Benedikt XV.

dr Benedikt XV. — ’s ìsch a Fotogràfii vum Nicola Perscheid (1915)

ìm Benedikt XV. siina Unterschrìft

Dialäkt: Mìlhüüserdiitsch

Dr Benedikt XV. (làtiinisch Benedictus PP. XV [beneˈdiktus kwintusˈdet͡ʃimus]; itàliaanisch Benedetto XV [be.neˈdetto kwindiˈt͡ʃɛzimo]; bìrgerlig Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa [ˈdʒaːkomo ˈpaːolo dʒoˈvanni batˈtista della ˈkjɛːza]; * 21. Nowamber 1854 z’ Genua, Keenigraich Sàrdinia; † 22. Janner 1922 z’ Rom) ìsch vum 3. Septamber 1914 bis züa siim Tood ànna 1922 dr 258. Pàpscht vu dr reemisch-kàthoolischa Kìrìch gsìì. Ar hàt sìch schtàrk geega dr Äärschta Waltkriag engaschiart; waagadam ìsch’r àls „Frììdapàpscht“ bekànnt worra.

Zwìscha 1846 un 1903 hann siina Vorganger d’ längschta Pontifikààta ìn dr Gschìcht vu dr Kìrìch ghàà — ìnsgsàmt hann dr Pius IX. un dr Leo XIII. 57 Joohra làng d’ Kìrìch regiart. Wu-n-’r zem Pàpscht gwählt worra-n-ìsch, ìsch dr Kàrdinààl della Chiesa numma 59 Joohra àlt gsìì. Dr Wàhl hàt noh-n-em Üssbruch vum Äärschta Waltkriag schtàttgfunda, wo-n-’r àls s’ „Salbschtmord vum ziwilisiarta-n-Öiropà“ b’schrììwa hàt. Wahrend siim Pontifikààt hàt sìch dr Benedikt XV. vor àllem mìt’m Kriag un siina Folga b’schaftigt. Grààd nooh siinera Kreenung hàt’r d’ Nöitràliteet vum Vàtikàànschtààt ìm Kriag ärkläärt un hàt versüacht, ànna 1916 un 1917 Frììdaverfààhra zwìscha Diitschlànd un Frànkrììch iiz’laita. Baida Regiarunga hann siina Iniziàtiiwa àbgleehnt: d’ diitscha Protäschtànta hann nìt vu’ma „pàpschtliga Frììda“ wälla heera, wahrend àss dr frànzeescha Minìschterpresidant Georges Clemenceau d’ vàtikàànischa Posizioon àls „ànti-frànzeesch“ ààglüat hàt. D’ diplomààtischa Iniziàtiiwa sìnn gschaitert, àlso hàt dr Benedikt XV. änder d’ Prioriteet uff d’ humànitäära Hìlfa g’sätzt, fìr d’ Kriagsopfer äntlàschta: ar hàt Kriagsgfàngana loo besüacha, verwundana Soldààta loo üsstöischa un ìn dr àrma öiropäischa Beväälkerung Assa un Trìnka loo lììfra. Noh-n-em Kriag hàt’r d’ Beziihunga zem Frànkrììch wììder pflaagt — s’ Frànkrììch hàt siina Beziihung mìt’m Vàtikààn ànna 1921 wììder uffg’numma, nohdam àss dr Pàpscht ànna 1920 d’ Jeanne d’Arc hailiggschproocha ghàà hàt. Wahrend siim Pontifikààt hann sìch àui d’ Beziihunga zem Itààlia verbassert, wial dr Benedikt XV. ìn da kàthoolischa Politiker unter dr Laitung vum Don Luigi Stuzo ärlàuibt hàt, àn dr itàliaanischa nàzionààla Politik tailz’namma.

Ànna 1917 hàt dr Benedikt XV. s’ Kodex vum Kànoonischa Racht promulgiart. S’ Büach hàt’r zamma mìt’m Eugenio Pacelli (em kìnftiga Pàpscht Pius XII.) un em Pietro Gasparri unter’m Pontifikààt vum Pius X. vorbraita. S’ näija Gsätzbüach hàt s’ religiöösa Laawa ìn dr gànza Kìrìch ärnäijert. Dr Benedikt XV. hàt dr Gasparri àls Kàrdinààl-Schtààtssekretäär ärnännt un hàt salbscht àm 13. Mai 1917 dr Nunz Pacelli zem Arzbischoof gwäijt.

