Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/practicainquisitOObern
 PRAGTIGA

INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS

 DU MEME AUTEUR

L'EgliBe des Gaules et le Conciliabule de Beziers tenu en lannee 356. (Condam-

natiod de saint Hiiaire de Poitiers par les Ariens). 1875. 1 vol. in-12. 3 »

Les Albigeois, leurs origines. 1880. i vol. in-8o. 7 50

De renseignement de rhistoire ecclesiastique. 1882. 1 50

Le Siege de Carcassonne. (\"-\'} aoCit 1209). 1882. (Epuiae).

Les Sources de Ihistoire de rinquisition dans le midi de la France au XI11« et au

XIV* siecle. Memoire suivi du texte autlientique et compiet de la chronique de
Guilhem Pelhisso, et d'un fragment d'un registre d'inquisition publie pour la

premiere fois. 1881. (Epuise).

L'Eglise et la Croisade contre les Albigeois. 1882. {Epuise).

Le Pelerinage de Notre-Dame-de-Pitie de Mougeres (Herault). Son histoire et son
culte. 1883. 1 50
Soumission de la Vicomte de Carcassonne par Simon de Montfort. 1884. [Epuisi).

Essai sur rorganisation des etudes dans Tordre des Freres Precheurs au XIIP
et au XIV« siecle (1216-1342). Premiere province de Proveoce, province de Tou-
louse, avec de nombreux textes inedits et un etat du personnel enseignant dans
cinquante-cinq couvents du midi de la France. 1 vol. in-8°. 1884. 8 50
Le P. Polycarpe de Marciac. Discours de sa vie et mort par le P. Ignace de
Fronton. Document inedit. 1884. 1 »

De Tauteur du StimuIusAmoris, publie parmi les opuscules de saint Bona-

venture. 1885. 1 »

Les Freres Precheurs a Pamiers aux XIII^ et XIV« siecles. (1269-1333). Docu-
ments inedits. 1885. 3 »

Les Freres Precheurs en Gascogne au XIII'^ et au XIV'' siecle. Chapitres, couvents,

notices. Premiere partie : Chapitres 1 vol. in-S». 1885. 7 50
— Seconde partie : Couvents , notices [Sous pressei
La persecution des Chretiens de Rome en Tannee 64. Authenticite du XLIV*
chapitre du livre XV» des Annales de Tacite. 1885.
Raymond Ebo, eveque de Lectoure (1061-1097), arbitre entre les chapitres de
Saint-Etienne et de Saint-Sernin de Toulouse. Document inedii 1885 1 »

TOLI-OIBE. — IMPRIJIIEHIE A. CHAUVIN ET F[LS , RUE DE? bALtNQLliS, 28.

 PRACTICA

INQUISITIONIS HERETIGE
PRAVITATIS
AUCTORE

BERNARDO GUIDONIS
ORDINIS FRATRUM PREDICATORUM

DOGUMENT PUBLIE POUR LA PHEMIERE FOIS

PAR

Le Ghanoine C. DOUAIS
PROFESSEUK A l'kCOLE SUPERIEURE DE THEOLOGIE DE TOULOUSE

PARIS
ALPHONSE PICARD, LIBRAIRE-EDITEUR
82, RUE BONAPARTE, 82

1886
Tous droits r^serv^s
IHE INSTITUTr CF I^FPi^rvH S11)U:lS
ELM£LEY FLACE
10
TORONTO 6, CANADA.

SEP241831
/58
 PREFAGE

La Pratique de Bernard Gui est un document d'une importance ca-

pitale pour Thistoire de Tlnquisition : deja j'ai eu l'occasion de le faire

remarquer (1) , apres les deux auteurs (2) qui, de nos jours, ont etudie
de plus pres ce curieux livre. La date de sa composition , son auteur
sa destination , son objet le rendent egalement digne de la plus serieuse
attention des historiens et des canonistes.
Compose vers 1321 , ce document appartient a Tune des principales
epoques de l'Inquisition ; en meme temps, il resume systematiquement
pres de cent ans de plein exercice et d'une active experience dans le

midi de la France. Cest la assurement un rare avantage qui le

recommande et raccrediie devant la posterite ; il lui donne une piace a

part.

Redige par un homme du metier, qu'un contemporain a vante pour le

savoir , la moderation et la piete (3) , et dont la gloire litteraire gran-
dit tous les jours avec Tetude de ses nombreux ecrits , il emprunte a
son auteur une haute valeur, un titre irrecusable a l'estime la plus

(1) Les sources dc ihistoire de V Inquisition dans le midi de la France au treizieme el au

quatorzieme siecle. Memoire suivi du texte aullientique et complet de la chronique de Guil-
hem Pelhisso et dhm fragment dun registre d^inquisition publie pour la premiere fois

pp. 72-75.
("2) M. Leopold Delisle , Notice sur les manuscrits de Bernard Gui, pp. 352-362, et
M. Ch. Molinier, Llnquisition dans le midi de la France au treiz-iiime ct aii quatorzicme
siecle, pp. 197-236.
(3) (• Fuit vir magni consilii, magne experiencie e.xpeiteque prudentie ac religionis
piobate, vir modestus atque seasatus ac humilitate profundus. » Dans M, Leop. Delisle,
op. cit. ,
p. 427.
VI PRl^.FACE.

solide. Ne a Royeres (1), pres de La Roche-L'Abeille (2), en Limousin,

vers 1201 (3), Hernard Gui enlre dans Tordre des Freres Precheurs en
1279 (4) , au couvent de Limoges ; il y reQoit la tonsure des mains de
Pierre d'Aslier (5) , frere precheur comme lui , auparavant eveque de
Perigiicax ; il enseigne la logique au couvent de Brives, en 1284 (6);
puis , il etudie la theologie successivement au couvent de Narbonne en
1283 (7), au couvent de Limoges en 1286 et en 1287 (8) et au couvent
de Monlpellier en 1289 (9), sous des maitres de renom, fr. Hugues de
Creyssel , fr. Bernard Lamothe, fr. Itier de Gompuhac et fr. Guillaume
de Quinsac (10). Maitre a son tour, il enseigne la theologie au couvent
de Limoges en 1291 (11) comme sous-lecteur , au couvent d'Albi en
1292 (12) comme lecteur, au couvent de Castres en 1294- (13) comme
lecteur egalement, et au couvent de Carcassonne en 1301 (14) et en
1305 (15) comme lecteur aussi , et en 1318 au chapitre de Saint-
Etienne de Toulouse comme lecteur principal (16). Prieur du couvent
d'Albi de 1294 a 1297 (17), du couvent de Carcassonne de 1297 a
1301 (18), du couvent de Castres de 1302 a 1305 (19) et du couvent de

(1) Haute-Vicnne.
(2) Vio de B. Gui, dans M. Leop. Delisle, up. cit., p. 427.

(3) Ibid.. p. 429.

(4) Biblioth. publ. de la vilie de Toulouse, ms. 490, f» 64 A.

(5) Ibid., fo 35 A.

(6) Ibiil.,
fo 338 A.
(7) Ibid. , fo 340 B.
(8) Ibid., fo342 B, fo 345 A.
(9) Ibid., fo 350 A.
(10) V. dans mon Exxai sur lurg. des eludes dans Vord. des Freres Precheurs au treizidme
et au quatorzicme siecle , la liste des lecteurs des couvents de Narbonne, de Limoges et
de Montpellier, pp. 225, 236, 224.
(11) Bibl. publ. de la ville de Toulouse, ms. 490, fo 357 A.
(12) Ibid., f' 359 B.
(13) Ibid., fo 305 A.
(14) Ibid., fo 380 B.
(15) Ibid., fo 392 A.
(16) Percin, Monum. conrcnt. Tholosani, p. 70, no 7.
(17) Bibl. publ. de la ville de Toulouse, ms. 490, f» 217 A.
(18) Ibid., fo 157 B.
(19) md., fo 185 B.
 PREFACE. VII

Limoges , en 1306 (1), il est, peiidant ces douze ans de siiperiorite

admirablement place pour sMnstruire non seulement de 1'liistoire des

couvents et des prieurs provinciaux dont il entreprend d'ecrire la notice
en 1311 (2), mais encore des agissements des adversaires de Tlnquisi-
tion , assez forts pour susciter des troubles profonds a Albi et a Carcas-
sonne. Socius du prieur provincial au chapitre general de 1306 (3), defi-

niteur auchapitre provincial de 1307 (4), auchapitre generalde 1308 (5),

au chapitre provincial de 1311 (6) et nomme par ce chapitre electeur du
Maitre general de Fordre (7), deflniteurauchapitreprovincialde 1313 (8),

vicaire de la province de Toulouse en 1314 et president a ce titre le

chapitre provincial de cette annee (9) ,

procureur de son ordre aupres
de la Gour romaine pendant pres de quatre ans (10);, il jouit de la con-

sideration de tous. II regoit le temoignage d'estime le plus authentique

quand il est nomme inquisiteur a Toulouse. II remplit cette charge
delicate de 1306 a 1323, et pendant ces dix-sept ans , il a affaire
avec 647 personnes environ prevenues d'heresie (11). En meme
temps , honore de toute la confiance de Jean XXII , il s'acquitte avec
honneur de plusieurs ambassades difficiles en France et en Ilalie (12).

Eveque de Tuy , en Galice, en 1323^ il est transfere au siege de Lo-

deve (Herault) , en 1324, et promet quant meme d'obeir en tout a fr.

Barnabe, Maitre general de Tordre (13). Enfin, il meurt a Lauroux (14)

(1) Bibl. publ. de la ville de Toulouse , ms. 490, fo 134 A.

(2) Ibid., fo64 B.

(3) Ibid., fo297 B.

(4) Ibid.y fo 397. Cf. Les Freres Precheurs en Gascogne, premieve parlie. Chapitres, p. 104.

(5) Ibid., f» 400 A.

(6) Ibid., {0 410 B.
(7) Ibid. ,
fo 413 B. Cf. Lcs Freres Precheiirs en Gascogne ,
premiere partie. Cliapitres,
pp. 113, 124.
(8) Ibid., fo 417 A.
(9) Ibid. , fo 419 A. Cf. Les Freres Precheurs en Gascogne ,
premiere partie. Chapitres,
p. 125.
(10) Vie de B. Gui, dans M. Leop. Delisle, op. cil., p. 428.

(11) Ccst ce qui r6sulte de Taiialyse des Sentences publiees par Limborch.
(12) Vie de B. Gui, dans M. Leopold fJelisle , op. cit., p. 428.

(13) Ibid., p.429.

(14) Cant. et arrondis. de Lodeve (H6rault).
Viri PK^FACE.

le 30 decembre 1531 , ^ge de soixante et dix ans environ , apres avoir

mene une vie extremement occupee, remplie par des charges elevees
et par de nombreux et importants ecrits qui Tont place au premier
rang parmi les historiens de son temps (1).

Un tel homme d'abord a ete mis en position de connaitre soit The-

resie dans ses multiples manifestations au treizieme siecle et au com-
mencement du quatorzieme , soit la procedure suivie par les inquisi-

teurs dans la poursuite de Theretique ; ensuite, nul peut-etre, parmi les

hommes de son temps, ne pouvait mieux que lui exposer avec compe-
tence , precision et surete soit Tetat de Theresie , soit les differents ac-

tes de la procedure inquisitoriale. Et meme c'est comme naturellement

qu'il a ete amene a se proposer un but plus haut et plus special : ecrire

le manuel de Tinquisiteur. Le but a ete rempli et Touvrage a eu un

plein succes. Une curieuse note placee au verso du folio 106 du manus-
crit 388 de la bibliotheque de Toulouse et datee de 1483 nous apprend
qu'en fait la Pratique a servi de guide et de manuel aux inquisiteurs de
Toulouse, auxquels cet exemplaire a appartenu, et qu'elle a ete recher-
chee par les Freres Precheurs de Bordeaux qui en ont alors fait prendre
une copie pour leur usage (2)

Bernard Gui, ecrivant pour 1'inquisiteur seul, a divise la Praiique en

cinq parties. Les trois premieres ont la procedure pour objet direct. El-
les donnent la suite de ses actes avec la formule de chacun d'eux. Ces
actes sont distribues en trois groupes : actes de citation et d'arrestation,
premiere partie, trente-huit formules ; actes de grace et de commuta-
tion de peine, deuxieme partie, cinquante-six formules; actes de con-

(1) M. Leop. Delisle, op. cit.

(•2) « Iste liber dc practica officii sancte inquisitionis est domus ejusdem ipsius officii
Tbolose, missus reverendo magislro Jo. Pinsonis pro capianto (sic) conventus Burde-
gualeiisis, ordinis Predicatorura ; missus, inquam per dominum P. Fabri, canonicum
,

regularem ,
priorem prioratus de Guilliaguorssia , diocesis Potraguoricensis, anno
M. CCCC. LXXIII, presentibus ven. religiosis fratribus P.
in Tlieologia de Broquerio,
presentato, et Guill. de Abbacia, ejusdem gradus seu promocionis, dicti ordinis
f. pre-

dicatorum, ccyiventuum Sancii Severi et Banheriarum. Quem quidem Librum , sicut

premittitur, mittit supradicto magistro frater A. Th. J., cum intentione quod idem Liber
redeat ad dictam domum sancte inquisitionis Tholoze loco et tempore opportunis.
F. A. Th. — P. de Brocario. — Prat. Guii, de Abbacia. »
 PREFACE. IX

damnation dans les sermons publics ou en dehors des sermons publics,

troisieme partie, quarante-sept formules. Chaque formule est presentee

comme un modele a suivre par Tinquisiteur qui n'a qu'a la garnir

elle a en meme temps un caractere historique : car chacune a servi
pour une sentence deja rendue; le nom des personnes poursuivies y
manque seul.

La quatrieme partie est un vrai traite sur les pouvoirs du tribunal

de 1'Inquisition. L'auteur y decrit et y etablit 1'excellence , la nature et
1'etendue de ses pouvoirs par les textes, la plupart d'origine pontificale,
sur lesquels reposait rautorite des inquisiteurs et qu'il cite; il faitcon-
naitre leurs privileges et n'a garde de passer sous silence leurs devoirs.
Le tout est expose sans surcharges et avec une precision qui ne se de-
ment jamais.
Enfin, dans la cinquieme partie, qui est la plus etendue et pas la
moins curieuse, Bernard Gui passe successivement en revue les sectes

heretiques de son temps : les Manicheens , les Vaudois ou Pauvres de

Lyon, les Faux-Apotres , les Beguins, les juifs, les sorciers et les de-

vins. II donne le tableau developpe des dogmes, des pratiques, du ce-

remonial de chaque secte ; il fait connaitre ses rites ,
quelquefois le cos-

tume et les insignes de ses chefs , les moyens de persuasion employes

par ceux-ci et leurs agissements; il devoile les ruses des heretiques
pour eluder Tinterrogatoire des inquisiteurs; et pour les dejouer, il trace
a ceux-ci la voie sure qu'il a souvent lui-meme suivie. Cette cinquieme
partie est pittoresque, vivante, atlachante. Conduits par un guide aussi
bien informe, nous nous mouvons a Taise, a six cents ans de distance,
a travers les nombreuses sectes du treizieme siecle.

II est donc permis de s'etonner que la Pratique etant un document

aussi important n'ait pas jusqu'ici trouve d'editeur, d'autant plus que,
a Tetat de manuscrit, elle est d'une consultation difficile meme pour les

travailleurs speciaux.

On n'en connait , en effet , que quatre copies : deux appartiennent a

la Bibliotheque publique de la ville de Toulouse (1) , la troisieme au

(1) Ms. no 387 et ms. u» 388.

X PR6FACE.

Musee bnlaiiiiique (1) el la qualrierne a la Bibliolheque nationale (2).

De plus, si je in'en rapporle a un juge absolument competent, la copie

deposee a la Bibliollieque nalionale et faite au dix-septieme siecle est

« assez incorrecte (3). » D'apres M. Leopold Delisle encore, le manus-

cril du Musee brilannique , du quatorzieme siecle comme les deux de
Toulouse, leur est « inferieur » (4). Ainsi ,
pour entreprendre un tra-

vail serieux sur la Praiique, travail indispensable si Ton s'occupe de

l'histoire de rinquisition, il faut recourir aux manuscrits de Toulouse.
Peu de personnes ont le moyen de les consuller dans cette ville. Aussi
la Pratique est restee inconnue de la plupart des erudits : Percin , au
dix-septicme siecle (5), et, de nos jours, M. Schmidt (6) Tont meme re-

gardce comme perdue; elle n'a pas ete utilisee au profit de Terudition
et de l'histoire. Suis-je temeraire d'esperer qu'on me saura gre de la

rendre accessible a tout le monde?

Limborch, c'est vrai, a deja publie, et parfaitement, le Livre des Sen-
iencesde, Bernard Gui (7) : mais nul ne s'etonnera que j'edite maintenant
la seconde ojuvre de cet inquisiteur. Bien au conlraire. II importe a
tout le monde, en particulier a TEglise^ qui n'a rien a redouter de la

verite, que la realite des faits soit elablie d'apres les temoignages
authentiques. M'inspirant de cette pensee, je travaille depuis quelques
annees a mettre au jour les documents relatifs a rinquisition. J'ai

deja publie la Chronique de Guilhem Pelhisso (8) , le premier recit

touchant a rinquisition qui ait ete ecrit , et a la suite duquel j'ai place
un fragment inedit d'un registre d'Inquisition probablement perdu (9).

Mon volume paru depuis peu sous le titre : Les Freres. Precheurs en

(1) N» 1897, foiidsEgerton.

(•>) Vol. XXIX et XXX de la collectioii Doat.
(3) M. Leop. Delisle, o;j. cii., p. 354.

(4) M. Lteop. Delisle, of. cit., p. 354, not. 1.

(5) Monumenta conc. Tliolos., p. 68.

(6) Hisl. ct doct. des Calliares ou Albigeois, I, p. 355, n. 2.

(7) Pliilippi a Limborch, SS. tlieologiae inter Remonstrantes professoris, historia fnquisi-
tionis , cui sKbjungitur liber sententiarum Inquisitionis Tholosanae ab anno Christi
CIOCCCVII ad annum CIOCCCXXHI. Amsterdam, Henii Westen, in-fo, 1692.
(8) Les sources de fhist. de Vlnq. dans le midi de la France, pp. 81-118.
(9) Ibid., pp. 119-125.
 PR^FACE. XI

Gascogne au treizieme et au quatorzieme siecle : Chapitres , Couvents ,

Notices^ renferme le texte des reglements des chapitres generaux et des

chapitres provinciaux de la province de Toulouse relatifs aux inquisi-

teurs pris dans Tordre des Freres Precheurs (1). Cest bien peu, presque
rien , si Ton songe a la quantite et a Timportance des documents qu'il
reste encore a publier. La Pratique devait passer en premier lieu parmi
les documents encore inedits. Viendront ensuite les enquetes de Ber-
nard de Caux et de Jean deSaint-Pierre, le registre de Geoffroi d'Ablis,
le registre de greffier du tribunal de rinquisition de Carcassonne, etc.

Pour faire cette edition de la Pratique^ j'ai choisi, on le comprend,

les manuscrits de Toulouse; et ici j'ai suivi le manuscrit 387 de la Bi-

bliotheque publique de cette ville ,

posterieur de peu d'annees probable-
ment a la mort de Bernard Gui. Je ne me suis pas refuse toutefois le be-
nefice d'une collation avec le manuscrit 388 de cette meme bibliotheque
contemporain du manuscrit 387, quand elle m'a paru utile, mais au point
devuedusensseulement, etnullement au pointde vue de Forthographe
car ce n'est pas une piece paleographique, mais bien un document his-

torique que j'offre au public. Du reste, les differences des deux manus-
critS;, au point de vue du sens, sont rares et de peu de consequence. Je puis
donc, sans temerite, avoir la conflance que j'edite vraiment roeuvre
originale de Bernard Gui. Aussi je n'en ai retranche ni les quelques
formules qui y sont repetees ou que Fon trouve dans le Livre des Sen-
tences^ ni les extraits que M. Leopold Delisle en a deja faits (2), ni les

Constitutions de Frederic II contre les heretiques, ni les quelques bulles

pontificales reproduites par B. Gui, que Ton trouve dans divers recueils.

J'ai laisse a la place qu'elles occupent dans le manuscrit chacune des

deux notices de la secte des Faux-Ap6tres, assez semblables sur de
nombreux points. Seulement, j'ai pris le titre : Practica inquisitionis
heretice pravitatis^ plus simple et aussi complet que celui de Tauteur
ou peut-etre du copiste : Practica tradita per fratrem B. Guidonis de
ordine Predicatorum contra infectos lahe heretice pravitatis ; pour don-
ner au texte plus de clarte, j'ai introduit le numero d'ordre de chacune

(1) Pag. 54-57, 63-65.

(•2) Op. cil., Appendicc, nos V, VI, IX, XIII, XVII, XVIII.
XII PR^FACE.

des formules des trois premieres parlies, les divisions de la quatrieme

qui en manque totalement dans le manuscrit et les titres des chapitres
dans la cinquieme signales en note, ainsi que les numeros indiquant
les subdivisions de cette cinquieme partie. J'ai adopte une orthographe
uniforme pour quelques mots ecrits differemment, soit dans les deux
manuscrits, soit dans le meme manuscrit. J'ai releve la pagination du
manuscrit qui est ainsi entree dans le texte; chaque folio compte quatre
colonnes, deux au recto et deux au verso ; la lettre a indique la pre-

miere colonne et la lettre h la seconde du recto ; la lettre c la premiere

et la lettre d la seconde du verso. Enfin, pour ne pas deroger aux
habitudes frangaises, j'ai reuni et renvoye apres Vexplicit les tables
placees en avant de chacune des cinq parties dans ie manuscrit.
On sera peut-etre etonne, et on m'en fera meme un reproche, que je
n'aie point accompagne de notes un texte qui les appelle en si grand
nombre et qu'il eut ete facile de documenter richemeut. Mais c'est cette
raison meme qui m'a decide a donner le texte seul : le commentaire eiit

depasse en etendue le texte dans une trop large mesure et rendu un

second voiume necessaire. Du reste, on est rarement de Tavis et du goiit

de tout le monde; les notes auraient probablement ouvert la voie a des

discussions inutiles ou irritantes ; Tceuvre de Bernard Gui en aurait ete
affaiblie. Je Tai donc publiee dans sa simplicite originale. De la sorte

elle est seule proposee aux reflexions du lecteur.

La table analytique n'est pas tres detaillee. On blamera encore son
peu d'etendue; car on recherche les tables analytiques ou Touvrage
reapparait presque en entier avec Tenonce minutieux des noms propres
de villes et d'hommes et des matieres contenues dans Touvrage. Mais
il m'a paru que Tecrit de Bernard Gui , coupe comme 11 est , est d'une
consultation facile pour tout lecteur : 11 n'a pas ete necessaire de tout
relever pour la rendre plus aisee.

Puimisson (Herault), 2 septembre 1885.

 PRACTICA
INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS
(bibliotheque publique de la ville de toulouse, ms. 387)

[F" 1 a] Practica tradita per fratrem B. Guidonis de ordine Predi-

CATORUM CONTRA INFECTOS LABE HERETICE PRAVITATIS.

Traclalus presens de practica officii inquisicionis heretice pravitalis,

maxime in partibus Tholosanis, Carcassonensibus, Albiensibus , et in

provincia Narbonensi et circumvicinis diocesibus, in se continet quinque

partes.
In prima parte ordinate conscribuntur forrae litterarum varie et di-

verse ad citandum aut ad capiendum personasculpabiies, aut suspectas,

aut notatas, aut diffamatas de crimineheresis, proutexigit varietas, seu
diversitas, aut qualitas tam personarum hujusmodi quam culparum. Item
littere ad vocandum et convocandum personas necessarias ad compa-
rendum et respondendum et agendum in juditio, vel ad audiendum dif-

finitivam sententiam , aut ad tractandum et deliberandum in consilio, et

ordinandum ea de quibus in generali sermone inquisitorum agendum
fueril, ut est moris.

Insecunda vero parte describuntur forme et modi litlerarum de graciis

que consueveruntfieriinprincipiosermonisinquisitorum,sicut suntdepo-

sitiones crucum, et sicut est educlio demuro cum crucibus elperegrina-
lionibus et hujusmodi. Ilem de penitentiis arbitrariis peregrinationum
et crucum et hujusmodi simiiium que in sermone publice injunguntur.
Item de aliis penitenciis arbitrariis, necnon et de graciis que per inquisi-
1
lores extra sermonem, ante [P 1 b] et post, interdum fiiint, ac eliam de
mullis aliis que per inquisitores aguntur et disponunlur in diversis ne-

gociis, et causis, ei casibus emergentibus, prout in ipsis litleris inferius

liquidius apparebil.

In lercia parte traditur modus et ordo eorum que in generali sermone

inquisitorum in principio sunt agenda. Ilem describunlur modi el forme
diversarum penilenliarum ac sententiarum que imponuntur et feruntur

judicialiter in ipso sermone personis 'diversis tam penitentibus quam

eliam impenitentibus de crimine heresis, tam vivis quam etiam defunc-
lis, prout in iibris et in aclis publicis inquisitionis ad perpetuam rei

raemoriam conscribunlur.
In quarta vero parte colligitur et describilur quedam brevis et utilis

informalio inquisitorum de auctoritate et polestate ipsorum et officii in-

quisilionis heretice pravitatis, maxime per priviiegia et litteras ab apos-

lolica sede eis concessas per diversos Romanos Pontifices successive, ex
quibus plura posita sunt in juie, Extra de herelicis libro VP, in diversis
capitulis, ut noverint quid possunt et qualiter debeant eis uti.

In quinta et ultima parte agitur de modo, arte et ingenio inquirendi

el examinandi herelicos et credentes et complices eorumdem, ut singu-

lorum fraudes et doli et astucie quibus se contegunt subtilius detegantur

ex propriis interrogatoriis singulorum, tam de secla Manicheorum quam
de secla [f*^ 1 c] Valdensium seu Pauperum de Lugduno ,
quam etiam
de secta quorumdam Pseudo-apostolorum qui falso se Christi apostolos

profitentur cum sint potius aposloli antichristi , tam etiam quorumdam

aliorum cujusdam secte peslifere modernis temporibus adinvente, qui sub
quadam simulate magis quam assimilate evangelice paupertatis perfec-
cione, Chrisli pauperes se appelianl, dicentes se esse de tercio ordine
seu de tercia regula saucti Francisci, portantes brunum habitum cura
mantello, et aliqui sine manlello ,
qui a vulgo Bequini et Bequine com-
muniler appellanlur; necnon et illorum qui, a perfidia Judeorum con-
versi ad fidem Christi, apostalantes ab ea reverluntur ad vomitum Ju-
daysmi.
In fine vero contra pestem seu errorem pestiferum sorlilegiorum, di-
vinalionum et invocationum demonum aliqua perstringentur, et modi
diversi et proprii abjurandi heresim rescribentur.
 PRIMA PARS

[Fo 1 c] Sequitur prima pars tractatus in qua ordinate conscribuntur forme litte-
RARUM VARIE ET DIVERSE AD CITANDUM AUT AD CAPIENDUM PERSONAS CULPABILES AUT
SUSPECTAS DE CRIMINE HERESIS, PROUT EXIGIT VARIETAS SEU DIVERSITAS ADT QUALITAS
REATUUM ET CULPARUM. ItEM FORME LITTERARUM AD VOCANDUM ET CONVOCANDUM PER-
SONAS NECESSARIAS AD AUDIENDUM DIFFINITIVAM SENTENTIAM, AUT AD TRACTANDUM et
ORDINANDUM EA DE QUIBUS IN GENEBALI SERMONE INQUISITORUM AGENDUM fuerit, ut
est MORIS (1).

1, [Fo 2 d] Forma communis citationis.

Frater Bernardus Guidonis, ordinis Predicatorum inquisitor heretice ,

pravitalis in regno Francie, per sedem apostoiicam deputatus capellano ,

talis ecclesie vel ejus locum tenenti salutem in actore fidei Domino
Jhesu Christo. —
Auctoritate apostolica predicta qua fungimur vobis man-
damus quatinus citetis ex parte nostra lalem parrochianum vestrum ut
tali die, Tholose, iu domo inquisilionis juxta Castrum Narbonense, per-
sonaliter compareat corara nobis, responsurus de hiis que ad fidem et
officium inquisitionis nobis commisse pertinent in negocio et causa fidei
plenariam veritatem et faclurus alias quod fuerit ralionis. Reddite lit-
,

teras portilori sigillo vestro apposito in eisdem [vel sic : et in signum

recepti etcompleti per vos mandali nostri , sigillum vestrum presentibus
apponatis). Datum Tholose , sub sigillo nostro kalendis apriiis, anno ,

Domini ]\1».CCC°.XV«.

2. [F" 3 a] Forma alia specialis citandi aliquem crucesignatum qui di-

citur aufug-isse.

Frater Bernardos Guidonis, ordinis Predicalorum, etc, capellano, elc.

— Gum olim imposuerimus, nomine penitentie, taliN. parrochiano vestro

(1) Le ms. donne ici la table de la premiere partie : elle a ete rejetee a la fin.
i IMtACTICA LNQriSITIOMS HF.RETICE PHAVITATIS.

pro his que commisil in faclo heresis, cruces de fillro crocei coloris
porlaridas in omni veslc sua superiori, sine quibus prominenlibus seu
a[)parenlibus non incedal, nccnon peregrinaliones cerlas cidem injunxe-
limus faciendas abjurala ab eo penilus omni heresi in judilio coram no-
,

bis, ei ad sancta Dei evangelia preslito juramenlo de parendo mandatis

Ecclesie alque nostris diclasque cruces dicilur temeritate propria depo-
;

sui^sse el etiam de patria aufugisse, contra proprium juramentum auclo- ;

rilate aposlolica quafungimur vobismandamusquatinus, adjunctis vobis-

ctim lestibus fide dignis citetis prediclum N. lanquam suspectum de
,

facto heresis in domo seu domicilio ubi habitare seu moiari communiler
consuevit, el etiam in ecclcsia vestra publice, cJero et populo congregalo
ibiciem ad audiendum divina, tali die dominica proximo venienli ;
quam pro ediclo uno pro omnibus citationis perhemptorie assignamus
ul lalidie, quam pro perhemplorio terminoassignamus,ThoIose, in domo
inquisilionis [f" 3 b] juxta Caslrum Narbonense, sub debito el virtute
presliti juramenti el sub pena excommunicalionis personaliter el per- ,

hemptorie compareat corara nobis responsurus super prediclis et ea

,

langenlibus, necnon de fide et in causa fidei plenariara veritatem , et

facturus alias quod fueril ralionis publice indicentes el denuncianles
;

in ecclesia vestra ex parte noslra, quod nisi venerit el coraparnerit

,

dicta die, contra ipsum tanquam contra suspectum de heresi et conlu-

macem in causa fidei procedemus per excommunicalionis sentenciam et
alias ulterius, secundum usum et slilum officii inquisitionis, prout et
quantum de jure fuerit et ratio suadebit, ipsius contumacia exigente.
Datum Tholose, elc.

3. Littera g-eneralis ad capiendum perfectos hereticos et famosos.

Omnibus fidei Christi cultoribus frater Bernardus Guidonis , ordinis

Predic.,inquisitorThoIosanus, eterne vite premiumetcoronam. — Accin-
gite vos, filii Dei, consurgite mecum milites Chrisli contra inimicoscrucis
ejus, veritalis ac puritatis fidei catholice corruptores (1), Petrum Auterii
heresiarcham , Petruraque Sancii ac Sancium Mercalerii cohereticos et
conreos, quos latitantes in abdilis el perambulantes in tenebris perscrutari
elcapi, ad meque perduci precipio, in virlute [f" 3 c] Dei ubicumque ,

poterunt reperiri capienlibus et perducentibus eternam raercedem a

,

Deo promillens ac reraunerationera condignam eliara temporalera. Vigi-

late itaque, pastores anirao, ne lupi rapiant et vobis subripiant oves
,

gregis. Virililer agite^, fidei zelatores, ne adversarii fidei fugiant et eva-

dant. Dalum Tholose in feslo beati Laurenlii, anno Doraini M^CCCMX".

(l) CdVriipiiojies dans les deux mss.

 PRIMA PARS.

4. Forma litterarum ad capiendum aliquem diffamatum de heresi , vel

suspectum.

Frater BerDardiis Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc, bajulo talis

loci vel ejus locum lenenti et omnibus aliis jurisdictionem seu potesta-
tem vel officium regiminis habentibus, ex parte domini noslri regis
Francie ac etiara quorumcumque aliorum dominorum, qui fuerint re-
quisiti (yel sic : ad quos presentes littere pervenerint), salulem in actore
fidei Domino Jhesu Christo. —
Aucloritate apostolica qua fungimuret ex
parle domini nostri regis Francie vos et vestrum quemlibet requirimus,
vobisque mandamus quatinus ex parle nostra capiatis talem de tali loco,
captumque tradatis tali nuncio nostro (vel tali notario nostro vel tali ,

custodi muri inquisilorum Tholose), latori presentium , quem ad hoc

specialiter destinamus, per [f° 3 d] eundem ad nos sub certa et fida
custodia perducendum ad respondendum nobis de fide et de his que ad
fidem et officium inquisitionis nobis commisse pertinent in negocio et
causa fidei veritatem mandantes vobis nichilominus et omnibus ac sin-
;

gulis genlibus seu officialibus doraini nostri regis et aliorum dominorum

quos lator presentium duxerit requirendos, ut in omnibus quibus indi-
guerit ac vos seu aliquem ex ipsis requisierit, in predictis et ea tangen-
tibus impendatis eidem promptum auxilium et consilium oportunura,
,

in premissis taliter vos habentes ne possilis reprehendi de negligentia

vel defectu set pocius de zelo fidei et obedientia merito comnsendari.
,

Dalum Tholose etc Reddite litteras sigillatas.

,

[F° 4 a] Secundum varietatem vero negociorum super quibus citantur

persone, variantur cause que sunt in litteris citatoriis exprimende
tali modo :

Personaliter compareat coram nobis, litleras penilenliarum que sibi

fuerunt imposite et injuncte pro hiis que olim commisit in facto heresis
et qualiter eas compleverit ostensurus, et raandalura et ordinationem
nostram super hoc auditurus, et facturus alias quod fuerit rationis.
Datum Tholose, etc Vel sic : Personaliter compareat coram nobis res-
poiisurus super eo quod cruces sibi nomine penitentie impositas ad
portandum dicitur non porlare el raandatura et ordinationem nostram
,

super hoc auditurus, et facturus prout fuerit rationis. Datum Tho-

lose, etc
Et sic de aliis consimilibus casibus atque causis (1).

(1) Le ms. 388 donne ce passage depuis 5ec!mdi<Hi rarietalem rero apres lc n. l.
6 PIUCTICA fiNQOISITIOMS HKRETICK PRAVITATIS.

5. Forma specialis cilandi aliquem cruce signatum qui cruces non

portat modo et forma quibus eidem sunt imposite et injuncte.

Fraler Bernardus Guidonis, ord, Predic, inquisitor, elc. , capellano

tali, elc. —
Cum olinn imposuerimus uonaine penilencie tali parrochiano
vestro pro his que commisil in facto heresis (z;e/s?"c; pro hisquecommisit
cum hereticis) [1" 4 b] cruces de fillro crocei coloris porlandas 1n omni
veste sua superiori, siue quibus prominentibns seu apparentibus non ince-
dat, necnon peregrinationes certas eidem injunxerimus faciendas abju- ,

rata ab eo penitus omni heresi in judilio coram nobis, et ad sancta Dei

Evangelia preslito juramento de parendo mandatis Ecclesie atque nos-
tris ; quas cruces dictus voluntate seu potius temeritate propria dicitur
non portare conlra proprium juramentum auctoiilate apostolica vobis
;

mandamus qualinus citetis ex parte nostra dictum talem N. ut taii die,

Tholose, in domo Caslrum Narbonense, sub debito et
inquisitionis juxla
virtule prestiti juramenli et sub pena excommunicalionis, personaliter et
perhemptorie compareat coram nobis responsurus super predictis et ea
langentibus in causa fidei plenariam veritatem necnon iitteras penilen-
,

tiarum suarum et qualiter eas compleverit ostensurus, et satisfacturus

de prediclis atque facturus alias juxta mandatum el ordinationem nos-
Irara , prout fuerit rationis. Datum Thoiose, etc.

6. Forma alia ad capiendos hereticos seu valdenses.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor [f" 4 c], etc, om-
nibus bajulis seu caslellanis vel eorum loca lenentibus, necuon omnibus
jurisdiclionem et poteslalem habentibus secularem, quocumque nomine
censeantur, ac officialibus et servientibus curie cujuscumque, ad quos
presentes littere pervenerint vel qui fuerint requisiti, salutem in aclore
tidei Domino Jhesu Christo. —
Ad capiendum hereticos cujuscumque secte
dampnate, quocumque nomine censeantur, merito tenentur omnes qui
fideles reputari cupiunt et haberi, precipue vero cuicumque regimini pre-
sidentes quibus a Deo, a quo est omnis potestas, major facullas collala esse
dinoscitur alios cohercendi. Quo circa, auctoritate apostolica predicta, vos
et vestrum quemlibel requirimus, sub penis a jure seu a canone positis
et statutis quatinus tali lalori presenlium impendatis brachii vestri
,

promptum auxilium et consilium oportunum ad capiendum ex parte

nostra quosdam hereticos de secta et heresi Valdensium, quosipse lator
presentium vobis duxerit oslendendos, seu nominandos, vel etiam inti-
mandos quos captos ad nos apud Tholosam perduci sub certa et fida
,

custodia facialis; in premissis et ea tangentibus taliter vos habentes ne

 PRIMA PARS. 7

possitis repreheodi [f"* 4 d] de negligeDtia vel defectu, sel polius de zelo

fidei et obedientia merilo commendari. Dalum Tholose^ etc, presentibus
posl talem diem minime valituris.

7. Forma scribendi ad capiendum personas per aliquem ad hec specia-

liter deputatum.

FraterBernardusGuidonis, ord. Predic, inquisilor, etc, diieclissibi in

Christo bajulis et caslellanis vel eorum loca tenentibus, ac aliis ofhcialibus
quibuscumque necnon omnibus aliis dominis villarum
doraini nostri regis,
seu locorum jurisdiclionem habentibus, ad quos presenles liltere per-
venerint, salutem inaclore fidei Domino Jhesu Christo. —
Cum nos dede-
rimus in mandatis dilecto ac fideli nostro lali N. capiendi quasdam per-
sonas reas seu culpabiles de facto heresis, sicut nobis constat {vel sic :
quasdam personas notatas atque suspeclas de facto heresis, quarum no-
mina sibi tradidimus in scriptura alia sigillo noslro signala), aucloritate
apostolica qua fungimur, et ex parle domini nostri regis , sub penis a
jure positis et statutis, vos et qaemlibet vestrum requirimus vobisque
mandamus quatinus eidem tali latori presentium in omnibus quibus in-
diguerit ac vos requisierit in personis 5 a] capiendis et servandis in
[f*'

carceribus seu custodiis vestris et ad nos apud Tholosam sub certa et

iida custodia perducendis , impendatis promptum auxilium et consi-
lium oportunum ; volentes insuper et mandantes vobis ut de bonis ipsa-
rum personarum que capte fuerint, si qua habent, faciatis provideri
de expensis ad hoc necessariis et moderatis vadiis, sicut est in talibus
fieri consuetum et hactenus observatum in premissis et ea tangentibus
;

taliler vos habentes ne possitis redargui de negligentia vel defectu set ,

dezelofidei et obedientia merito commendari, presenlibus litteris elapso

uno anno (vel sic : elapsis tribus mensibus a data presentium) minime
valituris. Dalum el sigillo nostro sigillatum Tholose, elc Reddile litte-
ras sigillatas.

8. Forma alia generalior et communior ad personas culpabiles ca-

piendas.

Frater BernardusGuidonis,ord.Predic., inquisilor, etc, talibus et la-

iibus officialibus vel eorum loca lenentibus, etc —
Aucloritate apostolica
predicta qua fungimur et ex parte domini nostri regis, sub penis a jure
vos et vestrum quemlibet requirimus, vobisque man-
posilis et statutis,
damus quatinus tali [f° 5 b] servienti (vel : tali nuncio nostro, vel : tali
notario vel : tali custodi immuralorum Tholose pro crimine heresis),
,

latori presentium in omnibus quibus indiguerit ac vos requisieril, im-

,

pendatis promptum auxilium et consilium oporlunum ad capiendura

8 1'KACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

lalem herelicum fugittivuni et quasdam personas alias credentes hereti-

corum pariler fugillivas {vel sic : ad capiendum quasdam personas sus-
pectas atque notatas de crimine heresis quas ipse ex parte nostra vobis
duxerit nominandas vel eliam oslendendas) quas per eundem talem
,

quem specialiter ad hoc deslinamus, ad nos apud Tholosam perduci sub

certa et fida cuslodia volumus el mandamus, ad respondendum nobis
de his que ad fidem et officium inquisiiionis nobis in hac parle com-
misse perlinent in negocio et causa fidei veritatem de bouis prediclo-
;

rum , si qua habuerinl, facientes provideri dicto tali de expensis et

moderatis vadiis in talibus consuelis, ac eliam de alimentis et aliis ne-
cessariis pro personis predictorum pro tempore quo capti exlilerinl seu
delenti ; in preraissis et ea tangentibus taliter vos habenles ne possilis
redargui de negligentia val defectu, set de zelo fidei el obedientia me-
rito commendari. Datum Tholose, etc. Reddite [f° 5 c] lilleras sigillatas.
Predicta ciausula de provisione facienda de bonis poterit poni vel
dimitti, prout expediens fueril secundum qualilatem personarum et facti.

9. Forma communis ad citandum fug-ittivos et eos qui contumaciter

se absentant.

Fraler Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc. —

Auctoritate
apostolica qua fungimur vobis mandamus qualinus citelis perhemptorie
ex parte nostra talem N. vel tales N., parrochianos vestros, prout vobis
subsunt, presentes reperti fuerint si vero presentes inventi non fue-
si ;

rint, citetis nichilominus eosdem in locis seu in doraiciliis ubi morari

vel habitare corarauniter consueverunt, adjunclis vobiscum testibus fide
dignis, et nichilominus hauc eandem citationem publice faciatis in ec-
clesia vestra, clero et populo congregato ibidera ad audiendum diviua,
dominica tali vel in feslo tali, et duobus diebus dominicis immediate
,

sequentibus, quorum dierum quemlibet pro edicto cilationis peremptorie

assignaraus, ut tali die, quam eis pro peremptorio termino assignamus,
Tholose, in dorao inquisitionis juxta Castrura Narbonense, personaiiter
et peremptorie compareant coram nobis, responsuri de fide el de his
que contra fidem in facto heresis commiserunt plenariam veritatem, et
facturi alias [f° 5 d] que fuerint rationis, publice indicentes et denun-
ciantes, ex parte noslra, quod nisi venerint et comparuerint dicta die,
conlra ipsos tanquam suspectos de heresi et contumaces in causa fidei
procedemus per excoramunicalioois senlenliam secundum usura el
,

stilum ac privilegia officii inquisilionis alias uUerius proul et quantum

de jure fuerit el ratio suadebit, ipsorum contumalia et raalicia exi-
gente. De predicta citatione vero faciatis fieri publicum instrumentum
et in signum ac teslimonium recepti et corapleli mandati uoslri sigillura
veslrum presenlibus apponalis. Datura Tholose, etc.
 PRIMA PARS. 9

10. Forma citationis secunde contra fugittivos pro heresi et in causa

fidei contumaces.

Frater BernardusGuidonis, ord. Predic, inquisitor, etc.,capellano talis

loci etc.
, —
Cum lalis parrochianus vester suspectus et diffamatusdehe-
resi de mandalo nostro ex parle nostra per vos citatus fuerit alias ut
tali die Tholose coram nobis personaliler el perhemptorie compareret,
responsurus de fide et de his que coramisit in facto heresis plenariam
veritatem, et minime comparuerit dicta die, nec aliquis pro eodem pro-
curator vel etiam excusalor, parere subterfugiens in causa fidei et con-
tumaciter se absentans; auctoritate apostolica qua fungimur vobis man-
damus quatinus ad ejus maliciam el conlumaciam [i° 6 a] convincendam
iterato, quod esl secundo, citelis perhemptorie diclum talem, si presens
repertus fuerit; si vero presetis inventus non fuerit, nichilominus citetis
eum in loco seu domicilio ubi morari seu habilare communiter consue-
vit, adjunclis vobiscum testibus fide dignis, el nichilominus hanc ean-
dem citalionem publice faciatis in ecclesia vestra , clero et populo con-
gregato ibidem ad audiendum divina dominica tali et duobus diebus
,

talibus proximo sequentibus, quorum dierum quemlibet pro edicto cita-

tionis perhemptorie assignamus, ut tali die quam pro termino perhemp-
torio assignamus, Tholose, in domo iuquisitionis juxta Castrum Narbo-
nense, personaiiteretperheraptorie compareat coram nobis, responsurus
de fide et de his que commisit in facto heresis plenariam veritalem, et
suam, si voluerit et legitime potueril, conlumaciam purgaturus, et fac-
turus alias proul fuerit rationis, intimantes et publice denunciantes ex
parte nostra quod nisi comparuerit dicta die, conlra ipsum tanquam
contra suspeclum de heresi et contumacem in causa fidei, el fugittivum
pro facto heresis procedemus per cxcommunicacionis sententiam et
,

alias ulterius secundum usum et stilum ac privilegia officii inquisitionis,

prout et quantum de jure fueril et ratio suadebit, sua conlumacia et
malicia exigente. De predicta vero citatione faciatis fieri publicum io-
strumentum, et in signum ac testimonium [f** 6 b] recepti et completi
mandati nostri, sigillum vestrura presentibus apponatis. Datum Tho-
lose, etc.

