Philip Vaughan
| Philip Vaughan | |
|---|---|
| Ganwyd | 1757  Cymru |
| Bu farw | 1824 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | dyfeisiwr |
Roedd Philip Vaughan (1757 – 1824)[1] yn ddyfeisiwr a haearnfeistr o Gymru a gofrestrodd batent gyda'r cynllun cynta o bêl-feryn yng Nghaerfyrddin yn 1794.[2] Roedd ei gynllun yn rhedeg ar hyd trac mewn cydosodfa echel, a adnabuwyd fel ras peli, ac felly yn darddiad i'r cynllun pêl-feryn modern.[3]
Roedd Cymro arall yn flaengar iawn yn y maes hwn, sef Joseph Henry Hughes o Birmingham a gofrestrodd batent am bêl-feryn amgen yn 1877. Dywedodd papur newydd y Times ar y pryd fod ei batent yn hynod werthfawr ("highly valued").[4]
Defnydd
[golygu | golygu cod]Defnyddir Bearings yn y mwyafrif o beiriannau cylchdroi yn y byd modern - i'w cael trwy'r rhannau cylchdroi mewn ceir, beiciau, trenau, awyrennau ac ati. Mae'r Bearings peli modern hyn yn gweithio yn yr un ffordd yn union â dyfeisiad cychwynnol Vaughan. Maent yn gwneud cerbydau'n fwy effeithlon trwy leihau'r ffrithiant rhwng y rhannau symudol. Heb berynnau, ni fyddai ein byd mecanyddol yn gweithio.
Bywgraffiad
[golygu | golygu cod]Roedd Vaughan yn berchennog ac yn asiant i'r ffowndri haearn yng Nghaerfyrddin ac yng Nghydweli. Roedd yn berchen ar un tŷ o'r enw 'Green Hall' ym mhentref y Four Road ger Cydweli, a defnyddiodd hefyd Villa ar fryn Llangynnwr, a adeiladwyd ar ei gyfer gan John Morgan Sr. Priododd ag Elizabeth Griffiths ym 1793 yn Eglwys San Pedr, Caerfyrddin.
Ar 1 Ionawr 1800 arwyddodd Philip Vaughan weithred cyd-berchnogaeth gyda John Morgan Junior, William a Thomas Morris, a William Morgan, y partneriaid i gyd yn cytuno i ddod â £12,000 mewn cyfranddaliadau cyfartal o £2,400 yr un. Ar yr un diwrnod cychwynnodd y cyd-bartneriaid brydles 21 mlynedd ar gyfer melinau rholio Caerfyrddin gan John Morgan Sr. Roedd y brydles yn cynnwys Kidwelly Forge, Blackpool Forge, y melinau tun a chymalau amrywiol ar gyfer y cwrs dŵr a arweiniodd at waith Caerfyrddin.[5]
Etholwyd Philip Vaughan yn fwrdeisydd Caerfyrddin ar 2 Hydref 1797.[6] Bu farw ym 1824. Aeth ei fab, o'r un enw, ymlaen i fod yn gyfreithiwr ac yn faer yn Aberhonddu.
Darllen
[golygu | golygu cod]- Carlisle, R. P. Scientific American Inventions and Discoveries: All the Milestones in Ingenuity, John Wiley & Sons, 2004. ISBN 0-471-24410-4
- Rowland, K. T. Eighteenth Century Inventions, University of Michigan, 1974.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Philip Vaughan, Carmarthen 1757-1824
- ↑ Carlisle, p. 512.
- ↑ Rowland, p. 160.
- ↑ Roads Were Not Built for Cars: How cyclists were the first to push for good ... gan Carlton Reid; adalwyd Tachwedd 2015
- ↑ The Carmarthen Antiquary, Vol xii, 1976, pp. 31-54. http://www.carmants.org.uk/
- ↑ The Carmarthen Antiquarian Society, Vol ii, 1916-1917, pp. 60-61