2.

Elektrohemija
(4 ~asa)

1
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Redoks reakcii

Pri HEMISKATE REAKCII se menuva hemiskiot sostav (hemiskiot identitet) na

materijata. Hemiskite reakcii simboli~ki se zapi{uva so HEMISKI RAVENKI.

OKSIDACIONO-REDUKCIONITE REAKCII, ILI REDOKS REAKCIITE, se

hemiski procesi pri koi doa|a do promena na oksidacionata sostojba na
elementite, kako rezultat na razmena na elektroni pome|u reaktantite vo
hemiskata reakcija.

Primer:

0 1 2 1 2 1 0
2Na  2H 2 O  2Na O H  H 2
Od promenata na oskidacionata sostojba na u~esnicite vo hemiskata reakcija
se gleda deka do{lo do razmena na elektroni pome|u reaktantite. Vo dadeniot
primer, lesno mo`e da se zaklu~i deka natriumot oddal elektroni, a vodata gi
primila tie elektroni. Poto~no re~eno, eden del od vodorodnite atomi, {to bile
vo sostavot na vodata, gi primile oddadenite elektroni od atomite na
natriumot.

2
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Sekoja redoks reakcija se sostoi od dva pooddelni procesi, koi{to se slu~uvaat
istovremeno (simultano). Toa se procesite na oksidacija i redukcija. Od ovaa
pri~ina ovie hemiski reakcii se narekuvaat oksidaciono-redukcioni, ili skrateno,
redoks reakcii.

OKSIDACIJA e proces na ISPU[TAWE ELEKTRONI od nekoj atom, pri {to doa|a do

ZGOLEMUVAWE NA OKSIDACIONIOT BROJ na atomot.

REDUKCIJA e proces na PRIMAWE ELEKTRONI na nekoj atom pri {to doa|a do

NAMALUVAWE NA OKSIDACIONIOT BROJ na atomot.

 Supstancata {to go sodr`i atomot {to se oksidira e redukciono sredstvo.

 Supstancata {to go sodr`i atomot {to se reducira e oksidaciono sredstvo.

 Procesite na oksidacija i redukcija se odvivaat simultano, zatoa celokupniot

proces se narekuva oksidaciono-redukcionen proces ili kratko redoks proces.

Zabele{ka: Vo prirodata ne e vozmo`no da se slu~i samo eden od ovie dva

procesi izdvoeno. So drugi zborovi, ne e vozmo`no da se slu~i hemiska reakcija vo
koj }e se odviva samo oksidacija, a pri toa da ne se odviva istovremeno i reakcija
na redukcija. Za da se oksidira edna ~esti~ka, odnosno da ispu{ti elektroni, mora
da postoi druga ~esti~ka, koja{to }e gi primi ispu{tenite elektroni, odnosno
~esti~ka {to }e se reducira.

3
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Opredeluvawe na koeficientite na redoks
reakciite so elektronska {ema

Izramnuvaweto na redoks ravenkata zapo~nuva so zapi{uvawe na

oksidacionite broevi na site atomi vo ravenkata.

Ravenkite koi gi prika`uvaat poodelnite procesi na oksidacija i redukcija se

narekuvaat POLUREAKCII. Vkupniot broj na ispu{teni elektroni mora da e
ednakov so vkupniot broj na primeni elektroni. Zatoa, se bara najmal
zaedni~ko sodr`atel na brojot na ispu{teni i primeni elektroni. Koeficientite
pred polureakciite se koli~nik od najmaliot zaedni~ki sodr`atel i
soodvetniot broj na elektroni {to u~estvuvaat vo polureakcijata.

Koeficientite pred polureakciite se zapi{uvaat pred soodvetnite u~esnici

vo vkupnata redoks reakcijata.
0 1 2 1 1 0
Na  H 2 O  Na OH  H 2
0 1
Na  1e  Na 
/2 Najmal zaedni~ki
sodr`atel na brojot
1 0
(2) na ispu{teni i
H (2)  2e   H 2 /1 primeni elektroni

0 1 2 1 1 0
4
2Na  2H 2 O  2Na OH  H Op{ta hemija,
2 Valentin Mir~eski
Vidovi redoks reakcii
Redoks reakcii na adicija (prisoedinuvawe)

 Reakcii pome|u reaktivnite metali i nemetali pri {to se obrazuvaat

binarni jonski soedinenija.

Primeri: 2Mg + O2 = 2MgO

Na + Cl = NaCl
Naj~esto ovoj vid na reakcii se SPONTANI i EGZOTERMNI.

 Reakcii pome|u nemetali.

