Pterodaktilo
| Pterodaktilo | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Animalia |
| Filuma | Chordata |
| Klasea | Reptilia |
| Ordena | Pterosauria |
| Generoa | Pterodactylus Cuvier, 1809
|
| Azpibanaketa | |
†Pterodactylus antiquus (Sömmerring, 1812) | |
| Datu orokorrak | |
| Zabalera | 1,04 m |
Pterodaktilo edo izen zientifikoa Pterodactylus (grezieraz: πτεροδάκτυλος, pterodaktylos, euskaraz: «hatz hegalduna»[1]) pterosauroen generoa izan zen[2]. Identifikaturiko aurreneko narrasti hegalaria izan zen. Fosil gehienak Alemania hegoaldean aurkitu dira, Solnhofen kareharrian (Bavaria), eta Jurasiko Berantiarrekoak dira (duela 150,8–148,5 milioi urte inguru). Europako beste hainbat tokitan eta Afrikan ere aurkitu dira pterodaktiloaren aztarna zatikatuak[3].
Haragijalea zen eta arrainak eta animalia txikiak ehizatzen zituen. Pterosauroen artean txikienetakoa zen eta Pteranodon eta Quetzalcoatlus baino lehenago bizi izan zen. Hegan egiteko muskulu eta azalezko mintz bat zeukan besoetako laugarren hatzetik hanketaraino zabaltzen zena.
Aurkikuntzen historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mannheimgo fosila
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Espezimen tipoa Pterodactylus antiquus da, aurkituriko fosil zaharrena hain zuzen ere. Cosimo Alessandro Collini zientzialari italiarrak deskribatu zuen 1784. urtean. Collini Mannheimgo "Naturalienkabinett" ("naturako bitxikerien kabinetea", natur historia museoen aitzindaria) instituzioko komisarioa zen eta Friedrich Ferdinand zu Pappenheim kondeak ekarri zion fosila 1780an azter zezan. "Naturalienkabinett" hau Bavariako Karlos Teodororen jauregian zegoen, Mannheimen[4]. Aurrez, 1779an, perodaktiloen beste fosil bat deskribatu zen baina hasiera batean krustazeo gisa sailkatu zen harik eta 1856an Hermann von Meyerrek pterodaktiloa zela erabaki zuen arte[4]. Pterodactylus micronyx izena eman zitzaion.
Collinik berak ez zuen hegalari gisa deskribatu, ozeanotako animalia zela uste zuen, batez ere ozeanotan oraindik aurkitu gabeko animalia arraro ugari izango zirela uste baitzuen[5]. Pterodaktiloa animalia itsastarra zeneko ideiak hamarkada batzuk iraun zituen zientzialarien artean. 1830an Johann Georg Wagler zoologo alemaniarrak anfibioen inguruko testu batean perodaktiloaren hegoak hegatsak balira bezala ilustratu zuen[6].
1800an Johann Hermann naturalista alemaniar-frantsesak Georges Cuvier geologo handiari Colliniren fosilaren berri eman zion, izan ere Napoleonen ejerzitoak fosila hartu eta Parisera eraman zuela uste baitzuen. Bidalitako eskutitzetan esan zion berak zuzenean aztertzeko aukerarik ez zuela izan, baina ugaztuna zela pentsatzen zuela. Egin zuen marrazkian saguzar baten antzeko mintza egin zion eta pterodaktiloari hegoak ezarri zizkion aurrenekoa izan zen. Cuvier ados zegoen interpretazioarekin eta horrela argitaratu zuen: "Zalantzarik ez dago hatz luzeak mintz bati eusteko balio zuela, eta besoaren luzapenarekin hego handi bat egiten zuela"[5]. Cuvierren ustetan ordea pterodaktiloak narrastia izan behar zuen[7].
Fosila ez zegoen ordea frantsesen eskuetan. Karlos Teodoro 1802an hil zen eta Johann Paul Carl von Moll baroiak Munichera eraman zuen. 1809an Cuvierrek von Moll-i fosila erakusteko eskatu zion baina honek galduta zegoela erantzun zion. Benetan ez zegoen galduta, Samuel Thomas von Sömmerringek zeukan hartuta berak ere aztertu nahi zuelako. 1812an Sömmerringek konferentzia bat eman zuen eta Ornithocephalus antiquus izenarekin deskribatu zuen, saguzar antzirudikoa, hegazti eta ugaztunen arteko espezie bat bailitzan[8]. Cuvierrek ados egon gabe jarraitzen zuen eta urte berean Ossemens fossiles izeneko lanean narrastia izatearen argudio zabalak eman zituen[9].