11. Item forma alia specialis citandi notorios fug"ittivos.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano

talis ecclesie, elc —
Cum per inquisitiouem etper testes iu inquisitioue
legitime receptos invenerimus (vel sic : inveniatur) quod talis N. de tali
loco multa commiserit in facto heresis (vel sic multa commiserit cum
:

2
10 PRACTICA INQUfSITIOMS HERETICF 1'RAVITATIS.

hereticis conlra fidem), necnon parere sublerfiigiens et contumaciler se

absentans poslmodum aufugerit tanquam ma!e sibi conscius atque reus
(vel iiic
: necnon poslquam olim confessus fuerat iii juditio se in facto
seu in crimineheresis commisisse et heresim in juditioabjurarat, ex tunc
tanquam canis ad vomitum rediit ad hereticos, parere subterfugiens et
conturaaciter se absentans) auctorilate apostoiica qua fungimur vobis
;

mandamus qualinus, ut juris ordo servetur, ad ejus maliciam et contu-

maciam convincendam , citetis perhemptorie ex parte nostra dictum N.
quamvis absentem et pro heresi fugittivum in loco seu domicilio ubi
morari seu habitare communiler consuevit, adibilis vobiscum testibus
fide dignis ; et nichilominus hanc eandem citalionem publice faciatis in
ecclesia vestra, clero et populo congregato ibidem ad [f" 6 c] audiendum
divina, tribus diebus dominicis proximo subsequenlibus, quorum die-
rum quemlibet pro edicto cilationis perhemptorie assignamus, ut lali die
quem eidem pro termino perhemptorio assignamus, Tholose, in domo
inquisitionis juxta Castrum Narbonense, personaliter et perhemptorie
compareal coram nobis, responsurus de fide el de hiis que coramisit in
facto seu crimine heresis contra fidera in causa ejusdem fidei plenariam
veritatem, et faciurus alias quod fuerit ralionis; indicentes et publice
denunciantes ex parte nostra quod nisi venerit el comparueril dicladie,
[contra] ipsum tamquam contra contumacem in causa fidei et suspectum
ac fugitlivum pro heresi procedemus per excommunicatioaissentenciam,
et alias, prout et quantum de jure fuerit, secundum stilum et usum officii
inquisitionis, dicti lalis N. malicia et conturaatia exigente; et in signum
ac teslimonium recepti et completi per vos mandati noslri, sigilkim ves-
trum presentibus apponatis. Datum sub sigillo nostro, etc.

12. Forma communis sententie excommunicationis contra contuma-

ces in causa fidei et pro heresi fugittivos.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisilor, et cetera, capel-

lano talis ecclesie, elc. — CumtaiesN. et N. parrochiani vestri, deman-
dato noslro citati fuerint perhemplorie [f" 7 d] et canonice, semel et
pluries, in propriis locis seu domiciliis ubi raorari seu habilare corarau-
niter consueverunt ac etiara in ecclesia publice, cura presentes non pos-
sint inveniri el dicerentur et essent eliam fugitlivi, ut certis diebus et
loco contentis in litleris citatoriis, Tholose, coram nobis personaliter ac
perhemptorie comparerent, responsuri de fide et dehiis que conlra fidem
commiserunt, cum essent notati et suspecli ac de heresi diffamali (vel
sic : et de heresi accusati , vel sic:necnon per confessionem propriam
factam in judicio in heresi deprehensi), et dicti tales minime coraparue-
rint, nec pro eis aliquis procurator vel etiam excusator, nec postraodum,
quamvis diutius fuerint expectati {vel sic : quaravis raultis mensibus,
 PRIMA PARS. 11

vel per annum fuerint expectali), parere subterfugientes et se in causa

fidei conlumaciter absenlantes ; idcirco cum de jure pena contumacibus
debeatur, etcrescenle contumacia crescere debeat ipsa pena nos, inqui-
;

sitor prefatus, ipsos tales in causa fidei contumaces et parere subterfu-

gientes ac pro heresi fugillivos, auctorilate aposloiica qua fungimur, ia
hiis scriptis excommunicamus etexcommunicalionis vinculo innodamus;
mandantes vobis qualinus ipsos tales excommunicatos a nobis, necnoa
pro heresi fugitlivos denuncielis publice in ecclesia veslra singulis diebus
dominicis et festivis, clero el populo congregato [f** 7 a] ibidem ad au-
diendum divina, monenles parrochianos veslros semel,secundo ac tercio
canonice, ex parle nostra,sub pena excommunicationis, ne prediclis
talibus aut cum eisdem excommunicalis participent quoquo modo, set
tanquam excommunicalos ipsos habeant et evitent, et tanquam fugittivos
pro heresi, si alicubi ipsos esse sciverint, nobis delegant et denuncient
seu revelent; alioquin qui legitime et canonice moniti scienter conlra-
fecerint, excommunicationis sentenciam, quam in facientes contrarium,
hac noslra compelenli monitione premissa, ferimus in hiis scriptis, se
noverint incurrisse et in signum ac testimonium recepli et completi
;

per vos mandati noslri, sigillum veslrum presentibus apponatis. Datuni

Tholose, etc.

13. Forma specialis citandi illum qui temerarie deposuit cruces no-
mine penitentie sibi impositas et aufug-it; qui etiam invenitur plura
quam confessus fuit in heresi commisisse.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano

elc
talis ecclesie, —
Cum talis de tali loco olim notatus de heresi, nec-
non per confessionem proprie faclam manifeste in heresi fuerit
in judilio
deprehensus, et propler hoc, ab ipso heresi in judilio penitus abjurata,
ac de parendo mandalis Ecclesie el inquisilorum prestito corporaliter
juramenlo, cruces portande ac peregrinationes faciende ab eodem no-
mine [f° 7 b] penilencie per nos fvel per talem inquisilorem predeces-
sorem nostrum) eidem tali publice imposite fuerint et injuncte; quas
cruces temeritate propria deposuisse dicilur ac eliam aufugisse contra
proprium juramenlum, sitque suspectus de heresi vehemenler; auctori-
late apostolica qua fungimur, vobis mandamus qualinus cilelis perhemp-
lorie ex parle nosira predictum taiem quamvis fugittivum et absentera
in loco seu domicilio ubi habitare seu commorari comuiuniler cousuevit,
adjunctis vobiscum teslibus fide dignis, dictamque citalionem nichilo-
minus faciatis in ecclesia veslra publice, clero el populo congregato ibi-
dem ad audiendum divina, tali dominica proximo venienli ac duobus
diebus domiuicis immediate sequentibus, quorum dierum quemlibel pro
edicto citationis perhemptorie assigaamus, ut tali die quam pro perhemp-
12 PUACTICA INQUISITIOMS HF.HKTICi: PHAVITATIS.

lorio termino assignaraus, Tholose, in domo inquisitionis juxta Caslrum

Narbonense, sub virtute prestili juramenli, necnon sub pena excommu-
nicalionis, perhemplorie compareat coram nobis cum
personaiilcr et
crucibus quas deposuisse dicitur jani resumplis, salisfaclurus de tanta
offensa el condignam peuilenciam receplurus, necnou responsurus de
fide ac de hiis que conlra fidem per inquisitionem ac per testes in inqui-
sitione legitime receplos invenilur in facto heresis commisisse, et fac-
turus alias quod fueril ralionis, indicentes [f" 7 c] publice atque denun-
ciantes ex parte noslra quod, nisi veneril el comparuerit dicla die,
procedemus conlra ipsum tanquam conlra suspectum de heresi et con-
tumacem in causa fidei per excommunicationis sentenliam et alias ulte-
rius, secundum slilum ac usum officii inquisilionis, prout et quantum de
jure fuerit et ratio suadebit, ipsius contumatia el malicia exigente de ;

predicta vero citalione facialis fieri publicum instrumentum et in sig- ,

num recepti et corapleti per vos mandati nostri sigillum vestrura pre-
,

seniibus apponalis. Datum Tholose, elc.

14.Forma excomimunicandi contumacemac fugittivum qui cruces sibi

impositas deposuit et citatus canonice non comparuit certa die.

Fraier Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano

tali, etc —
Cum talis parrochiauus vester de mandato nostrocilatus fuerit
perhemptorie ac canonice in doraicilio seu in loco ubi morari commu-
niter consuevit, ac etiam publice in ecclesia vestra, clero et populo ibi-
dem ad audiendum divina congregato, cum non posset lanquam absens
et fugittivus inveniri ut tali die, Tholose, in domo inquisitionis, sub
,

pena excomrauuicationis coram nobis personaliter et perhemptorie com-

parerel, salisfacturus super eo quod temeritale propria cruces noraine
penilencie sibi impositas et injunclas deposuisse dicitur, et eliam aufu-
gisse necnon responsurus de fide et de hiis que per iDquisilionem
,

[f°7 d] ac per lestes in inquisitione legitime receptos invenitur contra

fidem in heresi commisisse, minime comparuerit dicla die, nec aliquis
pro eodera nec etiam poslraodum, quaravis diutius fuerit expeclatus
,

(vel sic : tot mensibus, vel tanto tempore); idcirco, quia crescente con-
turaacia crescere debet nos inquisitor prefatus dictum talem in
pena_,
causa fidei conturaacem ac suspectum de heresi et pro heresi fugitti-
,

vum auctoritate apostolica qua fungimur, in hiis scriptis excomrau-

,

nicamus et excommunicationis vinculo innodamus, mandantes vobis

quatinus ipsura lalera excommunicatum a nobis, necnon pro heresi
fugittivura, in ecclesia vestra publice nuncietis singulis diebus domini-
cis et festivis, clero et popuio congregato ibidem ad audiendum divina,
monentes parrochianos veslros semel, secuudo ac tercio canonice, ex
parte nostra, sub pena excomraunicationis, ne eidem lali aut cum eodem
 PRIMA PARS. 13

sic exconimunicalo a nobis participent, set lanquam excommunicalum

ipsum habeant et evitent et si alicubi ipsum esse sciverint, nobis de-
;

nuncienl ac revelent; alioquin qui legitime et canonice moniti scienter

contrafecerint excoinmunicationis sententiam, quam in facientes contra-
rium hac noslra competenti raonitione premissa ferimusin hiis scriptis,
se noverint incurrisse; et in signum (1) ac teslimonium quod presentes
litteras receperitis, et easdem executioni debite demandaveritis sigil- ,

lum vestrum presentibus apponatis. Datum [f" 8 a] Tholose et sigillo

liostro sigillatum , anno et die tali.

15. Forma citationis fugittivorum pro heresi ad audiendum diffinitivam

sentenciam postquam per annum steterint excommunicati animo
pertinaci.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano tali,

elc —
Cum talis de tali loco pro facto heresis fugittivus olim citatus fuerit
exparle nostracanoniceac perhemptorieut certis diebus etloco in litteris
citatoriis comprehensis coram nobis personaliter comparerei responsurus
de fide et de hiis que commiserat conlra fid'jm et minime comparuerit,
,

nec aliquis pro eodem nec etiam poslmodum diulius expectatus

, in ,

causa fidei parere subterfugiens et contumaciter se absentaus et ob hoc ,

fueril excommuuicatus per nos, sua contumacia in causa fidei exigente,

dictamque excommunicalionem in conlemptum clavium Ecclesie et sue
salulis dispendium per tot annos sustinuerit et adhuc sustineat animo
perlinaci, auctoritale apostolica qua fungimur vobis mandamus quatinus
ciletis ex parte nostra perhemptorie dictum talem, quamvis absentem
et pro heresi fugittivum, in domicilio seu in loco ubi habitare sea mo-
rari olim communiter consuevit, adjunctis vobiscum testibus fide dignis,
dictamque cilalionem nichilominus faciatis publice in ecclesia vestra,
clero et populo congregato ibidem ad audiendum divina, [f" 8 bj per
tres dies dominicos aut festivos immediate sequentes, quorum dierum
quemlibet pro edicto citalionis perhemptorie assignamus, ut tali die,
quam diem pro perhemptorio termino assignamus Tholose, in tali ,

loco vel tali ecclesia

, personaliter et perhemptorie compareat coram
,

nobis in proximo tunc imminenti generali sermone inquisitorum qua- ,

cumque die ipsum fieri contigerit in tali loco vel in tali ecclesia {vel
sic : ubi et quando ipsum decreverimus faciendum), diffinitivam ibi-
dem sententiam auditurus super hiis et pro hiis que in crimine heresis
commisisse invenitur tam per inquisitionem ac per tesles in inquisi-
lione legilime receptos , quam etiam per suam confessionem in juditio

(1) Sigillum dans les deux mss.

J4 PHACTICA INQflSITIOMS IIERKTICE PHAVITATIS.

(luduni factam, necnon super eo quod excommunicationis sententiam

pro tanta conlumatia in causa fi(Jei tot annis sustinuit et adhuc sustinet
animo perlinaci proponentes el denunciantes publice ex parte nostra
;

quod sivc venerit sive non veneril dicta die et loco procedetur ni-
,
,

cliilominus in proximo imminenti generali sermone inquisitorum ad

diffinitivam senlentiam contra ipsum secundum stilum el usum otficii
inquisitionis, proul et quantum de jure fueril et juslicia suadebit ip-
,

sius absenlia pcr conlumatiam non obslante; predictum aulem taiem ,

excommunicatum jam dudum a nobis et fugillivum pro faclo heresis

nichilominus publicc dcnuncietis [f^ 8 c] in ccclesia vestra singulis die-
bus dominicis el festivis. Et in signum recepli el completi mandali nostri
sigillum vestrum presentibus apponalis. Datum Tholose, elc.

16. Forma denunciandi excommunicatum et fug-ittivum de muro post-

quam fuerat per sententiam immuratus necnon citandi ipsum ut
,

perhemptorie compareat certa die.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc, capellano tali,

etc — Cum olim talis de tali loco per inquisitionem ac per testes in inqui-
silione legitime receptos invenlus fueril contra fidem muita in facto he-
resis commisisse necnon per confessionem propriam factam in juditio
,

manifesle fuerit in heresi deprehensus et propler hoc de bonorum vi-

,

roruni consilio ad agendara penitenciam de commissis in hcresi extite-

rit ad carcerem muri sentencialiter condempnatus , abjurata per ipsum
in judilio omni heretica pravitate ac prestito juramento de parendo
mandatis Ecclesie et inquisitorum, necnon lata sententia excommunica-
tionis in ipsum publice et canonice et in scriptis, si unquara de dicto
carcere muri aufugeret , vel exiret sine inquisilorum voluntate ac
licentia speciali; et postmodura dictus talis ,suadente diabolo a dicto
,

carcere muri temerarie aufugerit, ex quo ipso facto excorarauaicationis

sententiam latam in ipsum dinoscitur [f" 8 d] incurrisse, idcirco dictura
talem excommunicatum esse ct fugittivum a nobis pro heresi vobis de-
nunciamus, mandantes vobis quatinus ipsum excommunicalum et fugit-
tivum pro heresi in ecclesia vestra publice denuncielis per annum istum,
clero et populo congregato ibidem ad audiendum divina, singulis diebus
dominicis et festivis; mandamus insuper vobis qualinus, ut juris ordo
servetur, dictum talem nichilominus citetis perheraptorie ex parle nos-
tra in domicilio seu in loco ubi olim habitare seu raorari communiter
consuevit, adjunctis ad hoc vobiscum testibus fide dignis ac etiam in
,

ecclesia vestra publice, clero et populo congregato ibidem ad audiendum

divina, tribus diebus dominicis iramediate sequentibus, quorum dierum
quemlibet pro edicto citationis perhemptorie assignamus , ut tali die
quam pro perhemplorio termino assignamus, Tholose, in domo inquisi-
 PRIMA PARS. 15

lionisjuxtaCaslrum Narbonense, personaliter et perhemptorie compareat

coram nobis de tanta ac tali culpa et offensa satisfacturus et condignam

penitentiam recepturus , necnon tanquam suspectus de heresi vehemen-

ter responsurus de fide et de hiis que commisit in facto heresis contra
fidem, el faclurus alias quod fuerit rationis; et publice indicentes atque
denuncianles ex parte nostra quod nisi venerit et comparuerit dicta die,
procedemus contra ipsum tanquam contra conturaacem [f° 9 a] in causa
fidei ac pro heresi fugittivum, per excommunicationis sententiam et alias
ulterius secundum slilum et usum officii inquisitionis, prout et quantum
de jure fuerit et juslicia suadebit ipsius malicia et contumacia exigente,
,

et ejus absentia non obstanle; et in signum ac testimonium recepli et

compleli per vos mandati nostri_, sigillum vestrum presentibus apponatis.
Datum Tholose, et cetera.

17. Forma citandi aliquem qui aufug-it de muro in quo detinebatur

medio tempore ut penitentiam acciperet pro commissis in facto here-
sis in judicio confessatis.

Frater BernardusGuidonis, ord. Predic, inquisitor, etc.,capellano tali,

etc. — Cum de tali loco de heresi diffamatus, necnon per confessio-

lalis
nem propriam factam in juditio manifeste in crimine heresis fuerit depre-
hensus, et propter hoc detineretur in muro inquisitorum Tholose personis
hujusaiodi culpabilibus deputato ut penilenciam sibi debitam reciperet,
sicul moris est, tempore oporluno, prestito ab eodem juramento de pa-
rendo mandatis Ecclesie et iaquisitorum, et omni heresi per eundem in
juditio primitus abjurata, el spretis omnibus, de dicto muro aufugerit
,

tanquam male sibi conscius atque reus auctorilate apostolica qua fun-
;

gimur vobis mandamus quatinus ex parte nostra ciletis dictum talem

perhemptorie et sub pena excommunicationis in domicilio seu loco ubi
,

[f*' 9 b] olim habitare seu morari communiter consuevit, adjunctis vobis-

cum testibus fide dignis, ac eliam in ecclesia vestra publice, clero et

populo congregato ibidem ad audiendum divina, tribus diebus domi-
uicis immediate sequentibus, quorum dierum quemlibet pro edicto cita-
lionis perhemptorie assignamus, ut lali die quam pro lermino perhempto-
rio assignamus, Tholose, in domo inquisitionis juxta Castrum Narbonense.
personaliter compareat coram nobis, de tanta offensa et fuga ac de com-
raissis in heresi per eundem condignam penilentiam recepturus , necnon
tanquam suspectus de heresi vehementer {vel sic : accusatus de heresi
et suspectus) responsurus de fide ac de hiis que contra fidem invenitur
in faclo heresis alias commisisse (vel sic : invenitur in facto heresis
amplius quam confessus fuerit commisisse); indicentes publiceac denun-
ciantes ex parte nostra quod nisi venerit et comparuerit dicta die, pro-
cedemus conlra ipsum lanquam contra contumacem in causa fidei ac pro
iCi PRACTICA liNQLISITIOMS IIERETICE PRAVITATIS.

heresi fugillivuni, necnon per confessionern propriam factatn in juflilio

manifesle heresim deprehensum per excomn)unicalionis senlentiam
in ,

et aiias ulterius, secunrlum slilum et usum officii inquisilionis, prout el

quantum cle jure fucril et ratio suadebil, ipsius lali malicia et conlu-
macia exigente et in signum ac leslimonium recepti el compleli per
;

vos mandali noslri, sigillum veslrum presentibus apponatis. Dalum Tho-

lose, elc.

18 [po Forma excommunicandi contumacem in causa fidei qui

9 c]
prius aufugit de carcere muri ad quem fuerat ad agendum peniten-
tiam sentencialiter condempnatus, vel qui nondum receperat peni-
tentiam pro commissis in heresi in juditio confessatis.

FralerBernardusGuidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano tali,

elc —Cum lalis de lali ioco qui dudum_, clam et temerarie aufugil de car-
cere muri, ex parte uoslra et de mandalo uoslro citalus fuerit perhemplorie
ac canonice lam in domiciiio suo quam in ecclesia vestra publice, cum
tanquam fugittivus pro facto heresis non possel personaliter inveniri, ut
lali die eidem pro termino perhemptorio assignata, Tholose, in domo in-

quisitionis juxta Castrum Narbonense, coram nobis personaliter compa-

reret satisfacturus pro culpa el offensa, quia temeritate propria de car-
cere muri exiil et aufugit, necnon responsurus de fide et de hiis que
commisit in facto heresis contra fidem minime comparuerit dicta die,
,

nec eliam postinodum, diutius expectatus, nec aliquis pro eodem, cum
conlumatia in causa fidei suspicioni presumplionem adjiciat vehementem ;

idcirco nos prefatus inquisiior dictum talem N. in causa fidei contuma-

cem ac suspectum de heresi vehementer ac pro facto heresis fugiltivura,
in hiis scriptis excommunicamus el excommunicationis vinculo innoda-
mus, mandantes vobis quatinus dictum talem excommunicatum a nobis
ac pro facto heresis fugittivum [f° 9 d] in ecclesia vestra, clero et populo
congregalo ibidem ad audiendum divina, publice denuncietis diebus
dominicis el feslivis, monentes insuper parrochianos vestros semel, se-
cundo ac tercio canonice, ex parte nostra, sub pena excommunicationis,
ne eidem lali aut cum eodem sic excommunicato a nobis participent
quoquo modo, sed tanquam excommunicatum ipsum habeanl et evitent;
et si alicubi ipsum esse sciverint vel audiverint, nobis denuncienl ac
revelent alioquin qui legitime el canonice moniti scienter contrafece-
;

rint, excommunicalionis sententiam quam in facientes contrarium [h]ac

vestra competenti monilione premissa ferimus in hiis scriplis, se nove-
rint incurrisse. Et in signum ac testimonium quod presenles litleras
receperitis el conlenta in eis executioni debile demandaveritis, sigillum
veslrum presentibus apponatis. Datum Tholose, etc.
 PRIMA PARS. 17

19. Forma absolutionis contumacis in causa fidei si revertatur et velit

mandatis ecclesie obedire.

Frater Ber. Guidonis, ord. Predic, iDqnisitor, etc, universis ad quos

presentes littere pervenerint eternaDi in Domino salutem. Sancta ma- —
ter Ecclesia nulli claudit gremium redeunti, verum etiam sinum suum et
regni celestis januam aperit vere penitentibus et contrilis, edocla pii
patris exemplo qui festivis amplexibus gaudens suscepit ad graciam
filium prodigum revertentem. Quo circa, talem N. quem olim excommu-
nicationis vinculo [f*^ 10 a] innodavimus, sua contumacia in causa fidei
exigente, nunc comparentem personaliter coram nobis et jurantem ad
sancta Dei evangelia mandalis nostris el Ecclesie simpliciter obedire,
absolvimus secundum formam Ecclesie ab excomraunicationis vinculo
quo ratione predicte conlumacie per nos fueral innodatus, el lenore pre-
sentium denunciamus omnibus absolutum mandantes et imponentes
;

eidem sub virtute presliti juramenti ut faciat hoc et hoc. (exprimatur

secundum qualitatem facti etpersone —
Vel sic alia clausula : prefigentes
eidem tali, sub pena excommunicationis el virtute prestiti jurameDli
tempus et terminum , diem (exprimatur) infra quam
videlicet talem
Tholose, in domo inquisitionis, personaliler compareat coram nobis au-
diturus et recepturus atque completurus mandatum nostrum circa pre-
missa, el facturus alias quod fuerit ralionis). Dalum, etc.

20. Forma citandi fugittivum de muro et excommunicatum pro contu-

macia in causa fidei ultra annum ut veniat diffinitivam sententiam
,

auditurus, quamvis absens per contumaciam ac pertinaciam tunc

existat.

Frater Ber. Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, tali capellano, etc.
— Gum talisde tali loco demuro inquisitorum Tholose personisculpabili-
bus pro faclo heresis deputato, clam et temerarie aufugerit , conlra
proprium juramentum quem murum fuerat sentencialiter condemp-
, ad
natus [f** 10 b] ad agendum penitenliam pro hiis que commiserat in
facto heresis in quo fucrat deprehensus et sentenliam excommunica-
,

tionis in ipsum latam quam ex hoc incurrit tot annis sustinuerit animo
indurato, necnon postmodum tanquam suspeclus de heresi vehementer
(vel sic : tanquam accusatus de heresi et suspectus) citatus fuerit cano-
nice cura pulDlicis edictis ul cerlis diebus et loco perheraptorie assigna-
tis personaliter compareret responsurus de fide et de hiis que commisit

in facto heresis contra fidem , el rainime comparuerit, nec aliquis pro

eodem , in causa fidei parere subterfugiens et contumaciter se absenlans,
3
18 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

quamvis diutius : tanlo [empoTe (exprimoMr) fuerit expectatus,

(vel sic
el propter hoc tanquam
fuit contumax in causa fidei a nobis excommu-
nicatus quam excommunicationem sustinuit ultra annum (vel sic : tot
,

annis {exprimatur) et adhuc sustinet animo pertinaci in sua malicia et

fuga pertinaciter perseverans; aucloritate apostolica qua fungimur vobis
mandamus quatinus ut juris ordo servetur, citetis ex parte nostra
,

predictum talem quamvis absentem et fugitlivum in domicilio seu in

loco ubi habitare seu morari communiter consuevit, adjunctis vobiscum
leslibus fide dignis, necnon in ecclesia veslra clero et populo congre-
,

gato ibidem ad audiendum divina, die dominica proximo venienti et

duobus diebus dominicis immediate sequentibus [f** 10 c] quorum die-
rum quemlibet pro edicto cilationis perhemptorio assignamus, ut tali

die, quam pro termino perhemptorio assignamus, in ecclesia Sancli

Stephani cathedrali {vel : in tali loco) Tholose, personaliter compareat
coram nobis, super permissis fuga atque contumacia necnon super ex-,

communicationis sententia quam sicut conlumax in causa fidei tot annis

sustinuit el adhuc sustinet animo pertinaci, diffinitivam sententiam au-
diturus; publice indicentes et denunciantes ex parte noslra quod , sive
venerit sive non venerit dictus talis, procedemus nichilominus super
premissis et ea tangentibus ad diffinitivam sententiam prout et quantum
de jure fuerit et ralio suadebit secundum usum et stilum officii inqui-
,

silionis, ipsius lalis absentia non obstante; et in signum ac testimonium

quod presentes lilteras receperitis et contenla in eis executione debite
demandaveritis, sigillum vestrum presentibus apponatis. Dalum Tho-
lose, etc.

21. Forma publicandi latam sententiam diffinitivam contra fugittivos

pro facto heresis in causa fidei contumaces.

FraterBer.Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano tali, etc

— Cum jamdudum tales et tales de tali loco fugittivi pro facto heresis le-
gitime et canonice de mandato nostro citati fuerint cum publicis edictis
ut comparerent coram nobis certis diebus et loco perhemptorie assigna-
tis responsuri de fide et de hiis que contra eam inventi sunt commi-
,

sisse, et minime comparuerint, nec aliquis pro eisdem \[° 'lO d], immo
aufugerint parere subterfugientes et se ipsos contumaciter absentantes
unde exigente eorum contumatia in facto fidei fuerunt excommunicali a
nobis, et per annum vel amplius (vel sic : per plures annos) dictam ,

excommunicationis sentenciam pertinaciter sustinuerunt animis indura-

tis, et postmodum citali fuerint perhemptorie ad certam diem et locum
ut venirent diffinitivam sententiam audituri et minime venerint, tan-
,

dem ipsorum exigente culpa et suadente justicia juris ordine prout de-
,

cuit observato de bonorum el peritorum virorum consilio, in publica

,
 PRIMA PARS. 19

audienlia et in publico sermone inquisitorum facto , ut moris est, in

ecclesia tali Tiiolose, tali die et tali anno, fuerunt per nos tanquam he-
retici manifesti per diffinilivam sententiam condempnati, prout in actis
publicis et in forma ejusdem sententie plenius continetur. Quo circa, ut
eorum perfidia celeris publicetur et publicala cautius a fideiibus evite-
tur, ne sua contagione peslifera inficiant oves sanas auctorilate apos-
,

tolica qua fungimur vobis mandamus quatinus predictos tales in vestris

ecclesiis publice denuncietis esse excommunicatos et iiereticos noto-
rios et dampnatos, diebus dominicis et festivis indicentes et denun-
,

ciantes ex parte nostra omnibus parrochianis vestris ut ipsos lanquam

hereticos fugientes [f° 11 a] evitent, nec eis aut cum eis participent
quoquo modo; quinimmo si aiicubi eos esse sciverint vel audierint, no-
bis denuncient et revelent, et dent opem et operam ut capiantur et
reddantor inquisitoribus tanquam heretici puniendi secundum canonicas
sanctiones. Et in signum ac leslimonium quod presenles litteras rece-
peritis sigilium vestrum in eisdem apponatis, transumptum earumdem
penes vos si volueritis, relinentes. Datum Tholose et sigillo nostro si-
,

gillatum , anno et die tali. Reddile lilleras sigillalas.

22. Forma citandi liberos et heredes ac bonorum detentores alicujus

defuncti in heresi contra quem de jure fuerit ad sententiam proce-
dendum.

Fraler Ber. Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capellano lali, elc.
— Cum per inquisilionem que per nos facta est et fit contra hereticos, cre-
dentes, receplatores, etfautores, ac defensoreseorum, et generaliler con-
tra omnes infectos labe heretice pravilalis ac etiam per testes in in-
,

quisitione legilime receplos, invenerimus (vel sic : cum in actis publicis

inquisitionis invener[imus] quod talis defunctus parrochianus vester
,

olim dum vivebal pluries vidit et visitavit herelicos et eos in suo hos-
pitio receptavit, verba et predicalionem et doctrinam erroneam eorum-
dem contra fidemRomaneEcclesie pluries audivit et eos modo hcreticali
pluries adoravit [f*' 11 b], et ad amorem et credentiam eorumdem here-
licorum plures personas induxit, commendando vitam el seclam et
fidem hereticorum, et hereticationibus quarumdam personarum inler-
fuit, de pane benedicto herelicorum pluries comedit, pactum seu pro-
missionem quod in fine suo reciperetur ad seclara ipsorum eisdem fecit,
et quedam alia in crimine dampnate heresis coramisit, necnon in sua
ultima egritudine seu in fiue suo receptus fuil per talem hereticum in
dampnatam sectara herelicorum et ordinem secundum pessimam con-
suetudinem eorumdem, et dampnabiliter obiit in eadem de quibus
;

non constat nobis ipsum fuisse emendatum nec finaliler penilentem (vel
sic brevius : quod talis defunctus parrochianus olim vester dum viverel
20 I'HACTICA LNQUISITIONfS HKRETICE PHAVITATIS.

imilta commisit nec de eis appaniil dum viveret emen-

in faclo heresis

dalus, set in sectam

fine suo herelicorum dampnatam receplus et
in
hereticatus per hereticos invenitur dampnabiliter decessisse). Ideo, auc-
toritate apostolica qua fungimur sub penis canonicis vobis dislrictc pre-
cipiendo mandamus qnatinus citelis perhemptorie ex parle nostra liberos
et heredes ac bonorum delcntores dicti talis defuncti in propriis domi-
ciliis eorumdem, adjunciis vobiscum teslibus fide dignis et nichilomi- ,

nus citetis generaliter lam ipsos quam omnes alios quorum interest
[f* 11 c] de jure in ecclesia vestra publice, clero et populo congregatis

ad audiendum divina die dominica proximo venienti ol duobus diebus

,

dominicis immediale sequenlibus, quorum dierum quemlibet pro edicto

citationis perhemptorie assignamus ut tali die, quam pro perhempto-
,

rio termino assignamus, Tholose, in domo inquisitionis juxta Caslrum

Narbonense, personaliter et perhemptorie compareant coram nobis pre-
dictum defunctum, si voluerint et potuerint, defensuri, dicturi et propo-
situri si aliquid ad excusationem seu defensionem dicti defuncti ratio-
nabiliter duxerint proponendum et nichilominus audiluri et visuri
,

publicalionem eorum que contra dictum defunctum inventa sunt, et

alias processuri in dicto negocio prout fuerit rationis,si voluerint et sua
crediderint inleresse; intimantes atque denunciantes eisdem publice ex
parle nostra quod sive comparuerint sive non comparuerint dicta die,
,

nos nichilominus procedemus in negocio dicti defuncti (vel sic : conlra

dictum talem, quamvis defunctum) secundum stilum cursum, et usum, ,

ac privilegia officii inquisitionis prout et quantum de jure fueril et

,

ratio suadebit eorum ,absentia seu contumalia non obstante. De pre-

dicta vero citatione faciatis fieri publicum instrumentum el in signum ,

ac testimonium recepti et completi per vos mandati nostri sigillum ves-

trum presentibus apponatis. Datum Tholose, etc.

23. [Fo 11 d] Quando vero defunctus fuerit hereticatus qui antea con-
fessus fuerat de facto heresis quando non fuerit heretica-
, vel etiam
tus, set post abjuratam heresim commiserit in eadem modo infra-
scripto, perstringi poterit in littera citatoria culpa ejus. De relapso
et hereticato simul dicatur sic :

Cum talis N. de tali loco , talis dyocesis ,

poslquam olim confessus
fuerat in juditio de facto heresis et de hiis que contra fidem commiserat
in eadem, hereticos videndo et visitando et iu suo hospicio receptando,
verba et predicationem et doctrinam erroneam eorumdem audiendo contra
fidem Romane Ecclesie Domini Jhesu Christi et hereticos modo hereti- ,

cali adorando, et quedam alia in crimine heresis committendo, necnon

postquam heresim abjuraverat in juditio sicut per ipsius talis confessio-
 PRIMA PARS. 21

nem factain in judido de predictis omnibus legitime nobis conslat, ex

tunc sicut per inquisitionem et per lestes in inquisilione legilime recep-
tos invenimus, diclus talis in abjuratam heresim relabendo viditet scivit
lalem herelicum in domo sua, et voluit et peciit recipi per eundem here-
ticum in dampnatam sectam hereticorum, fuitque receptus per imposi-
tionem manuum dicti heretici et hereticatus secundum pessimam con-
,

suetudinem eorumdem in ultima sua egritudine, et dampnabiliter obiitin

eadem fecitque legatum heretico supradicto ve! hereticis, el quedam
,

alia commisit in facto heresis dum adhuc [f" 12 a] ageret in humanis,

de quibus non constat nobis ipsum fuissc emendalum nec finaliter peni-
tentem ideo auctoritate apostolica qua fungimur, sub penis canonicis
;

vobis districte precipiendo mandamus, quatinus citetis, etc, ut supra.

De relapso tantummodo dicatur sic :
Cum talis de tali loco olim confessus fuerit in juditio se in facto he-
resis commisisse videndo et visitando hereticos et in domo propria
receptando, predicalionesque eorum et doctrinam erroneam audiendo et
modo hereticali ipsos adorando, de pane eorum benedicto seu maledicto
pocius comedendo in fide seu potius perfidia eorumdem credendo, et
,

quedam alia in dicto crimine committendo, necnon post confessionem

suam factam in juditio de predictis heresim in juditio abjuravit, sicut
per ejusdem lalis confessionem de predictis legitime nobis constat {vel
sic : sicut in actis publicis invenitur; vel sic sicut per acta publica
:

inquisitionis legitime nobis constat); ex tunc, sicut per inquisitionem et

per testes in inquisitione legitime receptos invenimus, dictus talis in
abjuratam heresim relabendo vidit et scivit ac visitavit hereticum vel
hereticos, dona seu munera eis misit, obsequia et favorem eis impendit,
vilam et sectam eorumdem aliis commendavit, et quedam alia commisit
in dicto crimine heresis, dum adhuc ageret in humanis, de quibus non
conslat nobis ipsum fuisse emendatum nec finaliter penilentem [f** 12 b];
ideo auctoritate apostolica, elc, ut supra.

24. Forma secunde citationisquando nullus comparuerit prima vice

si inquisitori visum fuerit amplius facienda.

Frater Ber. Guidonis, inquisitor, etc, dileclo sibi in Christo capellano

seu reclori talis ecclesie vel ejus locum tenenti salutem, etc Cum per—
inquisitionem que generaliter facta est et fil per nos contra omnes he-
reticos, credentes, fautores^ receptalores, et defensores eorum, et gene-
raliter contra omnes infectos labe heretice pravitatis, talis N. defunctus
inveniatur raulta iu crimine heresis commisisse, nec de eis appareat
emendatus, dum viveret, set in fine suo dicatur in sectam hereticorum
dampnatam receptus et hereticatus per hereticos dampnabiliter dece-
sisse, et vos ex parte noslra semel citaveritis perhemptorie liberos et
22 PRACTICA liNQUISITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

hereclcs, propinquos et bonorum possessores scu detentores predicti

talis N. defuncli , necnon gcneraliter omnes qui vellent et de jure vale-
rent defendere supradictum talem N. dcfunclum ut cerlis die et loco,
,

Tholosc, infra terciam, comparerent personaliter coram nobis, dicturi et

proposiluri quidquid ad excusationem seu defensionem dicti defuncti
rationabiliter ducerent proponcndum, et nichilominus audituri et visuri
publicationem eorum que contra predictum defunctum invcniebantur,
et alias processuri in dicto negocio prout esset ralionis si sua crederent
interesse, et nullus comparuerit qui predictum defunclum velit seu
valeat [f*' 12 c] defendere de predictis, publicaverimusque ea que con-
tra predictum defunctum de facto heresis inveniuntur; idcirco auctori-
late qua fungimur, sub penis canonicis, vobis districte precipiendo man-
damus quatinus, adjunctis vobiscum testibus fide dignis, iterato isto
secundo pro omnibus perhemptorio edicto citetis ex parte nostra liberos
et heredes, propinquos etbonorum possessores seu delenlores predicti N.
detuncti et generaliter omnes qui voluerint et de jure valuerint defendere
predictumistum defunclum, ut lali die,iutitulata talikla.,Tholose,indomo
inquisitionis juxla Castrum Narbonense, personaliter compareant coram
nobis, vel coram tenente locum noslrum, dicturi et proposituri quicquid
ad excusationem seu defensionem dicti N. defuncti lationabiliter duxe-
rint proponendum et nichilominus acturi et processuri in diclo negocio
,

prout fuerit rationis, si sua crediderint interesse, significantes et de-

nunciantes eisdem quod, sive comparuerint sive non die [tali], nos
nichilominus procedemus in dicto negocio prout secundum cursum,
stilum_, usum, ac privilegia officii
et inquisitionis, jus et ratio suade-
bunt, eorum absentia non obstante hujus autem nostre citationis
;

edictum tam in hospiciis ubi dictus N. defunctus, liberi, propinqui et

heredesacbonorum ipsius possessores seu delentores morantur seu con-
sueverunt morari, quam in ecclesia vestra, congregato clero et populo
ad audiendum divina, diebus dominicis et feslivis qui usque ad [f° 12 d]
dictam diem occurrerint proponatis facientes inde fieri publicum
;

instrumentum. In cujus rei lestimonium sigillum nostrum presentibus

duximus apponendum et in signum ac lestimonium recepti et com-
:

pleli per vos mandati nostri sigillum vestrum presentibus apponatis.

,

Datum Tholose, etc.

25. Forma citandi testes nominatos in causa defensionis alicujus de-

functi coram inquisitore.

Frater. Ber. Guidonis, ord. Pred., inquisitor, elc, capellano talis loci
velejus locum tencnti, etc. —Cum in causa defensionis talis de tali loco
defuncti que coram nobis verlitur, talis filius quondam et heres nunc
dicti defuncli nominaverit producendo in lestes ad probandum in causa
 PRIMA PARS. 23

clicle defensionis quedam proposita per eiindera lales et tales parro-

chianos vestros, el super hec petierit a nobis ipsos vocari et cilari ut
lestes ; auctoritate apostolica qua fungimur vobis mandamus quatinus
citetis, ex parte nostra, ad instantiam et reqaisitionem prefati talis de-
fendentis, tales et tales (m isto loco poterit visum fuerit sic :
addi , si ,

sub pena excommunicationis ; vel dimitli), que inlitulatur

ut lali die
taliskla., Tholose, in domo inquisitionis juxta Castrum Narbonense, per-
sonaliter compareant coram nobis, juramentum preslaturi more testium
et alias veritatem dicturi et responsuri sub prestito juramento super illis
de quibus in causa dicte defensionis a nobis [f° 13 a] ve! deputatis per
nos fuerint requisili seu interrogali; el in signum recepti et completi
per vos mandati nostri sigillum vestrum presenlibus apponatis. Dalum
Tholose sub sigillo noslro, elc.

26. Forma alia specialis inmodoloquendi ad citandum aliquem capel-

lanum seu sacerdotem in causa defensionis alicujus defuncti coram
inquisitore.

FraterBer. Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc, dominoP. capellano

seu rectori talis ecclesie, etc —
Cum in causa defensionis talis de tali
loco defuncti que coram nobis vertitur, talis filius ejus quondam et heres
nunc dicli defuncti, vos nominaverit producendum in testem ad pro-
bandum in causa dicte defensionis quedam proposita per eundera et a ,

nobis petierit vos vocari et citari ut testem, auctorilate apostolica qua

fungimur, tenore presentium vos citaraus vobisque mandamus (m isto
,

loco poterit addi sub pena sententie excommunicationis) ad instantiam

:

el requisitionem dicti talis defendentis, quatinus tali die que intitulatur

talis kla., Tholose, in domo inquisitionis juxta Castrum Narbonense,
personaliter compareatis coram nobis more testis juramentum presta-
turus et alias sub juramento preslito veritatem dicturus et responsurus
super illis de quibus in causa dicte defensionis a nobis vel deputalis
per nos fuerit[is] requisitus seu inlerrogatus; et in signum recepli man-
dati nostri sigillura veslrum presentibus apponatis. Dalum Tholose, etc.

27. [F° 13 b] Forma secunde citationis, si non comparuerit prima vice.

Frater Ber. Guidonis, ord. Pred., inquisitor, etc, domino tali rectori
talis ecclesie, etc —
Cum in causa defensionis talis defuncti que coram
nobis vertitur, talis filius quondam et heres nunc dicli talis defuncli vos
nominaverit producendum in lestera ad probandura in causa defea-
sionis predicte quedam
proposila per eundera lalera, et a nobis pecierit
vos vocari et citari ut testera, et vos serael cilaveriraus ad certam diem
24. PRACTICA INQUISITIOMS IIERETICE PRAVITATIS.

el conlenlani in lilteris cilaloriis, ol minime comparueritis in eadem

aucloritale aposlolica qua fungimur, tenore presenlium, nos iterato
quod est secundo citamus vobisque precipiendo mandamus, ad instan-
tiam et requisitionem dicti talis, quatinus tali die que intitulalur talis
kla., Tholose, in domo inquisitionis juxta Caslrum Narbonense, persona-
liter comparealis coram nobis more testis juramenlum preslaturus et
,

alias verilatem dicturus el responsurus super illis de quibus in causa

dicte defensionis a nobis vel deputatis per nos fueritis requisitus seu
interrogalus; in comparendo taliter vos habenles ne oporteat tercio, sub
pena excommunicalionis et aliis penis canonicis, et per peisonam aliam
vos citari, et alias per censuram ecclesiaslicara ullerius vos compelli. Et
in signum ac testimonium quod presentes litleras receperitis, sigillum
veslrum in eisdem apponatis [f° 13 c]. Datum et sigillo nostro sigil-
latum, etc. Reddite litteras, etc.

28. Forma citandi liberos et heredes seu bonorum detentores alicujus

pronunciandum est de jure ipsum fore si viveret,
defuncti de quo ,

immurandum propter bona vel tanquam relapsum in heresim secu-

lari juditio relinquendum, ut certa die et loco veniant, si volue-
rint, diffinitivam sententiam audituri.

FraterBer. Guidonis, ord. Pred.^ inquisitor, etc, capellano tali, etc.

— Cum lalis de tali loco nunc defunctus olim dum viveret multacommi-
serit in facto heresis, sicul per ipsius confessionem factam in juditio
legitime nobis constat, propierque de jure fuerat, si viveret, immurandus
(vel sic de relapso : cum talis N. de tali loco olim, dum viveret, multa
commiserit in facto heresis, post heresim a se in juditio abjuratam,
sicut per ipsius confessionem factam in juditio legitime nobis constat;
{vel sic : sicut per inquisitionem et per testes in inquisitione receptos
invenimus, propter que de jure fueral tanquam relapsus in heresim in
judilio abjuratam seculari judilio relinquendus), et intervenienle morte
dicti talis non fuerit de premissis commissis per eundem in crimine
heresis per sententiam declaratum cum in tali casu procedatur
,

post mortem ad declarandum seu pronunciandum ralione bonorum {vel

sic de relapso : ratione bonorum et alias ratione criminis detestandi)
contra defunctos [f*' 13 d] hujusmodi juxta canonicas sanctiones nec- ,

non secundum usum^ et stilum offilii in(juisitionis haclenus in talibus

consuetum auctorilate apostolica qua fungimur vobis mandamus qua-
;

tinus citelis peremptorie ex pcirte nostra liberos el heredes, ac bonorum

delentores dicti talis defuncti in propriis domiciliis eorumdem ac eliara
publice in ecclesia veslra, clero et populo congregato ibidem ad audieu-
dum divina, die dominica proximo venienti, que intitulatur taliskla.,
 PRIMA PARS. 25

et duobus diebus dominicis immediate sequentibus, quorum dierum

quemlibet pro edicto cilatiouis perhemptorie assignamus, ut taii die qui
intitulatur talis kla., quam eis pro termino perhemptorio assignamus ,

Tholose in ecclesia Sancti Stephani, personaliter veniant et intersint, si

voluerint et sua putaverint inleresse, audiluri declarationem seu pro-
Dunciationem nostram diffinilivam de prediclo tali defuncto super cri-
mine heresis et ejus bonis et faciatis de predicla citalione fieri publi-
;

cum instrumentum. Et in signum ac testimonium recepti et completi

per vos mandati nostri sigillum vestrum presenlibus apponatis. Datum
et sigillo nosiro sigillalum Tholose etc. ,

29. Forma citandi liberos et heredes ac bonorum detentores alicujus

defuncti in heresi cujus ossa fuerint exhumanda et comburenda ut
certa die et loco veniant, si voluerint, super hoc difiBnitivam senten-
tiam audituri.

