Wikipedia

Chrzelice

wieś w województwie opolskim

Chrzelice (dodatkowa nazwa w j. niem. Schelitz[4], cz. Chřelice[5]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Biała[6]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na pograniczu Równiny Niemodlińskiej i Kotliny Raciborskiej, będących częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

Chrzelice
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Biała

Liczba ludności (2011)

637[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-220[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0491185

Położenie na mapie gminy Biała
Mapa konturowa gminy Biała, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Chrzelice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Chrzelice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Chrzelice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Chrzelice”
Ziemia50°28′16″N 17°44′11″E/50,471111 17,736389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi Chrzelice

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 637 osób[2].

Nieoficjalnymi częściami wsi są Przedzamcze, Zidlungi, Stawiska, Słoneczno, Kochalisko i Sicie. Do wsi należą również osady leśne Śródlesie (SIMC 0491200), Śródlesie (SIMC 0491216) i Jeleni Dwór.

Geografia

edytuj

Położenie

edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 16 km od granicy z Czechami, na pograniczu Równiny Niemodlińskiej i Kotliny Raciborskiej, tuż przy granicy gminy Biała z gminą Strzeleczki. Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Leży w międzyrzeczu Rzymkowskiego Rowu i rzeki Biała (lewy dopływ Osobłogi). Jej podstawową funkcją jest rolnictwo. Na północnych krańcach jej gruntów zaczyna się największy kompleks leśny w zachodniej części górnej Odry – „Bory Niemodlińskie”, położony w granicach chronionego krajobrazu. Tam też znajdują się rezerwaty przyrody – „Jeleni Dwór” i „Blok”. W rejonie Chrzelic zlokalizowane są największe torfowiska Wysoczyzny Niemodlińskiej. Trzecia co do wielkości osada gminy.

Środowisko naturalne

edytuj

W Chrzelicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,4 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Chrzelic wynoszą 608 mm. Dominują wiatry zachodnie[8].

Integralne części wsi

edytuj
Integralne części wsi Chrzelice[6][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0491191 Jeleni Dwór osada leśna
0491200 Śródlesie osada leśna
0491216 Śródlesie osada leśna

Nazwa

edytuj

Etymologia nazwy wsi jest trudna do ustalenia. Istnieje kilka wersji jej pochodzenia. Trzy z nich to tzw. wersje ludowe lub potoczne (nienaukowa etymologia oparta na przypadkowym podobieństwie brzmienia wyrazów, nadająca im uzasadnienie błędne z punktu widzenia naukowego), znane dzięki przekazom i wspomnieniom starych mieszkańców Chrzelic.

Według ustaleń językoznawców (por. S. Rospond, H. Borek) nazwa wsi wywodzi się od nazwy pierwotnej Chorzelice – od nazwy osiedla Chorzela, Chorzelice, Chorzelów, Chorzele, np. z Chrzelic – z Rzelycz? lub ze skrócenia tej nazwy na Chrzelice.

Jednakże biorąc pod uwagę, że nazwa wsi zalicza się do nazw patronimicznych (łac. patronimicum – imię rodowe) bardziej prawdopodobne jest pochodzeniem nazwy wsi od nazwiska (Chrzel-, Chrzela-, Chrziel-/Krzela-) jej pierwotnego założyciela lub właściciela, ewentualnie od nazwy innych miejscowości w Czechach założonych przez członków tego rodu, skąd któryś z nich przeniósł się w nasze strony zakładając tu osadę.

Za taką wersją przemawia fakt występowania takiego nazwiska i podobnych nazw wsi w pobliskich rejonach Czech:

  • Křelovice, 12 km od Pelhřimova (Johan de Chrzielowicz 1411, Johannis dicti Hrzielowiecz de Hrzelowicz 1412, Wenceslai de Chrzelowicz 1414),
  • Chrlice lokowanej w Czechach w odległości ok. 8 km od Brna (Kirlitz 1320, Kirlicz 1388, Chirlicz 1389, w Chrliczich 1452), także inaczej „dwór w lesie”.
  • Křelina, Křelovice (pierwotnie Chřel; Chrzel 1351, Chrzelonis, Chrzelice, Krzelów, Hrelići) Křelovice, Křelowitz (pierwotnie Chřelovice) ok. 8 km od Bezdružic (Krzelowicz 1379, Crzelowycz 1390, Chrelovice 1483, Chrzelowicze 1540, Krzielowicze 1566).

