈdaÑ 293 ŒvÈhama~galaÑ 248
ŒyatiÑ 389 Œvi 458
ŒyuÑ 305 ŒviÒchanacchiddaÑ 394
ŒyukappaÑ 415
ŒviÒchanarajjuÑ 394
ŒrakÈva 430
ŒviddhapakkhapÈsakaÑ 188
ŒrakkhÈdhikaraÓaÑ 480
ŒvuÔÈ 154
Œrakkho 480
ŒveÓikena 347
ŒraÒÒakena 281, 386
ŒsaÑsÈ 420
ŒraÒÒiko 475
Œsajja 419
ŒraddhavÊriyÈ 290
Œsattiyo 399
ŒraddhavÊriyo 240
ŒsanÈni 307
ŒrammaÓ|panijjhÈna-
Œsane 195
lakkhaÓena 137
ŒrogyasampadÈ 475 ŒsavÈnaÑ 476
Œropenti 243 ŒsittakasadisÈva 243
ŒlayarÈmÈ 151 ŒsÊsanÈ 214
ŒlayÈ 151 ŒsutÈ 453
ŒlasiyavirahitÈ 111 ŒsumbhitvÈ 123
ŒlÈpo 287 ŒhaÑsu 243
ŒlindakamiÉÉhikÈdÊnaÑ 387 ŒhaÒchaÑ 165
Œlokasandhi 32 Œhareyya 70
Œlokitena 226 ŒhÈraÑ 70
Œloko 179 ŒhÈro 321
Œlopasa~khepena 407 Œhu 478

[Œ] [U]
ŒÄambaraÑ 192 U 176
ŒÄÈro 160 UkkaÉÉhanti 85
ŒÄindaÑ 331 UkkÈsitvÈ 331
Ukkujjeyya 196
[I-¢]
UkkuÔÔhiÑ 340
I~gha 298
Ukkhipati 430
IcchÈpakato 475
UkkhepimaÑ 270
IÓapalibodhampi 493
UggavÈdiniÑ 417
Iti 100
UggahetÈ 417
ItibhavÈbhavakathÈ 100
UgghÈÔanakiÔikaÑ 396
IttarapaccupaÔÔhÈnaÔÔhena 88
UccÈ 254
ItthattÈya 190
UccÈraÓamattaÑ 70
ItthikathÈ 99 UccÈletvÈ 15
IdappaccayatÈ 152 UccÈsayanaÑ 254
IddhÈ 495 UccÈsayanamahÈsayanaÑ 254
IddhÈbhisa~khÈraÑ 196 UcchiÔÔhahatthena 387
Iddhi 431 UjjavanikÈyÈ 451
IddhipÈÔihÈriyaÑ 205 UjjaviÑsu 453
IddhipÈdo 431 UjjhÈnasaÒÒÊ 107
IddhimayikaÑ 333 UÒchÈcariyÈya 250
Idha 282 UÔÔhehi 157
IndriyaparopariyattaÑ 222 UÉÉitvÈ 382
Iriyati 37 UÓÓanÈbhi 382
IriyÈpathasampanno 226 UÓÓapÈvÈraÓaÑ 290
IriyÈya 167 UÓÓÈmayattharaÓo 294
Iva 17 UÓÓÈhi 294
Isipatane 163 UÓhÊsaÑ 245
IssÈso 83 UÓhÊsato 245
IssukÊ 376 Utuvasseyeva 278
¢sÈdantassa 361 UttamadamathasamathaÑ 380

[U] [U]
Uttaracchado 295 UpacÈravasena 56
UttÈnÈ 131 UpacÈre 339
UttiÔÔhe 247 UpaÒÒÈtaÑ 226
UtrÈsÊ 411 UpaÔÔhahiÑsu 161
Udakatumbo 334 UpaÔÔhÈpetabbo 239
UdakamaÓikaÑ 307 UpaÔÔhÈpeti 361
UdakavÈhako 207 UpaÔÔhÈpeyya 287
UdakasaÓÔhÈnakappadese 83 UpaÔÔhÈpesuÑ 168
UdakukkhepasÊmÈkammaÑ 274 UpaÔÔhitassati 240
Udakukkhepo 275 UpaÉÉhaÑ 344
Udakena 15 UpaÉÉhacchannaÑ 10
UdaggacittaÑ 195 UpaÉÉhupaÉÉhaÑ 243
UdapÈdi 160 Upadahanti 395
UdÈnaÑ 302 UpadhÊsu 214
Udicchare 204 Upanayhanti 351
UddalomÊ 295 UpanÈhÊ 375
UddisitvÈ 407 UpanikkhepaÑ 401
UddissakataÑ 327, 400 Upanikkhepato 493
UddesabhattaÑ 234 UpanighaÑsantiyo 360
Uddeso 281 UpanibandhitvÈ 407
UddhaccÈya 291 UpanisinnakathÈ 423
UddharitvÈ 340 Upapajjati 314
UddhastaÑ 426 Upapanno 413
Uddhaste 340, 371, 426 UpaparikkhitabbaÑ 73
UpakaÔÔho 233 Uparamanti 243
UpakaÓÓake 328 UparipiÔÔhito 423
UpakkilesÈ 452 Uparimuddhani 148
UpagantuÑ 283 Upavasanti 426
UpaghÈteti 472 UpasaÑharatha 321
UpacÈraÑ 6, 117 Upasa~kamiÑsu 306

[U] [U]
UpasamÈya 169 UbbhidaÑ 304
Upasampajja 167 Ubhato anavassutÈ 119
UpasampadÈ 182 Ubhato upasampannÈ 111
UpasampadÈcariyo 238
UbhatopasampannÈ 305
Upassuti 94, 95
Ubho 109
UpahiÑsati 419
UmmÈre 70
UpajjhÈ 267
UpÈdÈnaÑ 136 UmmÊletvÈ 458
UpÈdÈnakkhayo 292 UmmujjananimujjanaÑ 207
UpÈyÈso 136 Ummujjanti 207
UpÈsakÈ 306 Urago 18
UpÈsako 296 UllokÈ 423
UpÈhanatthavikÈdiÑ 50 Ussa~kÊ 411
Upeto 36 Ussannadoso 339
UposathaÑ 281, 478 UÄumpaÑ 319
UposathakammaÑ 276, 277
UposathantarÈyo 281 []
UposathappamukhaÑ 273 naÑ 486
UposathasaÑyutte 454 [E]
UposathikaÑ 234, 409 EkakÈ 352
Uposatho 279 Ekato 5
UppaÓÉuppaÓÉukajÈto 234
Ekato upasampannÈ 111
UppatitaÑ 17
Ekato upasampannÈya 43
UppatitvÈ 275
Ekadesena 70
UppaliniyaÑ 158
UppÈÔitÈni 20 EkaddhÈnamaggaÑ 50
UppÈdato 341 EkantalomÊ 295
UbbÈhÈpetabbaÑ 410 EkaparicchedÈni 95
Ubbiggo 411 Ekapalla~kena 133
UbbhaÓÉikÈ 401 EkapaÓÓacchattaÑ 390

[E] [O]
EkabhattaÑ 298 OdanasurÈ 79
Ekaraso 429 OdahitvÈ 204
EkavaÄaÒjaÑ 406 OdhiÑ 107
EkavihÈre 31 Onaddhako 26
EkavÊsativasso 85 OnÊtapattapÈÓiÑ 198
EkasaÑghÈtampi 350 OpÈteti 6
EkasÈlasanniveso 9 OpÈnabh|taÑ 327
EkasÊmavihÈrehi 343 OpÈyikaÑ 232
EkaseyyaÑ 298 OpilÈpeyya 287
EkÈnussÈvanÈ 267 OpunÈpetabbaÑ 410
EkÈpattim|lakaÑ 374 ObaddhaÑ 370
EkÈrakkho 214 ObhÈsetvÈ 205
EkindriyaÑ 14 ObhÈso 181
Ek|navÊsatibhedÈya 489 OmakacÈtumÈsaÑ 15
OmaddakÈrako 488
Ek|pacÈro 7
OraÑ 18
Eko 291
Orako 198
EsanataÓhÈ 479
Orato 275
EsitataÓhÈ 480
Oramattakena 418
Ehi 182
OravasaddaÑ 328
EÄakalomÈni 485
OrasaÑ 319
EÄamukho 264
Orimante 273
[O] OrenaddhamÈsaÑ 81
OkÈro 194 Orohati 106
OkÈsasenÈsanaÑ 392 OloketvÈ 238
OkoÔimako 377 OloÓÊ 105
Okkamma 371 OvaÔo 439
Okkhittacakkhu 226 OvÈdatthÈya 44
OgÈhÈ 360 OvÈdapÈtimokkhaÑ 434
OttappÊ 240 OvÈd|pasa~kamanaÑ 438