[F" 14 Guidonis, ord. Predic, inquisitor, etc, capel-

a] Frater Ber.
lano tali, elc —
Cum per inquisiiionem ac per testes in inquisi-
tione receptos invenerimus {vel sic : cum in libris inquisilionis
et in actis publicis inveniatur) quod talis defunctus parrochianus
,

vester olim multa commiserit in facto heresis dum vivebat, super

quibus posmodum citati fuerint liberi, et heredes, ac bonorum detento-
res dicti defuncti ad defensionem seu excusationem ejusdem, si ipsum
legilime defendere poterant et volebant, certis diebus et loco eisdem
ad hec perhemptorie assignatis, et taudem conclusumatquerenunciatum
extiterit in causa defensionis predicti defuncti auctorita apostolica qua
,

fungimur, etc, ut supra.

30. Forma ad citandum ut veniant ad sermonem penitentiam recep-

turi , vel sententiam audituri.

FraterBer.Guidonis,ord.Predic,etc,iDquisitor,etc,capellanislalibus
vel eorum loca tenentibus, etc —
Auctoritate apostolica qua fungimur
vobis mandamus quatinus, visis presentibus iudilate in presentia et
,

testimonio presentium portitoris, citetis ex parte nostra lales et tales

prout vobis subsunt, ut tali die, Tholose, iu domo inquisitionis juxta
Castrum Narbonense personaliter et perhemptorie compareant coram
,

Dobis sub virtute ac debito prestiti juramenti ac sub pena excommuni-

cationis, audituri ac complecturi mandatum nostrum super hiis que eis-
dem duxerimus injungenda. Volumus autem et mandamus [(° 14 b] de
bonis seu rebus dictarum personarum satisfieri latori preseotium de suo
saiario, ut esl moris. Reddite litteras portitori, sigillis vestris appositis
4
2r> PRACTICA INQUISITFOMS HERETICE PRAVITATIS.

in eisdem insignnm ac lestimonium recepli ac compleli per vos man-

dali nostri. Datum Tiiolose sub sigillo noslro, etc.

31. Forma ad convocandum peritos ad consilium pro ag-entibus in

remotis.-

Frater Ber. Guidonis, inquisilor, etc, viro venerabiii, provido et dis-

creto, etc. —
Cum tali die, Tholose, tractare vobiscum et cum aliis sapien-
tibus el peritis tam pro peniteuliis pro commissis in facto heresis injun-
gendis quam de quibusdam ad commissum nobis inquisitionis
aliis

negocium spectantibus inlendamus, rogamus vos et requirimus quati-

nus ad predictam diem et locum venialis una cum aliis qui ad hoc per
nos convocati convenerint, super premissis nobis consilium impensurus
juxta gratiam el sapientiam a Domino vobis datam et quid inde sitis
;

facturus ante dictam diem tempestive nobis per veslras litteras rescri-
batis. Datum Tholose , et.

32. Forma alia ad convocandum peritos presentes specialiter in aliquo

studio g-enerali.

Frater Ber. Guidonis, ordinis Predicatorum, inquisitor, etc, venerabili-

bus doctoribus utriusque juris legenlibus aclu, vel non legentibus, in civi-
tate ac studio Tholosano, [f° 14 c] salulem in actore fidei Domino Jhesu
Christo, cujus causa geritur in hac parte. —
Pro negocio Dei et fidei ves-
tro consiiio indigemus quo circa aucloritate apostolica vos requirimus et
;

rogamus, quamvis in hac parte possemus precipere el mandare set ,

de promplitudine zeli vestri in causa maxime fidei minime dubilamus

quatinus, omnibus negociis et leclionibus prelermissis, tali die ante pri-
mam bono mane, sitis in tali loco ad dandum nobis salubre consilium
juxta sapientiam et periciam a Domino vobis datara una cum aliis qui
ad hoc per nos convocati convenerint super hiis in quibus fuerilis re-
,

quisiti in causa fidei et pro fide. Mandamus aulem bedellis studii Tho-
losani sub pena excommunicalionis [quod hujus convocalionis] (1) pre-
sentem litteram deferant diligenler et celeriler crastina die universis et
singulis doctoribus memoralis. Datum Tholose sub sigillo nostro, etc

33. Forma scribendi episcopo de cujus dyocesi alique persone fuerint

immurande vel seculari juditio relinquende, si voluerit interesse vel
aliquem mittere loco sui, vel saltem dare consilium super illis.

Reverendoin Chrislo patri domino N. divina gratiaepiscopoCaturcensi,

(1) Quod hujus convocationis dans le ms. 388.

 PRIMA PARS. 27

frater Ber. Guidonis, ord. Predic, inquisitor heretice pravitalis in regno

Francie per sedem apostolicam depulatus, salutem cum reverentia et
honore. —
Paternitati vestre notifico per presentes quod, actore Deo, in-
tendo [P 14 d] ad sermonem generalem procedere, Tholose, in festo
beali Georgii proximo venienti, ad imponendum penilencias et penas
de jure debilas ut est moris illis qni per inquisitionem ac confessiones
, ,

proprias factas in juditio inventi sunt in crimine heresis commisisse,

prout processerit de consilio peritorum; et cum quedam persone vestre
dyocesis per inquisilionem factam a nobis invente fuerint commisisse
in crimine memorato de quibus una cum ceteris propono, secundum
,

usum et stilum officii inquisitionis, facere et procedere prout justitia

suadebit, paternitatem vestram rogo pariter et requiro suppliciter et
inslanter quatinus vobis placeat, si potestis comode, ad honorem Dei et
fidei inteiesse, vel sallem aliquem virum ad hoc ydoneum cum conve-
nienli mandato mittere loco vestri ; offerens me paratum procedere una
vobiscum vel cum illo quem ad hoc duxeritis deputandum, concurrente
beneplacito et consensu reverendi in Christo patris domini episcopi
Tholosani (vel sic : vicariorum reverendi in Christo patris domini epis-
copi Tholosani) ad hoc videlicet quod in sua dyocesi possitis judicialem
actum hujus (1) exercere, necnon communicare vobis de processibus
factis quecumque de jure communicanda fuerint et integraliter expli-
care. Si vero quomodolibet contingente vos nolueritis aut non potue-
ritis interesse vel loco vestri ad hoc aliquem alium deputare, rogo et
requiro [f° 15 a] cum instantia et reverentia debita ut michi vestrum
consilium impendalis super punitione quarumdam personarum vestre
dyocesis quarum nomina et culpas cujuslibet vobis transmitto in cedula
presentibus interclusa (vel sic : quarum nomina vobis transmitto in
presenli littera , qualitate culpe cujuslibet explicata vel sic : quorum
culpas et nomina in quadara cedula presentibus inlerclusa videbitis con-
tineri). Supplico igitur cum instantia paternitati vestre ut vobis placeat
super premissis rescribere et latorem presentium sceleriter (sic) et feli-
citer expedire. Bene et diu vivere et valere vos faciat Dominus Jhesus
Christus. Datum Tholose primo die aprilis, anno Domini M°CCC°XI1°.
Pro tempore et ex causa addi poterunt ea que secuntur in fine littere
precedentis.
Predicte si quidem persone que nunc Tholose in muro talibus culpa-
bilibus deputato detinentur pro crimine memorato sunt de confinio dyo-
cesis Tholosane, in qua eliam dyocesi alique ex eisdem nonnulla in facto
heresis commiserunl, uec possent ad vos seu civitatem vestram traduci
faciliter sinemulto dispendio et periculo aliquali. et postmodum opor-
teret eas reduci Tholosam propter carceres quos habemus ibidem ad
hoc dispositos pro personis hujus culpabilibus deputatos; ego etiam in

(1) Htijus pour hujusmodi frequemment dans ce ms.

28 PRACTICA INQUISITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

presenti leraporenon valeo personaliter me conferre ad civitalem ves-

tram pro premissis ibidem [f° 15 b] agoDdis propter occupationem gran-
dem et necessariam pUirium et arduorum negociorum quibus me oportet
interesse ex incumbenli officio in parlibus Tholosanis quia si oportu-
,

num michi forel at vos illuc accedere , facerem id libenter.

34. Forma alia seu modus scribendi satis conveniens juxta tenorem
novelle constitutionis.

Reverendo in Chrislo patri ac domino domino. N. divina gratia epis-

copo Ber. Guidonis ordinis Predic, inquisilor heretice pravi-
tali, frater
tatis in regno Francie per sedem apostolicam depulatus, salutem cum
omni revereotia et honore. —
Paternitati vestre notifico per presentes
quod inmense seplembri proximo venienli aliqua certa die que magis
fuerit oporluna, actore Deo, intendo apud Tholosam procedere ad diffi-
nitionem et sententias, ac penas et penilentias injungendas personis que
per inquisitionem a me el per me factam de criraine heresis culpabiles
sunt invente, el ad alia que consueverunt fieri in sermone generali in-
quisitorum proul moris esl ab antiquo, una cum reverendis in Christo
,

patribus ac dominis archiepiscopo Tholosano el vobiscum aliisque epis-

copis circumvicinis vel eorum commissariis delegatis, prout unicuique
ipsorum persone de quibus agendum fueril subdite sunt seu subjecte
secundum dyoceses limitatas, concurrente ad hoc beneplacito licentia ,

[f" 15 c] et conseusu prefati reverendi patris doraini archiepiscopi Tho-

losani ,
quod in sua civitate possinl alii de personis sibi duntaxat sub-
dilis actum judicialem hujus in favorem fidei exercere, prout olim in
casu el causa consimilibus fieri consuevit. Cum itaque alique persone
vestre dyocesis dudum per inquisilionem invenle fuerinl culpabiles de
crimine heresis et judicialiler confessate {vel sic : invente fuerint cul-
pabiles et tanquam suspecte et accusate de heresi), citate cauonice et
perhemptorienon comparuerint, sei aufugerint, et ex hoc excommunica-
tionis sententiam per plures annos sustinuerint el adhuc suslinent animo
pertinaci (vel sic : inyente fuerinl culpabiles de crimine illius heresis
que i\h actore seu inventore suo nomine Valdesio secta et heresis Val-
densiura , a loco vero unde et ubi ortum habuisse describitur nomina-
lur Pauperum de Lugduno), de quibus una cum aliis jara proposuerim
el disposuerira agere, procedere ac diffinire reverendam paternitatem
;

ac dominationera vestram zeluraque fidei vestre rogo pariter et requiro

suppliciter et instanter quatinus vobis placeat ac dignemini predicta
die et loco ad honorem Dei et fidei personaliter interesse, offerens me
paratum procedere una vobiscum de dictis personis vobis subditis prout
justicia suadebit, necnon communicare de processibus per rae factis
quecumque de jure communicanda fuerint et integraliter explicare. Si
 PRIMA PARS. 29

vero [f"15 d] quomodolibel contingente vos noluerilis aut non potue-

ritis predictis die et loco personaliter convenire, supplico et requiro
quatinus personam aliquam ydoneam ioco vestri sicut vobis placuerit
,

et videbitis expedire, velitis delegare et ad hoc opus et sanctum minis-

terium destinare. Quod si nec istud vobis facere placuerit, rogo el re-
quiro cum instancia et reverentia debita quatinus juxta lenorein novelle
constitutionis vices vestras michi committatis, aut per vestras litteras
vestrum significelis consilium el consensum de quibusdam personis ves-
tre dyocesis quarum nomina et culpas cujuslibet vobis transmitto in
sedula presentibus interclusa (vel sic : in hoc casn transmittere sum pa-
ratus). Supplico igilur cum reverentia et inslancia paternitati veslre ut
vobis placeat super premissis michi rescribere et latorem presentium
,

sceleriter (sic) et feliciter expedire {vel sic : quatinus per vestras litteras
me certificare velitis de hiis que super predictis duxeritis ordinandum).
Datum Tholose in mense augusti anno Domini M^CCC^^XIX".

35. Si vero scribatur capitulo, sede vacante, scribatur hoc modo.

Reverendo ac venerabili capitulo dominorum canonicorum talis ec-

clesie, vacante sede, fraler Ber. Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc.
— Vobis dominis revercndis canonicis prefate talis ecclesie veslroque
capitulo notifico per presentes, etc. Et infra [f** 16 a] de quibus per-
:

sonis simul cum quibusdam aliis jam proposuerim et disposuerim pro-

cedere ac diffinire cum commissario per vos seu per vestrum, sede va-
cante, capitulum delegato, dominationem vestram ac zelum fidei vestre
rogo pariter et requiro suppliciler et instanter quatinus vos quibus in-
cumbit, sede vacante, personam aliquam ydoneam vel plures, sicul vobis
placuerit et videbitis expedire ,velitis eligere et delegare et ad hoc
opus et sanctum ministerium destinare. Ego vero offero me paratum
procedere ad predicta et de predictis una cum eodem vestrum commis-
sario delegato, et communicare eidem de processibus per me faclis
quecumque de jure communicanda fuerint, et integraliter explicare. Ob-
secro ilaque et ex superhabundanti requiro instancius iterato pruden-
tiam vestram ut in prediclis el ea tangentibus taliter provideatis quod,
quantum ex parte vestra fuerit, non differatur ulterius expedilio fiendo-
rum, quia nimium dilata est usque modo, nec sine scandalo aliquali et
rei de qua agendum est dispendio et jactura. In eo vero casu in quo
commissarius delegalusaut non posset aut nollet propter predicta perso-
naliter convenire, saltem juxta tenorem novelle constitutionis super illis
vices suas michi committat, aut per litteras suum significet consilium
et consensum. Mitto autem ad presentiam vestram dilectum ac fidelem
N. ad premissa et pro premissis [f° 16 b] meum in hac parte procura-
lorem, quem rogo per vos sceleriter {sic) et feliciterexpediri, Rogo qua-
30 PRACTICA INQriSITIOMS IIEUETICE PRAVITATIS.

linus por litleras veslras me cerlificare velitis de hiis que super predictis
duxerilis ordinandum. Datum Tholose in craslino Assumplionis Beate
Maric. Virginis anno Domini M^CCC^^XIX"
,

36. Forma alia specialis scribendi episcopo de eodem.

Reverendo in Christo patri ac domino suo N. divina gratia episcopo

lali

lalis loci, frater Ber. Guidonis, ord. Predic, inquisitor, elc, cum sui re-
commendalione se ipsum cum omni reverenlia el honore. —
Reverende
paternitati vestre nolifico per presenles quod, actoreDeo, intendo proce-
dere ultima die mensis septembris proximo veniente ad ea que ex more
consueverunt fieri in sermone generali inquisitorum, tam de graciis fa-
ciendis personis illis que digne gracia reperte fuerint et capaces,
quam de penis et penitenciis injungendis personis illis que dudum per
inquisitionem a me et per me factam de crimine heresis culpabiles sunt
invente, quam etiam de processibus diffiniendis, prehabito super pre-
missis consilio peritorum. Cum itaque de aliquibus personis veslre dyo-
cesis una cum ceteris sit agendum prout justicia suadebit, et culparura
varietas et qualitas exegerit earumdem, paternitatem vestram rogo pa-
riter et requiro suppliciter- et instanter [f" 16 c] quatinus vobis placeat,
si commode possitis, predicta die, Tholose, ad honorem Dei et fidei per-
sonaliter interesse, et sic oportuno tempore prevenire quod possitis ad-
esse in consiliis agendorum. Offero autem rae paratum communicare de
processibus per me factis quecumque de jure communicanda fuerint et
integraliter explicare. Ad hoc si quidem jam accessit licentia et assensus
reverendi in Christo patris domini talis N. divina gratia archicpiscopi
Tholosani, ut videlicel, tam vos quam ceteri reverendi patres acdomini
episcopi lam vicini vel eorum vicarii seu commissarii deputati, possinl
hac vice sedendo pro tribunali de personis sibi subditis in civitate Tho-
losana actum judiciarium hujusmodi exercere. Si vero quomodolibet
conlingente vos nolueritis aut non potueritis predictis die et loco per-
sonaliter convenire ,supplico et requiro quatinus personam aliquam
ydoneam loco vestri, sicut vobis placuerit et videbilis expedire, velitis
ad hoc opus el ministerium delegare. Quod si nec istud vobis facere
placuerit, rogo et requiro cum instantia el reverentia debita quatinus,
juxta tenorem novelle constitutionis, vices vestras raichi committatis aut
per vestras litteras vestrum significetis consilium et consensum de pre-
dictis personis veslre dyocesis quarum nomina et culpas cujuslibet in
hoc casu vobis [f*» 16 d] transmittere sum paratus. Supplico igitur cum
reverentia et instancia paternitati vestre quatinus per vestras litteras
latori presentium assignandas me certificetis de hiis que super predictis
duxeritis ordinandum. Bene valeat vestra dorainatio, et sana el incolu-
 PRIMA PARS. 31

lumis perseverel. Datum Tholose prima die septembris, anno Domini

M°CCC°X1X^

37. Forma specialis citationiscum monitione canonica plurium perso-

narum, cum expressione aut sine expressione nominum, que in ali-
qua communitate contra inquisitionis officium heretice parvitatis
commiserunt in favorem defensionem singularium personarum
et
culpabilium de crimine heresis vel alias impediendo inquisitionis
ofiicium quoquomodo.

Frater Ber. Guidonis, ord. Predic. , ioquisitor , etc. , dilecto sibi ia

Chrislo capellano seu rectori talis ecclesie, vel ejus vicario seu locum
tenenti, salutem in actore fidei Domino Jhesu Christo. — Dudum sicut
ex gravi et valido clamore exorto ac etiam ex fama publica concurrente
percepimus, nosque partim fide vidimus oculata, partimque a fide dig-
nis accepimus necnon per inquisitionem que fit generaliter contra ora-
,

nes infectos seu notatos de labe heretica, et contra impedientes inqui-

sitionis officium labis ejusdem, per testes juratos invenimus quod plures
homines de tali loco talis dyocesis in annis [f" 17 a] retro preteritis
plura dixerunt, fecerunt, et tractaverunt, et machinali sunt publice el
privatim in favorem et defensionem quarumdam singularium persona-
ruQ) culpabilium de heresi in grave dispendium ac prejudicium et im-
pedimentum inquisitorum pravitatis heretice et officii eorumdem et in,

scandalum plurimorum, ex quibus et propter que talium patratores

incurrunt ipso facto penas contra hujusmodi impeditores officii et fau-
tores ac defensores talium personarum a jure generaliter promulgatas
superquibus dictis, factis, procuratis, seu patratis nondum venerunt ad
debitam veritatis recognilionem nec ad satisfactionis emendam, quamvis
fuerint super hoc annis pluribus per pacientiam expectati (in isto loco
poterit interseri causa longe dilatationis tali modo : nos vero distracti
et occupati in pluribus aliis arduis negociis imminentibus vacare com-
mode nequivimus usque modo); cumque talia remanere non debeant
impunita nec conniventibus oculis pertransiri, ne ex impunitatis audacia
prebeatur vel assumatur occasio talia aut similia in posterum perpe-
trandi, et occulos quos culpa claudit pena aperiat salutaris, vobis, auc-
toritate apostolica qua fungimur, districte precipiendo mandamus , sub
excommunicationis et aliis penis canonicis quas, raonitione [f*^ 17 b]
,

nostra competenti premissa, nisi compleveritisque raandamus incurrere

vos volumus ipso facto (vel poterit micius ita scribi : quas penas nisi com-
pleverilis que mandamus poteritis raerito formidare), quatinus ex parte
nostra citetis ac monealis semel, secundo ac tercio canonice per tres
dies dominicos seu feslivos immediate sequentes, quorum primum diem
 o!2 PRACTICA fNQUISITIONIS HERETICE 1'KAVITATIS.

pro primo, seciindum vero pro secundo el ullimum pro lercio el perhemp-
lorio lermino ac monilionc canonica assignamus, in ecclesia veslra,
publice clero el popuio congregalo ibidem ad audiendum divina ex- ,

pressim el nominalim talem N. el lalem N. consules {exprimantnr) ct

generaliler omnes el siugulos de dicto loco tali seu parrochia vestra qui
in prediclis culpabiles exsliterunt aul sunf, aul aliquatenus commiserunt
seu culpabilibus aut committentibus opem, favorem, aul consilium im-
penderunl, qualinus infra klas. talis mensis proximo venientis persona-
liter el peremptorie compareanl coram nobis, Tholose, in domo inquisi-
lionis aut ubicumque fuerimus, vel coram tenente locum nostrum,
recognoscendo et confitendo in causa fidei tam de se quam de aliis vivis
ac defunctis super quibuscuraque commissis, aul perpetratis, aut procu-
ralis, aut machinatis in dispendium, impedimentum seu [f° 17 c] preju-
dicium inquisilorum seu olficii inquisitionis iabis heretice, plenariam
veritatem necnon ad faciendum alias super premissis et ea tangentibus
,

in causa fidei quod fueril rationis alioquin in prediclos talem N. et talem

;

N. superiusnominatos,ac etiam generaliterin omnesetsingulosculpabiles

in prediclis seu aliquo predictorum, qui infra pretaxalum terminum non
venerinl seu comparuerint coram nobis, tanquam in conlumaces in causa
fidei preter penas alias contra tales a jure generaliter promulgalas, nos-
tra competenti monitione premissa, ex nunc pro tunc excomraunicationis
sententiam ferimus in hiis scriptis indicentes ac denunciantes publice
,

ex parte nostra quod piocedemus nichilominus ullerius contra predictos

superius nominatos et contra quoscumque quos culpabiles invenerimus
in predictislanquam eontra contumaces in causa fidei, secundum stilum,
et usum, ac privilegia officii inquisitionis, proul et quantum jus et ralio
&\xdLdQhwxi{, {vel poterit micius sic concludi : alioquin contra predictos talem
N. et talem N. superius nominatos^ ac etiam contra omnes et singulos
quoscumque culpabiles invenerimus in predictis aut aliquo predictorum
qui infra pretaxatum terminum non venerint seu comparuerint coram
nobis procederaus ulterius tanquam contra contumaces in causa fidei
per excoramunicationis sentenliam et penas alias, secundum stilum, et
usum, ac privilegia officii inquisitionis, prout et quantum [f° 17 d] jus
et ralio suadebunt); et in signum ac testimonium recepliet completi per
vos mandati nostri sigillum vestrum presenlibus apponatis. Datum sub
sigillo nostro, Tholose, anno et die tali. Reddite litteras portitori.

38. Forma sentencie excommunicationis contra personas que, cano-

nice et peremptorie citate infra certam diem comparerent coram
inquisitore ad confitendum tam de se quam de aliis super impedi-
mentis ofiicio inquisitionis prestitis plenariam veritatem , minime
comparuerunt, nec se iegitime excusaverunt.

Fraler Ber. , inquisilor heretice pravitatis , etc. — Dilecto sibi

 PRIMA PARS. 33

in Christo capellano seu reclori talis ecclesie, vel ejus locum tenenti,
salutem in actore fidei Domino Jhesu Christo. —
Cum nuper ex certa et
rationabili causa vobis mandaverimus monere et citare, vosque de man-
dato noslro monueritis ac citaveritis semel, secundo, ac lercio, canonice
et peremptorie, per tres dies dominicos seu feslivosin ecclesia vestra
publice, clero el populo congregato ibidem ad audiendum divina, ex-
pressim el nominatim tales consules talis ville et generaliler omnes et
,

singulos de dicta villa seu parrochia veslra qui dudum in favorem aut
detensionem quarumdam singularium personarum culpabilium et con-
dempnatarum de et pro crimine heresis mulla dixerunt, feccrunt et
tractaverunl, aut fieri et traclari [i" 18a] procurarunt in impedimentum,
el prcjudicium, ac grave dispendium iuquisitorum labis herelice et
officii eorumdem, ac etiam in scandalum plurimorum, qualinus infra
certum terminum in litteris nostris cilatoriis expressatum coram nobis
aul coram tenenle locum nostrum personaliler et peremptorie compare-
rent ad recognoscendum et confitendum iu causa fidei, tam de se quam
de aliis, super premissisomnibus et singulis et ea tangentibus plenariam
verilalem ac etiam ad faciendum alias quod fuerit rationis; alioquin,
,

contra omnes et singulos culpabiles in predictis aut aliquo predictorum

qui infra prelaxatum lerminum coram nobis minime comparerent, pro-
cederemus ulterius tanquam contra contumaces in causa fidei per ex-
communicationis sentenciam et penas alias, secundum stilum usum ac ,

privilegia officii inquisitionis ejusdem, prout et quantum jus et ratio sua-

derent. Cum autem super predictis nullus comparuerit coram nobis aul
tenente locum noslrum infra lerminum pretaxatum (i-e/ sic : cum aulem
pauci de mullo numero super predictis comparuerint coram nobis infra
terminum [)retaxatum) nec eliam pro eis aliquis procurator vcl legi-
,

timus excusator, idcirco cum de jure pena contumacibus debealur

et, crescenle contumacia maxime in causa fidei crescere debeat ipsa
, ,

pena , nos inquisitor prefatus omnes el singulos culpabiles iu prediclis

seu aliquo predictorum qui nondum comparuerunt set parere subler-,

fugerunt in causa fidei [f" 18 b], auctoritate apostolica qua fungi-

mur, in hiis scriptis excommutiicamus et excommunicaiionis vinculo
innodamus mandantes vobis in virtule obedientie el sub exconunu-
;

nicationis et aliis penis canonicis, quatinus ipsos omnes et singulos

excoramunicatos a nobis denunciotis publice in ecclesia vcstra singulis
diebus dominicis et festivis, cioro el populo congregato ibidom ad
audiendum divina ; monentos insuper ex parte nostra parrochianos
vestros semel secundo et tercio canonice ac peremptorio sub pena
, , ,

excommunicalionis, ne prediclis aut cum eisdem seu aliquo prediclo-

rum sic excommunicatis a nobis participenl quoquo modo, sct tan-
quam excommunicatos ipsos habeant et evilcnl; alioquin in facicntes
contrarium ista r.ostra compelenti monitione premissa , excommunica-
,

tionis sententiam ferimus in hiis scriptis et in signum ac testimo-

,

o
34 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

nium recepti et completi per vos mandati nostri sigillum vestrum pre-
sentibus apponatis. Datum Tholose sub sigillo nostro, anno et die
tali, etc.
 SEGUNDA PARS

[F° 18 c] Sequitur SECUNDA PARS DE FORMIS ET MODIS LITTERARUM, DE GRACIIS que

CONSUEVERUNT FIERI IN PRINCIPIO SERMONIS INQUISITORUM , SICUT SUNT DEPOSITIO CRU-

CUM ET EDUCTIO A MURO ET HUJUSMODI. ItEM DE PENITENTIIS ARBITRARIIS PEREGRINA-

TiONUM et crucum et hujusmodi que in sermone publice injunguntur. Item de
ALIIS PENITENTIIS ARBITRARIIS ,
NECNON DE GRACIIS QUE PER INQUISITORES EXTRA SER-
MONEM , ANTE ET POST, INTERDUM FIUNT, AC ETIAM DE ALIIS MULTIS QUE PER EOS-
DEM AGUNTUR ET DISPONUNTUR IN DIVERSIS NEGOCIIS ET CAUSIS ET CASIBUS EMERGEN-
TIBUS, PROUT IN IPSIS LITTERIS INFERIUS LIQUIDIUS APPAREBIT (1).

1. [Fo 20 a] Forma relaxandi aliquem judeum de muro ad quem fuerat

pro commissis contra fidem per sententiam deputatus.

Tenore presenlium pateat universis quod nos inquisitor lalis in regno

Francie, etc, judeum talem de tali loco, ad instanciam talem et pre-
ces talium \iTOTum (vel sic : bonorum virorum), a carcere muri duximus
relaxandum, ad quem carcerem dudum fuerat in penam seu penitenliam
deputatus pro hiis que commiserat contra fidem Domini nostri Jhesu
inducendo cum quibusdam aliis judeis quemdam de judeis conversum
adfidem et baptismum Christi, ut rediret ad ritum dampnabilem Judeo-
rum, eundem baptizatum debaptizantes, quantum iu eis exstitit, et reju-
dayzantes secundum execrabilem ritum suum, prout in confessione sua
in libris noslris conscripta plenius continetur in quo quidem muri
;

carcere nostris et Ecclesie humiliter parendo mandatis fuerat diucius

commoratus precipientes atque districtius inhibentes eidem judeo ne
;

de cetero aliquem baptizatum vel conversum sollicitet vel inducat quoquo

modo ad ritum execrabilem [f" 20 b] Judeorum, nec aliquem baptizatum
judeum apostatam a fide baptismi, nec christianum veritatem fideiabne-
gantem, nec conversum aliquem reversum ad vomitum judaysmi reci-
piat aut receptel, nec eis prestet consilium auxilium vel favorem
, set ;

(1) Suit dans le ms. la table des matiferes de cette seconde partie, que j'ai renvoyee a
la fin du volume.
36 PRACTICA INQUISmOMS HEHKTICE PRAVITATIS.

detegal et revelet inquisiloribiis heretice pravilatis si alicubi sciverit

esse aliquem vel aliquos de predictis el ad hoc quod capiantur et red-
;

dantur inquisiloribns legilime faciat posse suum, sub penis a jure sla-
tutis contra perfidos judeos relabeiUes seu relapsos in premissis vel in
aliquo premissorum. Que omnia et singula dictus judeus corara nobis
prestito juramenlo super legem Moysi promisit se servare et lenere, et
a prohibitis penitus abslinere. Verum quia cruces de fillro portare, basi-
licas construere, sanctorum limina visitare, seu quedam alia opera pie-
latis facere, que aliquibus culpabilibus el penitentibus super crimine
heretice pravitatis interdum injungi solent, prediclis judeis inimicis
crucis Christi injungere non valemus, idcirco ut chiisliane fidei subve-
niat quam fuerat temerarie persecutus, de bonorum virorum consilio
aliquam penam peccuniariam eidemduximus injungeiidam pro herelicis,
el fugittivis, el apostalis investigandis et capiendis, seu in aliis piis [f" 20 c]
usibus, prout nobis visum fuerit, expendendam. Relinemus aulem nobis
et nostris in addendi vel
inquisitionis officio successoribus potestatem
minuendi, necnon eundem judeum ad muri carcerem reducendi, etiam
sine nova causa alia vel culpa, si nobis vel eis visum fuerit expedire.
Que omnia predictus judeus acceptavit et promisit se facere et complere.
In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus duximus appen-
dendum. Datum, etc.

2. Forma littere testimonialis de amovitione seu depositione crucum

facta publice in sermone.

Teuore presentium pateat Christi fidelibus universis quod nos frater

Bernardus, ord. Predic, inquisitor heretice pravilatis in regno Francie
per sedem apostolicam deputatus, una cum religioso viro fratre lali N.,
coinquisitore et collega nostro, el cum venerabili et discreto viro tali
N. talis episcopi (vel : talis capituli sede vacante) in hac parte commis-
sario deputato amovimus seu deposuimus (vel sic : dedimus licentiam
,

non porlandi) cruces de N. talis dyocesis. que olim fuerant

filtro tali
sibi per nos (vel sic : per inquisitores predecessores nostros) in peniten-
tiam et nomine penitenlie [f** 20 d] ad portandum imposite et injuncte,
cum quibusdam certis penitentiis faciendis pro hiis que commise-
aliis
rat in crimine heretice pravitatis, retenta nobis et nostris
facto seu
in olficio inquisitionis successoribus plenaria polestate reponendi cru-
ces eidem tali N., etiam sine alia nova causa, si nobis vel eis visura fue-
rit faciendura nichil imrautantes ia aliis que sibi dudum injuncta fue-
;

runt et in litteris aliis sue penitentie conlinentur; concedentes eidem

,

tali N. presentes lilteras sigillo nostro sigillatas in tcstimonium prerais-

sorura. Actum fuit hoc Tholose in sermone publico inquisitorura in ec-

clesia Sancti Stephani catliedrali , anno et die {oXi (vel hrevius poterit
 SECUADA PARS. 37

ita scribisuperius loco suo : amovimus seii de|)0suiimis cruces de fillro

tali N. de lali !oco sibi olim imposilas nomine penilentie per me pro

hiis que commiserat in facto heresis, retenta nobis, etc, nichil immu-
tantes in aliis, etc. ut supra).

3. Forma littere testimonialis de eductione muri in sermone publico

cum crucibus et peregrinationibus et aliis generalibus.

Universis Christi fidelibus presentes lilteras inspecturis frater Ber- ,

nardus, ord. Predic. inquisitor heretice pravitatis in regno Francie

,

per sedem apostolicam deputatus, salutem in aclore fidei Domino Jesu

Christo. —
Tenore presentium notum fial quod, cum dudum talis N. de
tali loco pro hiis que commiserat in crimine dampnate [f" 211 a] here-

sis fuerit ad carcerem muri ad agendum penitentiam sententialiter

condempnatus in quo noslris et Ecclesie humiliter parendo man-
,

datis fuit tol annis commoratus suam ibidem penitentiam peragendo,

nos una cum tali N. inquisitore collega noslro ac etiam cum ve- ,

nerabili el discreto viro tali N. reverendi in Christo patris domini

talis episcopi in hac parle commissario depulato, visa eliam et con
siderata humilitate ac paciencia prefali N., penam seu penitentiam
sibi carceris mitigantes, de bonorum virorum consilio eundem talem
N., in sermone inquisitorum publico facto in ecclesia Sancti Stephani
Tholose a predicto muri carcere duximus relaxandum; injungenles
,

eidem sub virtute ac debito a se prestiti juramenti, in commutatione

,

dicte penitenlie carceris sive muri, quod in detestationem veteris er-

roris in omni veste sua, excepta camisia inleriori, portet perpeluo
duas cruces duplices {vel : simplices) de filtro crocei coloris, unam ,

anterius ante pectus et aliam poslerius inter spatulas sine quibus ,

prominentibus seu apparentibus intra domum vel extra de cetero

non incedat quarum quantitas sit duorum palmorum et dimidii in
,

longiludine brachium unum, et duorum palmorum aliud brachium

seu Siansvcrsalc habcal([uc ulrumquc brachium Irium in se latilu-
;

dinem digiltoruin easdem(j.ue coulinuo reficiat vel innovet , si rum-

;

pantur aut deficiant vetustale [1" 21 b]. Item peregrinationes (1)

sanctorum apostolorum Petri et Pauli Rome et ibidem unam facial
quadragesimam sanctorum in urbe limina visitando
, item Saucti ;

Jacobi Compostelle Sancli Thome in Cantuaria , et Trium Regum de

,

Colonia; iiem (21) Beate Marie de Rupe Amatoris, de Podio Auiciensi,

de Yalle viridi, de Tabulis in Montepessulano, de Serinhano, Sancli

(1) Peregrinationcs qualuor majores, a la marge.

(2) Peregrinationes minores , a la marge.

38 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

Guillermi de deserlo, Sancti Petri de Monle rnajori Sancte Marlhe ,

de Tarascone Sancte Marie Magdalene apud Sanclum Maxirainum,

,

Sancti Anlonii Viennensis, Sancti Marcialis et Sancti Leonardi in Le-

movicinio, Sancti Dyonisii et Sancti Ludovici, Beale Marie de Carnoto
in Francia Sancti Severini in Burdegala
, Beate Marie de Solaco ,

Sancle Fidis de Conchis, dyocesis Ruthenensis, Sancti Pauli Narbo-

nensis, et Sancti Vincencii de Castris, el Sancti Dorainici in Bononia;
testimonialesque de singulis locis secum reportel litteras illorum qui
in dictis locis peregrinationes compleverit memo-
prefuerint ,
quod
ratas quas litteras eidem tali N. sine difficullate dari et reddi re-
,

quirimus et hortamur prediclasque peregrinaliones facere incipiat

j

infra Ires aut quatuor menses a dala preseQtium computandos, ea-

rumque completioni insistal sub virtute a se prestiti juraraenti
item (1) visitet singulis annis quamdiu vixerit talem ecclesiam ca-
Ihedralem in tali festo , el ecclesiam talem in lali die festo, et mis-
sam majorem ac [f° 21 c] sermonem si ibidem fiat, audiat utrobique ;,

confiteatur insuper peccata sua ter in anno (2) scilicet ante Na- ,

tale, Pascha et Pentecosten et in eisdem festivitatibus communicet, nisi

;

abstinuerit de consilio proprii sacerdotis singulis vero diebus domi- ;

nicis et festivis missam parrochialem audiat ex integro et sermonem

qui fiet in locis in quibus fuerit nisi legilime valeat excusari
, et ;

in eisdem diebus sacerdoti celebranli missam, inter epistolam et

evangelium, cum virgis in manu, publice se presentet, et disciplinam
recipiat ab eodem sequatur etiam processiones que fienl in locis in
;

quibus fuerit, inter clerum et populum virgas portans in manu et, ;

ab illo qui processioni prefueril disciplinam recipiat in ultima sta-

tione itcm ab omni opere servili abstineat diebus dominicis el fes-
;

tivis colendis officiisque publicis quibuscumque suo vel alterius

,

nomine non fungatur; in Adventu Domini in cibo quadragesimali je-

junet; divinationes el sortilegia non observet; usuras et rapinas per
se vel per alium non exerceat, et restituat si recepit; preterea per-
sequatur hereticos, quocumque nomine censeantur, et credentes, et fau-
tores, et receptatores, ac defensores eorum, et pro heresi fugittivos ;
fidemque catholicam et personas ecclesiasticas, ac jura ecclesiarum, et
officium inquisitionis heretice pravitatis pro viribus tueatur; item do-
minica prima cujuslibet mensis presentes litteras proprio sacerdoti
[f** 21 d] vel alteri persone litterate et ecclesiastice presentet et eas ,

sibi legi et exponi faciat in vulgari, ut per hoc efficialur certior quid
facere et a quibus debeat abstinere. Hec autem omnia sibi injunxi-
mus, retenta nobis et nostris in officio inquisitionis successoribus ple-
naria potestate addendi, diminuendi, commutandi miligandi ac etiam ,

(1) Visitationes ecclesiarum , a la marge.

(2) Generalia , a la marge.
 SECUNDA PARS. 39

remillendi in predicta penilentia necnon reducendi eun-

sive pena ,

dem ad carcerem muri, etiam sine alia nova causa, si et quando-

cumque nobis vel eis visum fuerit expedire concedentes eidem pre-:

sentes litteras sigillo nostro sigillatas in testimonium premissorum.

Datum Tholose anno el die tali etc.
, ,

Notandum est autem circa premissa contenta in liltera precedenti

quod, pensata qualitate, et quautitate majoris vel minoris delicti, ac etiam
condilione persone delinquentis, peregrinationes poterunt ad arbitrium
inquisitorum moderari, et minui, vel etiam augeri, verbi gratia quod ,

peregrinationes quatuor prime, que communiter dicuntur majores, non

injungantur, vel saltem iDJunganlur due aut unica ex eisdem puta ,

peregrinatio Sancli Jacobi Compostelle que consuevit ut frequentius ad

hoc preelegi et injungi cum aliis minoribus suprascriptis, Augeri etiam
poterunt duplicando percgrinationem et dicendo quod eat bis ad talem
vel talem (exprimatur). Item de peregrinationibus aliis, que dicun-
tur minores [f" 22 a] poterunt intermitti ille que sunt in locis magis
,

distantibus ex remotis, sicul sunt ille que sunt in Francia, vel in Bono-
nia , vel Vienna et sic etiam de aliquibus aliis, proul inquisitoribus
,

visum fuerit expedire. Item de disciplinis recipiendis cum virgis

portandis tam in processionibus quam in missa supersederi poterit, sicut
inquisitoribus visum fuerit faciendum. llem in lilteris penitenciarum
mulicrum, el simplicium ac rudium seu agrestium personarum, non
, ,

est necesse ut ponatur illa clausula officiisque publicis non fungantur.

:

4. Forma relaxandi aliquem judeum de muro ad quem fuerat pro com-

missis contra fidem per sententiam deputatus.

Tenore presentium pateat universis quod nos, inquisilor lalis in regno

Francie, etc, judeum talem de tali loco, ad inslanciam et preces talium
virorum (vel sic : bonorum virorum), a carcere muri duximus relaxan-
dum, ad quem carcerem dudum fuerat in penam seu penitentiam depu-
tatus, pro hiis quc conimiserat contra Gtlcm Domini nostri Jhesu Christi,
inducendo cum quibusdam aliis judeis (juemdam de judeis conversum
ad fidem et baptismum Chrisli, ut rediret ad ritum dampnabilem Judeo-
rum, cundem baptizatum debaplizanles, quantum in eis extilit, et rejn-
daysantes secundum excecrabile ritum suum, prout in confessione sua
in libris plenius continetur, in quo quidem muri
nostris conscripta
[f" %% b] carcere nostris et Ecclesie humiliter parendo mandatis fuerat

diucius commoratus , precipientes, atque districtius inhibentes eidem

judeo ne de cetero aliquem baplizatum vel conversum sollicitet vel
inducat quoquo modo ad ritum execrabilem Judeorum nec aliquem ,

baptizatum judeum apostatam a fide baptismi, nec chrislianum veritatem

fidei abnegantera, nec conversum reversum ad vomitum judaysmi reci-
40 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

piat aut receplet, nec eis preslel consilium, auxiiiuni vcl favorem, set
delegal et revelet inquisitoribus herelice pravilalis si alicubi sciveril ,

esse aliqueni vel aliquos de predictis; el ad hoc quod capiantur et red-

dantur inquisitoribus legitime faciat posse suum, sub penis a jure sta-
tutiscontra pcrfidos judeos relabentes seu relapsos in premissis vel in
aliquo premissorum, que omnia el singula dictus judeus coram nobis,
preslito juramento super legem Moysi, promisit se servare, el tenere, et
a prohibitis penilus abstinere. Verum quia cruces de filtro portare,
basilicas construere, sanctorum limina visitare, seu quedam alia opera
pielatis facere que aliquibus culpabilibus et penitenlibus super crimine
heretice interdum injungi solent, predictis judeis inimicis
pravilatis
crucis Christi injungere con valemus, idcirco ul christiane fidei subve-
niat quam fuerat temerarie [f° 221 c] prosecutus de bonorum virorum
,

consilio, aliquam penam peccuniariam eidem duximus injungendam

pro hereticis, et fugiliivis. et apostatis investigandis et capiendis, seu in
aliis piis usibus, prout nobis visum fueril expendendam. Retinemus
autem nobis el noslris in inquisitionis olficio successoribus poteslatem
addendi ve! minuendi
, necnon eundem judeum ad muri carcerem
,

reducendi, etiam sine nova causa alia vel culpa, si nobis vel eis visum
fuerit expedire que omnia predictus judeus acceptavit el proraisit se
;

facere et complere. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presen-

tibus duximus apponendum. Datum, etc.

5. Forma littere de penitentia arbitraria in sermone publico imposita

seu injuncta de peregrinationibus faciendis sive crucibus portandis.

UniversisChristi fidelibus tenore presenlium nolum fiat quod nos talis

N., inquisitor heretice pravitatis in regno Francie per sedem apostoli-
cam deputatus, quoniam per inquisilionem que fit generaliter contra
omnes infectos heretica pravitate invenimus, et per confessionem talis
N. de tali loco, talis dyocesis, factam in judilio, legitime nobis constat
quod diclus talis N. recepit in domo sua bis vel ter, et vidit, et visilavit
alibi in pluribus locis seu hospiciis tales hereticos, vel lales Valden-
ses, elc. [In exprimatur cidpa illius [f° 22 c] extracta de con-
illo loco
fessione seu jjrocessu suh compendio singillatim ; vel causa hrevitatis
poterit melius ita scrihi : legitime nobis constat quod talis N. nonnulla,
seu mulla, commisit in facto seu in crimine heresis, in favorem inex-
,

cusabilem hereticorum Valdensium vei talis secle (po^m^ exprimi),

,

vel sic : in favorem heretice pravitalis que in confessione sua facta in

juditio plenius continenlur.) Idcirco nos prefatus inquisitor, una cum
religioso viro N. coinquisilore el collega nostro el cum venerabi-
tali
libus ac discretis viris talibus N. ot N. commissariis in hac parte dele-
galis reverendi in Christo palris Dei gralia episcopi talis, vel capiluli
sede vacante talis (exprimantur in isto loco nomina singulorum), pre-
 SECUNDA PARS. 41

dictum talem N., prout asseruit, redire volentem ad Ecclesie unitalem,

abjurala primitus per eundem omni heresi in judilio coram nobis, ac
prestito ad sancta Dei evangelia juraraento de parendo simpliciter man-
datis nostris et Ecclesie, absolvimus secundum formam Ecclesie ab
excommunicationis vinculo quo erat ligatus propter culpas quas con-
fessus est in juditio se in crimine heresis (vel sic :crimine seu facto
in
heresis) secte Valdensium commisisse ; si tamen de corde bono et fide
non ad Ecclesie unitatem et si injuncta sibi mandata ser-
ficla redieril ,

vaverit ; et Deum et sanctam matrem Ecclesiam predictis modis

quia in
lam temere et tam graviter deliquit [f** 2l3 a], injunxiraus eidem, sub
virtute ac debito prestiti juramenti, in penitentiam et nomine penitentie
peregrinationes tales et tales (expriraantw in hoc loco sicut in alia ,

precedenii littera contineniur) testimoniales de siugulis locis secum

;

reportans litleras illorum qui in dictis locis prefuerint, quod peregri-

nationes compleverit menioralas diclasque peregrinationes facere
;

incipiat infra tres aut qualuor menses a data presenlium compu-

tandos earumque completioni insistat sub virtute ac debilo a se
,

prestiti juramenti. Item visilet singulis annis, quamdiu vixerit, talem

ecclesiam cathedralem in festo tali, et talem ecclesiam in die festo tali
(m isto loco tam dies quam ecclesie exprimantur') et missam raajorem ;

ex inlegro et sermonem,si ibi fiat, audiat utrobique; confiteatur insuper

peccala sua ter in anno, scilicet anle Natale, Pascha el Penlhecosten ;

et in eisdem festivitatibus communicet, uisi abstiuuerit de consilio pro-

prii sacerdotis singulis vero diebus dominicis et festivis missam par-
;

rochialem audiat ex integro et sermonem qui fiet in locis in quibus

fuerit, nisi legitime aut rationabiliter valeat excusari. Item ab omni
opere servili abstineat diebus dominicis et festivis colendis, publicisque
officiis quibuscumque suo vel alterius noraine non fungatur in Ad- ,

ventu Domini in cibo quadragesimali jejunet [f° 2l3 b) divinationes et ;

sortilegia non observet usuras et rapinas per sc vel per alium non
;

exerceat et restituat, si recepit; preterea persequatur herelicos, quibus-

cumque nominibus censeanlur, etcredentes, etfautores, et receplalores,
ac defensores eorura et pro heresi fugittivos, fidemque catholicam et
,

personas ecclesiasticas, et jura ecclesiarum, et officium inquisitionis

heretice pravitatis pro viribus tueatur. Hec autem omnia prefato tali N.
injunximus,retenta nobis ac noslris in officio inquisilionis successoribus
plenariam poteslatem addendi dirainuendi, commutandi ac etiam ,

remittendi in predicta penitentia sive pena si et quando nobis vel eis

,

visura fuerit expedire; concedentes eidem tali N. presentes litleras

sigillo nostro sigillatas, quas volumus el eidem precipiraus ut semel
singulis mensibus per aliquam personara lilteratara ecclesiasticam legi
et exponi sibi faciat in vulgari, ut per hoc efficiatur certior quid facere
et a quibus debeat abstinere. Actum fuit hoc in generali sermone iuqui-
silorum Tholose, anno et die tali, etc.
6
A'2 PHACriC.V LNOLISmOMS IIERIITICE 1'HAMTATIS.