Adostasunaren bila
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1817an bigarren pterodaktilo bat aurkitu zen eta Sömmerringek Ornithocephalus brevirostris izena eman zion, mutur motzagoa baitzuen. Gaur egun argi dago pterodaktilo gaztea zela. Sömmerringek hezurduraren ilustrazio zehatza egin zuen eta pterodaktilo baten aurreneko deskribapen osoa izan zen. Bere pentsaerari jarraituz saguzarraren itxura eman zion ordea[10].
1860 arte benetan narrastiak zireneko adostasunik ez zen izan zientzialarien artean[11]. 1888. urtean Richard Lydekker naturalista ingelesak pterodaktiloaren espezie tipoa Pterodactylus antiquus izendatu zuen eta Sömmerringen Ornithocephalus antiquus izena sinonimo gisa gelditu zen[12].
Azken aurkikuntzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1998an Perodactylus kochi izeneko fosila aurkitu zen eta ehun bigunak zituen aurreneko fosila izanik informazio askoz zehatzagoa atera zuten zientzialariek. Lepoan piknozuntz tenteak zituela ikusi zen, hankako behatzen eta buztanaren artean "uropatagio" izena duen mintza zegoela aurkitu zen eta pelikanoen antzeko zaku bat ere bazuela ikusi zen[13].
Garai berean JME SOS 4784 zenbakidun fosila argi ultramorez aztertuta garezurrean gandor bigun marratu bat zuela ikusi zen eta erpeak estaltzen zituen keratina uste baino askoz luzeagoa, kurbatua eta zorrotza zela. Baraila luzeen puntan moko txiki bat bazuela ere ikusi zen[14].
Deskribapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tamaina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]30 fosilen hezurdura osoak gorde dira, gehienak pterodaktilo gazteak dira[15]. Pterodactylus antiquus pterosauroen artean txikia zen, 1'04 metrotako batez besteko hego-zabalera zuen aurkitu den heldu bakarrak[10]. Aurkituriko gainerako pterodaktilo "espezieak" txikiagoak ziren, nahiz eta gaur egun jakina den espezie beraren ale gazteak zirela.
Garezurra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Pterodaktiloaren garezurra luzea eta fina zen eta 90 hagin handi eta koniko zituen. Barailen muturretako hortzak ziren handienak eta atzerantz joan ahala txikiagoak ziren. Garezurra eta barailak zuzenak ziren, ez goraka kurbatuak[16]. Garezurraren gainean gandor bigun bat zuen, heldu ahala handitzen eta gogortzen zihoana[13]. Heldutasun sexuala adierazteko elementu bat izango zela pentsatzen da, izan ere pterodaktilo gazteetan oso txikia baita[17].
Gorputza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lepoa luzea zen eta ile gogorrez estalia zeukan atzealdea. Pterosauro guztien antzeko gorputza zuen. Enborra laburra zen eta beso oso luzeak zituen. Eskuetan hiru hatz aske zeuden eta laugarren hatzetik hasten zen muskuluz eta azalez egindako mintz zabala, hatzeko hankekin bat egiten zuena. Mintzari eusteko barnean kolageno zuntzak zituen eta kanpoaldean keratinazko konkor txikiak.
Hankak besoak baino askoz laburragoak ziren eta behatzen eta isatsaren artean ere mintza zeukan. Isatsa laburra zen eta horri esker lurrean mugitzea errazagoa egiten zitzaion eta airean hegaldia kontrolatzeko egokia ere bazen[18].
Paleobiologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hazkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hainbat adinetako fosilak aurkitu izanak hainbat espezie identifikatu eta deskribatzera eraman ditu zientzialariak, baina gaur egun espezie bakarra dela kontsideratzen da, Pterodactylus antiquus[16].
