Анды
| Анды | |
|---|---|
| ісп.: Cordillera de los Andes | |
 Паўднёвыя Анды каля Сант’яга | |
| Краіны | |
| Даўжыня | 9 000 км |
| Шырыня | 500 км |
| Найвышэйшая вяршыня | Аканкагуа |
| Найвышэйшы пункт | 6962 м |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
А́нды, Андыйскія Кардыльеры, Кардыльера-дэ-лос-Андэс (ісп.: Andes; Cordillera de los Andes) — горная сістэма ў Паўднёвай Амерыцы. Даўжыня 9000 км. Найвышэйшы пункт — гара Аканкагуа.
Анды з’яўляюцца самым працяглым горным ланцугом Зямлі. Горы цягнуцца ўздоўж заходняга ўзбярэжжа Паўднёвай Амерыкі ад Венесуэлы праз Калумбію, Эквадор, Перу, Балівію, Аргенціну і Чылі. Складаюцца з двух, у асобных частках — з некалькіх паралельных галоўных храбтоў. У сваёй сярэдняй частцы (Перу, Балівія, Паўночны Чылі і Паўночная Аргенціна) горныя храбты ляжаць на вялікай адлегласці адзін ад другога і ўтвараюць цэнтральнае нагор’е Альтыплана, да якога адносіцца таксама і возера Тытыкака. Цэнтр імперыі інкаў, Куска, знаходзіўся паўночней гэтага нагор’я.
Анды — буйны міжакіянскі вадападзел; на ўсходзе ад Андаў цякуць рэкі басейна Атлантычнага акіяна (у Андах бяруць пачатак сама Амазонка і многія яе вялікія прытокі, а таксама прытокі Арынока, Парагвая, Параны, рэкі Патагоніі), на захадзе — басейна Ціхага акіяна (пераважна кароткія).
Анды служаць важнейшым у Паўднёвай Амерыцы кліматычным бар’ерам, які ізалюе тэрыторыі на захад ад Галоўнай Кардыльеры ад уплыву Атлантычнага Акіяна, а тэрыторыі на ўсходзе — ад уплыву Ціхага акіяна. Горы ляжаць у шасці кліматычных паясах (экватарыяльным, паўночным і паўднёвым субэкватарыяльным, паўднёвым трапічным, субтрапічным і ўмераным) і адрозніваюцца рэзкімі кантрастамі ва ўвільгатненні ўсходніх (падветраных) і заходніх (надветраных) схілаў.
Геалагічная будова і рэльеф
[правіць | правіць зыходнік]Анды складаюцца пераважна з субмерыдыянальных паралельных хрыбтоў — Усходняя Кардыльера Анд, Цэнтральная Кардыльера Анд (або Цэнтральная Кардыльера), Заходняя Кардыльера Анд (або Заходняя Кардыльера), Берагавая Кардыльера Анд (або прыбярэжны хрыбет), паміж якімі ляжаць унутраныя пласкагор’і і плато (усяго — Пуна, яе частку ў Балівіі і Перу носіць назву Альтыплана) і западзіны. З-за значнай працягласці Анд іх асобныя ландшафтныя часткі значна адрозніваюцца адна ад адной. Па характары рэльефу і іншымі прыроднымі адрозненнямі, звычайна вылучаюць тры асноўныя рэгіёны — Паўночныя, Цэнтральныя і Паўднёвыя Анды.
Анды — адроджаныя горы, створаныя найноўшымі падняццямі на месцы так званага Андскага (Кардыльерскага) складчатага геасінклінальнага пояса; Анды з’яўляюцца адной з найбуйнейшых на планеце сістэм альпійскай складчатасці (на палеазойскім і часткова байкальскім складчатым фундаменце). Буйныя масівы Галоўных Кардыльераў і ўзбярэжжа Чылі, як і прыбярэжных хрыбтоў Перу, з’яўляецца гранітнымі інтрузіямі мелавога перыяду. Міжгорныя і краявыя прагіны (Альтыплана, Маракайба і іншыя) утварыліся ў палеагенавым і неагенавым перыядах. Тэктанічныя рухі, якія суправаджаюцца сейсмічнай і вулканічнай актыўнасцю, працягваюцца і ў наш час.