6. Forma de penitentia arbitraria in publico sermone impo-

littere tali
sita et injuncta de crucibus portandis et peregrinationibus et aliis
generalibus observandis.

Universis Chrisli fidelibus lenore presentium nolum fial quod, nos

[f 23 c] lalis N., inquisilor herelice pravilatis in regno Francie per
sedem apostolicam deputatus quoniam per inquisitionem que fit gene-
,

raliler contra omnes infectos herelica pravilate invenimus et per con-

fessionem talis N. de tali loco talis dyocesis faclam in juditio iiobis
constat quod diclus talis N. pluries vidit visitavit et receplavii here-
,

licos seu Valdenses, etc. (in isto loco eccprimatur culpa ejus extracta
de processu et confessione sua sub compendio singillatim ; vel cavsa
hrevitatis poterit melius ita scribi : legitime nobis constat quod lalis N.
de lali loco nonnulla commisit in facto heresis in favorem inexcusabi-
lem hereticorum Yaldensium vel sic : in favorem heretice pravilatis,
que in confessione sua facta in juditio plenius continentur). Idcirco, nos
prefalus inquisilor, una cum religioso viro tali N. coinquisitore et col-
lega oostro, et cum venerabilibus ac discrelis viris talibus in hac parle
commissariis deputatis (m isto loco exprimantur nomina singidorurn)
prediclum talem N. redire volentem, prout asseruit, ad Ecclesie unita-
tem, abjurata primitus per eum orani heresi in juditio coram nobis, elc.
{sicut hahetur in precedenti littera). Et quia inDeum et sanclam matrem
Ecclesiam predictis modis tam lemere et lam graviter deliquit, de bono-
rum virorum consilio injunximus [f° 23 d] et imposuimus eidem, sub
virtule a se prestiti juramenti, detestationem veteris erroris in
ut in
omni veste sua, excepta camisia, portet perpetuo duas cruces duplices
{vel simplices) de filtro crocei coloris, unam anterius ante pectus et
aliam posterius inter spalulas, sine quibus prominentibus intra domum
vel extra de cetero non incedat quarum quantitas sit in longitudine
;

duorum palmorum brachium unum et duorum palmorum

et dimidii ,

brachium alterum, scilicet iransversale, habeantque utrumque brachium

trium in se laliludinem digitorum easdemque continuo reficiat si rum-
;

pantur, vel innovet si deficiant aut consumpte fuerint vetustate. llem

injunximus eidem tali N. peregrinaliones tales et tales [exprimantur in
islo loco peregri7iationes ille, sive majores sive minores, que injungende
fuennt, prout desc7-ihuntur superivs singillatim), testimoniales de singu-
lis locis secum reportans litteras, etc. (m isto loco exprimantur omnia

generalia consequenter sicut habentur et scribuntur in forma littere

,

precedentis); concedentes eidera tali N. presenles litteras, elc, ut supra.

Actum fuit hoc in generali sermone inquisitorum Tholose, anno, die et
loco tali, etc.
Si vero alicui ex aliqua causa ralionabili [i" 24 a] fiat gratia et mise-
 SECUNDA PARS. 43

ricordia de pena inmuralionis seu eliam relapsus, polerit exprimi lali

raodo, post iliud ubi scribitur de crucibus si deficicmt, aid consiimpte
:

fuerint vetustate, addatur hoc modo : considerantes autem quod pre-

diclus talis N., in confessione sua perseverans paralusque suscipere
penitentiam pro commissis ab ipso in criminc heresis, tot annjs detenlus
in carcere penara diutinam carceris sustinuit, antequam penitentian) per
diffinitivam sententiam habuisset, parcimus sibi ex misericordia a ma-
jori pena seu penitencia eidem debita sive in corpore, seu in rebus aut
bonis suis, ex certa scientia, de giatia speciali compensantes sibi in parte
penam preterili lemporis pro fuluro (yel sic in alio casu : considerantes
autem quod per industriam et sollicitudinem et laborem predicti talis N.
fuerunt capti et depreheusi nobisque redditi duo perfecti heretici seu
Valdenses videlicet talis et talis (expriynantur), parcimus eidem lali N.
,

et sue conjugi propter ipsum

,
ex certa scientia
, a perditione bono-
,

rum suorum et ab omnibus aliis penis et penitentiis confusibilibus,

easque sibi remittimus ex misericordia et ex gratia sibi anle per nos
promissa si hereticos seu Valdenses nobis revelaret aul redderet quod ,

ipse sicut premittitur opere adimplevit; vel sic in alio casu [f° 24 b] :

considerantes autem quod dictus talis N. in muro detentus existens

talem hereticum revelavit, necnon tractatum cujusdam de morte inqui-
sitoris lempestive el provide significare curavit, et quantum in ipso fuit
periculo quod accidere polerat obviavit; attendentes insuper quod de-
tentus in muro multis annis sustinuil pacienter, de consilio mullorum
bonorum peritorum virorum parcimus eidem N, et uxori sue propter
,

eum, ac remittimus penam relapsus, et immurationis, ac perditionis, seu

confiscationis bonorum ex cerla scientia et ex misericordia necnon ex ,

gratia antea eidem tali N. proraissa, si aliquem hereticum revelaret (vel

sic quantum ad uxorem predicti talis N. considerantes autem quod
:

lalis N. vir suus quemdam hereticum revelavit, etc. (iit supra), prop-
ter eundem virum suum, vel sic : intuitu predicti viri sui parcimus
eidem remittimus etc, ut supra.) Et sic de consimilibus causis et
et ,

casibus qui acciderint poterit consimiliter explicari.

7. Forma quedam specialis imponendi penitentiam alicui extra sermo-

nem pro verbis incautis et temerariis que contra se ipsum vel contra
alium publice evomuit in scandalum plurimorum.

Tenoie presenlium pateat Cliristi fidelibus universis quod nos frater

Bernardus ord. Pred., inquisitor heretice pravitatis in regno Francie
,

[f" 24 c] per sedem apostolicam deputatus quoniam nobis constat tam

,

per confessionem spontaneam talis N. de tali loco talis dyocesis, fac-

,

tam in juditio coram nobis, quam per aliorum fidelium assertiouem les-
tium juratorum, quod diclus talis N. in presentia plurium peisonarum
tam incaute quam lemerarie proferendo asseruit pluries se ipsum esse
ii PRACTICA INQUISITIO.MS IIEHETICE PKAVITATIS.

berelicum {vel sic : talem N. de lali loco esse lierelicum) , nec diclum
suum revocavil ibidcm ,
ymo diulius lot diebus perstilit iri eodem ia
scandalum plurimorum horrore lam nephandi criminis lamque detes-
,

tandi nominis non retractus; nos considerantes altenlius expediens fore

ut pena temporalis coherceal quos morum non corrigit disciplina, el
quod interdum per impunitatis audaciam fiunt qui nequam fueranl
nequiores, ul sibi et ceteris lollatur audatia verba sirailia tam temeraria
quam impia asserendi, prediclo tali N. coram nobis in juditio constiiuto
culpam suam predictam humiliter recognoscenti et emendam correc-
,

tionemque in posterura promittenti, seque omnimodo volunlati nostre

ac misericordie supponenti, injunximus in penitentiam cl nomine peni-
tentie pro predictis, sub virtule a se coram nobis preslili sacramenli de
parendo mandatis nostris, ut tribus diebus doininicis seu festivis
proxirae subsequentibus processiones, si fiant, in ecclesia tali cum vir-
gis in manu humiliter subsequatur [f" 24 d], et in fine processionis
presente populo, de manu illius qui processioui prefuerit cum predictis
virgis recipiat disciplinam. Si vero processiones ibidem non fiant, tunc
cum dictis virgis post evangelium in missa in ecciesia decantalum, pre-
sente populo, modo predicto recipiat disciplinam, et ibidem publice
revocet dictum suum, et recognoscat se predicta verba tamimpia quam
nephanda male et lemerarie prolulisse. Item quod unum cereum tot
librarum offerat ecclesie memorate, quod diebus singulis quantum ,

duraverit, accendatur ibidem ad eievationem Corporis Domini Jhesu

Christi. Item confiteatur ter in anno peccata sua scilicet ante Natale
,

Domini, et Pascha, et Penthecoslen, et in eisdem festivitalibus commu-

nicet, nisi abstinuerit de consilio proprii sacerdotis. Ilem quod a prola-
tione verborum horribilium consimilium tam contra se quam contra
quemcumque alium omnino sibi caveat et abstineat in futurum sub ,

pena X. librarum Turonensium ad opus unius calicis seu vestimentorum

ecclesiasticorum in ecclesia antedicta , quam incurrat ipso facto si et
quandocumque eum contigerit deinceps delinquere in predictis vel con-
similibus verbis. Que omnia promisit coram nobis se implere, perficere
et tenere sub virlute ac debilo a se prestiti juramenti. Nos autem ex
eo quod predictus talis N. se ipsum verbo tenus [f° 25 a] hereticum
esse dixit, eundem postmodum examinatum de fide hereticum minime
invenimus, nec ideo hereticum repulamus, nisi aliud nobis in antea
contra ipsum legitime appareret. Aclum fuil hoc Tholose, anno et die
tali, etc. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum presentibus

duximus apponendum.

8. Forma imponendi penitentiam minorem alicui juveni extra sermo-

nem super hiis que commisit in heresi in juvenili etate.

Tenore presentium pateat Christi fidelibus universis quod nos in-

 SECUNDA PARS. 45

quisilor lalis N. altendentes quoniam etas juvenilis in adolescenlia

,

sua facile flectilur ad quecumque, ad ea maxime circa que versari

conspicit studiosam voluntalem parentum quorum imperio subditur,
verbis et exemplis eruditur et magislerio gubernatur, necdum si qui-
dem plene discernil etas illa quid agat, quid eligat, ratione nondum
plenarie dominante, et deficiente sibi experientia temporis longioris;
ideoque deliclis el ignoranliis juvenlutis jure parcitur a toto sepius
vel a tanto; quocirca considerata etate talis N. (1) de tali loco filii
,

talis N. (2), qui circa nonum ac decimum , et undecimum etatis

,

sue annum matris sue vel patris sui verbis et monitis inclinalus et
insana doctrina deceplus ac exemplo peslifero informatus, vidit
,

pluries herelicos [l*' ^5 b] sciens ipsos esse tales et eodem more

,

herelicali inclinando se coram eis, flexis genibus et junctis manibus,

benedictionem eorum pelendo, et dicendo Benedicite pluries adoravit
[in isto loco exprimatur culpa ejus sub compendio singillatim). Idcirco
nos inquisitor prefalus memoratum talem N. culpam suam de pre-
dictis coram nobis humiliter confitentem et redire, prout asserit, vo-
,

lentem ad Ecclesie unitatem, abjurata per eum omni heresi in juditio

coram nobis, et prestito juramento de parendo mandatis Ecclesie et
nostris, absolvimus secundum formam Ecclesie ab excommunicationis
sententia ac etiam a predictis omnibus et ea contingenlibus, injuncta
,

sibi penilentia sub hac forma nolentes si quidem quod tale piacu-
:

lum omnino sine aliqua penilentia remaneret inultum (vel sic : rema-
neret penitus impunitum) et ut ipse efficiatur in posterum sollicicior,
in caulela injunximus eidem in penitentiam et nomine penitentie
pro predictis quod faciat talem peregrinationem (exprimatur in isto
loco); confiteatur insuper peccata sua ter in anno, scilicet ante Na-
talem ,Pascha et Penthecosten , et in eisdem festivitatibus communi-
cet, nisi abstinuerit de consilio proprii sacerdotis; singulis vero diebus
dominicis et festivis missam parrochialem audiat ex integro et ser-
monem qui fiet in locis in quibus [f** 25 c] fuerit, nisi legitime valeat
excusari. Item ab omni opere servili abstineat diebus dominicis et in
festis colendis divinationes et sortilegia non observet
; usuras et ra-
;

pinas non exerceal, et restiluat si recepil. Preterea persequatur here-

ticos, quibuscumque nominibus censeantur, et credentes et fautores,
,

et receptatores eorum , ac pro heresi fugittivos , fidemque calholicam,

et personas ecclesiasticas, et jura ecclesiarum, et officium inquisitionis
heretice pravitatis pro viribus tueatur concedentes eidem tali N. pre-
:

sentes litteras sigillo nostro sigillatas in testimonium premissorum.

Datum , etc.

(1) N. dans le ms. 388.

(2) Id,
4.G PRACTICA liNQLISmOMS IIERETICE PRAVITATIS.

9. Forma de reconsiliatione (sic) absolutione alicujus conversi a

et
scismate et ritu et erroribus Grecorum.

Universis Chrisli fidelibus ad quos presentes iiltere pervenerint no-

tum fiat quod non episcopus lalis, vice et aucloritate sanclissimi pa-
tris ac domini domini Johannis divina providenlia pape XXII nobis
,

in hac parte commissa oraculo vive vocis (vel sic : commissa de ,

qua commissione per talem dominum cardinalem vel per lalem epis-
,

copum ejus familiarem et confessorem nobis conslitil oraculo vive vo-

cis) ,talem N. de tali loco, talis dyocesis, natione et origine Grecum ,

Deo operante conversum et redire volentera, prout asseril, a scis-

male et rilu ac [f° 25 dj erroribus Grecorum ad sancle Romane Ec-
clesie unitalem el obedienliam et fidem abjuralis primitus per eun-
,

dem coram nobis scismate et ritu ac erroribus eorumdem Grecorum,

ac prestito juramenlo de parendo mandalis prefate sancle Romane
Ecclesie , reconsiliavimus el absolvimus a sententia excommunica-
tionis late a canone contra Grecos scismaticos si tamen de corde
,

boDO et fide non ficta redierit ad Ecclesie unitatem; injungentes ei-

dem sub virtute ac debito a se preslili juramenti ut deinceps more,

Christianorum latinorum fidelium converselur et vivat; confiteaturque

peccata sua ad minus semel in anno ante festum Pasche, et in eodem
festo communicet, nisi abstinuerit de consilio proprii sacerdotis ob- ;

servetque jejunia ab Ecclesia instituta singulis vero diebus domi-

;

nicis et feslivis missam parrochialem audial et sermonem qui fiet in

locis in quibus fuerit, nisi legitime aut rationabiliter valeat excusari;
et ab omni opere servili abslineat diebus dominicis el festivis colen-
dis; divinaliones et sortilegia non observet; fideraque catholicam con-
fiteatur et teneat quam sancta Romana Ecclesia confitetur, predicat
et observat; oralionem dominicam ac symbolum fidei et salutationem
Beate Marie Virginis , nisi ea jam sciverit, quantocius addiscere [f" 26 a]
non obmiltat, et singulis diebus more fidelium devote et fideliter Deo
dicat. Volumus etiam et mandamus auctoritate predicla omnibus Christi
fidelibus ut eundem conversum ad communionem suscipiant nullus-
;

que eum molestare presumat, graciisque et favoribus quibuscuraque

Christianorum latinorura ubique gaudeat quaradiu sua vita et conver-
de contrario con conslabit. Con-
satio fidelis et catholica apparuerit et
cedentes eidem tali N. presentes litteras sigillo noslro impendenti
sigillatas in testimonium premissorum. Datura^ etc.

10. Forma litteread imponendum penitentiam arbitrariam alicui ex-

tra sermonem ex aliqua causa rationabili.

Tenore presentium pateat Christi fidelibus universis quod nos talis

 SECU.\DA PARS. 47

N., inquisilor in regno Francie per sedem aposloiicitin deputatus, quo-

niam per inquisilionem que fit generaliter contra omnes infectos he-
relica pravitate, et per acla et processus inquisilionis ejusdem inve-
nimus , necnon per confessionem talis N. de
dyocesis tali loco, talis
faclam in juditio legitime nobis constat, quod ipse dictus N. in crimine
seu facto heresis sic deliquit (in isto loco exprimatur culpa ejusdem
de processu et confessione ejus extracta sub compendio singillatim') ;

idcirco nos prefatus inquisitor una cum tali coinquisitore ac collega

[f° 26 b] nostro ei cum venerabili ac discreto viro tali N. in hac
,

parte commissario deputato predictum talem N. redire volentem,

,

prout asseruit, ad Ecclesie unilatem abjurata primitus per eundem

,

orani heresi in juditio coram nobis et prestito ad sancta Dei evange-

lia juramento de parendo siinplicitcr mandalis nostris et Ecclesie ab- ,

solvimus secundum formam Ecclesie ab excommunicationis vinculo quo

erat ligatus propter culpas quas confessus est in juditio se in facto seu
crimine heresis commisisse si tamen de corde bono et fide non ficta
,

redierit ad Ecclesie unitatem et si injuncla sibi mandala servaverit

et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam predictis modis te-
mere et graviter deliquil, habita super hoc deliberatione provida cum
bonis et peritis viris injunximus eidem sub debilo ac virtute pres-
, ,

titi juramenti in penilentiam et nomine penitentie peregrinationes

,

tales et tales (exprimantur in isto loco); testimoniales de singulis locis

secum reportans litteras, etc. (m isto loco exprimantur alia omnia ge-
neralia^ sicut scribuntur in aliis precedentibus litteris singillatim .) Ac-
tum fuit hoc Tholose in dorao inquisitorum anno et die tali etc. , ,

11. Forma littere commutandi aliquam penitentiam [in] ingressum

relig-ionis ex aliqua pia causa.

[F° c] Tenore presenlium pateal Chrisli fidelibus universis quod

26
nos N. inquisilor, pro miserationis affectu comraoti, piisque bono-
talis
rum virorum prccibus inclinati, peniienliam sive penam quam tali N.
de tali loco, talis dyocesis, nuper, seu dudum, injunximus in peregri-
nalionibus faciendis pro hiis in quibus deliquerat contra fidem, sicut
in aliis nostris litteris plenius continetur, eidem tali N., ex certa et
rationabili causa , de bonorum virorum consilio duximus commutan-
dam et tenore presentium commutamus, ut, videlicet, loco ejusdem
penitencie, aliquam ingrediatur religionem seu aliquem ordinem a sede
apostolica aprobatum, ubi regularis observanlia et morum vigeat disci-
plina quam cum ingressus fuerit eundem talem N. (1)| a predictis
;

peregrinationibus absolvimus et quitlamus, si tamen in ipso ordine

(1) N. dans le ms. 388.

48 PRACTICA INQUISITIONIS HBRETICE PRAVITATIS.

laudabiliter ct finaliter perseverel; alioquin ad predictann penitenliam

penitus tencatur. In cujus commutalionis absolutionis el quittalionis
,

testimonium presentes litteras sigillo nostro sigillatas eidem lali N.

duximus concedendas. Datum el aclum Tholose anno et die tali. ,

12. Forma littereabsolvendi et quittandi aliquem cui fuerit promissa

g-ratia si procuraret capi et haberi aliquem hereticum vel hereticos
debito cum effectu.

Tenore presentium omnibus Christi fidelibus ad quos presentes lil-

tere [f° 26 d] pervenerint notum fiat quod nos inquisitor talis, alteo-
dentes quod hereticorum dogma pestiferum et virulenta doclrina nec- ,

non contagiosa societas et conversatio infectiva nimium officil gregi

Dei el fidei puritati, eorumque preda el captio est plurimuni frucluosa,
dum sic eisdem via percluditur discurrendi et facullas adimitur alios,

corrumpendi, et ad raanum Ecclesie reducuntur spontanei vel inviti;

qui tamen, sicut experientia magistrante didiscimus, non possunt de
facili reperiri , latitantes inperambulantes in tenebris filii
abditis el
tenebrarum, nisi detecti fuerint per eorum complices aut per tales
qui vias eorum invias alias cognoverunt; considerantes etiam bonum
commune tanquam melius preferendum saluti plurium providendo, quod-
que hoc solum bene agitur sive plectendo sive ignoscendo ut vita ,

hominum corrigatur; idcirco nos dudum sub anno Domini tali de-
, ,

liberatione prehabita promisimus tali N. de tali loco lalis dyocesis,

,
,

pro se ac pro tali uxore sua gratiam de pena carceris seu imraura-
tionis, necnon de corpore et rebus non confiscandis seu perdendis, ac
etiam de pena seu penitenlia confusibili, videlicet de crucibus non
portandis, pro hiis que inventi sunt per confessiones proprias factas
in juditio in crimine heresis commisisse si hereticum [f'^ 27 a] vel
,

hereticos nobis redderet aut procuraret, debito cum effeclu quod ca-
,

perentur, nobisque redderentur; ad que facienda dictus talis N. se

daturum fideliter opem et operam obligavit. Quo circa , quia per ipsius
talis N, industriam , et laborem ac sollicitudinem et direclionem de-
, ,

prehensi sunt et inventi nobisque redditi duo heretici perfecti talis

,

et talis, et premissorum inventus est nobisque red-

tercius occasione
ditus in sua heresi comprehensus predictum lalem N., uxoreraque
;

ejus dicimus nostre promissionis gratiam promeruisse et eosdem a ;

penis confusibilibus tam immurationis quam impositionis crucum ,

ac etiam a perditione seu confiscatione bonorum, de multorum dis-

,

cretorum virorum consilio et ex certa scientia ex predicta causa , ,

auctoritate apostolica qua fungimur, tenore presenlium absolvimus el

quillamus. In quorum omnium robur et testimonium sigillum noslrum
presentibus litteris duximus apponendum. Datum, elc.
 SECUNDA PARS. 49

Quando vero predicta per iDquisitorem solum antea

gratia fuerit
promissa, el demum per dyocesanum seu ejusdem vel sede vacante
capituli commissarium approbanda scribalur circa
fueril ratificanda et ,

finem littere isto modo ubi dicitur tenore presentium ahsolvimus et

: :

quittamns addatur sic Nos vero talis episcopus vel talis commissa-
, :

rius talis episcopi vel talis capituli {exprimantur nomina in hoc loco)
predictam gratiam promissam el factam ex causa predicta [f 27 c]
predicto tali N. per inquisitorem prefalum ratam et gratam haben-
tes raiificamus approbamus et facimus una cum inquisitore prefato
,

et presentes litleras sigilli nostri munimine roboramus. Dalum, elc.

Vel scribatur sic : ubi dicitur auctoritate apostolica qua fungimur,
:

scribatur hoc modo Nos inquisitor prefatus auclorilale aposlolica

:

qua funginiur, una cum reverendo in Christo patre episcopo tali,

vel cura venerabili ac discreto viro iu hac parte commissario depu-
lato talis episcopi vel talis capituli tenore presentiuni absolvimus,

et quittamus. In quorum omnium robur et testimonium nos prefati

episcopus et inquisitor (^vel nos prefati inquisitor el commissarius)
sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum, etc. Vel po-
terit sic concludi ci?xa finem : post illud ahsolvimus et quittamus :

addatur sic Nos vero tales et tales episcopus vel commissarii in hac
:

parle eamdem gratiam absolutionem el quittationem factas predicto tali

N., ex causa predicta per inquisitorem prefatum, auctorilate nostra ex
certa scientia approbamus, et ratificamus et facimus cum eodem. In
quorum omnium robur et testimonium nos prefati episcopus vel com-
missarii sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum elactum,
anno et die et loco, etc.

13. [F° 27 Forma littere ad imponendum penitentiam arbitrariam

c]

extra sermonem alicui judeo pro hiis que commisit receptando ali-
quem vel aliquos baptizatos apostatas, vel alias favorem aliquem
impendendo.

Nos talis inquisitor heretice pravitatis ac perfidie Judeorum in regno

Francie per sedem apostolicam deputatus, tenore presentium nolum
facimus universis quod cum nullus debeat conversos ad fidem et bap-
,

tismum Domini Jhesu Christi sollicitare modo aliquo ut ad vomitum

redeant judaismi, et, relicta vera luce que Christus est, revertantur ad
tenebras judayce cecitatis, nec tales scienter receptare, vel eisdem pre-
bere in hujusmodi consilium auxilium, vel favorcm in opprobrium
, ,

fidei Christiane et per inquisitionem factam invenerimus, necnon per

;

confessionem talis judei de tali loco factam in juditio legitime nobis

constat, quod predictus judeus receptavit scienter talem N. olim bapli-
7
50 PRACTICA LNQUISITIOMS IIERETICE PRAVITATIS.

zatum el conversum ad fidem postmodum rejudaysatum , et cum

et
eodem participavit comedendo bibendo el in synagoga seu scola lec-
,

tionem audiendo, et ritus alios judaycos observando, et de bonis suis

eidem ministrando (m isto loco poterit culpa extracta sub compendio
explicari), el alia committendo que non debent remanere in aliquo
impunita ; nec judeis in hujusmodi delinquentibus sint imponende
peregriuationes [f'' 27 d] sanctorum, vel cruces ad portandum, aut jeju-
nia, et hujusmodi similia in quibus nullatenus mererenlur; ideo, de
bonorum virorum consilio, prefatum judeum pro predictis punivimus,
et eidem imposuimus in penam ut solvat cenlum libras Turonenses
distribuendas et expendendas in piis usibus seu operibus pietatis ad
noslrum arbitrium, de quibus c. libris ad mandatura nostrum inlegre
satisfecit; ipsumque absolvimus et quittamus ab illis que in predictis
commisit, de quibus duntaxal confessus est et recognovit coram nobis
in juditio veritatem; precipienles eidem ne de cetero simile aliquid in
aliquo attemptare presumat, sub pena carceris et aliis penis a jure
statutis contra talia facientes ;concedentes eidem lilteras sigillo nostro
sigillatas in teslimonium veritatis. Datum, etc.

14. Forma ad deponendum cruces extra sermonem non simpliciter set

ad tempus ex aliqua pia causa.

Tenore presentium pateat Chrisli fidelibus universis quod nos frater

lalis N., ord. Pred.,inquisitor heretice pravitatis, etc, piisbonorum viro-
rum precibus inclinati {vel sic : compacientes senectuti vel : infirmitati
talis N. de tali loco vel : liberis ejus ut eis possit melius seu com-
modius subvenire vel : filias [f° 28 a] maritare et sic de similibus
,

causis qiie exprimi poterunt in hoc loco), moti intuitu pietatis, ad

tempus sedimus eidem lali N. licentiam non portandi cruces de filtro
que olim fuerunt sibi per nos (vel : per talem inquisitorem) in peni-
lentiam et nomine penitentie injuccle et imposite ad portandum cum
quibus[dam] aliis certis penitenliis faciendis concedentes eidem de
;

gratia speciali quod sine predictis crucibus incedat usque ad tempus

quo primum sermonem inquisitorum in tali dyocesi conlinget fieri
generalem , nisi nobis aut nostris in inquisitionis officio successoribus
circa hoc interim (vel : medio lempore) aliud videretur. Injunximus
autem eidem sub virtute a se coram nobis prestiti juramenti, quod tunc
ad sermonem inquisitorum, ubicumque fiat, personaliter veniat cum cru-
cibus jam resumptis, ipsorum mandatum et beneplacitum auditurus et
completurus, et gratiara, si et quam sibi facere voluerint, percepturus
nichil immutantes in aliis que in litteris sue penitentie continentur;
concedentes eidem tali N. presentes lilteras, etc, ut supra.
 SECUNDA PARS. 51

15. Forma ad deponendum cruces extra sermonem et ad commutan-

dum peregrinationes in alia determinata opera pietatis.

Tenore presentium pateat Christi universis quod nos talis

fidelibus
N. inquisitor, etc, moli intuitu [f° 28 b] pietatis, ex certa causa ratio-
nabili que ad hoc animum nostrum movit, deposuimus cruces de fillro
tali N. de tali loco que olim fuerunt sibi per nos {vel : per lales inqui-
sitores) in penitentiam et nomine pcnitenlie injuucte et imposite ad
portandum ; ac etiam peregrinationes sibi injunctas pro hiis que com-
miserat in facto heresis eidem N. commutavimus in alia opera pietatis,
exceplis dunlaxat visitacionibus ecclesiarum Tholose per ipsum annis
singulis, quamdiu vixerit, faciendis ; injungentes eidem N. ut in
redemptionem et commutationem peregrinalionum sibi injunctarum
daret et solveret tantam peccuuie quantitatem (exprimatur) expenden-
dam et distribuendam in pios usus (vel : in persecutionem hereticorum
ad arbitrium noslrum vel sic : pro opere talis ecclesie vel : lalis pontis
vel: talis fontis vel : hujusmodi (exprimaiur) de qua pecunie quantitate
',

jam ad nostrum arbitrium satisfecit ; retenta nobis et nostris in officio

inquisitionis successoribus libera potestate reponendi cruces eidem tali
N., etiam sine alia nova causa, si nobis vel eis visum fuerit faciendum;
nichil immutantes in aliis que in litteris sue penilentie conlinentur ;
concedentes eidem tali N. presentes litteras sigillo nostro sigillatas in
testimonium premissorum. Datum Tholose, et cetera.

16. [Fo 28 0] Forma commissionis alicui faciende ad deponendas cruces.

Tenore presentium pateat universis quod nos inquisitor talis, etc,

commisimus venerabili viro tali N. (vel : religioso viro tali N. (1)
amovendi seu deponendi
priori) poteslatem , vice nostra, quantum ad
nos pertinebat, cruces de filtro tali N. de tali loco que olim sibi fuerunt
imposite pro hiis que commiserat in crimine heresis in penitenliam ad
portandum retenta nobis et nostris in officio inquisitionis successori-
;

bus potestate reponendi cruces eidem tali N. etiam sine alia nova ,

causa si nobis vel eis visum fuerit faciendum

, nichil immulantes in ;

aliis que sibi injuncta fuerunt in penitentiam que in litteris aliis sue
peniteatie continentur; in cujus commissionis teslimonium sigillum nos-
trum presentibus duximus apponendum. Datum Tholose, etc.

(1) N. dans le ms. 388.

52 PKACriCA I.NQlII.SmOMS IIEUETICE 1'UAVITATIS.

17. Forma alia specialis committendi alicui potestatem deponendi

cruces.

Venerabili ac discrelo viro N. elc, inquisitor lalis, etc.

tali Ob gra- —
liam et reverentiam piarum precum (yel sic : ad instantiam supplicem
el devolani)quarumdam personarum, duximus vobis, tenore presentium,
quantum ad. nos perlinel, commiltendum quod in [f° 28 d] tali festo
proximo venienti, in ecclesia tali, populo ad audiendum divina corigre-
galo, poslquam evangelium ibidem in missa fuerii decantatum facto- ,

que sermone si ibidem fuerit faciendus, possitis cruces deponere vice

nostra tali N. quas eidem jamdudum portandas imposuimus in peni-
,

tentiam seu nomine penitentie pro hiis que commiserat in facto heresis,
si tamen dictus talis N. ibidem presens fuerit illa hora, usque ad tem-

pus dumtaxat quo primum sermonem inquisitorum Tholose vel Carcas-

sone continget fieri generalem injungentes eidem sub virtute a se
;

coram nobis prestiti juramenti quod tunc ad sermonem ipsorum inqui-

sitorum personaliter veniat cum crucibus jara resumplis, ipsorum man-
datum et beneplacitum auditurus et corapleturus, et gratiam, si et quam
sibi facere voluerint, percepturus^ inlimantes eidem (1) tali N. ex parte
nostra quod in aliis que in litteris sue penitentie continenlur nichil
aiiud immutavimus cui litteram cum sigillo nostro super depositione
;

crucum hujusmodi, si voluerit et a nobis petierit, concedemus; alioquin

vos eidem, si malueril, vestram super hoc litteram concedere valeatis
tenorem in se presentium continentem. Dalum, etc.

18. Item forma alia specialis commissionis de eodem.

Frater Bernardus, inquisitor, etc, [f" 29 a] dilectis sibi in Christo ta-

libus et talibus (duohus vel tribus) salutem in actore fidei Domino Jhesu
Christo. — Vobis allerum contingeret impediri aut
et vestrura cuilibet, si
intendere non valeret, duximus tenore presenlium, quantum ad nos per-
tinet, committendum quatinus in festo tali et in ecclesia tali, congregato
populo, postquam evangelium ibidem fuerit decantatum, factoque sermone
si ibi fuerit faciendus, possitis vice noslra deponere cruces tali N., si

ibidem presens fuerit illa hora quas jamdudum portandas imposuimus

,

eidem in penitentiam pro hiis que commiserat in facto heretice pravi-

talis. Hanc autem gratiam et misericordiam eidem tali N. duximus im-
pendendam et preveniendam temporaliter ob reverentiam et gratiam
piarum precum talium et talium, necnon pietatis affectu (exprimatur

(1) Eidem dans le ms. 388.

 SECUADA PARS. 53

causa)\ inlimantes eidem N, quod in aliis que iii litteris siie. peni-
tali
tentie contineutur nichil penilus immulamus; et eidem litteram cum
sigillo noslro super depositione crucum hujusmodi si voluerit et a
,

nobis pecierit, concedemus. Datum, etc.

19. Forma littere testimonialis inqmsitoris super depositione crucum

facta per alium vice ejus.

Nos frater talis N., inquisitor herelice pravilatis, etc, tenore presen-
tium notum facimus [f** 29 b] universis quod ex speciali commissione
nostra cruces de fillro fuerunt deposite per talem N. tali N. de tali loco
talis dyocesis, in laii festo et in tali ecclesia, in missa post evaugelium,
ibidem populo congregato, intuitu et gratia ac reverentia piarum precum
talium personarum, necnon pie miserationis affectu, ut idem N. filias
suas posset expediencius marilare ,
quas cruces eidem N. olim im-
posueramus portandas nomine penitenlie pro hiis que commiserat
iri faclo heretice pravitatis, usque ad tempus quo primum sermo-
nem inquisilorum conlinget fieri generalem ad quem personaliter
,

veniat cum crucibus jam resumptis sub debilo a se prestili juramenti;

nichil immutantes in aliis sibi per nos impositis et injunctis que in
iitteris sue penitentie continentur. In cujus rei teslimonium sigillum
nostrum presentibus duximus apponendum. Datum, etc.

20. Forma alia deponendi seu commutandi cruces alicui intuitu libe-
rorum.

Tenore presentium pateat quod, cum nobis

Christi fidelibus universis
tali N, inquisitori fuerit humiliter supplicatum quod talis N. de tali loco
cruce signatus muUas habebat filias maritandas {vel : filios uxorandos)
pro quibus convenienter nec faciliter [f'* 29 c] viros filiabus [vel : uxo-
res filiis), quanidiu cruces porlaret, minime poterat invenire, nos pre-
fatus inquisitor moli inluilu pielatis, piis et precibus inclinati, in favo-
rem matrimonii predictorum eidem lali N. cruces olim sibi impositas
,

nomine penitentie pro hiis que commiserat in facto herelice pravitatis,

deposuimus, diclam penitentiam io alia pietatis opera commutantes; de
quibus de bonis suis ad nostrum arbitrium satisfecit; retenta nobis, etc;
nichil immutantes in aliis, etc, ut supra (vel sic : quod talis N. de taii
loco multos habebat pueros parvulos quibus sufficienter, quamdiu por-
laret cruces, minime poterat providere, nos prefatus inquisitor, etc, ut
eisdem parvulis possit melius providere, etc, ut supra.)
54 PRACTICA INQUISmOMS IIERETICE PRAVITATIS.

21. Forma littere relaxandi de muro non simpliciter set ad tempus ex

causa aliqua speciali.

TeDore presenlium paleat quod nos talis N. inquisilor

universis ,

heretice pravitatis, etc, attendentes quod lalis N. de lali ioco dudum

pro commissis in crimine heresis immuratus nostris el Ecclesie humili-
ter parendo mandalis per annos aliquot penam seu penilenliam immu-
rationis sustinuit pacienter, moti intuitu pietatis et miseratione uxoris
sue et iiberorum suorum mendicantium, ut eos valeat dirigere et juvare
[f° 29 d] {vel sic : necnon quantum in ipso fuit laudabiliter se habuit

in hoc quod, dum quidam immurati seu in muro detenti de nocte ab

ipso muro aufugere attemptarent, ipse talis N. hoc perceplo clamavit et
custodes muri excitavit, ex quo fuerunt qui temptabant aufugere de-
prehensi et totaliter impediti) ob quam causam volentes eidem facere
;

gratiam specialem ipsum de muro ad lempus duximus relaxandum,

,

volentes et mandantes eidem sub virtute prestiti juramenti quod ad

dictum murum redeat sicut prius, lempore quo primum continget ser-
monem inquisitorum fieri generalem in partibus Tholosanis, in quo fiunt
gratie et penitentie injunguntur, ibidem voluntatem et ordinationem ac
mandata ipsorum inquisilorum auditurus et complelurus et gratiam si ,

et quam eidem facere voluerint, recepturus. Interim vero medio tem-

pore portet signum marlelli de filtro crocei coloris ante in pectore et
retro inter scapulas in veste superiori, in signum el testimonium quod
adhuc est de muro, sine quo intra vel extra domum aliquatenus non
incedat. Item visitet singulis annis ecclesiam Sancti Stephani Tholose in
festo Inventionis ejusdem, et ecclesiam Sancti Saturnini in octabaPasche,
missamque parrochialem ct sermonem, si fiat ibidem, audiat utrobique;
confiteatur insuper peccata sua ter in anno, ante Natale, Pascha et
[f° 30 a] Penlhecosten , et in eisdem festivitatibus communicet, nisi

abstinuerit de consilio proprii sacerdotis. Singulis vero diebus dominicis

et festivis missam parrochialem audiat ex integro, et sermonem qui fiet
in locis in quibus fuerit, nisi legitime valeat excusari. Item ab omni
opere servili abstineat diebus dominicis et festis colendis. In cujus rei
testimonium eidem concessimus presentes litteras sigillo noslro sigiila-
tas. Datum Tholose, elc.
Poterit etiam causa alia exprimi si aliqua fuerit tali modo :
, ,

Tenore presentium nolum fiat quod nos inquisilor talis, moti in-
tuitu pielatis, talem N. immuratum de tali loco relaxavimus de muro
usque ad tempus beneplaciti noslri vel noslrorum in inquisitionis officio
successorum , miseralione uxoris et liberorum suorum pauperum et
mendicantium, ut ipsos valeat dirigere et juvare (vel sic : inluitu et res-
pectu filiarum suarum ut eas facilius valeat maritare, et sic de simili-
,

bus, etc, ut supra).

 SECUNDA PARS. 55

22. Forma brevis et communis commutandi peregrinationes in alia

opera pietatis.

Tenore presentium notum fiat quod nos inquisitor talis, etc, pere-
grinationes tali N. de tali loco nomine penitentie olim impositas et in-
junctas pro hiis que commiserat in facto seu crimine heretice pravitatis,
ex cerla [f° 30 b] et ralionabili causa eidem commutavimus in alia opera
pietatis (1), injungentes eidem ut in redemptione peregrinationum det
et solvat c. libras Turonenses ad nostrum arbitrium expendendas tam ,

in persecutione hereticorum quam in necessitatibus officii inquisitionis,

seu in aliis operibus pietatis; de quibus jam juxta ordinationem nos- ,

tram et arbitrium , integre salisfecit; unde eundem N. et ejus bona ab'

omnibus peregrinationibus, exceplis dumtaxat visitationibus infra Tho-
iosam faciendis , tenore presentium absolvimus penitus et quittamus
nichil immutantes in aliis que in lilteris sue penitentie continentur,
concedentes eidem presentes litteras, etc. ut supra. ,

23. Item forma alia communis commutandi et absolvendi a pereg-ri-

nationibus.

Tenore presenlium notum fiat quod nos talis inquisitor, considerata

senectute seu debiiitate talis persone peregrinationes olim sibi no-
,

raine penitentie impositas et injunctas pro hiis que commiserat in facto

seu crimine heretice pravilatis, eidem commutaviraus in alia opera
pietatis eundem ac ejus bona et heredes a predictis peregrinationibus
,

extra Tholosam dumtaxat faciendis tenore presentium absolvimus et

quittaraus, solutis quinquaginta libris Turonensibus ad opus talis pon-
tis [f" 30 c] (vel : talis ecciesie vel sic in piis usibus ad nostrum
:

arbitrium expendendis, de quibus jam ad raandatum nostrum integre

satisfecit vel sic : pro quibus jam juxta ordinationem nostram de bo-
nis suis satisfecit in quibusdam operibus pielatis); nichil immutantes in
aliis , etc. , ut supra.

24. Item forma alia quantum ad modum loquendi in casu aliquo spe-
ciali.

Tenore presentium notum fiat quod nos inquisitor talis, considerantes

quod hoc solum bene agitur ut vita hominum corrigatur, videntes

(1) Ista clausula poni poterit vel dimitli, en marge.

56 PRACTICA INQUISITIOMS IIERETICE PRAVITATIS.

sponlaneam confessionem el contritionis ac penilentie signa talis N. de

tali loco el per hoc de ejusdcm correclione in posterum confidenles
, ,

ad ejus instantiam et requisilionem humilem relevanles ipsum a cor-

porali labore mulliplici ctdiscursu, de gratia speciali pcregrinationes
olim sibi nomine penitenlie impositas et injunctas eidem commulavi-
mus, elc. , ut supra.

25. Item forma specialis ad commutandum peregrinationes.

Tenore presenlium notum fiat quod nos talis N. inquisitor, piis bo-
norum virorum precibus inclinali ac moti intuilu pietalis, considerala
nimia senectute ac debililate corporis N. de tali loco , peregrina-
talis
tiones extra Tholosam dumtaxat faciendas eidem pro hiis que commisit
in crimine seu [f° 30 d] facto heresis in penitenliam et nomiue peni-
lentie per nos {vel : per tales inquisitores) duduni impositas el injunc-
tas eidem commutavimus in alia opera pietatis, injungentes eidem tali
N. ut in redemplionem seu commutalionem ipsarum det el persolvat
quinquaginta libras Turonenses expendendas el distribuendas ad nos-
trura arbitrium in pios usus {vel sic : in persecutione hereticorum vel :

pro necessilatibus officii inquisitionis vel sic : in opere lalis ponlis

vel : lalis fonlis vel : talis ecclesie vel sic : ad arbitrium venerabilis
ac discreti viri talis abbalis) de quibus quinquaginta libris jam ad
,

nostrum arbitrium satisfecit. Unde eundem N. et ejus bona et heredes

et successores suos teuore presentium absolvimus et quiltamus, nichil
immutantes inaliis que in litterissue penitenliecontinentur. Datum, etc,
ut supra.

26. Item forma alia quittandi aliquem ab omnibus penis et penitentiis

de gracia speciali , quod nunquam vel rarissime fieri debet.

Tenore presenlium notum fiat quod nos talis N. inquisitor, ad in-

stanliam et preces multorum virorum bonorum ac sollempnium perso-
narum ex gracia speciali absolvimus in perpetuum et quitlamus ta-
,

lem N. de lali loco et ejus bona preseulia et futura ac ipsius heredes

ab omnibus peregrinationibus et visitationibus [f" 31 a] ecclesiarum
sibi nomine penilentie dudum imposilis et injunclis pro hiis que com-
miserat in facto seu crimine heresis, necnon ab omnibus penis in lit-
teris penitentie sue contentis et spccialiter et expresse a pena illa ne
publice officiis fungeretur, concedentes et resliluentes eidem teuore
presentium quod publicis officiis possil fungi nichil immutantes in
,

que in litleris sue penilentie conlinentur. In quorum omnium tes-

aliis
limonium et munimen sigillum nostrum presentibus duximus apponen-
dum. Datum , etc.
 SECUNDA PARS. 57

27. Forma seu modus citandi seu conveniendi heredes seu bonorum
detentores illorum qui peregrinationes sibi injunctas seu alia impo-
sita sibi onera, dum viverent, minime compleverunt.

Frater lalis N. inquisitor tali capellano seu rectori vel ejus locum te-
nenti salutem in aclore fidei Domino Jhesu Christo.
, Mandamus vobis—
auctoritate apostolica qua fungimur in hac parte quaiinus citetis ex
parte nostra tales el tales heredes seu l)onorum detentores talis N.
nunc defuncti, quatinus tali die, Tholose, in domo inquisitionis, perso-
naliter compareant coram nobis ostensuri lilteras penitentiarum dudum
impositarum prefato tali defuncto dum vivebat, pro hiis que commi-
,

serat in crimine heretice pravitatis necnon satisfacturi super defectu

,

predictarum [f" 31 b] penitenliarum, et facluri quod fueril rationis. Da-

tum sub sigillo nostro etc. ,

28. Modus scribendi ad compellendum heredes seu bonorum detento-

res illorum qui pereg-rinationes sibi injunctas minime compleve-
runt.

