Wikipedia

Molière

Frantziar antzerkigilea

Jean-Baptiste Poquelin (1622ko urtarrilaren 15an bataiatu zuten Parisko Saint Eustache elizan, eta 1673ko otsailaren 17an hil zen Rue Richelieuko bere bizilekuan), Molière deitua, Frantziako komedia eta dramagilerik ospetsuena da.

Molière

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakJean-Baptiste Poquelin
JaiotzaParis, 1622ko urtarrilaren 15a
Herrialdea Frantziako Erresuma
Lehen hizkuntzafrantsesa
HeriotzaParis, 1673ko otsailaren 17a (51 urte)
Hobiratze lekuaPère Lachaise hilerria
Cimetière Saint-Joseph de Paris (en) Itzuli
Museum of French Monuments (en) Itzuli
Molière's tomb (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: tuberkulosia
Familia
AitaJean Poquelin
Ezkontidea(k)Armande Béjart (mul) Itzuli  (1662ko otsailaren 20a -  1673ko otsailaren 17a)
Bikotekidea(k)
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaLycée Louis-le-Grand (en) Itzuli
Old University of Orléans (en) Itzuli
Hizkuntzakfrantsesa
Jarduerak
Jarduerakantzerkigilea, antzerki aktorea, poeta, satira-idazlea, antzerki zuzendaria, dramagilea, idazlea eta theatre manager (en) Itzuli
Lan nabarmenak
InfluentziakPlauto eta Commedia dell'arte
Mugimenduaklasizismoa
Izengoitia(k)Molière
Genero artistikoakomedia
fartsa
IMDB: nm0596942 Allocine: 36950 Allmovie: p218044 IBDB: 24404
Musicbrainz: d00eb657-1a93-4e8b-adb6-5b5fa8c38395 Discogs: 826530 IMSLP: Category:Molière Allmusic: mn0001645924 Find a Grave: 722 Edit the value on Wikidata

Parisko merkatari familia batean sortua, 21 urterekin bat egin zuen hamar bat lagunekin (tartean Béjart familiako hiru kiderekin) Illustre Théâtre taldea osatzeko; hasiera itxaropentsua eta ospe handiko antzerkigileen lankidetza izan arren, ez du lortzen Parisen iraunkorki gailentzea. 1646ko Aste Santuan, Epernongo dukeak, Guienako gobernadoreak, eta, ondoren, ondoz ondoko hainbat babeslek mantendutako landa-troupe entzutetsu batean engaiatuta, Molière eta bere bejartar lagunek hamabi urtez bidaiatu zuten erreinuko hegoaldeko probintzietan zehar. Garai horretan, Molièrek farsa edo komedia txiki batzuk konposatu zituen prosan, eta bere lehen bi komedia, bost ekitalditan eta bertsotan. 1658an Parisera itzulita, berehala, bere troparen buru eta Luis XIV.a gaztearen gorteko aktore eta egile gogokoena bihurtu zen, eta ikuskizun ugari diseinatu zituen harentzat, arkitekto eszeniko, koreografo eta musikari onenekin elkarlanean. 51 urte zituela, bat-batean hil zen.

Forma dramatikoen sortzaile handia eta bere antzezlan gehienetan paper nagusiaren interpretea, Molièrek komediaren hainbat baliabide ustiatu zituen —ahozkoak, keinuzkoak eta bisualak, egoerakoak—, eta komedia genero guztiak landu zituen, fartsatik karaktere-komediara. Pertsonaia indibidualizatuak sortu zituen, psikologia konplexukoak, azkar arketipo bihurtu zirenak. Begirale argi eta sarkorra, bere garaikideen ohiturak eta jokabideak margotu zituen (elizak eta monarkiaren goi-dignatarioak soilik zainduz) bere publikoaren gozamenerako, bai gortean, bai hirian. Entretenimendu inozoetara mugatzetik urrun, bere komedia handiek kolokan jartzen dituzte gizarte-antolakuntzaren printzipio ongi finkatuak, polemika ozenak eta zirkulu debotoen etsaitasun iraunkorra piztuz.

Molièreren lana, hogeita hamar bat komedia bertsotan edo prosan, ballet eta musika-sarrerak lagundurik edo gabe, Frantziako literatura-hezkuntzaren zutabeetako bat da. Frantzian eta mundu osoan arrakasta handia izaten jarraitzen du, eta literatura unibertsalaren erreferenteetako bat izaten jarraitzen du[1][2].