[O] [ Ka ]
OvÈdo 485 KammaÑ 368
Osadhehi 17 KammaÒÒÈ 291
OsÈraÓaÑ 277 KammanÈnÈsaÑvÈsako 346
OsÈretvÈ 277 KammantÈnuÔÔhÈnena 258
Oharatu 382 KammappattÈ 279
OhitabhÈro 292 KammappattÈyopi 445
Kammappatto 475
[ Ka ]
KammalakkhaÓaÑ 493
Ka~khÈ 90
KammavÈcaÑ 273
KaccÈyano 383
KammavipÈkaÑ 339
KaÒjikaÑ 71
KammasamÈdÈnÈnaÑ 220
KaÔÈkaÔena 304
KammÈsaÑ 464
KataÑ karaÓÊyaÑ 190 KaraÓÈni 492
KatakaraÓÊyo 292 Karambako 62
KataÒÈÓaÑ 180 KaruÓaÑ 435
KataÒÒuno 234 Ka~kala 87
KatapÈdukÈ 294 KalahajÈtÈ 4, 348
Katavedino 234 Kalaho 480
Kativasso 302 KallaÑ 184
KattabbattÈ 346 KallakÈyÈ 340
KathanaÑ 277 KallacittaÑ 195
KathinaÑ 335 Kallo 138
KaddamodakÈni 360 KalyÈÓavÈkkaraÓo 42
Kandare 392 KalyÈÓavÈco 40
KappaÑ 422 KalyÈÓiyÈpi 301
KappagatikaÑ 117 KasambujÈtaÑ 427
KappaÔÔho 417 Kasirena 299
Kappanahutehi 226 Kassapo 382
KappasÊso 264 KÈkacchamÈnÈ 6
Kamati 482 KÈkapeyyÈ 319

[ Ka ] [ Ka ]
KÈÓo 377 KiÓÓÈ 252
KÈmaguÓehi 192 KittÈvatÈ 147
KÈmataÓhÈ 176 Kittisaddo 313
KÈmasukhallikÈnuyogo 169 KilaÒjacchattaÑ 334
KÈmesu 302 Kilamatho 152, 153
KÈyaÑ 413 KisakovadÈno 214
KÈyakammaÑ 357 Kiso 234
KÈyakiriyaÑ 472 KÊÄana-upavanaÑ 126
KÈyaparihÈriyÈni 258 KÊÄanuyyÈnaÑ 126
KÈyapÈgabbiyaÑ 458 KukkuccapakatÈnaÑ 90
KÈyappayogo 488 Kucchi-anuvÈtÈropanamattena 336
KÈyabalaÑ 219 KucchicimilikaÑ 335
KÈyassa bhedÈ 314 KuÔi 485
KÈyikavÈcasiko 36 KuÔigehe 271
KÈyiko 36 KuÔehi 15
KÈraÓaÑ 326 KuÓapena 429
KÈlaÑ maÒÒatha 316 KuÓÊ 377
KÈlakate 343 KumbhaÔÔhÈnakathÈ 99
KÈlakiriyÈya 343 Kumbhath|ÓaÑ 126
KÈlayuttaÑ 298 Kumbhath|ÓikÈ 126
KÈÄakaÑ 485 KulaÑ 273, 327
KÈÄasÊho 303 Kulanagare 245
KÈÄÈmo 160 KulaputtÈ 167
KÈÄÈvakaÑ 218 KulavaÑ 451
KÈÄudÈyiÑ 244 Kulavo 451
KiccaÒÈÓaÑ 180 KullaÑ 319, 320
KiccÈdhikaraÓaÑ 466 KullakavihÈrena 454
Kicchena 153, 299 Kullena 320
KiÓÓacuÓÓena 388 KusalatÈ 291
KiÓÓapakkhittÈ 79, 252 Kusalo 417

[ Ka ] [ Kha ]
KusÊto 240 KhaÒjo 377
KeÓi 124 KhaÓane 485
KevalakappaÑ 205 KhaÓavasena 187
KevalaparipuÓÓaÑ 199 KhaÓitvÈ 274
Kevalassa 136 KhaÓÉaÑ 464
Kesakambalo 383 Khandhako 131
KesamassuÑ 198 KhandhakovidÈ 131
KesavissajjanaÑ 248 KhamanÊyaÑ 235
Kokanado 389 KhayaÑ 420
KokanudaÑ 46 KhÈdanÊyatthaÑ 65
KoÔigÈmo 320 KhÈri 208
KoÔÔakakammaÑ 3 KhÈrikÈjaÑ 208
KoÔÔhaÑ 349 Khiyyati 24
KoÔÔhakÈni 31 KhÊrodakÊbh|tÈ 356
KoÔÔhÈgÈraÑ 349 KhÊlanamanto 127
KodaÓÉo 108 KhuddakÈnaÑ 1
KodhaÑ 17 KhuppipÈsÈ 142
Kodhano 375 Kho 133
Kopeti 274 [ Ga ]
KomudÈ 286 GaggarÈya 346
KomudiyÈ 286 Ga~gÈ yamunÈ 429
KolaÒÒÈ 257 GaÓento 259
KolaÔÔhimattako 242 GaÓhÈma 453
KovidÈ 400 GaÓhÈhi 291
KosajjÈya 291, 444 Gati 340
Kosambakehi 360 GatigataÑ 116
KosiyaÑ 485 GantuÑ 417
KoseyyakaÔÔissamayaÑ 295 GandhaÑ 253
Koso 349 GandhikaseÓi 117

[ Ga ] [ Ga ]
GabbhavÊso 85 GehassitapemaÑ 233
Gamanapariyantassa 275 GocarappasutÈ 25
GamanuppÈdanaÑ 115 GocarÈ 153
GamikÈbhisa~khÈro 324 Gotama 147
GambhÊraÑ 320 GotamadvÈraÑ 319
GambhÊro 34, 151, 154 GotamÊ 436
Gammo 169
GottaÑ 371
GayÈsÊse 208
GosÈlo 383
GarahÈ 474
GarukaÑ 120 [ Gha ]
GarukaraÓo 458 GhaÔikaÑ 387
Garukehi 43 GhaÔikaÔÈhe 387
GarudhammaÑ 438 GhaÔÔanaphalakaÑ 405
GarunissayaÑ 453 GhaÔÔanamuggaro 405
Gahitameva 342 Ghanapupphako 294
GahitÈvasesaÑ 75 Ghanabaddho 70
GÈmakathÈ 99 GharaÓÊ 11
GÈme 233 GharadinnakÈbÈdho 304
GiraÑ 269 Gharama~galaÑ 248
GiriguhÈ 392 GharÈvÈsatthaÑ 410
GiribbajanagaraÑ 231 Ghoro 393
GihigatÈni 449
GihivikataÑ 400 [ Ca ]
GÊtaÑ 329 CakkalikaÑ 405
GuÓavuÉÉho 400 CakkasamÈruÄhÈ 50
GuttaÑ 300 CakkhuÑ 179
GuhÈ 235 CakkhukaraÓÊ 169
GuÄakaraÓaÑ 304 Cakkhuvasena 2
GuÄÈsavo 79, 252 CakkhuviÒÒÈÓaÑ 210
GuÄhapaÔicchanno 53 Cakkhusamphasso 210

[ Ca ] [ Ca ]
CatukkaÑ 50 Cikkalena 381
CatudvÈraÑ 419 CiraÑ 302, 443
Catura~giniÑ 350 CirapaÔikÈ 208
Caturassa-ambaÓakatÈÄaÑ 126 Cirassa 292
Caturassena 381 CÊnasomÈrapaÔÈni 333
CaturÈpasseno 217 CÊvarapaccayaÑ 401
CaturÈrakkhaÑ 402 CÊvarapaÔivÊsaÑ 338
CatussÈlabhattaÑ 369 CÊvaralÈbhaÑ 125
CattÈni 217 C|ÄakacchannaÑ 10
CandanagaÓÔhi 382 Cetaso 293
CabbetvÈ 387 CetovimuttiÑ 476
CammakÈranÊlaÑ 82
CammÈyaÑ 346 [ Cha ]
CayaÑ 328 ChakaÓaÑ 304
Cara 89 ChaÉÉitamodakaÑ 275
CaraÓaÑ 36 ChaÉÉetvÈ 339
Carati 37 ChattaÑ 493
Caratha 199 ChattapÈdukÈya 108
CaritaÑ 352 Chattama~galaÑ 248
CarimaÑ 108 ChadanÈnaÑ 283
Carukena 71 ChandadÈnena 485
CalitappavattÈnaÑ 379 ChandarÈgo 480
CÈtuddasikÈ 289 ChannaparibbÈjakassa 225
CÈtuddiso 40 ChamÈyaÑ 478
CÈtumÈsiniyÈ 286 ChavasÊsassa 387
CÈpo 108 ChavikalyÈÓatÈ 249
CÈrikaÑ 199, 360, 437 ChinditvÈ 401
CÈrupÈkÈrasaÒcitaÑ 495 ChinnapÈtaÑ 447
CÈresuÑ 2 ChejjaÑ 115
CÈleti 74 ChedanakaÑ 101

[ Ja ] [ ®a - ®ha ]
Jaggato 416 ®a~kitamaÒco 284
JagganakÈle 494 ®hapita-upanikkhepato 341
JaÔilo 204, 329 ®hapitÈ 456
JanapadakalyÈÓÊ 248 ®hapeti 424
JayasaÑvacchare 495 ®hÈnaÑ 152, 466
JarÈ 136 ®hanantaraÑ 124
JalaÑva 419 ®hÈnÈni 292, 466
JaÄattÈ 2 ®hitaÑ 293
JÈtar|paÑ 254 ®hitadhammo 429
JÈti 136, 171 ®hitikÈ 342
JÈnatÈ 456 [ Ta ]
JÈtivuÉÉho 400 TakaÑ 66
JÈtissaro 123 TakapaÓÓiÑ 66
JÈtu 418 Takkaro 465
JÈlÈni 382 Taggha 356, 389
Jiridanti 328 TacchakakammaÑ 3
JeÔÔhakaÔÔhÈnaÑ 369 TajjetvÈ 42
JotikaraÓe 81 TaÓhakkhaye 164
TaÓhakkhayo 152, 292
[ Jha ]
TaÓhÈ 136
JhÈyituÑ 393
TaÓhÈvinicchayo 480
Jhe 24
TatiyÈya 33
[ ©a ] TatthajÈtakadaÓÉake 108
©attikammaÔÔhÈnabhede 494 TatthajÈtakÈ 405
©ÈÓaÑ 160, 179 TathÈgatappavedite 430
©ÈÓadassanaÑ 167, 180 Tadavasari 360
©ÈÓavinicchayo 480 Tadahu 426
©ÈtibyasanaÑ 475 Tadahupasampannassa 438
©Èto 201 Tadahuposathe 426