Kumatze sasoia izaten zuen eta urtebete baino lehenago hegan egiteko gai zen. Bi urtetako pterodaktiloek heldutasun sexuala lortzen zuten eta hauek baino zaharragoak oso gutxi izango zirela pentsatzen da. Patroi honek krokodiloen antz handiagoa du txoriena baino[15].
Bizimodua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pterodactylus antiquus-en eta gaur egungo hegazti eta narrastien eraztun esklerotikoak konparatuta egunezko jarduera zutela ikusi da. Beste pterosauro gautarrekin toki berean biziko zen, txoko ekologiko desberdina beteko baitzuen[19].
Mugimendua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hezurdura eta fosilen postura behatuta ikusten da pterodaktiloa lau hankatan ibiltzen zela, baina gai zen aurrealdea altxatu eta bi hankatan jartzeko, batez ere aireratzeko eta lurreratzeko orduan.
Besoak hegan egiteko eraldatuak zituen eta hegalari trebea zen, izan ere hegaldia kontrolatzeko hegoen tamaina eta forma erregulatzen zuen eta hankak eta isatsa ere mugitzen zituen. Hegalari akrobatikoa zen, planeatzen ere bazekiena[18].
Elikadura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Animalia txikietan espezializaturiko haragijalea zen. 2020ko ikerketa batzuek erakutsi dute ornogabeez elikatuko zela eta beraz elikadura estrategia generalista izango zuela[20].
Sailkapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Historian zehar izendaturiko espezieak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Berrehun urtetan zehar pterodaktiloak aldaketa handiak izan ditu sailkapen taxonomikoari dagokionez. Espezie ugari izendatu izan badira ere, gaur egun Pterodactylus antiquus da onartzen den espezie bakarra. Taula honetan duzue aurkituriko fosil guztien izendapena:[21]
| Izena | Autorea | Urtea | Estatusa | Oharrak |
|---|---|---|---|---|
| Pterodactylus antiquus | (Sömmerring) | (1812) | Onartua | Pterodactylus-aren espezie tipoa, Ornithocephalus antiquus ordezkatuz |
| Pterodactylus brevirostris | (Sömmerring) | (1817) | Ctenochasma elegans-en sinonimoa | Ornithocephalus brevirostris ordezkatuz |
| Pterodactylus giganteus | (Oken) | (1819) | Nomen dubium | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa, Ornithocephalus giganteus ordezkatuz |
| Pterodactylus longirostris | Cuvier | 1819 | Pterodactylus antiquus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus grandis | Cuvier | 1824 | Nomen dubium | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa |
| Pterodactylus crocodilocephaloides | Ritgen | 1826 | Pterodactylus antiquus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus nettecephaloides | Ritgen | 1826 | Nomen oblitum | Aurorazhdarcho micronyx-en sinonimoa |
| Pterodactylus macronyx | Buckland | 1829 | Dimorphodon macronyx ordezkatuz | |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) macronyx | (Buckland) | (1829) | Dimorphodon macronyx-en sinonimoa | Dimorphodon macronyx ordezkatuz |
| Pterodactylus banthensis | (Theodori) | (1830) | Dorygnathus banthensis ordezkatuz | eta hau Ornithocephalus banthensis ordezkatuz |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) (ensirostris) banthensis | (Theodori) | (1830) | Nomen oblitum | Dorygnathus banthensis-en sinonimoa |
| Pterodactylus goldfussi | Theodori | 1830 | Dorygnathus banthensis-en sinonimoa | |
| Pterodactylus crassirostris | Goldfuss | 1831 | Scaphognathus crassirostris gisa sailkatua | |
| Pterodactylus macronyx | Meyer ez Buckland | 1831 ez 1829 | Dorygnathus banthensis-en sinonimoa | |
| Pterodactylus medius | Münster | 1831 | Nomen dubium | Altmuehlopterus rhamphastinus-en sinonimoa |
| Pterodactylus muensteri | (Goldfuss) | (1831) | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | Ornithocephalus muensteri ordezkatuz |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) muensteri | (Goldfuss) | (1831) | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | Pterodactylus muensteri ordezkatuz |
| Pterodactylus bucklandi | Meyer | 1832 | Rhamphorhynchidae zehaztu gabea | Garai batean Rhamphocephalus generoan |
| Pterodactylus longipes | Münster | 1836 | Ardeadactylus longicollum-en sinonimoa | |
| Pterodactylus kochi | Wagner | 1837 | Diopecephalus kochi gisa sailkatua | Ornithocephalus kochi ordezkatuz, agian Pterodactylus antiquus-en sinonimoa |
| Pterodactylus lavateri | Meyer | 1838 | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | |
| Pterodactylus (Ornithopterus) lavateri | (Meyer) | (1838) | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | Pterodactylus lavateri ordezkatuz |
| Pterodactylus longicaudus | Münster | 1839 | Rhamphorhynchus longicaudus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus meyeri | Münster | 1842 | Diopecephalus kochi-en sinonimoa | |
| Pterodactylus secundarius | Meyer | 1843 | Nomen dubium | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa |
| Pterodactylus cliftii | Mantell | 1844 | Palaeornis cliftii-en sinonimoa | Palaeornis cliftii ordezkatuz |
| Pterodactylus diomedeus | (Owen) | (1846) | Cimoliornis diomedeus-en sinonimoa | Cimoliornis diomedeus ordezkatuz |
| Pterodactylus gemmingi | Meyer | 1846 | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) gemmingi | (Meyer) | (1846) | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | Pterodactylus gemmingi ordezkatuz |
| Pterodactylus giganteus | Bowerbank ez Oken | 1846 ez 1819 | Lonchodraco giganteus ordezkatuz | |
| Pterodactylus ornis | Giebel | 1847 | Palaeornis cliftii-en sinonimoa | |
| Pterodactylus conirostris | Owen | 1850 | Lonchodraco giganteus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus cuvieri | Bowerbank | 1851 | Cimoliopterus cuvieri gisa sailkatua | |
| Pterodactylus compressirostris | Owen | 1851 | Lonchodectes compressirostris gisa sailkatua | |
| Pterodactylus redenbacheri | (Wagner) | (1851) | Aurorazhdarcho micronyx-en sinonimoa | Ornithocephalus redenbacheri ordezkatuz |
| Pterodactylus rhamphastinus | (Wagner) | (1851) | Altmuehlopterus rhamphastinus gisa sailkatua | Ornithocephalus rhamphastinus ordezkatuz |
| Pterodactylus giganteus | Morris ez Oken ez Bowerbank | 1854 ez 1819 ez 1846 | Cimoliornis diomedeus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus longicollum | Meyer | 1854 | Ardeadactylus longicollum gisa sailkatua | |
| Pterodactylus wuerttembergicus | Quenstedt | 1854 | Nomen oblitum | Cycnorhamphus suevicus-en sinonimoa |
| Pterodactylus suevicus | Quenstedt | 1855 | Cycnorhamphus suevicus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus micronyx | Meyer | 1856 | Aurorazhdarcho micronyx gisa sailkatua | |
| Pterodactylus crassipes | Meyer | 1857 | Nomen rejectum | Ostromia crassipes gisa sailkatua |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) crassipes | (Meyer) | (1857) | Nomen rejectum | Ostromia crassipes-en sinonimoa, Pterodactylus crassipes ordezkatuz |
| Pterodactylus eurychirus | Wagner | 1857 | Cycnorhamphus suevicus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus (Ornithocephalus) eurychirus | (Wagner) | (1857) | Cycnorhamphus suevicus-en sinonimoa | Pterodactylus eurychirus ordezkatuz |
| Pterodactylus suevicus eurychirus | (Wagner) | (1857) | Cycnorhamphus suevicus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus hirundinaceus | Wagner | 1857 | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | |
| Pterodactylus (Rhamphorhynchus) hirundinaceus | Wagner | 1857 | Rhamphorhynchus muensteri-en sinonimoa | |
| Pterodactylus (Ornithocephalus) propinquus | Wagner | 1857 | Nomen dubium | Altmuehlopterus rhamphastinus-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus propinquus | (Wagner) | (1857) | Nomen dubium | Pterodactylus (Ornithocephalus) propinquus ordezkatuz, Altmuehlopterus rhamphastinus-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus propinquus medius | Wagner | 1857 | Nomen dubium | Altmuehlopterus rhamphastinus-en sinonimoa |
| Pterodactylus (Ornithocephalus) vulturinus | Wagner | 1857 | Ardeadactylus longicollum-en sinonimoa | |
| Pterodactylus vulturinus | (Wagner) | (1857) | Ardeadactylus longicollum-en sinonimoa | Pterodactylus (Ornithocephalus) vulturinus ordezkatuz |
| Pterodactylus liasicus | Quenstedt | 1858 | Campylognathoides liasicus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus fittoni | Owen | 1859 | Nomen dubium | Ornithocheirus fittoni edo Anhanguera fittoni gisa sailkatua,Cimoliopterus cuvieri-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus sedgwickii | Owen | 1859 | Camposipterus sedgwickii gisa sailkatua | |
| Pterodactylus silvestris | Owen | 1859 | Palaeornis cliftii-en sinonimoa | |