Waagem Kriag sìnn d’ kàthoolischa Missioona uff dr gànza Walt àbg’schwäscht gsìì. Dr Benedikt XV. hàt d’ Missioona wììder verschtärkt un hàt ìm Àpostoolischa G’schriibs Maximum illud ìn àlla Kàthoolika-n-ämpfoohla, àn da Missioona mìtz’màcha. Waagadam ìsch’r àui àls „Missioonapàpscht“ bekànnt worra. Z’lätscht hàt’r sìch mìt dr Verfolgung vu da Kàthoolika ìn dr Sowjetunioon un em Hungersnoot noh dr Rüssischa Revoluzioon b’schaftigt. Dr Benedikt XV. hàt d’ Jumpfra Mària hüüfig vereehrt un hàt s’ Fascht vu dr Mària, Mìttlera vu da Gnààda-n-ärlàuibt.

Nooh sììwa Joohra-n-uff’m Pàpschttroon ìsch dr Benedikt XV. àm 22. Janner 1922 gschtoorwa — ain Moneet làng hàt’r mìt Lunga-n-äntzìndung. Beardigt worra-n-ìsch’r ìn da Vàtikàànischa Grotta unterhàlb vum Petersdom.

a Lischta vu siina Waltrundg’schriibs

• Ad Beatissimi Apostolorum (1. Nowamber 1914) — s’ Progràmm vu siim Pontifikààt
• Generis Redemptionem (15. Jüüni 1917) — ìwwer d’ Verkìndigung vum Wort Gottes
• Quod Iam Diu (1. Dezamber 1918) — fìr d’ Pàriiser Frììdakùmferanz ànna 1919
• In Hac Tanta (14. Mai 1919) — ìwwer’m hl. Bonifàzius
• Paterno Iam Diu (24. Nowamber 1919) — ìwwer d’ Kìnder vun Zäntrààlöiropà
• Pacem Dei Munus Pulcherrimum (23. Mai 1920) — ìwwer Frììda un krìschtliga Verseehnung
• Spiritus Paraclitus (15. Septamber 1920) — ìwwer’m hl. Hieronymus
• Principi Apostolorum Petro (5. Oktoower 1920) — ìwwer’m hl. Ephräm dr Süürer
• Annus Iam Plenus (1. Dezamber 1920) — ìwwer d’ Kìnder vun Zäntrààlöiropà
• Sacra Propediem (6. Janner 1921) — zem Drìtta-n-Oorda vum hl. Frànsiskus
• In Praeclara Summorum (30. Àwrìl 1921) — ìwwer’m Dìchter un Danker Dante Alighieri
• Fausto Appetente Die (29. Jüüni 1921) — ìwwer’m hl. Dominikus

a pààr Bìlder vun em

• 
  dr Giacomo della Chiesa ànna 1866, wu-n-’r 12 Joohra àlt gsìì ìsch
• 
  dr Giacomo della Chiesa grààd noh siim Bischoofswäih dur dr Pius X. àm 18. Dezamber 1907 ìn dr Vàtikàànschtàdt
• 
  dr Benedikt XV. vor’m Àltààr wahrend siinera Kreenung àls Pàpscht ànna 1914
• 
  grààd noh dr Kreenung — doo düat dr Benedikt XV. d’ Tiara trààga
• 
  a eeschtriicha-n-Ààsìchtskàrta mìt’ma Porträä vum Benedikt XV. dur dr Berthold Dominik Lippay (1915)
• 
  a Ààsìchtskàrta mìt’ma Foto vum Benedikt XV. un siinera Unterschrìft
• 
  ìm Benedikt XV. sii pàpschtliga Wàppa: In te, Dómine, sperávi: non confúndar in ætérnum. — „Härr, uff di tràuiji, làss mìch nìmm z’schànd wara.“ (Ps 30,1 )
• 
  dr Benedikt XV., wo düat schàffa
• 
  a Porträä vum Pàpscht Benedikt XV. dur dr Giovanni Battista Torriglia (1918)
• 
  d’ Hailigschpraachung vu dr Jeanne d’Arc ànna 1920
• 
  ìm Giacomo Grosso sii Gmäld „dr Benedikt XV., wo düat batta“ (1921)
• 
  a Mänschamanga vor da Tììra vum Petersdom noh-n-em Tood vum Benedikt XV. ìm Janner 1922
• 
  ìm Benedikt XV. sii Grààbschtai ìn da Vàtikàànischa Grotta unterhàlb vum Petersdom
• 
  s’ Dankmool zem Benedikt XV. ìm Petersdom
• 
  a Schtàtüüta vum Benedikt XV. ìm Hoof vum Hailiggaischtmìnschter z’ Istanbul