Primeri:S8 + 16Cl2 = 8SCl4 (sulfur tetrahlorid)

Xe + F2 = XeF2 (ksenon difluorid)
P4 + 5O2 = P4O10
P4O6+ 2O2 = P4O10
5
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Redoks reakcii na razlo`uvawe

Primeri: NH4NO3 = N2O + 2H2O

2KClO3 = 2KCl + 3O2
Nekoi od redoks reakciite na razlo`uvawe se eksplozivni (takvi se gornite
primeri) pri {to se osloboduva toplina i gasoviti produkti.
Reakcijata na razlo`uvawe na NH4NO3 se narekuva reakcija na AVTO-
OKSIDACIJA I REDUKCIJA, bidej}i samiot reaktant, NH4NO3 sodr`i i oksidens i
reduktor.

Primeri: PF5 = PF3 + F2

6HClO3 = 2HClO4 + 4ClO2 + 2H2O (reakcija na disproporcionirawe)

Reakcija na DISPROPORCIONIRAWE e specifi~en vid na redoks reacija na

avto-oksidacija i redukcija. Eden reaktant deluva kako oksidens i reduktor, pri
{to del od negovite atomi se oksidiraat, a del se reduciraat pri me|usebna
reakcija. Pri ovie reakcii eden ist vid atomi preminuvaat istovremeno vo
povisoka i poniska oksidaciona sostojba.

6
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Redoks reakcii na istisnuvawe.

 Alkalen metal i voda:

2K + 2H2O = 2KOH + H2
 Metal i kiselina:
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2
 Istisnuvawe na halogen element od drug halogen element:
Cl2 + 2NaBr = Br2 + 2NaCl
 Reakcii na dobivawe na metali od nivni oksidi pri reakcija so
jaglerod:
2ZnO + C = 2Zn + CO2

Zabele{ka: Postojat slo`eni redoks reakcii koi istovremeno pripa|aat

na pove}e od eden vid na spomnatite redoks reakcii.

7
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Redoks ramnote`i
Redoks reakciite naj~esto se povratni reakcii, odnosno pri redoks reakciite
naj~esto se vospostavuva hemiska ramnote`a. Polureakciite na vkupniot
oksidaciono-redukcionen proces mo`e da se prika`at kako povratni ramnote`ni
reakcii.
Vo sekoja polureakcija u~estvuva
eden oksidiran i eden reduciran
oblik. Oksidiraniot i reduciraniot oblik
Red1 = Ox1 + ne- {to u~estvuvaat vo edna
polureakcija se narekuvaat redoks
Ox2 + ne- =Red2 par.
_______________________________
Red1 + Ox2 =Ox1 + Red2

Za ovoj ramnote`en sistem mo`e da se definira konstantata na ramnote`a na

vkupnata oksidaciono-redukciona reakcija:
[Ox1 ][Re d 2 ]
K
[Re d1 ][Ox 2 ]
8
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Me|utoa i sekoj redoks par, odnosno sekoja redoks polureakcija, ima
svoja konstanta na ramnote`a koja se narekuva konstanta na
ramnote`a na redoks parot. Ramnote`nata reakcija na eden
redoks par mo`e da bide napi{ana na dva na~ini, i pri toa da bidat
definirani dve konstanti na ramnote`a na redoks sistemot:

Red =Ox + e-
[Ox][e  ]
KR/O 
[Re d ]
KR/O-konstanta na ramnote`a na reakcijata na oksidacija
ili
Ox + e- =Red
[Re d ]
KO / R 
[Ox][e  ]

KO/R-konstanta na ramnote`a na reakcijata na redukcija

9
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 1
Pri {to va`i slednava relacija: KR/O 
KO / R

Pri ova, konstantite na ramnote`a na redoks reakciite se definirani

vo odnos na eden elektron. So toa vozmo`no e da se sporeduvaat
razli~nite redoks parovi pome|u sebe.

Primeri: Na(s) =Na+(aq) + e- K R / O  [ Na  ][e  ] {K R / O }  6,8  10 45

Zabele{ka: {KR/O} e oznaka za brojna vrednost na konstantata na

ramnote`a na redoks parot.

1/2Zn(s) =1/2Zn2+(aq) + e- K R / O  [ Zn 2 ]1 / 2 [e  ] {K R / O }  7,6  1012

1/2Cu(s) =1/2Cu2+(aq) + e- K R / O  [Cu 2 ]1 / 2 [e  ] {K R / O }  1,5  10 6

Kako mo`e eksperimentalno da se izmerat ovie konstanti na

ramnote`i? Kako e vozmo`no da se izvede samo reakcija na
oksidacija na Na, Zn ili Cu, a pri toa da ne se slu~u redukcija na
nekoja druga supstanca?
10
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Konstantite na ramnote`a na ovie redoks parovi se izmereni vo odnos
na polureakcijata na redukcija na protonot (hidronium jonot) do
gasovit vodorod. Odnosno, konstantata na ramnote`a na
polureakcijata na oksidacija na natriumot
Na(s) =Na+(aq) + e-
e vo su{tina konstanta na ramnote`a na slednata vkupna redoks
reakcija:
Na(s) + H+(aq) =Na+(aq) + 1/2H2(g)
Brojnata vrednost na konstantata KR/O ja poka`uva polo`bata na
ramnote`ata na polureakcijata na oksidacija na soodvetniot redoks par.
Kolku {to e brojnata vrednost pogolema, tolku e ramnote`ata pove}e
pomestena na desnata strana, odnosno tolku e ponaglasena
tendencijata za oksidacija na reduciraniot oblika na redoks parot. Toa
zna~i deka vo tolkava mera reduciraniot oblik na redoks parot e posilno
redukcisko sredstvo.