| Pterodactylus cerinensis | Meyer | 1860 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus grandipelvis | Meyer | 1860 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus scolopaciceps | Meyer | 1860 | Aerodactylus scolopaciceps gisa sailkatua | |
| Pterodactylus elegans | Wagner | 1861 | Ctenochasma elegans gisa sailkatua | |
| Pterodactylus pulchellus | Meyer | 1861 | Aurorazhdarcho micronyx-en sinonimoa | |
| Pterodactylus simus | Owen | 1861 | Ornithocheirus simus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus spectabilis | Meyer | 1861 | Pterodactylus antiquus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus woodwardi | Owen | 1861 | Nomen dubium | Ornithocheirus woodwardi gisa sailkatua |
| Pterodactylus hopkinsi | Seeley | 1864 | Nomen nudum | |
| Pterodactylus oweni | Seeley | 1864 | Ikrandraco machaerorhynchus-en sinonimoa | Ez nahastu "Pterodactylus oweni"-rekin |
| Pterodactylus longispinis | Cope | 1866 | Rhabdopelix longispinis gisa sailkatua | |
| Pterodactylus macrurus | Seeley | 1869 | Gnathosaurus macrurus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus nobilis | Owen | 1869 | Nomen dubium | Ornithocheirus nobilis gisa sailkatua |
| Pterodactylus curtus | Owen | 1870 | Nomen dubium | Ornithocheirus curtus gisa sailkatua |
| "Pterodactylus oweni" | Marsh | 1871 | Okupatua | Okupatu aurretik Pterodactylus occidentalis gisa sailkatua |
| Pterodactylus ingens | Marsh | 1872 | Pteranodon longiceps-en sinonimoa | Pteranodon ingens gisa sailkatua |
| Pterodactylus occidentalis | Marsh | 1872 | Nomen dubium | "Pterodactylus oweni" espezie okupatua ordezkatuz eta Pteranodon occidentalis gisa sailkatua |
| Pterodactylus velox | Marsh | 1872 | Nomen dubium | Pteranodon velox gisa sailkatua |
| Pterodactylus suprajurensis | Sauvage | 1873 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus aclandi | Owen | 1874 | Nomen dubium | Rhamphocephalus depressirostris-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus daviesii | Owen | 1874 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus duncani | Owen | 1874 | Nomen dubium | Rhamphocephalus bucklandi-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus kiddii | Owen | 1874 | Nomen dubium | Rhamphocephalus bucklandi-en sinonimo posiblea |
| Pterodactylus manseli | Owen | 1874 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus marderi | Owen | 1874 | Dimorphodon macronyx-en sinonimoa | |
| Pterodactylus pleydelli | Owen | 1874 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus sagittirostris | Owen | 1874 | Serradraco sagittirostris gisa sailkatua | |
| Pterodactylus umbrosus | Cope | 1874 | Nomen dubium | Ornithochirus umbrosus ordezkatuz |
| Pterodactylus validus | Owen | 1875 | Doratorhynchus validus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus montanus | Marsh | 1878 | Dermodactylus montanus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus suevicus | Fraas ez Quenstedt | 1878 ez 1855 | Ardeadactylus longicollum-en sinonimoa | |
| Pterodactylus fraasi | (Seeley) | (1901) | Ardeadactylus longicollum-en sinonimoa | Cycnorhamphus fraasi ordezkatuz |
| Pterodactylus cristatus | Wiman | 1925 | Germanodactylus cristatus gisa sailkatua | |
| Pterodactylus westmani | Wiman | 1925 | Pterodactylus antiquus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus cormoranus | Döderlein | 1929 | Pterodactylus antiquus-en sinonimoa | |
| Pterodactylus arningi | Reck | 1931 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus brancai | Reck | 1931 | Nomen dubium | Dsungaripterus brancai gisa sailkatua |
| Pterodactylus maximus | Reck | 1931 | Nomen dubium | |
| Pterodactylus raptor | Owen vide Ingles & Sawyer | 1979 | Nomen nudum |
Kokapena Pterosauroen barnean
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2014an Steven Vidovic eta David Martill paleontologoek filogenetikoki gertu zeuden archaeopterodactyloideak aztertu zituzten eta 2017an argitaratu zuten egindako sailkapena:[22]
| Pterodactyloidea |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2018. urtean Longrich, Martill eta Andresek sailkapen berri bat egin zuten[23]:
| Archaeopterodactyloidea |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Pterodaktiloa egungo kulturan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Historiaurreko animalien artean ezagunenetako bat da eta hainbat liburu, film, telesail eta bideojokotan agertzen da[24].
