8ri Yatintawi BIO INDICADORES 2do Año

Descargar como pdf o txt
Descargar como pdf o txt
Está en la página 1de 3

Kimsaqallqu yatintawi: LUMASANAKA YATXATAWI

8vo contenido: BIO INDICADORES Y SU INTERPRETACIÓN


EN AYMARA

Lumasanakaxa aski yatiyawiwa, quranaka,


uywanakawa juyra satañataki yatiyistu.
Algunos animales y las plantas son bio indicadores,
indican el tiempo para la siembra.

Jichhaxa LIQI LIQITA uri uywa jamach’ina


yatiyawipata amuykipapxañani.

Ahora conoceremos el anuncio del ave TERO TERO

TERO TERO-LIQI LIQI

K’awnapata.
Liqi liqina k’awnapatixa suma ch’uxñächi, jach’a
ch’ixinakanïchi ukjaxa suma juyra, jallu maraniwa
sasawa markachirinakaxa yatipxi. Walja wanumpiwa
juyranaka yapuchapxi.
Si los huevos de tero teros son verdes y con manchas
grandes, dan el augurio de mucha lluvia y buena producción, cultivan con
bastante abono.
kunapachatixa liqi liqina k’awnapaxa ina qaqaki, janiwa
jallu marakaniti sasawa sapxixa, yapunakaxa juk’a
wanunpikiwa yapu lurapxi, ukhamata ch’uqinaka
achuyañataki.
Cuando los huevos de tero tero son descoloridos,
pronostican poca lluvia, entonces las chacras son cultivados con poco
abono.

Q’ixu q’ixunaka, wali utjañapatakixa liqi liqina


k’awnapanwa wali rixuntatayritayna. ukaxa
chiqapuniskiwa.
Para que haya bastante relámpago, en los
huevos de tero tero se manifestaban líneas en
desorden.

Ukhamaraki liqi liqina tapachapanxa t’una


qalanaka utjki ukjaxa chhijchhi maraniwa
sapxiritaynawa, ukhamaru amuyt’asawa
yapunakapa wakicht’apxi.
Cuando existía pequeñas piedras en los nidos
de los tero teros, pronostica año de mucho granizo, planificaban
el trabajo agrícola de acuerdo a la circunstancia.

Liqiliqixa kunapachatixa suka pataru tapachasa


k’awnantki ukhaxa jallu marañapa yatiyi,
yapuchañawa qullu iramanakaru, pampa
ukjanakanxa umawa apsuspaxa, sasawa
amuykipaña.
Cuando el tero tero ubicaba su nido y ponía huevo encima del
surco, pronosticaba año de mucha lluvia.
Qariwa panqarata arusiñani.
Qariwa alixa yaqha tuqinakana waych’a ali
satarakiwa. Wali q’illukiwa qullunakana,
pampanakana panqari, ch’uqi satañxata
yatiyi.
1. Qariwaxa nayra panqarixa, ch’uqi nayra
sataña yatiyi.
2. Qariwatixa taypi panqarki ukjaxa, ch’uqi taypi sataña yatiyi.
3. Qariwa qhipa panqarki ukjaxa, ch’uqi qhipa sataña yatiyi.
Qariwa es una de las plantas indicadores de la siembra, en otros
lugares es conocido con el nombre de waych’a, su flor es
amarillo, florece en los cerros y en las pampas. Indica la siembra:
1. Antes.
2. Durante.
3. Después.

T’ula panqarata arusiñani.


T’ulalanakaxa wali suma parqarki ukjaxa, suma
marañatakiwa amuyt’ayistu.
T’ulana nayriri panqaraxa suma achuqki ukjaxa
nayra mara uñanchayistu, nayra ch’uqi satawa askïni
sapxiritaynawa, taypi panqarki ukjasti, taypi mara,
qhipa maratakisti panqaraxa qhipt’arakiwa.
El arbusto de t’ula es otro de los indicadores para la
siembra, cuando florece antes, indica que la
producción será, cuando florece y produce después,
indica que la producción de la papa será bueno en
la siembra última.

También podría gustarte