Primer: 1/2Zn(s) =1/2Zn2+(aq) + e- {KR/O = 7,6  1012}

Golemata vrednost na konstantata uka`uva deka cinkot e silen

elektron donor.
11
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Bidej}i ovaa konstanta se odnesuva na reakcijata:
1/2Zn(s) + H+(aq) =1/2Zn2+(aq) + 1/2H2(g),
mo`e da zaklu~ime deka polo`bata na ovaa vkupna oksidaciono-
redukciona reakcija e silno pomestena na desnata strana. Toa zna~i
deka reakcijata vo koja cinkot se oksidira, a vodorodot se reducira se
odviva mnogu lesno, odnosno spontano (sama od sebe).

No, kakvo e odnesuvaweto na bakarot? Da ja pogledneme vrednosta

na negovata konstanta KR/O.

1/2Cu(s) =1/2Cu2+(aq) + e- {KR/O }= 1,5  10-6

Brojnata vrednost na konstantata poka`uva deka ramnote`ata e silno
pomestena na levata strana. Spored toa, mo`e da se zaklu~i deka
bakarniot jon e silen elektronakceptor. Da se potsetime deka ovaa
konstanta se odnesuva na vkupnata reakcijata:
1/2Cu(s) + H+(aq) =1/2Cu2+(aq) + 1/2H2(g)
pa spored toa mo`e da se zaklu~i deka reakcijata vo koja
bakarot se oksidira a vodorodot se reducira ne se odviva
spontano.
12
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
No, ako ja napi{eme obratnata ramnote`na reakcija, odnosno
1/2H2(g) + 1/2Cu2+(aq) =1/2Cu (s) + H+(aq),
toga{ konstantata iznesuva {K} = (1,5  10-6)-1 = 6,667  105.

Spored ova, reakcijata vo koja vodorodot se oksidira a bakarnite

joni se reduciraat se odviva spontano.

Od ovie pri~ini pri reakcija na metalen cink so rastvori na kiselini

(kade ima protoni zaradi disocijacijata na kiselinata) se izdvojuva
elementaren vodorod, a toa ne se slu~uva pri reakcija so metalen
bakar.

Ako gi sporedime redoks sitemite:

1/2Zn(s) =1/2Zn2+(aq) + e- {KR/O} = 7,6  1012
1/2Cu(s) =1/2Cu2+(aq) + e- {KR/O}= 1,5  10-6
mo`e da se ka`e deka metalniot cink e silen elektron donor, a
bakarnite joni se silen elektronakceptor.
Konstantata na reakcijata: 1/2Zn(s) + 1/2Cu2+(aq) =1/2Zn2+(aq) + 1/2Cu(s) e
definirana kako:
[ Zn 2  ]1 / 2
K
[Cu 2 ]1 / 2
13
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Konstantata na ramnote`a na ovoj sistem e ednakva na odnosot
na konstantite na polureakciite na oksidacija na cinkot i na
bakarot. Odnosno:
[ Zn 2 ]1 / 2 [e  ] 7,6  1012
K {K }   5,1  1018
[Cu 2 ]1 / 2 [e  ] 1,5  10 6

Brojnata vrednost na konstantata poka`uva

deka ramnote`ata e silno pomestena na
desnata strana, odnosno reakcijata vo koja
metalniot cink se oksidira a bakarnite joni se
reduciraat se odvivaat spontano. Zatoa velime
deka cinkot mo`e da gi reducira bakarnite
joni. Od ovie pri~ini, ako vneseme cinkova
pra~ka vo rastvor na bakarni joni, }e
zapo~ne da se “rastvora” cinkovata pra~ka
(cinkot od cvrst metalen cink preminuva vo
cinkovi joni, cinkot se oksidira), a pri toa }e
zapo~ne talo`ewe na metalen bakar na
cinkovata pra~ka (bakarnite joni se reduciraat
i preminuvaat vo metalen bakar).

14
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Galvanska }elija
Mo`e li razmenata na elektroni pome|u cinkot i bakarnite joni da bide
iskoristena za vr{ewe na nekakov vid rabota?

Da! Prenosot na elektroni mo`e da bide iskoristen za vr{ewe na

specifi~en vid rabota-elektri~na rabota.

Kako e ova vozmo`no? Kakov eksperiment treba da bide izveden za

da prenosot na elektroni bide iskoristen za vr{ewe na elektri~na
rabota?