[ Ta ] [ Ta ]
Tanukakaddamo 15 Timitimi~galo 429
TanukamiddhikÈya 387 TiracchÈnakathÈ 98
Tanti 346 TiracchÈnagato 279
Tantibaddho 346 TiracchÈnabh|taÑ 34, 98
Tantissare 291 Tissitthiyo 115
Tabbahulanayena 113 TÊre 346
TabbhÈgiyÈ 466
TucchaÑ 359
TÈdisaÑ 66
TumbÈ 333
TÈrakagaÓassa 118
TulÈbh|to 339
TÈlam|lakapabbate 272
TuvaÔaÑ 249
TÈlavaÓÔaÑ 390
TejodhÈt|su 204
TÈluyyÈne 213
TelapadÊpaÑ 308
TÈvakÈlikaÔÔhena 88
TÈvatiÑsehi 318 [ Tha ]
TiÑsakavaÓÓanÈyaÑ 82 ThambhakavÈtapÈnaÑ 395
TikabhojanaÑ 415 ThÈmasÈ 88
TikkhindriyÈ 158 ThÈlipÈkasatÈni 413
TicittaÑ 117 Th|laÑ 327
TiÔÔhati 342 TheyyasaÑvÈsako 257
TiÓaÑ 452 Therassa 6
TiÓavatthÈrakasadisattÈ 375 Thero 277
TiÓÓavicikiccho 182
TiÓÓÈ 320 [ Da ]
TitthaÑ 269 Dakkhanti 154
TitthÈyatanaÑ 236 DakkhiÓaÑ 319
TitthiyasamÈdÈnaÑ 287 DakkhiÓodakaÑ 399
TitthiyasÈvakÈ 236 DaÓÉakammaÑ 255
TiparivaÔÔaÑ 179 DaÓÉÈdÈnaÑ 480
TibhÈgaÑ 405 Dadhimatthu 123
Timi~galo 429 DantaÑ 300

[ Da ] [ Da ]
Dasabalo 218 DÊpakasikharaÑ 273
DasabhÈgaÑ 333, 493 Du 413
DasabhÈgamattaÑ 493 DukkhaÑ 136
DasavatthukakathÈ 402 Dukkhakkhandhassa 136
DassanasÊlo 38 DukkhadukkhaÑ 172
DassanÈya 413 DukkhanirodhaÑ 177
Daharapotakehi 360 DukkhamatÈ 184
Daharo 439 DukkhamÈnaÑ 84
DÈtabbaÑ 327 DukkhavatthukatÈ 184
DÈnakathÈ 192 Duggati 314
DÈnakammavÈcÈ 335 DuggahitÈni 342
DÈne 124 DuÔÔhacittena 261
DÈyapÈlo 354 DuÔÔhulla-ajjhÈcÈro 84
DÈru 453 DuÔÔhullasaddattha-
DÈrumayapÊÔhaÑ 28 dassanatthaÑ 13
DiÔÔhadhammasukha- Duddaso 151, 154
vihÈrÈnaÑ 476 Duddassiko 377
DiÔÔhadhammo 182, 476 DuppaÔinissaggÊ 377
DiÔÔhavÈditÈ 473 DubbaÓÓo 377
DiÔÔhÈvikammampi 488 DubbharatÈya 444
DiÔÔhibyasanaÑ 475 Dubbhe 419
DiÔÔhivinicchayo 480 Duranubodho 151
DiÔÔhisampannÈnaÑ 12 DurÈgatÈnaÑ 84
DiÔÔhisÈmaÒÒagato 465 DuruttÈnaÑ 84
DiÔÔhena 438 DullabhaÑ 413
Dibbacakkhu 209 DussikaseÓi 117
DivÈ divassa 325 DussÊlaÑ 427
DÊghaÑ 492 DussÊlo 313
DÊghalomako 294 D|ta~gehi 362
DÊghasÈlÈ 401 D|teyyaÑ 417
DÊghÈsanaÑ 404 DevadattiyaÑ 333

[ Da ] [ Dha ]
Deve 275 Dhamm|pasaÑhitÈ 495
Devo 149 Dhammo 421
DesanÈpaÒÒÈya 255 DhÈtÈ 39
DesanÈmattaÑ 375 DhÈraÓaÑ 253
DesessÈma 236 DhÈrÈ 429
DomanassaÑ 136 DhÈretÈ 417
DvÈdasÈkÈraÑ 180 DhÈreyyÈsi 444
DvÈraÑ 156 Dhiratthu 109
DvÈrakoÔÔhakÈ 428 DhuravihÈraÔÔhÈne 339
Dhuvabhattiko 367
Dvivaggasa~gahÈ 454
Dh|makÈlikaÑ 449
DvÊhatÊhaÑ 286
Dh|marajo 452
[ Dha ] DhotavÈlikÈya 233
DhaÒÒaphalarasaÑ 330 DhovanaÑ 350, 486
DhanitaÑ 492
[ Na ]
DhanuggahÈcariyo 83
NakhapiÔÔhippamÈÓaÑ 241
Dhamanisanthatagatto 234
Nagaranigghosasaddena 223
DhammakiccaÑ 122
NaccagÊtavÈditavis|ka-
DhammakkhandhasarÊrassa 455 dassanaÑ 253
DhammagaÓo 117 NacchÈdenti 304
Dhammacakke 181 NajjÈ 132
DhammacakkhuÑ 181, 226 NaÔanÈÔakÈni 65
Dhammacakkhu 158, 181, 209 NadiÑ 270
DhammamayaÑ 156 NadÊ 416
DhammasammukhatÈ 492 NandimukhiyÈ 340, 426
DhammÈ 210 NandÊragasahagatÈ 176
DhammÈcariyo 238 Namati 154
DhammikaÑ 126 NayanÈni 458
DhammikÈ 459 Navakatarassa 369
DhammiyÈ 360 NavakammÈdhiÔÔhÈyikaÑ 111

[ Na ] [ Na ]
Nasseyya 29 NiggahetuÑ 16
NahÈrukalyÈÓatÈ 249 NiccÈletuÑ 74
NÈgaÑ 300 NicchandarÈgo 87
NÈga 352 NijjhÈpenti 487
NÈgamaÓÉalaÑ 127 Nidahane 471
NÈgÈ 429 NidÈnena 470
NÈgo 352 Niddesena 470
NÈÔaputto 384 NiddosÈ 465
NÈnattakathÈ 99 NiddhÈpetabbaÑ 410
NÈnÈ 357 NinnetabbaÑ 410
NÈnÈdhÈtuÑ 222 NipakaÑ 352
NÈnÈdhimuttikataÑ 222 NipuÓo 151
NÈnÈnivesanesu 406 Nippakhumakkhi 264
NÈnÈbhÈvo 447 NippariyÈyadukkhaÑ 172
NÈnÈlÈbhehi 343 Nippurisehi 192
NÈnÈsaÑvÈsakabhÈvaÑ 281 NibaddhagamanatthÈya 424
NÈn|pacÈrehi 343 NibandhÈpitaÑ 409
NÈmaÑ 136, 372 NibbaÔÔabÊjaÑ 22
NÈyako 204 NibbÈnaÑ 152
NÈrÈyanaÑ 218 NibbÈnÈya 169
NÈsanavatthu 255 NibbiÔÔho 124
NÈÄiyÈ 332 NibbidÈ 189
NikÈmayamÈno 292 Nibbindati 189
Nikka~khÈ 85 NibbutiÑ 129
NikkujjitaÑ 196 Nibbuto 164
Nikkujjitabbo 388 NimantanaÑ 234
NikkhittamaÓisuvaÓÓÈ 452 NimittaÑ 281, 291
Nikkhittavattassa 371 Nimittakammassa 327
NigaÓÔhasÈvako 324 Nimujjanti 207
NigaÓÔho 384 NiyatakataÑ 457

[ Na ] [ Na ]
NiyatamicchÈdiÔÔhidhammÈ 87 NekkhammaÑ 292
NiyyÈti 465 NetthÈravatte 118
NiyyÈnaÑ 458 NeraÒjarÈya 132
NiyyÈnikaÑ 421 Nerayiko 417
Nira~kato 486
[ Pa ]
Nirayamhi 422
Pakati-Èmise 68
Nirayo 314
Pakatih|likÈ 294
NirÈsa~kaÔÔhÈnesu 273
Pakativacanena 77
Nir|padhiÑ 302
PakativaÓÓe 242
NirodhaÑ 177
PakÈsetha 199
Nirodho 152
Pakudho 383
Nilloketabbo 423
Nivattantassa 286 PakkÈmi 436
NivÈtavutti 493 PakkÈlakaÑ 471
NivÈsetvÈ 319 PakkhapaÓÉako 256
NissaÑsayaÑ 324 PakkhapÈsake 388
NissayÈ 234 PakkhamÈnattaÑ 438
NissÈmikadÈso 243 Pakkhahato 377
NissÈraÓakammaÑ 346 PakkhÈletvÈ 312
NissÈraÓÊyo 116 PakkhÈlesi 355
Nihato 200 PakkhikaÑ 409
NÊlapaÓÓavaÓÓe 21 PakkhipanaÑ 402
NÊlavaÓÓÈ 321 Paggayha 458
NÊlavatthÈ 321 Paccagghe 150
NÊlÈla~kÈrÈ 321 PaccaÒÒÈsiÑ 180
NÊlÈdivaÓÓÈvaÓÓavasena 488 PaccayÈkÈraÑ 134
NÊhÈtuÑ 343 Paccayena 401
NÊhÈrabhatto 182 Paccayo 135
Nu 147 PaccÈgacchanto 292
NuÓÓÈni 217 PaccÈdiyati 434

