Elvis Presley
Elvis Aaron Presley (Tupelo (Mississippi), Ameriketako Estatu Batuak, 1935eko urtarrilaren 8a - Memphis, Ameriketako Estatu Batuak, 1977ko abuztuaren 16a) rock abeslaria eta aktorea izan zen. Historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartzen da Presley, eta hainbat musikarirentzako inspirazioa izan zen. Ez zen sekula konpositore izan, interpretea baizik, baina The Beatlesetik hasi eta gaur arte, edozein musikak izan du haren estiloaren ukitua.[1]
Bere bizialdian Rock and Rollaren Erregea ala soilik Erregea ezizenak jaso zituen.
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elvis Aaron Presley Tupelon (Mississippi) jaio zen 1935eko urtarrilaren 8an. Gurasoak Vernon Elvis Presley (une hartan, 18 urtekoa) eta Gladys Love Presley (jaiotzez Smith, 22urtekoa) izan ziren eta aitak eraikitako bi gelako etxe batean bizi ziren. Bere bikia izango zen Jesse Garon Presley hila jaio zen 35 minutu lehenago eta, seme bakarra izanik, oso harreman estua izan zuen gurasoekin, batez ere, amarekin. Mugimendu protestanteko eliza batera joan ohi ziren, non semeak lehen inspirazio musikala aurkitu zuen.
Presleyren arbasoen jatorria europar mendebaldeko nahasketa moduko bat zen: amaren aldetik, Eskozia, Irlanda eta Normandiakoa. Horrez gain, aipatzekoa da Gladysen herenamona bat txerokiarra zela. Aitaren aldetik, bestalde, Alemaniako eta Eskoziako jatorria ere bazuen. Lagun eta senideek Gladys familiako kide menperatzailetzat zuten, Vernon, hots, gizona, gogo gutxiko pertsonatzat zuten ordea; lan xelebre batetik bestera ibiltzen baitzen. Ekonomia aldetik, familia bizilagunen edota gobenuaren dirulaguntzen menpe egon ohi zen. Baina, 1938an, etxea galdu zuten Vernonek terrenoaren paperak aldatu baitzituen bere burua jabe gisa ezarriz. Hori dela eta, 8 hilabete espetxean eman zituen Vernonek eta, ondorioz, Elvis eta Gladys senide batzuen etxera joan behar izan zuten bizitzera.
1941eko irailean, Elvis East Tupelo Consolidated eskolan hasi zen eta irakasle batek Red Foley country abeslariaren kanta bat abesten entzun zionez, lehiaketa batean parte hartzeko aholkua eman zion. Lehiaketa hau, Fair and Dairy Show delakoa, 1954ko urriaren 3an, Mississippin-Alabaman ospatu zena, Elvisen jendaurreko lehen interpretazioa izan zen: cowboy arropaz jantzia, 10 urteko mutikoa aulki batera igo zen mikrofonora heldu ahal izateko eta Old Shep abestu zuen. Abeslariak bostgarren postua lortu zuela oroitu zuen behin. Hilabete batzuk geroago, urtebetetzean, lehen gitarra oparitu zioten, nahiz eta berak nahi zuena bizikleta edo rifle bat izan. Hurrengo urtean, gitarra jotzen ikasteko lehen saioak jaso zituen, osabaren eta elizako apaiz berriaren eskutik[2].
Lehen hezkuntzan, haur baztertua izan zen eta, laster, gitarra egunero eskolara eramaten hasi zen eta, atsedenetan, hura jotzeko eta abesteko ohitura hartu zuen, baina, beste haur guztiak iseka egiten zioten. Garai horietan, Elvisen familia auzo afroamerikar batean bizi zen eta, mutilak musika oso gustuko zuenez, lagun batekin, hots, Slimekin, Tupeloko irratira joaten zen sarritan eta honek, gitarra jotzeko hainbat teknika erakutsi zizkion haurrari. Elvisek 12 urte bete zituenean, Slimek irratira eraman zuen berriro ere, baina oraingoan abestera. Lehenengo aldian, oso lotsatuta sentitu zen jendearen aurrean abesteak lotsa handia sentiarazten baitzion, baina hurrengo astean, berriz joan zenean, arrakasta handiz jokatu zuen.