Comédie Française delakoaren sortzaile nagusitzat hartzen da, eta egilerik interpretatuena izan da. Sasijakintsuen pedantekeriarekin, mediku ezjakinen gezurrekin eta burges aberatsen handiustearekin gupidagabea, Molièrek gaztetasuna goraipatzen du, muga eta murrizpen absurduetatik askatu nahi duena. Gurtzatik eta aszetismotik urrun, bere moralista papera berak definitu bezala geratu zen: «Ez dakit ez ote den hobe giza grinak zuzendu eta baretzea, erabat ezabatzen saiatzea baino», eta bere helburu nagusia «jende zintzoari barre eragitea» izan zen (Castigat ridendo mores, ohiturak barrez aldatu). Giza baloreen defendatzaile handia izan zen.

Bere bizitza gorabeheratsuak eta nortasun sendoak antzerkigileak eta zinemagileak inspiratu ditu. Frantses hizkuntzan eta kultura frankofonoan hartzen duen leku enblematikoaren seinale, frantsesa Molièreren hizkuntza esaldiarekin aipatzen da normalean.

Bizitza

aldatu

Lehenengo urteak

aldatu

Aita, Jean Poquelin, tapizgintzako merkataria zen, eta ama, Marie Cressé, tapizgile baten alaba. Aitak gortea hornitzeko lanak egiten zituen. Bost seme-alabetatik, zaharrena zen Jean-Baptiste. Gaztetxoa zela, 1632. urtean, ama zendu zen, eta, hurrengo urtean, aita berriro ezkondu zen, Catherine Fleuretterekin. Bazirudien sendiaren pausuak jarraituko zituela gazteak; izan ere, 15 urte zituela, tapizgile gisa zin egin zuen erregearen aurrean[3]. Ikasketak jesuiten Collège Clermonten egin zituen, non aristokraten semeek ikasten zuten. Humanitateak, Filosofia eta Zuzenbide ikasketak egin zituen. Antzerkiarekiko interes goiztiarra izan zuen, agian, bere aitonaren eraginez, Hotel de Bourgogneko ikuskizunetara eramaten baitzuen. 21 urte zituela, Madeleine eta Joseph Béjart ezagutu ondoren, zendua zen amaren jaraunspena eskuratu, eta antzerkigintzara bideratu zituen bere pausuak. Orduantxe hartu zuen Molière goitizena.

Ikasketak

aldatu
 
Louis-le-Grand kolegioa 1789 inguruan

Etorkizuneko Molièreren ikasketei buruz, ez dago dokumentu fidagarririk. Testigantzak berantiarrak eta kontraesankorrak dira. Œuvres de Monsieur de Molière (1682)[Oh 1]. obraren hitzaurrearen egileen arabera, Poquelin gazteak Clermonteko jesuiten kolegio ospetsuan (egungo Lycée Louis-le-Grand) Gizarte-zientziak eta Filosofia ikasi zituen, non de Conti printzearen klase guztiak jarraitzeko abantaila izango zuen[Oh 2]. 1705ean Grimarest-ek argitaratutako M. de Molièren bizitza liburuan[Oh 3], haren ikaskide gisa ematen ditu gero bere lagun frogatuak izango diren bi pertsonaia: François Bernier filosofo, mediku eta bidaiaria eta Chapelle poeta libertinoa[4]. Azken horrek Pierre Gassendi izan zuen tarteka tutore, Epikuroren eta antzinako materialismoaren berraurkitzailea, zeinak, idazten du Grimarestek, «Molièrerengan filosofiaren ezagutza eskuratzeko beharrezkoa den otzantasun guztia eta sartze guztia nabaritu zuelarik» Chapelle, Bernier eta Cyrano de Bergeracen ikasgaietan onartuko zuen. Hala ere, zalantzazkoa da Jean-Baptiste Poquelinen presentzia bera Clermonteko kolegioan. Hala, François Reyk adierazi duenez: «hil ostean, Molièreren laudorioa egin zuten bi jesuitetako batek, René Rapinek eta Dominique Bouhoursek, ez zuen iradoki berek zuten prestakuntza bera izango zuenik. Lehenak, bereziki, bere garaikide zehatza zena eta bere laguna zela zioena[5], hainbat urtez Clermont-eko kolegioan irakasle izan zen»[6]. «Bere antzerkia heldutasun geldo baten fruitua eta ez eredu klasikoen azterketaren bidez unibertsitatean ikasitako arauen errespetuzko aplikazioaren fruitua» dela esanez, batzuek zalantzan jartzen dute Molièrek heziketa erregularra izan zuenik, hala ere, 1641 eta 1643 bitartean Gassendiren ikasle izan zenik baztertzen dute[7].

Unibertsitatea uztean, gaztea abokatu bihurtuko zen. Puntu horri buruzko iritziak banatuta daude, baina, nolanahi ere, Molièrek ez zuen inoiz bere burua abokatu tituluarekin apaindu, eta bere izena ez da Orleanseko Unibertsitateko erregistroetan agertzen, non ikasketak egin zitekeen, baina baita zuzenbideko lizentziatura erosi ere, ez eta Parisko erregistroetan ere[8]. Hala ere, bere komediaren pasarte askotan justiziaren araudi eta prozeduren ezagutza zehatza antzeman daiteke bere aldetik[9].

