Kakayahang Lingguwistika

Kakayahang
Lingguwistika
ng mga Filipino
PONOLOHIY
A
PONOLOHIYA
Ang pag-aaral sa
mahahalagang tunog
ng wika na nagbibigay
kahulugan sa
PONEMA
• Ang tawag sa tunog na
may kahulugan din pero
pinakamaliit na bahagi ng
wika
• Wastong pagbigkas ng
Sa ponolohiya, may isinasaalang-
alang na salik...
May dalawampu’t isang (21)
PONEMA ang wikang Filipino
16 ang katinig
b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y , ’
5 naman ang patinig.

a, e, i, o, u
Ponemang katinig
Ponemang Patinig
Bahagi ng Dila
Ayos ng Dila
HARAP SENTRAL LIKOD
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a
Ponemang Segmental
Ang tawag sa nabubuong
tunog ng pinagsamang
ponemang katinig at ponemang
patinig.
Hal.: p+a=pa; h+o=ho,
s+i=si.
Diptonggo
• Nagtatapos sa
malapatinig na /w/
at /y/ na magkasama
sa isang pantig.
• ay, ey, oy, uy, aw,
iw,ow
Klaster/ Kambal
katinig
• Ito ay tinatawag
ding kambal
katinig dahil sa
binubuo ito ng
dalawang
magkaibang
katinig sa isang
Pares
Minimal
• Ito ay salitang halos
magkatunog subalit
magkaiba nang
kahulugan
• Isang salita na may
iisang kaligiran
maliban sa iisang
Diagrapo
Ngipi Ngayo Banga Ngiti
n n
Bango Langit Nguso Ngala

y
MORPOLOHI
YA
MORPOLOHIYA
• Makaagham na pag-aaral sa
pagbuo ng mga salita
• Pag-aaral ng mga morpema ng
isang wika at ngpagsasama-
sama ng mga ito upang
makabuo ng salita.
Pagbabagon
g
Morpopone
miko
• Ito ay ang anumang pagbabago
sa karaniwang anyo ng isang
morpema dahil sa impluwensya
ng katabing ponemang
(panlapi)
1.Asimilasyon
2.Pagpapalit ng Ponema
3.Metatesis
4.Pagkakaltas ng Ponema
5.Paglilipat-diin
Asimilasyon
• Sakop ng uring ito ang ma

pagbabaging nagaganap sa /ŋ/
sa posisyong pinal dahil sa
impluwensya ng ponemang
kasunod nito.
Uri ng Asimilasyon
Asimilasyong Parsyal o di ganap
-pagbabago sa unang morpema
hal: pang + bansa = pambansa
pang+ dilig = pandilig
pang + lakad = panlakad
Ng - p,b = m
Ng - d,l,r,s,t =n
Uri ng Asimilasyon
• Asimilasyong Ganap
•Pagbabago ng kapwa panlapi at salitang
ugat.
Hal: mang + tahi = manahi
pang + palo = pamalo
pang + takot = panakot
pang + kuha = panguha
Pagpapalit ng Ponema
kapag ang (d) ay nasa pagitan ng

dalawang patinig kaya ito'y
pinapalitan ng ponemang r.
hal: ma + damot = maramot
ma + dunong = marunong
Metatesis
Pagpapalit ng posisiyon ng panlaping /-
in / kapag ang kasunod na ponema ay
ang mga ponemang (l,y,o)
hal: -in + lipad = nilipad
-in + yakap = niyakap
Pagkakaltas ng Ponema
• Halimbawa:
Tanim+an=taniman=tamnan
Paglilipat-diin
Kapag ang salitang-ugat ay
nilalagyan ng panlapi, ito ay
nagbabago kapag ito'y nilalapitan.
hal: laro + an = laruan
dugo + an = duguan
ka + sama = kasama
KAYARIA
N NG
SALITA
1.PAYAK
Ang salita ay payak kung ito ay salitang-ugat
lamang, walang panlapi at walang katambal na
ibang salita (Santiago&Tianco)
Halimabawa:
ina bata anak ama kapatid
sulat
2. MAYLAPI
• ang salita ay binubuo ng
salitang-ugat at mga panlapi.
• May ibat’ibang uri ng mga
panlapi: Unlapi, Gitlapi at Hulapi
Halimbawa:
Ma- + tubig matubig (maraming tubig)
Pa- + tubig patubig (padaloy ng
tubig)
Tubig + -an tubigan (lagyan ng tubig)
Tubig + -in tubigin (pinarusahn sa
tubig)
Lakad + -um lumalakad
Sagot + -in Sinagot
3. Inuulit
-inuulit ang kabuuan nito o ang
isa o higit pang pantig nito
-may dalawang uri, ang “pag-
uulit na Ganap at Di-ganap
a) Pag-uulit na Ganap
- inuulit ang salitang-ugat
Halimbawa:
taon taon- taon
bahay bahay-bahay
araw araw-araw
b) Pag-uulit na Parsyal o Di-ganap
- ang isang salita ay nasa pag-uulit na PARSYAL
kapag ang bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit
Halimbawa:
usok uusok
balita bali-balita
tahimik tahi-tahimik
Kanta kakanta
c) Magkahalong Parsyal at Ganap
- kapag ito ay nilalapian at inuulit nang buo
ang salitang- ugat.
Halimbawa:
Sigla masigla-sigla
Saya masaya-saya
Matuto matuto-tuto
4. Tambalan
- ang pagbubuo ng
salitang-ugat
- dalawang salitang
pinagsasama para
makabuo ng isang salita
a) Tambalang Di-ganap
-ang taglay na kahulugan ng bawat dalawang