[ Pa ] [ Pa ]
PaccuÔÔhÈnaÑ 438 PaÔiggahetabbo 72
Paccesi 3 PaÔiggaho 486
PaccorohitvÈ 321 PaÔicayaÑ 292
PacchimasopÈnakaÄevaraÑ 389 PaÔicarati 23
Pajahati 473 PaÔicca 134
PaÒcakaÑ 335 PaÔiccakammaÑ 327
PaÒcanimmalalocano 404 PaÔiccasamuppÈdo 135, 152
PaÒca mÈse 341 PaÔicco 135
PaÒcÈhikaÑ 359 PaÔicchannaÑ 196
PaÒÒatte 290 PaÔicchannakammantaÑ 427
PaÒÒapessÈma 236 PaÔicchannadukkhaÑ 172
PaÒÒÈ 179 PaÔicchannaparissaye 352
PaÒÒÈ indriyaÑ 432 PaÔicchanno 108
PaÒÒÈcakkhu 209 PaÔijaggantÈ 199
PaÒÒÈvimuttiÑ 476 PaÔiÒÒÈtakaraÓaÑ 375
PaÔa~gamaÓÉ|ko 264 PaÔinissaÔÔhÈni 217
PaÔÈkaÑ 327 PaÔipadaÑ 220
PaÔikacceva 453 PaÔipadÈ 169, 207
PaÔikuÔito 415 PaÔipadÈya 167
PaÔikkantena 226 PaÔipanno 432
PaÔikkamati 358 PaÔipÈdento 226
PaÔikkamane 233 PaÔippassambhi 298, 324
PaÔikkamantu 382 PaÔibandhituÑ 274
PaÔikkami 238 PaÔibÈhÈya 317
PaÔikkameyya 287 PaÔibujjhati 341
PaÔikkosantesu 346 PaÔibhÈtu 301
PaÔiggaÓhÈtu 389 PaÔibhÈnaÑ 305
PaÔiggaÓheyya 195 PaÔimÈsituÑ 435
PaÔiggahaÑ 388 PaÔimukkaÑ 108
PaÔiggahaÓ|pagaÑ 73 PaÔiyÈdÈpetvÈ 330

[ Pa ] [ Pa ]
PaÔiyÈditaÑ 52 PaÓÓattivÊtikkamaÑ 234
PaÔiyÈlokaÑ 58 PaÓÓas|ci 404
PaÔivaÔÔesi 321 PatiÔÔhÈ 35, 248
PaÔivadatha 365 Patir|paÑ 232
PaÔivÊse 339 PattakallaÑ 279
PaÔivedhapaÒÒÈya 455 PattacÊvaraÑ 258, 319
PaÔivedho 320 Pattadhammo 182
PaÔisaÑharitvÈ 150 PattapariyÈpannamattampi 459
PaÔisa~khÈpi 305 PattamukhaÑ 341
PaÔisandhidhammÈ 87 PattasaÒÒÊ 105
PattuÓÓaÑ 333
PaÔisevati 217
Patte 3
PaÔisotagÈmiÑ 154
Patto 485
PaÔissave 285
Pathesu 46
PaÔihaÒÒati 393
PadagaÓanÈya 5
PaÔihanti 393
PadabyaÒjanaÑ 40
PaÔÔabandho 248
PadavÊtihÈrassa 398
PaÔhamaÑ 132, 133
PadavÊtihÈro 232
PaÔhamacimilikÈ 335
PadumapuÓÉarÊka-
PaÔhamÈbisambuddho 132 pattavaÓÓaÑ 242
PaÔhamiÔÔhakÈdÊnaÑ 328 PadesaÑ 275
PaÔÔhapenti 445 PadesasabbaÑ 209
PaÓavasaÓÔhÈno 272 PadhÈnagharaÑ 495
PaÓÊtaÑ 486 PadhÈnapahitattaÑ 161
PaÓÊtabhojanÈni 68 PadhÈnavibbhanto 167
PaÓÊtena 197 PanuÓÓapaccekasacco 217
PaÓÊto 151 PanuÓÓÈni 217
PaÓÉitavedanÊyo 151 Pannalomo 412
PaÓÉito 160 Papatake 296
PaÓÓaÑ 243 PapÈto 428
PaÓÓattivajjÈni 128 Pappuyya 399

[ Pa ] [ Pa ]
Pabbajanti 167 ParÈbhavÈya 414
Pabbajitena 169 ParÈmasati 424
PabbajjÈcariyo 238 ParÈmÈsÈ 88
PabbajjÈbhisa~khÈro 298 ParikkhÈrena 122
Pabbato 392 ParikkhipitvÈ 148
PabhedagatÈ 2 ParikkhÊÓabhavasaÑyojano 292
PamÈÓaÑ 9 ParikkhepaÑ 117
PamÈÓa~gulena 391 ParikkhepÈrahaÔÔhÈnena 344
PamÈÓavantÈni 382 Pariggaho 480
PamÈdaÔÔhÈnaÑ 252 ParicÈrayamÈnassa 192
PamÈdÈdhikaraÓaÑ 313 Paricchindi 475
PamÈdo 415 ParittaÑ 382
PamuÒcantu 159 Paridevo 136
PamokkhaÑ 36 Parinibbuto 399
PayogagaÓanÈya 88 ParinetvÈ 350
PayojetvÈ 341 Parip|rakÈrÊ 376
PayopÈnaÑ 485 ParibbÈjako 236
ParaÑ maraÓÈ 314 ParibhaÓÉaÑ 387
ParatÊre 272 ParibhogatthÈya 72
Parato 34 ParibhojanÊyaÑ 361
Paradattavutto 412 ParimaddantÈ 333
ParapuggalÈnaÑ 222 ParimaÓÉalaÑ 40
ParabhÈge 270 ParimaÓÉalapadabyaÒjanÈya 40
Paramena assÈsena 326 Pariyatti 441
ParamparabhattaÑ 485 PariyÈgÈro 396
ParamparabhojanaÑ 57 PariyÈdinnacitto 417
Paralokavajjabhaya- PariyÈdiyanti 293
dassÈvino 158 PariyÈyadukkhaÑ 172
ParavitÈraÓÈ 90 PariyÈyena 437, 453
Parasamudde 343 PariyuÔÔhitacitto 450

[ Pa ] [ Pa ]
PariyesanÈ 480 PavÈÄaÑ 429
PariyesitabbaÑ 452 Pavijjhi 53
PariyogÈÄhadhammo 182 PaviÔÔhaÑ 273
PariyodÈto 164 PaviÔÔhÈni 388
Parivajjeti 217 PavivekaÑ 361
ParivaÔumo 264 PavivekÈdhimutto 292
PariveÓaÑ 29 PavivekÈya 444
ParivesanÈya 61 PavisanadvÈraÑ 283
Parisa~kÈya 438 PavisitabbaÑ 402
ParisuddhaÑ 199 Paviveko 292
ParisuddhasÊlÈ 493 PavuttaÑ 329
Parisuddho 164 PasannacittaÑ 195
PariharissÈmi 414 PasÈdacakkhu 210
ParihareyyuÑ 327 PasÈdanÊyaÑ 300
ParihÈyanti 200 PasÈdessÈma 388
ParihÊnÈni 282 PasÈritena 226
Par|pahÈravÈdÈ 90 PasuÑ 327
Palipanno 343 Pas|ro 236
Palujjati 29, 282 PassatÈ 456
PavattamaÑsaÑ 327 PahiÓanti 282
PavattÈro 329 Pahitatto 292
PavattitaÑ 181 PahÊnÈni 217
PavattiniÑ 457 PaÄÈsÊ 376
PavattiyÈ 135 PÈkaÔaparissaye 352
Pavatteti 181 PÈkatikacuÓÓaÑ 304
PavÈritabbaÑ 288 PÈkavaÔÔaÑ 344
PavÈritamatte 288 PÈcitapiÓÉaÑ 485
PavÈritÈ 58 PÈcÊnakÈ 453
PavÈrito 59 PÈcÊnavaÑsadÈyo 353
PavÈrenti 305 PÈceti 305