Hasiera zaila

aldatu
 
Plaka Mazarine kalea, 12, (Paris).

1643. urtearen inguruan, Jean-Baptiste Poquelinek, 16 urterekin jada emantzipatua, aitaren kargu bizitzeari uko egin zion, eta amaren herentziaren aurrerapen handi bat jaso zuen harengandik. Orduan, Saint-Honoré kaleko etxea utzi, eta de Thorigny kalera joan zen bizitzera, Marais auzoan, béjartarrengandik ez oso urrun[10].

Ekainaren 30ean eta notario baten aurrean, bederatzi adiskiderekin bat egin zuen, tartean Béjart anai-arrebetako hiru zaharrenak (Joseph, Madeleine eta Geneviève), L' Illustre Théâtre izenpean aktore talde bat osatzeko[11]. Parisko hirugarren talde iraunkorra izango da, Bourgogne-ko komediante handiekin eta Maraiseko komediante txikiekin[12]. Ondoren, Marais aldean ekin zioten lanari, non zorrak pilatzen joan ziren. Bertan, antzezle, egile eta zuzendari gisa jardun zuen Molièrek, baina antzeztutako tragediek ez zuten nahikoa arrakasta lortu, eta finantziazio arazoek goia jo zuten. Zorpetua, preso ere izan zen, eta gainontzeko konpainien lehia bortitza jasan zuen.

Guztiak iradokitzen du, elkarte-kontratuaren baldintzetatik bertatik hasita, Poquelin gaztea (Madeleine Béjartekin batera, bere baino lau urte zaharragoa), antzerkira sartu zela heroi tragikoen paperak interpretatzeko[13][12].

 
Parisko antzoki baten barrualdea 1640ko hamarkadan, ziurrenik tenis pista zahar bat; François Chauveauren marrazkia [14].

Irailaren erdialdean, Sena ibaiaren ezkerraldean, Saint-Germain Faubourg-en, Les Métayers [15]izenez ezagutzen zen Jeu de paume pista alokatu zuten komediante berriek. Aretoa atontzeko lanen amaieraren zain zeuden bitartean, Rouenera joan ziren urriaren 23tik azaroaren 12ra ospatu zen Saint-Romain azokan antzeztera. Rouen zen garai hartan Pierre Corneille bizi zen hiria, baina Molièrek egonaldi hori aprobetxatu zuela Le Cid eta Le Menteurren egilearekin harremanak ezartzeko baieztatzen duen dokumenturik ez dago, Pierre Louÿs-en epigonoek dioten moduan.

Métayers Aretoak 1644ko urtarrilaren 1ean ireki zituen ateak. Emanaldien lehen zortzi hilabeteetan, talde berriaren arrakasta are handiagoa izan zen Maraiseko tenis aretoa, urtarrilaren 15ean, erre zenetik eta bertako maizterrek, berreraikitzen zen bitartean, probintzietara joan behar izan zutenetik jolastera[16].

1644ko urrian, Théâtre du Marais-ek, dagoeneko aretoa berritua eta makinaz hornitua, berriro ere harrera egin zion publikoari, eta bazirudien Partzuerren gela husten hasi zela. Horrek azal lezake abenduan hartutako erabakia, hau da, Croix-Noire 23ko tenis aretora (gaur egun 32, quai des Célestins), eskuineko ertzera joateko erabakia, beste antzokietatik hurbilago. Molière izan zen errentamenduaren erretiratzea sinatu zuen bakarra, eta horrek tropelaren buruzagi bihurtu zela adieraz dezake[17]. Dena den, aldaketa horrek taldearen zorrak areagotu zituen —lokala alokatu eta atontzeko hasierako inbertsioak eta gero lokal berriak atontzeko, garestiak izan ziren, eta finantza-konpromisoek pisu handia izan zuten sarrerekin alderatuta—, eta, 1645eko apirilaren 1etik aurrera, hartzekodunek prozedurak hasi zituzten[10].

Abuztuaren hasieran, Molière hateleten espetxeratu zuten zorrengatik[18], baina arazoetatik atera ahal izan zuen aitaren laguntzarekin. Udazkenean, Paris uzten du.

Moliere izen artistikoa

aldatu
 
Madeleine Béjart Magdelonen paperean, Polyxène izenez ezagutzen dena, Les Précieuses ridiculous obran (marmolaren gaineko pintura).

