- Is against psychology used for

LEC 1: INTRODUCTION TO FILIPINO exploitation of the masses

PSYCHOLOGY What is SP?

- Psychology born out of experience, thought,

Brief History
and orientation of Filipinos based on full use of
- Psychology as an academic discipline in the
Filipino culture and language
Philippines started in the early 1900s
- Anchored on Filipino thought and experience
- In the early 1970s, it was a period marked by a
as understood from a filipino perspective
high degree of nationalism
- Sikolohiyang Pilipino started as a movement Proponents:
within psychology and other related disciplines

Virgilio Enriquez - Ama ng SP

SP as a movement focuses on the following: - Chaired the first national

conference on SP (1975)

- Identity and national consciousness

Alfredo Lagmay - Chairman of UP for 22
- Social awareness and involvement
years (dept. Of
- National and ethnic cultures and languages,
psychology)
including the study of traditional psychology
- Bases and application of indigenous Zeus Salazar - Historian, anthropologist,
psychology in health practices, agriculture, art, psychologist
mass media, religion but also including the - Leading proponent of
psychology of behavior and human abilities as “Pantayong Pananaw” and
originated in Western psychology but was 4 traditions in Philippine
found applicable to the local setting (Enriquez) psychology

Prospero Covar - Anthropologist who probed

Three Primary Areas of Protest
Filipino values of
a. Sikolohiya ng pagbabagong isip
pagkataong pangloob,
(psychology of re-awakening
pagkataong panglabas,
- Is against a psychology that
pakikipagkapwa
perpetuates colonial mentality and
promotes decolonization of the Sinforoso - First president of PAP in
Filipino mind as a stage in the Padillia 1963
development of national
Fr. Angel De - Spanish priest
consciousness
Blas - Established Experimental
b. Sikolohiyang malaya (liberated psychology)
Psychology
- Is against importation and
imposition of psychology that has
been developed in, and is more
appropriate to industrialized
countries
c. Sikolohiyang mapagpalaya (liberating
psychology)
 - Primary foundation of SP is to
Forms of Psychology in the Philippines (anyo)
incorporate academic-scientific and

a. Psychology in the Philippines (sikolohiya sa academic-philosophical traditions

pilipinas) d. Psycho-Medical Religion Psychology

- Series of events related to the field in - Religion serves as a unifying element

psychology in the PH
b. Psychology of the Filipinos (sikolohiya ng mga
LEC 2: FIL PSYCH AS INDIGENOUS
pilipino)
PSYCHOLOGY/ WEIRD PSYCHOLOGY
- Theories or knowledge of Filipino
nature regardless of the source First Filipino Psychologists
c. Filipino psychology (sikolohiyang pilipino) a. Babaylan (Visayas)
- Psychology based on Filipino’s true b. Catalonan (Central Luzon)
thoughts, feelings, behaviors, and c. Baglan (Northern Philippines
must derive from indigenous Filipino
source, language, methods
Colonization - Post Colonialization
● As part of the indigenous psychology tradition,
sikolohiyang pilipino is built on psychological
- Academic psychology (taught in schools) were
knowledge (Sinha, 1977)
Western in theory and methodology
a. Arose from within culture
- 1960: many Filipino intellectuals become
b. Reflects local behaviors
sensitive to the inadequacy as well as
c. Can be interpreted within local frame
unfairness of Western approaches to
of reference
psychology
d. Yields results that are locally relevant
- 1970: Enriquez returned to the PH from
Northwestern University after finishing his PhD
Process of Filipino Psychology
in Social Psychology and introduced the
concept of SP
a. Indigenization from without (cultural validation)
- Enriquez and Lagmay research on historical
- Ginawang own version yung western
and cultural roots of Philippine psychology
concepts
(Panukat ng Ugali at Pagkatao)
b. Indigenization from within (cultural
- 1975: Unang Pambansang Kumperensya sa
revalidation)
Sikolohiyang Pilipino held at UP; chaired by
- Pinalago yung sariling atin
Enriquez

Four Filiations of SP
Pagsasa-alang-alang ng kultura sa pag aaral ng
Sikolohiya
a. Academic-Scientific Psychology
- Western tradition and the study of
a. Cross-Cultural Psychology
western psychology
- Abstract, universal, and general laws
b. Academic-Philosophical Psychology
of human functioning
- Western tradition, primarily embraced
- Method: carry a procedure established
by clerics
in one culture to one or more culture to
- Centered on “Rational Psychology”
make cross cultural comparison
c. Ethnic Psychology
 b. Cultural Psychology
Sikolohiya ayon kay Enriquez
- Rejects the claim that psychological
theories are universal
● Kamalayan
- Method: derive procedure for each
- tumutukoy sa damdami’t kaalamang
culture from the lifeways and modes of
nararanasan
communication of that culture
● Ulirat
c. Indigenous Psychology
- Tumutukoy sa pakikiramdam sa
- Recognizes importance of integrating
paligid
context and content of Psychological
● Isip
knowledge
- Tumutukoy sa kaalaman at
- Reaction against unjustified claims oaf
pagkaunanwa
universality
● Diwa
- Goal: take informal folk theory of
- Ugali, kilo, at asal
psychological functioning and
● Kalooban
formalize them into psychological
- Tumutukoy don sa damdamin
theories
● Kaluluwa
- Daan upang mapag-aralan din ang
Epekto ng kolonyalisasyon (isyu ng edukasyon)
tungkol sa budhi

- Istandard nila ang natutuhan nating batayan

Major Characteristics of SP as an Indigenous Asian
ng pagsuri at pagsukat (Pe-Pua)
Psychology
- Tinitingala ang mga Pilipinong sikolohista ang
mga sikolohistang banyaga
1. Philosophical Antecedents
- Nakaapekto sa palagay ng Pilipino sa ibang
- Four filiations of SP
tao kung di maging sa kanyang sarili rin
2. Emphasis
- Pagturo ng Sikolohiya sa wikang Ingles
- Identity and national consciousness
- Social awareness and involvement
Consequences of copycat psychology
- National ethnic culture and languages
- Bases and application of Filipino
Pagsasawalang bahala (marginalization) at
psychology in health practices,
pagbaluktot (distortion) ng pang-unawa sa mga lokal
agriculture, art, mass media and
na gawi at kaisapan at ang pagtuloy ng paglayo ng
religion
damdamin (aliaenation) sa sikolohiya ng karamihan ng
3. Method
mga Pilipinong hindi Ingles ang pangunahing wika =
- Culturally appropriate field methods
KULELAT SYNDROME
- Multi-language approach
- Total approach (triangular method)
● Kulelat syndrome
- Convergence of information from
- Low confidence in own culture
different sources
● Angat Patong
4. Areas of protests
- Walang habas na paggamit ng
- Against a psychology that perpetuates
Western psychology sa Pilipinas
colonial status of filipino mind
- Resulta: isanga sikolohiyang malay,
- Denounces elite-oriented psychology
hindi angkop, o nararapat sa kaisipan,
used for exploitation of masses
karanasan at oryentasyon ng lokal na
- Against imposition
populasyon
 5. Position on psychological practice - Depends on procedural integrity and public
- Endorses the conceptualization of scrutiny for establishing scientific validity
psychology practice in the PH context (Hoshmand & Polkinghorne, 1992)
- E.g. livelihood psychology, health
psychology Philippine Psychology
6. Position on science-humanism issue
Three periods of philippine psychology:
- Scientific and humanistic approaches
are both valid, and they are
Pre-Sikolohiyang Pilipino
reconcilable
- Psychology is both a science and art - Salazar (1985) traced the history of Philippine,
7. Position on mentalism-behaviorism issue psychological thought and identified four
- SP admits both, with lesser emphasis separate filiation across Philippine historical
on individual and greater emphasis on time
collective experience - Salazar challenges this domination and
- Greater KAMALAYAN which can be emphasizes the need to acknowledge and
shared by an entire nation appreciate diverse cultural perspectives in the
- Less importance to ULIRAT (lower field of psychology
level of individual physical - The first filiation (academic-scientific) entered
consciousness) the country in 1925 when Dr. alonzo came
8. Position on analysis-wholeness issue back to UP
- Interprets result with bias for - Enriquez (1944) and Lagmay (1984)
wholeness commented about history of psychological
9. Universality science in PH as a “case of cultural diffusion
- Not anti-universal which started about the turn of the century
- Not anti-western when the US as a colonizer came to this
- Against a non-selective imposition of country and established educational system
Western knowledge based on English language as the primary
medium of instruction
WEIRD Psychology - Salazar differentiated 3 levels of ethnic
psychology. (1) Katutubong sikolohiya, (2) The
● W - weird
psychology of Filipinos, (3) The practice of
● E - educated
● I - industrialized psychology of filipinos from ancient to modern
● R - rich times
● D - democratic

The rise of SP
Definition of Scientific Psychology (West)

- SP is a movement initiated by Enriquez in the

Efforts based on the empirico-positivist traditions,
19170’s, it marks a significant chapter in
marked by following key features:
Philippine psychology. Rooted in a period of
- Generates its knowledge base via the social disruption against the Marcos regime,
experimental and objective modes of theory Enriquez returned to the University of the
testing Philippines, challenging Western psychology's
- Expresses logical relationships among applicability in the Filipino context
categories presumed to be naturally occurring - Enriquez’s critical stance questioned the
in terms of mathematical language neo-colonial status of PH psychology,
 emphasizing the Great Cultural Divide and the
LESSON 3: FUTURE DIRECTIONS OF SP
need for psychology based on Filipino
experiences. His advocacy aimed at resisting
the hegemony of Western psychological Ang Sikolohiya sa Pilipinas
literature
- Formation of the Pambansang Samahan sa
1926 - Itinatag ang dept. of Sikolohiya at
Sikolohiyang Pilipino (PSSP) in 1976.
Paaralan ng edukasyon sa UP
Inclusivity extended beyond psychologists to
- Naging tagapangulo si Agustin Alonzo
include academic, professional, and
intellectuals, fostering a diverse and 1930 - Itinatag ang dept. ng Sikolohiya sa
open-minded community UST
- Enriquez’s efforts extended to the
establishment of the Philippine Psychology 1932 - Sinimulan ni Sinforoso Padilla ang

Research and Training house, development of Psychological Clinic sa UP

indigenous research methods, undergraduate

1933 - Inumpisahan ni Jesus Perpinan ang
course, and graduate program specializing SP
FEU Psychological Clinic
- Recognizing cultural challenges of filipino
dispersion, Enriquez established the 1938 - Intinaguyod ni Angel de Blas and
International Association for Filipino Experimental Psychology Laboratory
Psychology: Pandaigdigang Katipunan sa SP sa UST
in 1990
1948 - Itinatag ni Estefania Aldaba-Lim ang