Fraler N. inquisitor dilecto sibi in Chrislo bajulo talis loci, salu-

talis
tem in actore fidei Domino Jhesu Christo. —
Cum dudum talis N. de tali
loco, nunc defunctus, coram nobis {vel sic : coram predecessoribus nos-
tris inquisitoribus) obligaverit se et omnia bona sua ad suscipiendum
et perficiendum penitentiam quam sibi inquisitores heretice pravitatis
ducerent injungendum pro hiis que tam per inquisitionem quam per
suam propriam confessionem faclam in juditio invenitur commisisse in
crimine heretice pravitatis, et eidem de discretorum consilio nomine
penitentie certe peregrinationes injuncte fuerint pro commissis in facto
heresis tempore quo vivebat, quas ipsura fecisse seu complevisse super
hoc citati a nobis heredes seu bonorum ipsius delentores minime
ostenderunt, el pro dictis peregrinationibus ac defectu earum taxaveri-
mus super bonis ipsius quondam defuncti predicti decem libras Turo-
nenses in operibus pietatis seu in piis usibus ad noslrum arbilrium
expendendas,auctoritate qua fungimur vos requirimus [f° 31 c] vobisque
mandamus quatinus tales heredes seu bonorum detentores predicli
defuncti que bona cum suo onere transeunt ad heredes, compellatis
,

ad solvendum dictas decem libras infra XV. dies per bonorum captio-
nem aut venditionem, si necesse fuerit, taliter facientes ue in defectu
,

vestri nos oporteat majus brachium regal[is] curie requirere in hac parte.
Dalura sub sigillo nostro, elc.
8
58 PRACTICA INQ['ISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

29. Forma quittandi heredes alicujus defuncti, postquam satisfecerint

super defectu pereg-rinationum quas dictus defunctus non compleve-
rat, dum vivebat.

Tenore presentium notum fial quod nos talis N. inquisitor tenore

presenlium absolvimus et quitlamus heredes et bonorum detentores
defuncti quondam talis N. ab omnibus peregrinationibus et visitationi-
bus ecclesiarum Tholose ac eorum defectu que olim predicto tali N.
,

jam defuncto fuerunt imposite el injuncle pro hiis que commiscrat, diim
viveret, in criraine heretice pravitatis cum dicti iieredes super predic-
,

tis ad nostram ordinalionem et arbilriam satisfecerinl in el pro quibus-

dam operibus pietatis. In cujus rei testimonium, elc.

30. Forma absolvendi et quittandi aliquem a defectu visitationum.

Tenore presentium notum fiat quod nos talis N. inquisitor [f^* 31 d]

absolvimus et quittamus talem N. de tali loco a defectu visilationum
ecclesiarum Tholose quas usque ad presentem diem obmisit facere, quia
satisfecit juxla nostrnm arbilrium super illis, injungentes eidem quod
visilationes ecclesiarum Tholose deinceps faciat annuatim, prout in litte-
ris sue penitenlie continetur et eidem in penitentia est injunctum pro
hiis que commisit in crimine herelice pravitatis. In cujus rei teslimo-
nium , etc.

31. Forma cujusdam commissionis particularis in casu.

Frater Bernardus inquisitor, etc, venerabilibus ac discretis viris taliN.

et tali N. etc, salutem. —
Discretioni ac sollercie vestre de qua fiduciam
plenam gero, committo tenore presentium et injungo quatinus, vice et
auctoritate nostra apud talem locum persoualiter accedentes, convo-
,

catis coram vobis tali N. et tali N. de dicto loco, faciatis vobis ostendi
ab eis ac per eos locum in quo talis N. jam defunctus labe infectus
heretica fuit per ipsos in horto quodam sepultus, sicut per inquisitionem
ac per testes in inquisitione receplos super hoc invenimus veritatem, et
ibidem corpus seu ossa dicti defuncti faciatis, ipsis presentibus et fodien-
tibus, exhumari et in certo loco reponi et sequestrari in quo suo tem-
,

pore, cum opportunum fuerit, certitudinaliter [f° 3% a] valeant inveniri,

ut de ipsis possit fieri quod secundum sanctiones canonicas fuerit
faciendum, contradictores aut rebelles, si qui fuerint, auctoritale nostra
quam vobis in hac parte committo, per censuram ecclesiasticam com-
 SECUNDA PARS. 59

pescendo. Si vero ambo non

potueritis ad exequendum premissa perso-
veslrum ea nichilominus cum debila diligenlia
naliler inleresse, aller
exequatur. In cujus rei testiraonium sigillum nostrum, etc. Dalum, etc.

32. Forma denunciandi seu publicandi sententiam esse latam de domo

aliqua diruenda.

Frater N. inquisitor, elc, capellano lalis ecclesie, vel ejus locum

lenenti, el aliis ad quos presentes littere pervenerint, salutem in aclore
fidei Domino Jhesu Chrislo. — Dudum nuper)sub annoDominice
(yel s/c .•

Incarnationis tali et die tali, in sermone publico inquisitorum facto Tho-

lose in ecclesia Sancli Stephani cathedrali presentibus officialibus re-
,

galis curie, universitate cleri ac populi congregala, sicut moris est in

hujusmodi ab antiquo, condempnavimus per diffinitivam sententiam, de
consilio peritorum , talem domum in qua lalis N. de lali loco in sua
uilima egritudine fuit hereticatus seu in sectam dampnatam heretico-
,

rum receplus per lalem herelicum , et obiit in eadem eamdemque do- ;

mum juxta sanctiones tam [f° 32 b] canonicas quam civiles senlentiavi-

mus cum suis appenditiis fundilus diruendam ita quod sit perpetuo ,

inhabitabilis nunquamque reedificetur necnon premissa monitione

;

canonica tulimus sentenliam excommunicationis publice et in scriptis

in et conlra quoscumque conlradictores seu rebelles, et contrarium
,

facienles. Quocirca, auctoritale aposlolica qua fungimur, vobis preci-

piendo mandamus qualinus predictam senlentiam nostram in ecclesia
veslra, populo congregato ibidem ad audiendum divina, publice denun-
cietis tribus diebus dominicis seu festivis proximo subsequentibus, ne
aliquis per ignoranliam crassam se valeat excusare. Et si aliqui contra-
rium altemplaverint, hac noslra raonitione premissa et denunciatione
publice facta, ipsos denuncietis in ecclesia veslra publice in excommu-
nicalionis sentenliam incidisse et in signum recepti ac compleli man-
;

dali nostri sigillum vestrum presenlibus apponalis. Datum et sigillo

noslro sigillatum, Tholose, anno et die tali.

33. Forma scribendi ad applicandum materiam alicujus domus piis

usibus que propter heresim fuerit destruenda.

FraterBernardusGuidonis, ord. Predic, inquisilor, etc, universis pre-

sentes lilteras inspecturis, salutem [f° 321 c] in actore fidei Domino Jhesu
Christo. — Cum domus talis N. de tali loco, pro eo quod in ea quedam
persona fuit hereticata et in dampnatam sectam hereticorum in fine suo
recepta et dampnabiliter obiil in eadem, ob scelus dicte hereticationis
et in deteslationem criminis tam nephandi, exlilerit per dilfinitivam
GO PRACTJCA INQUISITfOMS IIKKETICE PHAVITATIS.

senlenliam condempnala ut tola cum suis appendiciis fnnditus des-

,

Irualur, cjusque matcria ad noslrum arbitiium comburatur, vel piis

usibus appiicotur, nos, piis quorumdam bonorum virorum precibus in-
clinati, necnon utililatc ac necessitale taiis hospilalis de tali loco {vel :
talis domus religiosorum talium) provida consideratione pensata, totam
materiam dicte domus, cum diruta extiterit, reparationi seu reedifica-
tioni et alias utililati seu necessitati prefati hospitalis (vel : lalis operis)
auctoritate qua fungimur, tenore presentium applicamus, inhibenles, ca-
nonica monitioue premissa sub pena excommunicatiouis ne quis dic-
, ,

tam materiam alibi iransferat seu transportet, vel cam dislrahat seu
alienel, nisi dumtaxat ad utilitalem dicli hospitalis [seu operis) cui eam
duximus applicandam. In cujus rei teslimonium sigillum noslium, elc.
Si auiem videatur expediens, poterit ita scrihi SK.pra in loco suo :
[F" 32 d] Inhibentes, canonica monitione premissa, perhemptorie ac
precise, sub pena excommunicationis, ne quis dictam materiam, etc, ut
supra; alioquin in facientcs contrarium, aucloritale aposlolica qua fun-
gimur, hac nostra canonica monitione premissa, in hiis presentibus scrip-
lis excommunicalionis sententiam promulgamus. In cujus rei testimo-

nium, etc.

34. Forma scribendi contra molestantes illos quibus cruces ad portan-

dum nomine penitentie sunt injuncte.

Fraler Bernardus inquisitor heretice pravitalis etc, omnibus Christi

,

fidelibus ad quos presentes littere pervenerinl i^vel : tali bajulo vel

—
:

consulibus talis loci), salutem in actore fidei Domino Jhesu Christo.

Cum sancla mater Ecclesia nnlli claudat gremium redeunti, ymmo gau-
dens suscipit, fovet, protegil penilentes, exemplo pii patris edocta, qui
prodigum filium revertentem festiva cum letitia recollegit; idcirco, auc-
torilate apostolica quafungimur inhibemus
, et premissa monitione
,

canonica sub pena excommunicationis precipimus et mandamus ne

tales de tali loco [exprirriantur nomina) quibus tanquam penilentibus
in penitentiam et nomine penitentie per nos (vel sic per inquisitores
.

predecessores nostros) cruces sunt imposile ad portandum, et peregri-

nationes injuncte ad faciendum, pro hiis in quibus in facto seu crimine
heresis commiserunt, aliquis [f° 33 a] audeal irridere, nec a locis pro-
priis seu coramunibus commerciis excludere, vel quoquo modo alias
molestare, ne ex hoc relardctur couversio peccatorum, et ne conversi
propter scandalum, abjecta penitentia relabantur quin ymmo libere
, ;

permittantur tam in locis uode traxerunt originem quam alibi ubi com-
modius potuerint habilare suamque agere penitentiam sine molestia et
in pace, quamdiu sua conversalio fidelis et calholica apparuerit legitti-
mis documenlis; alias enim molestantes ipsos indebite pena debila
 SECUNDA PARS. 64

piiniemus, ct conlra moleslanles, prout justura fuerit, per censuram

ecclesiasticam procedemus. In ciijus rei, etc. Datnm, ut supra.

35. Forma littere declarandi et pronunciandi quod aliquis publicis of-

ficiis possit uti.

Tenore presenlium paleat universis qiiod nos lalis N. inquisitor, no-

lentes quod aliquis innocens vel immunis a deiicto heresis aliasque
bene meritus, a publicis officiis et legitlimis actibus sine culpa sua et
absque causa rationabiii excludatur, quem de jure possimus ex incum-
benti nobis officio relevare juxta canonicas sanctiones, tenore presen-
lium dicimus, declaramus et pronunciamus talem N., filium quondam
talis N., de tali loco, posse uli officio consulatus, [f" 33 b] si ad illud
electus fuerit seu vocatus, et tenere bajulias el administrationes alias,
el quecumque publica officia exercere non obstante quod predictus
,

talis N. pater suus quondam pro facto heresis habuerit penitenliam de

portandis crucibus et fuerit iramuralus, cum idem pater suus ad man-
datum Ecclesie et inquisilorum predictas penitentias compleveril [vel
sic : prediclarura penitenliarum proseculioni et complelioni, dum vive-
ret, insistebal) clreincorporalus Ecclesie unilati decessit in eadem. la
cujus rei leslimoniura, etc. Datura, etcelera.

36. Forma littere pro clerico jurato recepto ad fidelitatem et oflBcium

inquisitionis.

Tenore presentiura pateat universis quod nos frater Bernardus Guido-

nis, ord. Predic, inquisitor heretice pravitatis in regno Francie per se-
dem apostolicara deputalus, recepimus in juratum ac fidelem ministrum
officii inquisitionis herclice pravitatis ejusdem dilectum nostrum ma-
gislrura talem N. clericura talis dyocesis, notariura publicum Tholose
juramenlo fidelitalis et secreti recepto a nobis el preslito ab eodem,cum
omnibus libertalibus, iiiimunitatibus, graciis et privilegiis tam ab apos-
tolica sede quam etiam a regia majeslalc coucessis notariis, officiaiibus
seu ministris officii inquisitionis, quibus eundem talem N. gaudere vo-
lumus et decerniraus [1° 33 c] per presentes. In quarum omnium tesli-
mouium et raunimen, etc.

37. Forma littere pro custode muri instituendo.

Tenore presentium paleat universis quod nos frater Bernardus Guido-

Predic, inquisitor herelice pravilatis in regno Francie per sedem
nis, ord,
 62 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

aposlolicam deputatus, posuimus ac depulavimus ad custodiam muri et

carcerum Tholose ubi homines culpabiles pro crimine heresis deliDeD-
lur, talem N. clericum, ipsumque custodem dicti muri el immuralorum,
seu in carceribus deteotorum, fecimus el consliluimus quamdiu noslre
seu successorum nostrorum in officio inquisitionis placuerit volunlali,
cum omnibus libertatibus, graciis et privilegiis tam ab apostolica sede
quam eiiam a regia majestate concessis officialibus et ministris officii
inquisitionis, necnon cum vadiis domini nostri regis Francie dari dicti
muri custodibus consuetis juramento fidelitalis et secreti prius recepto
,

a nobis et preslito ab eodem inhibenles premissa monitione canonica,

:

sub excommunicacionis aliisque penis canonicis, omnibus etsingulis,

ne aliquis dictum custodem presumat in officio memorate cuslodie ali-
quatenus impedire. In quorum omnium testimonium et munimen eidem
lali N. presentes litteras sigillo nostro concessimus sigillatas. Datum et

actum, etc.

38. [Fo 33 d] Forma littere testimonialis pro juratis ofiQcii inquisitionis.

FraterBernardusinquisitor, etc, universispresenteslitterasinspecturis,

etc. — Tenore presentium notum fiat talem N. servientem esse fidelem nos-
trum pariter et juratum quo circa in persequendis et capiendis here-
:

ticis manifestis generaliler, necnon in aliis exequendis que per eundem

specialiter duxerimus et mandaverimus exequenda, volumus et manda-
mus ab omnibus Christi fidelibus quos ipse requisierit et quibus indi-
guerit eidem impendi promptum auxilium et consilium opportunum. In
cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus duximus apponen-
dum. Datum, etc.
[Poterit autem in fine addi, si et quando expediens visum fuerit^ se-
quens dausula ne tales littere sint perpelue : presentibus litteris post
unum annum a dala presentium minime valituris.)

39. Forma littere pro licentia exeundi terminos alicui assignatos in

penam ex aliqua causa rationabili.

Tenore presentium notum fiat quod nos talis inquisitor, piis quo-
rumdam bonorum virorum precibus inclinati, dedimus et coDcessimus
licentiam exeundi extra talem dyocesim tali N. de tali loco ista vice
causa peregrinationis visitandi limina Beate-Marie de Podio et transi-
tum [f<* 34 a] faciendi per talem villam, a tempore date presentium
usque ad proximum instans festum sancti Michaelis presentibus post
,

prediclum festum minime valituris. In cujus rei testimonium sigillum

noslrum presentibus duximus apponendum. Datum, anno et die tali.
 SECUNDA PARS. 65

40. Forma scribendi littere testimonialis de actis publicis que in li-

bris inquisitionis continentur ;

quod raro et non sine magna et ratio-
nabili causa fiat.

Ad presentium et memoriam fulurorum fidemque in

cerlitudinem
juditiis quorum interest astruendam, tenore presentium notum fiat quod
nos Frater Bernardus, inquisitor, etc, vidimus et legimus in libro in
,

quo acla publica inquisitorum predecessorum nostrorum in officio in-

quisitionis conscripta sunt, ea que sequuntur inler cetera contineri.
[In isto loco conscrihantur de verbo ad verbum illa que inde fuerint
extrahenda.) In quorum assertionem et testimonium verilatis nos ,

prefatus inquisitor sigillum nostrum presentibus duximus apponen-

dum; et ea nichilominus de predicto libro et actis extrahi mandavi-
mus et conscribi per manum talis N. notarii nostri. Actum Tholose in
domo inquisitionis , etc.
Et ego N. notarius de mandato et jussu prefali domini inquisi-
talis
toris predicta manu propria scripsi et de verbo ad verbum extraxi de
[f° 34 b] libro predicto in quo acta publica eadem et consimilia con-

scribuntur , et hic in publicam formam redegi et signo meo solito si-

gnavi rogatus.

41. Item aliter de eodem in casu.

Tenore presentium notum fiat quod nos inquisitor talis N (1)., ad

requisitionem talium et talium officialium domini nostri regis Francie
pro scienda publice veritate, quesivimus et invenimus in libro inqui-
sitionis Tholose in quo acta penitentie et sententie inquisitorum pre-
decessorum nostrorum conscripta sunt et habentur, et ad requisitionem
eorumdem inde extrahi fecimus et conscribi per manum talis N. no-
tarii nostri de verbo ad verbura ea que scqnuntur, prout ibidem legimus
et vidimus contineri. In noniine Patris , el Filii , et Spiritus Sancti,
Amen , etc, (in isto loco scribantur integraliter que inde fuerint ex-
trahenda.) In quorum testimonium ei fidem ad requisitionem predic-
torum nos prefatus inquisitor sigillum nostrum duximus presentibus
apponendum.

42. Littera testimonialis de usu, cursu et stilo officii inquisitionis

(1) N. dans le ms. 388.

64 niACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

quantum ad occupationem bonorum faciendam aut etiam dimitten-

dam.

Ad presenlium el mcmoriam fulurorum

cerliliiclinem lenorc pre-
,

senlium nolum fial quod ab anliquis lemporibus fuil usus, cursus et

sliius officii inquisilionis herelice piavitalis observalus in parlibus
[!*• 34 c] Carcassonensibus et Tholosanis et Albigeusibus et cir-
cumvicinis videliccl quod bona herelicorum ac eliam relapsorum in
,

heresim in judilio abjuralam quamvis relapsi pcniteanl, poslquam

,

predicti tam hcrctici quam relapsi sunl per inquisilorum seu Ecciesie
judilium declarali esse tales et rclicli tanquam tales brachio et judilio
curie sccularis, itcm credentium herelicorum erroribus, postquam sunl
per inquisilorum sententiam aul judilium judicali ad murum seu car-
cerem ad agendum penilentiam de commissis in heresi dum vivunt,
aut etiam post mortem ipsorum declarati quod forent si viverent im-
murandi, talium, inquam, bona confiscantur, et a fisco tunc et non an-
tea occupantur, quamvis de faclo servclur quod prius bona talium ,
postquam dcnotaii sunt aut citati, annotentur per procuratorem fisci
regii set poslquam sunt annotata seu conscripta per eundem, dimit-
;

tuntur seu dantur ad recredentiam suis possessoribus aut personis

conjunctis, data fidcjussoria caulione de bonis ipsis non alienandis set
conservandis salvo usufruclu ipsis possessoribus usque ad diffinili-
,

vam inquisitorum sententiam super crimine predictorum. Bona vero

aliorum qui in faclo seu criraine heresis commiserunl, quibus per in-
quisitores pro commissis injunguntur penitentie arbilrarie, sicut sunt
peregrinationes faciende, aut [f° 34 d] cruces de filtro portande, scu
aliqua alia onera ad pios usus seu ad opera pietalis ad arbitrium ip-
sorum inquisitorum, bona etiam illorum quibus inquisitores ex certis
et rationabilibus causis, pro bono scu ulilitate fidei cl officii inqui-
sitionis, promittunl ct faciunt super hoc gratiam specialem minimc ,

confiscanlur; et sic ab olim servatum extitit el adhuc observalur in

parlibus supradictis. In cujus rei testimonium ego talis N. (1), inquisitor
herelice pravitatis in regno Fraucie per sedem apostolicam depulalus,
sigillum nostrum (2) duxi preseulibus apponendum. Datum Tholose,
in mense junii anno Domini M** CCC° XX°.
,

43. Forma litterarum seu cedularum ad requirendum de provisione

facienda personis detentis in muro nondum sentenciatis.

Discreto viro tali N. receptori incursuum heresis ia senescallia Tho-

(1) J. dans le ms. 388.

(i) Meum dans lc nis. 388.
 SECUNDA PARS. 65

losana vel ejus lociim tenenli inquisilor Thoiosanus. —

Cuni lalis N. de
tali loco, de mandato noslro captus tanquam suspectus aut nolatus de
facto heresis {vel sic : ex cerlis causis inquisitionis officium tangenti-
bus nobis notis) detineatur in muro volumus et vos requirimus qua-
,

tinus facialis salisfieri custodi muri de expensis pro eo factis a die

captionis ipsius [f'* 35 a] (vel sic : a die qua positus fuit in muro) citra
de bonis ipsius prefati capli et detenli si qua habet; alias pouatis
eundem ad solutionem domini noslri regis, prout est et fuit de talibus
non habentibus unde satisfaciant haclenus observalum prediclus vero;

talis captus fuit tali die [vel sic : positus in muro tali die scribatur
kalenda seu clies et annus). Dalum etc. ,

Item alius modus loquendi de eodem.

Discreto viro, etc, inquisitor Tholosanus. —
Talis N. de tali loco tan-
quam suspectus de facto heresis captus fuit et detentus in muro a tali
die usque ad talem diem , et cum non habeat unde solvat aut satisfa-
ciat de expensis, volumus et vos requirimus quod de expensis factis
pro eo faciatis satisfieri custodi muri a tempore antedicto, prout est
in talibus non habentibus unde satisfaciant hactenus observatum. Da-
tum, elc.
Item alius modus loquendi de eodem.
Discreto viro, etc, inquisitor, etc —
Nuper talis N. de tali loco cap-
tus pro facto heresis et confessus fuit positus in muro ubi detinetur,
ut suo tempore recipiat penitentiam pro commissis. Quo circa vos re-
quirimus quatinus faciatis provideri custodi muri de expensis debitis
pro eodem de bonis ejus si habet vel faciatis eum poni ad solutio-
,

nem communem domini nostri [f'' 35 b] regis, si nulia bona habet, a

tali die quo positus fuit in muro, et deinceps usque ad talem diem ,

vel usque ad diffinitivam sententiam. Datum, etc.

44. Forma recognitionis de solutione facta inquisitori.

Noverint universi quod nos Frater Bernardus inquisitor Tholose, etc,

recognoscimus nos habuisse et recepisse a discreto viro tali N. procu-
ratore et receptore incursuum heresis in senescallia Tholosana et
Albiensi pro domino nostro rege Francie de parte solutionis vadiorum
noslrorum pro termino festi Ascencionis Domini (vel sic Omnium :

Sanctorum, vel sic Purificationis Beate Marie) quinquaginta libras Tu-

:

ronensium parvorum. In cujus recognitionis testimonium sigiilum nos-

trum presentibus duximus apponendum. Datum, etc

45. Forma littere committendi locum inquisitoris.

In Jhesu Chrislo sibi karissimis fratri tali N. priori Fratrum Predica-

9
66 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATISi

torum Tholoseacfralri tali N. ejusdem ordinis,Fralcr Eernardus inquisi-

lor, elc, elernam in Dominosalulem. —
Cum propter mulla negocia et ex
certis causis lalibus me opporleat esse absentem a partibus Tholosanis,
vobis ac veslrum cuilibet in solidum de quorum zelo, discretione ac
prudencia [f° 35 c] gero fiduciam pleniorem commilto tenore presen-
,

lium in inquisitionis officio plenarie vices meas. In cujus commissionis

robur ac teslimonium sigillummeum (1)duxi presentibusappendendum.
Dalum, el cetera.

46. Item forma alia de eodem in casu speciali.

In Jhesu Chrislo sibi karissimis fratri tali N. priori fratrum ord. Pre-
dic. Carcassone et fratri tali N. lectori ibidem, Frater Bernardus inquisi-
tor, etc, elernam in Domino salutem. —
Cum Dominus omnium ad se
vocaverit et nobis subtraxerit de hoc mundo karissimum michi patrem
et collegam in officio inquisitionis pugilemque coutra hostes fidei stre-
nuum et alletam Fratrem Gaufridum de Ablusiis coinquisitorem spe-
cialiter in parlibus Carcassonensibus deputatum, et ego nunc agam
necessario in remotis (vel sic et ego non possim illuc personaliter me
:

conferre), ne desint ministri necessarii in inquisitione committo vobis,

lerminis in omnibus senescalliarum Carcassonensis, Biterrensis et Bel-

licadri, tenore presencium, plenarie vices meas, donec inquisitor alius
de quo provisum extiterit pervenerit Carcassonam, nisi ipse inquisitor
aliter duceret ordinandum. Datum Lucduni III°-ydus septembris, in
,

craslino obitus memorali Fratris Gaufridi inquisitoris, anno Domini

M° CCC° X\T°.

47. [Fo 35 d] Littera de hospitio inquisitorum Tliolose non exponendo.

In Jhesu Christo sibi carissimis fratribus tenentibus locum suum Tho-

Jose, Frater Bernardus Guidonis, inquisitor Tholose heretice pravitatis,
eteruam in Domiao salutem. —
Cum domus seu hospicium inquisitionis
sit valde necessarium omni tempore ad ea que incumbunt in ipso inqui-
sitionis officioprompcius exequenda, necnon ad conservandum libros et
acta inquisitionis tucius in eodem propter multos casus inopinatos subito
emergentes,sicut ego sepius sum expertus, ideo volo et ordino vobisque
districte impono ne predictam domum seu hospicium tradatis seu expo-
natis alicui ad habitandum in mea absentia, simpliciter vel ad tempus
iu aliquo casu, nisi forsan dominus senescallus Tholose pro persona sua
dumtaxat indigeret, in eo casu in quo hospicium prefati domini senes-

(I) Mcum d'apres le iiis. 3SS.

 SECUNDA PARS, 67

calliper aliquos alios majores doQiinos seu magislros conlingere-t oc«

cupari, ubi ipse hoc requirerel et habere vellet. Datura, etc.

48. Forma requisitionis librorum Talmutorum Judeorum sub pena ex-

communicationis.

Frater Bernardus Guidonis, ord. Predic, inquisitor heretice pravitatis

ac perfidie Judeorum in regno Francie per sedem apostolicam deputatus
[f° 36 a], venerabiii ac discreto viro domino Johanni de Crespeyo super-

intendenti negocio Judeorum in senescaHia Tholosana et Ruthenensi

perdominum nostrum regem Francie deputato, salutem in actore fidei
Domino Jhesu Christo. —
Cum pia voluntas et recta inlenlio christianis-
simi domini nostri regis Francie Philippi versetur ad extirpationem
errorum et errantium el exaltationem fidei orthodoxe ubique in
,

toto regno suo suorum progenitorum in hoc piis vesligiis inhe-

,

rendo, veiilque non tanlum de cordibus verum etiam de codicibus

omnem errandi occasionem et materiam aboleri , ac ulcisci blasfe-
mias nominis Domini Jhesu Christi et sue sanctissime genitricis
et ob hanc causam omnibus senescallis ceterisque justiciariis et inten-
dentibus negocio Judeorum in toto regno suo per suas patentes litteras,
de quibus vobis fecimus plenam fidem, dederit in mandatis quod om-
nes libros omniaque scripta Judeorum que penes vos habetis seu in
locis vobis in hac parte subjectis poteritis invenire, nobis exibeatis, ut
ex eis possimus eligere ac etiam separare oranes libros vocatos Talmutz
et alios quoscumque in quibus continentur errores pariter et horrores
ac blasfemie in Dominum Jhesum Christum et ejus sanctissimam geni-
tricem et ignominie nominis christiani , ad comburendum eosdem taa-
quam reprobos et dudum per sententiam domini Odonis cardinalis
[f° 36 b] legati in Francia condempnatos ideo vos requirimus per
;

presentes, vobisque mandamus ex parle prefati domini nostri regis,

necnon autoritate apostolica monemus semel, secundo ac tercio, sub
pena excommunicationis, quam in vos, nisi feceritis et compleveritis
quod requirimus in hac parte, ferimus in hiis scriptis, quatinus infra
instans carnipridium omnes libros omniaque scripta Judeorum sicut ,

premittitur, juxta tenorem et formam litterarum regiarum, nobis inte-

graliter ac fideliter exibeatis et plenius ostendatis, seu exiberi et
ostendi plenius faciatis, ut ex eis possimus eligere ac etiam separare
quos tanquam reprobos continentes errores et blasfemias noverimus
et de sapienlium consilio decreverimus comburendos ; vobis insuper,
de cujus discretione ac zelo fidei firmam fiduciam optinemus, commit-
timus et mandamus, actoritate apostolica ac eliam regia, quatinus per
vos seu per fideles ac juratos vestros quos ad hoc duxeritis deputan-
dos, faciatis perquiri diclos libros seu scripta Judeorum in locis vobis
68 PRACTICA INQUISITIOMS HEIIETICE PRAVITATIS.

in hac parle subjeclis, et ubicunique el apud quoscumque aliqui in-

venli fuerint capiatis seu capi facialis eosdem nobis, ut premissum est,
exhibendos lilteras quoque nostras alias generales excommunicationis
;

sentenliam contincntes contra quoscumque delenlores prediclorum

librorum et occultatores ac celatores eorum , necnon [f" 36 c] contra
impeditores el rebelles publicari faciatis per rectores ecciesiarum locis
et personis in quibuscumque partibus vobis vel deputatis per vos in hac
parte visum fuerit expedire. Mandamus insuper auctoritate apostolica
et monencius, sub pena excommunicationis, omnes et singulos rectores
ecclesiarum quos, vel eorum loca tenentes, vos vel deputati a vobis
duxeritis requirendos super predicta pubiicatione litterarum nostrarum
facienda, quatinus vobis vel depulatis per vos promple pareant et in-
tendant; quod nisi fecerint citelis vel citari faciatis quos non obedientes
inveneritis aut rebelles quatinus ad certam diem, quam eis duxeritis
preBgendam^ Tholose personaliter corapareant coram nobis, mandatum
nostrum super hoc audituri et facturi alias quod fuerit rationis. Datum
sub appensione sigilli nostri Tholose, pridie nonas januarii, sub anno
Domini M«CCC«]X°.

49. Forma mitigationis circa penam sententie excommunicationis ex

causa.

Frater Bernardus, inquisitor, elc, venerabili ac discreto viro domino

Johanni de Crespeyo, etc, salutem. —
Cum nuper vobis fecerim aliquas
requisitiones et monuerim canonice sub pena excommunicationis su-
per libris Judeorum michi exibendis infra certum terminum, prout in
litteris noslris vobis [t° 36 d] exibilis plenius continetur, et vos nunc
sicut intellexi opporleat esse absentem a senescallia Tholosana et Ru-
thenensi , volens vos extra quodcumque periculum ponere et con-
scienliam vestram securam esse pariter et serenam duxi tenore pre-
,

sentium modum et formam requisilionum ac monitionum nostrarum ,

quantum ad excommunicationis sententiam, quoad personam vestram
penitus suspendendum ita quod nulla sententia excommunicationis
,

ex parle nostra in hoc casu vos aliquatenus apprehendat, requisitio-

nibus nostris ac monilionibus in aliis et quantum ad alios in suo ro-
bore duraturis, volens et obsecrans ut ex hoc non minus quinymmo
magis et amplius sitis soilicitus et attentus ad periiciendum juxta vo-
lunlalem el ordinationem domini nostri regis, requisitiones nostras
de libris Judeorum inquirendis et inveniendis et michi exibendis ad
faciendum de eis quod justitia suadebit. In cujus rei testimonium sigil-
lum nostrum duxi presentibus appponendum. Datum Tholose in feslo
sancte Agnelis virginis et marliris anno Domini M'* CCC» IX°.
,
 SECUNDA PARS. 69

50. Sententia excommunicationis contra detentores et celatores libro-

rum Judeorum.

Frater Bernardus, inquisitor, etc, universis et siQgalis rectoribus ec-

clesiarum vel eorum loca tenentibus [f" 37 a] ad quos presentes littere
pervenerint, salutem in actore fidei Domino Jhesu Christo. Cum sit —
voluntas ac intentio pariter et mandatum christianissimi domini nostri
regis, sicut nobis constat per ejus patentes litteras destinatas, necnon
expediens el necessarium fidei orthodoxe quod omnes libri Judeorum
in quibus continentur errores et blasfemie nominis Domini Jhesu Christi
et ejus sanclissime genitricis virginis Marie, in opprobrium ejusdem
fidei orthodoxe, tollantur de medio et ex debito justicie comburantur,
auctoritate apostolica qua fungimur, sub pena excommunicationis, vobis
raandamus quatinus in ecclesiis vestris, ibidem ad audiendum divina (1)
clero et populo congregatis, per tres immediate sequentes dies domi-
nicos seu festivos, ex parte nostra moneatis semel, secundo ac tercio
canonice et perhemptorie sub pena excommunicationis omnes et sin-
gulos quicumque habent seu tenent aliquos libros seu scripta aliqua
Judeorum quocumque nomine censeantur, nobis seu deputatis per nos
in hac parte exibeant integraliter et ostendant infra instans carnipri-
vium modo etiam et forma consimili moneatis omnes et singulos qui
,

sciunt predictos libros seu scripta vel aliquem de eisdem haberi seu
detineri a quibuscumque personis, quod nobis infra dictum terrainum
intiraent [f° 37 b] et revelent, ut ex dictis libris seu scriptis possimus
eligere ac etiam separare oranes libros qui vocantur Talmulz et quos-
cumque alios in quibus errores inventi fuerint et blasfemie nominis
Domini Jhesu Christi et ejus sanctissime genitricis et fidei orthodoxe,
ut de eis fiat executio debita justicie tanquam de reprobis et dampnatis :

quod nisi raoniti fecerint,sicut preraittitur,infra terminumpretaxatum, in

omnes detentores et celatores predictorura librorum seu scriptorum,
ac etiara in irapeditores, ista nostra competenti monitione premissa, ex
nunc ut ex tunc, et ex tunc ut ex nunc, excommunicationis sententiam
ferimus in hiis scriptis, ipsosque excommunicatos publice in vestris
ecclesiis nuncietis, et tanquam excoraraunicatos eviletis et faciatis a
vestris subdilis arcius evitari. Datura Tholose pridie ydus januarii,
anno Doraini M°CCC«IX".

51. Requisitio senescalli Ag-enesii super libris Judeorum.

Nobili ac potenti viro domino senescallo Agenesii vel ejus locum

(1) Divinum dans le ms. 387.

70 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

tenenti, Frater BernardusGuidonis, ord.Predic, inquisilorheretice pravi-

tatis in regno Francie per sedem apostolicam deputatus, salutem in ac-
tore fidei Domino Jhesu Christo. —
Ad extirpationem errorum et erran-
tium ubicumque et ad exaltationem fidei orthodoxe sine qua non est
salus, merito [f° 37 c] debent accingi omnes qui fideles reputari cupiunt
et halDeri, precipue quicumque regimini presidentes quibus major facultas
a Deo a quo est omnis potestas collata esse dinoscitur alios cohercendi.
Quocirca cum in libris et scriptis pluribus Judeorum, maxime Tal-
mutorum et glosis et expositionibus eorumdem plures contineantur
errores pariter et horrores ac blasfemie nominis Domini Jhesu Christi
et ejus sanctissime genitricis Virginis Marie ac nominis chrisliani, que
reprobata esse noscunlur pariter et dampnata, vos de cujus fide ac zelo
fidei merito confidimus ct in Domino congaudemus , auctoritate aposto-
lica qua fungimur in hac parte, requirimus per presentes pariter ac
monemus quatinus omnes libros omniaque scripta Judeorum quibus- ,

cumque titulis aut nominibus censeantur, cum debita soUicitudine,

omni diiatione postposita, perquiratis seu perquiri faciatis, et capiatis
ubicumque et apud quoscumque fuerint de omnibus locis vobis seu
vestro regimini subraissis, et faciatis portari eosdem libros seu scripta
apud Agennum ad domum seu conventum Fratrum Predicatorum, ubi
cum sigillo vestro et prioris eorumdem Fratrum quem in hoc deputa-
mus loco noslri et cui super premissis et ea tangentibus plenarie [f° 37 d]
committimus vices nostras, consignentur et sigillentur et fideii cus-
todia reponantur, ut ex eis possimus eligere ac etiam separare omnes
libros qui vocantur Talmutz et alios quoscumque in quibus errores seu
blasfemie continentur, ad faciendum de eis tanquam de reprobis et
dampnatis quod justicia suadebit ; in premissis taliter vos habeutes
quod non possitis redargui de negligentia vel defectu, set pocius de
zelo fidei et diligentia merito commendari. Datum Agenni, pridie nonas
januarii , anno Domini M^CCC^^IX".

52. Commissio facta prioriFratrum Predicatorum Agenni super libris

Judeorum inquirendis.

Frater Bernardus, inquisitor, etc, karissimo sibi in Christo priori Fra-

trum Predicatorum Agenni, salutem et sinceram in Domino caritatem. —
Cum in libris et scriptis Judeorum, maxime in Talmutis etglosis et exposi-
tionibus eorumdem plurimi contineantur errores, pariter et horrores, ac
blasfemie nominisDomini JhesuChristi et ejus sanctissime genitricisVir-
ginis Marie et nominis christiani, que omnia dampnata sunl ut perversa
pariter et adversa fidei orthodoxe , vobis, de cujus discretione ac zelo
fidei firmam fiduciam optinemus, tenore presentium [f° 38 a] committi-
mus in tota senescallia Agenesii plenarie vices nostras, volentes et
 SECUNDA PARS. 71

mandantes quatinus auctoritate nostra, ymmo verius apostolica, inqui-

ratis et perquiri faciatis omnes libros omniaque scripta Judeorum, qui-
buscumque titulis seu nominibus censeantur et eosdem faciatis vobis
,

exiberi plenius et ad domum seu conventum vestrum portari, ut e"x

eisdem possimus eligere ac etiam separare omnes libros in quibus erro-
res seu blasferaie poterunt inveniri, ut de ipsis fiat executio debita
justicie tanquam de reprobis et dampnatis ; reliqui vero libri appro-
bati cum fuerint a reprobis separati restituantur illis quorum fuerint,
ut est justum. Ceterum qui contradictores in premissis vel ea tan-
si

gentibus vobis extiterint aut rebelles, auctoritate nostra predicta apos-

tolica per censuram ecclesiaslicam compellatis, invocato ad hoc, si opus
fuerit auxilio brachii secularis ; litteras quoque nostras excommuni-
,

cationis contra delentores, celatores, et impeditores predictorum quas

vobis transmittimus faciatis publicari locis et personis de quibus vobis
visum fuerit faciendum. Datum Tholose pridie nonas januarii, anno
,

Domini M°CCC°IX°.

53. Sententia excommunicationis contra detentores et celatores libro-

rum Judeorum in senescallia Agenni.

[F° 38 b] Frater Bernardus, inquisitor, elc, universis et singulis

rectoribus ecclesiarum vel eorum ioca lenentibus ad quos presentes
littere pervenerint, salutemin actore fidei Domino JhesuChristo. Cum —
ad extirpationem errorum et blasfemiarum Domini Jhesu Christi et ejus
fidei orlhodoxe ex debito nostri officii teneamur, et in iibris Judeorum,
maxime in Talmutis, expositionibus eorumdem
et glosis et plurimi ,

contineantur errores, pariler et horrores ac blasfemie nominis Domini

Jhesu Christi et ejus sanctissime genitricisVirginis Marie in opprobrium
fideiorthodoxe, auctoritate apostolica qua fungimur, sub pena excom-
municationis, vobis mandamus, etc, ul supra in alia liltera.

54. Modus seu forma sententie absolutorie aliquorum qui fuerunt in-
culpati de aliquibus erroribus seu heresibus aut criminibus super
, ,

quibus inquisiti et examinati cum , non fuerint confessi nec convicti

testibus, inventi sunt innocentes pariter et immunes.

Dudum invalescente gravi infamia et clamore valido conlra ordinem

quondam milicie Templi et ipsius singulares personas super heresibus
et [h]orrendis sceleribus , et specialiter super eo quod fratres [f*' 38 c]
ipsius quondam ordinis, quando in ipso recipiebantur ordine, et inter-
dum post, Chrislum negare et in ipsius opprobrium super crucem eis
ostensam spuere, ipsamque aliquando conculcare pedibus dicebantur.
72 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

et aliisnephandis criminibus ;
post inquisitiones de mandato sedis
apostolice super hoc in universis christianitatis partibus factas felicis
recordationis dominus Clemens papa V, ex certis causis que ad [id]
ipsius animum induxerunt, et post multa matura et digesta consilia, non
per modum diffinitive sententie set per viam provisionis apostolice,
ipsum quondam ordinem ejusque statum, habilum atque nomen sustulit
et cassavit in generali concilio Viennensi, ac circa personas fratrum
ipsius condam ordinis volens utiliter providere, fratres ejusdem quon-
dam ordinis, quibusdam exceptis quos sibi reservavit specialiter, dispo-
sitioni et juditio conciliorum provincialium , que super hoc per univer-
sas mundi partes voluit congregari, duxit penitus relinquendos ac
;

nichilominus fratres omnes ejusdem quondam ordinis cum quibus tunc

super criminibus et erroribus predictis non fuerat inquisitum et sub
manu et potestate Ecclesie tunc temporis minime habebantur, set
erant forsitan fugittivi, in ipso Viennensi concilio citavit ut infra [f° 38 d]
unum annum quem eis pro termino peremptorio assignavit, coram
dyocesanis suis eorum subituri examen ac recepturi pro meritis secun-
dum juditium conciliorum predictorum, curarent personaliter compa-
rere ;
quod si infra ipsum annum non comparerent coram dyocesanis
eisdem, eo ipso excommunicationis sententiam incurrere, et si ipsam
excommunicationem per annum pertinaciter sustinerent eos velut here-
ticos voluit condempnari, prout in lilteris apostolicis ejusdem domini
Clementis lacius dinoscitur contineri; postque eodem domino Clemente
viam universe carnis ingresso ac sanctissimo patre et domino nostro
domino Johanne divina providentia papa XXIP ad summum apicem
aposlolalus assumpto, accedentibus ad apostolicam sedem infra scriplis
tali N. et tali N. (exjprimantur normna singulorum) servientibus fratri-
bus dicti quondam ordinis qui, prout ipsorum habebat assertio, tem-
pore sublationis, seu cassalionis, ac ciLationum predictarum et ante per
longa tempora ac post continue fuerant in captivitate Soldani ac pro
Chrisli nomine dira ac dura passi fuerunt in eadem captivitate,supplicia
et tormenta, expositoque per eos quod de dicta captivitate erant noviter
liberali, quodque quam cito comode potuerunt ad sedem [f° 39 a] apos-
tolicam venerant, ipsius examen et juditium humiliter subituri ;idem
sanctissimus pater nobis tali N. ac tali N. episcopis cardinalibus com-
misit oraculo vive vocis ut cum eisdem dicti quondam ordinis fratribus
super dictis heresibus, et enormitatibus, ac erroribus, ac nonnullis aliis
prout in articulis infra scriptis sub bulla dicti dominiCIementis transmissis,
quorum tenor infra describitur , premissa tangentibus de quibus ipse
quondam ordo Templi et ipsius fratres, ut dictum est, extiterant gra-
viter diffamati , diligenter ac singillatim et secreto inquirere debere-
mus; nosque juxta commissionem nobis factam procedentes recepto ,

ab eisdem fratribus et eorum quolibet juramento quod plenam et me-

ram dicereet veritatem de hiis super quibus forent interrogati de forma
 SFXUKDA PARS. /O

el modo receptionis cujuslibel eoruiiKleii) ac de (Drediclis omnibus ct

singulis aiiiculis et conlenlis in cis ;
cuni unoquoque eorum siugiliatim
et sccrele inquisivimus diligcnter,eorumque responsionibus et dictis per
notarios publicos nostros scribas in scriplis rcdactis, eidem domino nos-
iro relalionem plenariam fecimus el fidelcm postque idem domiuus
;

noster nobis mandavil et commisil oraculo vive vocis quod pcr diffi-
nitivam senlenliam super premissis quanlum ad personas dictorum
[f" 39 b] fratrum exigente justicia procedere deberemus. Nos itaque,
visis et diligenter discussis examinationibus et confessionibus alentis ,

diclis depositionibus corumdcm , de consilio pcritorum et aliquorum

magistrorum in theologia quia in premissis seu aliquo premissorum
,

ipsos seu eorum aliquem nocenles non comperimus, ipsos el eorum

quemlibet ab erroribus facinoribus contentis in dictis arliculis de qui-
,

bus predicli quondam ordo et fratrcs fuerant diffamati, pro tribunali

sedentes, presentibus dictis fratribus quondam milicie Templi, auclori-
tate apostolica nobis in hac parle commissa, sentencialiler absolvimcs
in hiis scriptis ac eadem auctoritate cum propler loci dislanciam et
legilima impedimenta, ut superius est expressum quibus prepediti
,

fuisse noscuntur quominus apud prefatara sedem comparere valerent

infra terminum comprehensum in citatione predicta, prout per asser-
tionem eorum juratam nobis constitit. excommunicationis sententiam et
alias penas in prefala ordinatione apostolica comprehensas eosdem ,

fratres decernimus et declaramus non incurrisse nec eis ipsos fralres

fuisse ve! esse ligatos. Tenor vero articulorum de quibus superius facta
est mentio talis est Isti sunl arliculi super quibus inquiretur contra
:

fralres ordinis milicie [f° 39 c] Templi tanquam conlra singulares mul-

tipliciter infamatos et vehementer suspectos super contentis in eisdem
articulis et maxime scandalo contra eos super hiis existente primo :

quod in receptione et quandoque post et quam cito ad hoc comoditatem

habere poterant abnegabant Christum etc; {In isio loco poterunt sin-
,

guK articuU explicari.) In quorum omnium lestimonium el certitudi-

nem pleniorem hanc noslram senteniiam per talem N. et talem N.
notarios infra scriptos publicari mandavimus et nostrorum sigillorum
appensione muniri. Lata et in scriplis pronunciata fuit supra dicta
sententia per reverendos patres dominos lalem N. et talem N. episco-
pos cardinales pro tribunali sedentes Avinioni in camera hospicii habi-
talionis dicti domini N. cardinalis {vel sic : in tali ecclesia vel : in lali
palatio), sub anno Domini M^CCC^^XX". indictione III'., pontificatus
,

sanctissimi patris el domini uostri domini Johannis divina providentia

pape XXII anno quarto, die uitima mensis januarii, presentibus dictis
fratribus ordinis quondam milicie Templi ac presentibus venerabilibus
et religiosis viris fratribus talibus et talibus, et celera.
Consimilis modus et forma senteniie absolutorie poterit observari in
aliis seciindum varietatem aiit diversiiatem criminum super quibus facta
10
74 PIUCTICA INQLMSITIOMS 1IERI:TICE PKAVITATIS.