1644ko lehen seihilekoan, Jean-Baptiste Poquelinek bere izen artistikoa eta gero bere egilearen izena izango zena hartu zuen lehen aldiz. Ekainaren 28an, De Moliere (azenturik gabe) notario-agiri bat sinatu zuen, non Jean-Baptiste Pocquelin «Molliere»[19] deitzen zitzaion. Grimaresten ustez, «orduan hartu zuen harrezkero beti izan duen izena. Baina, beste baten ordez, izen hori hartzera zerk eraman zuen galdetuta, ez zuen inoiz arrazoia esan nahi izan, ez eta bere lagun hoberenei ere [20].

Autore batzuek, aukera horretan, Louis de Mollier (1615-1688 inguru) musikari eta dantzariari egindako omenaldia ikusten dute, 1640an Dantzarako Kantuak bilduma baten egilea. Paul Lacroix-en iritziz, balizko ziurtasun batez aurrera daiteke, «Poquelinek Sieur de Molère-ren seme adoptibotzat hartzen zuela bere burua»[21]; Elizabeth Maxfield-Miller-ek, bere aldetik, «oso sinesgarritzat» jotzen du Poquelin gazteak Louis de Mollier ezagutuko zuela, zeinak bere izenaren aldaera bat izen artistiko gisa erabiltzeko aukera emango zion hipotesia[22].

Beste batzuek, berriz, azpimarratzen dute Molière izenordea, mendearen hasieran, François de Molière d'Essertines idazleak, zirkulu libertinoetatik hurbil eta La Polyxene de Moliere izeneko L'Astrée estiloko eleberri-ibai baten egilearen eskutik eta 1644. urtean laugarren berrargitalpena argitaratu berria zen Jean-Baptiste Poquelinek bere izen artistikoa hartu zuenean.

Hala ere, hipotesirik balizkoena Georges Forestier historialariaren ustez[23], aktore profesionalen praktiketan dago. Gogoratzen du XVII. mendeko aktoreen gehiengo zabalak irudimenezko lekuei erreferentzia egiten zieten izen eszenikoak aukeratu zituztela, guztiak landakoak: Pierre le Messier Sieur de Bellerose; Guillaume Desgilberts Sieur de Montdory; Josias de Soulas Sieur de Floridor; Zacharie Jacob Sieur de Montfleury. B hizkiarekin bakarrik geratzeko, ez genuke kontatu ahal izango zenbat Beaubourgs, Beauchamps, Beauchâteau, Beauchesne, Beaufort, Beaulieu, Beaumont, Beaupré, Beauval, Bellefleur, Bellefond, Belleroche, Bellerose, Bellonde, Boisvert izan ziren, Edme Villequin Sieur de Brie ahaztu gabe, zeinaren emaztea, Mlle de Brie izenez ezaguna, Molièreren taldeko izarretako bat izan zen. Hala ere, gaineratzen du Forestierrek, L'Illustre Théâtre sortu ondorengo hilabeteetan, mutil guztiek landa-antzerkiaren izenak hartu zituzten. Joseph Béjart Sieur de La Borderie bihurtu zen; Germain Clérin Sieur de Villabé; Georges Pinel Sieur de La Couture; Nicolas Bonenfant Sieur de Croisac, eta Nicolas Mary aspalditik ezaguna zen Sieur Des Fontaines izenarekin. Eta Molièrek De Molière sinatu zuen. Hala ere, dozenaka toki edo herri frantsesei Meulière edo Molière deitzen zaie, eta errota-harrobiak zeuden guneak izendatzen dituzte; Pikardian, mollières lur paduratsuak eta landu gabekoak dira[24]. Beraz, oso litekeena da Molièrek, bere aldetik, irudimenezko herrialdeko leku bat aukeratzea, eta horrek azalduko luke zergatik hasi zen De Molière sinatzen, eta noizean behin, Sieur de Molière izendatzen zuten.

Antzerki ibiltaria

aldatu
 
Madeleine Béjart (Cléopatra) eta Molière (César) Pierre Corneilleren Pompeioren heriotzan, Nicolas Mignard-en Marte eta Artizarraren ereduak, 1658 (Aix-en-Provenceko Museoa).
 

