Goran Voynoviç’in Vatanım Yugoslavya[1] kitabını okurken karşıma şöyle bir deyim çıkmıştı: “Türk mezarlığının yanından geçer gibi geçti” (sayfa 11). Çevirmen notunda belirtilene göre bu deyim Sırpçada “selamsız sabahsız geçip gitmek” anlamına geliyor.
İstanbul’un
önde gelen liselerinden birinde çalışan bir öğretmen arkadaşımın bana aktardığı
bir olayı anımsattı. Bir gün öğrencilerine, “Türk”leri tanımlamak için hangi
sıfatları kullanırdınız diye sormuş ve beyin fırtınası sonucunda ortaya
çıkanların çoğu olumsuz nitelikte tabirler olmuş.
Sosyal medyada karşıma
çıkan bir videodaysa,[2] 1958 senesinde Amerika’nın
Öğrenci Değişim Programı’ndaki öğrenciler önyargı üzerine koşuyor. İzlanda’dan
bir çocuk şöyle diyor:
“Çocukken
şöyle dua ederdim. ‘Tanrım beni Türklerden koru. Ve yaramazlık yaptığımda annem
‘Türkler gelip seni alacak’ derdi.”
Yunanistan’dan bir çocuksa
şöyle diyor:
“Türklerle
ilgili fikirlerimiz halen aynı. Bugün bile birisi yemeğini kaba bir şekilde
yediğinde genellikle ‘Sen Türk müsün?’ deriz.”
Türkiye’yi temsil eden
Önder Güler adlı çocuğun yanıtından bir bölümse şöyle:
“Biz
Türkler, diğer ülkelerin Osmanlı İmparatorluğu ile Modern Türkiye arasındaki
farkı diğer ülkelerin görmelerini çok istiyoruz.”
Osmanlı İmparatorluğu’ndan yadigâr bir kana susamış “Türk” imajıyla ilk olarak kendisini göstermiş bir Türk karşıtlığı/Türkofobi olduğu malum. Oysa, Osmanlı’nın gözünde de Türkler köylüydü, kabaydı, cahildi. Kafası çalışmadığından anca askerlik yapabilirlerdi. Farklı ülkelerin Türkleri nasıl gördüğü ve geçmişteki Türk imajının çağdaş dünyada değişip değişmediği, değiştiyse ne kadar ve ne yönde değiştiği ayrı ve uzun bir araştırma konusu. Benim merakımı celbedense farklı dillerde “Türk” sözcüğünün kullanıldığı deyişler. Kendi dilimiz Türkçeden başlayalım. Bildiğim kadarıyla, böyle tek bir deyim var; o da tabii ki tarih boyunca Türklerin pek övünegeldiği savaşçılığıyla ilgili.
Türk karır, kılıcı karımaz: Türk ihtiyarlığında bile genç gibi kılıç kullanır.
Bir zamanlar Avrupa’da dehşet rüzgârları estiren Türklerin, Avrupa dillerindeki deyimlerde nasıl yer aldığına bir bakalım.
Bulgarca
Турска работа (Turska rabota)
Türk işi: Gelişigüzel yapılmış iş
Седене по турски (Sedene po turski)
Türk gibi oturmak: Bağdaş kurmak
Türk'ün ayağının bastığı yerde ot bile büyümez.
Çekçe
Turecké hospodaření
Türk ekonomisi: Ekonominin çok kötü durumda olması
Poturčenec horší Turka
Türk özentisi Türk’ten daha kötüdür: Çok zalim olmak (Türk özentisi mi, yoksa sonradan Türk olan mı, demek istiyor, emin olamadım.)