[ Pa ] [ Pa ]
PÈÔa~kiÑ 294 PÈpuÓanaÔÔhÈnato 344
PÈÔaligÈmikÈ 306 PÈma~gadasÈ 391
PÈÔaligÈmo 306 PÈraÑ 18
PÈÔipadadivase 85 PÈrayati 272
PÈÔipadikaÑ 234 PÈrÈ 272
PÈÔihÈriyaÑ 206 PÈrimante 273
PÈÔekkÈ 123 PÈrisuddhidÈnapaÒÒÈpanena 280
PÈÓÈtipÈtÈ 251 PÈlileyyakaÑ 360
PÈÓÈtipÈto 251 PÈleti 37
PÈÓino 495 PÈvÈrikassa 122
PÈÓo 251
PÈsaÑsÈ 400
PÈti 388
PÈsanto 391
PÈtimokkhaÑ 277
PÈsÈdikaÑ 300
PÈtimokkhÈnaÑ 131
PÈsÈdikena 44, 232
PÈtimokkho 34
PÈsÈdo 235
PÈturahosi 155, 290
PÈÄiyÈ 369
PÈto 46
PÈÄivinimuttakesu 129
PÈdakathalikaÑ 28
Pi 11
PÈdaghaÑsanaÑ 369
PiÔÔhasa~ghÈÔo 76
PÈdaÔÔhÈnÈbhimukhÈ 26
PÈde 355 PiÔÔhasurÈ 79
PÈnÊyaÑ 361 PiÔÔhehi 304
PÈpaÑ 382 PiÓÉÈya 358
PÈpakaÑ 453 PiÓÉiyÈlopabhojanaÑ 234
PÈpako 313 PiÓÉolabhÈradvÈjo 384
PÈpadhammaÑ 427 PiÓÉolo 384
PÈpamittatÈ 418 PitÈmahayugÈ 97
PÈpicchatÈ 418 PiyakaraÓo 458
PÈpiccho 377, 475 Piyacakkh|hi 356
PÈpimÈ 200 Piyar|pÈbhinandino 452

[ Pa ] [ Pa ]
Piyehi 447 P|jÈya 124
Piyo 482 P|jitÈ 319
Pire 89 P|timuttaÑ 235
PilotikakhaÓÉaÑ 46 P|raÓo 382
PisÈcillikÈ 287 P|rattaÑ 429
PÊÔhakasivikaÑ 294
P|rÈ 319
PuggalasammukhatÈ 492
P|vavaÔaÑsakaÑ 106
PuggalÈdhiÔÔhÈnanayena 344
P|vasurÈ 79, 252
PucchÈsabhÈgena 406
PesuÒÒaÑ 4
Pucchito 417
PokkharavassaÑ 245
PuÔabhedanaÑ 318
PuttapemaÑ 250 PokkharaÓÊ 402
Puthu 350 PoÔakit|laÑ 101
PuthupaccekasaccÈni 217 PotthanikaÑ 414
PuthusamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ 217 Pothujjaniko 169
PupphÈsavo 79, 252 PonobbhavikÈ 176
PubbakaraÓaÑ 278 PorÊ 41
PubbakiccaÑ 278 PosikÈ 437
PubbaÓhasamayaÑ 319
[ Pha ]
PubbapetakathÈ 99
Pharanti 65
PubbÈgataÑ 455
Phalatumbo 334
Pubbe 3
PhalÈsavo 79, 252
PubbenivÈsÈdÊhi 455
PurakkhatvÈ 312 Phasso 136
Purassa 41 PhaÄubÊjaÑ 20
PurimikÈ 285 PhÈtikammaÑ 339
PurisayuttaÑ 294 PhÈsu 269
Puriso 451 Phusati 419
Pure 434 PhusitÈni 395
P|jayanti 319 PhoÔesuÑ 321

[ Ba ] [ Ba ]
BadarasÈÄavaÑ 123 ByaÒjanabuddhiyÈ 492
Bandhati 320 ByaÒjanasmiÑ 115
BalaÑ 305 Byatto 160
BalÈni 432 Byathati 417
Bahi 428 ByasanaÑ 474
BahikuÔÔe 405 ByÈkarissati 340
BahiddhÈ 376 ByÈkaronti 326
BahidvÈrakoÔÔhake 437 BrahmacariyaÑ 182, 190, 199
BahukaraÓÊyo 302 BrahmacÈripaÔiÒÒaÑ 427
Bahukicco 302 Brahmar|pavaÓÓaÑ 250
Bahuraso 34 Brahmujugatto 264
BÈdhayiÑsu 86 BrÈhmaÓÈ 217
BÈlakaloÓakÈragÈmo 353
BÈhÈgahaÓÈpi 428 [ Bha ]
BÈhÈyaÑ 428 BhagavantaÑ 153
BÈhiralomiÑ 381 BhaggÈ 81
BÈhuÑ 16 BhaÒÒamÈne 180
BÈhulliko 166 BhaÔiputtagaÓo 117
BidalakaÑ 388 BhaÓato 6
BÊjaÑ 20 BhaÓeyya 269
BÊjaniÑ 390 BhaÓÉakaÑ 282
Buddhacakkhu 157, 209 BhaÓÉanakÈrakehi 360
BuddhacakkhunÈ 157 BhaÓÉanajÈtÈ 4, 348
Buddhacande 457 BhaÓÉapaÔicchÈdanaÑ 401
BuddhattakarÈ 143 BhatiniviÔÔhaÑ 403
BuddhÈdhivuttho 344 BhattÈbhihÈro 413
Buddho 382 BhaddasÈlam|le 360
BelaÔÔhaputto 383 BhaddasÈlo 360
Bodhi 132, 180, 432 BhadrÈni 319
ByaÒjanaÑ 262 Bhabbar|po 201

[ Bha ] [ Bha ]
BhabbÈpattikÈ 471 Bh|taÑ 485
BhayÈnakaÑ 419 Bh|tapubbaÑ 349
BhavataÓhÈ 176 Bh|tÈnaÑ 19, 429
Bhavanetti 321 Bh|tÈni 382
Bhavo 100 Bh|mi 321
BhÈraÑ 73 Bh|miyaÑ 27
BhÈvitatto 418 Bh|mi-ÈdhÈrake 387
BhÈvitabhÈvano 202 BhedanakaÑ 100
BhÈsassu 226 BhesakaÄÈ 81
BhÈsitaÑ 190 BhesajjaÑ 485
Bhikkhaggena 452 BhesmÈ 419
BhikkhÈcÈro 247 BhogabyasanaÑ 475
Bhikkhugatiko 282 BhogasampadÈ 475
Bhikkhud|tena 445 BhojjayÈguyÈ 305
Bhikkhuniyo 241
BhikkhusantakaÑ 328 [ Ma ]
BhikkhusabhÈgatÈ 265 MaÑsakalyÈÓatÈ 249
Bhi~ko 416 MaÑs|pasecanaÑ 109
Bhindissati 415 Makase 393
BhÊto 411 Makkhadhammo 374
BhÊru 142 Makkhali 383
BhujissabhÈvakaraÓato 464 MakkhÊ 376
BhujissÈni 464 MagadhamahÈmattÈ 317
BhuttÈviÑ 197 MaggÈnugo 420
BhuttÈvÊ 58 Maggo 170, 402
BhummÈ 181 Ma~galikÈ 390
BhusÈ 293 MaccharasaÑ 61
BhusÈgÈre 332 MacchariyaÑ 480
BhusikÈ 410 MaccharÊ 377

[ Ma ] [ Ma ]
MacchikavÈraÓatthaÑ 73 MantentaÑ 95
MacchikÈsaÓÉe 366 MandÈravapupphaÑ 446
MajjaÑ 252 Mando 90
MajjhimÈ 169 MamÈyanavacanaÑ 458
MaÒcapÊÔhasenÈsanaÑ 392 MammanaÑ 265
MaÒce 478 MaraÓaÑ 136, 174
MaÒÒittha 350 Mallakam|lasaÓÔhÈnena 381
MaÒÒe 357 MallagaÓo 117
MaÒÒeyyÈsi 327 MallÈnaÑ 410
MaÓati 458 MasÈragallaÑ 429
MaÓi 429 Mahagghena 339
MaÓÉanaÑ 253 Mahaddhano 349
MaÓÉanakajÈtiko 439 Mahabbalo 349
MatakacÊvaraÑ 335, 343 MahÈ-ÈvÈse 423
Mado 415 MahÈ-upadhÈnaÑ 295
Madditasa~khÈro 202 MahÈ-upÈsako 57
MadhugoÄakaÑ 305 MahÈkojavo 294
MadvÈsavo 79, 252 MahÈguÓaÑ 457
Manasi 135 MahÈjÈniyo 160
ManÈpehi 447 MahÈpajÈpati 436
ManÈpo 42 MahÈpiÔÔhiyakojavaÑ 339
Manusse 403 MahÈbandhanabaddho 200
Mano 210 MahÈbhitÈpanaÔÔhena 87
ManomayaÑ 413 MahÈbh|tesu 75
ManoviÒÒÈÓaÑ 210 MahÈbh|mikaÑ 335
Manosamphasso 210 MahÈbhogo 349
MantaggahaÓaÑ 487 MahÈrajakkhÈ 158
MantapadaÑ 329 MahÈlataÑ 97
MantÈbhÈsÈ 474 MahÈvÈhano 349
Manteti 124 MahÈvijito 349

