Jump to content

Tataramon na Dargwa

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Nakadirekta digdi an "Dargi". Para sa mga lugar sa Iran, hilingon an Dargi, Iran.
Dargwa
дарган мез
dargan mez
Subong saRusya
RehiyonDagestan
Subong590,000 Dargins (2010 census)[1]
Subong na mga parataram
490,000 (2010 sensus)[1]
Siriliko
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa
 Dagestan
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-2dar
ISO 639-3dar (iyo man an Mga tataramon na Dargin)
Glotologodarg1241
sout3261

An Dargwa (дарган мез, dargan mez) iyo an sarong Amihanan-Subangan na Kawkasyano na pigtataram kan Darginon sa republika kan Rusya na Dagestan. Ito an panliteratura asin panginot na diyalekto kan dialect continuum na minabilog sa Mga tataramon na Dargin.[2] An apat na iba pang mga tataramon sa dialect continuum na ini iyo an (Kajtak, Kubachi, Itsari, asin Chirag) na minsan pigkokonsiderar na mga baryant kan Dargwa. Napagdesisyunan ni Korjakov (2012) na an Habagatan-Sulnopan na Dargwa, urog na harani sa Kajtak kisa sa Amihanan-Katahawan na Dargwa.[3]

Naggagamit an Dargwa nin Iskriturang Siriliko.

Susog sa 2002 Census, igwa nin 429,347 na parataram kan Sentrong Dargwa sa Dagestan, 7,188 sa kataid kaining Kalmykia, 1,620 sa Khanty–Mansi AO, 680 sa Chechnya, asin dakol pa sa gatos sa iba pang mga parte kan Rusya. Mga numero para sa diyalektong Lakh na ipigtataram sa katahawan na Dagestan[4], maabot sa 142,523 sa Dagestan, 1,504 sa Kabardino-Balkaria, 708 sa Khanty–Mansi.Plantilya:Verify source

Sitwasyon nin linggwistika

[baguhon | baguhon an source]
Panginot na lugar kan pangheheras nin Dargin (No. 1) sa palibot kan pamilya nin tataramon na Amihanan-Subangan na Kawkasyano

An Dargin o Dargwa iyo an pangaduwang pinakakaraniwang tataramon sa Dagestan asin marhay na itinutugdas sa pang-araaldaw na buhay. Ini an tataramon kan eskwelahan asin igwa man na mga pahayagan, libro asin mga programa sa radyo sa tataramon na ini. Arog pa man kaito, pinagsuway-suway ini sa sarong serye nin mga diyalekto na masakit masabutan sa lambang saro, na binabanga pa ngani kan pirang parasaligsig sa apat na grupo na igwang kagsarong independiyenteng tataramon (kabali an, halimbawa, Cubachin ); nakasusog qn nakasurat na tataramon sa diyalektong Akushin, na pigtataram sa palibot kan baryo nin Akuscha.

Pagsurat

[baguhon | baguhon an source]

Nakabase an pagsusurat bago an 1928 sa Arabic (bagaman kadtong 1860s asin 70s, igwang mga pagpupurbar na gamiton an Cyrillic), kadtong 1928–1938 sa Latin, poon 1938 base sa mga graphiko na Ruso gamit an sarong kadagdagan na sign I asin kadakol na digrapo tanganing tukduon an mga partikular na ponema kan mga tataramon kan Dagestan.

Palatanugan

[baguhon | baguhon an source]

Mga katanog

[baguhon | baguhon an source]
Labial Dental Postalveolar Palatal Velar Uvular Pharyngeal/
Epiglottal 		Glottal
lenis fortis lenis fortis lenis fortis lenis fortis lenis fortis
Nasal m n
Plosive voiced b d ɡ ɢ ʡ
voiceless p pː t tː k kː q qː ʔ
ejective pʼ tʼ kʼ qʼ ʡʼ
Affricate voiced d͡z d͡ʒ
voiceless t͡s t͡sː t͡ʃ t͡ʃː
ejective t͡sʼ t͡ʃʼ
Fricative voiceless f s sː ʃ ʃː ç x xː χ χː ʜ
voiced v z ʒ ɣ ʁ ʢ ɦ
Trill r
Approximant w l j
  • An mga ponema na naka-bulawan, yaon sa estandarteng panliteratura na diyalekto kan Dargwa alagad mayo sa ibang (mga) diyalekto.
  • An mga ponema na naka-pink, yaon sa pirang (mga) diyalekto kan Dargwa alagad mayo sa estandarteng panliteratura na diyalekto.
  • Medyo malibog an pinaghalian sa paggamit kaini kan terminong "laryngeal" para sa sarong ipinapabugtak na kolum kan mga katanog na kinakabalihan kan parehas na "voiced" asin "glottalized" plosive. Dai pwedeng gamiton an sarong tingog na glottal plosive, nin huli ta dahil kaipuhan na isara an glottis, asin nangangaipuhan nin pagsasarado an sarong ejective consonant sa itaas kan vocal tract. Nakabinbin an paglilinaw, an row na ini, na-transcribe dgdi bilang sarong epiglottal column asin sarong glottal stop, na parehas na madudukayan sa kadakol pang iba na mga tataramon na Subangan na Kawkasyano.