Lüag àui

• d’ Lischta vu da Päpscht
• d’ Lischta vu da Kàrdinaal, wo dr Benedikt XV. kréiart hàt

Lìteràtüür ìwwer’na

uff Hoochdiitsch

• Benedikt XV. In: Brockhüüs Enzüklopädii. Brockhüüs (brockhaus.de [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Anton de Waal: Papst Benedikt XV. Ein Lebensbild des Hl. Vaters. (= Der neue Papst. Unser Hl. Vater Benedikt XV.) Breer und Thiemann, Hamm 1915.
• Stefan Heid: Art. Benedikt XV. In: Stefan Heid, Martin Dennert (Hrsg.): Personenlexikon zur Christlichen Archäologie. Forscher und Persönlichkeiten vom 16. bis zum 21. Jahrhundert. Schnell & Steiner, Regensburg 2012, ISBN 978-3-7954-2620-0, Bd. 1, S. 157.
• Arnold Struker (Hrsg.): Die Kundgebungen Papst Benedikts XV. zum Weltfrieden (Im Urtext und in deutscher Übersetzung). Herder, Freiburg i.Br. 1917.
• Joseph Schmidlin: Papstgeschichte der Neuesten Zeit. 3. Band. Papsttum und Päpste im XX. Jahrhundert. Pius X. und Benedikt XV. (1903–1922) Pustet, Regensburg 1936.
• J. R. Grigulevic: Die Päpste des 20. Jahrhunderts. Urania, Leipzig 1984.
• Friedrich Wilhelm Bautz: Benedikt XV.. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 1, Hamm 1975, Sp. 491–493.
• Michael Matheus, Lutz Klinkhammer (Hrsg.): Eigenbild im Konflikt. Krisensituationen des Papsttums zwischen Gregor VII. und Benedikt XV. WBG, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-534-20936-1.
• Jean Mathieu-Rosay: Die Päpste im 20. Jahrhundert. Primus, Darmstadt 2005, ISBN 3-89678-531-1.
• Ralph Rotte: Die Außen- und Friedenspolitik des Heiligen Stuhls. Eine Einführung. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2007, ISBN 978-3-531-14998-1. 2., vollständig überarbeitete Aufl. 2014, ISBN 978-3-531-19959-7.
• René Schlott: Die Friedensnote Papst Benedikts XV. vom 1. August 1917. Eine Untersuchung zur Berichterstattung und Kommentierung in der zeitgenössischen Berliner Tagespresse. Kovac, Hamburg 2007, ISBN 978-3-8300-2688-4.
• Rudolf Lill: Die Macht der Päpste. Butzon & Bercker, Kevelaer 2011, ISBN 978-3-7666-1543-5.
• Jörg Ernesti: Benedikt XV. Papst zwischen den Fronten. Herder-Verlag, Friiburg-Bààsel-Wien 2016, ISBN 978-3-451-31015-7.

uff Anglisch

• Benedict XV. In: Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. (britisches Englisch, britannica.com [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• John Pollard: Pope Benedict XV. In: 1914–1918 Online: International Encyclopedia of the First World War. 2. Mai 2019 (englisch). 
• Giovanni Cavagnini, Giulia Grossi (Hrsg.): Benedict XV: A Pope in the World of the 'Useless Slaughter' (1914-1918). Brepols, Turnhout (Belgia) 2020 (englisch). 
• Walter H. Peters: The Life of Benedict XV. The Bruce Publishing Company, Milwaukee 1959 (amerikanisches Englisch). 
• John Francis Pollard: The unknown pope: Benedict XV (1914–1922) and the pursuit of peace. Geoffrey Chapman, London 1999, ISBN 978-0-225-66844-5 (britisches Englisch, 240 S.). 
• Terry Philpot: World War I's Pope Benedict XV and the pursuit of peace. In: National Catholic Register. 19. Juli 2014 (amerikanisches Englisch, ncronline.org [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• R. Norton: Benedict XV and the Save the Children fund. In: The Month. Band 28, Nr. 7, 1995, S. 281–283 (englisch). 
• Patrick J. Houlihan: Pope Benedict XV and the forgotten campaign to end World War I. 3. August 2017 (amerikanisches Englisch, americamagazine.org [abgerufen am 4. Februar 2024]). 