Horrela, 1646 eta 1658 urteen artean, Paris utzi, eta konpainiarekin Frantziako mendebaldean eta hegoaldean ibili zen ikuskizunak ematen. Tokira iritsi eta bertako autoritateen baimena eskatu behar zuen ikuskizuna eman ahal izateko. Molière eta béjartarrek aterpe izango dute Dufresne konpainian, zeinean Molière komendiante hutsa izango den. Hasieran, Epernoneko Dukea izango da haien babeslea; horrek Bordelen lan egitea ahalbidetuko die. Ondoren, Aubijoux Kondearen laguntzak Languedocen jarduteko sarrera emango die, eta horrela, hainbat hiritan antzeztuko dute: Pézenas, Béziers, Montpellier..., beti ere, handien babesari esker. Baina egoera politikoa eta erlijiosoa ez ziren egonkorrak: Frondaren bukaera, Espainiaren aurkako gerrateak eta antzerkiarekiko elizaren jarrerak arriskutsua bihurtzen zuten ikuskizunak antolatzea[25]. 1653 eta 1656 urteen artean, Conti Printzeak babesa eman zien. Haren aurrean, Le Ballet des Incompatibles ikuskizuna abiatuko dute, non idazten, dantzatzen eta antzezten aritzeko aukera izango duen. Horrekin, errege-gorteko jaien aurrekaria izango diren ikuskizunak egiten hasi ziren, eta, antzerkiaz gain, musika eta ballet ere barruan hartzen dira. Garai horretan, egilea baino, aktore eta antzerki-zuzendari gisa ikusten du bere burua, nahiz eta, orduan, antzeztuko zituzten komedia laburrak idatzi, baina asko, zoritxarrez, ez dira gorde (besteak beste, ordukoak diraLe Docteur amoureux, Le Médecin volant, L'Étourdi, Le Dépit amoureux)...

Garai hartan, talde ibiltariak —hamabost inguru ziren— [26]zebiltzan Frantziako errepideetan zehar, gehienetan bizitza prekarioa eramanez, eta Scarronek koadro koloretsu bat margotu zuen 165i. urtean bere Roman comique lanean[27]. Richelieu-ren ekimenez, 1641ean Luis XIII.ak apirilaren 16an egindako adierazpen famatua gorabehera, zeinak aktoreen gaineko doilorkeria altxatu zuen[28], Elizak, hiri askotan, txiki zein handietan, antzerki-emanaldien aurka egiten jarraitu zuen. Talde gutxi batzuek, ordea, estatus pribilegiatua zuten, festak eta ikuskizunak maite zituen jaun handi baten babesari zor ziotena. Horixe izan zen garaian Charles Dufresne aktoreak zuzendutako eta hogei urtez Guienako gobernadoreek, Épernongo duke boteretsuek, mantendu zutenaren kasua.

Bide batez, aipagarria da frantziarrek 1638. urtean Hondarribiko setioan izandako porrotaren ondorioz, Henri de Sourdis artzapezpiku eta Frantziako Armadako zuzendariak Bernard de La Valette Épernongo dukeari bota ziola porrotaren errua, harresietako pitzadurak txikiegiak zirelako ez erasotzea aholkatu baitzuen.

Arrakasta

aldatu

1658 urteko azaroaren 2an, hamaika aktorekin osatutako taldeak L'Etourdi eta Le dépit amoureux, probintzietako errepertorioaren lan arrakastatsuak, Parisen antzeztu zituen. Tragedia generoan, berriz, hirian, Corneille anaiek aspaldiko nagusitasuna mantentzen jarraitu zuten. Berriro Parisen, idazteari ekin zion. Bertan Luis XIV. erregearen gorteak ere babesa eman zion (batik bat Filipe I.a Orleanskoa, Monsieur deiturikoak) bertako Petit-Bourbon Antzerkian. Arrakasta itzela lortu zuen komedia lanak antzezten, eta berebiziko bultzada eman zion generoari, ordura arte bigarren mailakotzat hartua baitzen. 1661. urtean, Jean-Baptiste Lully musikariarekin elkarlanean, komedia eta ballet konbinazioa ikuskizuna sortu zuen, nahiz eta geroago elkarren arteko lehia sortu erregearen babesa lortzeko. 1662. urtean, Armande Béjartekin ezkondu zen (Madaléine Béjart lankide eta lagunaren ahizpa hain zuzen) Molière baino hogei urte gazteago. Harekin, lehenengo urtean zendu ziren bi seme izan zituen, eta alaba bat, Esprit-Madeleine (1665-1723)[29]. Urte hartan, L'École des femmes komedia arrakastatsua eta, aldi berean, biziki kritikatua antzeztu zuen. Bertan gizonezkoen agintearen gehiegikeriak, emazteen egoera eta kristau ezkontza jomugan jartzen zituen. Arerioen aurrean, erregearen sostengua izango zuen, eta haren pentsio bat jasotzen hasi; horri esker, lana gaitzesten zutenei aurre egiten, La Critique de L'Ecole des femmes idatzi zuen gero. Bere seme Louis jaio zenean, 1664. urtean, Luis XIV.a erregea bere aita pontekoa izan zen. Ordukoa da Les Plaisirs de l'Ìle enchantéeikuskizunaren lehen emanaldia, bi erreginen ohorean (emaztea eta ama) eta (ahopeka esaten zenez) amorante berriari eskainia, non erregea bera kontakizunaren heroi bilakatzen den. Nonbait, arrakastaren jomuga puntuan dago Molière, La Princesse d'Elide komedia galantearekin biribilduko duena. Hala eta guztiz ere, Tartufo lan berriak erregearen babesaren indarra frogatu beharko zuen, zeinean satiraren jomuga erlijioaren inguruko hipokritak izango diren. Amaitu aurretik taularatu zuen lehenengo bertsioa, ondoren, jendaurrean taularatzea debekatua izateko zenbait urtez. Oposizioa baretzeko, aurreko gaiak berreskuratu zituen egileak (emakume pinpirinak, senar adardunak eta sendagileak, besteak beste). Halere, erreginaren heriotzaren ondorengo urteak lan gutxikoak izan ziren. Etenaldiaren ostean, 1668. urtean, arrakasta ezagutuko du berriz inauterietan Le medecin malgré lui eta Amphitryion antzezten. Geroago etorriko dira L'avare eta Tartufo, berriro saiatuko baita azken hori taularatzen, oraingo honetan bost ekitaldietako lana eta aldaketa esanguratsuak eginda, non protagonista dagoeneko ez den apaiz, laikoa baizik. Urte horietan, Jean-Baptiste Lullyrekin egingo du lan, bere piezak haren dantza eta musikarekin osatzen; baina, 1672. urtean, musika eta abestien esklusiba eskuratu zuen Lullyk erregalia baten bidez, eta, antzerki konpainiei, horiek erabiltzeko debekua zabaldu zitzaien frantsesez sortutako opera garatzen zuen bitartean. Molièren konpainiaren protestak zirela eta, azkenean, sei abeslari eta hamabi musika jotzaile izateko baimena lortu zuten[30], haien errepertorioan hainbat lan behar baitzuten. Aurrerantzean, tamalez, frantziar arte eszenikoek musika erabiltzeko mugak pairatuko zituzten, eta, ikuskizunetan, generoen arteko nahasketa arrakastatsua eragotziko zen zenbait urtez[31].