Анды багатыя рудамі, галоўным чынам каляровых металаў (ванадыя, вальфраму, вісмута, волава, свінцу, цынку, мыш’яку, сурмы і іншых). Радовішчы прымеркаваны ў асноўным да палеазойскіх структур усходніх Анд і жаролаў старажытных вулканаў; на тэрыторыі Чылі — буйныя медныя радовішчы. У перадавых і перадгорных прагінах ёсць нафта і газ (у перадгор’ях Анд ў межах Венесуэлы, Перу, Балівіі, Аргенціны). У Андах таксама радовішча жалеза (у Балівіі), натрыевай салетры (у Чылі), золата, плаціны і ізумрудаў (у Калумбіі).
Паўночныя Анды
[правіць | правіць зыходнік]
Галоўная сістэма Анд складаецца з паралельных хрыбтоў, якія працягнуліся ў мерыдыянальным кірунку, падзеленых унутранымі пласкагор’ямі або западзінамі. Толькі Карыбскія Анды, размешчаныя ў межах Венесуэлы, якія належаць да Паўночных Анд, працягнуліся субшыротна ўздоўж узбярэжжа Карыбскага мора. Гэта самы малады і адносна нізкі ўчастак Анд (да 2765 м). Да паўночных Анд адносяцца таксама эквадорскія Анды (у Эквадоры) і Паўночна-Заходнія Анды (на захадзе Венесуэлы і ў Калумбіі). Найбольш высокія грабяні Паўночных Анд маюць невялікія сучасныя ледавікі, на вулканічных конусах — вечны снег. Астравы Аруба, Банайрэ і Кюрасаа ў Карыбскім моры з’яўляюцца вяршынямі працягу Карыбскіх Анд, што апусціліся ў мора.
У Паўночна-Заходніх Андах, што веерападобна разыходзяцца на поўнач ад 1° з. ш., вылучаюць тры галоўныя Кардыльеры (горных хрыбта) — Усходні, Цэнтральны і Заходні. Усе яны высокія, схіле і маюць будынак глыбокіх зморшчын. Для іх характэрныя разломы, узняцці і апусканні найноўшага часу. Галоўныя Кардыльеры падзеленыя буйнымі западзінамі — далінамі рэк Магдалены і Каукі-Паціа.
Усходняя Кардыльера мае найбольшую вышыню ў сваёй паўночна-ўсходняй частцы (гара Рытакува, 5493 м.); у цэнтры Усходняй Кардыльеры — старажытнае азёрнае плато (пераважныя вышыні — 2,5 — 2,7 тыс. м); для Усходняй Кардыльеры наогул характэрныя буйныя паверхні выраўноўвання. У высакагор’ях знаходзяцца шматлікія ледавікі. На поўначы Усходняй Кардыльеры працягваюць хрыбты Кардыльера-дэ-Мерыда (вышэйшая кропка — гара Пік-Балівар, 5007 м) і Сьера-дэ-Перыха (дасягае вышыні 3540 м); паміж гэтымі хрыбтамі ў шырокай нізіннай западзіне ляжыць возера Маракайба. На крайнім поўначы — масіў Сьера-Невада-дэ-Санта-Марта з вышынямі да 5800 м (гара Крыстабаль-Калон).
Даліна ракі Магдалены аддзяляе Усходнюю Кардыльеру ад Цэнтральнай, адносна вузкай і высокай; у Цэнтральнай Кардыльеры (асабліва ў яе паўднёвай частцы) — шмат вулканаў (Уіла, 5750 м; Руіс, 5321 м, і інш.), некаторыя з якіх дзейнічаюць (Кумбаль, 4890 м). Да поўначы Цэнтральная Кардыльера некалькі зніжаецца і ўтварае масіў Антыокія, моцна раздзелены рачнымі далінамі. Заходняя Кардыльера, аддзеленая ад Цэнтральнай далінай ракі Каука, мае меншыя вышыні (да 4200 м); на поўдні Заходняй Кардыльеры — усё яшчэ актыўны вулканізм. Далей на захад — невысокі (да 1810 м) хрыбет Серанія-дэ-Бауда, пераходзячы на поўначы ў горы Панамы. Да поўначы і захаду ад Паўночна-Заходніх Анд — Прыкарыбская і Ціхаакіянская алювіяльныя нізіны.