Za izveduvawe na vakov eksperiment neophodno e dvata redoks

para da bidat fizi~ki razdvoeni, odnosno reakcijata na oksidacija i
redukcija da se odvivaat vo razli~ni rastvori.
Da razgledame dva pooddelni sitemi:
 Rastvor na ZnSO4 vo koj e potopena cinkova pra~ka;
 Rastvor na CuSO4 vo koj e potopena bakarna pra~ka.
15
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 [to se slu~uva koga metal }
e bide potopen vo rastvor
{to gi sodr`i jonite na
metalot? Na primer, cink
potopen vo rastvor na
cinkovi joni (gornata slika).
Toga{ zapo~nuvaat da se
odvivaat dva procesi:
preod na jonite na
cinkot od metalnata
kristalna re{etka vo
rastvorot;
preod na jonite na
metalot od rastvorot
vo metalnata
kristalna re{etka.

Pri toa }e se vospostavi hemiska ramnote`a na sitemot: M(s) =Mn+(aq)

+ ne-. Ova vo su{tina e ramnote`ata {to ja razgleduvavme vo
prethodnata lekcija, odnosno: Red =Ox + e-. Kako {to ve}e znaeme,
polo`bata na ovaa ramnote`a e opredelena od konstantata KR/O.
16
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Ako KR/O e golema vrednost, se o~ekuva ramnote`ata da bide pomestena
na zna~itelno na desnata strana. Od ovaa pri~ina, vo metalnata kristalna
re{etka se o~ekuva da se pojavat vi{ok na elektroni (pove}e elektroni
otkolku {to odgovaraat na pristunite atomi na metalot vo re{etkata), a vo
rastvorot da se pojavi vi{ok na metalni katjoni (pove}e katjoni otkolku {to
odgovaraat na prisutnite anjoni). Taka, metalot bi dobil vi{ok na negativen
polne`, a rastvorot vi{ok na pozitiven polne`. Zatoa velime deka metalot
ima negativen elektri~en potencijal vo odnos na rastvorot.

Ako KR/O e mala vrednost, se o~ekuva ramnote`ata da bide zna~itelno

pomestena na levata strana. Od ovaa pri~ina, vo metalnata kristalna
re{etka bi se pojavile vi{ok metalni katjoni (pove}e metalni katjoni otkolku
{to odgovaraat na prisutnite elektroni vo re{etkata), a vo rastvorot bi se
pojavil nedostatok na katjoni, odnosno vi{ok na anjoni (pove}e anjoni
otkolku {to odgovaraat na prisutnite katjoni). Taka, metalot bi imal vi{ok na
pozitiven polne`, a rastvorot vi{ok na negativen polne`. Zatoa velime deka
metalot ima pozitiven elektri~en potencijal vo odnos na rastvorot.

Vnimanie: Vo realnosta, ovie procesi prakti~no ne se slu~uvaat ili se slu~uvaat vo

sosema nezna~itelen stepen. Gornite objasnuvawa se odnesuvaat na tendencijata
na cinkovata plo~a da ispu{ti cinkovi joni vo rastvorot, i na tendencijata na
bakarnata plo~a da primi bakarni joni od rastvorot. Pred se, mora da vodime smetka
na faktot deka ne mo`e da se slu~i samo proces na oksidacija ili samo proces na
redukcija. Izleguvaweto na cinkovi joni od kristalnata re{etka na cinkot i nivnoto preo|
awe vo rasvorot e identi~no na procesot na oksidacija na elementarniot cink, bez pri
toa da se slu~i redukcija na nekoja druga supstanca.
17
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Zaklu~ok:
Kolku {to e ponegativen potencijalot na metalot vo odnos
na rastvorot na negovite joni, tolku e ponaglasena
tendencijata na metalot da ispu{ta elektroni i da
preminuva vo jonski oblik. Odnosno, tolku soodvetniot
metal e posilno redukcisko sredstvo. Bidej}i metalot e
silno redukcisko sredstvo, negovite joni se slabo
oksidacisko sredstvo.
Dodeka pak, kolku {to e popozitiven potencijalot na
metalot vo odnos na rastvorot na negovite joni, tolku e
ponaglasena tendencijata metalnite joni od rastvorot da
primaat elektroni i da preminuvaat vo metalnata kristalna
re{etka. Odnosno, tolku metalnite joni vo rastvorot se
posilno oksidacisko sredstvo. Toa zna~i deka metalot e
slabo redukcisko sredstvo.