Nazwa wsi od wieków zmieniła się bardzo nieznacznie, nie licząc okresu, gdy została zniemczona (Chrzelicz 1316, Chrzelicz 1388, Chrzelicz 1430, zu Chrzelicz 1443, Chrzelitze 1531, Krzelicz 1564, Krzelicz 1566, Chrzelicz, Chrzeliczen 1571, ex pago Chrzelice 1679, Chrzelitz 1736, z Chrzelic, Chrzelitz 1743, Chrzeliz 1784, z Krzeliz 1791, na Krzelitz 1794 / 1795, Chrzelitz, Chrzelice 1845, Schelitz/Chrzelitze zamiennie od XIX wieku do 1945 r., Chrzelice od 1945. W gwarze Kšielice, w pisowni kiedyś często Krzelice). Niemiecka urzędowa nazwa Chrzelic – Schelitz do powszechnego użytku weszła dopiero w połowie XIX wieku[10].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Chrzelice, a także niemiecką Chrzelitz we fragmencie: „Chrzelitz (1531 Chrzelitze, polnisch Chrzelice)”[11].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[12].

Historia

edytuj
 
Głaz upamiętniający 700-lecie Chrzelic (1306–2006)

Na zachód od wsi, przy polnej drodze do Pogórza, na lekko wyniesionej płaszczyźnie znajduje się rozległe grodzisko datowane na VIII lub IX wiek. Było ono zapewne jednym z grodów obronnych Opolan[13]. Według legendy, około 863 roku w okolicy dzisiejszych Chrzelic działalność misyjną prowadzić mieli święci bracia Cyryl i Metody[14][15], na zlecenie księcia wielkomorawskiego Rościsława[16].

Wieś została założona pod koniec XIII wieku. Do dziś zachowała historyczny układ przestrzenny. Pierwsza wzmianka o Chrzelicach pochodzi z 6 stycznia 1306, kiedy jako świadek wydania dokumentu występuje w nim Dzierżko z Chrzelic. Wieś była własnością zakonu Templariuszy[17]. Następnie miejscowość wspomina dokument księcia Wacława niemodlińskiego z lutego 1369[18]. Murowany zamek w Chrzelicach po raz pierwszy wzmiankowany był w 1380 przy okazji transakcji między Henrykiem niemodlińskim i Peterem Heidenreichem dotyczącej ziemi w pobliżu kościoła w Starym Mieście koło Białej. Jako odpowiedzialnych za zbudowanie zamku w Chrzelicach wskazuje się Joannitów[17] lub władców z Niemodlina[18].

W okresie wojen husyckich (1428–1434) Chrzelice zostały przez Husytów wytrzebione i mocno zniszczone[16]. W 1430 o wsi wspomina dokument księcia prudnicko-głogóweckiego Bolka V[19]. W XV wieku Chrzelice były uznawane za jedną z najsilniejszych twierdz w regionie – zaraz po Niemodlinie[14].

 
Pieczęć Chrzelic (1902)

W 1538 starostą chrzelickim został Heinrich Pogrell von Jägel z Pogorzeli koło Brzegu. Od 1578 Chrzelice były własnością rodziny Prószkowskich (właściciele Prószkowa i Białej), a następnie Ditrichsteinów z Mikulova. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[20]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[21]. W 1783 król Prus Fryderyk II Wielki zakupił Chrzelice wraz z 11 okolicznymi wsiami i miastem Strzeleczki. Odtąd wieś stanowiła posiadłość królewską, oddawaną w zarząd dzierżawcom[14]. Przez ponad 100 lat wsią opiekowali się przedstawiciele rodziny Hellerów. Jednym z nich był Aleksander Heller (od 1855 pisarz państwowy w Prudniku[16]), który w połowie XIX wieku rozsławił Chrzelice na całą Europę dzięki hodowli koni i owiec[14]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu dwóch rybaków pochylających się nad koszem z rybami, nad koszem ryba, a w otoku napis: SIEGEL D. GEMEINDE SCHELITZ KR. NEUSTADT O/S. (pol. Gmina Chrzelice, Powiat Prudnicki, Górny Śląsk)[22].

