Neidio i'r cynnwys

Ymreolaeth gyllidol lawn i Gymru a'r Alban

Oddi ar Wicipedia

Mae ymreolaeth gyllidol lawn – a adwaenir hefyd fel datganoli max, dat-uwch (devo-max), [1] neu ffederaliaeth gyllidol [2] – yn fath o ddatganoli pellgyrhaeddol a gynigir ar gyfer yr Alban a Chymru .

Mae’r term yn disgrifio trefniant cyfansoddiadol lle byddai Senedd yr Alban neu Senedd Cymru, yn lle cael grant bloc gan Drysorlys y DU fel ar hyn o bryd, yn cael yr holl drethiant a godwyd yng Nghymru neu’r Alban; byddai'n gyfrifol am y rhan fwyaf o wariant yng Nghymru neu'r Alban ond byddai'n gwneud taliadau i lywodraeth y DU i dalu am gyfran yr Alban neu Gymru o'r gost o ddarparu rhai gwasanaethau penodol i'r DU gyfan. Byddai hyn yn cynnwys amddiffyn a chysylltiadau tramor yn bennaf. Fel arfer hyrwyddir ymreolaeth gyllidol yr Alban/Cymru gan rai sydd yn cefnogi Teyrnas Unedig ffederal .

Yr Alban

[golygu | golygu cod]

Mor gynnar â Gorffennaf 2001, dywedodd cyn-ganghellor y Blaid Geidwadol, Kenneth Clarke, ei fod yn credu y byddai'n "drychinebus i economi'r Alban".[3] Ar y llaw arall, dywedodd Robert Crawford, cyn bennaeth Scottish Enterprise, ym mis Chwefror 2004 y gallai economi'r Alban gael ei wella gan ymreolaeth gyllidol. [4]

Dywedodd David Cameron, arweinydd y Blaid Geidwadol ar y pryd, yn 2005 na fyddai’n rhwystro rhoi pwerau trethu llawn i Senedd yr Alban pe bai’r datganoli hyn yn cael ei gefnogi ganBlaid Geidwadol yr Alban . [5]

Dangosodd Arolwg Agweddau Cymdeithasol yr Alban 2011 fod 32% o’r ymatebwyr yn cefnogi annibyniaeth i’r Alban, [6] ac roedd 43% yn cefnogi mwy o ymreolaeth yn y DU. Roedd 29% o ymatebwyr yn cefnogi dat-uwch, ond dim ond 21% oedd yn cefnogi'r status quo. [7] Daeth etholiad mwyafrif llywodraeth Plaid Genedlaethol yr Alban ym mis Mai 2011, a ymrwymodd i gynnal refferendwm annibyniaeth, hefyd â’r posibilrwydd y gallai d fod yn opsiwn ychwanegol yn y bleidlais. [8] Mae rhai o uwch ffigurau Plaid Lafur yr Alban hefyd wedi awgrymu y bydden nhw’n cefnogi devo max, gan gynnwys Malcolm Chisholm MSP, Mark Lazarowicz AS, [9] a’r cyn Brif Weinidog Henry McLeish .

Ni chafodd yr opsiwn "dat-uwch" ei gynnwys yn refferendwm annibyniaeth 2014, fodd bynnag, gan fod Cytundeb Caeredin yn nodi bod yn rhaid i'r refferendwm fod yn ddewis deuaidd clir rhwng annibyniaeth neu'r trefniadau datganoli presennol. [10]

Yn 2017 roedd un o Aelod Seneddol Llafur Cymru, Mike Hedges (gwleidydd) yn gefnogol o gytundeb datganoli dat-uwch hirdymor i Gymru. [11] Yn 2021, cynhyrchodd bapur ar dat-uwch posibl ar gyfer y Senedd. Ynddo, amlinellodd gwestiynau ar oedran pensiwn, system nawdd cymdeithasol gan gynnwys lefel cyfraniadau a thaliad, treth alcohol a thybaco, trethi’r DU a datganoledig a’u casglu, dosbarthu cymorth ariannol i ranbarthau tlotach. [12]

Yn 2021, galwodd prif weinidog Cymru, Mark Drakeford am “ymreolaeth” i Gymru, a ddisgrifiwyd yn ddiweddarach fel galwad am dat-uwch. [13] [14]

Yn 2022, galwodd maer Llafur Manceinion Andy Burnham am ddatganoli “mwyaf” i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Cynigiodd hefyd senedd o’r cenhedloedd a’r rhanbarthau a fyddai’n disodli Tŷ’r Arglwyddi. [15]

