Josefa Ignacia Albisu

Josefa Ignacia Albisu
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Lazkao, 1859ko martxoaren 19a
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	Donostia, 1950eko otsailaren 4a (90 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	pilotaria
Izengoitia(k)	Joxpinixi

Josefa Ignacia Albisu Aranburu "Joxpinaxi" eta "Pelotari" izenez ezaguna (Lazkao, Gipuzkoa, 1859ko martxoaren 19a - Donostia, Gipuzkoa, 1950eko otsailaren 4a) gipuzkoar emakumezko pilotaria izan zen.^[1]

Bizitza

Albisuren bizitzaren inguruko datu gutxi ezagutzen dira.

Ezkongabea zen. Gaztetan tifus gaitza izan zuen eta honen ondorioz hortzak eta ilea galdu zituen^[2]. Emakume ederra zela aipatzen dute garaiko kronikek.

1931ko azarotik Donostiako Erruki etxean bizi izan zen eta bertan bizi izan zen hil arte^[3].

Pilotari

Debuta

1885ko martxoaren 8an, Lazkaoko pilotalekuan bi partidu jokatu zituen bi gizonezkoren aurka^[4]. 2.500 pertsonatik gora elkatu ziren partida hauek ikustera^[2]. Jokoan urrezko ontza bat zegoen, eta Albisuren aitak, Jose Joaquin Albisu Arresek, behi bat ere jokatu nahi izan zuen bere alabaren alde^[5].

Perkalezko soinekoa eta material bereko txaleko batekin, buruan zapi ilun bat, alpargatak eta galtzerdi zuriak jantzita jokatu zuen partida^[2].

Goizean jokatu zuen lehen partida, 28 urteko gizonezko baten aurka. 11 - 30 tantoko emaitzarekin irabazi zuen^[6] 20 minututan.

Arratsaldean, bigarren partida jokatu zuen, Frantziako Estatukoa zen gizonezko baten aurka. Hau ere Albisuk irabazi zuen.

Lazkaon irabazitako bi partiden ondoren "Pelotari" ezizenaren jabe egin zen^[3].

Hurrengo partidak

1885eko martxoaren 9an beste partida bat jokatu zuen Frantziako Estatukoa zen gizonezko baten aurka Tolosako pilotalekuan ^[7]. Partida honetan irabazle izango zenaren aurka, Idiazabalgo beste emakumezko batek apustua egin zuen^[2].

1885eko maiatzean 25ean, Abandoko pilotalekuan^[8] jokatu zuen.

Baliteke Ordiziako pilotalekuan ere beste partida bat jokatu izana^[7].

Aitzindaria

Partida haiek oihartzun handia izan zuten, eta hainbat kronika eta iritzi artikulu idatzi ziren pilota partidu hauen inguruan eta emakumezkoek gizarten izan behar zuten paperaren inguruan; eta baita zuzenean Albisu iraintzen zutenak ere^[7].

Emakumezkoen pilota munduan aitzindaria izan zen.^[9] Haren ondotik, beste emakumezko batzuk ere hasi ziren pilotan jendaurrean apustuak egin eta jolasten.

1896an El Pelotari aldizkariak bi emakumeen arteko pilota-partida baten berri eman zuen: “Abandoko pilotalekuan, igandean, bi neskatxa abandotar ederrek pilota-partida bat jokatu zuten…”. Eta, 1897an, egunkariek emakume pilotarien ikuskizunen berri eman zuten, Valentziako Jai-Alai eta Bartzelonako Condal pilotalekuetan izandako partidez^[10].

Herri oroimenean

Bertsolaritza

Ramos Azkaratek " Lazkauko Plazan" izeneko bertso sorta idatzi zuen Albisuk jokatutako partiden inguruan^[11].

Pintura

R. Gorrotxategi margolariak "Joxpinixi" izeneko oleo margolana margotu zuen^[3]. Bertan, Albisu Lazkaoko pilotalekuan irudikatzen da.

Omenaldiak

1938. urtean erraketistek omenaldia eskaini zioten Donostiako Groseko pilotalekuan^[3].

Erreferentziak

↑ https://www.argia.eus/efemerideen-kanala/josefa-ignacia-albisu-aranburu-joxpinaxi-pilotaria-jaio-zen-lazkaon
↑ ^a ^b ^c ^d La Voz de Guipuzcoa 1885/03/10, 3 or..
↑ ^a ^b ^c ^d (Gaztelaniaz) saezalbi. (2016-05-17). «LAZKAO 1982ko Aldizkaria» saezalbi (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
↑ Crónica de Cataluña 1885/03/13, 2 or..
↑ Crónica de Cataluña 1885/02/04, 3 or..
↑ La Época 1885/03/15, 2 or..
↑ ^a ^b ^c «Biblioteca Virtual de Prensa Histórica > Calendario» prensahistorica.mcu.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
↑ Lau-buru : diario de pamplona: Año IV Número 990 - 1885 mayo 21. , 2 or..
↑ «Josefa Albisu, izen eta abizena izan zuen lehenengo banakako eskularia» andra.eus 2020-09-10 (Noiz kontsultatua: 2020-09-11).
↑ Emakumea eta euskal pilota = Mujer y pelota vasca : [Euskal Herria Museoa, 22-10-13, 20-4-14. ] Bizkaiko Foru Aldundia = Diputación Foral de Bizkaia imp. 2013 ISBN 978-84-7752-532-5. PMC 870140308. (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
↑ «Ramos Azkarate: Galtzaundi eta beste bertso asko» klasikoak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

Kanpo estekak

Datuak: Q105812101
Multimedia: Josefa Ignacia Albisu Aranburu / Q105812101

[1] ttps://www.argia.eus/efemerideen-kanala/josefa-ignacia-albisu-aranburu-joxpinaxi-pilotaria-jaio-zen-lazkaon

[:3-2] La Voz de Guipuzcoa 1885/03/10, 3 or..

[:0-3] (Gaztelaniaz) saezalbi. (2016-05-17). «LAZKAO 1982ko Aldizkaria» saezalbi (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

[4] Crónica de Cataluña 1885/03/13, 2 or..

[:2-5] Crónica de Cataluña 1885/02/04, 3 or..

[6] La Época 1885/03/15, 2 or..

[:1-7] «Biblioteca Virtual de Prensa Histórica > Calendario» prensahistorica.mcu.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

[8] Lau-buru : diario de pamplona: Año IV Número 990 - 1885 mayo 21. , 2 or..

[9] «Josefa Albisu, izen eta abizena izan zuen lehenengo banakako eskularia» andra.eus 2020-09-10 (Noiz kontsultatua: 2020-09-11).

[10] Emakumea eta euskal pilota = Mujer y pelota vasca : [Euskal Herria Museoa, 22-10-13, 20-4-14. ] Bizkaiko Foru Aldundia = Diputación Foral de Bizkaia imp. 2013 ISBN 978-84-7752-532-5. PMC 870140308. (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

[11] «Ramos Azkarate: Galtzaundi eta beste bertso asko» klasikoak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]