Pteranodon izeneko pterosauroari ere sarritan Pterodaktilo esaten zaio eta hori akatsa da. Pteranodon-a askoz handiagoa zen, 7 metrotako hego-zabalera baitzuen, eta hezurrezko gandor luze bat burutik atzerantz ateratzen zena. Horregatik hainbat filmetan pterodaktilo esaten bazaio ere Pteranodon-a da benetan ikusten dena[25].
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Gudger, E. W.. (1944-08). «The Earliest Winged Fish-Catchers» The Scientific Monthly 59 (2): 120–129. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Schweigert, G.. (2007). «Ammonite biostratigraphy as a tool for dating Upper Jurassic lithographic limestones from South Germany – first results and open questions» Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie – Abhandlungen 245 (1): 117–125. doi:..
- ↑ Schweigert, Günter. (2007-07-01). «Ammonite biostratigraphy as a tool for dating Upper Jurassic lithographic limestones from South Germany – first results and open questions» Neues Jahrbuch f??r Geologie und Pal??ontologie - Abhandlungen 245 (1): 117–125. doi:. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ a b Ősi, Attila; Prondvai, Edina; Géczy, Barnabás. (2010). «The history of Late Jurassic pterosaurs housed in Hungarian collections and the revision of the holotype of Pterodactylus micronyx Meyer 1856 (a ‘Pester Exemplar’)» Geological Society, London, Special Publications 343 (1): 277–286. doi:. ISSN 0305-8719. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ a b (Ingelesez) «The earliest known restoration of a pterosaur and the philosophical origins of Cuvier’s Ossemens Fossiles» Comptes Rendus Palevol 3 (2): 157–175. 2004-03-01 doi:. ISSN 1631-0683. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Mills, Frederick William.; Mills, Frederick William; Deby, Julien. An introduction to the study of the Diatomaceae. Iliffe ; (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ (Frantsesez) «Journal de physique, de chimie, d'histoire naturelle et des arts» Gallica 1801 (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ (Ingelesez) Sömmerring, Samuel Thomas von. Über einen Ornithocephalus oder über das unbekannte Thier der Vorwelt, dessen fossiles Gerippe C. Collini im 5ten Bande der Actorum Academiae Theodoro-Palatinae nebst einer Abbildung in natürlicher Größe im Jahre 1784 beschrieb, und welches Gerippe sich gegenwärtig in der Naturalien-Sammlung der königlichen Akademie der Wissenschaften zu München befindet : vorgelesen in der mathematisch-physikalischen Classe am 27. Dec. 1810 und Nachtrag vorgelesen am 8. April 1811. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Cuvier, Georges; Brongniart, Alexandre; Geoffroy Saint-Hilaire, Etienne. (1812). Recherches sur les ossemens fossiles de quadrupèdes : où l'on rétablit les caractères de plusieurs espèces d'animaux que les révolutions du globe paroissent avoir détruites. Deterville, (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ a b (Ingelesez) Bennett, S. Christopher. (2013-06-01). «New information on body size and cranial display structures of Pterodactylus antiquus, with a revision of the genus» Paläontologische Zeitschrift 87 (2): 269–289. doi:. ISSN 1867-6812. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Padian, K.. (1987). The case of the bat-winged pterosaur. Typological taxonomy and the influence of pictorial representation on scientific perception. In Czerkas, S. J.; Olson, E. C. (eds.). Dinosaurs past and present. 2. Los Angeles: Natural History Museum of Los Angeles County in association with University of Washington Press, Seattle and London., 65–81 or. ISBN 978-0-938644-23-1..