1948ko azaroan, familia Memphisera, Tennesseera, joan zen bizitzera eta, hiru bat urte zenbait ostatutan bizi ondoren, bi gelaz osatutako etxe bat eman zitzaien The Courts izenez ezagutzen den etxeen gune publiko batean. Humes High School-eko ikasle gisa, Elvisek ez zituen emaitza onak lortzen eta, gehienetan, C mailako kalifikazioak izaten zituen. Behin, musikako irakasleak musikarako gaitasunik ez zuela esan zion eta, hurrengo egunean, Presley gitarrarekin agertu eta Keep Them Cold Icy Fingers Off Me kanta abestu zion irakasleari, aurkakoa frogatu nahian. Geroago, gelakide batek irakasleak Elvisek arrazoia zeramala onartu zuela aitortu zion. Presley oso lotsatia izan ohi zen besteen aurrean abestean eta, maiz, gelakideengandik burlak jasotzen zituen amaren umetxotzat hartzen baitzuten gaztea. 1950ean, gitarra gehiagotan jotzen hasi zen bera baino bi urte zaharragoa zen Jesse Lee Denson bizilagunaren laguntzarekin. Bi lagunek eta beste hiru mutilek, etorkizuneko rockabillyaren sortzaile izango ziren Dorsey anaiak eta Johnny Burnette tartean, musika elkarte ireki bat sortu zuten, The Courtsen. Urte bereko irailean, Elvis Loew's State Theater antzokian iragarkiak egiten hasi zen.
Bigarren hezkuntzako hirugarren urtean, gelakideen artean nabarmentzen joan zen, itxurarengatik, batez ere: belarrodoetan bizarra hazten utzi zuen, ilea larrosa-olioz eta baselina erabiliz orrazten zuen eta tupe delakoaren itxura ematen zion. Estilo hau asko zabaldu zen garaiko gazteen artean. Aisialdian, Beale Streetera joan ohi zen, Memphiseko blues musika generoaren toki nabarmenena. Azkenean, jendearen aurrean abesteko zuen lotsa alde batera utzi eta Humes kanta-ikuskizunean parte hartu zuen 1953ko apirilean eta Teresa Brewerren Till I Waltz Again With You garaiko arrakasta ezaguna abestu zuen gitarra joaz. Horrela kontatu zuen Presleyk:
| « | Ez nintzen gogokoa institutuan, ez nintzen inorekin ateratzen. Musika suspenditu zidaten, bizitza osoan gainditu gabe geratu zitzaidan gai bakarra! Orduan, 1953an, talentu lehiaketa batean apuntatu ninduten. Eszenategira atera nintzenean, jendea txutxu-mutxuka entzun nuen, inork ez baitzekien nik abesten nuenik. Gezurra dirudi horrek eman zidan ospea![3] | » |
Presleyk ez zuen sekula musika lezio formalik jaso eta, belarriz ikasi eta jotzen zuen. Maiz, diskoak saltzen zituzten dendetara joaten zen eta Hank Snowren abesti guztiak ezagutzen zituen. Hala ere, gustuko zituen country abeslariak ere, hala nola Roy Acuff, Ernest Tubb, Ted Daffan, Jimmie Rodgers, Jimmie Davis eta Bob Wills. AEBetako hegoaldeko Jake Hess gospel abeslaria ere gustukoenetako bat zuen eta honen eragina Elvisengan asko nabarmentzen da baladak abesteko moduan. All-Night Singings hileroko ikuskizunaren ohiko ikuslea zen, non gospel zuriko hainbat abeslari taldeek musika afroamerikarraren eragin espirituala azaltzen zuten. Horrez gain, Sister Rosetta Tharpe gospel abeslaria ere atsegin zuen. Beste hainbat jendek bezala, blues musika-ikuskizunak ikusi ahal izateko etnia zurikoentzat egokituta zeuden gauak heltzera itxaron behar izaten zuen. Irratian ere, musika afroamerikarra entzun ohi zuen, gehienetan, blues edo R&B generokoa. Hori dela eta, Elvisen hainbat kanta bertako afro-amerikar musikalarietan inspiratuta zeuden, adibidez Athur Crudup eta Rufus Thomas musikalarietan. B.B. Kingek gogoratu zuen Presley ezaguna egin aurretik ezagutu zuela Beale Streeten aritzen zenean. Presleyk bigarren hezkuntza amaitu zuenean 1953an, musika hautatu zuen etorkizunerako.