Mae Devo-max yn cael ei ystyried ar hyn o bryd fel opsiwn ar gyfer diwygio cyfansoddiadol gan gomisiwn annibynnol ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru, a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru dan arweiniad Laura McAllister a Rowan Williams . [16]

Barn y cyhoedd

[golygu | golygu cod]

Nododd arolwg barn cyhoeddus a gynhaliwyd ar ddiwedd Hydref 2011 ar gyfer y BBC Politics Show mai devo-max oedd yr opsiwn mwyaf poblogaidd gyda phleidleiswyr yr Alban: roedd 33% yn cefnogi devo-max, 28% yn cefnogi annibyniaeth a 29% yn cefnogi dim newid cyfansoddiadol pellach . [17] Nododd arolwg barn cyhoeddus a gynhaliwyd ym mis Mawrth 2013 ar gyfer yr SNP fod 52% o ymatebwyr yn credu y dylai Llywodraeth yr Alban fod yn gyfrifol am yr holl benderfyniadau treth a gwariant yn yr Alban. Hefyd, roedd 53% o’r ymatebwyr yn credu mai llywodraeth yr Alban fyddai’n fwyaf addas i benderfynu ar bolisi lles a phensiynau ar gyfer yr Alban. [18]

Yng Nghymru, dangosodd arolwg barn YouGov yn 2020 fod 59% o’r ymatebwyr a oedd â barn yn cefnogi ‘devo-max’ i Gymru mewn refferendwm (40% o blaid, 28% yn erbyn). Gofynnodd y cwestiwn a oedd ymatebwyr o blaid trosglwyddo pwerau ar gyfer rheoli treth a lles, ond heb gynnwys amddiffyn a materion tramor i’r Senedd. Roedd cefnogaeth fesul grŵp oedran fel a ganlyn 82% o bobl 18-24 oed, 73% o bobl 25-49 oed, 51% o bobl 50-64 oed a 43% o bobl 65+ oed. [19]

Yn yr un arolwg barn yn 2022, dywedodd 56% oedd â barn eu bod yn cefnogi 'devo-max' i Gymru mewn refferendwm (40% o blaid, 32% yn erbyn). [20]

Effeithiau

[golygu | golygu cod]

Mae effeithiau economaidd ymreolaeth gyllidol lawn wedi bod yn destun dadl. Cyhoeddodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid adroddiad ym mis Mawrth 2015 a gyfrifodd y byddai bwlch o £7.6 ar gyfer y flwyddyn 2015–16 biliwn yng nghyllideb yr Alban o dan FFA, o gymharu â'r system bresennol ar gyfer dosbarthu gwariant. [21]

Mae’r dadansoddiad hwn wedi’i feirniadu gan ddirprwy arweinydd yr SNP, Stewart Hosie, ar y sail ei fod yn cynrychioli ffigurau am flwyddyn yn unig a’i fod yn diystyru’r twf ychwanegol y mae’r SNP yn dweud y gall ei gynhyrchu gyda mwy o bwerau. [22]

Ymatebodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid i rai o'r beirniadaethau hyn mewn adroddiad diweddarach. Roedd yn dadlau:

“Ni fyddai gohirio symud i gyfrifoldeb llawn am rai blynyddoedd ar ei ben ei hun yn delio â’r bwlch cyllidol. . . . Yn wir, os rhywbeth, o ystyried y rhagolygon gwariant a refeniw cyfredol, mae’n debygol y byddai’r bwlch yn tyfu yn hytrach na chrebachu dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Byddai’n dal yn wir y byddai cyfrifoldeb cyllidol llawn yn debygol o olygu toriadau sylweddol mewn gwariant neu godiadau treth yn yr Alban. Er y gallai adlam mawr a pharhaus mewn refeniw olew neu dwf sylweddol uwch yn yr Alban liniaru hyn, ni all fod unrhyw ragdybiaeth y byddai'r naill na'r llall yn digwydd.