У складзе экватарыяльнах (эквадорскіх) Анд, якія даходзяць да 4° пд. ш., — дзве Кардыльеры (Заходняя і Усходняя), падзеленыя паніжэннямі вышынёй 2500—2700 м. Уздоўж разломаў, якія абмяжоўваюць гэтыя паніжэнні (западзіны), — адзін з самых высокіх у свеце вулканічных ланцугоў (найбольш высокія вулканы Чымбараса, 6267 м, Катапахі, 5897 м). Гэтыя вулканы, а таксама вулканы Калумбіі, утвараюць першую вулканічную вобласць Анд.
Цэнтральныя Анды
[правіць | правіць зыходнік]У Цэнтральных Андах (да 28° пд. ш.) вылучаюць Перуанскія Анды (якія цягнуцца на поўдзень да 14° 30' пд. ш.) і ўласна Цэнтральныя Анды. У перуанскіх Андах з прычыны нядаўніх падняццяў і інтэнсіўнага зразання рэк (найбуйнейшыя з якіх — Мараньён, Укаялі і Уальяга — адносяцца да сістэмы верхняй Амазонкі) утварыліся паралельныя хрыбты (Усходняя і Заходняя Кардыльеры) і сістэма глыбокіх падоўжных і папярочных каньёнаў, што расчляніла старажытную паверхню выраўноўвання. Вяршыні Кардыльераў перуанскіх Анд перавышаюць 6000 м (вышэйшы пункт — гара Уаскаран, 6768 м.). У перуанскіх Андах сучаснае абледзяненне існуе прыкладна на дзясятку горных груп, самая вялікая з якіх — Кардыльера-Бланка. Альпійскія формы рэльефу таксама развіты на хрыбтах Кардыльера-дэ-Вільканота, Кардыльера-дэ-Вількабамба і Кардыльера-дэ-Карабая.
На поўдзень ад знаходзіцца самая шырокая частка Анд — Цэнтральнаандыйскае нагор’е (шырыня да 750 км), дзе пераважаюць арыдныя геамарфалагічныя працэсы. Значную частку нагор’я займае пласкагор’е Пуна, якое часта атаясамліваецца з усім нагор’ем, з вышынямі 3,5 — 4,8 тыс. м. Для Пуны характэрныя бяссцёкавыя катлавіны («Бальсон»), занятыя азёрамі (Тытыкака, Паопа і іншымі) і саланчакі (Атакама, Кайпаса, Уюні і інш.). На ўсход ад Пуны — Кардыльера-Рэаль (пік Анкоума, 6550 м) з магутным сучасным зледзяненнем. Паміж плато Альтыплана (паўночнай часткай Пуны) і Кардыльера-Рэаль, на вышыні 3700 м, знаходзіцца горад Ла-Пас, адна са сталіц Балівіі, самая высакагорная сталіца ў свеце.
На ўсход ад Кардыльеры-Рэаль — субандыйскія складчатыя хрыбты Усходняй Кардыльеры, якія даходзяць да 23° пд. ш. Паўднёвым працягам Кардыльеры-Рэаль з’яўляецца Цэнтральная Кардыльера, а таксама некалькі масіваў скал (вышэйшы пункт — гара Эль-Лібертадор або Качэ, 6380 м). З захаду Пуну абрамляе Заходняя Кардыльера з інтрузіўнымі пікамі і шматлікімі вулканічнымі вяршынямі (Льюльяйльяка, 6739 м; Сан-Пэдра, 6145 м; Місці, 5821 м; і іншыя), якія ўваходзяць у другую вулканічную вобласць Анд. На поўдзень ад 19° пд. ш. заходнія схілы Заходняй Кардыльеры выходзяць да тэктанічнай западзіны падоўжнай даліны, поўдзень якой займае пустыня Атакама. Па падоўжнай далінай — невысокая (да 1500 м) інтрузіўная Берагавая Кардыльера, для якой характэрныя арыдныя скульптурныя формы рэльефу.
У Пуне і ў заходняй частцы Цэнтральных Анд — вельмі высокая снегавая лінія (месцамі вышэй 6500 м), таму снег адзначаны толькі на высокіх вулканічных конусах, а ледавікі ёсць толькі ў масіве Охас-дэль-Салада (вышынёй да 6880 м).