Sega da se vratime na na{iot prethoden sistem (pogledni go

posledniot crte` na str. 64) i da gi povrzeme cinkovata i bakarnata
plo~ka so metalna `ica (provodnik na struja od prv red, ili so drugi
zborovi, provodnik na elektroni).
18
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Vospostavuvaj}i elektri~na vrska pome|u dvete metalni plo~ki, se ~ini
deka elektronite }e po~nat da patuvaat od cinkovata kon bakarnata plo~a
i niz `icata }e pote~e merliva elektri~na struja. Protokot na elektroni
verojatno se slu~uva, no toa trae tolku kratko vreme i toj proces se odviva
vo tolku mal stepen, {to niz `icata ne mo`e eksperimentalno da se
detektira te~ewe na elektri~na struja. Koi se pri~inite za ova?
19
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Da se potsetime na slednive fakti:
 So oksidacijata na metalniot cink do metalni joni, vo rastvorot na levata
strana od crte`ot se sozdavaat vi{ok na katjoni, odnosno vo rastvorot
se sozdava vi{ok na pozitiven polne`.
 So redukcijata na bakarnite joni do metalen bakar, vo rastvorot na
desnata strana od crte`ot se sozdavaat vi{ok na anjoni, odnosno vi{ok
na negativen polne`.
Vi{okot na polne`i vo rastvorite se sportivstavuva na tekot na
elektronite. Vi{okot na pozitiven polne` vo leviot rastvor se
sprotivstavuva na odveduvaweto na elektronite od cinkovata
pra~ka, a vi{okot na negativen polne` vo desniot rastvor se
sprotivstavuva na doveduvaweto na elektronite na bakarnata
pra~ka.
Za da zapo~ne kontinuiran protok na
elektroni niz `icata, neophodno e vo tekot na
procesot da se odr`uva elektroneutralnosta
na rastvorite, ili so drugi zborovi, da doa|a
do elektroneuralizacija (kompenzacija na
vi{okot na polne` - vi{okot na joni {to se
pojavuvaat vo rastvorite). Toa mo`e da se
napravi so povrzuvawe na dvata rastvori
preku cevka koja sodr`i voden rastvor na
nekoj elektrolit i ovozmo`uva patuvawe na
vi{okot na joni od edniot kon drugiot rastvor.

20
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Sega e vozmo`no vi{okot na anjoni od desnata strana da patuvaat kon
levata strana zaradi odr`uvawe na elektroneutralnost na rastvorite. Sekako
deka elektroneutralnosta na rastvorite se otstvaruva i preku prenos na
katjonite od levata kon desnata strana. Taka vo cevkata {to gi povrzuva
dvata rastvori se slu~uva transport na joni i toa:

 Katjonite se dvi`at kon stranata kade se slu~uva proces na

redukcija;
 Anjonite se dvi`at kon stranata kade se slu~uva proces na
oksidacija
Cevkata {to gi povrzuva dvata rastvori, i sodr`i rastvor na nekoj
elektrolit, se narekuva elektroliten most.
[ematski prikaz na
celokupniot transport na
joni i elektroni vo sistemot.

21
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Celokupniot sistem pretstavuva hemiski izvor na elektri~na struja i
se narekuva galvanska }elija.
Vo galvanskata }elija hemiskite transformacii na supstancite mo`at da se
iskoristat za nadvore{en protok na elektri~na struja, koja pak mo`e da
izvr{i elektri~na rabota. Metalnite pra~ki potopeni vo elektrolitnite rastvori
se narekuvaat elektrodi.
 Elektrodata na koja se slu~uva polureakcijata na oksidacija se
narekuva anoda.
 Elektrodata na koja se slu~uva polureakcijata na redukcija se
narekuva katoda.

Protok na
elektroni
provodnik od prv red (metalna
`ica)
Protok na katjoni (+)
Polureakcija Polureakcija
na na redukcija
oksidacija Protok na anjoni (-)

Anoda Katoda
(-) (+)
22
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Elektrodata i rastvorot na elektrolit vo koj{to e taa potopena se
narekuva polu}elija na galvanskata }elija. Zna~i galvanskata }elija
se sostoi od dve polukelii, povrzani so elektroliten most i so provodnik
od prv red.

 Polu}elijata kade se slu~uva polureakcijata na oksidacija uslovno

se ozna~uva kako leva polu}elija (Zna~i vo levata polu}elija se
nao|a anodata).
 Polu}elijata kade se slu~uva polureakcijata na redukcija uslovno se
ozna~uva kako desna polu}elija (Zna~i vo desnata pol}elija se
nao|a katodata).

Zabele{ka! Gornite poimi, leva i desna polu}elija, nemaat vrska so fizi~kata

vzaemna polo`ba na polukeliite vo eksperimentot i vo {ematskiot prikaz
(crte`ot) na galvanskata }elija.

 Vo galvanskata }elija anodata (elektrodata na koja se slu~uva proces

na oksidacija i kon koja se dvi`at anjonite) se ozna~uva so znak “-”.
 Vo galvanskata }elija katodata (elektrodata na koja se slu~uva proces
na redukcija i kon koja se dvi`at katjonite) se ozna~uva so znak “+”.
23
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Elektromotorna sila na galvanskata }
elija
 [to e ona {to go ovozmo`uva tekot na elektronite od anodata kon
katodata? (vo prethodniot primer, anoda e cinkovata elektroda a
katoda e bakarnata elektroda).