[f" 38 dj mquisilione et contra qvm acium

examinatione diligenti, illi

fuerit reperti fuerint innocentes, cum nec confessionibus propriis nec

testibus convincantur^ jyost narrationera seriosam tocius processus con-
cludendo in fine lioc modo :

Nos ilaquc super prediclis criniinibus

prefali lalis N. el lalis N. qiiia
seu articulis (exprimantur) cum eodem lali N. et contra eum cum dili-
gcntia et nichil obraisso de conlingentibus inquisilo, ipsum fore de eis
culpabilcm nequivimus invenire (vel sic : culpabilem non invenimus)
eumdcm super illis senlentialiler absolvimus in hiis scriplis justicia me-
diantc.

55. Modus forma faciendi seu assig-nandi provisionem reddendam

et
seu pensionem annuam persolvendam aliquibus personis seu fratri-
bus qui fuerunt ordinis milicie quondam Templi, postquam exami-
nati diligenter inventi et judicati sunt et super heresibus et crimini-
bus de quibus habebantur suspecti penitus innocentes.

Nos talis N. et talis N. episcopi cardinales venerabiii in Chrislo patri

Dci gralia archiepiscopo tali et discretis viris talibus N. ettalibusN. (1)
salutem et mandatis nostris, immo verius apostolicis, firmiter obedire.
Dudnra gravi et valido clamore exorto contra quondam milicie Templi
ordinem et ipsius singulares [f° 40 a] personas super heresibus et hor-
rendis sceleribus et nonnullis nephandis criminibus post inquisitiones
de mandato sedis apostolice super hiis in universis christianitatis parti-
bus factas feiicis recordalionis dominus Clemens papa V"" per viam pro-
visionis apostolice ipsum quondam ordinem ejusque statum, habitum
atquc nomen sustulit et cassavit in generali concilio Viennensi et circa
personas fratrum ipsius qubndam ordinis volens utiliter providere,
cerlis durataxta exceptis quos sibi specialiter reservavit, ipsos reliquit
disposilioiii et juditio conciliorum provincialium que super hoc per uni-
versas mundi partes voluit congregari, et nichilominus fratres omnes
ejusdem quondam ordinis cum quibus super criminibus et erroribus
prediclis nondum fuerat inquisilum et qui sub manu et potestate Eccle-
sie tunc non erant, in ipso Viennensi concilio citavit ut infra unum
annum quem eis pro terraino peremptorio assignavit coram dyocesanis
suis corum subituri examen curarent personaliter comparere quod si :

infraunum annura non comparerenl coram dyocesanis eisdem eo ipso

excomraunicationis sententiam eos incurrere, et si ipsam excommuni-
cationem per annum pertinaciter sustinerent eos velut hereticos voluit
conderapnari, prout in litteris apostolicis ipsius domini Clementis super

(1) iV. dans lo :ns. 3SS.

 SECUNDA PAllS. 75

hiis confectis iacius dinoscilur coutineri. Cum aulem [(" 40 b] taiis N.

et talis N. militcs talis dyoccsis dicli cjuotidam ordinis lempore subla-
tionis seu cassalionis ac cilationum predictarum et anle per lempora
longiora et post fuerint in caplivilale Soldani et pro Clirisli uomine dira
et dura passi fuerint in captivitate caden) supplicia et tormenta, quod-
que de caplivitate ipsa fuerint noviter liberati, et post liberatiouem
ipsam ad apostolicam sedem accesserunl quam cilo sibi fuit ccmmodilas
accedendi, sanctissimi palris et domini nostri domini Johannis divina
provideulia pape XXII cor.spectui sc prescnlantes et coram ipso excu-
sationis causas allegantes ejus judilium subierunt, qui dominus uosler
ex hujus propositis pio sibi affectu compaciens nobis commisit oraculo
vive vocis ut secum in Romana Curia super diclis heresibus et crimini-
bus ac erroribus, prout in arlicuiis sub bulla dicli domini Clementis
dudum transmissis per christianilalis provincias de quibus dictus quon-
dam ordo fueral diffamatus continebanlur, inquirere deberemus. Nos
itaque juxta commissionem nobis factam in ipso negocio procedentes
diligenter secum inquisivimus et de inquisilione ipsa eidem domino
noslro relationem fecimus plenariamet fidelem* qua relatione audita, ut
ad diffinilivam sentenliam super prernissis quantum ad personas ipso-
rum exigente justicia [f° 40 c] procedere deberemus idem dominus
noster nobis duxit commiltendum. Et quia, visis et diligenter discussis
examinationibus el confessionibus ac depositionibus ipsorum, nocentes
non reperimus in premissis seu aliquo premissorum, de plurium perito-
rum et aliquorum magistrorum in theologia consilio, ab erroribus, faci-
noribus et criminibus in eisdem arliculis contentis ipsos talem N. et
lalem N. milites duximus sententialiler absolvendos, decernentes nichi-
lominus et declarantes cos non incurrisse excommunicationis sententiam
et alias penas in prefata ordinatione apostolica comprchensas, nec ipsos
eis fuisse vel esse ligatos, prout in nostris processibus et sententia ple-
nius noscitur contineri post quam absolutionem prefalus dominus nos-
;

ter vive vocis oraculo commisit, ut prcdictis tali N. et tali* N. militibus

certam peccunie quantitatem solvendam, dandam et assignandam de
bonis que fuerunt condam ordinis milicie Templi ordinaremus, taxare-
mus et assignaremus, et ipsis lali N. et tali N. militibus provideri et
assignari faceremus pro vite ipsorum sustentatione, prout et inquantum
nobis decens et expediens viderelur, per priores et fratres ordinis Hos-
pilalis Sancti Johannis Jerosolimitani, de quibus nobis melius visum
esset, de bonis ordinis [f'' 40 d] quondam Templi que ipsi priores et
fralres tenent , contradiclores per censuram ecclesiaslicam compes-
cendo , invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis, non
obstante si Magistro ct fratribus ipsius ordinis Hospitalis a sede apos-
tolica generaliter vel specialiler sit indultum quod per litteras aposto-
licas seu auctoritate sedis aposlolice vel alias inlerdici , suspendi aut
excommunicari non possint, nisi de ipsorum privilegiis seu indulgen-
7|6 PRACTICA IIVQUISITrOMS HERKTICE PHAVITATIS.

liisplena el expressa in commissionibus sedis ipsius menlio haberelur;

qua quideni coraraissione, ut prerailtilur nobis facla
, idem lalis N.
,

el talis N. milites nobis humiliter supplicarunt ut, juxla

, commissio-
nem et mandatum aposlolicum nobis a dicto domino noslro posl dictam
absolulionis scnlentiam per nos lalam ut predicitur factum
, de bonis
,

quoiuiam Templi que Priores et fralres ordinis Hospitalis predicti ha-

benl et possident sibi secundum sui slatus decenciam ordinaremus ,
laxaremus , assignaremus ac faceremus eis per alios assignari ac etiam
provideri. Nos itaque volenles commissionem et mandatum hujus-
,

modi nobis facta ut lenemur, exequi reverenter habita super hiis

, ,

deliberatione matura considerato eliam et atlento quod in facto pro-

,

visionis nonnullorum ejusdem quondam ordinis Templi [i° 41 a] fra-

trum perhibctur per ordinatum fuisse, suoque statu et conditione,
alios
ac captione , detentione et longa macerationc abhominosi carceris
,

Sarraconorum et inimicorum nominis christiani in quo longis tempori-

bus fueranl miserabililer captivali diligenter prospectis auctorilate
,

aposlolica nobis in hac parte commissa, sibi et ipsorum cuilibet pro

sui slatus et vile sustenlatione ordinaraus taxamus et assignamus,
, ,

ac decernimus assignandum de bonis predicti ordinis Hospitalis pro

singulis diebus duos Turonecses grossos cum dimidio argenti de Fran-
cia quoad vixerint, et specialiter et expresse super bonis et de bonis
prioralus de tali regno vel provincia ordinis predicti hospitalis Sancli
Johannis , ubicumque fuerinl. per priorem qui est et qui pro tempore
fuerit vel ejus locum tenentem , quibus mililibus necnon quo ad hec
domos el !oca et proceptores ipsius prioratus generaliter et prioratu
exislentes prefato cum eorum juribus et pertinenciis universis astric-
,

tos et obligatos fore et ad hoc teneri decernimus, videlicet ut infra

quindccim dierum spacium computandum a presentalione litterarum
hujus eis facta, secundum taxationem nostram prefalam, pro die-
bus a die presentationis hujus lilterarum usque ad tale festum proximo
[f° 41 b] fulurum cxclusive eam summam que pro diebus in terminis

inlermediis a tempore presentationis hujus litterarum debebitur, dictus

prior eisdem tali N. et tali N. railitibus solvere et satisfacere teneatur
et in dicto feslo ,in quo ex tunc annum pro successivis temporibus vo-
lumus inchoari medictalem summe peccunie ad quam predicta nostra
,

taxatio pro dicbus singulis superius facta pro toto anno sequenti facta
compulatione ascendet et aliam medietatem in festo tali ex tunc proximo
subsequenti et deinceps simili modo, quoad vixerint, in eisdem fes-
livilalibus annuatim prefatis tali N. et tali N. et eorum cuilibet militi-
bus solvi volumus et mandaraus per illos de quibus per nos est supe-
rius ordinalum.
Quare lenore prosentium monemus universos et singulos fratres or-
dinis Hospilalis Sancti Johannis Jerosolimitani ad quos in toto prioratu
prodiclo et per lolum prioratum ipsum regimen, custodia domorum
,
 SECUxNDA PARS. 77

et preceploriarum seu administratio pertinet aut pertinere poterit in fu-

turum quatinus venerabili et religioso viro priori predicti prioralus
,

ejusdem ordinis Hospitalis vel ejus locum tenenti et ipsorum cuiiibet

circa faciendum ipsis tali N. et tali N. militibus et eorum [[<> 41 c]
cuilibet de dictis quantitatibus Turonensium argenti per nos sibi assi-
gnaiis solutionem integram annis singulis in ioco el terminis supra
scriptis et obediant pareant efficaciter et intendant
, monemus ;

etiam supradictos priorem et ejus locum tenenlem ut eisdem tali

N. et tali N. vel procuratori eorum de dictis peccuniarum summis pro
terminis et solutionibus supradictis. videlicet eorum quilibet, prout ad
ipsum pertinet aut poterit alias pertinere juxta continentiam preliba- ,

tam integre, pure et libere satisfaciant et per sibi subditos procurent

satisfieri et huic uostre assignationi et omnibus aliis nostris in hac
parte mandatis immo verius aposlolicis efficaciter pareant et intendant;
inhibentes nichilominus dicto priori ac ejus locum tenenti, necnon ora-
nibus et singulis preceptoribus , administratoribus , custodibus et per- ,

sonis aliis dicti prioratus supradictis ac ceteris quibuslibet quos pre-

dicta tangere possunt, ne dictos talem N. et talem N. quominus facta
per nos sibi assignatione predicta in bonis superius expressatis libere
possint pro terminis et solutionibus anle dictis gaudere publice vel ,

occulte per se vel alium impedire, aut alias contra hujusmodi provi-
sionem assignationem et hanc ordinationem nostram [f» 41 d] , immo
,

verius apostolicam venire presumant; quod si contrarium fecerint,

,

et impedimenla, aut quelibet alia que conlra hoc per eos aut ipsorum
quemlibet vel de eorum aut cujusvis ex ipsis mandato consilio vel
,

assensu in diclorum talis N. el talis N. prejudicium attemptata fuerint,

nisi infra sex dies a dictorum attemptatorum tempore numerandos
quorum duos pro primo, reliquos duos pro secundo , ac duos ultimos
pro tercio, et peremptorio termino et monitione canonica ipsis et eo-
rum singulis assignamus non revocaverint cum effectu vel si de
, ,

dicta peccunie summa maliciose recusaverint vel distulerint singulis

annis loco et terminis, ut predicitur satisfacere supradictis, aut alias
,

quoquo modo se opponere presumpserint, contra hec per nos, ut pre-

miltitur ordinata vel se opponentibus dederint opem , consilium vel
, ,

favorem ex nunc prout ex tunc in ipsos et ipsorum quemlibet in pre-

,

dictis et eorum quolibet culpabiles fujrinl et ipsis adherentes aut ,

cousilium favorem , vel assensum contra moniliones et ordinationem

,

nostras predictas, per se vel per alium clam vel palam prestantes, ,

excommunicalionis , in ecclesiis vero domorum et preceptoriarum om-

nium et singularium quas dictus prior ad manum et adminislrationem
suam immediate tenet seu que [f° 42i a] pertinent ad eumdem, quorum
administratores seu preceptores dicle assiguate per nos eisdem lali N.
el [tali] N. annue pensionis solutio maliciose vel aliqua alia ratione de-
negala fuerit vel tardata, interdicli monitione competenti premissa ,
78 PRACTICA hNQUISmOMS HERETICE PRAVITATIS.

ut est cllctuiri^ sentenlias ferimus in hiis scriptis, non obstante si Ma-

gistro et fratribus ipsius ordinis Hospilalis a sede apostolica generaiiter
•vel specialiter sit indultum vel pcr litteras apostolicas seu sedis apos-
,

tolice auctoritate ve! alias, interdici, suspendi vel excommunicari noa

possint nisi de ipsorum privilegiis vel indulgenciis plena et expressa
,

in commissionibus sedis ipsius mentio haberetur; volumus autem quod

illi qui prediclam nostram excommunicationis sententiam incurrerint
quoquo modo absolvi non possint, nec dicta interdicti sententia post- ,

quam effectum suum habuerit, valeat relaxari seu etiam amoveri, nisi
prius predictis tali N. el N. tam de quantitate dictorum Turonensium
argenli tunc sibi debila juxla ordinationem prediclam et tam de ex- ,

pensis quam interesse quas seu quos propter hoc idem talis N. et ta-
lis N. sustinuerunt, fuerit plenarie satisfactum, invocato ad hoc si ,

opus fuerit, auxilio brachii secularis quociens opus erit. Verum quia
,

plurimis cegociis Romane Ecclesie occupati ad dictas partes [f° 42 b]

non possumus personaliter nos transferre, pro ulteriori executione su-
per hiis facienda vobis et cuilibet vestrum in solidum in virtute sancte
obediencie et sub pena excommunicationis quam in vos el vestrum
quemlibet, si per sex dies postquam super hoc fueritis requisiti sub ,

distinctione dierum et monilione, predictis nostris in hac parte ne-

glexeritis obedire mandalis ferimus in hiis scriptis, districte preci-
,

piendo raandamus quatinus vos et vestrum quilibet qui super hoc fue-
rint requisiti dictis ceterisque omnibus et singulis domorum
priori
preceptoriarum et bonorum Hospitalis Sancti Johannis Jerosolimilani
prioralus predicti preceptoribus custodibus , et administratoribus aut
, ,

illi seu illis ex predictis et aliis de quibus viderilis expedire, hanc

ordinationem assignationem, seu provisionem dictis tali N. et N. pre-
,

fata auctoritate apostolica per nos factara et presentium nostrarum

continenliam litterarum intimetis , publicetis et ad eorum nolitiam de-
ducatis , dictosque priorem et locum ejus teuentem et preceptores
ordinis Hospitalis predicti ceterosque ad custodiam bonorum dicti
ordinis Hospilalis in prioralu predicto deputatos seu in posterum de-
putandos ad satisfaciendum ipsis N. et N. de assignala eis per nos ut ,

[f*' 42 c] premittitur, annua pensione in locis et terminis prelibatis

per censuram ecclesiaslicam et alia legitima remedia juxta hujus nos-
tre ordinationis et assignationis formam compellatis, et omnia alia et
singula faciatis que ad predicti executionem negocii videritis expedire
et que nos super hoc possemus et deberemus facere requisiti invo- ,

cato etiam ad hoc auxilio brachii secularis quociens opus erit; nos
enim super hiis et ea tangentibus vobis et veslrum cuilibet ia solidum
per presentes committimus vices nostras, donec eas ad nos duxerimus
revocandas ;presenles aulem nostras litteras nolumus penes vos aut
quoscumque alios conlra voluntatem dictorum N. et N. vel alicujus eo-
rum aliquatenus retineri, set, eis visis et copia earum habita et re-
 SECUNDA PARS. 79

lenta si eam ad quos perlioel dictui» ne-

voluerilis vel voluerinl illi

gocium eisdem N. et N. vel eorum nuncio resliluatis illesas et

, illas ;

si coDtra hoc per vos vel alios fuerit altemplalum, predicta distincte
monitione premissa vos et alios qui contra fecerilis vel fecerint dic-
,

lam nostram excommunicationis sententiam incurrere volumus ipso

facto. In quorum omnium testimonium presentes lilleras sigillorum nos-
trorum jussimus appensione muniri [f° i% d]. Acturn et datum lali
loco, anno et die tali.

Predicta forma diligenter dictata et ordinata extitit et scribiturinhoc

loco pro forma exemplari in multis casibus aliis emergentibus maxime
et signanter quantum ad requisitiones et monitiones canonice faciendas
sub jpeno, excommunicationis, mutatis mutandis, et additis, seu subtrac-
tis que addenda fuerint seu sid)trahenda, secundum varietatem emergen-

cium casuu7n in locissuis.

56. Modus forma de provisione facienda certis personis que fuerunt

et
ordinis milicie quondam Templi ex commissione apostolica speciali,
uno ex eisdem presente et pro se et pro multis aliis absentibus nomi-
natim expressis supplicante.

Miseratione divina talis N. Portuensis et Sancle Ruphine et talis N.

Sabinensis episcopi venerabili in Christo palri Dei gratia episcopo tali
et diserlis viris lalibusN. el talibus N. (1), sahitem inDoraino. Dudum —
gravi et valido clamore exorlo contra condam milicie Templi ordinem
et ipsius singulares personas super heresibus et horreudis sceleribus
et nonnullis nephandis criminibus [f" 43 a], posl inquisitiones de man-
dalo sedis apostolice super hiis in uuiversis christianitalis partibus
factas, felicis recordacionis Clemens papa V per viam provisionis apos-
tolice ipsuni ordinem ejusque slalum, habitum, atque nomen sustulit et
cassavit in generali concilio Viennejisi, ac circa personas fratrum ipsius
quondam ordinis volens uliliter providere, cerlis dumtaxat exceplis
quos sibi specialiter reservavit, ipsos reliquit ordinationi et judilio
conciliorum provincialium que super hoc per universas mundi partes
voluit congregari; nichilominus fratres omnes 'ejusdem quondam ordinis
cum quibus super criminibus et erroribus predictis nondum fuerat in-
quisitum, et qui sub manu et polestale Ecclesie tunc non erant, in ipso
Viennensi concilio citavit ut infra unum annum, quem eis pro termino
peremptorio assignavit, coram dyocesanis suis eorum subituri examen
curarent personaliter comparere; quod si infra ipsura annum non com-
parerent coram dyocesanis, eisdem eo ipso excommunicationis senleuliam
eos incurrere, et si ipsam excommunicationem per annum pertinaciter

(1) N. dans !e ms. 388.

80 PRACTICA hNQUISITIOiMS IIEI{I:TICE PRAVITATIS.

suslinerent, eos velul hereticos voluit condempnari, prout in aposloHcis

liltcris ipsius domini Clemenlis super hoc confectis lacius dinocitur con-
lincri. Cum aulem 43 b] N. talis dyocesis miles dicli quondam
talis [f"

ordinis Templi latn pro se quam pro parte lalium et talium lalis dyoce-
sis sacerdotum vel raililum vel servientium fralrum dicli quondam
,

ordinis Templi de tali regno vel de tali provincia sanclissimo palri ac

,

domino nostro domino Johanne divina providentia papa XXII'' humililer

supplicaverit, uteiscum quibus in partibus illis secundum ordinalionem
apostolicam per dyocesanos eorum super prediclis infra slalula tempora
solliciter extilit inquisilum et post inquisitionem cum eis habitani abso-
lutionis sentenliam reportarunt, paterno eis compaciendo affeclu ipsis
in regno prediclo vel alibi ubi sanctitati ipsius domini nostri magis ex-
pediens videretur, pro ipsorum vite sustenlatione de aliqua annua pen-
sione, quoad vixerinl in humanis, eis faceret provideri; qui quidem
dominus nosler ipsorum supplicationibus inclinalus nobis cardinalibus
supradictis tali mense proximo preterito commisit oraculo vive vocis
(vel sic : per suas litteras aposlolicas speciales) ut prediclis quondam
dicti ordinis fratribus per priores et preceptores ordinis HospitalisSancti
Johannis Jerosolimitani in certa peccunie quantitate de qua nobis expe-
diens videretur de bonis que ipse ordo Hospitalis Sancti Johannis Jero-
solimitani [f" 43 c] tenet et possidet in tali regno vel in tali provincia
taxaremus et assignaremus, et per nos alium seu alios provideri et
assignari eis et eorum singulis faceremus pro vite eorum sustentalione,
prout, et in qnantum, el ubi nobis melius decens et expediens videre-
tur, contradictores per censuram ecclesiasticam compescendo, invocalo
ad hoc auxilio brachii seccularis quociens oput erit; nonobstante si Ma-
gistro et fratribus ipsius ordinis a sede apostolica generaliter vel speciali-
ter sit indultum quod per lilteras apostolicas seu auctoritate sedis ejusdem
velalias, interdici, suspendi, aut excommunicari non possint, nisi fortede
ipsorum privilegiis seu indulgenciis plena et expressa in commissionibus
sedis ipsius mentio haberetur, Qua commissione, ut premittitur, nobis
facta. idem miles tam pro se quam pro parte dictorum militum presbi-
terorum el fratrum servientium dicti quondam ordinis Templide prefato
regno seu provincia, nobis humiliter supplicavit ut, juxla commissionem
et mandatum apostolicum nobis a dicto domino nostro, ut predicitur,
faclum de bonis que ordo Hospitalis predicti in regno seu provincia
,

ante dicta tenet et possidet secundum ipsorum stalum et decentiam

ordinaremus, taxaremus, et assignaremus ac faceremus eis per nos seu
alios [f° 43 d] assignari et etiam provideri. Nos itaque volentes commis-
sionem et mandatum
sanctissimi patris et domini nostri pape predicti
nobis, ut premittitur factum exequi ut tenemur, habita super hiis de-
,

liberatione matura, considerato etiam etattento quod in factoprovisionis

consimilis nonnullorum ejusdem quondam ordinis Templi fratrum perhi-
betur per alios ordinatum fuisse, eorumque statu et conditione pros-
 SECUNDA PARS. 81

pectis, auctorilate apostolica nobis inhac parte commissa, tali N. el tali

N. lalis dyocesis servientibus, videlicet ipsorum singulis servientium
predictorum, pro eorum status et vite sustentatione decenti ordinamus,
taxamus et assignamus ac decernimus assignandum de bonis ordinis Hospi-
lalis Sancti Johannis Jerosolimitani pro singulis diebus duos Turonenses
grossos argenti de Francia, a kalendis talis mensis proximo preterili el ex
tunc quoad vitam duxerint in humanis, ordinantes et specialiler decer-
nentes ut per religiosum virum priorem prioratus lalis regni vel lalis
provincie ipsius ordinis Hospitalis qui esl vel qui pro tempore fuerit,
aul ejus locum tenentem diclis tali N. el tali N. et singulis eorum pro
,

singuiis diebus quibus vixerint exsolvalur el realiter assignelur summa

dictorum duornm Turonensium argenli per nos, ut premittilur, laxata
et estimata, vel eorum [f° 44 a] valor in moneta currenti in regno seu
provincia predicta, super bonis et de bonis ipsius ordinis Hospitalis
Sancti Johannis Jerosolimitani in prioralu predicti regni seu provincie
ubicumque fuerit; quibus servienlibus quoad hoc preceplorias el eliara
loca ac domos dicti ordinis Hospilalis Sancli Johannis Jerosolimitani et
preceptores earum tam expressatos generaliter in prioratu existentes
prefato cum eorum juribus et pertiuentiis universis astrictos et obliga-
tos fore et ad hoc teneri decernimus, ila videlicet ut, infra XV. dierum
spacium computandum a presentatione hujus lilterarum eis facta, eara
summam qu[am] secundum taxationem noslram prefatam pro diebus
singulis usque ad tale festum vel talem diem proxim[e] fu[lurum] et
cum diebus intermediis a tempore presentationis hujus litterarum no-
bis facte seu faciende eis ei eorum singulis debebit diclus prior vel
ejus locum tenens eisdem tali N. et tali N. et singulis eorum, solvere et
satisfacere integraliter teneatur; in prefatis vero kalendis in quibus
ex tunc annum pro successivis temporibus volumus et decernimus in-
choari medielatem ejus summe peccunie ad quam predicla uostra
taxatio pro diebus singulis superius facla pro toto auno sequenti facta
computatione ascendet, et aliam medietatem in festo Sancti Johannis
Baptiste ex tunc proximo subsequenti [f° 44 b], et deinceps simili modo,
quoad vixerint, in eisdem kalendis et festivilate annualim eisdera ser-
vientibus et eorum singulis solvi volumus et raandamus per illos de
quibus est per nos superius ordinatum. De alia vero summa peccunie
que eis et eorum cuilibet debetur a kalendis talis mensis proximo pre-
leriti usque ad tempus presenlationis hujus lilterarum eis faciende juxta
taxationem nostram prefatam, terciam partem in festo resurreclionis Do-
mini ex tunc proximosequuturi, videlicetanni Domini millesimiCCOXXI',
et aliara terciara partem in festo Sancti Michaelis ex tunc proximosubse-
quenti, el aliam terciam partera in festoPenthecostesex lunc a festoSancti
Michaelis proximo subsequenti videlicet anni Doraini M'CCC'XXH', dic-
,

tis servientibus fralribus quondam dicti ordinis Templi el eorura singu-

lis per eundem priorera vel ejus locum tenentera solvi voluraus et

11
82 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

raandamus. Quare lenore presenlium monemus universos fratres el sin-

gulos ordinis Hospitalis Sancti Johannis Jerosoiimitani ad quos in toto
prioratu predicto et per totum prioratum predictum regimen, seu custo-
dia domorum et preceptoriarum, seu administratio pertinet aut perti-
nere poterit in futurum , quatinus venerabili et religioso viro priori
prioralus predicti talis regni seu provincie ejusdem ordinis Hospitalis
vel ejus iocum tenenli el ipsorum cuilibet circa faciendam ipsis tali N.
[f" 44 c] et tali N. de dictis quanlitatibus Turonensium argenti per nos

sibi assignatis solulionem integram annis singulis in loco et terminis

supradictis obediant, pareant efficaciler, et intendant monemus etiam
;

prout supra dictos priorem prefali regni seu provincie et ejus locum
tenentem, ut eisdem tali N. et tali N., et cetera, ut supra in alia forma
consimili precedenti.
Predicte due forme possunt hahere locum in aliquibus casibus emer-
gentibus quoad multa et precipue quantum ad modum monendi et re-
quirendi sub pena excommunicationis late in aliquibus ordinationihus
faciendis et negociis exequendis; et ob hanc causam posite sunt superius
et conscripte.
 TERTIA PARS

[F® 44 d] Sequitur tercia pars in qua traditur modus et ordo eorum que in ge-

NERALI SERMONE INQUISITORUM IN PRINCIPIO SUNT AGENDA. ItEM CONSCRIBUNTUR MODI

ET FORME TAM PENITENTIARUM QUAM SENTENTIARUM QUE IMPONUNTUR ET FERUNTUR
JUDICIALITER IN SERMONE TAM PENITENTIBUS QUAM ETIAM IMPENITENTIBUS DE CRIMINE
HERESIS TAM VIVIS QUAM ETIAM DEFUNCTIS , PROUT IN LIBRIS ET ACTIS PUBLICIS AD
PERPETUAM REI MEMORIAM CONSCRIBUNTUR (1).

1. Sequentia eorum que in generali sermone inquisitorum in prin-

cipio sunt agenda (2).

[F° 46
Receptis igitur confessioDibus et depositionibus confitentium
a]
de heresi seu de receptione vel favore herelicorum, tam de se quam de
aliis ethujusmodi que pertinent ad inquisitionis officium, etexpeditis de-
fensionum processibus mortuorum vel vivorum, et concluso in eisdem,
omnibus etiam processibus sive confessionum sive defensionum diligen-
ter et fideliler examinatis, et petito el habito consilio a prelatis el juris-
peritis, procedunt inquisitores ad sermonem cum sollempnitate debita,
in quo fiunt gratie et injungunlur penitencie et feruntur sentencie,
secundum merita vel demerita personarum.
Ante sermonem vero, captato tempore opportuno, pelilur per inqui-
sitores consilium a predictis, facta prius extractione summaria et com-
pendiosa de culpis in qua complete tangitur substantia confessionis
,

cujuslibet persone quantum ad culpam illius de qua agitur, sine expres-

sione nominis alicujus persone ad cautelam [f^ 46 b] ut liberius de ,

penitenlia pro tali culpa imponenda sine affectione persone judicent

consulentes solidius tamen consilium daretur, si omnia complete ex-
;

primerenlur, quod faciendura est ubi et quando possunt haberi persone

consulentes quibus non est periculum revelare; esset etiam minus ca-

(1) Suit dans le ms. la table des matici-es de cette troisieme partic. Elle a ete reportec
a la fin.

(2) Ce titrc n'est pas dans le ms.

84 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

lumpniosum sel lamen non fuit usus inquisitionis ab anliquo propter

;

periculum jam pretactum; verumplamen confessiones singulorum prius

integraliter cxplicanlur coram dyocesano vel ejus vicario, presentibus
aliquibus peritis paucis et secretariis el juratis.
Predicta quoque brevis exlractio culparum persone cujuslibet recitatur
seu legitur in vulgari, per unum vel duos dies ante sermonem, cuilibet
persone singilialim ad partem per inquisilorem cum notario et aliqui-
bus personis item eadem extractio recitatur in publico sermone, diri-
;

gendo verba ad illum de quo agitur, in hunc modum Tu talis de tali :

loco, sicut constat per confessionem tuam, fecisli hoc et hoc.

Item in vigilia sermonis, inquisitor per se ipsum vel per alium, sicut
sibi visum fueritopportunum, assignat omnibus et singulis diem cras-
tinam in tali loco in sermone publico ad recipiendum penilentiam vel
audiendum sententiam, secundum negocii [f" 46 c] qualitatem ; et in se-
quenti die crastina bono mane proceditur ad sermonem.
Hec suiil que in generali sermone inquisitorum heretice pravitalis
in partibus Tholosanis et Carcassonensibus sub ordine qui sequitur sunt
agenda :

Primo omnium fiat serrao brevis propter prolixitatem agendorum ;

quo facto pronuncietur indulgencia consueta.

,

Secundo recipitur juramentum officialium curie regalis et consulum

et aliorum prcsentium jurisdictionem habentium temporalem.
Tercio deponuntur cruces personis illis quibus talis gratia fuerit fa-
cienda.
Quarto educunlur de muro viri et mulieres de quibus expediens fue-
rit, et imponuntur eis cruces et peregrinationes.
Quinto recitantur et leguntur culpe eorum qui penitentiandi aut sen-
tenciandi sunt in vulgari, tali ordine primo si quidem eorum quibus
:

sunl penilentie arbilrarie injungende de peregrinalionibus faciendis et

crucibus portandis, et regulis vivendi generalibus observandis ;

deinde eorura qui fuerint simpliciter immurandi deinde eorum qui

;

tanquam falsi testes fuerint penitenciandi el inmurandi [(" 46 d] ;

deinde sacerdotum aut clericorura, si qui fuerint degradandi et inmu-

raudi ; deinde personarum defunctarum que fuerinl declarande si ,

vivercnt inmurande
, deinde personarum defunclarum inpeniten-
;

lium de crimine heresis quarum corpora fuerint exhumanda; deinde

fugiltivorum qui fuerint velut herelici condempnandi deinde relap- ;

soruiii in heresim in juditio abjuratara qui fuerint seculari brachio re-

linqueudi, et prirao laycorum, deinde clericorum, si qui tales fuerint;
deiude herelicorum perfectorura qui converli noluerunt ab heresi
nec redire ad ecclesiasticam unitatera, sive fuerint Manichei, sive Val-
denses, sive de secta seu heresi eorum qui se dicunt Bequinos, seu Pau-
peres Christi, separentes se a communitate aliorum et polestatem pape
et Ecclesie enervantes ultimo vero eorum qui prius confessi fuerunt
;
 TERTIA PARS. 85

de heresi revocanl confessata, aul qui teslibus su-

in juditio, et poslea
perali sunt et convicti de crimine heresis, de quo nolunt confiteri veri-
tatem, nec se possunt defendere in juditio aut purgare, qui tanquam
inpenitentes de crimine heresis sunt seculari curie relinquendi.
[f" 47 a] Sexto, recitatis culpis antequam penitentie personis peniten-

libus injunganlur, recipiatur abjuralio heresis ab eisdem et juramentum

de parendo raandatis Ecclesie et inquisitorum,, el sic absolvantur asen-
tenciis excommunicationis quas propter culpas commissas in facto
heresis incurrisse noscuntur contra tales a jure generaliter promul-
gatas.
Septimo leguntur senlentie primo ia latino, et ultimo exponuntur
sub compendio in vulgari, sub eodem ordine quo culpe prius fuerint
recitate, si possit comode observari, quia interdum multitudo persona-
rum que penitenciande aut puniende seu sentenciende fuerint non ,

bene patitur aliquociens predictum servare ordinem, set cogit rationa-

biliter iu aliquo aliter observari; quod dependet ex arbitrio judicis,
prout congruentius et expedientius viderit et judicaverit observandum.
Ordo itaque conveniens penitentiarum et sententiarum que injungun-
tur aut feruntur in sermone poterit esse talis primo penilentie arbitra-
:

rie injunguntur; secundo sententia seu penitentia inmurandorum ha-

beat locum suum; tertio personarum defunctarum que declarande
fuerint si viverent
, inmurande, ratione dumtaxat bonorum in eo
, ,

casu quo heredes ad successionem [f° 47 b] non debent ob heresim sui

actoris admitti, non obstante quod^ actore ipso vivente, hoc non fuerit,
interveniente ipsius morte per sentenliam declaratum
,
quarlo sen- ;

tentia condempnationis ad exhumandum non tamen comburendura

,

ossa alicujus defuncti qui inventus est commisisse in fautoria hereti-

corum, dum viveret, de qua non invenitur fuisse confessus in juditio
nec a sentenlia excommunicationis contra tales lata a canone judicia-
liter absolutus; quinlo sentenlia conderapnationis personarum in heresi
defunclarura quarura corpora fuerint exhunianda et comburenda, aut
quia fuerunt herelicate in fine, aut quia inveniuntur inpenitentes de cri-
mine heresis decessisse; sexto sentenlia fugittivorum qui fuerint velut
berelici condempnandi septimo seutenlia relapsorum in heresim in
;

juditio abjuratam qui fueriul seculari curie aut brachio relinquendi

et primo laycorum deinde clericorum, si qui tales fuerint condemp-
,

nandi; oclavo sententia condempnationis hereticorum perfectorum qui

converti nolunt ab heresi nec redire ad ecclesiasticara unitatera ; nono
sententia illorura qui prius legilirae confessi fuerunt de heresi in judi-
lio et postea revocant legitirae confessata, aut convicti testibus nolunt
[f° 47 c] de criraine heresis veritalem
confiteri decimo poterit
;

publicari sententia excommunicationis contra personas contumaces

iu causa fidei el pro facto heresis fugittivas, quarura processus nondura
sunt usque ad diffinilivam sentenciam coasumpmali ultimo oranium ;
86 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

ferlur sentenlia conlra domos que

diruende in quibus alique
fuerint
persone fuerint herelicate seu in sectam dampnalam hereticorum
,

recepte, vel aliis justis ex causis; hujusmodi quoque sententia contra

domos inlerdum convenienter poterit ferri post sententiam persona-
rum hereticatarum , seu in sectam dampnatam hereticorum receptarum
in eisdem domibus, si magis expediens videatur.

2. Forma actus notarii (1).

[F° 47 d] In nomine Domini nostri Jhesu Chrisli, amen, Anno ejus-

dem Domini benedicti 1\P CCC° XIX" dominica tali qua intitulalur talis
,

kalenda , ad honorem omnipolenlis Dei et fidei Domini Jhesu Christi et

sancte Romane Ecclesie cui presidet talis N. papa (velsic : sede romana
vacante) fuerunl facte gracie late senteutie, et injuncte penitentie et
,

acta alia que secuntur, in sermone publico inquisilorum faclo in tali

villa, seu caslro, in tali loco per religiosos viros fratres tales N. et
,

tales de ordine Predicatorum inquisitores herelice pravitatis in re-

,

gno Francie auctoritate sedis aposlolice depulatos una cum reve- ,

rendo in Christo patre domino episcopo lali (vel sic una cum vene- :

rabili viro domino tali commissario vel vicario deputato in hac parte
per reverendum in Christo patrem dominum episcopum talem), pre-
sente ibidem curia regali et consulibus talibus, ac multitudine copiosa
cleri et populi convocata.
Vel scribatiir hoc modo magis complete : In nomine Domini, amen.
Anno ejusdem Domini benedicli M" CCC" XIX** ullima die mensis sep- ,

tembris, Tholose, ad honorem omnipotentis Dei et sancte Romane Ec-

clesie cui presidet sanctissimus pater dominus papa talis (vel sic : sede
romana vacante), fuerunt facle gratie et injuncle penitentie, et lale
,

ditfinitive sententie, et acta alia que secuntur [f° 48 a] in sermone ,

publico inquisitorum faclo in tali loco in quibus convenerunt et con-

;

cordaverunt religiosi viri fraler talis N. et frater talis N. ordinis Pre-

dicatorum , inquisitores heretice pravitatis in regno Francie per sedem
aposlolicam deputali, necnon prefatus frater N. simul auctoritate or-
dinaria sibi hac vice commissa a reverendis in Christo palribus et do-
minis N, lali et N. tali Dei gratia episcopis per patentes lilteras eorum-
dem quantum ad ipsos pertinebat de personis suarum dyocesum infra
scriplis item discreti viri dominus N. talis et dominus N. talis per
;

reverendum in Chrislo palrem dominum N. talem archiepiscopum ta-

lem et religiosus vir fraler N. talis a venerabilibus viris vicariis et
,

capitulo ecclesie talis sede vacante ejusdem commissarii deputati seu

, ,

delegati quoad personas et de personis suarum dyocesum; quibus

(1) Ce titi-c n'est pas dans le ms.

 TERTIA PARS. 87

commissariis supradictis reverendus in Christo paler et dominus do-

minus N. lalis archiepiscopus vel episcopus talis dedit et concessit
per suas patentes lilteras licentiam specialem, predictis die et loco se-
dendo pro tribunali judicandi diffiniendi et omnia alia faciendi quan-
,
, ,

tum ad personas et de personis suarum dyocesum unicuique ipsorum

subditis infra scriplis presentibus ibidem curia regali et lalibus consu-
,

libus et cleri ac populi muititudine [f** 48 b] copiosa et me N. tali no- ,

lario infra scripto qui presens interfui, et de mandato seu jussu religiosi
viri N. talis inquisitoris recepi et scripsi una cum talibus notariis in-
,

fra scriptis.
Expriyyiantur nomina episcoporum et inquisitorum et commissa,rio-
rum supra in locis suis.

3. Forma juramenti senescalli et curialium domini regis manu ele-

vata ad librum Evangeliorum.

Nos lalis senescallus , Tholose, et lalis judex ordi-

et talis vicarius
narius {et sic de aliis officialihus presentihus ihidem), juramus per hec
sancta Dei Evangelia quod fidem Domini nostri Jhesu Christi et sancte
Romane Ecclesie tenebimus et tenere faciemus et ipsam defendemus
pro viribus conlra omnes; item quod hereticos credentes, fautores, ,

receptatores ac defensores eorum necnon pro heresi fugittivos perse-

quemus et capiemus seu capi faciemus quandocumque poterimus et ,

accusabimus et denunciabimus Ecclesie et inquisitoribus, si alicubi sci-

verimus eos esse vel aliquem de predictis; item quod non committemus
bajulias judicaturas vel administrationes alias, nec alia officia pubiica
,

aiicui de prediclis personis pestiferis, nec suspectis aut diffamatis de

heresi nec aiicui cui [f° 48 c] impositum fuerit ratione criminis heresis,
,

vel alias prohibitum ab inquisitoribus, vel a jure, quod publicis offi-

ciis non fungantur, nec eos uti predictis nec tenere officia pubiica per-
mittemus item quod nullum de prediclis recipiemus, nec habebimus
;

in nostra famiiia vel consorlio vel servitio nec in nostro consiiio scien-
ter; et si forte conlrarium factum fuerit ignoranter, iilos, postquam ad
noliciam noslram per inquisitores heretice pravitatis vel per aiios fide
dignos pervenerit, prolinus expeliemus. Et in hiis et in aliis que ad
officium inquisitionis heretice pravitatis pertinent erimus obedientes
Deo et Romane
Ecciesie et inquisitoribus ejusdem heretice pravitalis.
Sic Deus nos adjuvet et hec sancta Dei Evangeiia.

4. Eadem est forma juramenti consulum.

Nos tales et tales consules (expressis nominihus singulorum), juraraus

per hec sancta Dei Evangelia, etc, ul supra.
88 PRACTICA INQUISITIOiNIS HEKETICE PRAVITATIS.

5. Sententia excommunicationis contra impedientes ofBcium inquisi-

tionis.

nomine Domini, amen. Cum negocium fidei orlhodoxe, in qua

In
fundamenla sacrosancte Ecclesie a domino Jhesu Chrislo posita sunt
et firmiter stabilita, nullus christianusdebeat impedire, sed pocius totis
viribus promovere, ideo nos tales fratres ord. Predic, [f" 48 d] inqui-
sitores heretice pravilalis in regno Francie per sedem apostolicam de-
putati, monemus canonice semel, secundo et tercio ac peremptorie
omnes et singulos ne quis, cujuscumque potestatis, gradus, seu digni-
latis, conditionis aut status existat, inquisitionis negocium contra he-
reticam pravitatem, necjuditium, aut sententias, vel processus contra
quemcumque habitos vel habendos, directe vel indirecte, publice vel
occulte, per se vel per alium, aut alias quoquo modo impedire presu-
mat. Omnes autem illos et singulos qui negocium inquisitionis heretice
pravitatis scienter impediverint, vel de cetero impedient quoquo raodo,
directe vel indirecte, publice vel occulte, inquisitionibus aut eorum
officio se opponendo, seu eis non parendo, vel per se veritatem in ju-
dicio celando seu supprimendo, vel legitime confessala revocando, seu
alium vel alios ad celandum vel occuUandum de se seu de aliis verita-
tem vel ad revocandum confessata inducendo, sen alicui innocenti crimen
heresis imponendo, vel quoquo modo scienter in dicto crimine involvendo,
et quicumquead hecaliquomodoconsilium,auxiIiumscienlerimpeuderint
vel favorem, et quicumque receperint aut dederint peccuniam, dona seu
[f^ 49 a] munera indebite pro liberatione alicujus culpabilis de crimine

heresis optinenda vel promovenda, seu pro retardatione processuum et

sentenciarum seu executionis officii, in dampnum vel prejudicium
ipsius officii inquisitionis, vel ad hec premissa seu eorum aliquod
aliquo modo impenderint seu impendi procuraverint scienter consilium,
auxilium vel favorem, hac nostra monitionecompclcnti premissa, aucto-
ritale apostolica qua fungimus in hiis scriptis excummunicamus et pe-
,

nas latas a canone contra impedientes officium inquisitionis heretice

pravitatis incurrisse ex nunc pro tucc publice denunciamus et declara-
mus. Lata fuit hec sentenlia in tali loco publice, anno et die tali, pre-
sentibus et assistentibus in publico sermone inquisitorum ibidem curia
regali et consulibus superius nominatis, et talibus ac talibus viris sol-
lempnibus (exprimaniiir in loco isto nomina spectabilium personarum
ef religiosorum , et suhjungatur in fine : et alia multitudine cleri et
popnli congregata). Et ego N. talis notarius officii inquisilionis presens
inlerfui, et de mandato talium inquisitorum predictam sententiam
scripsi, et in publicam formam redegi et signo meo solito signavi.
 TERTIA PARS. 89

6. [F" 49 h] Ad gratiam de crucibus deponendis.