SP after Enriquez Institute of Human relations sa

Philippine Women’s University
- Death of Enriquez - 1994
1954 - Itinatag ni Joseph Goertz ang ang
- Rogelia Pe-pua who had ably assisted
dept. ng Sikolohiya sa Unibersidad ng
Enriquez since her student days and the
San Carlos
inception of SP and was by then an assistant
professor at UP
1960 - Itinatag ni Fr. Jaime Bulatao ang dept.
- Grace Dalisay and subsequently Elizabeth
Dept. of Sikolohiya ay ang Central
Marcelino (de Castro) both former students
Guidance Bureau sa ADMU
and later colleagues of Enriquez at the
university 1962 - Itinatag ang Philippine Psychological
- One of the interesting prospects after his Corporation, nagbibigay ng mga
death was waiting to see what directions of the serbisyong sikolohikal at pangunahing
field would rake retailer ng mga sikolohikal na panukat
- The lack of representation of other indigenous
and ethnolinguistic groups in its research
Pananaliksik at ang SP
literature which is mainly Tagalog and the
need to differentiate and interpret cultural Isang magandang balita sa puntong ito ay hatid ni

values and behavior accdg. to gender (Torres, Clemente (2010) batay sa kanyang pagsusuri ng mga

1997) nailathala sa PJP mula 1978-2008. Itinuring niyang SP

- Enriquez’s death is very different from when ang isang akda kung nasusunod nito ang alinman sa

SP started thriving mga sumusunod:

- Gumagamit ng katutubong konsepto
 - Gumagamit ng katutubong metodo at nag
SP bilang - Hindi nangangahulugang
popokus sa isang makabuluhang usapin sa kilusan vs
magkatunggaling layunin ang
disiplina
kultura at lipunang Pilipino
pagiging isang magka-agham
Batay sa kategorisasyong ito, natagpuan na
na disiplina at ang pagiging
karamihang ng mga pag-aaral (61%) ay maituturing na
isang kiluson ng pagbabago
SP. ang kagandahan pa nito hindi lahat ng mga
akdang ito ay sinulat ng mga taong kilalang Ang - Mas lalawak ang pagbabatayn
integrasyon sa
nagsusulong ng SP. Ngunit nakakalungkot na may at pagkukunan ng kaalaman ng
SP ng mga
malaking bilang pa rin ng mga akda (39%) na elemento ng mga iskolar sa sikolohiya
kaugnay sa
gumagamit pa rin ng angat-patong na istratehiya - Mas maraming metodo at
pagsasakatutu
bo-mula-sa-lab istratehiya ang maaring gamitin
Criticism of SP
as
na nangangahuluhan rin na
- Failure to include context in investigating
mas maraming paksa at tanong
psychological experiences (Avila-Sta. Maria,
na mapagtutuunan ng pansin
1998)
- Mas nagiging makabulahan din
- Tendency for Filipino Psychology to assume
ang sikolohiya sa buhay ng
that culture is static (Estrado-Claudio)
mga Pilipino kung sabay na
- Filipino Psychology’s limited contribution to
isinusulong ang SP bilang
universal knowledge (Tangco, 1998)
disiplina at kilusan ng
pagbabago
Tungo sa mapagbuong sikolohiya (Yacat, 2013)
Kahalagahan - Ang mga Pilipino ang
ng
pinatutungkulan ng Sp
Wika at SP - Hindi ang paggamit ng wikang Mapagbuong
Sikolohiya - Ang SP ay sikolohiyang atin
Ingles ang talagang panganib
- Ang SP ay sikolohiya natin
para sa SP, kundi ang
“Pagsisikolohiya sa Ingles”
- Hindi sapat ang pagsusuri ng Proseso ng Pagsasakatutubo
wika upang makabuo ng isang 1. Pag-aangkat (importation)
kaalamana paraa sa 2. Pagpupunla (implantation)
pangakabuuang disiplina ng 3. Pagsasakatutubo (indigenization)
SP 4. Pagsasarili (authoctonization)

Metodong - Posibleng gamitin, magkasama Pagsasakatutubo ng Sikolohiya sa Pilipinas

pang - SP
man o maghiwalay, kapwa ang
Noong 1975, inumpisahan ni enriquez at ng kanyang
kwalitatibo at kwantitatibong
mga kasama ang pagbuo ng Panukat ng Ugali at
metodo ng pananaliksik
Pagkatao (PUP), na kinilala bilang isang panukat ng

Katutubong - Kailangang sumailalim sa pagkatao na maituturing na sensitibo sa kulturang

Konsepto at Pilipino mula sa nilalaman hanggang sa proseso ng
masusing pagsusuri at
Teorya
pagsugbok ang isang pagkuha ng test

konsepto, Kanluranin man o

Ayon kina Susana cipres-Ortega at Ma. Angeles
katutubo, upang matiyak ang
Guazon-Lapena (1997), may halos 200 panukat na
katuturan ng mga ito sa ating
ang naidebelop mula 1950 sa iba’t ibang larangan ng
disiplina
sikolohiya
 Ipinanukala nina Carmen Santiago at Enriquez (1976) Pagbuo ng Malayang Disiplina ng Sikolohiya
ang Modelo ng Maka-Pilipinong Pananaliksik upang
gabayan ang pagsasagawa ng katutubong Ang authoctonization o yaong pag-abot sa punto na
pananaliksik ang isang inangkat na Kanluraning sikolohiya ay
lubong nang “naisakatutubo” (indigenized)
Pagsaliksik ng mga paksang makabuluhan
- Pagkakaroon ng mga gradwadong programa
- Paglalathala at paggamit ng mga lokal na mga
teksbuk
- May pambansang samahan na nagtataguyod
ng journal at mga pananaliksik at propesyunal
na praktis
- May sapat na pambansang pondo para sa
mga pananaliksik
- Kritikal na bilang ng mga iskolar na nagtutuon
ng pansin sa mga usaping makahulugan sa
kultura at makabuluhan para sa bayan

Usaping pang-identidad at mga tensiyon sa loob at

labas ng SP

Kritikal na pagsisimula ng SP na angkinin ang pagiging

alternatibo o panghahali sa Kanluraning sikolohiya.
Ang unang hakbang na ginawa ng kilusan para bigyan
Pagsusuri ng kilos at kaisipang makabuluhan sa
kultura ito ng bihis na angkop sa ating mga pilipino ay:

Ibang tao at Hindi ibang tao 1. Paglalahad ng saklaw ng SP bilang disiplina

2. Pagtatakda ng batayan nito sa kultura at
kasaysayan
- Hindi ang paggamit ng wikang Ingles ang
talagang panganib para sa SP, kundi ang
“pagsisikolohiya sa Ingles”.

LESSON 4: REVISITING FILIPINO VALUES

Great Cultural Divide

Pagkakahati hati ng tao ayon sa antas ng katayuan sa
buhay
Filipinos influenced by Western culture
Binanggit ni Church at Katigbak (2002) na naging
Under colonization → culture
mabagal ang pag-usad ng pagsasateorya at pagbubuo
Urban poor/ marginalized → culture mirrors the filipino
ng mga katutubong balangkas. Iniugat ito ni Sta. Maria
culture
(1996) sa kabiguan ng SP na magtakda ng
Filipino psychology is a liberation psychology
sistematikong paraan ng pagsisinsin ng mga
(sikolohiyang mapagpalaya)
kaalamang sikolohikal
● Value / pagpapahalaga
 - Guide in a positive way
Enriquez introduced his “seminal theory” which Core Value
attempted to reconceptualize the 2 Filipino value ● Kapwa / shared identity
structure - Shared inner self
One premises of his theory was that kapwa (a sense of - Humaneness to the highest level
shared identity) is the core value of the Filipinos - Implies unique moral obligation to treat
one another as equal fellow human
Two Models of Filipino Value System being

Exogenous / Foreign model Linking Socio-Personal Value

● Kagandahang loob / shared humanity
- Legal and formal model
- Linking personal to social value
- Inherited by Filipinos from Western cultures,
- Shared humanity = pagmakatao
particularly from Spaniards and Americans
- Genuine act of generosity, kindness,
and caring
Indigenous / Traditional model
- Given freely

- Non Formal model

- Deeply embedded in the Filipino subconscious Associated Societal Value
● Karangalan / dignity
Apriori Categories - Puri (external)
- Dangal (internal)

Accommodative Surface Value ● Katarungan / justive

● Hiya / Shame ● Kalayaan / freedom

● Utang na Loob / Norm of Reciprocity

● Pakikisama / companionship Pakikipagkapwa

Confrontative Surface Value Ibang Tao

● Bahala na/ determination Outsider category
● Sama o Lakas ng loob/ resentment or guts ● Pakikitungo (levels of amenities/ civility)
● Pakikibaka / resistance ● Pakikisalamuha (level of mixing)
● Pakikilahok (level of joining/ participating)

Pivotal Interpersonal Value ● Pakikibagay (level of conforming)

● Pakikiramdam / shared inner perception ● Pakikisama (level of adjusting)

- Unique social skill inherent in Filipino

personhood Hindi Ibang Tao
- Knowing through feeling or tacit One-of-us category
knowing ● Pakikipagpalagayang loob (level of mutual
- Participatory sensitivity trust/ rapport)
- A request to feel or be sensitive to ● Pakikisangkot (level of getting involved)
- There is “hesitation to react” ● Pakikiisa (level of fusion, oneness, and full
- There is much attention to subtle cues trust)
and non verbal behavior in mental role
playing
 b. Choice of traits were from foreign

Associated Behavior Patterns made tests

● Biro c. Scarcity of indigenous measure

● Tampo
- Affective disappointment Masaklaw na Panukat ng Loob (MaPa ng Loob)
● Lambing Gregorio F.H. Del Pillar
- Completed in May 2013 after six item testing

Indigenous Personality Measure studies over five successive semesters

● Personality - Began as a project in a graduate class on

- Unique way in which individual Personality Scale construction at IP Diliman in

thinks,a acts, and feels, throughout life 22010

2 problems encountered: - A 188-item personality inventory that

● Inapplicability of foreign-made tests operationalized Five-Factor Model with Filipino

● Dearth of locally developed tests trait constructs

In 1970’s Enriquez reflected the need for more Cross-Cultural Values

culturally sensitive theorizing. Local tests development - Provided explicit definition of values
welcomed cross-cultural indigenization effort wherein - Offered techniques for measuring values
culture is treated as source rather than the target - Suggested a universal value structures and
dimensions
Ortega and Guanzon-Lapena documented existing Schwartz and Bilsky (1987) explained that values are
work on psychological attest development. They concepts or beliefs about desirable behaviors that
distinguished 200 locally developed measures on a transcends specific situations
wide variety of Filipino characteristics Guide selection/ evaluations of behaviors and events
are ordered by relative importance

