Planeetkern
'n Planeetkern bestaan uit die heel binneste lae van 'n planetêre liggaam.[1] Kerns kan heeltemal solied of heeltemal vloeibaar wees, of andersins 'n mengsel van die twee, soos die aardkern.[2] In die Sonnestelsel wissel kerngroottes van 20% (die Maan) tot 85% van 'n liggaam se radius (Mercurius).
Gasreuse het ook kerns, maar die samestelling is onseker. Dit kan wissel van soliede yster tot ys of vloeibare metaliese waterstof.[3][4] Hulle kerns is proporsioneel veel kleiner as dié van aardplanete, maar hulle werklike grootte kan baie groter as die Aarde s'n wees; Jupiter se kern is 10 tot 30 keer so swaar soos die Aarde self,[5] en die eksoplaneet HD149026 b se kernmassa kan 100 keer so groot soos die Aarde se massa wees.[6]
Planetêre kerns is moeilik om te bestudeer, want hulle kan nie regstreeks bereik word nie. Hulle word dus met indirekte maniere bestudeer, soos seismologie, mineraalfisika en planetêre dinamika.
Vorming
[wysig | wysig bron]Akkresie
[wysig | wysig bron]Planetêre stelsels vorm uit plat skywe stof en gas wat vinnig (binne duisende jare) aangroei tot planetesimale met 'n deursnee van omtrent 10 km. Van daar af neem swaartekrag oor om Maan- tot Marsgrootte-embrio's te vorm (105 - 106 jaar) en hulle ontwikkel oor nog 10-100 miljoen jaar tot planetêre liggame.[7]
Jupiter en Saturnus het waarskynlik om reeds bestaande rots- of ysliggame ontstaan, en dié voorheen oerplanete is so in gasreuskerns verander.[5] Dit is die akkresiemodel van planeetvorming.
Differensiasie
[wysig | wysig bron]Planetêre differensiasie is die proses waardeur die verskillende materiale van ’n planeet vanweë hulle fisiese of chemiese eienskappe skei en aparte lae vorm. Die digter materiale sak af na die middel, terwyl minder digte materiale na die oppervlak styg, gewoonlik in ’n oseaan van magma. In so ’n proses word ’n planeetkern en mantel gewoonlik gevorm, soos die Aarde s'n. Soms word ’n chemies verskillende kors bo-op die mantel gevorm, soos die aardkors. Planetêre differensiasie kom voor in planete, dwergplanete, die asteroïde 4 Vesta en natuurlike satelliete soos die Maan.
Kernsamesmelting en botsings
[wysig | wysig bron]Botsing tussen planeetgrootteliggame in die vroeë Sonnestelsel is belangrike aspekte in die vorming en groei van planete en planeetkerns.
Aarde-Maan-stelsel
[wysig | wysig bron]Volgens die reuse-impakhipotese het 'n botsing tussen die vroeë Aarde en 'n Marsgrootteplaneet, Theia, die moderne Aarde en Maan gevorm.[8] Tydens die botsing is die meeste yster van Theia en die Aarde in die Aarde se kern opgeneem.[9]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Solomon, S.C. (2007). "Hot News on Mercury's core". Science. 316 (5825): 702–3. doi:10.1126/science.1142328. PMID 17478710. S2CID 129291662.
- ↑ Williams, Jean-Pierre; Nimmo, Francis (2004). "Thermal evolution of the Martian core: Implications for an early dynamo". Geology. 32 (2): 97–100. Bibcode:2004Geo....32...97W. doi:10.1130/g19975.1. S2CID 40968487.
- ↑ Pollack, James B.; Grossman, Allen S.; Moore, Ronald; Graboske, Harold C. Jr. (1977). "A Calculation of Saturn's Gravitational Contraction History". Icarus. Academic Press, Inc. 30 (1): 111–128. Bibcode:1977Icar...30..111P. doi:10.1016/0019-1035(77)90126-9.
- ↑ Fortney, Jonathan J.; Hubbard, William B. (2003). "Phase separation in giant planets: inhomogeneous evolution of Saturn". Icarus. 164 (1): 228–243. arXiv:astro-ph/0305031. Bibcode:2003Icar..164..228F. doi:10.1016/s0019-1035(03)00130-1. S2CID 54961173.
- ↑ 5,0 5,1 Stevenson, D. J. (1982). "Formation of the Giant Planets". Planet. Space Sci. Pergamon Press Ltd. 30 (8): 755–764. Bibcode:1982P&SS...30..755S. doi:10.1016/0032-0633(82)90108-8.
- ↑ Sato, Bun'ei; al., et (November 2005). "The N2K Consortium. II. A Transiting Hot Saturn around HD 149026 with a Large Dense Core". The Astrophysical Journal. 633 (1): 465–473. arXiv:astro-ph/0507009. Bibcode:2005ApJ...633..465S. doi:10.1086/449306. S2CID 119026159.
- ↑ Wood, Bernard J.; Walter, Michael J.; Jonathan, Wade (Junie 2006). "Accretion of the Earth and segregation of its core". Nature. 441 (7095): 825–833. Bibcode:2006Natur.441..825W. doi:10.1038/nature04763. PMID 16778882. S2CID 8942975.
- ↑ Halliday; N., Alex (Februarie 2000). "Terrestrial accretion rates and the origin of the Moon". Earth and Planetary Science Letters. Science. 176 (1): 17–30. Bibcode:2000E&PSL.176...17H. doi:10.1016/s0012-821x(99)00317-9.
- ↑ "A new Model for the Origin of the Moon". SETI Institute. 2012.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(hulp)
Skakels
[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