 
Zamek w Chrzelicach w 1925

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 1015 mieszkańców Chrzelic 135 posługiwało się językiem niemieckim, 851 językiem polskim, 1 innym językiem, a 28 było dwujęzycznych[23]. Pod koniec 1920 roku wygasła dzierżawa Hellerów. W latach 1921–1938 właścicielem dóbr była Pruska Izba Skarbowa, od której dalszą dzierżawę otrzymali na przemian Aleksander Seydel i Margarette Bannert z domu Deloh[14].

 
Chrzelice wśród miejscowości ziemi prudnickiej na czeskiej mapie z 1922

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Chrzelice znalazły się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[24], w obwodzie nr 9 powiatu prudnickiego[25]. Do głosowania uprawnionych było w Chrzelicach 820 osób, z czego 512, ok. 62,4%, stanowili mieszkańcy (w tym 482, ok. 94% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 810 głosów (ok. 98,8% uprawnionych), w tym 809 ważnych; za Niemcami głosowało 777 osób (ok. 96%), a za Polską 32 osoby (ok. 4%)[26].

 
Tartak i młyn

W czasie II wojny światowej w Smolarni, Chrzelicach i Łączniku utworzono podobóz Stalag VIII B/E31 obozu jenieckiego w Łambinowicach dla jeńców z imperium brytyjskiego[27]. Po zajęciu wsi przez Armię Czerwoną, w okresie od końca marca do początków kwietnia 1945 na zamku w Chrzelicach urzędował sztab łączności wojsk radzieckich[16]. Po zakończeniu wojny wieś została przejęta przez administrację polską. Po wojnie w Chrzelicach pozostała znaczna ludność autochtoniczna – Niemcy oraz Ślązacy posługujący się charakterystyczną odmianą etnolektu śląskiego zwaną „mową chrzelicką” (gwary prudnickie)[28].

 
Karczma u Schegi (Augustyna)

W latach 1945–1950 Chrzelice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Łącznik[29], w latach 1954–1972 do gromady Łącznik[30], a w latach 1954–1972 do gminy Łącznik. Podlegała urzędowi pocztowemu w Kujawach[31].

W latach 70. XX wieku władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyznaczyły Chrzelice (na granicy gruntów z lasem) jako lokalizację dla centrum nadawczego, które miało swoim zasięgiem objąć całe województwo opolskie. Budowa została zakończona w 1978[32]. 11 stycznia 1979 została oddana do użytku stacja radiowo-telewizyjna RTCN Chrzelice[33] z masztem o wysokości 221 m[34] (najwyższy maszt antenowy w województwie opolskim[35]).

Od 1970 Rajmund Murlowski założył w Chrzelicach unikalną na skalę krajową Sekcję Monocyklistów, która była pierwszą grupą na świecie uprawiającą grę w piłkę ręczną na monocyklach[36][37]. W 2003 Chrzelice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[38]. Z okazji Obchodów 700-rocznicy powstania wsi corocznie w sierpniu od 2006 odbywają się Dni Chrzelic. W ramach projektu Kultura 2.0 Alka Tarkowskiego i Mirosława Filiciaka w dniach 12–16 sierpnia 2010 w Chrzelicach odbył się pierwszy w Polsce medialab[39].