Filipino Made Personality Tests ● Self-report questionnaires

- Asking participant to rate important/
particular values in their lives
Panukat ng Ugali at Pagkatao (PUP)
- Smith and schwartz stated that it
Enriquez and Guanzon-Lapena
enables differentiation of strength of
- Its purpose is to measure Filipino-oriented
endorsement of a value
traits, behaviors, and attitudes
● Value structures/ dimension
- 5-point bipolar scale / likert scale
- Group or factors of values
- 19 items were designed to assess
- Showcase degree of endorsement of
culturally-relevant behaviors and attitudes for
any particular value
use as criterion variables in personality
research studies. Such as gambling behavior
Researchers used self-report questionnaires to assess
the endorsement of Enriquez’ 12 Filipino Values
Panukat ng Pagkataong Pilipino (PPP)
- 136 university students from 4 different
Annadaisy J. Carlota
universities
- Initiated in 1978
- 88 participant (2 public school)
- Was motivated by several factors such as:
- 48 participant (2 private school)
a. Lack of agreement among Filipino
researchers about the most salient
Study 1: Endorsement of Values
dimensions of Filipino personality
 Part 1: Dagdag-Bawas - Serving the underserved

“Sa iyong palagay, sa mga salitang nakasulat, - Going to the uplands

mayroon bang pagpapahalaga o value na hindi - Avoiding the “university”

mahalaga o importante para sa’yo? Kung meron,

paki-cross-out sa listahan ang value na ito. Kung wala, Sikolohiyang Pangsining
maaari nang dumiretso sa B” ● Advocacy for People’s Art and Music
“Sa iyong palagay, mayroon bang pagpapahalaga o ● Felipe de Leon Jr.
value na importante o mahalaga para sa iyo na hindi - Promotes consciousness in people’s
naisama sa listahan? Kung mayroon, pakisulat ang art; distinguished people’s art from
value/s na ito sa mga blangkong linya sa itaas. Kung specialist
wala, maaari nang dumiretso sa ikalawang bahagi
People’s Art Specialist’s Art
(Part II) ng questionnaire na ito.”
- Include - Product of
Part 2: Value Endorsement traditional, individuals whose
● Scale used - Likert scale (16 sets of 6-point indigenous, minds are
ethnic, and folk essentially
likert) art molded in
- Art integrated with academic
everyday situations
Data Analysis concerns
If value was crossed out by more that 20% (28 of 136)
maaalis sa list ng Filipino Value Sikolohiyang Pangrelihiyon
Kagandahang-loob, katarungan, pakikipagkapwa ay Babaylanism and Philippine Religion
naka kuha ng 0% vote - Faith healers are the modern descendants of
Dinagdag ang makadyos by 36.8% (50) and babaylan and catalonan
paggalang by 29.4% (40) - Their method of healing, which uses the
Hiya was crossed out by 19.9% and bahala na by concept of kaluluwa and ginhawa, is effective
76.5% (out) because it has many definitions because it is deeply rooted in the indigenous
experience
Study 2: Values Mapping
47 introductory Psychology students participated (11 Biyolohikal na Pundasyon ng Utang na
male and 36 female) Loob-Buot-Nakem
Unang tinutukoy ni Leonardo Mercado (1972) ang
pagkakahawig ng loob (Tagalog), buot (Bisaya), at
LESSON 5: Social Relevance of Sikolohiyang
nakem (Ilokano). Isang pagkakahawig ay maaari
Pilipino
silang ikabit sa salitang “utang”
Sinundan siya ni Lourdes Quisumbing (1976) na
Call for relevance naghayag ng ilan pang mga katumbas sa ibang wika
- Being committed to know and understand the
dynamics of our behavior Leonardo Mercado (1972)
- Identifying and establishing the local resources
● Tagalog - Utang na Loob
of our nation
● Bisaya - Utang Kabubut-on
● Ilokano - Utang a naimbag a nakem
Sikolohiyang Pangnayon
● The Return to the village and the Upland
Lourdes Quisumbing (1976)
● Third World Psychology
● Pampango - utang lub
 ● Pangasinan - Otang-nalub - Si Wilson ayy eksperto sa pag aaral
● Bikolano - Utang na buot ng mga insekto, lalong lalo na sa mga
● Waray - Utang-nga-kabuurt-on langgam
● Ilokano - Utang-nga-naimbag-a-nakem
● Hiligayon - Kabalaslan-sa-lawas
Reciprocity sa Ebolusyonaryong Biyolohiya
Ang papepl na ito ay pagpapatuloy at pagpapalawak
ng kanilang pag -aaral gamit naman ang konsepto ng
reciprocity mula sa ebolusyonaryong biyolohiya 3 Konsepto sa Ebolusyonaryong Biyolohiya
(Boorman and Levitt (1980)
(evolutionary biology)
● Reciprocity
- Pagtanggi sa natanggap na kabutihan
2 Artikulo ni Leonardo Mercado
o pinsala
1. Reflections of Buut-Loob-Nakem (1972) ● Reciprocal Altruism
2. Elements of Filipino Philosophy (1976) - May benepisyo para sa dalawang
organismo
Pinaka importante para sa artikulong ito ay ang iba’t ● Kin Selection o Inclusive Fitness
ibang katumbas ng kanyang tinatawag na “debt of - Tulungan o pagsasakripisyo ng buhay
violation/ gratitude” sa pagitan ng magkapamilya
● Group Selection
Utang na Loob: Kultura at Biyolohiya - Pagtutulungan ng isang grupo na hindi
Ang mga unang nagsulat ng artikulo tungkol sa utang magkakamag-anak
na loob mula sa perspektibo ng agham panlipunan ay Ayon kay Nowak (2006), “a group of cooperators might
sina Kaut (1961) at Hollsteiner (1961) be more successful than a group of defectors”

● Ebolusyonaryong Biyolohiya Reciprocity at Utang na Loob ay hindi

- Umusbong noong dekada 1940 sa magkapareho
Britanya at Estados Unidos
- Nakaugat ang larangang ito sa teorya Ang reciprocity ay biyolohikal at natatagpuan hindi

ng natural selection ni Charles Darwin lamang sa mga tao pati na rin sa mga hayop. Ito ay

● Natural Selection isang kaugaliang biyolohiyakl na may malaking

- Simula noong 1930, pinagsama ng kinalaman pagdating sa pagsulong ng ating ebolusyon

ilang mga siyentipiko ang mendelian

genetics at mathematical modeling Ang utang na loob naman ay kaugaling nakaugat sa

upang bigyan ng mas detalyado at biyolohiya at ginagabayan ng kultura sa dulot ng

eksaktong batayan ang natural ebolusyong naganap

selection ni Darwin
● Sosyobiyolohiya (sociobiology) Papel ng kultura sa Biyolohikal na Reciprocity
- Ayon sa sociobiology: A New (Singer 1981, 2011)
Synthesis ni E.O. Wilson, sociobiology
“Culture may intensify, soften, or perhaps under
is defined as the systematic study of
special conditions altogether suppress genetically
the biology basis of all social behavior
based tendencies”
- Inamin ni Wilson na maaari nating
labanan o tanggihan ang hatak ng
Reciprocity Altruism
biyolohiya sa tulong ng ating kultura
Trivers (1971)
 - Maaring mapakinabangan ang reciprocity Ayon kay Jocano (1997), nagsisilbing psychological
altruism sa pagitan ng mga hindi contract anag utang na loob na nagbibigkis sa mga
makgakamag-anak sa konteksto ng natural taong nag-uugnayan, sumakatuwid, napapatatag ang
selection pagkaaisa ng isang grupo
- Ang taong marunong tumulong at gumanti sa
natanggap na tulong ay may mas mataas na Loob, Buor, Nakem, atbp.
pagkakataong mabuhay at ipasa ang kanilang
Ang mga konsepto na dinudugtong sa salitang "utang"
genes sa mga anak kaysa sa mga taong hindi
ay ang mga konseptong: Loob, Buot, & Nakem
nagtutulungan
Isang pagkakahawig ng mga konseptong ito ay ang
kanilang pagiging "holistiko." Hindi hiwalay ang
Norms of Reciprocity (Gouldner 1960) intelektuwal, bolisyonal, at emosyonal na aspekto
2 minimal demands: kundi pinagsama lahat sa iisang konsepto. Mukhang
1. Pagganti sa tulong na natanggap mo pangkaraniwan ito sa mga kulturang pang-tribo.
2. Huwag saktan ang taong tumulong sayo Halimbawa ang deskripsyon ng salitang nemnem sa
ifugao:
Ayon din kay Gouldner, ito man ay pare-parehong The ifugao does not apply in his subjective world the
matatagpuan sa iba’t-ibang kultura ay nakabatay parin discrimination with which he views rice. He has no
ang tindi ng pagpapahalaga at paraan ng pagpapakita separate words for emotion, thought, volition,
ng reciprocity sa panahon at kultura ng iba’t-ibang consciousness, but lumps them all together as
lugar nemnem. To a white man, nemnem seems the most
overworked word in the language. (Barton 1930)

Ebolusyonaryong Biyolohiya sa Kontekstong Halos ganto din ang deskripsyon sa salitang nakem:
Pilipino - The word nakem is the most comprehensive
● Kin Selection indigenous term that renders the Ilocano
- Natural na matatagpuan ang utang na interiority, the core, and the worth of one's
loob-buot-nakem at recipcority sa personhood.
pagitan ng mga magkakadugo o
magkapamilya Kaibahan sa pagitan ng loob, buot, nakem, atbp.
- Ayon kay Guthrie (1968), isang aspeto Sa Tagalog na loob lang matatagpuan ang
sa buhay ng mga Pilipino na pangalawang kahulugan na inside.
nakakamangha para sa mga Ang nakem, mas marami itong aspektong intelektuwal;
Kanluranin ay ang matinding sakop nito ang mga kahulugang "mind, reason,
katapatan, obligasyon, at understanding, consciousness" (Mercado 1972),
pagpapahalaga ng mga Pilipino na "wisdom, intelligence, sagacity," "an idea, a thought, a
umaabot kahit sa mga kapamilya reflection," at predunce, the quality of having a sound
malayo judgement," atbp. (Agcoili 2012)
● Group Selection
- Pagtutulungan ng mga miyembro ng Ang mga pagkakaibang ito ay dulot ng maraming
iba’t-ibang tribo upang mabuhay bagay, katulad ng kaibahan sa kultura, kasaysayan,
- Kinakailangan ng kooperasyon at hindi sining, at impluwensiyang dayuhan.
pagiging makasarili upang labanan
ang ibang mga tribo upang labanan
ang pagsubok na dulot ng kalikasan
 - Person suddenly loses control of his
LESSON 6: PSYCHOPATHOLOGY AND PSYCHO
respiration and digestion, and falls into a coma
MEDICINE IN FILIPINO CONTEXT
and ultimately to death
La thai - Thailand
Filipino Psychopathology Hukuri - Japan
Mental illness is the third most common form of - Depicted in the Philippines as a mythological
morbidity, or type of disease, after visual and hearing creature called Batibat
impairments among Filipinos Causes:
- Ingesting high levels of carbohydrates just
10-15% are aged 5-10 and 17-20% are adults before sleeping
88 Filipinos out of every 100,00 have mental problems - Victims of bangungot have not been found to
have any organic heart diseases or structural
heart problems
Amok
- Cardiac activity during SUDS episodes
- Autronesian Mood Disorder
indicates irregular heart rhythms and
- A person suddenly loses control of himself and
ventricular fibrillation. Recommend to wiggle
goes into a killing frenzy, after which he/she is
the big toe of people experiencing bangungot
going to hallucinate and falls into a trance.
to encourage their heart to snap back to
After he/she wakes up, he has absolutely no
normal
memory of the event
Other Related Sleep Phenomenon:
- Derives from the Malau work amuk which
Succubus is a female demon. Incubus is the male
means an episode of sudden mass assault
counterpart. Repeated sexual activity with succubus or
against people or objects, usually by a single
incubus may result in deterioration of health or even
individual, following a period of brooding,
death
which has traditionally been regarded as
occurring especially in Malaysian culture but is
now increasingly viewed as psychopathology Filipino Psycho-Medicine