Heriotza

aldatu

1673ko otsailaren 17an, Gaixo imajinarioa oholtzan antzezten ari zela, ondoeza sentitu, eta etxera eraman zuten, Richelieu kalera, eta, handik lau ordura, bertan zendu zen. Komediantea izatea eskumikatua izateko arrazoia zenez, ez zuten lur kristauan lurperatu. Alargunak, halere, erregeari salbuespena egiteko eskatu zion, eta, azkenean, ezkutuko hileta egin zioten. Heriotza agirian, antzezlea ez, baizik eta tapizgile gisa azaltzen zen. Bestalde, antza, antzerkian gaixo rola interpretatzean, hori koloreko arropa zeraman jantzita; harrezkeroztik, kolore horrekin jantzita joatea zorte txarrekoa denaren sinesmena zabaldu zen[32].

Eragina

aldatu

Hiru elementu nahasten zituen antzerkian: Erdi Arotik zetorren frantziar fartsaren herri komediaren tradizioa (non mugimendu baldar eta desegokiak, astintzeak, erorketak, jipoiak etab ohikoak diren), Italiatik zetorren Commedia dell'arte bere gag eta pertsonai bereziekin, non akrobaziek, mimikak eta bat-batekotasunak bere tokia zuten, non haren Lazzi baliabideak, aktoreen marka bilakatuak diren[33] eta, azkenik, gorteko modu eta ballet sofistikatuenak. Aipagarria da ere giza karakteren inguruann egiten zuen azterketa sakona; ondorioz, komikotasunez gain, dimensio tragikoa ematen asmatzen zuen, bere pertsonaiak arketipoak bilakatu arte[34]. 1680 urtean sortuko zen Comédie-Française delakoa, Molièrerekin zorretan zegoen, baita nola XVII mendeko frantziar antzerkia eta antzerkigileak, hala nola, Pierre de Marivaux edo Pierre Beaumarchais besteak beste. XX. mendeko antzerkigileak ere bai, bereziki absurdua-antzerkiaren egile 50. garren hamarkadan eta antzerki esperimental asko[35].