Паўднёвыя Анды
[правіць | правіць зыходнік]У Паўднёвых Андах, якія цягнуцца на поўдзень ад 28° пд. ш., вылучаюць дзве часткі — паўночную (чылійска-аргенцінскія або Субтрапічныя Анды) і паўднёвую (патагонскія Анды). У чылійскага-аргенцінскіх Андах, якія звужваюцца на поўдзень і даходзяць да 39° 41' пд.ш., ярка выяўленая трохчленная будова — Прыбярэжны хрыбет, Падоўжная даліна і Галоўная Кардыльера. У рамках апошняй, таксама вядомай як Кардыльера-фронт, знаходзіцца самая высокая вяршыня Анд, гара Аканкагуа (6962 м), а таксама значныя вяршыні Тупунгата (6570 м) і Мерседарыя (6720 м). Снегавая лінія тут вельмі высокая (пад 32° 40' пд. ш. — 6000 м). На ўсход ад Галоўнай Кардыльеры — старажытныя Прэкардыльеры. На поўдзень ад 33° пд. ш. (і да 52° пд. ш.) размяшчаецца трэцяя вулканічная вобласць Анд, дзе нямала дзеючых вулканаў (пераважна ў Галоўнай Кардыльеры і на захад ад яе) і патухлых (Тупунгата, Майпа і іншых).
Пры прасоўванні на поўдзень ад снежнай лініі паступова зніжаецца і ў 41° пд.ш. дасягае адзнакі 1460 м. Высокія хрыбты набываюць рысы альпійскага тыпу, павялічваецца плошча сучаснага зледзянення, з’яўляюцца шматлікія ледніковыя азёры. Да поўдня ад 40° пд.ш. пачынаюцца патагонскія Анды з больш нізкімі, чым у чылійскага-аргенцінскіх Андах, хрыбтамі (вышэйшы пункт — гара Сан-Валянцін — 4058 м) і актыўным вулканізмам на поўначы. У раёне заліва Рэланкаві ў 42° пд. ш. моцна раздзелены Прыбярэжны хрыбет апускаецца ў акіян, а яго вяршыні ўтвараюць ланцуг скалістых астравоў і архіпелагаў (найбуйнейшы — востраў Чылоэ). Падоўжная даліна ператвараецца ў сістэму параток, якія даходзяць да заходняй частцы Магеланавага праліва.
У раёне Магеланавага праліва Анды (якія носяць тут назву Анд Вогненнай Зямлі) рэзка адхіляюцца на ўсход. У Патагонскіх Андах вышыня снегавой лініі ледзь-ледзь перавышае 1500 м (на крайнім поўдні яна складае 500—700 м, а з 46° 30' пд. ш. ледавікі апускаюцца да ўзроўню акіяна), пераважаюць ледніковыя формы рэльефу. Да поўдня ад 47° пд.ш. існаваў магутны патагонскі ледніковы шчыт, які зараз раскалоўся на два, агульнай плошчай больш за 20 тыс. км, адкуль на захад і ўсход апускаюцца шматкіламетровыя ледніковыя языкі. Некаторыя з даліны леднікоў усходніх схілаў заканчваюцца ў буйных азёрах. Уздоўж берагоў, моцна парэзаных фіёрдамі, падымаюцца маладыя вулканічныя конусы (Каркавада і іншыя). Анды Вогненнай Зямлі параўнальна невысокія (да 2469 м).
Жывая прырода
[правіць | правіць зыходнік]Раслінны свет і глебы
[правіць | правіць зыходнік]Глебава-расліннае покрыва Анд вельмі разнастайнае. Гэта абумоўлена вялікімі вышынямі гор і значнай розніцай у ўвільгатненні заходніх і ўсходніх схілаў. Вышынная пояснасць у Андах ярка выяўленая. Вылучаюць тры вышынныя паясы — Цьеры кальентэ — (гарачая зямля), Цьеры фрыа (халодная зямля) і Цьеры еляда (лядовая зямля).