[ Ma ] [ Ma ]
MahÈvihÈro 485 MukhÈlambarakaraÓÈdibhedo 472
MahÈvelÈ 132 Mucalindo 148
MahÈsayanaÑ 254 MuÔÔhassati 240
MahikÈ 452 MuÔÔhipannaÑ 405
MahicchatÈya 444 MuÔÔhippamÈÓÈ 14
MÈgamÈ 382 MuÔÔhiratanaÑ 395
MÈghÈtasamayo 107 MuÓÉavedikÈya 401
MÈghÈto 305 MuÓÉavaÔÔi 391
MÈta~garaÒÒe 352 MuttÈ 429
MÈnayanti 319
MuttÈni 217
MÈnaso 201
MuttolambakÈdÊnaÑ 381
MÈnitÈ 319
Mudi~gasaÓÔhÈnÈ 271
MÈpenti 317
Mudi~gasaÓÔhÈnena 391
MÈyÈvÊ 377
MudindriyÈ 158
MÈrapÈsena 203
MuducittaÑ 195
MÈro 200
MuddikakÈyabandhanaÑ 390
MÈlÈ 253
MunÈti 46
MÈÄakasÊmÈya 489
MurajavaÔÔisaÓÔhÈnaÑ 390
MigadÈye 163
Migabh|tena 412 MusÈ 1, 252
MigÈranattÈ 111 MusÈvÈdo 252
MigÈramÈtÈ 111 M|lÈ 362
MicchÈjÊvapaÔisedhakena 37 M|sikukkuraÑ 15
MicchÈÒÈÓaÑ 481 M|Ähassa 196
MicchÈdiÔÔhi 377 MettaÑ 357, 458
MicchÈvimutti 481 MedhagÈ 351
MittaÑ 420 MedhÈvino 320
MukhadvÈraÑ 70 MedhÈvÊ 160
MukhadvÈrikaÑ 255 MerayaÑ 252

[ Ma ] [ Ya ]
MokkhaÑ 36 YobbanappattÈ 241
MoggallÈno 224 YobbanÈtÊtÈ 241
Modati 422
[ Ra ]
Mom|ho 90
RakkhÈ 411
[ Ya ]
RakkhitavanasaÓÉe 360
Yakkhena 11
RajataÑ 254
YaÒÒÈ 331
RajanaÑ 195
YatindriyaÑ 300
RajanakumbhiyÈ 340
YathÈbhÈgaÑ 423
YathÈbhirantaÑ 437 RajanadoÓi 405
YathÈdhammaÑ 389 Rajohatabh|mi 370
YathÈrutaÑ 20 RajoharaÓaÑ 451
Yadaggena 444 RaÔÔhabhede 50
YamakaÑ 121 RatanaÑ 96
YasasÈ 419 Ratanaca~kame 144
YasassÊ 201 RatanÈni 430
YÈnassa 321 RatÈ 152
YÈpanÊyaÑ 235 Rattacitto 93
YÈpeti 37
RattavitÈnena 295
YÈvakÊvaÒca 179
RattiÑ 478
YÈvatÈ 318
Ratticchedo 282
YÈvatikÈ 279
Rattinissaggiyena 336
YiÔÔhe 214
RattiyÈ 133
Yuddhe 99
YuvÈ 439 Ratt|paratÈ 330
Y|thÈ 361 Ramati 362
YebhuyyenacchannaÑ 10 Ramanti 151
Yo 17 Ramme 393
YogakkhemaÑ 421 RassaÑ 492

[ Ra ] [ La ]
RahassakiriyaÔÔhÈniyaÑ 223 Labheyya 182
Raho 357 Lahu 232
Rahogatassa 360 LÈbhasakkÈrasilokaÑ 292
RÈgaggi 211 LÈbhasÊmÈ 344
RÈgadosaparetehi 153, 154 LÈbhÈ 459
RÈgarattÈ 154 LÈbhena 417
RÈsi 19 LÈbho 413
RittaÑ 287, 359 Li~gaÑ 281
RukkhaÔÔhakavimÈnaÑ 16 LuÒcitvÈ 387
Rukkhadhamme 17
LekhaÑ 382
Rukkham|lasenÈsanaÑ 392
LeÓatthaÑ 393
Rudhi 390
LeÓÈni 393
R|paÑ 136
LokaÑ 222
R|pakÈkiÓÓÈni 387
LokakkhÈyikÈ 99, 100
R|pasuttaÑ 84
LokavajjÈni 128
R|piyaÑ 485
LokasmiÑ 418
R|hati 419
LokassÈdamitta-
ReÓuhatÈya 207
santhavavasena 115
RogabyasanaÑ 475
RomakaÑ 471 Loko 315
LoÓasovÊrakaÑ 79
[ La ]
Lohitako 429
LakkhaÓaÒÒ| 345
LakkhaÓ|panijjhÈnaÑ 137, 138 [ Va ]
LakkhaÓ|panijjhÈna- VaggaÑ 276
lakkhaÓena 137 Vaggabandhanena 199
LakkhÈni 78 Vaggarato 421
LaggÈ 382 VacanapathÈnaÑ 84
LaddhalÈbho 109 Vacanapatho 439
LaddhinÈnÈsaÑvÈsako 346 VacÊpayogÈ 488

[ Va ] [ Va ]
VaccaghaÔaÑ 287, 359 Valeti 55
VajjanÊyÈ 279 VassaÑvutthassa 299
VajjappaÔicchÈdikÈ 120 VassÈratto 435
VajjÈvajjaÑ 231 VassikÈ 486
VajjÊnaÑ 317
VaÄaÒjetuÑ 405
VaÒcetvÈ 49
VÈ 318
VaÔÔabhayena 42
VÈcasikaÑ 269
VaÔÔÈnugataÑ 250
VÈcasiko 36
VaÉÉhiÑ 341
VaÓippatho 318 VÈcÈ 2, 269
VaÓÓaÑ 305 VÈcÈgocarÈ 350
VaÓÓÈvaÓÓaÑ 339 VÈcÈya 301
VaÓÓÈvaÓÓo 115 VÈcitaÑ 329
VaÓÓitaÑ 475 VÈcuggatavasena 7
VatiyÈ 79 VÈcuggatÈ 39
VatthiÑ 305 VÈtaÓÉiko 264
VatthuÑ 300 VÈtuvuÔÔhi 293
Vatthu 371 VÈtÈtapo 393
VatthujjhÈcÈrÈ 116 VÈdÈnuvÈdo 326
Vatthupuggalo 84
VÈdo 252
VatthusabhÈgÈ 279
VÈnacitro 294
VatthusmiÑ 105
VÈragÈmo 407
Vatth|ni 317
VÈritÈ 256
Vane 361
VantÈni 217 VÈreyyaÑ 282
VandanaÑ 257 VÈsaggÈhÈpanatthaÑ 79
Vapayanti 140 VÈsaye 393
VayakalyÈÓatÈ 249 VÈsijaÔe 101
VayaÒca 293 VÈÄamigÈni 393
VayovuÉÉho 400 VÈÄar|pÈni 294

[ Va ] [ Va ]
Vikappadvaye 68 ViditvÈ 302
VikÈlabhojanaÑ 478 VinayagarukÈ 490
VikÈlabhojanÈ 252, 330 VinayapaÒÒattiÑ 455
Vikubbato 416 Vinayapariyatti 90
VikubbaniddhiyÈ 386 Vinayasa~gÊtiyÈ 451
Vik|jamÈnÈ 6 VinayÈtisÈro 454
VikesikaÑ 192 Vinaye 389
VikkhambhetvÈ 75 Vinayo 421
VikkheÄikaÑ 192 VinÈbhÈvo 447
VigatakathaÑkatho 182 VinÈyako 204
ViggahaÑ 485 VinipÈtanahetunÈ 109
Viggaho 480 VinipÈto 314
ViggÈhikaÑ 402 VinivijjhanaÔÔhena 88
ViggÈhikakathÈ 4 ViniveÔhetvÈ 149
VicÈreti 55 VinÊtakathÈ 456
Vicchikassa 339 VinÊvaraÓacittaÑ 195
VicchinditvÈ 407 VinetuÑ 40
VijaÔetvÈ 402 Vinodeti 217
VijahitvÈ 274 VipariÓÈmadukkhaÑ 172
VijÈta 20 VipassituÑ 393
Vijitasa~gÈmo 157 Vippakirati 283
VijjÈ 179 Vippalapantiyo 192
ViÒÒÈÓaÑ 136 VippasannÈni 164
ViÒÒÈpaniyÈ 301 VippasÊdati 483
ViÒÒÈpetÈ 417 VibhattadesanaÑ 495
ViÒÒupasatthÈni 464 Vibhattiyo 486
VitakkacÈriko 402 VibhavataÓhÈ 176
VitthataÑ 320 Vibh|sanaÑ 254
VitthÈro 135 Vimalena 156
Viditadhammo 182 VimÈnetvÈ 445

[ Va ] [ Va ]
Vimutti 133, 180, 203 VisesakaÑ 445
Vimuttiraso 430 VisesÈdhigamena 418
Vimutte 228 Vissajjeti 402
Vimutto 292 VissaÔÔhad|to 406
VirajaÑ 180 VissaÔÔhÈya 41, 301
VirÈgÈya 444 VissaÔÔhichaÉÉane 490
VirÈgo 136, 152 Vissuto 419
Vir|pakkhehi 381 Vihacca 149
Vir|pÈni 472 VihÈrapacchÈyÈyaÑ 290
VilÊvacchattaÑ 108 VihÈravÈrikÈ 407
VilepanaÑ 253 VihÈrasÊmaÑ 275
Vilokitena 226 VihÈrasÊmÈya 373
VivaÔaÑ 433 VihÈrasenÈsanaÑ 392
VivaÔÔanaÑ 447 VihÈre 393
VivaÔÔanti 447 VihÈro 235
Vivari 332 VÊtamalaÑ 180
Vivareyya 196 VÊtarÈgattÈ 292
VivÈdam|lÈni 375 VÊtarÈgÈ 447
VivÈdÈpannÈ 4, 348 VÊtinÈmetvÈ 300
VivÈdo 377, 480 VÊtivatto 413
VivekÈnur|paÑ 223 VÊriyasamathaÑ 291
VisaÑvÈdanaÑ 2 VÊriyÈrambhÈya 444
Visajja 320 VÊro 157
VisaÒÒogÈya 444 VuÔÔhÈnaÑ 222
VisaÔaÑ 17 VuÔÔhÈpentiyÈ 117
VisÈrado 90 VuÔÔhitÈya 288
VisikhÈkathÈ 99 VuÔÔhiyo 393
VisibbetvÈ 125 VuÉÉhataro 288
VisuddhaparivÈrassa 455 VuÉÉhapabbajito 332
Vis|kÈyikavipphandibhÈnaÑ 300 VusitaÑ 190