Dvi`e~kata sila e razlikata vo potencijalnata energija na

elektronite na anodata i na katodata. Potencijalnata
energija na elektronite e povisoka na anodata vo odnos na
katodata.

 Analogija mo`e da se najde vo tendencijata na site tela da preminat

od sostojba na povisoka, vo sostojba na poniska potencijalna
energija (Vo vodopadite vodata se dvi`i od gore (povisoka
potencijalna energija) nadolu (poniska potencijalna energija).
Na anodata


Na katodata

Op{ta i neorganska hemija II, Analiti~ka biohemija, Valentin Mir~eski

24
 Potencijalnata razlika pome|u elektrodite na galvanskata }
elija se meri vo Volti (V). Volt e edinica merka za fizi~kata
veli~ina elektri~en potencijal, E.

 Sekoja elektroda se karakterizira so elektroden potencijal.

Primer: Cinkova pra~ka vo rastvor na cinkovi joni e

reprezent na redoks parot: Zn =Zn2+ + 2e-.

 Zatoa mo`e da se ka`e deka elektrodniot potencijal e

potencijal na soodvetniot redoks par, ili redoks potencijal.

Va`no! Ne e vozmo`no da se izmeri potencijalot

samo na eden redoks par! Ona {to e vozmo`no
da se izmeri e potencijalnata razlika pome|u
dva redoks parovi, odnosno potencijalnata
razlika vo galvanskata }elija sostavena od dva
razli~ni redoks parovi.

25
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Potencijalot samo na eden redoks par M =Mn+ + ne- ne e
vozmo`no da se izmeri zatoa {to ne e vozmo`no da se izvede
samo polureakcija na oksidacija, ili pak polureakcija na
redukcija. Ne e vozmo`no edna supstanca da ispu{ti elektroni
ako ne postoi druga koja }e gi primi istite, bez ogled dali
elektronite }e bidat razmeneti vo direkten kontakt pome|u
razli~nite supstanci (homogena redoks reakcija) ili pak
elektronite }e bidat preneseni preku metalen provodnik od
ednata do drugata supstanca (galvanska }elija).

Potencijalnata razlika pome|u elektrodite na galvanskata }

elija se narekuva elektromotorna sila na }elijata, Emf.

 Elektromotornata sila se presmetuva kako razlika pome|u

potencijalot na katodata i potencijalot na anodata na
galvanskata }elija.
Emf = Ecat. – Eanod.
26
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Vrednostite za Emf za galvanski kelii formirani od razli~ni redoks
sistemi obi~no se odnesuvaat na standardni uslovi:

Temperatura od 25 0C;
Pritisok od 101 325 Pa;

Koncentracija na rastvorite od 1 mol/L;

Standardna sostojba na u~esnicite vo redoks

sitemite.

Primer: Standardna sostojba za jaglerodot e grafitot, a ne e

dijamantot, standardna sostojba za kislorodot e O2(g), a ne e
O3(g) (ozon), itn.

Elektromotornata sila na galvanskata }elija izmerena pri standardni

0
uslovi se narekuva standardna elektromotorna sila,
mfE
0 0 0
E  E E
mf cat. anod.
27
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Standarden elektroden potencijal
 Elektromotornata sila na galvanskata }elija zavisi od elektrodniot (ili
redoks) potencijalot na dvata redoks sitemi od koi taa e obrazuvana.
Goleminata na elektromotornata sila zboruva istovremeno za
tendencijata za ispu{tawe elektroni na redoks parot {to igra uloga na
anoda, i za tendencijata za primawe elektroni na redoks parot {to igra
uloga na katodata. Postojat golem broj na redoks parovi, i spored toa
u{te pogolem broj na vzaemni kombinacii od redoks sitemi.

Dali e neophodno da bidat izmereni (ili tabelirani) site vozmo`ni

kombinacii na redoks parovi? Kako da se napravi meren sistem,
koj{to }e dava informacii za potencijalot samo za eden redoks par, ili
samo za eden elektroden potencijal, ili za potencijalot na edna redoks
polureakcija (site tri termini: potencijal na eden redoks par, elektroden
potencijal i potencijal na redoks polureakcija, se sinonimi).

 Ova }e bide vozmo`no samo ako se odbere eden redoks par ~ij
potencijal, po dogovor, }e bide smetan za nula. Site potencijali na
ostanatite redoks parovi }e bidat izmereni vo odnos na referentniot
redoks par, ~ij{to potencijal dogovorno se zema so vrednost nula.

28
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Prakti~na izvedba na standardnata
 Za referenten redoks sitem e vodorodna elektroda:
odbran sitemot obrazuvan od
hidronium joni (H3O+) i gasovot
vodorod, pri standardni uslovi: Metalen
provodnik

2H+(aq, 1 mol/L) + 2e- =H2 (g, 101 325 Pa)

E0 = 0,00 V 101325 Pa
Elektroliten
Ovoj redoks sistem e poznat most

kako standardna
vodorodna elektroda (SVE
akronim za standardna vodordna Platina
elektroda).