Przynależność państwowa i administracyjna

edytuj
Przynależność polityczno-administracyjna wsi Chrzelice
Okres Państwo Zwierzchnictwo Jednostka administracyjna
1306–1313   Księstwo opolskie
1313–1382   Księstwo niemodlińskie
1382–1424   Księstwo niemodlińsko-strzeleckie
1424–1460   Księstwo głogówecko-prudnickie
1460–1521   Księstwo opolskie
1521–1532   Księstwo opolsko-raciborskie księstwo opolskie
1532–1742   Monarchia Habsburgów Święte Cesarstwo Rzymskie księstwo opolsko-raciborskie, powiat sądowy głogówecki
1742–1806   Królestwo Prus Święte Cesarstwo Rzymskie kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat prudnicki
1806–1815   Królestwo Prus
1815–1871 prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1871–1918   Cesarstwo Niemieckie Królestwo Prus, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1918–1919   Republika Weimarska Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1919–1933 Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1933–1938   III Rzesza
1938–1941 Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1941–1945 Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1945–1946   Rzeczpospolita Polska Okręg I (Śląsk Opolski)
1946–1950 województwo śląskie, powiat prudnicki, gmina Łącznik
1950–1952 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Łącznik
1952–1954   Polska Rzeczpospolita Ludowa
1954–1973 województwo opolskie, powiat prudnicki, gromada Łącznik
1973–1975 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Łącznik
1975–1989 województwo opolskie, gmina Biała
1989–1998   Rzeczpospolita Polska
od 1999 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Biała


Mieszkańcy

edytuj
 
Tablica z podwójną nazwą przed wjazdem do Chrzelic od strony Prudnika

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków[40]. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Występująca tu odmiana gwary prudnickiej, tzw. „mowa chrzelicka”, charakteryzuje się zamianą ogólnośląskiej dwugłoski „oł”, na „eł”[28].

Liczba mieszkańców wsi

edytuj

Zabytki

edytuj
 
Kaplica z 1774 roku
 
Ruiny zamku z lotu ptaka (2006)
 
XVIII-wieczna karczma

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[49]:

  • kaplica-dzwonnica, z 1774 roku,
  • zespół zamkowy, z XIV/XV w., 1694 r., XIX w.:,
    • zamek gotycki z XIII wieku, otoczony fosą,
    • park krajobrazowy, XIX-wieczny,
  • dom nr 88 (wypis z księgi rejestru).

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Chrzelicach chronione są ponadto[50]:

  • układ ruralistyczny wsi
  • domy, nr: 2, 3, 15, 175
  • zespół budynków leśnictwa „Jeleni Dwór”, na skraju oddz. leśnego nr 94
  • zespół budynków gajówki „Śródlesie”, wraz z ogrodzeniem, oddz. leśny nr 80
  • most drogowy w ciągu drogi powiatowej, łącznik DW 407 i 414
  • przepust drogowy w ciągu drogi powiatowej, łącznik DW 407 i 414
  • figura przydrożna (barokowa) św. Floriana na kamiennym postumencie z początku XIX w.

Gospodarka

edytuj

W Chrzelicach siedzibę ma firma Dach Majster, zrzeszona w Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Prudniku[51].

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj

Przez Chrzelice przebiega droga wojewódzka:

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajdują się drogi powiatowe: nr 1232O relacji Chrzelice – Łącznik oraz nr 1270O relacji Chrzelice – Jeleni Dwór[52]. Wieś posiada dogodne powiązania komunikacyjne[53] (do Opola – 31 km, do Prudnika – 24 km, do Białej – 14 km).

Transport autobusowy

edytuj
 
Przystanek autobusowy

Chrzelice posiadają połączenia autobusowe z Białą, Głuchołazami, Opolem, Prudnikiem, Złotnikami. We wsi znajdują się dwa przystanki autobusowe – „Chrzelice”, „Chrzelice II”[54].

Transport autobusowy w Chrzelicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[55]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[56]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[57], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[58]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[59]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Chrzelicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[60]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[61].