[ Va ] [ Sa ]
VusitavÈ 292 SaÑvarÈya 389
V|pakaÔÔho 291, 361 SaÑvasati 430
VedanÈ 136 SaÑvaro 35
VedayitaÑ 210 SaÑvuto 35, 36
VedikÈ 493 SaÑveÔhetvÈ 27
VedikÈsadisaÑ 395 SaÑsaÔÔhaÑ 304
VediyÈmi 371 SaÑsanditvÈ 87
VeyyÈkaraÓasmiÑ 180 SaÑsaritaÑ 320
VeyyÈyikaÑ 399 SaÑsitaÑ 321
VerajjakÈ 54 SaÑsuddhagahaÓiko 96
VeramaÓi 251 SakaÔaÑ 453
VesÈrajjappatto 182 SakadÈgÈmÊ 433
VesiyÈgocaro 241 SakabhavanÈ 148
VeÄuriyo 429 SakaraÓÊyo 285
Sakalassa 137
Vo 358
SakkÈyasabbaÑ 209
VodÈnaÑ 222
SakkÈro 413
VosÈnaÑ 418
Sakkhissanti 274
Voharati 88
SagÈravÈ 231
[ Sa ] Saggo 315
SaÑ 176 Sa~kampeyya 293
SaÑkileso 194 Sa~kassarasamÈcÈraÑ 427
SaÑkhÈditvÈ 416 Sa~khalikhitaÑ 297
SaÑgha-uposathÈdibhedena 277 Sa~khÈya 217
SaÑghato 111 Sa~khÈradukkhaÑ 172
SaÑghabhattaÑ 234 Sa~khÈrÈ 136
SaÑghasantakameva 328 Sa~kho 429
SaÑghasammukhatÈ 492 Sa~gaÓikÈya 444
SaÑyamassa 339 Sa~gati 352
SaÑyamo 36 Sa~gahÈya 458

[ Sa ] [ Sa ]
SacittakÈni 128 Saddhammarasasevino 495
SaccaÒÈÓaÑ 179 SaddhÈ-indriyaÑ 432
SacchikatvÈ 167 SaddhÈmattakaÑ 292
SajjhÈyaÑ 277 SaddhÈsampannakulÈdinÈ 38
SaÒcayo 383 Saddho 240
SaÒÒate 319 Sanantano 351
SaÒÒÈjananatthaÑ 488 SanettikÈ 452
SaÒÒÈpeti 375 Santacittassa 293
SaÒÒogÈya 444 Santativasena 186
SaÔho 377 SantappetvÈ 197
SantamÈnasaÑ 300
SaÓÔhapesuÑ 166
SantÈnakaÑ 423
SatipaÔÔhÈnaÑ 431
SantÈpo 184
Satipubba~gamÈ 111
SantindriyaÑ 300
Sativinayo 375
SantuÔÔhiyÈ 444
Sattavirahitassa 137
Santo 151
SattÈdhikaraÓavhayÈ 129
SanthatasenÈsanaÑ 392
SattÈhaÑ 133
SandiÔÔhiparÈmÈsÊ 377
SattÈhaparinibbuto 447
SandhÈvitaÑ 320
SattÈhavÈrena 283 SannisinnagabbhÈ 445
Sattumodako 60 SannisinnÈ 323
Satthakena 72 SannayhitvÈ 350
SatthavÈho 157 SapadÈnaÑ 106
SatthÈdÈnaÑ 480 SappatissÈ 232
SatthÈro 414 SappavisaÑ 17
SatthumahÈbodhivibh|sito 495 SabalaÑ 464
Satthuladdh|pasampadÈ 111 SabbakappiyÈni 65
SatthusÈsanaÑ 492 Sabba~gapacca~ga-
Satthe 283 palibhaÒjanaÔÔhena 88
SaddaÑ 181 SabbaÒjaho 164
SaddÈyantiyÈ 118 SabbatthagÈminiÑ 220

[ Sa ] [ Sa ]
Sabbadado 394 Samantacakkhu 157, 209
SabbapÈsaÓÉiyabhattÈni 258 SamannÈharatha 277
SabbapÈsehi 200 SamapaÔivÊso 340
Sabbavid| 164 SamapuÓÓaÑ 106
Sabbasa~khÈrÈsamatho 152 Samappitassa 192
SabbasattÈ 4 SamabharitaÑ 106
SabbasanthariÑ 307 Samayavasena 186
SabbasabbaÑ 209 Samayehi 155
SabbÈbhibh| 164 SamÈcitaÑ 495
SabbÈsavapahaÑ 129 SamÈdhimhÈ 143
Sabb|padhipaÔinissaggo 152 SamÈnÈcariyako 343
SabyaÒjanaÑ 199 SamiÒjitena 226
SabhÈgataÑ 238 Samiddho 34
SabhÈgÈpattiyo 279 SamihitaÑ 329
SabhÈvavasena 187 SamuggapÈti 287
SabhÈveneva 123 SamudÈcareyyÈma 414
SabhÈsa~khepena 7 SamuddakkhÈyikÈ 100
SamaggaÑ 422 SamuppÈdo 135
SamaggabhÈvÈya 458 Sam|hatÈ 321
SamaggÈ 356 Sam|hanitabbÈ 274
Sama~gÊbh|tassa 192 Sam|hanituÑ 274
Samajano 350 Sam|haneyya 448
SamaÒÒÈto 418 Same 339
SamaÓakappehi 22 Same guÓe 291
SamaÓapaÔiÒÒaÑ 427 Sameti 362
SamaÓÈ 217 Sampakampeyya 293
SamatittikÈ 319 SampajÈnamusÈvÈde 1
Samatho 468 SampaÔicchanaÑ 232
SamanantarÈ 234 SampannasalilÈsayo 495
Samanussaranto 411 SamparÈye 400

[ Sa ] [ Sa ]
SampavÈretvÈ 197 SammÈvimutti 223
Sampavedheyya 293 SammÈsa~kappo 171
SampavesetvÈ 55 SammÈsati 171
SampÈdehi 232 SammÈsamÈdhi 171
SambahulÈ 327 SammÈsambuddhena 455
SambodhÈya 169 SammÈsambuddho 164
Sambhama-atthavasena 348 SammÈsambodhiÑ 180
Sambhavanti 136 SammukhÈvinayasmiÑ 380
SambhÈrasaÑyuttÈ 79, 252 Samm|Äho 314
SambhÈrasaÑyutto 79, 252 SayaÑ 167
SambhÈvesuÑ 453 SaraÑ 320
SambhinnarasaÑ 334 SarajÈ 452
Sambhoge 267 Sarab| 382
Sammati 466 SarabhaÒÒaÑ 277
Sammato 418 SarabhaÒÒapariyosÈne 301
SammadaÒÒÈ 292 SaravatÊ 291
SammantanaÑ 4 Sarasi 416
Sammanti 351, 468 SarÈgÈya 444
Sammannati 414 SarÊsape 393
SammannitabbaÑ 339 Sarena 301
SammappadhÈnaÑ 431 SalÈkabhattaÑ 234
SammasanacÈro 229 SallÈpo 287
SammÈ 38 SavacanÊyaÑ 369
SammÈ-ÈjÊvo 171 Savantiyo 429
SammÈkammanto 171 SavarabhayaÑ 276
SammÈÒÈÓaÑ 223 SavighÈtaÑ 250
SammÈdiÔÔhi 170, 223 SasambhÈracakkhu 210
SammÈvattanÈ 232 SahatthÈ 197
SammÈvÈcÈ 171 SahadhammikaÑ 236
SammÈvÈyÈmo 171 Sahadhammena 90

[ Sa ] [ Sa ]
Sahadhammo 485 Sikkhitasikkhena 104
Sahampatissa 155 Si~gÊnikkhaÑ 214
SahavÈso 370 Si~ghÈÔakaÑ 50
SahÈyatÈ 352 Si~ghÈÔakasaÓÔhÈnÈ 271
Sahite 134 SiÒcaÑ 485
SÈkas|peyya 105 SithilaÑ 492
SÈtthaÑ 199 SithilakaraÓaÑ 3
SÈdituÑ 369 SibbituÑ 341
SÈdiyantassa 369 SirinivÈsassa 495
SÈdiyanti 452 Silakabuddho 107
SÈdÊnavo 350 SilÈ 429
SÈdhÈraÓabhogÊ 460 SiluccayaleÓaÑ 29
SÈdhu 327 Siloko 413
SÈdhugÊtaÑ 381 Sisire 393
SÈdhuvihÈradhÊraÑ 352 SÊtaÑ 393
SÈmikÈ 124 SÊtacchÈyatar|petaÑ 495
SÈmÊcikammaÑ 438 SÊtibh|to 164
SÈmukkaÑsikÈ 195 SÊtÊkato 107
SÈraÓÊyÈ 458 SÊmantarikatthÈya 275
SÈrato 292 SÊmasodhanaÑ 275
SÈriputto 224 SÊmÈsa~karaÑ 275
SÈvasesÈ 421 SÊmÈsa~khyameva 273
SÈvetÈ 417 SÊmÈmÈÄake 272
SÈsa~kasappaÔibhayaÔÔhena 88 SÊlakathÈ 193
SÈsane 454 SÊlabbataparÈmÈsaÑ 292
SÈhÈraÑ 312 SÊlabyasanaÑ 475
SÈhu 232 SÊlavante 319
SikkhÈpadÈni 250 SÊlavÈ 314
SikkhÈpade 65 SÊlavipanno 313
SikkhitasikkhÈya 438 SÊlasÈmaÒÒagato 465