Mga patanog

[baguhon | baguhon an source]

Nagpapahiling an tataramon na Dargwa nin limang patanog na tanog /i, e, ə, a, u/. An mga patanog na /i, u, a/ pwedeng i-pharyngealize bilang /iˤ, uˤ, aˤ/. Pwedeng igwa man na pharyngealized mid-back na patanog [oˤ] bilang pagsasagibo kan /uˤ/, na nangyayari sa diyalektong Megeb.[5]

Ortograpiya

[baguhon | baguhon an source]

An sa ngunyan na alpabeto nin Dargwa nakabase sa Siriliko arog kan minasunod:

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь Гӏ гӏ Д д Е е Ё ё Ж ж З з
И и Й й К к Къ къ Кь кь Кӏ кӏ Л л М м Н н О о П п Пӏ пӏ
Р р С с Т т Тӏ тӏ У у Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь Хӏ хӏ Ц ц Цӏ цӏ
Ч ч Чӏ чӏ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Gramatika

[baguhon | baguhon an source]

Panhiro

[baguhon | baguhon an source]

TAM

[baguhon | baguhon an source]
Mga pormang asertibo (may kasagkudan)
[baguhon | baguhon an source]
Mga pormang asertibo (may kasagkudan) [6]
KATEGORYANG TAM BOOT SABIHON ASPEKTO MODIFIER PREDICATIVE MARKER NEGATION EHEMPLO
DERIVED FROM THE PROGRESSIVE STEM ( BASIC STEM + -a)
Present 1. all types of present situations including actual and habitual situations, 2. historic present, 3. close future: the speaker‘s intention IPF [-ti] PERSON / PRESENT (–da/–di/–ca=b) reduplication or negative auxiliary anwar-ri kaRar luk’-a–ca=b (Anwar is writing a letter)
Past Progressive a progressive situation in the past IPF -ti PAST (–di) it uč’-a-Ti–di (He was reading)
DERIVED FROM THE PRETERITE STEM ( BASIC STEM + -ib/-ub/-ur/-un):
Aorist any completed action in the past PF - PERSON (–da/–di) negative auxiliary
Imperfect unspecified imperfective meaning in the past (both durative and multiplicative situations) IPF - PERSON (–da/–di) hin ha.ruq-ib
Perfect perfect (a completed action whose results are still presently actual) PF - PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) jabu-l hin d=er{-ib–ca=d (The horse has drunk up the whole of the water)
Pluperfect a completed action in the past preceding another past action PF -li PAST (–di)
*Evidential Present 1. inference from non-trivial results of a situation that still exist at the moment of speech 2. subject resultative: IPF - PERSON/PRESENT (–da/–di/–ca=b) jabu hinni b=u{-ib–ca=b (The horse has had a drink of water)
*Evidential Past 1. inference from non-trivial results that existed in the past subject resultative in the past IPF -li PAST (–di)
Resultative resultative (state of the patient) - -li PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) jabu mura-l b=uK-un-ni–ca=b 'The horse has eaten its fill of hay.‘
Experiential experiential - -ci PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) ni}a-la }a=b b=uZ-ib-ti–ca=b d=eqel juz-i d=elk'-un-ti ̳There have been in our village those who had written many books'.
Habitual Past a habitual action in the past IPF -a-d-i, -a-T-i, -iri/-ini or -aj no separable predicative morphemes reduplication harzamina b=urs-iri di-la waba-l 'My mother used to tell (this story).‘
DERIVED FROM THE OBLIGATIVE STEM ( BASIC STEM + -an):
Future all types of future situations IPF - PERSON/FUTURE(–da/–di/-ni) negative auxiliary
Obligative Present a situation that the speaker believes necessary to be realized IPF * - PERSON /PRESENT (–da/–di/–ca=b) negative auxiliary
Obligative Past an irreal situation that the speaker believes necessary to have been realized in the past IPF * - PAST (–di)
DERIVED FROM THE HYPOTHETICAL STEM ( BASIC STEM + -iZ-):
Hypothetical Present a possible action in the future - - PERSON(–da/–di) reduplication or negative auxiliary
Hypothetical Past a past situation that did not take place, but is treated by the speaker as having been possible under certain conditions - - PAST (–di)
Irrealis used in the apodosis of the irreal conditional clauses IPF - PAST (–di) reduplication

Litegaturang Dargwa

[baguhon | baguhon an source]

An sarong bilang nin mga parasurat asin makata na nagsurat nin panliteratura na tataramon na Dargin:

Mga pinagkuanan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ 1.0 1.1 Dargwa sa Ethnologue (18th ed., 2015)
  2. ↑ Forker D (2019). A grammar of Sanzhi Dargwa (pdf). Berlin: Language Science Press. doi:10.5281/zenodo.3339225 Freely accessible. ISBN 978-3-96110-197-9. 
  3. ↑ Yu. B. Korjakov, 2012. Leksikostaticeksaya klassifikatsiya Darginskix Jazykov. An papel na ipinahiling sa Moscow Seminar sa mga tataramon na Nakh-Dagestanian na pigpakarhay ni Nina Sumbatova.
  4. ↑ Echols, John (Jan–Mar 1952). "Lakkische Studien by Karl Bouda". Language (Linguistic Society of America) 28 (1): 159. doi:10.2307/410010. 
  5. ↑ Daniel, Michael; Dobrushina, Nina; Ganenkov, Dmitry (2019). The Mehweb language: Essays on phonology, morphology and syntax. Berlin: Language Science Press. 
  6. ↑ Nina R. Sumbatova, Rasul Osmanovič Mutalov. "A Grammar of Icari Dargwa". Lincom GmbH, 2003

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]
An pagpupurbar nin Tataramon na Dargwa kan Wikipedia sa Wikimedya Inkubator

Plantilya:Mga tataramon kan Rusya Plantilya:Mga tataramon na Amihanan-Subangan na Kawkasyano Plantilya:Mga tataramon kan Kawkasyano

Plantilya:ASK-tar-tamboan

Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tataramon_na_Dargwa&oldid=239413"