1 mol/L +
Me|utoa, kako na ovoj redoks drug
sitem da mu doneseme ili da elektrolit
mu odvedeme elektroni
koristej}i metalen provodnik?
Ili so drugi zborovi, kako Platinskata plo~a igra uloga na elektroda. Me|
utoa platinata e hemiski inertna i ne
prakti~no da go iskoristime
razmenuva joni so rastvorot. Taa igra uloga
ovoj redoks sistem i da samo na prenosnik na elektroni. Potencijalot
obrazuvame galvanska }elija na platinskata elektrodata e opredelen od
vo kombinacija so drug redoks potencijalot na redoks parot 2H+/H2.
sistem?
Op{ta i neorganska hemija II, Analiti~ka biohemija, Valentin Mir~eski
29
  Za da go izmerime redoks potencijalot na drugite redoks sitemi neophodno e da
konstruirame galvanska }elija od redoks parot za koj sme zainteresirani i
standardnata vodorodna elektroda. Da pretpostavime deka sakame da go
izmerime redoks potencijalot na redoks sitemot:
Zn(s) =Zn2+(aq) + 2e-.
 Za ovaa cel }e formirame galvanska }elija vo koja ednata polu}elija }e bide
obrazuvana od redoks parot Zn2+/Zn a drugata polu}elija }e bide redoks parot
2H+/H2 ili standardnata vodorodna elektroda.
Vo ovaa
galvanska }elija,
Polu}elija cinkot e anoda a
obrazuvana od SVE e katoda.
redoks sistemot
Zn /Zn, ili metalna
2+
101325 Pa
cinkova pra~ka
potopena vo
rastvor na cinkovi
joni. Polureakcija na
katodata:

Polureakcija na 2H+(aq) +2e- =H2(g)

anodata:

Zn(s) =Zn2+(aq) + 2e- Standardna

vodorodna
Cinkova elektroda elektroda
(ANODA) (KATODA)

Op{ta i neorganska hemija II, Analiti~ka biohemija, Valentin Mir~eski

30
 Vkupna redoks reakcija vo galvanskata }elija:
Zn(s) + 2H+(aq) =Zn2+(aq) + H2(g).
Galvanskata }elija jasno poka`uva deka spontana e reakcijata vo koja
cinkot se oksidira, a vodorodnite joni pri toa se reduciraat. Obratnata
reakcija ne e spontana i ne mo`e samata da se odviva.
Voltmetarot (instrumentot {to se koristi za merewe na elektromotornata
sila na galvanskata }elija) vo gorniot primer poka`uva potencijalna
razlika od 0,76 V. Spored toa, elektrodniot potencijal na cinkovata
elektroda iznesuva:
0 0 0
Emf  Ecat.  Eanod.
0 0 0
Emf  ESVE  EZn 2
/ Zn
0
0,76 V  0,0 V  EZn 2
/ Zn
0
EZn 2
/ Zn
 0,76 V
Standardniot potencijalot na redoks sistemot Zn2+/Zn
iznesuva -0,76 V vo odnos na standardnata vodorodna
elektroda.

Sega da vidime kolkav e standardniot redoks potencijal na sistemot

Cu2+/Cu vo odnos na SVE.
31
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 0,34 V
Polu}elija
obrazuvana od
redoks sistemot
Cu2+/Cu, ili metalna
e-
bakarna pra~ka
potopena vo 101325 Pa
rastvor na bakarni
joni.

Cu Polureakcija na
anodata:
Polureakcija na
H2(g) =2H+(aq) +2e-
katodata:
Cu2+
Cu2+(aq) + 2e- =Cu(s) Bakrna Standardna
elektroda vodorodna
(KATODA) elektroda
(ANODA)  
Vo ovaa
Emf  Ecat.
0 0
 Eanod.
0

 
galvanska }elija, 0,34 V  ECu
0
2
/Cu
 ESVE
0

SVE e anoda, a
bakarnata plo~a e EC0 u 2 / Cu  0,34 V - 0,0 V
katoda.
EC0 u 2 / Cu  0,34 V
Op{ta i neorganska hemija II, Analiti~ka biohemija, Valentin Mir~eski
32
Vkupnata oksido-redukciska reakcija vo galvanskata }elija e:
Cu2+(aq) + H2(g) =Cu(s) + 2H+(aq).
Vo ovj sistem, spontana e reakcijata vo koja vodorodot se
oksidira, a bakarnite joni se reduciraat. Ili, elementarniot bakar
ne e sposoben da gi reducira vodorodnite joni. Merewata na
elektromotornata sila na ovaa galvanska }elija poka`aa deka
redoks parot Cu2+/Cu ima pozitivna vrednost na standardniot
redoks potencijal. Vrz osnova na dvata posledni primeri, vo
koi go prika`avme na~inot na merewe na standardnite redoks
potencijali mo`eme da go izvedeme sledniov va`en zaklu~ok:

Dokolku redoks parot Ox/Red ima negativen standarden

redoks potencijal
0
EOx / Re d  0

toga{ reduciraniot oblik Red ima posilna redukciska mo}

od elementarniot vodorod. Oksidiraniot oblik na ovoj
redoks par ima poslaba oksidaciska mo} otkolku
vodordnite joni. Zatoa spontano se odviva reakcijata vo
koja Red oblikot se oksidira, a vodorodnite joni se
reduciraat. 33
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Dokolku redoks parot Ox/Red ima pozitiven standarden redoks
potencijal
0
EOx / Re d  0

toga{ okisdiraniot oblik Ox ima posilna oksidaciska mo} od

vodorodnite joni. Reduciraniot oblik na ovoj redoks par ima
poslaba redukciska mo} otkolku vodorodot. Zatoa spontano se
odviva reakcijata vo koja Ox oblikot se reducira, a vodorodot se
oksidira.

Standarden redoksredoks
Standardni potencijal, Polureakcija
potencijali na nekoi naredoks
redukcija
parovi.
E0/ V Ox(aq) + ne- =Red(aq)
1,61 Ce4+(aq) + e- =Ce3+(aq)
0.80 Ag+(aq) + e- =Ag(s)
0.34 Cu2+(aq) + 2e- =Cu(s)
0 2H+(aq) + 2e- =H2(g)
-0.76 Zn2+(aq) + 2e- =Zn(s)
-1,21 1/2ZnO22-(aq) + H2O + e- =1/2Zn(s) + 1/2H2O
-3.05 Li+(aq) + e- =Li(s)
-2,71 Na+(aq) + e- =Na(s)

34
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Kolku e ponegativen standardniot redoks potencijal na
redoks parot, tolku e posilna redukciskata mo} na
reduciraniot oblik, odnosno, tolku e ponaglasena
tendencijata na reduciraniot oblik da oddava elektroni
(silen elektrondonor).

 Kolku e popozitiven standardniot redoks potencijal na

redoks parot, tolku e posilna oksidaciskata mo} na
oksidiraniot oblik, odnosno, tolku e ponaglasena
tendencijata na oksidiraniot oblik da prima elektroni
(silen elektronakceptor).

Koga }e povrzeme dva redoks parovi vo galvanska }elija, toga{

vrz osnova na stanaradnite redoks potencijali na odbranite
redoks parovi, mo`e da se presmeta standardnata
elektromotorna sila na galvanskata }elija (nejzinata mo}) i
mo`e da se predvidi koj redoks par }e bide elektron donor
(anoda), a koj redoks par }e bide elektronakceptor (katoda).

35
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
 Popozitiven standarden redoks potencijal

0
EOx 1 / Re d1
katoda

0 0 0
E mf  E Ox 1 / Re d1
 EOx 2 / Re d 21

0
EOx 2 / Re d 2 anoda

Ponegativen standarden redoks potencijal

Redoks parot so ponegativen standarden redoks potencijal igra uloga na

anoda. Negoviot reduciran oblik se oksidira vo vkupnata oksido-
redukciska reakcija.

Redoks parot so popozitiven standarden redoks potencijal igra uloga na

katoda. Negoviot oksidiran oblik se reducira vo vkupnata oksido-
redikciska reakcija.

36
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Primer: Da razgledame baterija (galvanska }elija) obrazuvana od
litium i srebro.
Kolkava e Emf na ovaa baterija? Koj redoks par e katoda, a koj
anoda? Koj se oksidira, a koj reducira? Od tabelata na str. 86
doznavame:
E Li0  /Li  3,05 V
E A0 g  /Ag  0,80 V

Spored vrednostite za standardniot redoks potencijal mo`e da

se zaklu~i: Li+/Li anoda. Li se oksidira do Li+;
 0 0 Ag0+/Ag katoda. Ag+ se reducira
do Ag. E mf  E cat  E anod
0
E mf  E A0 g  /Ag  E Li0  /Li
0
E mf  0,80 V - (-3,05 V)
0
E mf  3,85 V
37
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski
Naponski red na metalite (Niza na aktivitet na metalite)

Red  Ox + ne- Vo pravecot na

strelkite:
(redoks potencijalot e se ponegativna
Opa|a standardniot redoks potencijal

reduciraniot oblik (elementareniot

raste redukciskata
mo} na metalot;

Raste redukcionata mo} na

negovata
oksidacija e se
polesna;
vrednost)

metal)
opa|a standardniot
redoks potencijal (E0
e se ponegativen
broj);

Raste hemiskata
aktivnost na
metalot.

38
Op{ta hemija, Valentin Mir~eski