Qurgen Dalibaltayan

Qurgen Dalibaltayan
erm. Գուրգեն Հարությունի Դալիբալթայան

Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	5 iyun 1926(1926-06-05)^[1]^[2]
Doğum yeri	Böyük Swift^[d]^[1]^[2]
Vəfat tarixi	1 sentyabr 2015(2015-09-01)^[2] (89 yaşında)
Vəfat yeri	İrəvan, Ermənistan^[2]
Dəfn yeri	Yerablur
Vətəndaşlığı	SSRİ Ermənistan
Təhsili	M. V. Frunze adına Hərbi Akademiya (1958–1961)^[1]
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı
Qoşun növü	Sovet Ordusu^[2], Ermənistan Quru Qoşunları^[2]
Xidmət illəri	1947-ci ildən
Rütbəsi	general-polkovnik^[2]
Döyüşlər	Böyük Vətən müharibəsi, Birinci Qarabağ müharibəsi
Təltifləri

Qurgen Harutyun oğlu Dalibaltayan (5 iyun 1926^[1]^[2], Böyük Swift^[d]^[1]^[2] – 1 sentyabr 2015^[2], İrəvan^[2]) — erməni əsilli SSRİ və Ermənistan hərbiçisi, Ermənistan ordusunun yaradıcılarından biri, "qəhramanı", Qarabağ müharibəsində Azərbaycana qarşı hərbi əməliyyatların aktiv iştirakçısı, Ermənistan silahlı qüvvələrinin general-polkovniki.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu soyad "Dəlibaltayan", azərbaycanlılardan oğurladıqları yüzlərlə soyadlardan biridir. Bu soyadın mənbəyi ermənilərin türkləri qətlə yetirdikləri Türkiyənin Qars vilayətində günahsız insanları işgəncə ilə, qadın, uşaq, qoca demədən işgəncə verib, balta ilə doğrayan bir nəslin nümayəndələrinə verilən "dəli baltalar" ləqəbindən götürülüb.

Müsahibələrinin birində baba qardaşının Göycə mahalında, Andranik Ozanyanın dəstəsində Şişqaya, Zod və digər kəndlərdə günahsız azərbaycanlıları qətlə yetirən dəstənin baş bilənlərindən olduğu ilə fəxr edən Dalibaltayan daim bu fikirləri erməni millətinə təlqin etmişdir. O zaman, Göycə mahalında 150 kənddən 30-u yerlə-yeksan edilmiş, sonrakı geriyə dönmək məqamında da həmin kəndlərdə yaşayan olmamışdı, yəni, əhali qalmamış, eləcə də Basarkeçər və Çəmbərək bölgəsinin 60-dan artıq kəndinin əhalisi amansız zülmün, xüsusilə də, terror əməliyyatının qurbanı olmuşdur.

Məhz bu terrorçuların davamçısı, onların əməllərini özünə soyad götürüb, daşıyıçısı olan Qurqen Harutyun oğlu Dalibaltayan SSRİ-də yüksək hərbi vəzifələrdə xidmət etmiş, XX əsrin 90-cı illərdə Ermənistana gələrək babasının etdiyi eyni hərəkətləri Şuşada etmişdir. Bunun nəticəsində Şuşada 195 nəfər Azərbaycan vətəndaşı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilib, 165 nəfər yaralanıb, onlardan 150 nəfəri əlil olub, 552 körpə valideynlərini itirib, 20 mindən artıq əhali isə doğma yuvasını tərk edərək məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb. Əsir və girov götürülmüş 58 azərbaycanlının taleyi barədə bu günə qədər məlumat yoxdur.

Vəfatından sonra Ermənistan ictimayəti həmin cəlladı xalqın qəhrəmanı, igid oğlu, xilaskarı kimi dəfn edir. Bu dəfə erməlilər üçün balta igidlik rəmzinə çevriləcək.

1926-cı ildə Gürcüstanın Ninoçminda rayonunda anadan olmuş Dalibaltayan SSRİ ordusunda yüksək vəzifələr tutub. 1991–1993-cü illərdə Ermənistan ordusunun baş qəraragh rəisi və müdafiə nazirinin 1-ci müavini olan Dalibaltayan 1992-ci ildə Şuşanın alınması ilə nəticələnən "dağlarda toy" əməliyyatının planını cızanlardan biridir^[3].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qarabağ münaqişəsi

Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri (Bakı erməniləri) • Ermənistan azərbaycanlıları

Zəmin

Qarabağ bölgəsi • Dağlıq Qarabağ bölgəsi (tarixi) • Azərbaycan–Ermənistan müharibəsi (1918–1920) • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar • Mart hadisələri (1918) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956) • Qarabağ hərəkatı • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989) • Topxana meşəsinin qırılması (1988) • Sovet İttifaqının dağılması

Münaqişə əraziləri

Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1991-ci ildə ləğv edilib) (hazırda Xankəndi şəhəri, Xocalı rayonu, Xocavənd rayonu və Şuşa rayonunudur) • Digər ərazilər (Ağdam rayonu, Cəbrayıl rayonu, Füzuli rayonu, Kəlbəcər rayonu, Laçın rayonu, Qubadlı rayonu və Zəngilan rayonu)