У Карыбскіх Андах, на тэрыторыі Венесуэлы, растуць лістападныя (на час зімовай засухі) лясы і хмызнякі на горных чырвоных глебах. Ніжнія часткі наветраных схілаў ад Паўночна-Заходніх Анд і Цэнтральных Анд пакрытыя горнымі вільготнымі экватарыяльнымі і трапічнымі лясамі на латэрытных глебах (горны дажджавы лес), а таксама змяшанымі лясамі з вечназялёных і лістападных парод. Знешні выгляд экватарыяльных лясоў мала адрозніваецца ад знешняга выгляду гэтых лясоў у раўніннай частцы мацерыка. Для гэтых лясоў характэрныя пальмы, фікусы, бананы, какава і іншыя віды. Вышэй (да вышынь 2500-3000 м) характар расліннасці мяняецца, тут тыповыя бамбукі, дрэвападобная папараць, хмызняк кока (што з’яўляецца крыніцай какаіну), хіннае дрэва. Паміж 3000 м і 3800 м — высакагорны дажджавы лес з нізкарослымі дрэвамі і хмызнякамі; распаўсюджаныя эпіфіты і ліяны, характэрныя бамбукі, дрэвападобная папараць, вечназялёныя дубы, міртавыя, верасовыя. Вышэй — пераважна ксерафітная расліннасць, парах, з шматлікімі астровых, на гэтых вышынях сустракаюцца і Мохавыя балота на плоскіх участках і безжыццёвыя камяністыя прасторы на стромкіх схілах. Вышэй 4500 м — пояс вечных снягоў і льдоў.
Паўднёвей, у субтрапічных чылійскіх Андах — вечназялёныя хмызнякі на карычневых глебах. У Падоўжнай даліне — глебы, па складзе нагадваюць чарназём. Расліннасць высакагорных плато: на поўначы — экватарыяльныя альпійскія лугі або парамас, у перуанскіх Андах і на ўсходзе Пуны — сухія высакагорна-трапічныя стэпы Халк, на захадзе Пуны і на ўсім ціхаакіянскім захадзе паміж 5-28 ° паўднёвай шыраты — пустынныя тыпы расліннасці (у пустыні Атакама — сукулентная расліннасць, уключаючы кактусы). Многія паверхні засоленыя, што перашкаджае развіццю расліннасці; на такіх участках сустракаюцца ў асноўным палын і эфедра.
Вышэй 3000 м (прыкладна да 4500 м) — паўпустыні расліннасць, называецца сухой пунай. Тут растуць карлікавыя хмызнякі, злакі (кавыль, вейнік), лішайнікі, кактусы. На ўсход ад Галоўнай Кардыльеры, дзе больш ападкаў, — стэпавая расліннасць (пуна і вільготная пуна) з шматлікімі танканогімі (ціпчак, кавыль, вейнік) і падушкападобнымі хмызнякамі. На вільготных схілах Усходняй Кардыльеры трапічныя лясы (пальмы, хіннае дрэва) падымаюцца да 1500 м, да 3000 м даходзяць нізкарослыя вечназялёныя лясы з перавагай бамбука, папараці, ліян; на вялікіх вышынях — высакагорныя лугі.
У сярэдняй частцы Чылі лясы ў значнай ступені зведзеныя, калі лясы падымаліся па Галоўнай Кардыльераў да вышынь 2500-3000 м (вышэй пачыналіся горныя лугі з альпійскімі травой і хмызнякамі, а таксама рэдкімі тарфянымі балотамі), але цяпер схілы гор практычна аголены. Зараз лясы сустракаюцца толькі ў выглядзе асобных гаяў (хвоі, чылійскай араўкарыі, эўкаліпта, бука і платана, у падлеску — жаўтазель і герань).
На схілах Патагоніі Анд на поўдзень ад 38° пд.ш. — субарктычныя шмат’ярусныя лясы з высакаствольных дрэў і кустоў, пераважна вечназялёных, на бурых лясных глебах; у лясах шмат імхоў, лішайнікаў і ліян. Да поўдня ад 42° пд.ш. — змяшаныя лясы (у раёне 42° пд.ш. з’яўляецца масіў араукарыявых лясоў). Тут растуць букі, магноліі, дрэвападобная папараць, высакаствольныя іглічныя, бамбукі. На ўсходніх схілах Патагоніі Анд — у асноўным букавыя лясы. На крайнім поўдні Патагоніі Анд — тундравая расліннасць.