behavior ● Hilot
- In 1894, amok was officially classified as a - Use of massage to aid a pregnant
psychiatric condition as the majority of mother in the delivery of her child
individuals who committed amok were in some ● Kulam
sense, mentally ill - Uses beetled, effigies, poppets, boiling
Two Forms of Amok pot or some type of representation of
● Beramok target victim
- Considered to be more common of the - Linked by including bodily remains like
two and is associated with depression hair or nail clippings
and sadness resulting from loss and - Activated by chants, spells, or symbols
the subsequent brooding process - Bumabalik sa pamilya ng
● Amok mangkukulam pag may mas mataas
- Rarer form; stem from rage, insult, or sakanyang kukulam
a vendetta against a person ● Lihi
- Intense craving for something or
someone during pregnancy
Bangungot
● Pasma
- Sudden unexpected death syndrome
 - Concept that explains how inwit and
Daan ang damdamin, pakikiramdam
lamig together can result in illness
Pagpapalagayan ng loob na siyang dapat matamo
● Susto
kahit pa sa pananaliksik. May palagayang-loob na ang
- Soul-flight
kalahok at mananaliksik kung hindi nagkakahiyaan
- Derived from Latin American traditions
ang bawat isa
as condition of being frightened and
“chronic somatic suffering stemming
Ang palagayang loob ay nagpapatibay sa pagkatotoo
from emotional trauma or from
ng datos na nakalap. Mahalagang batid ng
witnessing traumatic experiences lived
mananaliksik ang mga isinasaad ng mga kalahok sa
by others”
kanilang pananalita. Nsa wika na kanilang ginagamit
- Symptoms include nervousness,
ang unawal nila sa mga bagay-bagay
anorexia, insomnia, fever, depression
● Usog/Bati/Balis
Hinihingi rin sa pagtutunguhan na pakibagayan ang
- Explains how baby who has been
gawi nila at kumilos nang ayon dito. Ang pakikiugali sa
greeted by a stranger acquires a
mga taong tagaroon sa lugay ay susi sa
mysterious illness
pakikipagkapwa. Maging magalang sa pagpapahayag
● Pagtatawas
ng saloobin na sa parati ay isinasaalang-alang ang
- Diagnosis of illness wherein alum
kapakanan ng maliliit
(tawa) is ritualistically used by the
albularyo for diagnosis of variety of
health conditions May paraan o may dahilan

- Uses candles and water Sa wika natin, ang metodo ay hindi mekanikal na
● Gaba gawain lamang kaya nga ang katagang gamit dito ay
- Cebuano’s concept of negative karma pamamaraan

“Paraan” ay mula sa salitang ugat na daan

Paraan Po: Ang Oryentasyon ng Kapwa sa Metodo
ng Pananaliksik Maraming mga gamit ang salitang ito tulad ng paraan,

Pagbabalik tanaw kay Roberto E. Javier Jr. pamamaraan, at maparaan

Ang ibang tao ay hindi rin talaga iba sa atin dahil hindi
maaari na mawala ang kapwa. Kung walang kapwa Kaugnay ng katangiang maparaan ang pagiging

wala ang sarili. Animo’y salamin ang kapwa ng sarili. masinop. Sa agham, kailangan maging masinop.
Isinasaistema ang kaalaman buhat sa pira-pirasong
impormasyon upang makapagpaliwanag sa agham. ito
Ang Ibang Tao at Hindi Ibang Tao
nga ay pagsisinop at sa paggamit ng paraan o
Alinsunod sa atas ng kapwa, itinataguyod ng SP ang
pamamaraan natatamo ang isang paglilinaw o
paggamit ng pamamaraang nakasalig sa pagpapalalim
pagpapaliwanag
ng kabuluhan ng patutunguhan. Itinataguyod nito na
matamo sa proseso ng pananaliksik ang pagturing ng
Maging katutubo man ang pamamaraan sa
kapwa na hindi-ibang tao
paghahagilap ng kaalaman ang nararating nito ay
isang ngang agham. Isang nabuong kaalaman ang
Ang pagtuturingan natin ay maaaring sa simula’y ibang
kapwa
tao ngunit sinisikap na marating ang antas na ang
pagturing sa kapwa ay hindi na nga ibang tao
 sa karanasan natin. Samakatuwid ay may paki tayo at
Kung gusto may paraan kung ayaw ay panay
dahilan hindi “walang personalan”

Sa madaling sabi maraming posibilidad na magawan

ng solusyon kung ito ay loloobin ng may kakayahang Ang pagtatanong-tanong at pakikipagkwentuhan at

gumawa ng paraan mga pamamaraan ng pagkalap ng datos na may

pakikipagkapwa (Javier)

Tabi po, makikiraan lang

Kinakapa, kinakalap sa karanasan
Ang “paraan po” ay paghingi ng pahintulot na siya ay
bigyan ng daan upang makarating sa paroroonan Nanghingi na nga ang pahintulot sa ating pagdaan at
tayo at pinatuloy na, ang pamamaraan natin sa

Ang “pasintabi” ay ginagamit natin maging sa mga paghahagilap ay pakapa-kapa pa rin

nakikita subalit hindi tayo tiyak kung masasaktan sila “Pakapa-kapa” ay mula sa salitang ugat na kapa

maging sa ating sasabihin, kanilang maririnig o

matutunghayan Ang pagtatanong tanong at pakikipagkwentuhan ay
mga metodong SP

Sa ating kultura noon pa man ay nagtatabi-tabi na

tayo, kaya hanggang sa kasalukuyang panahon ng Magtatanong-tanong sa mga naroroon
mabilis na teknolohiya ay naririnig pa rin natin ang Dekada 70 nang simulan ang pagsasaistema upang
“tabi po’ maibigay ang maka-agham na pamamaraan ng
pagsisinop
May “paki” sa salitang makiraan (inihalili ang “m” sa “p”
ayon sa alituntunin ng paggamit sa wikang Filipino, Sinimulan nina Lydia F. Gonzales
(Santiago at Tiangco) (pagtatanong-tanong) at Ma. Garcia A. De Vera
(pakikipagkwentuhan). Sinundan naman nina Rogelia
● Makikiraan - paraan Pe-Pua (pagtatanong-tanong) at Grace Orteza
● Pasaan kayo - paroon po sa gawi na iyon (pakikipagkwentuhan)
● Daam ka, idaan mo, daanan mo
● Dinadaan daanan ka na lang Ginawang naman ng sistematikong pag-aaral ang
pagtatanong tanong at pakikipagkwentuhan ni Roberto
May paki sa kapwa, pakikipagpakpwa Javier JR.

Sumasalamin pa rin sa atinag maka-kapwa na

oryentasyon ang ekspresyong “paraan po”. Hindi Maari po bang magtanong-tanong? Magpakatotoo’t
naman talaga iba ang turing sa ibang tao, kaya magpakatao

hinihingi ang pahintulot na makadaan ang tugon ay Sa pagsasagawa ng pagtatanong-tanong, nagsisimula

“sige po tuloy kayo” sa paghingi ng pahintulot
● Tuloy kayo - bagong dating sa lugar
● Balik kayo - sa pagalis ay muling Ang pagtatanong-tanong ay paraang pasalita. Ang
inaanyayahang doon muli tumuloy sa kanilang ating tradisyon di nga kasi ay mas oral (alamat,
pagbalik kwentong bayan, chismis) kaysa verbal (letters,
● Saan po ang punta - sinasalamin ang speeches), ang pagpapahayag na pasalita kaysa sa
pagpapahalaga sa kapwa pasulat ito. Samantala, sinisinop natin sa makabagong
teknolohiya ang datos mula sa mga prosesong ito
Sa lipunang may kapwa hindi pwede ang “strictly (audio recordings, video)
politics.” ingles ang ekspresyong ito kaya ito ay malayo
Sa simula pa lamang ng pagtatanong-tanong
LESSON 7: KATUTUBONG METODO AT LAPIT SA
naitataguyod na ang pakikipagkapuwa.
PANANALIKSIK

Western vs Indigenous Filipino Perspective

Makipagkwnetuhan sa umpukan
Western Filipino
● Kwentong walang kwenta
- paninira Confidentiality clause Confidentiality clause with
the presence of usisero
● Kwentong may kwenta
- nakakabuo ng mga salaysay o Criteria in recruiting and Criteria in recruiting and
training of interviewers: training of interviewers:
sanaysay na may saysay at
college degree holder, high ability to work in barrios,
makabuluhan scholastic rating, not being able to shower
interviewing experience, for days, getting used to
and physical fitness and adhering to beliefs and
May pakay, walang paksa - makipagkwentuhan customs