Musika mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1953ko abuztuan, lehen aldiz Sun Recordseko bulegoetan sartu zen bi aurpegitako disko baten, hots, My Happiness eta That's When Your Heartaches Begin-en minutu gutxi batzuk grabatzeko helburuaz, ordainduz, noski, ez baitzen ezaguna. Diskoetxean esan zuen diskoa amari oparitu nahi ziola eta, besterik gabe, bere ahotsa nola entzungo zen jakiteko interesa zuela. Dena den, errealitatea da inguruko denda batean disko ez profesionalen grabaketa zerbitzu bat zegoela. Hori dela eta, Peter Guralnick biografoak dio, Sun diskoetxea hautatu zuela baten bati deigarria gertatzearen esperantzarekin. Presley bigarren aldiz joan zen diskoetxera I'll Never Stand In Your Way eta It Wouldn't Be The Same Without You abestiak grabatzera, baina bertatik, ez zen ezer berririk sortu.
Ordutik denbora gutxira, The Songfellows izeneko bertako musika talde batean sartzeko frogan porrot egin zuen. Apirilean, Crown Electric konpainian sartu zen kamioi gidari lanetan. Elvisek bazuen lagun bat, Ronnie Smith izenekoa, musika talde profesional baten kide zena. Pare bat kontzertu berarekin jo ondoren, Smithek bere taldeko liderrarekin, Eddie Bondekin, hitz egiteko aholkua eman zion lagunari, kantari bat behar baitzuten. Baina, Bondek ezezkoa eman zion froga baten ondoren, kamioi gidari lanetan jarraitzeko aholkua emanez.
Bitartean, Sun Recordseko jabea zen Sam Phillips, beltzen musika zabaltzeko modu baten bila zebilen. Ekainean, Without You baladaren maketa bat lortu eta Presley gaztearekin ondo gera zitekeela bururatu zitzaion. Gaztea diskoetxera joan zen, baina ez zuen abestiak eskatzen zuen guztia eman. Dena den, Phillipsek kanta gehiago abesteko eskatu zion. Phillips nahiko harrituta geratu zen entzun zuenarekin eta ondorioz, bertako bi musikalari, hots, Winfield Scotty Moore gitarra-jotzailea eta Bill Black kontrabaxu-jotzailea gonbidatu zituen Presleyrekin grabaketa bat egin ahal izateko.
Grabaketa saioa, uztailaren 5erako arratsaldean egina, emaitza gutxikoa izan zen eta berandu arte luzatu behar izan zuten. Amore eman eta saioa bertan behera uztekoan zeudela, Presleyk bere gitarra hartu eta That's All Right jo zuen, 1946ko Arthur Crudupen blues kanta bat. Horrela gogoratzen du Moorek:
| « | Bat-batean, Elvis abestia jotzen hasi zen, saltoka eta tontakeriak eginez, baina Bill ere erantsi zitzaion, kontrabaxua joz eta hura ere tontakeriak egiten. Ni neu ere hasi nintzen haiekin batera jotzen. Samek kontrol-kabinako atea irekita zuela uste dut, [...] burua atera eta -Zertan ari zarete? -esan zigun eta guk -Ez dakigu-. -Beno… ba, berriro hasi eta berriro egin!- Phillips grabatzen hasi zen eta gero konturatu zen hura zela bila ibili zen soinua. Hiru egun geroago, DJ Dewey Phillips ezagunak That's All Right jarri zuen bere Red, Hot, and Blue ikuskizunean eta entzuleek abeslaria zein zen jakin nahi zuten. Arrakasta hain handia izan zen, Phillipsek kanta behin baino gehiagotan jarri behar izan zuela bere programan.[4] | » |
Kuestioa da lehen singlea atera zela Sun Records-en, That's al right mama, eta abesteko era hain zen berezia, irratiko entzuleei zuria zela -eta ez beltza!- argitu beharrean izaten zirela. Ez zen mundu osoko boom ikaragarria izan, baina bai Hegoaldean, eta Elvisek erraz aurkitu zuen lana hango lokaletan eta musika ikuskizunetan.
Hasieratik izan zen ezberdina. Edozein pandillero bezala jantzita, kolore biziak (askotan, arrosa), orrazkera berezia eta, garrantzitsuena, mugitzeko era. Elvis bihurritu egiten zen eszenategian eta entzule gazteak probokatzen zituen histeriaraino eramanez.