uff Frànzeesch

• Émile Poulat: Benoît XV, Giacomo della Chiesa (1854-1922). In: Encyclopædia Universalis. Encyclopædia Universalis (französisch, universalis.fr [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Yves Chiron: Benoît XV : le pape de la paix. Perrin, Pàriis 2014, ISBN 978-2-262-03702-4 (französisch, 380 S.). 
• Francis Latour: La papauté et les problèmes de la paix pendant la Première guerre mondiale (= Chemins de la mémoire). L’Harmattan, Pàriis-Montréal 1996, ISBN 978-2-7384-4600-8 (französisch, 350 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• François Jankowiak: Benoît XV. In: Philippe Levillain (Hrsg.): Dictionnaire historique de la papauté. Fayard, Pàriis 1994, ISBN 978-2-213-02537-7 (französisch). 
• Roberto Morozzo della Rocca: Première Guerre mondiale. In: Philippe Levillain (Hrsg.): Dictionnaire historique de la papauté. Fayard, Pàriis 1994, ISBN 978-2-213-02537-7 (französisch). 
• Yves Marchasson: Les papes du XX^e siècle (= Bibliothèque d’histoire du christianisme. Band 26). Desclée, Pàriis 1990, ISBN 978-2-7189-0525-9 (französisch, 154 S.). 
• Nathalie Renoton-Beine: La colombe et les tranchées : Benoît XV et les tentatives de paix durant la Grande Guerre (= Histoire). Cerf, Pàriis 2004, ISBN 978-2-204-07309-7 (französisch, 405 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Benoît XV, le pape de la paix. In: Le Figaro. 22. März 2013 (französisch, lefigaro.fr [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Henri Tincq: Benoît XV, le pape incompris de la Grande Guerre. In: Le Monde. 20. April 2005 (französisch, lemonde.fr [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Alfred Grosser: Benoît XV, Romain Rolland et la paix. 16. April 2018 (französisch, la-croix.com [abgerufen am 5. Februar 2024]). 

uff Itàliaanisch

• Gabriele De Rosa: Benedetto XV. In: Massimo Bray (Hrsg.): Enciclopedia dei Papi. Band 3: Innocenzo VIII, Giovanni Paolo II. Istituto della Enciclopedia Italiana, Rom 2000 (treccani.it).
• Gabriele de Rosa: BENEDETTO XV, papa. In: Dizionario Biografico degli Italiani. Band 8, 1966 (italienisch, treccani.it [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Filippo Crispolti: BENEDETTO XV papa. In: Enciclopedia Italiana. 1930 (italienisch, treccani.it [abgerufen am 4. Februar 2024]). 
• Biagia Catanzaro, Francesco Gligora: Breve Storia dei papi, da San Pietro a Paolo VI. Padova 1975, S. 246 u. ff. (italienisch). 
• Benedetto XV. Profeta di pace in un mondo in crisi. Minerva Edizioni, Argelato 2008 (italienisch). 
• Umberto Lorenzetti, Cristina Belli Montanari: L’Ordine Equestre del Santo Sepolcro di Gerusalemme. Tradizione e rinnovamento all'alba del Terzo Millennio. Fano (PU) September 2011 (italienisch). 
• John F. Pollard: Una «inutile strage». Benedetto XV e la Prima guerra mondiale. In: Concilium. Nr. 3/2014, 2014, S. 167–173 (italienisch). 
• Luigi Vinelli: Benedetto XV Costruttore di Pace. Edizioni Internòs, Chiavari 2016 (italienisch). 
• Alberto Melloni, Giovanni Cavagnini, Giulia Grossi (Hrsg.): Benedetto XV. Papa Giacomo Della Chiesa nel mondo dell'inutile strage. Il Mulino, Bologna 2017 (italienisch). 

Weblìnks

 Commons: Benedictus XV – Sammlig vo Multimediadateie

• Yytrag zue Pope Benedict XV (Giacomo della Chiesa) uf catholic-hierarchy.org, aagluegt am 4. Februar 2024 (englisch)
• Yydrag zue Benedikt XV. uf gcatholic.org (englisch)
• Literatur vu un iber Benedikt XV. im Katalog vu dr Dütsche Nazionalbibliothek
• Wärch vu un iber Benedikt XV. in dr Dytsche Digitale Bibliothek
• Ziitungsartikel iber Benedikt XV. in dr Pressemappe 20. Jahrhundert vom ZBW – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft
• Dokumente von und über Benedikt XV. i de Datebank Dodis vo de Diplomatische Dokument vo de Schwiiz
• Täckschta vum Benedikt XV. uff dr Websitta vum Hailiga Schtüahl (hoochdiitsch, làtiinisch, itàliaanisch, frànzeesch)
• Benedikt XV. in dr Datebank vu Find a Grave