Ang kwentuhan ay may layunin at hindi basta-basta na

pag-uusap. May pakay at layunin mula sa simula ng Bakit kailangan ang katutubong pananaliksik
sesyon 1. Hiwalay ang maraming Pilipino sa mga
May kuwento na sa pagkukuwnento at namamayaning metodo sa sikolohiya
pagpapakuwento 2. Justification sa pagiging disiplina sa SP at
magkaroon ng sariling pananaw sa loob ng
pagpapakuwneto pagkukuwento
sikolohiya
Hinihingi mula sa kanaya May buod, simula, gitna,
3. pagbibigay ng alternatibong paliwanag sa mga
ang kuwneto upang at wakas
matulungan siya sa historical na kaganapan
pagsangguni o counseling
4. Pagbibigay ng katutubong pananaw tungkol sa
May paksa at pagkataong Pilipino
isinasalaysay ng may
5. Pagkakaroon ng katutubong pananaw at
tangan ng nabuong
sanaysay sa isang interpretasyon tungkol sa mga kaugalian ng
pangyayari
mga Pilipino o pagkakaroon ng alternatibo,
katutubo at maka-bayang pagtingin sa
Sa pakikipagkwuentuhan o kwentuhan, binubuo ang
kalagayan ng lipunan
isang kwentong magkakakuwento. Isang proseso ang
kuwentuhan kung saan kailangang sinupin ng mga
Paano nagsimula ang paggamit ng Katutubong
kalahok ang kanilang alaala, ibahagi ang natatandaan,
Metodo ng Pananaliksik
iwasto ang maling memorya at buuin ang isang
Dekada ‘60 sinimulang kilalanin ng mga Pilipinong
kuwento kasama ang kapwa.
intelektwal at iskolar ang kakulangan at kawalang
katwirang kanluraning lapit sa sikolohiya
May meryenda sa kwentuhan
Isa pa nasa kultura natin ang pagaalok ng pagkain at Ipinunla ni Enriquez ang binhi ng pagpapaunlad sa
pakikikain kaya may gaan ng loob sa ganitong mga katutubong metodo ng pananaliksik sa Pilipinas
salo-salo.
Paano masasabing maka-Pilipino ang pananaliksik
● May pagkiling sa mga Pilipino
● May pagpapahalaga sa mga Pilipino
● May katuturan sa mga Pilipino
Maka-Pilipinong Pananaliksik ● Pakikiramdam at paninimbang
● Modelo ng pananaliksik na binuo nina ● Pagbati at pagpapakilala
Santiago at Enriquez (1976) ● Pag-aayos ng mga dala-dalahan
● Binubuo ng dalawang Iskala: ● Pakikipalagayan
- Iskala ng pagtutunguhan ng ● Pagtulong-tulong
mananaliksik at kalahok (babaw o ● Paggawa ng pananaliksik
lalim) ● Pamamaalam at pasasalamat
- Iskala ng mananaliksik (lapit o layo) Suliraning Etikal:
● Pagsasabi ng layunin ng pananaliksik
● Pagkasangkapan sa pagkakaibigan
Metodo at Lapit sa Pananaliksik
● Pagsasabi sa kinalabasan ng pananaliksik
● Paghingi ng pahintulot
Pakapa-kapa ● Pagtanaw utang na loob/ pamerwisyo
- Groping, searching, probing into an ● Pagbubunyag ng natuklasang katiwalian
unsystematized mass of social and cultural
data to be able to obtain order, meaning and
Pagtatanong-tanong
direction for research
- Researcher goes a kind of questioning session
with his kalahok
Pakikipagkwentuhan Dapat maging alisto at sensitibi ang mananaliksik sa:
- Di pormal, malaya, at natural na pagpapalitan ● Edad
ng kaalaman, kaisipan, o karanasan ● Kasarian
- Nakabase sa pakikipagkapwa at sa ● Lugar
penomenong likas sa kultura ng mga Pilipino ● Wika
● Proseso ng pakikipagkwentuhan: ● Kasaysayan
- Nagsisimula oras na may nagtanong ● Paniniwala
tungkol sa anuman ● Tradisyon
- Magpapalitan ng mga sariling kaisipan ● Relihiyon
tungkol sa paksa, haka-haka, Principle of pagtatanong-tanong:
reaksyon o komento ● Use of pakikiramdam as ‘feeling for another’
- Pantay-pantay ang katayuan ng mga (cultural sensitivity), through this the
kalahok sa kwentuhan researcher knows when to ask to avoid
● Uri ng kalahok sa kwnetuhan questions, interprets a ‘yes’ for a ‘no’
- Aktibo ● Equality of status if maintained as it it a
- Posibo dialogue (informant is a kausap) not an
interview

Panunuluyan
- Researcher stays in the home of his kalahok Pagdalaw-dalaw
while he conducts sthe research with consent - Researcher occasionally visits the house of his
by the host family, whose head serves as the host, as opposed to staying in the house
tulay to an umupukan
Panunuluyan approach:
● Pakikipagkapwa
● Makataong pakikipag-ugnayan
● Pakikibagay
 Ayon pa rin kay Salazar (1976), ang pagsasa-Pilipino
Pakikiramdam
ng sikolohiya ay nararapat lamang gawin sa larangan
- Use entirely his own feeling or emotions to
ng teorya-metodolohiya, nilalaman, at paggamit ng
justify if participants are ready to be part of his
agham. Sa larangan ng teorya- metodolohiya ang
research or not
modelong nakakuha ng pinakamalawak na
pagtanggap at paggamit ay ang iminungkahi nina
Ginabayang Talakayan Santiago at Enriquez (1976) na iskala na mananaliksik
- Collective research where group of at iskala ng pagtutunguhan ng mananaliksik at
participants engage in sharing and exchanging kalahok.
knowledge, experience and opinion on topic ● Ang unang pagtitipon ni Pe-pua (1978)
- naglalaman ng mga ulat ng

Nakaugaliang Pagmamasid pagsasanay ng mga mag- aaral sa

Departamento ng Sikolohiya ng
- Pagtingin-tingin o pagbabantay sa mga kilos at
Unibersidad ng Pilipinas (UP) sa
ginagawa ng isang tao o mga pangyayari at
paggamit ng mga katutubong
bagay-bagay sa isang lugar.
pamamaraan sa larangan ng
sikolohiyang panlipunan.
Pakikipagkwentuhan: Isang Pamamaraan ng
● Sa pangalawang pagtitipon na ginawa ni
Sama-samang Pananaliksik, Pagpapatotoo, at
Pagtulong sa Sikolohiyang Pilipino (Grace Orteza) Pe-Pua (1982)

Binuhay muli ang pakikipagkuwentuhan ng pangkat - muling inilathala ang iba’t ibang pag-

nina Charvet, Javier, Lapeña, Mendoza, Orteza at Sta. aaral na ginamitan ng mga katutubong

Maria na pawang mga taga De La Salle nang gamitin pamamaraan. Ilan dito ang

nila itong pangunahing paglikom ng datos sa isang pakapa-kapa (Santiago 1977; Torres

pag-aaral ukol sa pagiging pinuno noong 1995. 1980), pagdalaw at

paikipagpalagayang-loob (Gepigon at
Francisco 1978), pakikisama (Nery
Ang hamon sa SP
1979), pakikipanuluyan
Batay sa kultura at wikang Pilipino, sinabi ni Enriquez
(Nicdao-Henson 1982), at
(1975) na ang sikolohiya ay tungkol sa kamalayan,
pakikipagkuwentuhan (De Vera 1976).
ulirat, isip, diwa, kalooban at kaluluwa ng tao, at hindi
● Ang pangatlong pagtitipon ni Pe-Pua (1988)
lamang limitado sa karaniwang pangkahulugan na ang
- naglalaman ng mga pamamaraang
sikolohiya ay agham ng pagkilos ng mga organismo.
panlarangan na kinabibilangan ng
mga katutubong pamamaraan tulad ng
Ayon naman kay Salazar (1976), ang SP ay isang uri
pagmamasaid (Orteza at Tuazon
ng agham-pantao na ang layunin ay maunawaan ang
1988), ginabayang talakayan (Galvez)
tao bilang “diwa at kaluluwa”, at bilang “kabuuang
1988), at pakikipagkwentuhan (R.
espiritwal”, at sa gayun ay
Enriquez 1988).
partikular na Pilipino.

Tungo sa sama-samang Pananaliksik

Ngunit hindi ito ang nakagawiang paraan lalong-lalo na
sa mga dalubhasa na nasa akademya. Ang SP bilang agham ay "isang kabuuan ng kaalaman

Nangangailangan tuloy ng pagsasa-Pilipino, kundi na maaaring taguriang Pilipino o may patutunguhang

dahil sa mga dalubhasa sa sikolohiya na kailangang Pilipino at may katuturan para sa mga Pilipino."

ibalik sa pagiging Pilipino. (Salazar, 1976)

 Tatlong Issue sa Pananaliksik ng Sikolohiya Linyang Direkta at Di-direkta
(Galvez)
1. Pinipili ang paglilingkuran
Kwento
2. Kung paano naipapakita ang tunay na layunin
● Istoryang walang teorya
3. Proseso at kontribusyon ng pananaliksik sa
- Estraktura ng kwento
pag-unlad ng lipunang Pilipino
● Kwentong walang kwenta
- Puntos o mensahe ng kwento
Limang Teorya Pang-Etiko
● Teleological
Salaysay
- Kalidad ng resulta or benepisyo sa tao
● Salaysay na walang saysay
● Utilitarian
- Nangangailangan ng kahulugan
- paggamit ng informed consent
● Deontological
- prinsipyong universal Talakay
● Relational ● Talakay na walang pakay
- pagpapahalaga, paggalang, at - Kailangan ng pinagtutuunan
pag-aalaga sa kalahok
● Ecological
Proseso at pamamaraan ng pakikipagkwnetuhan
- pagiging sensitibo sa kultura at
Ayon kay Enriquez (1988) ang pakikipagkuwentuhan
distansya sa pakikitungo sa kalahok
ay “isang katutubong metodo ng pananaliksik na
kumukuha ng datos sa isang grupo ng tao o isang tao
Apat na makaugnayan sa sama-samang lamang, na impormal at malayang nagpapahayag ng
pananaliksik
kanilang opinyon, paniniwala, nalalaman, o
karanasan.”
1. Sama-sama sa pagpili, pagbalangkas, at
paglilinaw ng paksang sasaliksikin
2. Sama-samang pagkalap ng datos Mananaliksik
3. Sama-samang pagsusuri ng datos
4. Sama-samang pagkilos ● Kung nais ng mananaliksik na ituring siyang
kapwa, kailangang ituring niya ring kapwa ang

Kahulugan at kalikasan ng mga kwento kalahok.