У крайняй паўднёвай частцы Анд, на Вогненнай Зямлі, лясы (з лістападных і вечназялёных дрэў — напрыклад, паўднёвых букаў і канела) займаюць толькі вузкую прыбярэжную паласу на захадзе; вышэй мяжой леса амаль адразу пачынаецца снежны пояс. На ўсходзе і месцамі на захадзе распаўсюджаныя субантарктычныя горныя лугі і тарфянікі.
Анды — радзіма хіннага дрэва, кокі, бульбы і іншых каштоўных раслін.
Жывёльны свет
[правіць | правіць зыходнік]
Жывёльны свет паўночнай часткі Анд уваходзіць у бразільскую зоагеаграфічную падвобласць і падобны з фаўнай прылеглых раўнін. Жывёльны свет Анд на поўдзень ад 5° паўднёвай шыраты адносіцца да чылійска-патагонскай падвобласці. Фаўне Анд у цэлым уласціва багацце эндэмічных родаў і відаў. Для Анд характэрныя многія віды верблюдавых: ламы, альпака (прадстаўнікі гэтых двух відаў выкарыстоўваюцца мясцовым насельніцтвам для атрымання воўны і мяса, а таксама як клуначныя жывёлы), вікуньі, гуанака[1], акрамя таго, тут жывуць капуцынавыя, рэліктавы ачковы мядзведзь, алені пуду і гаемал (эндэмік Анд), азарава лісіца, ляніўцы, шыншылы, апосумы, мурашкаед, грызуны дэгу. На поўдні — Магеланаў сабака, эндэмічныя грызуны тука-тука, віскаша і іншыя. Таксама для Анд характэрна вялікая колькасць птушак, напрыклад, калібры, андыйскі кондар (эндэмік Анд), які ўздымаецца на вышыню да 7 тыс. м, некалькі відаў ястрабаў і іншыя. Некаторыя віды (напрыклад, шыншылы, што ў 19 — пачатку 20 стагоддзя інтэнсіўна нішчыліся дзеля атрымання скурак, бяскрылая паганкі і тытыкакскі свістун, якія сустракаюцца толькі каля возера Тытыкака, і іншыя) знаходзяцца пад пагрозай знікнення.
Асаблівасцю Анд з’яўляецца вялікая краявідная разнастайнасць земнаводных (больш за 900 відаў). Таксама ў Андах налічваецца каля 600 відаў млекакормячых (13 % з якіх — эндэмікі), больш за 1700 відаў птушак (з іх 33,6 % — эндэмікі) і каля 400 відаў прэснаводных рыб (34,5 % эндэмікаў)[2].
Экалогія
[правіць | правіць зыходнік]Адной з асноўных экалагічных праблем Анд з’яўляецца звядзенне лясоў, якія ўжо не аднаўляюцца; асабліва моцна пацярпелі вільготныя трапічныя лясы Калумбіі, якія інтэнсіўна зводзяцца пад плантацыі хіннага і кававага дрэва і каучуканосаў.
Маючы развітую сельскую гаспадарку, андыйскія краіны сутыкаюцца з праблемамі дэградацыі глеб, забруджванне глеб хімікатамі, эрозіі і апустыньвання зямель у выніку перевыпаса жывёлы (асабліва на тэрыторыі Аргенціны).
Экалагічныя праблемы прыбярэжных зон — забруджванне марской вады паблізу партоў і буйных гарадоў (выклікана не ў апошнюю чаргу выкідам ў акіян каналізацыйных адходаў і прамысловага смецця), некантралюемы празмерны вылаў рыбы.
Як і ва ўсім свеце, у Андах востра стаіць праблема выкідаў у атмасферу парніковых газаў (галоўным чынам пры выпрацоўцы электраэнергіі, а таксама на прадпрыемствах чорнай металургіі). Значны ўклад у забруджванне навакольнага асяроддзя ўносяць таксама нафтаперапрацоўчыя заводы, нафтавыя свідравіны і шахты (іх дзейнасць прыводзіць да эрозіі глеб, забруджванне падземных вод, дзейнасць шахтаў у Патагоніі згубна паўплывала на біёту гэтай мясцовасці).
З прычыны шэрагу экалагічных праблем многія віды жывёл і раслін у Андах знаходзяцца пад пагрозай знікнення.