1955ean, Coronel Parker enpresariak izarrean jarri zituen begiak eta, haren laguntzarekin, gorantz igo zen abeslaria. Kontratu eder bat lortu zion RCA-rekin (40.000 dolar) eta haiekin egongo zen Elvis bere heriotzara arte. Heart Break Hotel izan zen etapa honetako lehen abestia eta The Pelvis izena ematen zioten 20 urte besterik ez zuen gazteari, Bing Crosby, Sinatra edo Dean Martin alboratuz. Rock and roll musikaren sortzailetzat hartu ohi da. Herri musika mota berri horrek country musika eta Rythm & blues delakoaren erritmo beltzak nahasten zituen. Rocka laster bihurtu zen bizitzeko eta ezarritako balioen kontra protesta egiteko modu. Presleyren nortasunak, janzkera eta orrazkera bereziak berebiziko arrakasta eta jarraitzaile ugari ekarri zioten mundu osoan zehar. Heartbreak Hotel diskoaren milioi bat kopia baino gehiago saldu zituzten, Hound Dog, All Shook up, Don´t be Cruel eta Burning Love kantu famatuekin. Urte berean Love me tender filmean lan egin zuen, bere 33 filmetan lehena eta telebistan agertu zen ikusle kopuru handiko saioetan.
Zinema
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Paramountek 3 film egiteko kontratua eskaini zion eta Coronel Parker ados egon zen. Mutila artista kotizatua zen, jada, eta kontzertuek izugarrizko arrakasta izan ohi zuten, baina Amerikak tradizioei lotuta jarraitu nahi zuen eta 50 milioi pertsonek ikusten zuten Ed Sullívanen Showan, kamerak beldurtuta geratu ziren Elvisen gorputzaren bihurrikeriekin eta gerritik gora bakarrik enfokatu zuten hura[1].
Txutxumutxuak gora eta behera, Elvisen izarrak distiratsu jarraitzen zuen eta histeriak jarraitzen zion. Hasierako lagun izan zituen Scotty Moore eta Bill Blackek Coronel Parkerrek ez ziela soldata igo nahi-eta alde egin zuten taldetik, baina ez zen Elvisen irudia izurratu. Laster soldadutzara joan beharrean izango zen eta Gerra Hotzaren garaian arriskutsu izan zitekeen Alemaniako Errepublika Federalera joan zen hura betetzera.
1958ko martxoaren 24tik aurrera, US 53310761 soldadua izan zen eta Amerikak, malkoak begietan, agur egin zion, gurasoek mutila hain gaiztoa ez zela izango pentsatu zuten eta familietan miresmena lortu zuen. Garai hartan, hepatitisak hartu zuen Elvisen ama eta, osasuna larri okertu zitzaionez, semeak ama bisitatzeko lizentzia lortu zuen, Memphisera abuztuaren 12an iritsi zelarik. Bi egun geroago, hil zen, 46 urte besterik ez zituenean, eta Presley hondoa jota geratu zen.
Alemanian egon zen garaian, Priscilla Beaulieu ezagutu zuen, une hartan 14 urte besterik ez zuena. Geroago ezkonduko ziren biak, 7 urte eta erdiz neska laguna izango zuelarik.
Kanpoan egon zen denboran, Coronel Parker azkarrak RCArekin disko asko editatu zituen, tema gogorrak eta balada samurrak tartekatuz, familia osoarentzako musika. 1960an, Elvis itzuli zenean, heroia zen eta Elvis is back albuma txurroak bezela saldu zuten. Ez zen aparteko musika, ez zekarren ezer berririk, baina Elvis mitoa zen eta dirua barra-barra erakartzen zuen.
1961ean, 26 urte zituenean, Elvisek erretiroa hartu zuen. Garai aproposa, The Beatles banda jaiotzear baitzegoen eta haien freskotasunak alboratu egingo zukeen Presleyk orain erakusten zuen artifizioa. Orkestra eta koroz beteriko LPak grabatzen jarraitu zuen eta kalitate handirik ez zuten filmak egiten, baina milioika ikusleek jarraitu zioten mitoari[1].
Film aipagarriak: King Creole (1958), Flaming Star (1961), Maitasuna Hawaiin (1961); Viva Las Vegas (1964) eta Elvis Show (1970).
Idoloaren itzulera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1968an, Elvis ez zegoen ahaztuta oraindik, baina idolo berriak zeuden munduan, hala nola Bob Dylan, eta zerbait berria erakutsi behar zen gailurrean mantentzeko.
NBC-ren telebistaren estudioan izan zen ekitaldia eta laster etorri ziren beste batzuk. Eginahalak egin zituen hasierako garra erakusteko, baina gero lortutako estatusa galdu gabe. Larru beltzez eginiko jantziak atera zituen, baina erabat gizenduta zegoen artistak ez zuen lehengo dotorezia. Hala ere, lehengo kanta zaharrak abesten hasten zenean, interes komertzialak ahaztu eta berriro agertzen zen aurreko gazte basatia, bizitzaz betea.