● Mahalaga rin na taos-pusong
Ayon kay Stein (1982), matututuhan na pahalagahan
pagsasaalang-alang sa kapanakan at adhikain
ang mga kaalaman ukol sa pag unawa ng pagkakaiba
ng mga kalahok.
ng iba’t-ibang kultura sa pamamagitan ng pagsusuri ng
● Kailangan mangibabaw ang pagpapahalaga,
estruktura ng mga kwento
pag-aalaga, at paggalang sa kultura at sa mga
Iba’t ibang layunin ng mga kwento:
kalahok.
● Pagpapanatili ng kultura sa sibilisasyon
● Paraan sa pagtuturo sa iba
● Pagsasaayos ng personal at panlipunang Mga Kalahok

suliranin
● Maganda na magsimula sa hindi bababa sa
Iba’t ibang modelo ng Diskurso:
limang tao ang kalahok, maliban sa
● State-event-state change
mananaliksik, ang isang umpukan.
● Goal-based and non-goal based
● Mabuti na pabayaan na lang ang natural na
Pagsusuri ng Datos halaw sa Pakikipagkwentuhan
proseso ng pag-uumpukan kaysa idikta ang
kung sino ang magiging kalahok at kung sino ● Dahil sa pagiging malaya ng proseso ng
ang hindi sa isang usapan. pakikipagkwentuhan, napakarami ng datos na
malilikom ng mananaliksik.
Mga Paksa ● Ang unang gawain ay pagpapakaunti ng datos
● Higit na pangkaraniwan ang paksa, higit na or tinatawag na data reduction.
malapit sa loob ng kalahok, higit ang kalidad ● Kasunod nito ang pagsasaayos sa anyong
ng mga kuwentong mabubuo. maari ng suriin.
● Sa pakikipagkwentuhan, ang produkto ay
kuwento o mga kwento.
Panahon at Lugar

● Mahalaga na gawin ang pakikipagkuwentuhan LESSON 8: GINABAYANG TALAKAYAN:

sa lugar at oras kung san ito natural na KATUTUBONG PAMAMARAAN NG SAMA-SAMANG
nangyayari para hindi sagabal sa mga PANANALIKSIK
kalahok.
● Pwede din na imbitahan ang mga kalahok sa
Ano ang “Talakayin”?
ibang lugar kung saan may onting salo-salo at
Ang kahulugan ng talakayin ay "pag-usapan nang
pagkakakilanlan
malalim". Sinasagot nito ang mga katanungang "sino",
"saan", "kailan, "bakit, at "paano".
Proseso

● Magsisimula lang ang mga mananaliksik sa Mga Bahagi ng Ginabayang Talakayan:

proseso ng pakikipagkwentuhan kapag Sa pagtatalakay, hindi maaaring isa lang ang
malinaw na sa mga kalahok ang tunay na kasangkot. Palaging mayroong "Katalakay".
pakay ng pag-aaral.
● Dahil impormal at malaya ang Ang "gabay" ay tumutukoy sa isang patnubay o
pakikipagkuwentuhan, maaari itong tumagal at tagaakay tungo sa isang layunin.
ituloy sa ibang pagkakataon. Maaari ring
malipat ang pinagdadausan, at mabawasan, Kung gayun, ang isang Ginabayang Talakayan ay
madadagdagan o tuluyang mabago ang mga tumutukoy sa palitan ng karanasan, kuro-kuro, o
kasapi sa umpukan. paliwanag na tungo sa iisang layunin.
● Sa tagal ng kuwentuhan at sa antas ng aktibo
at kusang partisipasyon ng mga kalahok Isa itong katutubong pamamaraan ng pagsisikap na
masasabing matagumpay ang kwentuhan na maunawaan ang isang pangyayari o isyu.
naganap.
● Kung ang mabuting pagtutunguhan at Estraktura ng GT
pakikipagkapwa ay nakamit, ang
Ang isang Ginabayang Talakayan (GT) ay isinasagawa
pinakamahirap na parte ng kwentuhan ay ang
ng pangkat o grupo. Ito ay maaaring buuin ng lima
tapusin ito.
hanggang pitong kalahok.
● Matapos ang paglikom at pagsasaayos ng
Merong pangkat ng tatlong mananaliksik na may
mga datos, kailangang iprisinta ang mga ito sa
partikular na papel: Ang Taga-gabay, Taga-tala, at ang
mga kalahok.
Tagamasid ng Proseso.
● Taga-gabay (TG)
Pagpapatuloy
- Tumitiyak na maayos ang daloy ng
Sisikapin ng TG na maisalarawan ang mga nais
talakayan
sabihin ng kalahok, maaaring gumamit siya ng visual
● Taga-tala
aid upang matulungan ang paglilimi ng mga kalahok.
- Nagtatala ng mga pangunahin at
importanteng ideya na manggagaling
sa mga kalahok pati na rin ang Pagtatapos

kanilang mga katanungan ● Paglalagom ng taga-tala

● Taga-masid ● Katanungan
- Tumutulong sa TG sa pamamagitan ● Pagtatasa
ng pagsabi sa kanya kung lumalayo ● Mungkahi
na ba ang usapan sa paksang dapat
talakayin, kung masyadong nagtatagal Antas ng pagsusuri at interpretasyon
sa isang paksa, o kung may mga
kalahok na hindi masyadong ● Kasangkot ang kalahok
nagsasalita o nakakapagmonopolisa - Layunin ng ganitong proseso na
ng talakayan. maibahagi sa mga kalahok ang
- Sa katapusan ng talakayan, siya rin kasanayan sa sistematisyon ng
ang nagbibigay ulat ukol sa proseso kaalaman ng mga mananaliksik, pati
ng talakayang naganap. na ang mga kaalaman ukol sa mga
naunang pag-aaral.
● Paggamit ng mga visual aid
Proseso ng GT
- Inilalahad ng mga mananaliksik ang
lahat ng datos na nakalap sa paraang
Paghahanda nabigyan na ng panimulang kaayusan.
● Pagpili ng kalahok ● Tungo sa kritikal na pag-iisip
● Pagpili ng panahon - Ang metodo ng pagsususri ay sa
- Dapat isinasaalang-alang ang oras ng paraang naglalahad ng mga
mga kalahok. Ibatay rin ang oras ng katanungan upang maistimula ang
talakayan base sa bawat katanungan, kritikal na pag-iisip (problem-posing).
opinyon at maaaring kasagutan ng ● Pagbuo ng konsensus
mga kalahok. - Sa ganitong klase ng pagsusuri,
● Pagpili ng lugar natural lamang na magkaroon ng
- Pumili ng lugar na naaayon sa mga pagkakaiba ng mga kuro-kuro. • Ang
kalahok layunin sa antas na ito ay ang
● Posisyon ng mga kalahok magkaroon ng konsensus.
● Pag-iwas sa pagkakaroon ng antagonismo
- Mahalaga rin ang papel ng TG sa
Pagsisimula
pagtiyak na ang pagkakaiba
● Ice breaker
nginterpretasyon ay di nagdudulot ng
● Katanungan
antagonistiikong relasyon sa pagitan
● Kopya ng Gabay
ng mananaliksik at kalahok,
mananaliksik sa kapwa mananaliksik
at kalahok sa kapwa kalahok.
 Mga gamit ng GT LESSON 9: ANG PAGMAMASID BILANG
Ang GT ay ginagamit kung nais ng mga mananaliksik KATUTUBONG PAMAMARAAN NG PANANALIKSIK
na magkaroon ng malalimang kaalaman ukol sa isang SA SIKOLOHIYA
konsepto, karanasan o pangyayari ayon sa pananaw
ng mga kalahok. ● Pagmamasid
- Isang pamamaraan ng pagdanas ng
Mga ilan na ring napaggamitan ang ganitong kapaligiran at kalooban
pamamaraan ng pananaliksik sa sikolohiya at iba pang - Ginagamitan ito ng parteng pandama,
disiplina sa agham panlipunan. lalo na ang ating mga mata
● Pagdanas
Marcelino (1986) ukol sa bagabag na nararanasan ng - Ang mararanasan ang isang bagay
mga anak ng bilanggong politikal, nagkaroon siya ng (sa natural na konteksto man o sa
mga GT sa mga magulang ng bata sa loob ng kontrolado ng paraan)
bilangguan.
Pakikiramdam
Women’s studies and resource center (1984) sa Pinakamalawak na pamamaraan ng pagdanas ng
kanilang pag-aaral ng kalagayan at antas ng isang tao sa kalooban o kapaligiran
partisipasyon sa pampulitika at pangkomunidad na
usapin ng mga kababaihan sa mindanao. Ginagamitan natin ito ng ating damdamin.
Pamamaraan para madama ang damdamin ng
NASSA Research Team (1985) ukol sa kalagayan at ibang tao.
epekto ng mga programang panlipunan ng simbahang
katoliko, ang GT ay ginagamit sa tatlong Mga iba’t-ibang paraan ng pagmamasid ayon sa
pangkalahatang paksa. ilang batayan

Ang GT ang isang ngayon sa pinakapopular na paraan Ibig pagtuunan ng pansin at sa layunin ng
ng ebalwasyon ng mga programa ng simbahan at nagmamasid
samahang makamasa. ● Naghahagilap o naghahanap
-kung hindi pa alam ang
1. Ebalwasyon ng programang pangkalusugan pagmamasdan o hindi pa ito nakikita
na naka-ugat sa kominad (Community-based ● Nag-aabang
health programs o CBHP) na ginawa sa Leyte - Kung alam kung ano ang
pagamamasdan ngunit hindi alam
(Ferrer at pagaduan 1981)
kung kailan ito darating o mangyayari
2. Pananaliksik-ebalwasyon (evaluate research)
sa programa para sa mga magsasaka sa
Batay sa pagiging lantaran
Kalinga- Apayao (NCCP at ECD 1982)
● Panonood
Maaring ihalintulad ang GT sa Focused group - Pagmamasid ay lantaran
interview. ● Pagsilip, pagmanamman, pagmamatyag
- ‘Di-lantaran

Batay sa linaw ng bagay na pagmamasdan

● Pag-aninag
- Hindi malinaw
 ● Pagkilatis o pagsuri minsanan lamang at kailangan pa ng maraming
- Maliwanag ngunit nais pang malaman karanasan upang lubusan na maintindihan.
ang mga detalye Sa larangan ng agham, kailangang paulit-ulit na
maranasan ang anumang pangyayari upang lubusan
itong maunawaan.
Batay sa kinatatayuan ng nagmamasid
● Pagtanaw
- May kalayuan Pagmamasid sa sikolohiya
● Pagsipat Gumagamit ang mga sikolohista ng iba't ibang
- Malapit pamamaraan ng pag likom ng impormasyon sa
● Pagdungaw kapaligiran o sa kalooban.
- Nasa ibaba
● Pagtingala Ang pag mamasid ay isang mahalagang pamamaraan
- nasa itaas kung saan mababawasan ang epekto ng pakikiugnay
ng mananaliksik sa kalahok at maiiwasan ang pagiging
Sumakatwid, ang pagmamasid ay isang pamamaraan 'di makakatotohanan ng mga pangyayari sa
ng kapaligiran na ang ginagamit ay mga mata. Subalit pinag-aralan.
ang anumang proposisyon ukol sa kalikasan ay bunga
rin ng interaksyon ng iba’t-ibang pamamaraan ng Ito ay dahil ang nagmamasid ay sikolohikal at/o pisikal
pakikiramdam. na hiwalay sa kanyang pinag aaralan; at ang ang
pinagmasdan ay nananatili sa kanyang likas na
Pagkakaiba ng pagmamasid sa pakikiramdam: kapaligiran.

Pagmamasid tungo sa pagbuo ng mga problema at

haka-haka
Ang bawat problema o suliranin ay may katapat na
kasagutan. Sa simula ay dapat magbigay o lumikha ng
mga haka-haka tentatibong paliwanag; hindi solusyon
kundi posibleng kasagutan.