Гаспадарчая дзейнасць
[правіць | правіць зыходнік]Прамысловасць
[правіць | правіць зыходнік]Адна з самых значных у Андах галін гаспадаркі — горназдабыўная прамысловасць, важная для ўсёй сусветнай эканомікі, асабліва развіта на поўдні горнай сістэмы. Тут распрацоўваюцца радовішча медзі (у Чылі і Перу), жалеза (у Балівіі), золата (у Калумбіі і іншых краінах), плаціны і ізумрудаў (у Калумбіі), вальфрама, волава і срэбра (у краявых прагінах і міжгорных западзінах Аргенціны, Балівіі, Венесуэлы, Перу). Некалькі радовішчаў нафты знаходзяцца ўздоўж усходняга краю Анд.
Сельская гаспадарка
[правіць | правіць зыходнік]Сельская гаспадарка ў Андах даволі складаная, а ўраджаі невялікія. Збольшага гэта выклікаецца недахопам вады — значныя раёны вельмі сухія або атрымліваюць ападкі толькі на працягу кароткага сезону. На высакагор’і частыя замаразкі, памяншаючыя вегетацыйны перыяд. Тэрыторыя наогул вельмі няроўная, а глебы часта не мелі магчымасці сфармавацца, урадлівыя ж даліны звычайна вельмі вузкія і пакрываюць нязначную плошчу. Традыцыйна большая частка сельскагаспадарчай прадукцыі выраблялася на тэрасах, створаных на стромкіх горных схілах. Значных перспектыў павелічэння прыдатных для сельскай гаспадаркі зямель за кошт меліярацыі няма[3].
Такім чынам, значная колькасць прадукцыі сельскай гаспадаркі прызначана для мясцовага спажывання. Толькі нешматлікія культуры вырошчваюцца ў колькасцях, дастатковых для экспарту, імі з’яўляюцца перш за ўсё кава (асабліва ў Калумбіі, дзе вырошчваецца да 13 % сусветнага збору), тытунь і бавоўна. Акрамя таго, з Калумбіі і ў меншай ступені з Балівіі экспартуюцца значныя колькасці кокі і атрыманага з яе какаіну, нягледзячы на намаганні ўрадаў спыніць наркагандаль.
Культурамі, якія ў значных колькасцях вырошчваюцца на гэтых тэрыторыях, з’яўляюцца бананы (у Калумбіі, Эквадоры), бульба, ячмень. У Карыбскіх Андах сканцэнтраваныя раёны вырошчвання бавоўніка, тытуню і сізалю. У экватарыяльным поясе на сярэдніх вышынях вырошчваюць тытунь, каву, кукурузу, на вялікіх вышынях (да 3800 м) вырошчваюць кукурузу, пшаніцу, бульбу, а таксама кіноа, што з’яўляецца найважнейшай часткай рацыёну мясцовага індзейскага насельніцтва. На добра ўвільгатнённых схілах Кардыльеры-Арыенталь (у межах Цэнтральных Анд) вырошчваюць цукровы трыснёг, какава, каву і трапічную садавіну. Шматлікія культуры, якія гадуюцца ў Чылі, завезеныя з Еўропы — гэта аліўкі, вінаград, цытрусавыя.
Асноўны напрамак жывёлагадоўлі — авечкагадоўля (у нагор’і Перу, Патагоніі, Вогненнай Зямлі). На пласкагор’ях цэнтральных Анд, Пуне, разводзяць лам, альпак і коз, радзей — скот. Так, Перу і Балівія прыкметныя экспарцёры воўны. На буйных азёрах (асабліва на возеры Тытыкака) развіта рыбалоўства.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Andean Fauna(недаступная спасылка). A Guide to Andean Countries. Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2008. Праверана 18 лютага 2015.
- ↑ Tropical Andes Природа тропічних Анд
- ↑ Andes Mountains: The economy. Encyclopaedia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 21 чэрвеня 2013. Праверана 18 лютага 2015.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Новейший энциклопедический словарь. — М., 2004.
- Манро, Д. Мир: страны, народы, достопримечательности: словарь. — М., 1999.
- Поспелов, Е. М. Географические названия мира: топоним. слов. — М., 2001.