Ośrodki i centra

edytuj
  • Wiejskie Centrum Integracji
  • Wiejskie Centrum Kultury i Rekreacji
  • Ośrodek Szkolenia Monocyklistów „Ichirinsha”
  • Centrum Jujutsu-Aikijujutsu „Kobudo Kenkyukai”

Organizacje

edytuj
  • Stowarzyszenie Odnowa Wsi Chrzelice
  • DFK – Deutscher Freundeskreis
  • Koło Gospodyń Wiejskich
  • Ludowy Zespół Sportowy (sekcje piłki nożnej i monocyklistów)
  • Fundacja Ortus

Zespoły i grupy

edytuj
  • Chór „Zgoda”
  • Zespół młodzieżowy „Ariam”
  • Teatrzyk dziecięcy
  • Redakcja gazetki „Chrzelice”

Religia

edytuj

Katolicy z Chrzelic należą do parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Łączniku (dekanat Biała). We wsi znajduje się kaplica św. Urbana[62].

Sport

edytuj
 
Budynek Wiejskiego Centrum Kultury i Rekreacji – Sakura no Yama So-Honbu Dojo

Sekcja Monocyklistów w Chrzelicach, założona w 1970 przez Rajmunda Murlowskiego, była pierwszą grupą na świecie uprawiającą grę w piłkę ręczną na monocyklach[37]. We wsi funkcjonuje klub sportowy LZS Chrzelice. Klub posiada sekcje piłkarską oraz monocyklową[63][64]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar[65]. W budynku Wiejskiego Centrum Kultury i Rekreacji im. Eryka Murlowskiego znajduje się dojo Sakura no Yama So-Honbu Dojo (jap. 桜の山総本部道場), w którym prowadzone są treningi japońskich sztuk walki – ju-jitsu, iaidō, bōjutsu i yawara. Centrum w Chrzelicach jest przedstawicielem w Polsce organizacji międzynarodowych takich jak Ju-Jitsu International Federation czy CyberBudo. Działa w ramach Stowarzyszenia Kultury Fizycznej w Chrzelicach. We wsi znajduje się także boisko do piłki nożnej[66].

Turystyka

edytuj

We wsi funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne „U Krzysztofa”[67]. Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Chrzelicach[68]. Przez Chrzelice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[69].

Szlaki rowerowe

edytuj

Przez Chrzelice prowadzi szlak rowerowy[70]:

Bezpieczeństwo

edytuj
 
Remiza OSP Chrzelice

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Chrzelicach działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, włączona w krajowy system ratowniczo-gaśniczy[71].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 15 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Posterunek Policji w Białej)[72].

Teren wsi, jak i całej gminy Biała, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[73]. Gminę Biała obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[74].

Ludzie związani z Chrzelicami

edytuj
  • Eryk Murlowski (1960–2013) – działacz sportowy, mistrz i propagator wschodnich sztuk walki, pionier monocyklingu w Polsce, zamieszkały w Chrzelicach
  • Andrea Rischka (ur. 1991) – wokalistka szlagierowa, zamieszkała w Chrzelicach