Birinci Qarabağ müharibəsi

1988–1994

Toqquşma və poqromlar	Qafan hadisələri (1988) • Əsgəran toqquşması (1988) • Sumqayıt hadisələri (1988) • Xankəndi hadisələri (1988) • Gəncə hadisələri (1988) • Bakı hadisələri (1990)
Soyqırım və qətliamlar	Quqark qətliamı (1988) • Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Cəmilli qətliamı (1991) • Meşəli qətliamı (1991) • Malıbəyli və Quşçular qətliamı (1992) • Qaradağlı qətliamı (1992) • Xocalı soyqırımı (1992) • Ağdaban qətliamı (1992) • Ballıqaya qətliamı (1992) • Başlıbel qətliamı (1993) • Daşbaşı qətliamı (1993)
Hərbi əməliyyatlar	Çaykənd əməliyyatı (1991) • Xankəndinin işğalı (1991 • Daşaltı əməliyyatı (1992) • Marquşavan əməliyyatı (1992) • Şuşanın işğalı (1992) • Laçının işğalı (1992) • Başkənd əməliyyatı (1992) • Goranboy əməliyyatı (1992) • Həsənqaya əməliyyatı (1992 • Kəlbəcərin işğalı (1993) • Ağdamın işğalı (1993) • Yay əməliyyatları (1993) (Cəbrayılın, Füzulinin, Qubadlının və Zəngilanın işğalı) • Kəlbəcər əməliyyatı (1993–1994) • Çeildağ əməliyyatı (1993) • Horadiz əməliyyatı (1994) • Tərtər əməliyyatı (1994)
Terrorlar və digərləri	Zvartnots Hava Limanında toqquşma • Leninakan yaxınlığında İl-76 qəzası (1988) • Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusunun partladılması (1990) • Mİ-8 vertolyotunun Xocavənd səmasında vurulması (1991) • Şuşa yaxınlığında Mi-8 vertolyotunun vurulması (1992) • Bakı metrosunda partlayışlar • Ləmbəlidə partlayış (1994)
Daxili proseslər	Qara Yanvar (1990) • May hadisələri (1992) • Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd (1992) • Talış-Muğan böhranı • Sürət Hüseynovun qiyamı

Atəşkəs rejimi

1988–1994

Silahlı toqquşmalar	Xocavənd əməliyyatı (1997) • Ağdərə toqquşması (2008) • Ağdam toqquşması (2009) • Çaylı toqquşması (2010) • Sərhəd toqquşması (2012) • Təmas xəttində toqquşma (2014) • Ermənistanın Mİ-24 vertolyotunun vurulması (2014) • Aprel döyüşləri (2016) • Günnüt əməliyyatı (2018) • Tovuz döyüşləri (2020)
Dinc əhaliyə hücumlar	Fariz Bədəlov və Aygün Şahmalıyevanın ölümü (2011) • Alxanlı hücumu (2017)

İkinci Qarabağ müharibəsi

2020

Hərbi əməliyyatlar	Murovdağ uğrunda döyüşlər • Madagizin azad edilməsi • Lələtəpə əməliyyatı • Arazboyu əməliyyatlar • Cəbrayılın azad edilməsi • Hadrutun azad edilməsi • Füzulinin azad edilməsi • Zəngilanın azad edilməsi • Qubadlının azad edilməsi • Şuşanın azad edilməsi
Dinc əhaliyə hücumlar	Naftalan faciəsi • Tərtərin bombalanması • Gəncə bombalanmaları • Bərdənin bombalanması

Üçtərəfli bəyanatdan sonra

2020—2023

Silahlı toqquşmalar	Fərrux əməliyyatı (2021) • Şuşa istiqamətində toqquşma (2023) • Qarabağda döyüşlər (2023) (Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının ölümü • Qarabağda yanacaq anbarında partlayış)
Sərhəd böhranı	Sərhəd toqquşmaları: noyabr, 2021 • avqust, 2022 • sentyabr, 2022 • aprel, 2023 • may, 2023
Terror və digər hadisələr	Susuzluq faciəsi (2021) • Şuşa yaxınlığında terror (2021)

Separatçı rejimin ləğvindən sonra

2023—

Proseslər	Qarabağ ermənilərinin Ermənistana təxliyyə edilməsi • Qarabağda vəzifə tutan separatçıların həbsi • Azərbaycanın Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası planı

Siyasi və hərbi liderlər

Siyasi liderlər

	Ayaz Mütəllibov • Yaqub Məmmədov • İsa Qəmbər • Əbülfəz Elçibəy • Heydər Əliyev • İlham Əliyev
	Levon Ter-Petrosyan • Robert Köçəryan • Serj Sarqisyan • Nikol Paşinyan

Hərbi liderlər

	Valeh Bərşadlı • Tacəddin Mehdiyev • Şahin Musayev • Tahir Əliyev • Rəhim Qazıyev • Dadaş Rzayev • Surət Hüseynov • İsgəndər Həmidov • Rövşən Cavadov • Vahid Musayev • Məmmədrəfi Məmmədov • Səfər Əbiyev • Zakir Həsənov
	Arkadi Ter-Tadevosyan • Kristapor İvanyan • Qurgen Dalibaltayan • Jirayr Səfilyan • Monte Melkonyan • Norat Ter-Qriqoryants • Samvel Babayan • Vazgen Sarkisyan • David Tonoyan • Cəlal Harutyunyan