salitang pinagtambal ay hindi mawawala
-Tambalang salitang nanatili ang kahulugan
Halimbawa:
asal-hayop kulay-dugo
bahay-ampunan pamatid-uhaw
b) Tambalang Ganap
- ang dalawang salitang pinagtambal ay
nakabubuo ng ikatlong kahulugang iba kaysa
isinasaad ng mga salitang pinagsama.
-Tambalang salitang nagbibigay ng bagong
kahulugan
Halimbawa:
bahaghari hampaslupa
dalagambukid anakpawis
SINTAKS
IS
Sintaks ay ang tawag
sa formasyon ng mga
pangungusap sa
isang wika.
Sintaks
•Tumutukoy sa estuktura ng
mga pangungusap at ang
tuntuning nagsisilbing
patunay sa pagsasabi ng
kawastuhan ng isang
BAHAGI NG
PANGUNGUS
AP
Pangungusap
Ito ay lipon ng mga salitang
nagpapahayag ng buong
diwa.
Dalawang bahagi ng
pangungusap
Ang paksa ay tumutukoy sa
pinag-uusapan sa loob ng
pangungusap habang ang
panag-uri naman ang
nagsasabi tungkol sa paksa.
KARANIWAN DI-KARANIWAN
PANAGURI+PAKSA PAKSA+PANAGURI
1. Naglalaro ang bata 1. Ang bata ay naglalaro

2. Umalis ako papuntang 2. Ako ay umalis
SM papuntang S.M
3. Naglalakad sila kanina 3. Sila ay naglalakad
4. Naggagandahan ang kanina
mga naglalakad 4. Ang mga naglalakad ay
naggagandahan
Uri ng
Pangungusa
p na Walang
Paksa
1. Sambitla
• Ito ay may patapos na himig sa
dulo.
Hal. Nanay!
Aray!
Sulong
2. Eksistensyal
• Pangungusap na nagpapahayag ng
pagkamayroon ng isa o higit pang tao,
bagay at iba pa.
Hal. may at mayroon
May koryente na sa bahay
Mayroon ka palang dalang pagkain
3. Pahanga
• Nagpapahayagng damdamin ng
pagkamangha sa isang tao, bagay, o
lugar
Hal. Kayganda pala talagang Puerto
Prinsesa
Napakaganda mo naman!
4. Pamanahon
• Nagsasaad ng uri ng panahon o
oras ang pangungusap.
Hal. Napakalamig
Alas Tres na
5. Pormularyong
Panlipunan
• Nagsasaad ng pagbati at
paggalang na bahagi ng kulturang
Filipino.
Hal. Mano po
Salamat po
Tao po
6. Penomenal
• Pandiwang binubuo ng –um –na
nagsasaad ng pangyayari sa
kalikasan, walang simuno at
panaguri ang mga sumusunod na
paksa.
Hal. Umulan kagabi
7. Modal
• Nagsasaad ng pagkagusto,
pagkainis, o pagka-ibig.
Hal. Gusto kong mag-Facebook.
Nakakainis ngayon
PAGPAPALAW
AK NG
PANGUNGUS
AP
Narito ang mga paraan upang
mapalawak ang pangungusap:
• Paggamit ng Ingklitik
ba, na, din/rin, sana, kasi, naman, ho,
tuloy, kaya, nga, lamang/lang, yata,
daw/raw, pa, man, po, muna, pala
Semant
iks
Semantiks
Ang tawag sa pag-aaral ng
mga kahulugan ng mga
yunit ng komunikasyon.
Semantiks
Ang pag-aaral ng
lingguwistikang kahulugan ng
morpema, salita parirala at
pangungusap.
Halimbawa:
• Ang matangkad ay para sa

tao at hindi sa bagay
• Gayundin ang bibig at
bunganga

Kakayahang Lingguwistika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kakayahang Lingguwistika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kakayahang Lingguwistika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kakayahang

5 naman ang patinig.

Bango Langit Nguso Ngala

• Sakop ng uring ito ang ma

kapag ang (d) ay nasa pagitan ng

-ang taglay na kahulugan ng bawat dalawang

1. Naglalaro ang bata 1. Ang bata ay naglalaro

• Ang matangkad ay para sa

You might also like