Jendaurrean 1961ean egin zuen lehen aurkezpena, Las Vegaseko International Hotelean eta segidan etorri ziren Hawaii edo New York. Ez ziren aparteko emanaldiak izan, baina han grabatutako albumak milioidun bilakatu zuten Elvis.
Guitar man edo In the ghetto salmenten lehenengo postuetara iristea lortu zuen, baina Elvis emana zuen dena. Multimilionario eta isolatuta, Priscilla Beaulieu emazteak ere utzi egin zuen eta osasunaren inguruko zurrumurruak zetozen bat bestearen ondoren[1].
Osasun arazoak eta heriotza (1973–1977)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1973ko urriaren 9an etorri zen dibortzioa eta, handik aurrera, ez zen gehiago ondo egon. Urte bukaeran, ospitalean sartu zuten, Demerol gehiegi hartu zuelako. Urte horretan 168 kontzertu emanak zituen, jada, eta hurrengoan ere aurkezpen ugari aurreikusten zuten, baina ezinean zebilen idoloa.
RCAn urduri zeuden, Presleyk tema berriak grabatzeko interes gutxi erakusten baitzuen. Hala ere, 1973 eta 1976 artean, 6 albumetako materiala grabatzea lortu zuten, beti ere estudioan. Ez zen, jada, lehen postuetan mantentzen zenetakoa, baina Promised Land (1975), From Elvis Presley Boulevard, Memphis, Tennessee (1976) eta Moody Blue (1977) lanek lortu zuten. Zuzenekoak berriz, penagarri jarraitu zuten. Azkena ekainaren 26an izan zen, Indianapolisen.
1977ko abuztuaren 16an, Memphisetik kanpora joatekoa zen, beste bira bat hasteko xedean, baina konorterik gabe aurkitu zuten eta zuten itzartzerik lortu. Bihotzeko batek hil zuen Elvis Presley 42 urte zituenean.
Hil ondoren, AEBetako presidente zen Jimmy Carterrek hitz dotoreak eskaini zizkion, estatubatuar kulturari eman zion itxuraldaketa goraipatuz. Milaka pertsona etorri ziren Gracelandera, haren hilotza ikusteko xedean eta Presleyren lehengusuak 18.000 dolar hartu zituen haren argazkiaren truke. National Enquirerrek atera zuen azalean irudia eta garai guztietan saldutako gehiena izan zen.
1977ko abuztuaren 18an izan ziren hiletak eta, une berean, auto batek talka egin zuen zale batzuen aurka, 2 emakumen hilez eta hirugarren bat larri zaurituta utziz. 80.000 pertsona inguruk lagundu zioten Forest Hilleko hilerriraino, amaren ondoan lurperatu zuten lekuraino. Abuztu bukaeran gorpua lapurtzen saiatu zirela-eta, urrian, Elvis Presley eta bere amaren hondakinak Gracelandera aldatu zituzten eta hantxe jarraitzen dute, bere hilobia milaka miresleren erromes leku bihurtu delarik.
Gaur egun, Presley XX. mendeko kultura herrikoiaren pertsonaia garrantzitsuenetarikotzat dugu. Erabilera anitzeko ahots bat edukitzeaz gain, genero ezberdin askotan lortu zituen arrakastak, esate baterako, country, rock, balada, gospel edota blues musikan, ez ziren batere ohikoak. Izan ere, historia osoan salmenta gehien lortu dituen solista dugu eta gainera, 14 Grammy Sarietan izendatua izan zen; 3 irabazi zituen eta horietako bat bere ibilbide artistikoa saritzeko izan zen, 36 urte zituenean.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) http://elpais.com/diario/1977/08/18/cultura/240703203_850215.html
- ↑ (Gaztelaniaz)http://www.hola.com/cine/especiales/elvis/?numero=2
- ↑ (Gaztelaniaz)http://gara.naiz.eus/paperezkoa/20100108/175830/es/Una-vida-entera-Elvis-Presley
- ↑ (Gaztelaniaz)http://www.portaldelrock.com/noticias/elvis_presley_el_rey_del_rock_cumplira_hoy_78_aos
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea] |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Elvis Presley  |
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q303
Multimedia: Elvis Presley / Q303
- 1935eko jaiotzak
- 1977ko heriotzak
- Rock and roll
- Ameriketako Estatu Batuetako rock abeslariak
- Ameriketako Estatu Batuetako abeslariak
- Rock abeslariak
- Blues abeslariak
- Mississippitarrak
- 1950eko hamarkadako abeslariak
- 1960ko hamarkadako abeslariak
- 1970eko hamarkadako abeslariak
- Kausa argitu gabeko heriotzak
- Rockabilly musikariak