In nomine Domini amen. Nos N. et N. iuquisilores heretice pra-

,

vitatis, et talesN. et N. comraissarii deputali [exprimantnr nomina in-

quisitorum et commissariorum), gratiam facientes personis infra scriplis,
deponiraus cruces defiltro dudnm ipsis ad portandum nomine penilentie
pro commissis in faclo heresis impositas et injunctas, nichil immutantes
in aliis que eisdem personis fuerunt olim in penitenliam seu nomine
penitentie imposita et injuncta retenta nobis ac noslris in officio in-
,

quisitionis successoribus libera poteslale reponendi cruces eisdem per-

sonis, si nobis vel eis visum fuerit faciendum. Personarum aulem quibus
cruces deponimus sunt uomina que secuutur. (Exprimantur nomina
cum cognominihus et locis propriis singulorumj et scribantur in aciis.)

7. Forma educendi de muro cum crucibus peregrinationibus et re-

et
gulis vivendi generalibus.

In nomine Domini, amen, Nos prefali inquisitores heretice pravitatis

talis et talis et comraissarii delegali lalisN. et talis N., altendentes
quod persone infra scriple utriusque sexus, prout nobis subsunt et
quantum unumcumque nostrum tangit, videlicel talis et lalis (expri-
mantur notnina singulorum in isio loco) dudum [1° 49 c] nomine peni-
lenlie inmurati pro hiis que commiserant in crimine herelice pravitatis,
nostris et Ecclesie humiliter parendo mandatis fuerunt in muro jam
annis pluribus commorali, volenles eorum penam ac penilenliain mise-
ricorditer mitigare, ipsos superius nominalos a muri carcere de gratia
relaxamus, injungentes eisdem omnibus el singulis sub virlule a se
prestiti juramenti, in commutalionem dicle penitentie et carceris, quod
in detestationem veteris erroris in omni veste sua, excepta caniisia in-
teriori, portent perpetuo duas cruces dupplices {yel simplices), de filtro
crocei coloris, unam anterius in peclore, el aliam posterius iuter spalu-
las, sine quibus prominentibus seu appaientibus extra domum vel inlra
de cetero non incedant, quarum quantitas sit duorum palmoruni et
dimidii in longiludinc brachium unum, el duorum palmorum aliud
brachium, scilicet transversale, habeatque utrumque biachium Irium in
se latitudinem digitorum; easque continuo reficiant aul in[n]ovent si ,

rumpantur aut deficiant vetustalc; visileutque sihgulis annis, quamdiu

vixerint, ecclesiam Sancti Stephani Tholose in festo Inventionis ejusdem
et ecclesiam Sancti Saturnini Tholose in octaba Pasche vel talem ,

ecclesiam calhedralem in tali dyocesi {exprimaiur)^ el missara majorera

[f° 49 d] et sermonem, si fiat ibidem, audiant utrobiquc confileanlur ;

12
90 PRACTICA INQUISITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

insuper peccata sua ler inanno, scilicel ante Nalhale, Pascha el Pen-
thecoslen, et in eisdem feslivilatibus comnQunicenl, nisi abslinuerint de
consilio proprii sacerdolis; singulis vero diebus dominicis el feslivis
missam parrochialem audiant ex integro et sermonem qui fiet in locis
iu quibus fuerint, nisi legilime aut rationabiliter valeant excusari; et
ab amni opere servili abslineant diebus dominicis et festivis, officiisque
publicis suo vel alterius nomine non fungantur ; in Adventu Domini in
cibo quadragesimali jejunenl ; divinationes el sortilegia non obser-
vent; usuras vel rapinas non exerceant, et restituant si ab aliquo rece-
perunt; prelerea persequantur hereticos, quibuscumque nominibuscen-
seantur, et credentes, et faulores, et receptatores, ac defensores eorum,
ac pro heresi fugittivos; fidemque catholicam, et personas ecclesiasti-
cas, ac jura ecclesiarum, et officium inquisitionis heretice pravitatis
pro viribus tueantur; necnon faciant peregrinatioues que in litleris eis-
dem conccdendis plenius continebuntur, quas litteras super premissis
omnibus ipsos volumus et precipimus petere et habere ut per hoc,

sciant que teuentur facere et a quibus debeant abstinere, retenta nobis

el nostrum cuilibet [f^* 50 a] ac nostris in officio inquisitionis successo-
ribus plenaria potestate personas superius nominatas et quamlibet
earumdem reducendi seu revocandi ad murum predictum, etiam sine
alia nova causa, necnon addcndi et diminuecdi, mitigandi seu remit-
tendi in predictis, si et proul nobis vel nostrum cuilibel aut ipsis nostris
successoribus visum fuerit expedire. Actum fuit hoc, anno, die et loco
quibus supra, in publico sermone inquisitorum.
Vel si magis expediens videatur, poterunt peregrinationes exprimi
et singillatim declarari hoc modo post : illud uhi dicitur de crucibvs : si
rumpantur vel deficiant vetustate ; item peregrinationes addatur et,

dicatur lioc modo Beale Marie de Rupe Amatoris et de Podio

, ,etc.
prout Jiahentur infra. Quando vero peregrinationes sicut premittitur
singillatim fuerint expressate , tunc non scribatur illa clausula que
ponitur circa fmem, videlicet : necnon faciant peregrinationes que in
litteris eisdem concedendis plenius continebuntur .Set scribatur ibidem
hoc nwdo : Super premissis autem omnibus volumus et precipimus om-
nibus et singulis supradictis ut litteras a nobis pelant et accipiant, ut
sic plenius sciant ea que tenentur facere et a quibus debeant abstinere.
Deinde legantur et recitentur distincte in vulgari culpe singulorum
[f° 50 b] qui penitentiandi fuerint ; quibus perlectis et recitatis , omnes

penitentiandi presentes, flexis genibus et elevata manu ad lihrum Evan-

geliorum quem teneat inquisitor^ abjurent puhlice omnem heresim et
jurent parere mandatis Ecclesie et inquisitorum ; et absohantur a sen-
tentia excommunicationis^ modo et forma infra scriptis.
 TERTIA PARS. 91

.8 In recitando vero culpas dupplex modus et ordo teneri poterit et

servari.

Unus modiis el ordo est quod primo recilentur culpe illorum qui de-
bent habere minores penitentias arbitrarias sicut sunt peregrinationes
,

et visilaliones ecclesiarum tantum, aut cruces et peregrinaliones simul

et subjungatur immediate penitenlia eorumdem. Secundo vero reciten-
tur culpe illorum vivorum qui fuerint immurandi, et subjungatur imme-
diate penitenlia eorumdem. Tercio autem recitentur culpe personarum
defunclarum que sunt declarande ralione bonorum fore, si viverent,
inmurande, et subjungatur declaratio diffiniliva. Quarlo recitentur
culpe defunctorum in heresi et subjungatur immediate sententia
,

eorumdem. Quinto recitenturculperelapsorum, etsubjungatur immediate

sententia eorumdem. Sexto culpe et processus hereticorum qui nolunt
converti. Et sic de singulis aliis de quibus agendum fuerit in sermone.
Et iste modus et ordo [f° 50 c] convenienter servari poterit, quando
persone pauce numero fuerint de quibus agendum est in sermone.
Secundus raodus et ordo recitandi culpas est ut sub uno contextu et
ordine culpe omnium recitentur, et postmodum sub eodem contextu et
ordine penitentie et sententie prout formate et scripie sunt leganlur per
inquisitorem sedendo in latino primo, et tandem per inquisitorem vel
notarium vel per aliquem alium ad hoc ydoneum in vulgari breviler et
sub compendio exponanlur, ita tamen quod perfecte percipi et intelligi
valeant ab eisdem personis.
Et iste modus et ordo servari poterit et debebit quando est magna
multitudo personarum de quibus agendum est, ad hoc ut cicius illa que
agenda fuerint valeant expediri, quia tempus per intervalla labilur inter
moras que fiunt in primo modo recitandi, sicul de utroque modo re-
pertum est et expertum.

9. Modus autem recitandi culpas viventium et presentium personarum

poterit esse talis.

de tali loco,
Talis filius talis, sicut legilime nobis conslat per ipsius
confessionem factam in juditio, anno {exprimatur dies et
et die tali

annus confessionis fade), fecit boc et hoc {exprimatur culpa extracta

de confessione hreviter et sub compendio ordinaia), et sic; de singulis per-
sonis [f** 50 d] aliis.
Modus etiam recitandi culpas defunctorum qui, dum viverent, fue-
runt confessi in juditio, et propter illa que confessi fuerunt se in heresi
commisisse sunt declarandi fore inmurandi, si viverent, proptcr bona
92 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE 1'KAVITATIS.

ipsorum, polerit esse consimilis cuiu prediclo rnodo, maxime si persoue

fucrinl piures; si aulem essel uua persona vel due tanlum, posset tunc
culpa lalis sub forma sententie simul comprehendi.
Culpe vero personarum que defuncle sunl in heresi et quorum cor-
pora exlumulanda sunl de cimiteriis et comburenda possunt sub forma
sentenlie comprehendi.
Culpe etiam fugittivorum pro heresi qui fuerint tanquam heretici con-
dempnaudi possuni sub forma sententie comprehendi, sicut in formis
senlentiarum hujus inferius apparebit.

10. Modus conveniens abjurandi heresim in juditio.

Nos prius nominihus singulorum, vel

tales et tales N. et N. (expressis
sic : nos omnes et singuli infra scripti viri et mulieresl, ad recipiendum
penilentiam pro commissis in facto seu crimine heresis hic presentes,
coram vobis inquisitoribus heretice pravitatis et ta-
consliluti in judilio
libus commissariis depulalis (exprimantur nomina inquisitoriim et
cpmmissarioruni), abjuramus et renegamus [f" 51 a] penitus omnem
heresim extollentem se adversus fidem calholicam Domini Jhesu Christi
et sancle Romane Ecclesie et omnem credentiam hereticorum cujuscum-
que secte dampnate, el specialiler lalis secle (exprimatur), quibuscum-
que nominibus censeanlur, et omnem favorem seu fautoriam et recep-
talionem et defensionem et participationem ipsorum, sub pena que de
jure debetur relapsis in heresim in juditio abjuratam. Item promitlimus
et juramus quod pro posse nostro persequemur et revelabimus, seu
detegemus hereticos, et credentes, et fautores, et receptatores, ac de-
fensores eorum et pro heresi fugitlivos, quandocumque et ubicumque
sciverimus eos esse vel aliquem de predictis. Item promitlimus et jura-
mus quod tenebimus, et servabimus, et defendemus fidem catholicam
Domini Jhesu Christi quam sancta Romana Ecclesia predicat et obser-
vat. Item promillimus et juramus quod parebimus et erimusobedientes
mandatis Ecclesie et vestris et successorum vestrorum et quod reci- ;

piemus et pro posse nostro complebimus et perficiemus penitentiam

quam nobis duxerilis injungendam, et quod nunquam fugiemus nec nos
absentabimus contumaciler et scienter.

11. Modus specialis abjurandi aliquam specialem sectam ac errores

illius poterit esse talis.

Ego talis N. (1) de tali loco, talis dyocesis, qui olim teriui et servavi

(1) iV. manque dans le ms. 387.

 TERTIA PARS. 93
ordinem illorum qiii Aposloli nominantur [f° 51 b], abjuro penitus om-
nem heresim cujuscumque secle dampnate, et specialiter et expresse
abjuro sectam et ordinem illorura qui dicuntur et sunt Pseudo-apostoli
quoad nomen et habitum specialem et vivendi ritum singularem a
communi conversatione fidelium vita et moribus dissidentem et quoad ,

omnia el singula in quibus ab obedientia Romane Ecclesie et apostolice

sedis et a sana doctrina quam eadem Romana servat et docet Ecclesia
in aliquo deviat aut discordat. Ego vero talis de tali loco et lalis dyoce-
sis , Beguinus de ordine penitentium appellato, seu de tercia regula
sancti Francisci, quam abjuro penitus omnem here-
professus sum (1),
sim et specialiter et expresse heresim et errores et opiniones erro-
neas tam scismaticas quam hereticas illorum qui Beguini vulgariter
nuncupantur, et ipsi fatentur et dicunt se esse fratres de ordine peni-
tenlium appellato seu de tercia regula sancti Francisci et sequatium ,

ipsorum, extollentes se adversus sanclam romanam el aposlolicam se-

dem ac primatum ejus ei catholicam Ecclesiara, aut contra poteslatem
domini pape vicarii Domini Jhesu Christi, aut contra statum seu potesta-
tem preiatorum et clavium Ecclesie sancle Dei necnon conlra sanam ,

doctrinam scripture sacre quam Romana serval et doc[et] Ecclesia.

12. Forma et modus absolutionis [F» 51 c] a sententia excommunicatio-

nis.

Dicto psalmo penitentiali , scilicet : Miserere mei, Deus , secundum ,

vel Deus misercatur nostri ^ cum hiis precibus Kyrie eleison, Christe
: :

eleison, et Pater noster, f Salvos fac servos tuos et ancillas tuas, Deus r!

meus sperantes in te, deinde subjungatur sequens oratio :

Presla, quesumus, Doraine, dignura pe-

hiis famulis et famulabus tuis
nilentie fructum ut Ecclesie tue sancte a ciijus integritate deviaverant
,

peccando, admissorura veniam consequendo reddantur innoxii. Per

Chrislum Dominum nostrum. Araen.
Et tunc suhjungat incjuisitor :
Auctoritate Dei et apostolice sedis qua rungimur in hac parte, absolvo
vos et vestrum quemlibet ab excommunicationis vinculis quibus eratis
ligati propter illa que confessi estis in juditio vos in criraine darapnate
heresis coraraisisse, si tamen de corde bono et fide non ficta redieritis
ad Ecclesie unitatem, et si servaveritis illa que vobis injuncta fuerint
et mandata.
Si vero aliquis archiepiscopus vel episcopus presens fuerit, dicatur
hoc modo .

Nos talis N. permissione divina archiepiscopus talis, auctoritale Dei

(l) Sum dans le ms. 388.

94 PRACTICA INQUISITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

ordinaria qua fuDgimur vice nostra, ac inquisitorum herelice pravilalis

et aliorum nobis coassistenlium commissariorum, de ipsorum bene pla-
cilo et assensu , quantum ad personas aliarum [{"^ 51 d] dyocesum , vos
et vestrum quemlibel absolvimus ab excommunicalionis vincnlis quibus
eralis ligali, que confessi estis in juditio vos in crimine
propler illa

dampnate heresis commisisse, si lamen de corde bono et fide non ficta

redierilis ad Eeclesie unitatem, et si servaveritis illa que vobis injuncta
fuerint et mandala.

13. Forma ad imponendum penitentiam peregrinationum sine cruci-

bus.

In nomine Domini, amen. Quoniam nos prefali inquisitores heretice

pravitalis et commissarii delegati tales el tales per inquisilionem fac-
tam invenimus et per confessiones vestras factas in judilio legitime
nobis constat quod lu talis de tali loco talis dyocesis et tu lalis de,

lali loco talis allerius dyocesis, elc, {exprimantur nornina singulo-

rum et loca et dyoceses eorumdem) tam graviter et tam multipliciter in
,

facto heresis deliquislis sicut lectum et recitatum est vobis intelligibi-

,

liler in vulgari idcirco nos prefali inquisitores et commissarii delegali

,

vos omnes et singulos redire volentes prout asseritis, ad Ecclesie uni-

,

talem, abjurata primitus per vos coram nobis in judilio omni heresi
et prestilo ad sancta Dei Evangelia juramento quod parebitis et erilis
obedienles simpliciter mandatis nostris et Ecclesie, absolvimus secun-
dum formam Ecclesie ab excommunicationis vinculis quibus eralis
[fo 521 a] ligati propter culpas quas confessi estis in juditio vos in facto

seu crimine heresis commisisse, si tamen de corde bono et fide non

ficla redieritis ad Ecclesie unilatem, et si injuncta vobis mandata ser-
vaveritis et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam predictis
;

modis temere deliquistis, injungimus vobis in penitentiam et nomine

penilentie pro predictis peregrinationes beatorum Petri et Pauli Rome ,

et ibidem facialis unam quindenam vel quadragesimam

sanctorum li- ,

mina et ecclesias visilando ilem beati Jacobi Compostelle et Sancti

;

Thome in Cantuaria, et Trium Regum de Colonia item peregrinationes

;

Reale Marie de Rupe amaloris, et de Podio, de Valle viridi, et de Tabulis

in Montepessulano et de Serinhano; iteni Sancti Guillermi de Deserto
Sancti Egidii in Provincia, Sancti Pelri de Monte majori, Sancle Marthe
de Tarascoue, Sancle Marie Magdalene apud Sanctum Maximinum, Sancti
Antonii Yiennensis, Sancti Marcialis et Sancli Leonardi in Lemovicinio,
Beate Marie de Carnoto et Sancti Dyonisii et Sancti Ludovici in Francia,
et Sancti Severini de Burdegala, el Beate Marie de Solaco, Sancte Fidis
de Conchis, dyocesis Ruthenensis, Sancti Pauli Narbonensis, Sancti Vin-
centii de Castris {vel poterit dici hoc modo : injungimus vobis in peni-
 TERTIA PARS. 95

lentiam el nomine penilencie pro predictis [f' 521 b] peregrinationes qiie

conlinebuntur iu litleris que vobis super hoc concedentur, quas litleras
vobis precipimus a nobis petere et habere), testimoniales de singulis
locis reporlantes litteras illorum qui in locis illis prefuerint, quod pere-
grinationes compleveritis memoT alas (vel sic : vobis impositas et injunc-
tas); dictasque peregrinationes facere incipiatis infra tres menses a
presenli die oomputandos, earumque completioni fideliter insistatis sub
virlute a vobis prestiti juramenti. Ilem visitetis singulis annis, quamdiu
vixeritis, ecclesiam cathedralem talis loci in tali festo et ecclesiam ,

talem in lali die , el missam raajorem et sermonem si fiat ibidem ,

,

audiatis utrobique. Confiteamini insuper peccata vestra ter in anno,

scilicet ante Natale, et Pascha , et Penthecosten et in eisdem feslivi-
,

tatibus communicetis, nisi abstinueritis de consilio proprii sacerdotis.

Singulis vero diebus dominicis el festivis, missam parrochialem au-
diatis ex integro et sermonem qui fiet quibus fueritis, nisi
in locis in
valeatis legitime aut rationabiliter excusari et in eisdem diebus sa-
;

cerdoti celebranti missam, inter epislolam et evangelium cum virgis ,

in manu publice vos presentetis et disciplinam recipiatis ab eodem

sequaraini etiam processiones [f*' 52 c] que fient in locis in quibus
fueritis, inter clerum et populum, virgas portantes in manibus, et ab
illo qui processioni prefuerit disciplinam recipiatis in ultima statione.
Itera ab omni opere servili abslinealis diebus dominicis et festivis
colendis; in Adventu Domini in cibo quadragesimali jejunetis; divina-
tiones et sortilegia non observetis usuras et rapinas non exerceatis, et
;

restituatis, si ab aliquo recepistis; publicisque officiis vestro vel alieno

nomine non fungamini. Preterea persequamini hereticos, quibuscumque
nominibus censeantur, et credentes, et fautores, et receptatores, ac
defensores eorum, et pro heresi fugittivos fidemque catholicam et per-
;

sonas ecclesiasticas et jura ecclesiarum officiumque inquisitionis here-

,

tice pravitatis pro viribus defendatis. Hec autera omnia vobis injungi-
mus, retenla nobis et noslrum cuilibet ac nostris in officio inquisilionis
successoribus plenaria potestatc addendi dirainuendi, coramutandi, ac
,

etiam remittendi in predicla penitentia sive pena, si et quandocumque

nobis vel eis visum fuerit expedire. Data fuit hec penitentia anno, et
die, et loco, et presentibus teslibus quibus supra. Et ego talis nolarius
officii inquisitionis predictis omnibus interfui, et de [f" 52 d] raandato
religiosi viri talis inquisitoris recepi et scripsi, et in pnblicam formam
,

redegi , signoque meo solito signavi rogatus.

Notandum autem quod brevius polerit scribi in forma penitentie isto
modo, si visum fuerit inquisitoribus, ad abreviandura acla seu causa ,

brevitatis :

In nomine Doraini etc, ut supra. Sequitur infra : Injungimus vobis

in penitentiam et nomine penitentie pro predictis quod faciatis peregri-
naliones sanctorum et visitationes ecclesiarum, el alia omnia que littere
96 PRACTICA INQUISITIONIS IIKRETICE PRAVITATIS.

noslre testimoniales quas vobis super premissis coocedemus, plenius

,

conlincbunt, et quas lilteras quemlibet vestrum volumus el precipimus

a nobis petere et habere. Hec autem omnia vobis injunximus, retenta
nobis, etc, ut supra.
Notandum esl quod modus loquendi poterit esse in tercia persona
si magis visuni fuerit inquisitoribus, sub tali forma seu modo
In nomine Domini, amen. Quoniam nos tales inquisilores etc. per ,
,

inquisitionem invenimus et per confessiones factas in juditio legitime

nobis constat quod talis de tali loco fecit hoc el hoc '(exprimatur hic
culpa ejusj, et talis de tali loco fecil hoc et hoc {ex^jrimatur culpa), et sic
•de aliis, etc. , ut supra observando modum Icquendi tercie persone
,

in [f° 53 a] locis competenlibus consequenter.

Et similiter quantum ad istum modum loquendi in tercia persona po-
terit observari in forma penitentie seu sentenlie cruce signalorum et
inmuralorum inferius in locis suis.
Notandum etiam quantum ad principium sentenlie quod modus lo-
quendi inquisilorum si ipsi soli sentenciaverinl poterit esse talis
,
,
:

Nos frater talis et frater talis ord. Predic, inquisitores heretice

pravilatis in regno Francie per sedem apostolicam deputati, etc
Si vero episcopus aliquis presens fuerit cum inquisitoribus, decet ip-
sum preponi hoc modo :

Nos N. Dei gratia (vel permissione divina), episcopus talis, et frater

talis et talis, elc. ut supra.
,

Si vero aliquis vicarius episcopi vel commissarius ejus deputatus pre-

sens fuerit loco episcopi, modus loquendi erit talis :

Nos frater talis et talis, ut supra et talis officialis vicarius {yelsic : com-
,

raissarius) in hac parte deputatus per reverendum patrem talem epis-

,

copum , etc.
Si vero fuerint aliqui alii de alia dyocesi vicarii seu commissarii al-
lerius episcopi , modus loquendi quantum ad ipsos poterit esse talis :

Nos frater talis et talis, etc ut supra et officialis talis vicarius seu
, ,

commissarius deputatus in hac parte [f° 53 b] per reverendum in Chiisto

patrem talem episcopum (e^vprimatur) cui vicario seu commissario nos
,

episcopus talis (vel : nos vicarii talis episcopi) concessimus in presenti

negocio, hac die, et loco et hac vice sedendo pro tribunali posse diffi-
,

nire et sentenciare seu actum judiciarium exercere, quantum ad per-

sonas et de personis dumlaxat talis dyocesis [exprimatur) etc, (vel po- ,

terit ita dici : cui vicario seu commissario reverendus in Christo pater
episcopus talis [exprimatur') ^ vel vicarii tales per suas patentes litteras
concesserunt in presenti negocio, elc), ut supra.
Notandum autem est quod propter raulta convenientius est predictas
peregrinationes in forma penitentie exprimere singillatim, prout supe-
rius sunt descripte, precipue quando equaliter omnibus et singulis et
omnes et singule injunguntur. Quando vero non equaliter omnibus
 TERTIA PARS. 97

quia non oinnes equaliter peccaverunt, vel ex aliquibus aliis «ausis

parcilur aliquibus personis a peregrinalionibus raagis dislantibus tunc ,

convenienlior et compendiosior modus scribendi est qui superius est

expressus hoc modo Peregrinationes que continehuntur in litteris que
:

vobis super hoc concedentur, etc. ut supra. ,

Notandum quod inquisitores heretice pravitalis in partibus Carcas-

sonensibus , Albiensibus et Tholosanis, ex more et usu [f** 53 c] ab an-
tiquo, dicunt seu nominant in litteris et libris suis peregrinationes ma-
jores que sunt extra fines regni Francie (1), quatuor videlicel Sancti
Jacobi de Compostella, Sanctorum Apostolorum Pelri et Pauii Rome
Sancti Thome in Cantuaria et Trium Regum de Colonia. Et aliquociens
in peregrinalione Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli Rome additur
ut ibi quindenam faciant, aliorum sanctorum limina et ecclesias visi-
tando propter mullas et magnas indulgencias que ibidem a romanis
,

ponlificibus visilantibus et peregrinantibus sunt concesse.

Itera peregrinationes (2) raediocres seu minores nominant et a[p]pellant
que sunl infra regnum Francie et circa Rodanum videlicet Beate Marie ,

de Rupe amatoris, de Podio, de Valle viridi, et de Tabulis in Monte-

pessulano et deSerinhano; item Sancti Guillermi de Deserto, Sancti Egi-
dii in Provincia, Sancti Petri de Monte majore, Sancte Marthe de Taras-
cone, Sancte Marie Magdalene apud Sanctum Maximinum Sancti An- ,

tonii Viennensis Sancti Marcialis et Sancti Leonardi in Lemovicinio

,

Beale Marie de Carnoto el Sancti Dyonisii et Sancti Ludovici in Francia,

et Sancti Severini de Burdegala , et Beate Marie de Solaco, Sancte Fidis
de Conchis dyocesis Rulhenensis, Sancti Pauli Narbonensis, Sancti Vin-
centii de Castris.
[F" 53 d] Item , cum
peregrinationibus semper injungunt visita-
(3)
tiones ecclesiarum annis singulis , quamdiu vixerint faciendas in , ,

quibus visitationibus nunquam aut rarissime dispensantur videlicet ,

quod visitenl ccclesiam Sancti Stephani Tholose in festo Invenliouis ejus-

dem et ecclesiam Sancti Saturnini Tholose in octaba Pasche annis sin-
gulis , missam majorem ex integro et sermonem si fiat ibidem
et ,

audiant utrobique et signum nolarii inquisitionis qui presens ibidem

,

fuerit aut cartellum reportent et habeant ab eodem quod visitationes

fecerint illo anno; item Carcassonensem ecclesiam Sancti Nazarii in festo
ejusdem; item Albie ecclesiam cathedralem Sancle Cecilie in festo
ejusdem; item in Appamia ecclesiam Sancti Antonini in festo ejus-
dem; iiem in Auxi ecclesiam Beale Marie in festo Nativitatis ejusdem.
Item (4), de predictis peregrinationibus prefati inquisitores imponunt

(i) De quatuor peregrinationibus majoribus. A la margc.

(2) De peregrinationibus minoribus. A la marge.
(3) De visitationibus ecclesiarum. A la marge.
(4) De modificationibus penitentiariim. A la marge.
13
98 PUACTICA LNQUlSmONIS HERETICE PRAVITATIS.

seu injungunl plus et minus proul judicaverint expetlire, considerata

qualitate persone el quanlilale culpe, pula quod dimillunt aut non in-
jungunt primas peregrinationes qualuor, que coramuniler vocantur ma-
jores, vel sallem injungunt unam lanlum ex eisdem videlicet Sancti Ja-
,

cobi Composielle, que magis communiter consuevit preelegi et imponi.

Item de aliis peregrinalionibus que dicuntur minores poterunt inlermitti
[fo 54 a] ille que sunt in locis magis distanlibus et remotis, pula de

Francia et Vienna el similibus; et sic de aliis ad arbilrium inquisilo-

ris. Item de disciplinis recipiendis cum virgis portandis tam in proces-
sionibus quam iii missa supercederi polerit si visum fuerit expedire.
, ,

Ilem iu litteris peuitentiarum mulierum et quarumdam simplicium et

agrestium personarum non est necesse ut ponatur illa clausula publi- :

cisque officiis uon funganlur. Ilem quandoque commutant in alia opera

pielatis, precipue si persona est et senex, aut debilis aut impotens cor-
pore ad peregrinandum vel si esset muUer juvencula de cujus periculo
,

timerelur, aut juvenis juvenem habens virum vel uxorem \el si esset ,

mulier pregnans suntque alie cause ralionabiles ad arbitrium inquisi-

;

lorura.

14. Forma penitentie arbitrarie de crucibus et peregrinationibus et

aliis generalibus.

In nomine Doraini nostri Jhesu Christi , amen. Quoniam nos prefati

inquisilores heretice pravilatis et tales et tales , commissarii delegati
,

prout et quantum ad unumquemque nostrum speclat quantum ad per-

sonas et de personis nobis subditis infra scriptis per inquisilionem
,

inveniraus et per confessiones vestras factas in judilio legitime nobis

constat quod tu talis de tali loco vos duo lalis dyocesis, et lu talis de
,

tali loco talis dyocesis [f° 54 b], etc, {exprimanturnomina cum cogno-

minibus singidorum et dyoceses eorumdem), tamgraviter et tam multipli-

citer in crimiue seu facto darapnate heresis deliquistis, sicut lectum et
recitatum est vobis intelligibiliter ia vulgari, idcirco nos prefati inqui-
sitores et commissarii delegati vos omnes et singulos , prout nobis
subestis, redire volentes, sicut asseritis, ad Ecclesie unitatem, abjurata
primilus per vos nunc corara nobis in juditio omni heresi cujuscumque
secte darapnate et prestito ad sancta Dei Evangelia juramento quod
,

parebitis et eritis obedientes sirapliciter mandatis nostris et Ecclesie ,

absolviraus secundum formam Ecclesie ab excommunicationis vinculis

quibus eratis ligati propter culpas quas confessi estis in juditio vos in
facto seu crimine heresis comraisisse, si taraen de corde bono et fide
non ficta redieritis ad Ecclesie unitatem, et si injuncta vobis mandata
servaverilis ; et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam predictis
 TERTIA PARS. 99

modis temere in hac die et !oco vobis ad recipiendum

deliquislis,
penitentiam perhemptorie assignalis sedenles pro tribunali sacro- ,

sanclis Dei Evangeliis posilis coram nobis ut de vultu Dei nostrum

prodeat judilium et occuli nostri videanl equilatem, de bonorum viro-
rum consilio imponimus et injungimns vobis et vestrum singulis
,

[f° 54 c] in penitentiam et nomine penilentie pro predictis culpis sub ,

virtute a vobis prestili juramenli, quod in omni veste vestra excepta ,

camisia interiori, portelis perpeluo duas cruces de filtro crocei coloris,

unam anterius ante pectus et alleram posterius inter spalulas, sine qui-
bus prominentibus seu apparentibus infra domum vel exlra nullatenus
incedatis quarum quantilas sit in longiludine duorum palmorum et
,

dimidii (1) brachium unum, et duorum palmorum aliud brachium, scili-

cet transversale, et triuin digitorum in latitudine utrumque brachium ;

easque continuo reficiatis vel innovetis, si rumpantur aut deficiant

vetustate; et quia tu talis et lu lalis (exprimantur nomina) pejerando a

principio in juditio constituti amplius et gravius deliquistis, superaddi-

mus vobis quod cruces quas vobis portandas imponimus sint duplices.
Item injungimus vobis omnibus et singulis superius nominatis peregri-
nationes Beate IMarie de Rupe amaloris ,etc, {exprimantur peregrina-
iiones in isto loco singiUaiini , ut haheniur supra de peregrinationihus
majorihus testimoniales de singulis locis vobiscum repor-
et minoribiis) ,

tantes litteras illorum qui in dictis locis prefuerint quod peregrinationes

compleveritis memoratas; dictasque peregrinationes 54 d] facere (2) [f"
incipiatis infra tres menses ab hac die presenti computandos, earumque
completioni insistatis sub virlute a vobis prestiti juramenti. Item visi- ,

telis singulis annis ecclesiara talem calhedralem in tali feslo seu in tali
die, et ecclesiam talem cathedralem (eccprimantur ecclesie et dies) et
missam majorem et sermonem , si ibi fiat, audiatis utrobique confitea- ;

mini insuper peccata vestra ter in anno, videlicet ante Natale, Pascha et
Pentecosten, et in eisdem feslivitatibus communicetis nisi abstinueritis ,

de consilio proprii sacerdolis; singulis vero diebus dominicis et festivis

missam parrochialem audiatis ex integro et sermonem qui fiet in locis
in quibns fueritis, nisi valeatis legitime aul rationabiliter excusari et ;

ab omni opere servili abstineatis diebus dominicis et festivis colendis ;

officiisque publicis quibuscumque non fungamini in Adventu vero ;

Domini in cibo quadragesimali jejunetis; divinationes et sortilegia non

observetis; usuras et rapinas non exerceatis et restituatis si ab aliqui- ,

bus recepistis; preterea persequamini hereticos, quibuscumque nomini-

bus censeantur, el credentes, el fautores, et receptalores eorum, ac pro
heresi fugittivos fidemque [f° 55 a] catholicam et personas ecclesiaslicas
;

(1) El dimidii manque dans le ms. 387, de m^me unum et duorum palmorum aliud
brachium.
[1) liCs dcux mss. donncnt. diclasqiw, pcregrinationes complcverilis. ^
100 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

el jura ccclesiarum et officium inquisilionis herelice pravitalis pro

viribus defendalis.
Hec autcm omnia vobis injungimus relenla nobis el noslrum cuilibet
ac nostris in officio successoribus plenaria polestate
inquisitionis
addendi, diminuendi, commulandi ac eliara remiltendi in predicla peni-
tentia sive pena si et quandocumque uobis vel eis visum fuerit facien-
,

dum. Data fuit hec penitenlia anno, die et loco et presentibus testibus
quibus supra.
Si vero ex aliqua certa causa alicui seu aliquibus gratia notabilis
fuerit exprimenda, polerit sic scribi isto modo posl illud de crucibus
,

ubi dicitur supra aut deficiant vetustate, addatur sic

: :

Tibi vero tali de tali loco, cousiderantes quod in confessione tua per-
severans et paratus suscipere penitentiam pro commissis a te in facto
heresis delentus in carcere tot annis {exprimantur anni) penam carceris
sustinuisti, parcimus ex misericordia a majori pena seu penitentia tibi
debila, de gratia speciali, compensantes libi penam preteriti temporis
pro fuluro.
Tibi vero tali, de tali loco, et taliuxori tue propter te, cousiderantes
quod tu in muro existens talem hereticum revelasti, item tractatum
talis de morte inquisitoris tempestive et [f° 55 b] provide significare
curasti, el quanlum in te fuit periculo quod accidere poterat occuristi
attendentes etiam quod detentus in muro muUis annis pacienter susti-
nuisti, parcimus a pena relapsus et inmurationis ex misericordia et ex
gratia anlea tibi promissa, si hereticum revelares. Et sic de consimi-
libus causis poterit consimiliter scrihi et exprimi loco suo.

15. Monitio contra illos qui irrident aut molestant cruce signatos
suam penitentiam facientes.

nomine Domini, amen. Cum secundum vocem Dominicam et exem-

In
plum Domini Jhesu Christi peccatores sint ad penitentiam invitandi,
gaudere opportet si penitentiam sibi impositam pacienter sustineant et
subportent. Quo circa nos inquisitores prefati monemus semel, secundo
ac tercio peremplorie ac precise et districtius inhibemus ne quis, cujus-
cumque conditionis aut status existat, irrisionem aliquam aut moles-
liam presumat inferre penitentibus quibus cruces pro crimine heresis
sunt imposite et injuncte, seu penitentie disciplina, seu quecumque alia
pro dicto crimine nomine penitentie sunt injuncta; nec a locis propriis,
nec a communibus commerciis excludantur ne per hec aut hiis similia
,

relardetur conversio peccatorum, et ne conversi a penitentia resipiscant

seu ex hiis vel aliis [f° 55 c] prebeatur eisdem occasio relabendi. Quod
si secus a quoquain fuerit attemptatum, contra temerarios presumptores

tanquam contra impeditores seu retardatores negocii fidei et inquisi-

 TERTIA PARS. 101

tionis secundum usum, cursum, ac slilum, et privilegia officii inqui-

el
sitionis, per censuram ecclesiasticam procedemus. Ipsi quoque temerarii
conlemplores cruces el alias penitentias penilentibus impositas sibi per
nos impooendas merito poterunt formidare.

16. Forma sentencie et penitencie inmurandorum.

In nomine Domini amen. Qnoniam nos prefati

nostri Jhesu Christi ,

inquisitores heretice pravitatis commissarii delegati talis episcopi

et
(vel vicariorum et capituli talis ecclesie, sede vacante), quantum ad
personas et de personis infra scriptis prout nobis subsunt, per inquisitio-
nem factam, seu per acta inquisitionis ejusdem invenimus, et per con-
fessiones vestras factas in juditio legitime nobis constat quod tu talis
N. de lali loco, filius talis, habitator talis castri lalis dyocesis, et tu
,

talis N., etc, {exprimantur nomina et cognomina et loca et dioceses

singulorum distincte et singillatim) , tam graviter et tam multipliciter in
crimine dampnate heresis deliquistis, sicut lectum et recitatum est
vobis et vestrum cuilibet intelligibiliter in vulgari, idcirco nos prefati
inquisitores [f^ 55 d] ac commissarii delegati vos omnes et singuios
saniori utentes consilio redire volentes, prout asseritis, ad Ecclesie uni-
tatem, abjurata primitus per vos coram nobis in judilio omni heresi et
credentia, et favore, et receptatione, ac defensione hereticorum cujus-
cumque secte dampnate, promittentes insuper et jurantes ad sancta Dei
Evangelia vos fidem sancte Romane Ecclesie Domini Jhesu Christi
tenere, defendere et servare, necnon persequi hereticos, credentes,
fautores, receptatores ac defensores eorum ac etiam pro heresi fugitti-
,

vos et detegere ac revelare eosdem ubicumque sciveritis eos esse

,

jurantes insuper premissis omnibus et singulis mandatis Ecclesie et

nostris simpliciter et fideliter obedire, absolvimus secundum formam Eccle-
sie ab excommunicationis sententia lata a canone qua pro culpis vestris
tenebamini astricti si tamen de corde bono et de fide non ficta ad Ec-
,

clesie redieritis unitatem, et injuncta vobis mandata servaveritis et ;

quia in Deum et contra fidem catholicam et sanctam matrem Ecclesiam

prediclis modis temere deliquistis, nos prefati inquisitores et commis-
sarii delegati sedentes pro tribunali, sacrosanctis Dei Evangeliis positis
coram nobis, ut de vultu Dei nostrum prodeat judilium et occuli nos-
tri videant equitalem [f'' 56 a], de bonorum virorum tam religiosorum

quam secularium ac peritorum in utroque jure consilio , vos omnes et

singulos superius nominatos, in hac die et loco vobis ad recipiendum
penitentiam etandiendum diffinitivamsententiam perhemptorieassignatis,
ad perpetuum muri carcerem ad agendum ibidem procommissis peniten-
tiam salularem in hiispresentibus scriplis sentencialiter condempnamus,
ubi panis doloris in cibum et aqua tribulationis in potum vobis lantum-
102 PRACTICA hNQUlSlTIOMS HERETICE PRAVITATIS.

modo ministrentur. El quia tu talis N. et tu talis N. gravius et enor-

mius in crimine dampnate heresis deliquistis, sicut superius est expres-
sum (vel poterit hic exprimi tali modo : in juditio pejerando vel sic :
post abjuratam heresim de muro cum quibusdam aliis auffugere attemp-
tando vel sic : ex quo positi fuistis in muro scivislis quod alique per-
sone famiiiares et amice hereticorum miserunt aliquas vestes el peccu-
niam personis aliquibus inmuratis, nec revelastis inquisitori vel ejus
,

locum tenenti, vel alteri per quem posset ad inquisitoris noticiam deve-
nire vel sic : quia in vestra confessione phira de facto heresis tam de
vobis quam de personis aliis scienter et malitiose in juditio suppres-
sistis, et sic de aliis gravioribus cidpis que merentur aggravationem
[f** 56 b] pene poterit in loco isto consimiliter explicari), et ideo estis
gravius puniendi, vos ic muro scricto et in loco artiori in vincuiis seu
compedibus per hanc nostram sententiam decernimus perpeluo inclu-
dendos. Monemus autem vos omnes et singulos superius nominalos
semel, secundo ac tercio, canonice et perhemptorie, ac precipimus om-
nibus vobis el singulis superius nominalis sub virlule ac debito a vobis
prestiti juramenli, quod absque omni dilatione ad murum seu muri
carcerem inquisitorum Tholose talibus personis culpabilibus deputalum
vos transferatis et ibidem vos personaliter includalis ; quod si monitio-
nem noslram aul mandatum nostrum aut sententiam contempseritis seu
distuleritis adimplere , dicti muri carcerem non intrando, aut temera-
rie post ingressum , absque nostra seu nostrorum in hoc inquisilionis
officio successorum licentia exeundo, aut alias contra confessata seu
jurata vel abjurata in juditio per vos quocumque tempore veniendo
per hoc vestram conversionem ficlam vestramque impenitenliam oslen-
dendo, vos aut quemcumque veslrum hujusmodi, ex tunc ut ex nunc et
ex nunc ut ex tunc, tanquam perjuros et impenitentes hereticos culpisque
astrictos prioribus, auctoritate qua fungimur, in hiis presentibus scriptis
[f'' 56 c] excommunicationis vinculo innodamus , decernentes absolu-
tionis beneticium vobis impensum eis qui in lantam offensam incide-
runt ulterius non prodesse, necnon ipso facto penas alias conlra tales
latas a canone incurrisse. Monemus insuper semel, secundo , et tercio,
canonice et perhemplorie, et sub penis canonicis, ne aliquis, cujuscum-
que conditionis gradus, seu dignitatis existat, sciens aut credens vos
,

vel vestrum aliquem esse tales, vos recipere vel defendere vel vobis
monitiones aut mandata nostra complentibus ne ea compleatis, aut
contra confessata, jurata seu abjurata, vobis venienlibus consilium ,
auxilium, vel favorem, scienter impendere presumat alioquin in fa-
;

cientes contrarium in premissis vel in aliquo premissorum isla nostra

competenti et canonica monitione premissa, ex nunc ut ex tunc et ex
tunc ut ex nunc, auctoritate qua fungimur, in hiis scriptis presentibus
excommunicationis sententiam promulgamus, et penas alias contra tales
a canone promulgatas eos incurrisse decernimus ipso faclo. Relinemus
 TERTIA PARS. 103

aulem nobis et noslris in plenariam

inquisitionis officio successoribus
potestalem addendi diminuendi, agravandi, mitigandi, vel etiam re-
,

mittendi in [f° 56 d] predicta penitentia sive pena necnon senten- ,

tiandi aliter aliquem vel aliquos de predictis, si inventi fuerint scienter

aut malitiose aliqua de facto heresis suppressisse,seu aliquem inuocen-
tem involvisse in crimine heresis memoralo. Lata fuit hec sententia
anno et die, et loco, et presentibus testibus, etc, {exprimantur). Et
ego talis N. ciericus auctoritate apostolica tabeliio publicus et notarius
officii inquisitionis juralus, predictis omnibus interfui, et requisitus ac
de mandalo religiosi viri talis N. inquisitoris ea scripsi et recepi et io ,

publicam formam redegi, signoque meo solito signavi rogatus.

Si vero persone pauco numero fuerint inmurande, convenienlius
erit culpas singuiarum in ipsa forma sententie interserere seu ponere
isto modo :

Posl illud ubi dicitur supra in principio legitime nobis constat quod:

tu talis N. de tali loco commisisti, seu fecisti hoc et hoc , recitetur et

scribatur culpa illius in hoc loco Item quod tu talis N. fecisti hoc et
:

hoc^ et sic de singulis sequilur tam graviter et tam multipliciter et

: ,

cetera, ut supra.
Item modus loquendi in predicta sententia el consimilibus poterit
esse in tercia persona si magis placuerit, verbi [f* 57 a] gratia quod :

ialis N. de tali loco fecit hoc et hoc , et sic de aliis , ita tamen quod in
sequentibus in eadem sententia in locis suis loquendi congruitas et uni-
formitas conservetur.
Si vero midtitudo magna culparum et personarum que fuerint in-
murande exegerit , poterunt cidpe singularum que recitate fuerint
conscribi ante formam sententie, sicut in superioribus memorialibus est
notatum et frequenter contigit sic de facto prout invenitur in libris
,

inquisitionis novis pariter et antiquis.

17. Forma sententie contra aliquem falsum testem qui malitiose con-
tra aliquem vel aliquos innocentes falso deposuit, volens eos invol-
vere in crimine heretice pravitatis.