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16803
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ „Tygodnik prudnicki” Andrzej Dereń: Ślązacy nie walczą o śląskie nazwy swoich miejscowości. [dostęp 2009-04-16].
  5. ↑ Moravský zemský archiv v Brně, Inventář panství Pruskov a Chřelice, sygn. 789/a.
  6. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-08-03].
  8. ↑ Klimat: Chrzelice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-08-03].
  9. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
  10. ↑ Andrzej Dereń: Ślązacy nie walczą o śląskie nazwy swoich miejscowości. [dostęp 2009-04-16].
  11. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1101.
  12. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  13. ↑ Krzysztof Spychała, Grodzisko [online], zabytek.pl [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  14. ↑ a b c d e Teresa Kudyba, Chrzelice: rycerska twierdza [online] [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  15. ↑ Marek Bonarski, Zwiedzamy Opolszczyznę: Chrzelice [online], Nasze Miasto, 19 maja 2008 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  16. ↑ a b c d Chrzelice – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2022-01-21].
  17. ↑ a b Krzysztof Strauchmann, Zamek w Chrzelicach i klątwa templariuszy [online], Nowa Trybuna Opolska, 19 kwietnia 2008 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  18. ↑ a b Chrzelice [online], palaceslaska.pl [dostęp 2022-01-21].
  19. ↑ chrzelice [online], wodip.opole.pl [dostęp 2022-01-21].
  20. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  21. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  22. ↑ 1000 Schelitz (Chrzelice) II [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  23. ↑ a b Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
  24. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 24.
  25. ↑ Hellfeier 2014 ↓, s. 100.
  26. ↑ Odpis urzędowego dziennika Komisji Międzysojuszniczej Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku w Opolu „Journal Officiel de Haute-Silesie” Nr 21 z dnia 7-go maja 1921 r., zawierającego wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku, Biuro Sejmu Śląskiego, 1932 [dostęp 2020-06-08].
  27. ↑ Working Parties [online], lamsdorf.com [dostęp 2024-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-29] (ang.).
  28. ↑ a b Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? Co to za mowa? [online], Smolarnia / Serwitut – z pasji do historii, 29 sierpnia 2018 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  29. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  30. ↑ Uchwała Nr VII/28/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu prudnickiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 12, Opole: Prezydium WRN, 27 grudnia 1954, s. 10–11.
  31. ↑ Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
  32. ↑ Marcin Sroka, Media na usługach KW PZPR w Opolu, 2016.
  33. ↑ Joachim Glensk, Prasa Śląska Opolskiego w czterdziestoleciu PRL, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 1986.
  34. ↑ Justyna Krzyżanowska, Maszt na kurzej łapce, czyli RTCN Chrzelice [online], radio.opole.pl, 19 sierpnia 2016 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  35. ↑ Góry, maszty, kominy... Poznajcie najwyższe punkty Opolszczyzny [online], Nowa Trybuna Opolska [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  36. ↑ Sport i rekreacja – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2022-01-21].
  37. ↑ a b Monocykle [online], monocykle.pl [dostęp 2022-01-21].
  38. ↑ Chrzelice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 8 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  39. ↑ MediaLab Chrzelice – Obóz Kultury 2.0 [online], dwutygodnik.com [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  40. ↑ Ludność Ziemi Prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 52 (266), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 24 grudnia 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  41. ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
  42. ↑ Kreis Neustadt O.S. – AGOFF [online] [dostęp 2022-01-22] (niem.).
  43. ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
  44. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2022-01-22].
  45. ↑ Miejscowości powiatu prudnickiego – HKKNOS [online] [dostęp 2022-01-22] (pol.).
  46. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 218.
  47. ↑ a b c d Wieś Chrzelice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-01-22], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  48. ↑ Andrzej Dereń, Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem, „Tygodnik Prudnicki”, 2 (1202), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 stycznia 2014, s. 11, ISSN 1231-904X.
  49. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 103.
  50. ↑ Ewidencja – Gmina Biała [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-02-11].
  51. ↑ Lista Rzemieślników [online], cechprudnik.eu [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
  52. ↑ Wykaz dróg powiatu prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2024-09-26].
  53. ↑ Chrzelice 1306-2006 – Eryk Murlowski, Stowarzyszenie ODNOWA WSI CHRZELICE, Chrzelice 2006, s. 6.
  54. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Chrzelice, gm. Biała [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  55. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  56. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  57. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  58. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  59. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  60. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  61. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  62. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-02] (pol.).
  63. ↑ LZS Chrzelice [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-09-05].
  64. ↑ Trwają Dni Chrzelic i zjazd monocyklistów [online], Nowa Trybuna Opolska, 1 sierpnia 2009 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  65. ↑ Janusz Stefanko, Damian Wicher, Jubileusz Podokręgu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 48 (783), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 listopada 2005, s. 19, ISSN 1231-904X.
  66. ↑ Sport i rekreacja [online], biala.gmina.pl [dostęp 2023-09-05].
  67. ↑ Katarzyna Kolasińska-Morawska, Katalog gospodarstw agroturystycznych, Suchy Bór–Opole: Studio 4 Andrzej Nowak na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, s. 61, ISBN 978-83-60455-49-4.
  68. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  69. ↑ Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  70. ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  71. ↑ Wykaz jednostek OSP włączonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego – stan na 01.12.2023 [online], Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  72. ↑ Posterunek Policji w Białej [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  73. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  74. ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chrzelice&oldid=74856976”