Upang makabuo ng mga haka-haka, kailangan

munang magkaroon ng kaalaman tungkol sa mga
pangyayaring ibig pag aralan sa pamamagitan ng
Gamit ng pagmamasid
pagmamasid.

Pagmamasid at agham Sa matalas at sensitibong paningin, mabibigyan ng

Ang mga pangyayari sa ating kapaligiran ay maaring tentatibong kasagutan o solusyon at paliwanag ang
hatiin sa dalawang grupo: 'di pangkaraniwan (o mga suliraning papaksain sa pananaliksik.
katangi-tangi), at pangkaraniwan (o palagiang
namamalas). Pagmamasid bilang pamamaraan ng paglikom ng
Mas madaling maunawaan ang pangkaraniwang impormasyon
pangyayari dahil nauulit at maaring mausisa ng Isa sa pinakasimpleng pamamaraan ang pagmamasid
mabuti; di tulad ng mga di pangkaraniwang panyayari sapagkat hindi ito nangailangan ng mga kumplikadong
na nagaganap ng instrumento kundi sensitibong paningin lamang ang
kailangan
 Ang pag mamasid ay ginagamit din kasabay ng iba mga proposisyon, kailangan ang maramihang
pang metodo ng pananaliksik pagmamasid.

Maraming Estilo ng paglikom ng impormasyon sa Sa ganitong paraan matutuklasan ang mga prinsipyo,
pagmamasid, kabilang ang: batas at kaayusan na pumapaligid sa pangyayaring
● Pagbibilang pinag-aralan
- pag masdan o tignan kung ilang beses
ginawa at ilan ang gumawa ng mga Kasunod ng pagbuo ng mga batas at prinsipyo,
pangyayari. kailangang ipakita kung maisasakatuparan ang mga
● Pagpuna sa pamamagitan ng pag tatanong ito kapag katulad na pangyayari ang magaganap
- sino, ano, kailan, bakit, saan, paano,
gaano at ibtp. Magbibigay nang Titibay ang mga ito kung ang susunod na pagmamasid
malinaw ang takbo ng pangyayari. ay sumasang-ayon sa mga naunang resulta. Kung
● Korelasyonal hindi, ang pagmamasid din ang magpapatunay kung
- pagtingin kung may relasyon ang mga bakit ito nagkaganito.
bagay-bagay at/o pangyayari.
Ang pagamasid ay susi sa katotohanang ibig natin
maunawaan
Pagmamasid tungo sa pagbibigay ng paliwanag sa
pangyayari
May mga dahilan kung bakit nangyayari ang mga Mga hakbang sa Pagmamasid
bagay-bagay. Malalaman natin ang mga ito kung ating Paghahanda upang hindi tayo magulat at mabigyan
aabangan ang mga pangyayari. pansin ang mahahalagang aspekto ng pangyayari

Ang pangyayari ay magaganap kung ito ay takdang Ang mga sumusunod ay ilan sa mga dapat
maganap. paghandaan sa pagmamasid:
● Ihanda ang isip at katawan
Upang mauunawaan ang dahilan at mga elemento - Ihanda ang katawan
nito, kailangan ang pagmamasid. Ang unang - Dapat malinaw ang mata
pagmamasid ay simulang hakbang tungo sa mas - Handa ang sikmura
masusing pagtingin sa detalye sa kapaligiran. - Impormasyon ukol sa lugar
● Pagpasok sa pook
Kailangan ng paulit-ulit na pagmamasid upang - Pinakamahalagang hakbang sa
magkaroon ng malinaw na direksyon ang pagmamasid
pagpapaliwanag. - Kailangan iwasan ang anumang
pagbabago sa kilos sa katauhan ng
Sa bawat pagmamasid, maaring makakuha ng kahit nagmamasid
maliit ngunit makabuluhang paliwanag. Kapag - Kailangan hindi maging
pinagsama ang maliliit na paliwanag na ito, mabubuo kapansin-pansin
rin ang larawan ng pangyayari. - Kailangan ng tulay
- Maari din ang pakikiusyoso at
Pagmamasid bilang pagpapatunay ng proposisyon pagdalaw-dalaw

Ang pagpapatunay ng mga proposisyon, ay bahagi ng ● Pakikiayon

makaagham na proseso. Upang mapatunayan ang

 - Upang hindi maging kapansin-pansin, gagamba, bukbok at anay, at pagkupas ng kulay ng
ahalagang makiayon at hindi taliwas isang bagay
sa likas na daloy ng mga pangyayari
● Pagtanaw-tanaw Sa pangkalahatan, ang panahon ay malalaman sa
- Kapag lubos na ang pakikiayon o pagbabago ng anyo ng mga bagay lalong- lalo na sa
habang nakikiayon pa lamang, maaari pagkasira nito
ng kumuha ng mahahalagang
impormasyon sa pamamagitan ng
Bakas ng gamit
pagtanaw – tanaw
Sa pagmamasid ng mga bagay o pangyayari,
- Sa pamamaraang ito, mabibigyan ng
mahalagang malaman ang dalas ng pangyayari at ang
kabuluhan ang interaksyon ng iba’t
mga bagay na nagamit
ibang aspekto ng pinag – aaralan
● Pagtuon ng pansin
Dalawang aspekto ng gamit:
- Matapos magtanaw – tanaw, ituon ang
● Bilang pandiwa
pansin sa pangyayaring nais
- Paano ginagamit ang isang bagay
pagmasdan
● Bilang pangngalan
- Kung hindi ito laging nangyayari,
- Ano-anong bagay ang kasamang
kailangang maging handa at mag –
ginagamit
abang
● Paglalahad ng Pangyayari
- Isulat o i-record agad ang Bakas ng pagkilos o galaw

napagmasdan upang ‘di malimutan o Nagpapahiwatig ng buhay ang paggalaw at nag-iiwan

makulayan ng sariling palagay ng mga tanda o labi sa ating kapaligiran. Ang mga
dumi sa kapaligiran ay nagpapakita ng mga
pangyayaring naganap.
Mga bakas bilang susi ng pangyayari
Ang bakas ay tanda, labi, palatandaan at produkto na
Tanda rin ng pagkilos at paggalaw ang mga mantsa at
nagmula sa mga pangyayari
mga galos. Ngunit kabaligtaran naman sa alikabok o
agiw ng gagamba.
May dalawang aspekto ang mga bakas:
May kinalaman sa aktuwal na pangyayari (bakas ng
panahong lumipas, gamit, pagkilos, pagkaayos) at Limitasyon ng pamamaraang Pagmamasid

may kinalaman sa saloobin ng mga tao batay sa mga Hindi lahat ng bagay, tao, hayop, halaman at
pangyayaring naganap (bakas ng damdamin at pangyayari ay maaaring pagmasdan.
pag-iisip)
Ang ilan sa mga ito ay:
● May mga kilos o galaw na hindi maaaring
Bakas ng panahong lumipas
ipakita sa mga tao sapagkat hindi kanais-nais
Maraming labi ang nagbibigay ng magandang
o taliwas sa magandang asal. Taboo ang
halimbawa upang ipakita ang mga nakaraan. Ang
tawag dito - mga bagay na ipinagbabawal na
kapal ng alikabok ang magsasabi sa isang
ipahayag sa karamihan ng tao o sa publiko.
mananaliksik kung ang isang bagay ay matagal nang
● May mga gawain naman na ‘di-tuwirang
hindi nagagalaw o ginagamit
mapagmamasdan kaya hindi maaaring gamitin
ang pagmamasid.
Tulad ng alikabok, nagsasaad din ng tagal ng panahon
at simbolo rin ng buhay ang mga agiw at sapot ng
 Habang nasa baryo, tinalasan niya ang kanyang mga
LESSON 10: PAKIKIPANULUYAN: TUNGO SA
sentido upang mamatyagan niyang mabuti ang mga
PAG-UNAWA SA KAHULUGAN NG PANAHON
nagaganap sa kanyang kapaligiran.

Pamamaraan ng pananaliksik Labis itong nakatulong sa pagpapalawak ng kanyang

pag-unawa sa ritmo ng pamumuhay ng mga nakatira
Sa pagsasagawa ng pag-aaral, tumira ang may akda rito gayundin sa kanilang pagturing sa iba't ibang
sa Tiaong ng tatlong buwan aspektong panahon.

Dito niya isinagawa ang pakikisalamuha,

pakikisangkot, pagmamasid, pagtatanong-tanong at Pagtatanong-tanong

pakikipanayam sa mga piling tagapagbatid. Napatunayan niyang mabisa itong paraan sa pagkalap
ng mga datos sapagkat katutubong bahagi ito ng
kalinangang Pilipino at karaniwang ginagamit ng
Pagtira sa lugar ng pag-aaral
nakararami upang pasamot- samot na sumagap ng
Panaka-naka nang dumalaw ang sumulat sa Tiaong
iba’t ibang uri ng impormasyon.
simula noong buwan ng Oktubre 1975, hanggang sa
tuluyan na siyang nanirahan sa baryong ito noong mga
Iniakma niya ang kanyang mga tanong sa uri ng
buwan ng Enero, Pebrero at Mayo, 1976.
paksang sinasaliksik niya at sa hinihingi ng iba’t ibang
aspekto ng kanyang pakikipag-ugnay.
Nabigyang daan din nito ang pagpapalalim sa kanyang
pag-unaw sa mga nakatira rito gayundin sa mga
Binago-bago rin niya ang estilo ng kanyang
pangyayaring karaniwang nagaganap sa kanila.
pagtatanong-tanong ayon sa mga lantad na katangian
ng mga tagapagbatid.
Nagkaroon siya ng higit na malawak na pananaw na
nakatulong nang malaki sa kanyang pangbalangkas sa
isang modelo ng panahon para sa mga taga-Tiaong. Pakikipanayam sa mga piling tagapagbatid
Limang katao sa mga taga-Tiaong ang totoong
napakalaki ang naitulong sa sumulat sa pagsasagawa
Pakikisalamuha at pakikisangkot
ng aral na ito.
Habang nakatigil ang sumulat sa baryo, nakisangkot
din siya sa ilan sa mga karaniwang gawain ng mga
Pinili sila dahil sa kanilang mga katangiang
tagarito.
kinakailangan sa masusing pagtalakay sa konsepto ng
panahon
Nakisalamuha siya sa mga taga-roon at nakiisa sa
ilang gawain upang pasamot-samot na makakalap ng ● Malawak ang kanilang kaalaman ukol sa
mga impormasyong unti-unting nagpalawak sa katutubong kalinangan ng Tiaong bilang tunay
kanyang kaalaman ukol sa kalinangan ng mga at masugid na kalahok nito.
tagaroon. ● Malalim ang kanilang pag-unawa sa mga
kaugalian at saloobin ng mga tagarito.
Sa kanyang pakikisangkot sa mga pangyayaring ● Mahusay silang makipag-usap at madali
nagaganap sa baryo, nahasa rin siya sa nilang naisalalarawan ang nilalaman ng
pakikipag-ugnayan at pakikisama sa mga kanilang isipan sa pamamagitan ng salita.
naninireahan doon. ● May likas silang hilig sa pagtalakay sa mga
paksang may kalaliman ang ibig sabihin tulad
ng konsepto ng panahon.
 ● Bukas ang kanilang loob sa pagtulong sa ● Pananaw sa hinaharap
sumulat. - mga nasasaisip nilang mga
pangyayaring maaaring maganap sa
Paano nabubuo ang konsepto ng panahon sa darating na panahon
isipan ng mga taga Tiaong
Nahihiwatigan ng mga taga-Tiaong ang pagdaraan ng Inuuri rin nila ang panahon batay sa iba't ibang mga

panahon dahil sa mga nagaganap na pangyayaring pangyayaring nagsisilbing palatandaan dito.

pumapasok sa kanilang kamalayan sa pamamagitan ● Positibo

ng mga sentidong tulad ng paningin, pandinig, at pang - ang mga pangyayaring kaangkop nito

hipo. ay positibo rin.