Danca
Tyrkertro
Türk inancı: Bir şeye inatla aşırı inanmak
Felemenkçe
Roken als een Turk
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
Rijden als een turk
Türk gibi araba sürmek: Berbat/tehlikeli bir şekilde araba kullanmak
Hij is aan de Turken overgeleverd
Türklerin insafına kaldı: Mağdur oldu/kendisine kötü davranıldı
Eruit zien als een Turk
Türk gibi görünmek: Pis görünmek
Fince
Kiroilee kuin Turkkilainen
Türk gibi küfür etmek: Ağzı çok bozuk olmak
Fransızca
Tête de turc
Türk kafası: Günah keçisi
Traiter quelqu’un de Turc à Maure
Birine Türk veya Mağribi gibi davranmak: Birine zalim ve acımasız bir şekilde davranmak
Fort comme un turc
Türk gibi güçlü: Çok güçlü
C'est un vrai turc
Gerçek bir Türk: Zalim
Hırvatça
Prolaziš pored (nečega) kao pored turskog groblja
Türk mezarlığının yanından geçer gibi geçmek: Selamsız sabahsız geçip gitmek
Pušiti ko Turčin
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
İngilizce
A young Turk
Genç bir Türk: Kurulu düzene karşı radikal değişiklik isteyen genç biri
Turn Turk
Türkleşmek: Umutsuzca inatçı olmak; dönek olmak (Shakespeare)
Out-paramour the Turk
Gönül ilişkilerinde Türklere taş çıkarmak, Türklerden bile çok sevgilisi, metresi olmak
İspanyolca
Celoso como un turco
Türk gibi kıskanç: Çok kıskanç olmak
La cabeza de turco
Türk kafası: Günah keçisi
İsveççe
Att ta en Turkdusch
Türk duşu almak: Gerçekten duş almak yerine deodorant/parfüm banyosu yapmak
İtalyanca
Fumare come turchi
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
Bestemmiare come un turco
Türk gibi lanet okumak: Tanrıya küfretmek
Puzza come un Turco
Türk gibi kokmak: Pis kokmak
Lehçe
Goły jak święty turecki
Bir Türk azizi gibi çıplak: Beş parasız olmak
Siedzieć jak na tureckim kazaniu
Türkçe dersi dinliyormuş gibi oturmak: Dinlemek ama hiçbir şey anlamamak (Polonyalılar, Türkçeyi çok zor anlıyormuş)
Siedzieć po turecku
Türk gibi oturmak: Bağdaş kurmak
Zawojowany Turek
Türk fethi: Sebepsiz yere çatışma çıkarmak
Macarca
Török átok
Türk laneti: Kötü komşu
Elkapni a turk
Bir Türk yakalamak: Uzun süre başınızı ağrıtacak beklenmedik bir sorunla karşılaşmak
Norveççe
Sint som en turk
Türk gibi kızgın: Çok kızgın
Rumence
Ești turc?
Türk müsün?: Aptal mısın?
Ești turc
Türksün: En basit şeyleri bile anlamıyorsun
A fuma ca un turc
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
A sta turcește
Türk gibi oturmak: Bağdaş kurmak
Doar nu dau turcii
Türkler saldırmıyor: Acelesi yok
Horoz asla yumurtlamaz, Türk asla insan olmaz.
Sırpça
İnsanlar inşa eder, Türkler yıkar.
Slovence
Kaditi kot Turek
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
Zbit kot turška fana
Türk bayrağı gibi yorgun: Çok yorgun
Yunanca
Καπνίζει σαν τούρκος
Türk gibi sigara içmek: Çok sigara içmek
εγινε Τουρκος / με εκανε Τουρκο
Türk olmak / Birini Türk yapmak: Kızmak / birini kızdırmak
Θες ν’ ακούσεις κάνα τούρκικο τώρα
Şimdi biraz Türkçe dinlemek ister misin?: Küfür etmemi mi istiyorsun?
Türk barıştan bahsettiğinde kendinizi savaşa hazırlayın.
Şampiyonluk
Türklerin çok sigara içişinde; Avrupa’da otuzdan fazla ülke gezdim ve bu
söylediklerinde çok haklılar (bir ihtimal Hırvatlar, sigara içmede Türklere yetişebilir,
o da belki). Bulgarların da aşırı sigara içtiği söylenir ama henüz oraya
gitmediğimden bu bilgiyi yerinde doğrulama şansım olmadı. Ancak, Hollandalılar bize
biraz haksızlık etmiş, çünkü kimse Makedonlar kadar kötü araba kullanamaz.
Makedonya’yı ziyaret edecek olanlara benden söylemesi.
Bu
arada, üzülmeye gerek yok. Birçok Avrupa dilinde farklı ülkeler/milliyetler
için de benzer tatta olumsuz deyimler mevcut.
İnternette
bulabildiğim bilgilere güvenmek zorunda kaldığımdan, şayet yanlış ifade ettiğim
veya yanlış yazdığım bir deyime denk gelirseniz lütfen uyarın ki düzelteyim. Ve
elbette liste, genişletilmeye müsait. Önerilerinizi bekliyorum.
[1] Goran Voynoviç, Vatanım Yugoslavya (çev. Muharrem Rahte), Kutu Yayınları, İstanbul, 2002.
[2] https://twitter.com/Strepsiades_/status/1758818152815714569