“Mae yna nifer o agweddau ar ymreolaeth gyllidol sy’n aneglur; lefel y taliadau i lywodraeth y DU (ar gyfer llog dyled ac adnewyddu Trident), gallu’r sector olew i adleoli i feysydd eraill sy’n llenwi’r bwlch cynhyrchiant, ac a yw’n economaidd. mae twf yn yr Alban yn cael ei gefnogi’n well gan lywodraeth Caeredin neu Lundain”. [23]

Byddai Devo-max yn golygu trosglwyddo pwerau o San Steffan i’r Senedd sy’n cynnwys yr hawl i reoli cyllidebau treth a lles. [24]

Awgrymodd Sioned Williams, AS Plaid Cymru y dylid datganoli pwerau trethu llawn i’r Senedd oherwydd “bydd unrhyw ddiwygiadau i fynd i’r afael â thlodi yr ydym yn eu gwneud yng Nghymru bob amser yn gyfyngedig” heb bwerau trethu llawn. [25]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Yr Alban

[golygu | golygu cod]
  • Trethiant yn yr Alban
  • cyllideb yr Alban
  • Economi yr Alban
  • Gwariant a Refeniw Llywodraeth yr Alban
  • Gwleidyddiaeth yr Alban
  • Annibyniaeth yr Alban
  • Comisiwn ar Ddatganoli yn yr Alban
  • Ffederaliaeth yn y Deyrnas Unedig
  • Cydffederasiwn Arfaethedig y Deyrnas Unedig
  • Ffederaliaeth gyllidol
  • Ffederaliaeth anghymesur
  • Rheol gartref
  • Difidend undeb
  • Gwariant y Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. "Embrace devo-max, Labour told". The Scotsman. 26 October 2011. Cyrchwyd 15 November 2011.
  2. MacDonald, Ronald; Hallwood, Paul (July 2004). "The Economic Case for Fiscal Federalism in Scotland". Working papers. Stamford: University of Connecticut, Department of Economics. t. 95. Cyrchwyd 18 November 2011.
  3. Clarke warns on Scots freedom
  4. Crawford backs fiscal autonomy
  5. "Cameron says Scotland can have fiscal autonomy if Tories want it". The Scotsman. Johnston Publishing. 21 December 2005. Cyrchwyd 14 April 2014.
  6. Dinwoodie, Robbie (5 December 2011). "Independence support climbs to six-year high". The Herald. Glasgow. Cyrchwyd 12 December 2011.
  7. Carrell, Severin (5 December 2011). "Scots back independence – but at a price, survey finds". The Guardian. London. Cyrchwyd 12 December 2011.
  8. Scotland independence vote could contain 'financial autonomy' option www.guardian.co.uk, 8 May 2011
  9. Salmond gives backing to ‘devo max’ ballot choice www.scotsman.com, 23 October 2011
  10. Black, Andrew (15 October 2012). "Scottish independence: Cameron and Salmond strike referendum deal". BBC News. BBC. Cyrchwyd 14 April 2014.
  11. admin (2017-10-16). "Devo Max". Institute of Welsh Affairs (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  12. "Devolution Maximum (DevoMax)" (PDF).
  13. Shipton, Martin (2021-02-26). "First Minister Mark Drakeford demands 'home rule' for Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  14. "Support for Welsh independence is growing – people are fed up with being forgotten | Will Hayward". the Guardian (yn Saesneg). 2022-08-30. Cyrchwyd 2022-10-26.
  15. Association, Martina Bet, Press; Jones, Branwen (2022-09-26). "Andy Burnham says Wales should have 'maximum' devolution". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-26.
  16. McAllister, Laura (2021-11-06). "How you can help shape Wales' future | Laura McAllister". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-30.
  17. "BBC survey indicates support for Scottish 'devo-max'". BBC News. 6 November 2011. Cyrchwyd 21 May 2013.
  18. "Poll: Majority want all decisions made in Scotland". 23 March 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 March 2013. Cyrchwyd 21 May 2013.
  19. "59% would support 'devo max' for Wales in a referendum, new YouGov poll shows". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2020-11-18. Cyrchwyd 2022-10-26.
  20. "YesCymru_Results_221125.xlsm". Google Docs (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-12-22.
  21. "Scotland's fiscal position: an update in light of the OBR's March Forecasts". IFS. 19 March 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  22. "IFS report on SNP fiscal plans slated by party's deputy leader Stewart Hosie". The National. 14 April 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  23. "Full fiscal autonomy delayed? The SNP's plans for further devolution to Scotland". IFS. 21 April 2015. Cyrchwyd 9 May 2015.
  24. Zorzut, Adrian (2020-11-18). "Majority of Welsh want Westminster to give Senedd more powers, new polling finds". The New European (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-30.
  25. "'Wales needs full control over welfare and taxation'". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-05. Cyrchwyd 2022-02-05.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]