[ Sa ] [ Sa ]
SÊlasampanno 314 SuttaÑ 485
SÊsappamÈÓaÑ 395 Suttanto 282
SÊsavasena 335 SuttÈnulomaÑ 80
SÊho 323 SuddhaÑ 46
Su 366 SuddhakoseyyaÑ 295
SukaraÑ 416 Suddhassa 371
SukhaÑ 142, 305 SuniggahitaÑ 90
SukhatthaÑ 393 SunidhavassakÈrÈ 317
SukhumojaÑ 305 SupaÓÓava~kakathaÑ 393
Sugati 314 Supati 341
SubharatÈya 444
Sugutto 90
Sumanamanaso 204
SuggahitÈni 301
SumanasikatÈni 301
Suci 302
SuyuttayÈnasadisÈya 482
SuchaviÑ 242
SurÈ 252
SujÈta 96
SurÈmerayapÈnÈ 452
SuÒÒataÔÔho 183
SurÈmeraya-
SuÒÒatÈvihÈrena 454
majjappamÈdaÔÔhÈnÈ 252
SuÒÒÈgÈraÑ 316
SuvaÓÓageruko 304
SuÒÒÈgÈragato 410 SuvikkhÈlitaÑ 416
SuÔÔhu 152 SuviÒÒÈpayÈ 158
SuÓanti 289 SusaÑvihitÈ 411
SuÓhÈ 11 SusukÈ 304
SutaÑ 39 SusumÈragire 81
Sutadhammassa 150 S|cighaÔikaÑ 428
Sutadharo 39 S|cidaÓÉakappamÈÓo 270
SutapariyattisÊlaguÓaÑ 12 S|padhÈritÈni 301
SutavÈ 189 S|rakathÈ 99
Sutasannicayo 39 SekkhapaÓÓattiyaÑ 241
SutasamÊpaÑ 94 Seti 247
Sutena 438 Setu 235

[ Sa ] [ Ha ]
SenÈnigamo 200 HatthapÈsupagamanameva 281
SenÈpati 323 HatthapÈse 369
SenÈsanaÑ 405 HatthamuddÈgaÓanÈ 3
SeyyÈ 7, 485 HatthavaÔÔakaÑ 294
Seyyo 352 HatthavikÈrena 287, 359
SeleyyakaÑ 21 Hatthavila~ghakena 287, 359
SevitabbÈ 169
Hatthinakho 404
Seve 115
HatthippamÈÓo 270
SokanudaÑ 340
Hatthukkhepakena 287
SokÈ 46
HammiyaÑ 235
Soko 136
SoÓÉÈya 361 HammiyavedikÈ 401
SotÈ 417 Have 137
SotÈpanno 432 HasanÊyasmiÑ 105
Sodheti 305 HÈpanaÑ 346
Sorato 493 Hi~gu 65
SovaggikaÑ 340 Hi~gujatu 66
SosabyÈdhi 242 Hi~gusipÈÔikaÑ 66
SoÄasa 138 Hiyyo 50
SvÈkÈrÈ 158 HirimÈ 240
SvÈtanÈya 206 HÊno 169
[ Ha ] HÊÄeti 42
HatavatthakÈnaÑ 340 Hute 214
HatthaÑ 107 Hupeyya 165
Hatthakukkuccena 21 HeÔÔhÈrukkhe 3
Hatthadhovana-udakaÑ 423 Hemantiko 191

03ViT03 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

03ViT03 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03ViT03 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SamantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈya

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

9. MahallakavihÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 32

3. SabhojanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 76

4. SakkaccavaggavaÓÓanÈ ... ... 106

3. NissaggiyakaÓÉa ... ... 121

8. KumÈribh|tavaggavaÓÓanÈ ... ... 127

BodhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 131

NissayappaÔippassaddhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 238

AvippavÈsasÊmÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 273

PavÈraÓÈdÈnÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 288

KeÓiyajaÔilavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 329

KathinÈnujÈnanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 335

JÊvakavatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 339

AnumodanavattakathÈvaÓÓanÈ ... ... 423

PaÒÒattivÈravaÓÓanÈ ... ... 455

TikavÈravaÓÓanÈ ... ... 472

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya tatiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

2. JÈnitvÈ jÈnantassa ca musÈ bhaÓaneti pubbabhÈgepi jÈnitvÈ

tasmÈ yo sampajÈna musÈ vadati, tassa taÑnimittaÑ taÑhetu tappaccayÈ

3. VisaÑvÈdenti etenÈti visaÑvÈdanaÑ,

11. AvÊmaÑsitvÈti anupaparikkhitvÈ. AnupadhÈretvÈti avinicchinitvÈ.

a~gÈni. UttarimanussadhammÈrocanatthaÑ musÈ bhaÓantassa pÈrÈjikaÑ,

13. Bodhisatto tena samayena hotÊti tena samayena bodhisatto

15. Pubbeti aÔÔhuppattiyaÑ. Tacchakakammanti vaÉÉhakÊkammaÑ.

16-26. ŒpattiyÈ kÈretabboti pÈcittiyena kÈretabbo

35. AnusÈsanipurekkhÈratÈya ÔhatvÈ vadantassa cittassa

36. Tatiye bhaÓÉanaÑ jÈtaÑ etesanti bhaÓÉanajÈtÈ. Sammantananti

IdhÈpi “dasahÈkÈrehi pesuÒÒaÑ upasaÑharatÊ”ti vacanato dasavidha-

Anakkosavatthubh|taÑ pana pesuÒÒakaraÑ tassa kiriyaÑ vacanaÑ vÈ

dhammadinnÈya theriyÈ bhÈsitaÑ. PaccekabuddhabhÈsitampi

48. Anupasampannena saddhiÑ gaÓhantassa anÈpattÊti

nÈma na hoti, tasmÈ evaÑ vuttan”ti vadanti. SantikaÑ agantvÈti “yaÑ

51. Dirattatirattanti ettha vacanasiliÔÔhatÈmattena diratta-ggahaÓaÑ

baddhÈ honti, yattha vÈ ekasmiÑ passe bhittiÑ uÔÔhÈpetvÈ ubhosu passesu

TasmÈ yaÑ iminÈ lakkhaÓena parikkhittaÑ pamukhaÑ, tattha Èpatti,

53. PÈÄiyaÑ “seyyÈ nÈma sabbacchannÈ sabbaparicchannÈ

bhavitabbaÑ pÈcittiyena, udÈhu dukkaÔenÈti? LokavajjasikkhÈpadasseva

YaÒca idha “paÔhamadivasepÊti pi-saddena catutthadivasepÊti vuttaÑ

66. “Eko gÈthÈpÈdoti idaÑ gÈthÈbandhameva sandhÈya vuttaÑ,

nÈnÈ-iriyÈpathenapi anÈpattÊti dÊpeti. SabbaÑ cepi dÊghanikÈyaÑ kathetÊti

jÈnantÈ vÊtikkamaÑ na karonti, puthujjanÈ pana paÓÓattiÑ jÈnitvÈpi

80. “AÒÒatra bhikkhusammutiyÈ”ti vuttattÈ sammuti atthÊti gahetabbÈti

82. Œdito paÒca sikkhÈpadÈnÊti pÈÓÈtipÈtÈdÊni paÒca sikkhÈpadÈni.

pana “Èdito paÔÔhÈya paÒca sikkhÈpadÈnÊti sukkavissaÔÔhi-ÈdÊni paÒcÈ”ti

appapaÑsuÒca pathaviÑ vatvÈ upaÉÉhapaÑsukÈ pathavÊ na vuttÈ, tathÈpi

87-88. AvisayattÈ anÈpattÊti ettha sacepi nibbÈpetuÑ sakkÈ hoti,

NiÔÔhito musÈvÈdavaggo paÔhamo.

saddhiÑ bÈhaÑ chindi. IminÈ ca rukkhadevatÈnaÑ gattÈni chijjanti, na

Atha vÈ yo uppatitaÑ vineti kodhaÑ visaÔaÑ sappavisaÑva osadhehi,

patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo”ti1. EvametissaÑ sajÈtiyaÑ Ôhito bhikkhu taÑ

90. BhavantÊti iminÈ viruÄham|le nÊlabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ vaÉÉhamÈnake

taÑnivÈsasattÈnurakkhaÓato ca. TenevÈha “jÊvasaÒÒino hi moghapurisÈ

91. “M|le jÈyantÊ”ti-ÈdÊsu attho upari attanÈ vuccamÈnappakÈrena

92. BÊje bÊjasaÒÒÊti ettha kÈraÓ|pacÈrena kÈriyaÑ vuttanti dassento

sevÈlajÈtiyÈ. M|lapaÓÓÈnaÑ asumpuÓÓattÈ “asampuÓÓabh|tagÈmo nÈmÈ”ti

93. PaÒcahi samaÓakappehÊti paÒcahi samaÓavohÈrehi. KiÒcÈpi hi