● Pagbabago sa kalikasan tulad ng pagbbago ● Negatibo -

sa lagay ng kilma, kalawakan, halaman, hayop - masama o mabigat ang panahon dahil

at tao. sa mga masasamang pangyayari.

● Mga pagbabago sa lagay ng lipunan mula sa

mga pangyayaring sumasakaop sa buong Hindi Tahasang Mapanghawakan ang Panahon
mundo. Para sa mga taga Tiaong, hindi tahasang
● Mga pagbabago sa mga saloobin ng mga tao mapanghahawakan ang konsepto ng panahon.
tulad ng kanilang damdamin, paniniwala,
pananalig, palagay, kuro-kuro, at pagturinmg Ayon nga sa isang tagapagbatid, walang iniwan ito sa
at pagpapahalaga sa iba’t ibang bagay. salitang “Diyos” o “Bathala “na bagama’t hindi maaring
● Mga pagbabago sa material na bagay na likha lkagayat na damhin sa pamamagitan ng mga sentido
ng tao tulad ng eroplano, telebisyon, orasan, ay nabubuo pa rin sa isipan sa pamamagitan ng mga
at iba pa. bagay bagay na nagbibigay tanda o nagpapatunay sa
katotohanan nito.
Ang dalas ng mga pangyayari ang dahilan ng
dalawang uri ng pagtingin nila sa pagdaraan ng
Habang nagdaraan ito, kaakibat nito ang mga
panahon.
nasabing mga pangyayari. Nalalaman ng mga tao na
● Linyal
nagdaraan ito dahil sa mga pangyayaring nagaganap.
- pangyayaring minsanan lamang
Kung mga walang pangyayaring namamatyagaan ang
nagaganap sa buhay ng tao.
tao, hindi rin nila mahihiwatigang nagdaraan ang
● Siklikal
panahon.
- pangyayaring paulit-ulit na nagaganap
sa buhay ng tao.
Tambalan ang daan ng panahon
Ang kaganapan naman ng mga pangyayari ang
Maari ring sabihing tambalan ang pagdaloy ng
nagsisilbing batayan ng kapanahunan ng mga ito.
panahon batay sa mga pangyayaring paulit-ulit at
pirmahang nagaganap sa sansinukob. Nakaayos ang
● Panahong lumipas
mga ito kaya Madali masabi kung paano
- pangyayaring naganap na buhay pa
pagkakasunod-sunod nito.
sa gunita, alaala at salimsim.
● Panahong pangkasalukuyan
Nangingibabaw sa kanilang pagturing sa ibat ibang
- pangyayaring nagaganap nang
aspekto ng panahon ang prinsipyo ng magkasalungat
kasalukuyuan at umaabot sa kanilang
na tambalan.
isipan, malay, pansin, at bait.
Papalit-palit lang iyan at sa tuwi-tuwina ay bahagi nagpapatakbo. Hindi nila maaring pahintuin o pabalikin
niyan ang magkakatambal ngunit magkasalungat na ito. ANUMAN, ang gawin nila susulong at susulong din
aspekto ng panahon. ito. Hindi rin maaring pakialaman ang mga taglay
nitong pangyayari.

Pagsulong ang daan ng panahon

Sa pamamagitan ng masusing pagmamanman sa mga
Maari ring sabihing dumadaloy ang panahon sa iisang
palagiang dating ng panahon at pakikiagapay rito sa
direksyon lamang at palagiang pasulong ito.
halip na pagkontra rito, mas malaki ang kanilang
nagiging pakinabang sa kanilang pawis at pagod.
May katugmang bahagi ng panahon ang lahat ng
nangyayari sa buhay ng tao . ang mga nangyari na ay
hindi na maaring ibalik pa. MAALALA na lamang ang Mga kapanahunan sa bawat pangyayari
mga ito ngunit hindi na Naniniwala pa rin ang mga taga-Tianong na bawat
maaring muling damhin dahil bahagi na ito ng pangyayari ay may katapat na wastong panahon.
panahong lumipas. Kung hindi pa napapanahon, hindi magaganap ang
mga pangayayri.

Pagsulong na paikid ang daloy ng panahon

Kung saan nakaugnay pa rin sa paninilwala nila sa
mga saliwakaing, " Ang kapalaran, di man hanapin,
Bagama’t paulit ulit ang mga ibang pangyayari, hindi
dudulog, lalapit kung sadyang akin" o Ang bagoong
rin nagbabalik at uumuulit ang panahon . parating
takpan man, pagdating ng takdang araw'y sadyang
pasulong ang takbo nito nito. Ang panahong nakalipas
aalingsaw." na may nakatakdang kapalaran ang tao at
ay nakaraan na at hindi na maaring ibalik pa.
"nakaguhit ito sa tadhana."

May katumbang bahagi ng gulong ng panahon ang

mga paulit-ulit na pangyayari na siya naring Ang kinabukasan ay nahuhubog ng tao
nagsisilbing palatandaan ng panahon. HALIMBAWA: Naniniwala ang mga taga-Tiaong na nakatutulong sila
ang pagbabago ng posisyon ng araw sa langit ang sa paghubog sa kinabukasan. Kung saan inaasahan
katugma ng ibat ibang bahagi ng isang maghapon. nila na sa pamamagitan ng paggawa ng mabuting at
Ngunit sa patuloy na pagikot ng gulong ng panahon, pagsasakatuparan sa mga dapat nilang asikasuhin sa
paulit ulit ang magkakasunod sunod na pagbabago sa kasalukuyan, makakamtan nila ang magandang
posisyon ng araw hindi pareho ang mga pangyayaring kinabukasan. Kaya ang mga taga-Tiaong ay
dala ng bawat bahagi ng maghapon. naniniwala sa kanilang salawikaing " Kung di ukol ay
hindi bubukol" at "Kapag may isinuksok ay may
Ayon sa isang tagapagbatid “Hindi lahat ng ikot ng madudukot."
gulong sa lupa ay may taglay na lupa, may ikot na
madikit man sa lupa ay wala.
Ang panahon ay mababago
Malaki ang pagpapahalaga sa panahon ng mga
Sa pinagsalin-saling lahi ng tao, ni minsan ay hindi
taga-Tiaong dahil sa kanilang paniniwalang na
nangyayaring bumalik ang panahon.
● parating pasulong ang takbo ng panahon at

Hindi nasasaklaw ng pangyayari ng tao ang ● may takdang panahon ang kaganapan ng
panahon bawat pangyayari. At naniniwala sila sa mga
Ayon sa mga taga TIAONG, hindi nila nasasaklawan salawikain: Ang mahuli sa sadsaran, baling
ang panahon. Patuloy na dumaraan ito nang walang sagwan ang daratnan. Pagkagaling-galing
 man at huli, ay wala ring mangyayari. Aanhin mapanatili ang kaligtasan at kabuhayan ng mga
pa ang damo kung patay na ang kabayo Pilipino.

Mga pananda sa panahon

Mga pagbabago sa lagay ng tao
Karaniwang nasasabi nila kugn kailana naganap,
Ito ay tumutukoy sa mga pagbabagong nangyayari sa
nagaganap, o magagana p ang mga pangyayari sa
isip, damdamin, at kagustuhang panlipunan ng mga
pamamagitan ng pagbanggit sa iba pang pangyayari.
Pilipino. Ito ay maaaring kaugnay sa mga
pagbabagong pangkultura, panlipunan, at pang-
Mga pagbabago sa lagay ng kalangitan emosyonal na nagaganap sa indibidwal, komunidad, o
Ang araw, buwan, mga bituin, dilim, at liwanag ang lipunan.
mga importanteng bahagi ng kalawakan. Karaniwan
nilang ginagamit ang mga ito sa pagsasabi ng Mga pagbabago sa lagay ng lipunan
panahon.
Ito ay tumutukoy sa mga pagbabagong nagaganap sa
istraktura, organisasyon, at dynamics ng lipunan ng
Mga pagbabagong may kaugnayan sa mga hayop Pilipinas. Ito ay maaaring kaugnay ng mga aspeto
Ito ay tumutukoy sa mga pagbabago sa kultura, tulad ng pulitika, ekonomiya, kultura, edukasyon, at iba
paniniwala, at kaugalian ng mga Pilipino na may pang sektor ng lipunan
kinalaman sa mga hayop. Isa sa mga halimbawa nito
ay ang paggalang at pag-aalaga sa mga hayop bilang
bahagi ng kapaligiran at buhay-araw ng mga Pilipino,
na nagpapakita ng koneksyon at pagpapahalaga sa
kalikasan at iba't ibang anyo ng buhay.

Mga pagbabagong may kaugnayan sa mga

halaman
Ito ay tumutukoy sa mga pagbabago sa pag-iisip,
damdamin, at kilos ng isang tao na kaugnay sa
kanilang pakikisalamuha sa kalikasan at mga
halaman. Ito ay tumatalakay sa kung paano
nakakaapekto ang kalikasan at mga halaman sa
mental at emosyonal na kalagayan ng isang
indibidwal, pati na rin sa kanilang mga pananaw at
pag-uugali.

Mga pagbabago sa lagay ng klima

Ito ay nakatuon sa pag-unawa sa mga reaksyon,
pagtugon, at pag-aadapt ng mga Pilipino sa mga
hamong dulot ng pagbabago sa klima. Ito ay
naglalaman ng mga aspeto tulad ng pagpapalakas ng
kamalayan sa pangangalaga sa kalikasan,
pagpapalalim ng ugnayan ng tao sa kapaligiran, at
pagtugon sa mga pagbabago sa klima upang