- ↑ Colmeiro y Penido, Miguel. (1868). «Enumeracion de las criptógamas de España y Portugal [... Parte segunda»] Biodiversity Heritage Library (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ a b Frey, E., and Martill, D.M.. (1998). Soft tissue preservation in a specimen of Pterodactylus kochi (Wagner) from the Upper Jurassic of Germany. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 210:, 421-441 or..
- ↑ Frey, E., Tischilinger, H., Buchy, M.-C. and Martill, D.M.. (2003). New specimens of Pterosauria (Reptilia) with soft partes with implications for pterosaurian anatomy and locomotion. In: Buffetaut, E. and Mazin, J.-M. (eds.). Evolution and Palaeobiology of Pterosaurs (London: Geological Society) 217:, 233-266 or..
- ↑ a b Bennett, S. Christopher. (1996-09-19). «Year-classes of pterosaurs from the Solnhofen Limestone of Germany: taxonomic and systematic implications» Journal of Vertebrate Paleontology 16 (3): 432–444. doi:. ISSN 0272-4634. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ a b Jouve, Stephane. (2004-09-10). [0542:DOTSOA2.0.CO;2 «Description of the skull of a Ctenochasma (Pterosauria) from the latest Jurassic of eastern France, with a taxonomic revision of European Tithonian Pterodactyloidea»] Journal of Vertebrate Paleontology 24 (3): 542–554. doi:. ISSN 0272-4634. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ (Ingelesez) March 2016, Joseph Castro-Live Science Contributor 18. «Pterodactyl, Pteranodon & Other Flying 'Dinosaurs'» livescience.com (Noiz kontsultatua: 2020-12-31).
- ↑ a b Vanveldhuizen, Jacob A.. (2013-12). Anatomy and locomotion of Pterodactylus (Archosauria: Pterosauria) from the Late Jurassic Solnhofen Formation of Germany. (Noiz kontsultatua: 2020-12-31).
- ↑ (Ingelesez) Schmitz, Lars; Motani, Ryosuke. (2011-05-06). «Nocturnality in Dinosaurs Inferred from Scleral Ring and Orbit Morphology» Science 332 (6030): 705–708. doi:. ISSN 0036-8075. PMID 21493820. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ (Ingelesez) Bestwick, Jordan; Unwin, David M.; Butler, Richard J.; Purnell, Mark A.. (2020-10-28). «Dietary diversity and evolution of the earliest flying vertebrates revealed by dental microwear texture analysis» Nature Communications 11 (1): 5293. doi:. ISSN 2041-1723. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Arnold, Caroline. (2014). Pterosaurs: Rulers of the Skies in the Dinosaur Age. ISBN 978-1-63083-412-8..
- ↑ Vidovic, Steven U.; Martill, David M.. (2017-06-27). «The taxonomy and phylogeny ofDiopecephalus kochi(Wagner, 1837) and ‘Germanodactylus rhamphastinus’ (Wagner, 1851)» Geological Society, London, Special Publications 455 (1): 125–147. doi:. ISSN 0305-8719. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ (Ingelesez) Longrich, Nicholas R.; Martill, David M.; Andres, Brian. (2018-03-13). «Late Maastrichtian pterosaurs from North Africa and mass extinction of Pterosauria at the Cretaceous-Paleogene boundary» PLOS Biology 16 (3): e2001663. doi:. ISSN 1545-7885. PMID 29534059. PMC PMC5849296. (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ «Pterosaur.net :: Myths and Misconceptions» www.pterosaur.net (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
- ↑ Lester, Mark L.. (2005-07-12). Pterodactyl. American World Pictures (AWP) (Noiz kontsultatua: 2020-12-30).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q309490
Multimedia: Pterodactylus / Q309490
Espezieak: Pterodactylus