Lanak

aldatu
  • Le Médecin volant 1645
  • La Jalousie du barbouillé1650
  • L'Étourdi ou les Contretemps1655
  • Le Dépit amoureux 1656
  • Le Docteur amoureux 1658
  • Les Précieuses ridicules 1659
  • Sganarelle ou le Cocu imaginaire 1660
  • Dom Garcie de Navarre ou le Prince jaloux 1661
  • L'École des maris 1661
  • Les Fâcheux 1661
  • L'École des femmes 1662
  • La Jalousie du Gros-René 1663
  • La Critique de l'école des femmes 1663
  • L'Impromptu de Versailles 1663
  • Le Mariage forcé 1664
  • Gros-René, petit enfant 1664
  • La Princesse d'Élide 1664
  • Tartuffe ou l'Imposteur 1664
  • Dom Juan ou le Festin de pierre 1665
  • L'Amour médecin 1665
  • Le Misanthrope ou l'Atrabilaire amoureux 1666
  • Le Médecin malgré lui 1666
  • Mélicerte 1666
  • Pastorale comique 1667
  • Le Sicilien ou l'Amour peintre 1667
  • Amphitryon 1668
  • George Dandin ou le Mari confondu 1668
  • L'Avare ou l'École du mensonge 1668
  • Monsieur de Pourceaugnac 1669
  • Les Amants magnifiques 1670
  • Le Bourgeois gentilhomme 1670
  • Psyché 1671
  • Les Fourberies de Scapin 1671
  • La Comtesse d'Escarbagnas] 1671
  • Les Femmes savantes 1672
  • Le Malade imaginaire 1673


Euskaratuak

aldatu
  • Tartufo edo iruzurgilea, Juan Martin Elexpuruk euskaratua eta Alberdania-Elkar argitaletxeak kaleratua 2008an.
  • Zekena edo gezurraren eskolaJuan Martin Elexpuruk euskaratua eta Alberdania-Elkar argitaletxeak kaleratua 2008an

Bestalde, ondoko antzerki-lan hauek euskarazko moldaketa propioa izan dute taularatuak izateko:[36].

  • Petan Mihiku: irri-egiteko ikusgarria hirur zatitan, Paul Guilsou (Le médecin malgré lui) Imprimerie du Courrier, 1951an.
  • Manex azeri, Ernest Bidegain, (Les fourberies de Scapin)
  • Elkorra, Txomin Amasorrain, 197? [37].
  • Dollorra, Jose Elizondok euskaratutako L'avare antzerki lanaren moldaketa, Egan argitaletxearen bidez 1994-1995 [38].

Oharrak

aldatu
  1. ↑ Thierry, Barbin eta Trabouillet, 1682 Thierry-Barbin 1682. Egile hauen izenak ezagutzeko dugun iturri bakarra Jean-Nicolas de Tralage da, Gabriel Nicolas de La Reynie polizia-tenientearen iloba, zeinak 1696an eskuz idatzitako ohar batean honako hau idazten duen: "Thierry etxean, 1682an eta zortzi liburuki-12tan, Parisen egin zen Moliereren lanen edizio berriaz arduratu zirenak Vivot jauna eta La Grange jauna izan ziren. Lehena egilearen lagun mina zen, eta bere obra ia guztiak buruz zekizkien. Bestea taldeko aktorerik onenetakoa zen. [...] Liburu honen hasieran dagoen hitzaurrea haren konposizioarena da "[Jean Nicolas Du Tralageren Parisko antzerkien historiari buruzko oharrak eta dokumentuak XVII. mendean, Jean Nicolas Du Tralageren eskutik; Jacob bibliofiloak jatorrizko eskuizkribuaren arabera ordenatu eta argitaratuak, Du Tralage jaunaren liburuari buruzko ohar batekin (Paris, 1880, 30-31 or.)]". Gallikan ikus daitekeena] Vivot jaunaren identitateari buruz, ikus Jean Mesnarden (1992) artikulu oso dokumentatua.
  2. ↑ Historialari modernoek zalantzan jartzen dute datu hori, printzea tapizariaren semea baino zazpi urte gazteagoa baitzen.
  3. ↑ Hala ere, ez dago dokumenturik baieztatzeko Bernier eta Chapelle jesuiten ikasle izan zirela Clermonten.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Auteurs et répertoires [archive] – Official site of the Comédie Française.
  2. ↑ Nathalie Simon, «  », Le Figaro,‎ 27 novembre 2008 (lire en ligne [archive] , consulté le 7 septembre 2020).
  3. ↑ (Frantsesez)Bricka, Blandine (2003).- Molière: biographie, analyse littéraire, etude détaillée des principales oeuvres. Arg. Studyrama. orr.15
  4. ↑ Grimarest 1705, 9 orr. .
  5. ↑ Correspondance de Roger de Rabutin, comte de Bussy avec sa famille et ses amis, t. II, Paris, 1858 (lire en ligne [archive]), p. 147 et , t. I, Paris, 1865 (lire en ligne [archive]), iv.
  6. ↑ Rey & Lacouture 2007, 453 orr. .
  7. ↑ Duchêne 1998, 41 orr. .
  8. ↑ Soyer 1919.
  9. ↑ Jürgen Grimm, Molière en son temps, Papers on French Seventeenth Century Literature, 1993.
  10. ↑ a b Chevalley 1973, 18 orr. .
  11. ↑ Jurgens 1963, 224-226 orr. .
  12. ↑ a b Simon 1957, 7 orr. .
  13. ↑ Jurgens 1963, 225 orr. .
  14. ↑ Cornuaille 2015, 16-21 orr. .
  15. ↑ Jurgens 1963, 93-98 orr. .
  16. ↑ Chevalley 1973, 24 orr. .
  17. ↑ Jurgens 1963, 255-256 orr. .
  18. ↑ Jurgens 1963, 105-106 orr. .
  19. ↑ Acte d'engagement du danseur Daniel Mallet, reproduit dans Jurgens 1963, p. 241.
  20. ↑ Grimarest 1705, 16 orr. .
  21. ↑ Paul Lacroix, La Jeunesse de Molière [archive], Bruxelles, 1856, p. 58.
  22. ↑ Maxfield-Miller 1959, 619-620 orr. .
  23. ↑ Forestier 2018, 59-61 orr. .
  24. ↑ Les mollières de la baie de Somme [archive].
  25. ↑ (Frantsesez)Bricka, Blandine (2003).- orr.21
  26. ↑ Chappuzeau 1674, 214 orr. .
  27. ↑ Scarron, Le Roman comique [archive].
  28. ↑ Voir Isambert, Taillandier & Decrusy, Recueil général des anciennes lois françaises, depuis l'an 420 jusqu'à la Révolution de 1789, tome XVI, Paris, 1829, p. 536-
  29. ↑ (Frantsesez) Molièren biografia Larousse entziklopedia sarean [1]; kontsulta data 2018ko urriaren 3an.
  30. ↑ (Frantsesez) René Bray, Molière homme de théâtre, Paris, Mercure de France, 1954. Orr. 129
  31. ↑ (Frantsesez)Élizabeth Giuliani et Jean-Michel Vinciguerra, La Farce à l'époque baroque 1600-1750 [archive], BNF, 2015, orr. 15. [2]
  32. ↑ Iñaki Aldekoa, Itziar Gillenea, Amagoia Gurrutxaga, eta María José Olaziregi Alustiza. Literatura Unibertsala: Batxillergoa 1. Donostia: Erein, 2016.108 orr.
  33. ↑ (Frantsesez)Claude Bourqui ; Claudio Vinti.- Molière à l'école italienne. Le lazzo dans la création moliéresque. Arg. L'Harmattan, 2003, orr. 19.
  34. ↑ Molière sarrera, Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan
  35. ↑ (Gaztelaniaz)Jorge Z. Humaña.- Molière y su teatro satírico artikulua, Escaner cultural : Revista virtual aldizkarian, 2. urtea, 17. zk., 2000ko maiatzen 12tik ekainaren 12ra. [3], kontsulta data 2018ko urriaren 28
  36. ↑ Moldaketa hauen inguruan, informazio gehiago EKE erakundearen web orrian: [4], kontsulta data: 2018-10-31
  37. ↑ Ale mekanografiatua Lazkao Monastegiko liburutegian, Liburubila katalogoan [5], kontsulta data 2018ko urriaren 31an
  38. ↑ Urquizu, Patri.- Euskal antzerki eta zinea, Arg. Ostoa, 2002, 91 orr.

Bibliografia

aldatu
  • (Frantsesez) Rey, François; Lacouture, Jean. (2007). Molière et le Roi. L'Affaire Tartuffe. Paris, Le Seuil.
  • (Frantsesez) Grimarest, Jean-Léonor Le Gallois de. (1705). La Vie de M. de Molière. Paris, Wikisourcen aurki daiteke.
  • (Frantsesez) Thierry, Denys; Barbin, Claude; Trabouillet, Pierre. (1682). Molière, Œuvres de Monsieur de Molière. Paris.
  • (Frantsesez) Duchêne, Roger. (1998). Molière. Paris, Fayard ISBN 978-2-213-60040-6.. présentation en ligne [archive])
  • (Frantsesez) Soyer. (1919). Bulletin de la société archéologique et historique de l'Orléanais, t. XVIII,. . (lire en ligne [archive])
  • (Frantsesez) Chevalley, Sylvie. (1973). Molière en son temps. Paris-Genève, Éditions Minkoff.
  • (Frantsesez) Cornuaille, Philippe. (2015). Presse de l'université Paris-Sorbonne (PUPS) ISBN 978-2-84050-986-8..
  • (Frantsesez) Maxfield-Miller, Elizabeth. (1959). Modern Language Notes, vol. 74, no 7. . (JSTOR 3040311)
  • (Frantsesez) Chappuzeau, Samuel. (1674). Le Théâtre françois. Lyon. (lire en ligne [archive]) Réédition par Georges Monval, Paris, 1876, consultable sur Gallica [archive]



Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Molière&oldid=9647642"(e)tik eskuratuta