In nomine Domini , amen (1). Dudum

N. de tali loco, talis dyo-
talis
cesis veniens per se ipsum , alias non vocatus
, coram nobis fratre ,

lali N. inquisilore heretice pravitatis in regno Francie per sedem apos-

tolicam deputato, in juditio constitutus, juratus de veritale dicenda ds
facto seu crimine heresis , tam de se ut de principali, quam de aliis
vivis et mortuis ut testis , sponte confessus fuit et deposuit quod tot
anni erant tunc elapsi dum ipse infirmaretur quadam infirmitate de qua

(1) Casus istius sententie fuit Tholose clc facto , anno MoCCCo.Mlo, A la niargc.
104 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

convaluil, lalis N. filius ejus duos hereticos quos dictus filius bonos
homines appellabat , ad ipsum [f" 57 b] infirmum adduxit, dicens sibi
quod ipsi heretici qui boni homines erant redderent animam ejus Deo,
si vellet consolamentum ab eis recipere et eorum admonitionibus et
fidei consentirc
,
quodque idem filius ipsum patrem ut de pane per he-
reticos benedicto quem tunc sibi exhibuit comederet invilavit; insuper
ipsum infirmum lunc ad amorem et credentiam hereticorum quantum ,

in ipso fuit, admonuit et induxit. Nos igitur fraler lalis N. inquisitor

prefatus merilo presumentes predictum patrem N. contra predictum N.
suum filium non falsa deposuisse nec ex odio nec rancore, nec animo
,

malignandi, sed zelo fidei quantum nobis prima facie apparebat, dic-
,

tum N. filium ejus vocari fecimus coram nobis; ei in juditio constitulum

juratumque de veritate dicenda requisivimus quod de predictis, nec-
non et aliis de facto heresis quecumque sciret tam de se quam de aliis
plenam et meram diceret veritatem* quo constanter negante predicta
et alia et in negaliva diu et continue persistente, quamvis propter hoc
aliquando (sic) tempore delenlus fuerit et arlatus, demura tam ex ne-
gativa ipsius quam ex quibusdam verisimilibus conjecturis merito sus-
picantes quod pater supradictus malitiose et calumpniose contra predic-
tum filium proprium falsa deponens eundem involvere niterelur in
crimine tam [f° 57 c] nephando , ipsum patrem citari et ad presen-
tiam nostram adduci eundem patrem ejusque filium supradiclum coram
nobis fecimus confrontari et juratos de veritate dicenda ; cum diclus
pater in sua affirmativa et dictus filius in sua negativa perseverarent
constanter, dictum patrem fecimus delineri donec de prediclis prout ,

nos decuit, fuissemus plenius informati etcomperto quod dictus pater

,

eo de quo deposuerat tempore nullam infirmitatem de qua decumberet

habuisset, set sanus exliterat, quodque illis loco et tempore herelici
minime discurrebant, eundem N. patrem fecimus educi de carcere et co-
ram nobis in juditio constitutum juratumque iterum monuimus et requi-
sivimus canonice quod nobis aperiret et diceret an ea que contra filium
suum N. predictum deposuerat veritatem continerent; qui sue malicie
conscius et ad cor rediens, constitutus iu juditio coram nobis, sponte
et libere recognovit quod omnia et singula que contra predictum filium
suum confessus fuerat et deposuerat erant falsa et nullam conti-
nentia veritatem nec in toto nec in parte, et quod ea deposuerat
contra predictum filium suum , livore iracundie et odio concitatus,
prout hec in processibus inde factis et habitis plenius continentur; que
omnia coram venerabilibus ac dominis talibus et talibus N. et N. vica-
riis talis N. episcopi ac etiam coram [f" 57 d] nobis ,
predicto patri in
juditio constituto fecimus recitari intelligibiliter in vuJgari , qui sub
virtute tunc et alias a se prestiti juramenti omnia et singula supra dicta,
sponte , libere, et sine violentia recognovit et asseruit esse vera, pe-
tens humiliter sibi pro premissis injungi penitentiam salutarem (vel
 TERTIA PARS. 105

sic petens huraililer super premissis graliam et misericordiam sibi fieri

:

et impendi). Nos igitur inquisitor prefalusac vicarii supra dicti, pensalis

premissis et aliis circumstanciis quibus motus animi noslri el cujuslibet
judicantis merito potuit informari, certiores effecti quod prediclus N. ,

quanlum in ipso fuerat delusisset curiam nostram veritatem quoque,

, ,

que soia in negocio fidei queritur, decepisset, sinceritatemque officii

inquisitionis quod gerimus corrupisset , in prejudicium fidei cathoiice
el in scandalum ac grave discrimen dampnumque et periculum filii
innocentis, quem in lam deteslabili crimine maliliose et fallaciter in-
volvere nitebatur, falsum ferendo testimonium in judilio coram nobis
scienter contra proprium juramentum, sicut lectum et recitatum est
nunc sibi intelligibiliter in vulgari; idcirco ne, sicut nec decel nec ex-
pedit, tale crimen remaneal impunitura^ et ut ipsius talis N. pena ce-
teris transeat in exeraplum et alii a similibus arceanlur Christi no-
,

mine invocato [f'* 58 a] habentes pre occulis solum Deum die ac loco
, ,

presentibus ad hanc noslram ferendam sententiam eidem perhemptorie

assignatis sedentes pro tribunali, sacrosauctis Dei Evangeliis positis
coram nobis ut de vullu Dei nostrum prodeat juditium et occuli nostri
videant equilatem de multorum peritorum in utroque jure ac religio-
,

sorum virorum maturo consiiio prehabito , predictum N. falsum testem

seu deiatorem ad perpetuura rauri carcerem in hiis scriptis per diffini-
livam sentenciam condempnamus, in quo sub vinculis ferreis in pane
doloris et aqua angustie, quaradiu vixerit , agat penitentiam de com-
missis solam vitara eidem ex misericordia relinquentes. Et insuper
,

falsum teslem predictum cum duabus linguis de panno rubeo unius

palmi et dimidii in longitudice et trium digitorum in latitudine ante in
suo pectore, et duabus posterius inter spatulas pendentibus, ligalisque
ejus manibus, elevatum in scala ante hostiura talis ecclesie hodie et
craslina die a suramo mane usque ad horam nonam in loco eminenti,
,

absque aliquo velamine capitis, in tunica sine zona, ita quod a circura-
astantibus palam et cognoscibililer possit videri, publice decernimus
commorandum et quod eodem modo ponatur et stet ante porlas talis
;

alterius ecclesie dominica subsequenti, el alia proxima [f° 58 b] dorai-

nica ante porlam talis alterius ecciesie et consimili modo in aliis dua-
,

bus dominicis ante portas talium el talium ecclesiarum monentes eun-

;

dem N. canonice ac sub virtute a se prestiti juramenti nichilominus

,

injungentes el mandantes eidem quod in omni veste sua superiori por-

tet perpetuo diclas lingas sine quibus prominentibus seu apparentibus
extra vel inlra domura aut carcerem non incedat et eas refficial, si
,

rumpantur, aut renovet si et quando consumptc fuerint vetustatc;et

quod qua liora de scaia descenderil vel deposilus fueril, sine dilaiione
ad carcercm rauri inquisilorum talibus personis culpabilibus depulalura
se transferal et inlrudat, ibidcm perpetuo moraturus. Quod si has mo-
niliones, injnncliones, aut mandata nostra contempseril, aut ncglexeril
14
lOfi PRACTICA [NQUISmOMS HERETICE PRAVITATFS.

adimplerc , dictas lingas non porlando seu dictum carcerem non inlrando
seu temerarie post ingressura absque nostra seu noslrorum in inqui-
sitionis officio succcssorum licencia exeundo, seu conlra jurata per
eum quocumque tempore veniendo, nos, ex nunc ut ex tunc et ex tunc
ut ex nunc, ipsum lanquam perjurum et impenitentem culpisque astric-
tum prioribus in hiis scriptis presentibus excommunicalionis vinculo
innodamus. Monemus autem canonice universos et singulos ne aliquis,
cujuscumque conditionis [f** 58 c] dignitalis aut gradus existat, dicto
,

lali N. non complenli premissa aut ne ea compleat consilium auxilium, ,

vel favorem scienter impendat; in illos autem qui contrarium fecerint

ex nunc, predicta monilione premissa, iu hiis presentibus scriplis excom-
municationis sententiam promulgamus. Hec aulem prediclo N. injunxi-
mus, retenla nobis ac nostris in officio inquisitionis successoribus li-
bera polestate addendi diminuendi, mutandi , alleviandi in predicta ,

penitentia sive pena quocienscumque nobis seu nostris in inquisi-

,

tionis officio successoribus de bonorum virorum consilio visum fuerit

expedire. Lata fuit hec senlentia etc. ,

Quia vero diversis et variis moclis hujusmodi falsi testes falsa compo-
nunt et confmgunt^ hoc erit generaliter ohservandum quod processus et
culpe talium^ ante formam senteniie. singillatim et sub compendio pers-
iringaniur, etseriosius qiiales fuerini recitentur^ verbi gratia incasu alio
alterius falsi tesiis.
In nomine Domini , amen (1). Dudum talis N. de tali loco , talis
dyocesis , coram nobis inquisitore tali N., juralus
in juditio coustitutus
de veritate dicenda de facto heresis tam de se ut de principali quam de
aliis [f" 58 d] ut testis, in confessione sua quam coram nobis fecit anno
et die tali, deposuit nonnulla de facto et crimine heresis contra quos-
dam homines qui in confessione sua propriis nominibus designantur
(vel poteruni nomina eorum exprimi in hoc loco, nisi ex causa rationa-
bili fuerint suhticenda) quos homines et cum quibus asseruit talem
;

hereticum se vidisse et cum diclo heretico se et predictos homines

scienter participasse, ipsumque hereticum receptasse, nunc istos, nunc
iilos, et aliquando duos ex eis, et aliquando tres simul, in diversis
diebus et noctibus et doraibus atque locis prout in confessione sua,

plenius continelur. determinando tempus et modum et alia per que

videbatur prima facie dicere veritatem. Item, post primam confessio-
nem suam factam de prediclis fuit requisitus et reexaminatus pluries
diversis vicibus et temporibus utrum essent vera illa que deposuerat
contra predictos homines de facto heresis, el continue perseveravit in
prima deposilione asserens eam penitus esse veram, nec aliquid varia-
vit in eadem nec in modo dicendi nec in tempore, nec in locis per
, ,
,

(l) Cams istiiis sententie de faclo fuit Tholose, anno Domini M'>CCC°XV'^. A la marge.
 TERTIA PARS. 107

quod posset falsitas deprehendi aiil falsitalis suspitio priraa facie gene-
rari; unde postmodum illi homines conlra quos deposuerat vocati fue-
runt et adducli coram nobis inquisitore prefalo el constituli in juditio
[f" 59 a], jurali et requisiti de faclo heresis singillatim et seorsum, sicut

moris est, ut plenam dicerent de se et de aliis verilalem. Dixerunt se

de facto heresis penilus nichil scire , nec predictum hereticum talem
N. se unquam vidissc nec cum eo parlicipasse, fueruntque dicti homi-
nes propler deposilionem predictam aliquo tempore delenli in carcere
ut veritas posset cercius inveniri. Postmodum vero consequenter pre-
dictus talis N. fuit ilerum atque iterum requisitus super predicta depo-
sitione in qua perseveravit constanter sieut prius, et requisitus si vellet
et auderet dicere in presentia illorum contra quos deposuerat, respon-
dit quod sic. Unde vocatis illis singiilalim conlra quos deposuerat, cuili-
bet ipsoruin coram nobis dixit et asseruit constanter juratus quod ilia
que dixerat el deposuerat de faclo heresis in confessione sua tam de se
quam de ipsis et quolibet ipsorum penitus erant vera quamquam ipsi ,

et ipsorum quilibet totaliler denegarent et dicerent se de faclo heresis

penitus nichil scire. Item predictus talis N. in predicta dcpositione sua
per tot annos perseveravit constanler nec aliquid retractavit. Demum
vero nos inquisilor prefatus diligentius ac studiosius conquirenles de
tempore et de aunis de quo et in quibus deponebat et asserebat predic-
tum hereticum cum predictis [i^ 59 b] hominibus se vidisse, invenimus
per confessiones dudum receplas in juditio plurium aliorum prediclum
hereticum illo in tempore et anno et illis diebus fuisse et stetisse alibi
in aliis locis et hospiciis alterius territorii longe distanlibus el remolis a
locis et hospiciis hominum predictorum, ita quod illa que deposuerat
predictus N. cura illis quc plures alii anlea in confessionibus suis revc-
laverant et confessi fuerant de se et de aliis veritatem de qua legitime
conslabat nec in dubium vertebatur nullo modo esse polerant simul
vera ; consideralis insuper multis factis et perpetralis per hereticum
supra dictum alibi in illis diebus de quibus predictus lalis N. deposuerat
que non poterant simul stare de quibus legitime nobis conslitit, nec-
,

non advertentes quasdam circumslancias concurrentes, habito maluro

consilio et deliberatione super prediclis, prediclum N. admonuimus et
requisivimus super dicta depositionc quod veritatem nobis cercius ape-
riret, qui adhuc in eadem depositione sicut prius perseveravit, Unde
eundem merilo suspectum habenles fecimus poni ad partem in carcere
ut veritas certius probaretur, lamen sine compcdibus et calhena et ,

sine dislriclione alia graviori; qui eadem die vel sequenli dixit se de
predictis [f° 59 c] velle verilatera nobis plenius aperire, ot vocatus
coram nobis in judilio constitutus ac juralus, anno et die lali machi- ,

nalionis et raalicie sue couscius sponte et libere recognovit et in juditio

confessus fuit quod omuia et singula que de predicto herelico et de facto
heresis contra predictos homines in confessione sua deposuerat eranl
108 PRACTipA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

falsa el niillam conlinenlia veriialem, asserens se ea scienler falso depo-

suisse el maligno spirilu instigalus, livore invidie concitatus, prout isla
in processu revocationis seu reiractationis cjusdem inde facto plenius
conlinentur. Que omnia singillatim postmodum, anno et die taii, in tali
loco, eidem tali N. fecimus legi ac recilari intelligibiliter in vulgari
coram nobis ac venerabilibus viris talibus et talibus vicariis seu cora-
missariis deputalis reverendi in Christo patris lalis episcopi, presentibus
et coassistentibus talibus et talibus venerabilibus ac religiosis viris , et
ibidem sub virtute a so prestiti juramenli omnia et singula supra dicla,
sponte et libere, ac sine violentia recognovit, asserens depositionem
suam et contenta in ea contra predictas personas esse falsa, et revoca-
tionem seu retractalionem suam factam super predicta depositione
veram [f° 59 d] esse; supponens se super premissis voluntati et juditio
nostro, recognoscens culpam suara , et se offerens ad recipiendura
penam seu penitentiam quam eidem duxerimus injungendam. Nos igi-
lur inquisitor prefatus ac tales et tales N. et N. commissarii deputati per
lalem episcopum, pensatis premissis et aliiscircumslanciis nonnullisqui-
bus motus animi nostri et cujuslibet judicantis merito potuit inforraari
certiores effecli quod predictus talis N., quantura in ipso fuit, officium
inquisitionis fidei delusisset, etc, sicut habetiir in precedenti forma
senteniie im^nediate supra.
Secundum vero varietatem aut diversitatem hujusmodi fahitat[is],
debent processus talium prout qualitas eorum faerit et exegerit plenius
et seriosius ante formam sententie sub compendio comprehendi, et, consi-
derata rnajori vel minori culpa et malicia ac scandalo debet pena seu
,

penitentia talium taxari et minui, vel augeri de consilio peritorum.

,

18. Forma sententie fugittivorum pro heresi de qua aut fuerunt con-
fessi aut convicti, aut utrumque simul, et nichilominus aufugerunt.

In nomine Domini amen. Quoniam nos inquisitores heretice pravi-

,

tatis et talescommissarii deputati, per processus [f" 60 a] factos et per

acta publica inquisitionis que fit generaliter contra oranes infectos he-
retica pravilate, inveuimus et legitime nobis constat quod tales et tales
N. et N. de tali loco, lalis dyocesis, dudura diffamati aut vehementer
suspccli de heresi necnon tales et tales N. et N. per confessiones pro-
,

prias olim faclas in judilio, fuerunt in heresi deprehensi, necnon talis

N. per confessionera propriam factara in juditio deprehensus fuil lapsus
in heresim pariter et relapsus, citati vero postraodura canonice et cura
edictis publicis, dalis sibi competcnlibus dilationibus et intervallis ut
certis diebus et loco personaliter et perhemptorie comparerent, respon-
suri de fide et de hiis que contra eos inveniebantur ac suspecti raerito
habebantur contra fidem in crimine heresis commisisse, dicturi et res-
ponsuri de se et de aliis in causa fidei plenariam veritatera minime
,
 TERTIA PARS. 109

comparnerunt set se contumaciter absemplarunt fueruutque tan-

,

quam conlumaces in causa fidei necnon pro heresi fugitlivi excom-

municationis vinculo innodati ,et eorum excomraunicatio fuit ia
ecclesiis parrochialibus publicata [vel sic : in generali sermone in-
quisitorum publicata), quam excommunicationem per plures annos
sustinuerunt et adhuc sustinent animis pertinaciler induralis; demum
vero fuerunt citati canonice et perhemptorie cum edictis publicis pro-
positis tam in domiciliis quam in ecclesiis parrochialibus [f** 60 b]
eorumdem ut personaliter et perhemptorie comparerent super predictis
fuga et contumacia in causa fidei, necnon super eo quod excommunica-
tionis sententiam per plures annos suslinuerent et adhuc sustinent animo
perlinaci,diffinitivam sententiam audituri; idcirco nosprefati inquisitores,
atlendentes quod contumacia in causa presertim fidei suspicioni presump-
tionemadicil vehementem, sedentesprolribunali, sacrosanctis Evangeliis
Jhesu Christi positis coram nobis ut de vultu Dei nostrum prodeat
juditium et occuli nostri videant equitatem, in hac die el in hoc loco
singulis predictorum ad diffinitivam senlentiam audiendam precise et
perhemptorie assignatis, predictos omnes et singulos superius nomina-
tos, quamvis absentes per contumaciam, eorum absentiam divina sup-
plente presentia, velut hereticos per diffinitivam senleutiam in hiis
scriptis presenlibus pronunciamus et declaramus et sententialiler con-
dempnamus, decernentes eosdem et singulos superius nominalos haberi
pro hereticis et velut hereticos ab omnibus Christi fidelibus sub penis
canonicis evitari. Monemus autem semel, secundo ac tercio canonice,

ac perhemplorie, omnes et singulos, cujuscumque dignilatis, gradus ,

status [f° 60 c] seu conditionis existant, ne predictos vel aliquem de

predictis recipere aut defendere, vel cum eis participare, nec consilium,
auxilium vel favorem impendere scienter quoquo modo presumant ;

in illos autem qui scienter contrarium fecerint, ultra penas alias contra
tales a jure statutas, ex nunc, predicta raonitione premissa, in hiis
presentibus scriptis, excommunicationis sententiam promulgamus. Lata
fait hec sententia, etc, ut supra.
Culpas singulorum talium fugittivorum singillalim et sub compendio
redactas in scriptis ante formam sententie expedii recitari et explicari
et scribi pariter in processu , vel in ipsa sentenlia suh compendio com-
prehendi tam ad cautelam quam ad pleniorem veritatis noticiam in
,

futurum. Item alia forma declarandi et ptronunciandi et sentencialiter

condempnandi contumaces in causa fidei, postquam per annum et am-
plius excommunicationis sententiam pro dicta contumacia sustinuerunt
animis pertinaciter obstinatis.
In nomine Domini, amen. Quoniam per acta publica et processus
inquisilionis que fit generaliter conlra omnes infeclos, infamatos aut
suspectos de heretica pravitate, ac etiam per litleras sigillis autenticis
sigillalas, legitime constat quod tales N. et N. dudum tanquam [f° 60 d]
MO PRACTICA LNQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

suspecli vehemenler de criniine heresis fiierunl cilati canonice ac pu-

blice, ut certis diebus el loco, datis sibi compclentibus terminis el dila-
tionibus ac inlervallis, personaliter el perhemptorie comparerent, res-
poDsuri de fide et de hiis que conlra fidem inveniebanlur per eandem
inquisitionem et suspecli merito habebantur in crimine heresis com-
misisse, dicturi et responsuri de se et de aliis plenariam verilalem, ipsi
tamen minime comparuerunl, ymo se conlumaciter absenlarunl, fue-
runtque tanquam contumaces in causa fidei et pro heresi fugittivi ex-
communicationem vinculo innodali, quam excommunicalionem per plu-
res annos sustinuerunl et adhuc suslinent animis pertinaciter induratis,
demum vero fuerunt citali canonice et prehemptorie cum ediclis publi-
cis propositis tam in domiciliis quam in ecclesiis parrochiaiibus eorum-
dem ut personaliter et perhemptorie comparerent super predictis fuga
el contumacia in causa fidei necnon super eo quod excommunicalionis
,

sententiam pro dicta fuga et contumacia per plures annos suslinuerunt

et adhuc sustinent animo perlinaci diffinitivam senlentiam audiluri
,

idcirco nos N. et N. inquisitores heretice pravitatis, attendentes cano-

nem quo cavetur quod contumacia in causa presertim fidei suspilioni
[1° 61 a] presumptionem vehementem, sedentes pro tribunali,
adicit
sacrosanctis Evangeliis Jhesu Christi positis coram nobis ut de vullu
Dei nostrum prodeat judilium et occuli nostri videanl equilatem die ,

et loco preseutibus, singulis prediclorum ad audiendam diffinilivam

senlcntiam precise et perhemplorie assignalis, predictos omnes et sin-
gulos superius norainalos, quamvis absentes per contumaciam eorum ,

absentiam divina supplente presentia, velut hereticos per noslram diffi-

nitivam sentenliam in hiis scriplis presenlibus pronunciamus et decla-
ramus et sentencialiter condempnamus decernentes eos el eorum
,

singulos haberi pro herelicis et velut hereticos ab omnibus Christi

fidelibus sub penis canonicis evitari. Monemus autem semel, SHCundo
el tercio et canonice omnes et singulos cujuscumque diguilatis, gra-
,

dus, seu slatus, aut conditionis existant, ne predictos aut aliquem pre-
dictorum recipere, defendere, aut cum eis participare, nec consilium,
auxilium, vel favorem eis impendere scienter quoquo modo presumant;
in illos autem qui contrarium fecerint, ultra penas alias conlra tales a
jure statutas, ex nunc, predicla monitione preraissa, in hiis presentibus
scriptis excommunicationis sententiam promulgamus. Lata fuil hec
sententia, et cetera, ut supra.

19. [Fo 61 b] Forma sentencie excommunicationis f jnde in sermone

inquisitorum publico vel in alia publica statione contra personas
, ,

notatas diffamatas de heresi ac pro heresi fugittivas, postquam citate

canonice parere subterfugiunt et contumaciter se absentant.

Dudum talis N. de tali loco ac talis N. per ea que in inquisilione que

 TERTIA PARS. H1
fit generaliter contra omnes de herelica pravltate
infectos aut suspectos
inveniebantur de ipsis et contra ipsos, suspecti merito habebantur,
unde fuerunt citati semel , secundo ac tertio {vel sic pluries) canonice :

ac perhemptorie cum edictis publicis canonicis proposilis lam in do-

miciliis ipsorum ubi morari communiter consueverunt, quam in ecclesiis
parrochialibus eorumdem, ut certis diebus et locis assignatis eisdem
personaliter ac perhemptorie comparerent responsuri de fide et dicturi
de crimine heresis de se et de aliis plenariam veritatem ipsi autem et ;

quilibet ipsorum diebus et locis in lilteris citatoriis comprehensis com-

parere, nec se purgare de dicto crimine minime curaverunt, ymmo
verius contempserunt et se contumaciler absentarunt, unde ipsos et
,

quemlibet ipsorum tanquam suspeclos veheraenter de heresi eorum ,

contumacia in causa fidei exigente in hiis scriptis [i^ 61 c] presentibus

,

tanquam contumaces et se in causa fidei conturaaciter absentantes et

pro crimine heresis fugittivos, excommunicationis vinculo innodamus.
Monemus autem universos et singulos, cujuscumque dignitatis, gradus,
aut slatus seu conditionis existant, semel , secundo ac tercio, canonice
ac perhemptorie, sub excommunicationis et aliis penis canonicis ne
quis eos vel eorum aliquem receptare_, vel cum eis participare, consi-
lium, auxilium vel favorem eis impendere scienter quoquo modo pre-
,

sumat, alias in facientes contrarium hac nostra competenti monitione ,

premissa in hiis scriplis excommuoicationis sentenliam promulgamus,

,

necnon alias penas canonicas conlra tales a jure statutas eos incurrere
voluraus ipso facto. Lata et publicata fuit predicta excommunicationis
sentenlia, anno et die , etc. , ut siipra.

20. Forma sententie religiosi inmurandi et deg:radandi qui se oppo-

favorem et defensionem personarum con-
suit officio inquisitionis in
dempnatarum pro heresi, unde incurrit sententiam excommunica-
tionis quam ultra annum sustinuit animo pertinaci ex quo restat ,

quod est velut hereticus condempnandus.

In nomine Domini Jhesu Chrisli , amen. Cum dudum talis frater N.

de tali ordine fuisset nolatus et plurimum [f° 61 d] diffamatus quod
ipse , in impedimentum officii inquisitionis et inquisitorum heretice
pravilatis favorem et defensionem quarumdam singularium
, necnon in
personarum hereticalium suspectarum de heresi vel comdempnatarum
,

pro crimine heresis, multa commisisset tractasset, et procurasset, et ,

concilasset, etc, (in isto loco poterunt seriosius singula explicari), nos
lales N. et N. episcopi facta diligenti inquisitione contra eundem fra-
,

Irem N. ordinis lalis ipso coram nobis in juditio constiluto de plena

,

et mera hujusmodi inquisitionis negocio veritate ditenda et de

in toto
calurapnia etiam juramentis ab ipso prestitis et a nobis receptis mullis ,
112 PRACTICA IIVQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

quoqiie interrogalionibus sibi per nos ac responsionibus et confessioni-

bus plurimis factis ab ipso testibusque contra eum receptis et etiam
,

publicatis ac defensionibus suis coram nobis proposilis et exibitis sive

,

datis in scriptis ipse demum in loto hujusmodi inquisilionis negocio

,

conclusit nobiscum nosque habuimus pro concluso prout hec omnia

, ,

in processibus nostris super hiis habitis et actis inde confeclis plenius

ac seriosius continentur, totoque ejusdem inquisitionis processu seriose
et ititegraliter explicato, coram venerabilibus viris talibus N. et N. mul-
lisque aliis magnis viris el in jure peritis plenaque ac longa cum eis
,

deliberatione discussis ac sentenlialiter [f** 62 a] qualiter pro dicto fratre

N. aut conlra eundem deberet per nos ferri sententia per maturum ac
concorde omnino consilium preordinato cum ipsis, nos diem et locum
presentes ad audiendam noslram diffinitivam senlentiam super eodem
negocio dicto fratri N. presenti et consentienti precise ac perhemptorie
duximus assignandum verum ex supra dictis omnibus cum diligenlia
;

recensitis invenimus manifeste predictum fratrem N. de infra scriptis

criminibus et sceleratis operibus nedum propria voce confessum, set
et de plurimis et gravioribus eorumdem argumentis convictum et tes-
tibus superatum videlicet quod ipse tanquam principalis director con-
,

sulum et communitatum talium el talium querelas licet non pertinentes

ad ipsum mullis annis extitit prosecutus, illos etiam super hoc ad in-
vicera uniendo el alios illis uniri pro viribus procurando contra inqui-
sitores heretice pravilalis, processus ipsorum inquisitorum alque sen-
tentias contra quasdam singulares personas super heresi promulgatas in
sermonibus ac predicationibus multis ac publicis, in locis diversis ac ,

in tractatibus, consiliis et propositionibus, supplicationibus et articulis

in curiis etiam secularibus propositis el redditis multipliciter exagerale
ac nimis diffamalorie impugnando, librisque ac processibus inquisi-
torum ipsorum fictiones, suspitiones ac falsitates etiam imponendo
[f° 62 b] ; captos quoque pro heresi el etiam de heresi condempnatos
et inmurationis et aliis penis addictos justificando, ipsosque licet veros
catholicos per tormentarum {sic) violentiam de se et de aliis penis ad-
diclos confessos super heresi et injuste comdempnatos fuisse, dicendo
exempla et simililudines concitativas populorum contra inquisilores eos-
dem , et pro condempnatis ac captis predictis in sermonibus et alias
proponendo ac per modos hujusmodi el alios exquisitos prefatos con-
sules, communitales et singulares personas contra inquisitores predic-
tos graviler coucitando el animando; imposuit quoque falso idem frater
N. tam predicando quam alias in diversis locis uni de dictis inquisi-
,

toribus quod contra communitatem quamdam super uegocio heresis

quoddam falsum et nimis pernitiosum confici fecerat instrumentum et ,

cum usque ad tempus verborum suorum hujusmodi, inquisitores suo

libere ac pacifice officio uterentur, ex tuuc occasione hujusmodi, con-
citata nimium et scandalizata communilate predicta, non processit in-
 TERTIA PARS. 113

quisitionis officium sicut prius ex hoc multipliciter impeditum

, sel fuit
et inquisitores facti fuerunt communitati illi plurimum odiosi, et alia
plura mala rebelliones et lites fuerunt exinde subsecuta
, propter illa ;

eliam que idem frater N. fecit dictavit consuluit, et quandoque per

, ,

se proposuit [f° 621 c] et interdum per alios consuluit et ordinavit pro-

poni , mandata, litteratoria et ordinationes etiam a secularibus potes-
tatibus processerunt per que inquisitorum poteslas ac officium et ejus-
dem exercicium restricta fuerunt et nolabiliter impedita et tam
officii ;

propter hec quam propter alia per ipsum facla procurata et dicta, me- ,

morato officio diutius impedito manente , heretici qui antea de patria

fugerant redierunt, et alii etiam extranei supervenerunt ad illam et
Dovi multiplicati fuerunt in ea , condempnati etiam et capti pro heresi
de muro seu carceribus inquisitorum , ipso fratre tali N. consulente ac
persuadente , per secularem potestatem extracti fuerunt et extra ma-
num inquisitorum ia seculari carcere positi et diu retenti, ex quo eliam
plura mala et magna scandala sunt secula. Sane quia per vias hujus-
modi seu devia verius, ad suum contra inquisitores non poterat perve-
,

nire optatum, sicutclare confessus est et ut tam testes quam negociorum

textura confirmant propter inquisitorum processus, et ut obviaretur et
obstarelur inquisitorum ipsorum processibus lam factis tunc quam in
antea faciendis, proditionem infra scriptam traetavit ipsius quodam modo
inchoando processum, elc. ex tractatu autem proditionis hujusmodi
;

in noticiam regis et officialium suorum deducto mullorum suspendia

[f" Q% d] hominum multeque alie condempnationes , ac incarcerationes
et fuge et mala alia et scandala processerunt et procedere nondum
cessant; rursus idem frater N. in inquisitionis processu habito contra
eum calumpniosus nimium extitit, et prout ex actis, factis et habitis
contra eum apparet, plus quam viginti vicibus in ejusdem inquisitionis
negocio inexcusabiliter pejeravit postremo idem frater N. se ex mul-
;

tis premissis constituens manifestum hereticorum fautorem sententiam

excommunicationis a jure antiquo et ex illis que cum consulibus et

,

poteslatibus secularibus contra inquisitores prefatos et inquisitionis offi-

cium, ut prefertur, commisit et commilti consuluit et consensit sen- ,

tentiam aliam excommunicationis a jure novo in tales generaliter pro-

mulgatam pluries et indubitanter incurrit, et divina etiam celebrando
ut prius sententias hujusmodi nedum uno anno set pluribus animo
,

sustinens pertinaci , fuit inde velut hereticus condempnandus preser- ,

tim cum juxta ea que coram nobis in juditio est confessus bene sciret
tilistemporibus quod talia facientes scienter dictam novi juris senten-
ilam iucurrebant. Quia vero ex verbis ejus et confessionibus diminutis
et nimium palliatis manifeste nobis apparuit impenitens super illis ex
quibus sententias incurreratsupra dictas, ipsum semel, secundoet tercio
[f° 63 a] in scriptis etiam et per diversa temporum inlervalla ac diclo

jure novo sibi exposilo instanter monuimus ut per confessionem ple-

15
114 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

nam eldebitam absolulionis pelilionem pure super premissis recognos-

ceret culpam suam qui admonitiones noslras hujnsmodi nunc sic
,

nunc aliter, el multipliciter variando responsiones, affirmavit interdum

se nedum non peccasse super premissis inquisitores langentibus set
potius meruisse finaliter autem a palliationibus circa confessiones suas
;

pcr eum appositis omnino recedens et factorum suorum pleniorem ape-

riens veritatem humililer petiit a dictis scalentiis se absolvi; nosque
juramento et abjuratione consuctis el debitis prius ab eo receptis ab- ,

solvimus eum in forma debila a sententiis memoratis verum quamvis ;

enormitate criminum predictorum et immanitate malorum secutorum ex

illis diligenti consideratione libratis ipsum fratrem N, de ipsis juxta
condignum punire nullatenus valeamus , ne tamen sicut nec decet nec ,

expedit criraina eadem omnino remaneani impunita

, nos, Christi no-,

mine invocato, habentes pre oculis solum Deum auctoritate qua fun-
,

gimur nobis in hac parte commissa, die ac loco presenlibus ad hanc

nostram ferendam sententiam perhemptorie assignatis assistentibus no- ,

bis venerabilibus patribus talibus [f° 63 b] et talibus, in eundem fratrem

N., de multorum bonorum ac peritorum in ulroque jure maturo consilio
{vel sic : juxta memoratum consilium) perpetue depositionis et degra-
,

dationis a sacerdotali et omni alio ordine sententiam ferimus in hiis

scriptis pronunciantes nichilominus ipsum slatim actualiter et in forma
,

a jure tradila degradandum a nobis (vel : a tali episcopo hic presente)

et eundem omni clericali honore, habitu et privilegio exuendum^ ac
postquam etiam sic degradatus fuerit perpetuo carceri in tali loco ef-
fectualiter depulandum in quo quidem sub vinculis ferreis in pane
,

doloris et aqua angustie perpetuam agat penitentiam de commissis ;

mitigationem autem predicte penitentie in carcere faciende per ipsum

secundum quod expedierit et ipse per pacienliam et humilitatem ac
cordis contriti sacrificium hujusmodi mitigalionem meruerit, nobis ex
causa certa et legitima reservamus; postque ipsum fratrem N. semel
secundo et tercio ac perhemptorie et precise monemus et sub vir-
, ,

tute etiam juramenti coram nobis per eum prestiti sibi precipimus et
mandamus quod ad dictum carcerem sine dilatione accedat et se etiam
includat in illo predictam ibidem penitentiam completurus quod si
, ;

ad carcerem hujusmodi non accesserit aut se non incluseril in eodem ,

vel de ipso lemerarie exierit seu [f'' 63 c] aufugeril vel etiam alias ,

impenitentem se exhibuerit, contra illa que abjuravit illorumve aliquod

scienter venire presumpserit nos ipsum ultra penas alias a jure vel
,

secundum jura eidem inflictas seu etiam infligendas predicta monitione

,

premissa ex nunc excommunicationis vinculo innodamus, penas pre-

,

dictas infligendi eidem et alias contra eum, ut justum fuerit, procedendi

reservantes nobis expresse plenariam potestatem per modum quoque
;

premissum monemus omnes et singulos cujuscumque dignitatis gra-

, ,

dus aut conditionis existant, ne ipsum fratrem N. ad hujusmodi noslri

,
 TERTIA PARS. H5
mandali transgressionem iuducere , aul ipsum iransgredientem. idem
mandatum scienter recipere seu ei consilium, auxilium, vel favorem
impendere quoquo modo presumant. In illos aulem qui conlrarium fe-
cerint, ultra penas alias conlra tales a jure slalutas, ex nunc, predicta
monitione premissa, in hiis presenlibus scriplis excommunicalionis sen-
tentiam promulgamus. Demum lata per nos hujusmodi senlenlia ut pre-
fertur nos talis episcopus inconlinenti ad degradatioiiem fratris ejus-
,

dem N. coram nobis in vestibus sacerdotalibus existenlis, assistentibus

nobis venerabilibus palribus talibus episcopis et abbatibus, cum piures
ad hoc episcopos seu abbates habere commode nequiverimus actualiter,
[f° 63 d] procedentes, ornamentis et instrumentis que in ordinatione

sua receperat exuendo eundem atque privando, degradalionem ipsius

conclusimus sub hiis verbis Auctoritate Dei omnipotenlis, Patris, et
:

Filii et Spiritus Sancti, ac ex potestate nobis in hac parte commissa {vel

sic : ac potestate nostra ordinaria), auferimus tibi fratri tali N. habitum
clericalem et le ab omni sacerdotali et alio quolibel ordine deponimus
et etiam degradaraus leque spoliamus et eximimus omni honore et pri-
vilegio clericali. Lata fuit predicta sententia et actualis degradatio sub-
secuta , anno, die et loco talibus, etc, presentibus gentium nobilium ,
religiosorum, clericorum, et secularium personarum multitudine copiosa.
Si vero inquisitores conjuncti cum aliquo episcopo processerint et con-
venerint ad ferendum sententiam contra talem loquendi modus in pers-
,

tringendo et ennarando processum inquisitionis facte et culpas commissas

in forma sententie et pronunciandi sententiam poterit esse talis :
In nomine Domini, amen. Quoniam nos episcopus talis N. el frater
N. talis el frater talis N., inquisitores heretice pravitatis in tali regno seu
provincia tali per sedem apostolicam deputali, per inquisitionem et acta
inquisitionis invenimus el per confessionem [f° 64 a] talis N. sacerdotis
factam in juditio legitime nobis constat quod dictus talis N. sacerdos
dudum inquisitoribus heretice pravitatis ct eorum processibus palam et
publice se opponendo dixit et fecit per se et per alios fieri consuluit et
procuravit talia et lalia (exprimantur in isto loco singula singillatim
que commiserit in favorem aut defensionem hereticalium personarum
opponendo se inquisiioribus et processibus eorumdem publice et privatim) ;
ceterum toto inquisitionis ejusdem processu per nos seriose proposilo et
inlegraliter explicato coram venerabilibus ac discretis viris talibus et
talibus et matura cum eis deliberatione discussis , ac finaliter eliam
qualis contra eundem sacerdotem deberet per nos ferri sentenlia per
maturum ac concors omnino consilium preordinalo cum ipsis, ex supra
dictis omnibus culpis cum diligentia recensitis invenimus raanifeste
eundem sacerdotem nedum de premissis excessibus el sceleratis ope-
ribus propria voce confessura, sel eliam arguraentis convictura et tesli-
bus superatum, rursusque in dicto inquisitionis processu calumpniosus
nimium extitit et prout ex actis prediclis apparet pluribus vicibus in
116 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

ejusdem inquisilionis negocio inexcusabiliter dejeravit; poslremo idem

sacerdos se ex muitis premissis constiluens manifeslum [b 64 b] hereti-
corum el herelicalium personarum faulorem sententiam excommuni-
,

cationis a jure antiquo et ex illis que cum talibus et talibus contra

inquisitores prefatos el inquisitionis olficium, utprefertur, conimisit et
committi consuluit et consensit sentcntiam aliam excommunicationis a
,

jure novo in tales generaliter promulgalam pluries et indubitanter in-

currit , et divina etiam celebrando ut prius sententias hujusmodi ne-
dum uno anno set pluribus annis animo suslinens pertinaci, fuit inde
velut hereticus condempnandus, presertim cum juxta ea que coram no-
bis confessus est non ignoraret quod talia facientes scienter dic-
tam novi juris sententiam incurrebant; quia vero ex verbis et con-
fessionibus suis manifeste nobis apparuit impenitens super illis ex qui-
bus sententias incurrerat supra dictas, ipsum semel, secundo, et tercio,
in scriptis etiam, et per diversa temporum intervalla, ac dicto jure novo
sibi exposito, instanter monuimus ut per confessionem plenam et debi-
tam absolutionis pelitionem super premissis recognosceret culpam suam ;
qui finaliter dicens se de predictis penitere et promittens se susceptu-
rum penitentiam quam ei duxerimus injungendam, petiit a nobis humi-
liter a dictis senlentiis se absolvi, nosque, juramento de parendo man-
datis el [i°64 c] abjuratione heresis consuetis et debitis prius ab eo
receptis, absolvimus eundem in forma debita Ecclesie a sententiis me-
moratis. Verum ne, sicut nec decet nec expedit, crimina eadem rema-
neant impunita, nos prefatus episcopus, Christi nomine invocato, habentes
pre oculis solum Deum, die ac loco presenlibus ad hanc noslram feren-
dam sententiam sibi perhemptorie assignatis, assistentibus nobis vene-
rabilibus patribus dominis episcopis tali et tali ac discretis viris talibus
et talibus, in eundem sacerdotem perpetue depositionis et degradationis
a sacerdotali et omni ordine sententiam ferimus in hiis scriptis ,
alio
pronuncianles nichilominus ipsum statim^ actualiter, et in forma a jure
tradita degradandum et eum omni clericali honore, habitu et privilegio
exuendum. Nos quoque episcopus et inquisitor prefati, postquam sic
degradatus fuerit, ipsum decernimus perpetuo carceri raancipandum in
tali loco hujusmodi personis culpabilibus deputato, in quo quidem car-
cere sub vinculis ferreis in pane doloris et aqua angustie perpetuam
agat penitentiam de commissis. Mitigationem aulem predicte penitentie
in carcere faciende per ipsum, secundum quod expedierit et ipse per
pacientiam et humilitatem ac cordis contrili sacrificium hujusmodi miti-
gationem meruerit, nobis et nostris in officio inquisitionis successoribus
reservamus. Monemus [f° 64 d] autem ipsum sacerdotem , semel, se-
cuudo et tercio ac perhemptorie et precise et sub virtute etiam jura-
,

menti coram nobis per eum prestiti sibi precipimus et mandamus, quod
ad dictum carcerem sine dilatione accedat et se etiam includat in ilio,
prediclam ibidem penitentiam completurus; quod si ad carcerem hujus-
 TERTIA PARS.
*
H7
modi non accesserit, aut se non incluserit in eodem aut post in-,

gressum temerarie exierit ab eodem vel etiam alias. impenitentera se

exibuerit, contra iiia que abjuravit illorumve aliquod scienler venire
presumpserit, nos ipsum ultra penas alias a jure eidem inflictas seu
etiam infligendas, predicta monitione premissa, ex nunc in hiis scriptis
presentibus excommunicationis vinculo innodamus; per modum quoque
premissum monemus omnes et singulos, cujuscumque dignitatis, gradus
aut conditionis exislant, ne ipsum fratrem N. sacerdotem ad hujusmodi
nostri mandati transgressionem inducere, aut ipsum transgredientem
idem mandatum scienter recipere, seu ei consilium, auxilium vel fa- ,

vorem impendere quoquo modo presumant. In illos autem qui contrarium

fecerint ultra penas alias contra tales a jure slatutas, ex nunc, predicta
monitione premissa, in hiis presentibus scriptis excommunicationis sen-
tenlium promulgamus. Demum lata in ipsum N. hujusmodi sententia
,

ut prefertur, nos talis N. episcopus [f** 65 a] talis loci, assistentibus no-

bis talibus episcopis duobus, cum plures ad hoc episcoposhaberecomode
nequiverimus, et abbatibus talibus et clericis et religiosis viris, inconti-
nenti ad degradationem sacerdotis ejusdemcoram nobis in vestibus sacer-
dotalibus existentis, actualiter procedentes, ornamen tis el instrumentis que
in ordinatione sua receperat exuendo eundem atque privando, degrada-
tiouem ipsius conclusimus sub hiis verbis Auctoritate Dei omnipotenlis,
:

Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, ac nostra ordinaria (vel sic : in causa

speciali nobis inhac parte commissa), auferimus tibi fratri tali N. habi-
tum clericalem et te ab omni sacerdotali et alio quolibet ordine deponi-
mus et eliam degradamus teque spoliamus et eximimus omni honore et
habitu ac tonsura et privilegio clericali. Lata fuit predicta sententia et
actualis degradalio subsecuta, anno, die et loco talibus, etc.
Episcopus vero qui facit degradationem publice singula, seu sint
vestes calix, liber, seu quevis alia res, que iili degradando juxta mo-
,

rem ordinandorum clericorum in sua ordinatione ab episcopo fuerint

tradita seu collata, singulariterauferat, ab illo vestimento vel ornamento
quod datum seu traditum ultimo fuerat sibi inchoando, et descendendo
gradatim degradationem continuet usque ad primam vestem traditam in
collatione tonsure [f" 65 b]; tuncque radatur caput illius, sive tondeatur
ne tonsure seu clericalus vestigium remaneat in eodem. Polerit autem
uti episcopus in degradatione hujusmodi verbis aliquibus ad lerrorem
oppositis illis que in collatione ordinum sunt prolata, dicendo presbitero
hec, vel similia verba.

21. Modus seu forma degradationis actualis.

[De sacerdote].
In ablatione calicis et patene :
Auferimus tibi calicem el palenam , teque exuimus, et privamus
118 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

officio el potestate offerendi Deo sacrificium et missam quamlibet ce-

lebrandi.
In remotione planete seu casule sacerdotalis :
Auferimus tibi vestem sacerdotalem et le honore sacerdolali privamus.
Ad stolam sacerdotalem :

Auferimus tibi orarium sive stolam sacerdoialem, cum jugum Domini

suave representatum in illa portare contempseris et stolam innocentie
observare.
De dyacono (1).

Ad dalmaticam :

Auferimus tibi dalmaticam dyachonalis officii ornamentum, cum ipsam

non portaveris in indumentum leticie et vestimentum salutis.
[F" 65 c] Ad librum. Evangeliorum :
Auferimus tibi librum Evangeliorum teque in ecclesia Dei legendi
,

officio et potestate eximimus et privamus.

Ad stolam dyachonalem :
Auferimus tibi stolam dyachonalem teque eximimus et privamus po-
testate dyachonale officium exercendi.
De subdyachono.
Ad calicem , patenam , urceolum , aquamanile , manutergium :
Auferimus libi calicem, patenam, urceolum, aquamanile, manuter-
gium, subdyachonatus officii instrumenta, teque illorum usu eximimus
et privamus.
Ad tunicam subdyachonalem :
Auferimus tibi tunicam subdyachonalis officii ornamentum, cum illa

usus non fueris ad justiciam et salutem.

Ad manipulum :

Auferimus tibi manipulum subdyachonatus officii ornamentum, teque

eximimus et privamus ministerio designato in illo.
Ad librum epistolarum :
Auferimus tibi librum epistolarum , teque eximimus et privamus po-
testate legendi eas in ecclesia sancta Dei.
De acolito.
Ad
ceroferarium :
Auferimus tibi ceroferarium teque eximimus et privamus officio
,

luminaria in ecclesia [f° 65 d] accendendi.

Ad urceolum :
Auferimus tibi urceolum ne de cetero illo utaris ad suggerendum
vinum et aquam in Eucharistia sanguinis Christi.
De exorcista.
Ad librum exorcismorum :
Auferimus tibi libellum exorcismorum, teque priva.mus et eximi-

(1) A la marge.
 TERTIA PARS. 119

mus potestale manus super energuminos , sive baptisatos, sive cathe-

cuminos, imponendi.
De lectore.
Ad lihrum cum quo fuit lector :

Auferimus codicem quem cum lecloratus officio suscepisti, teque

tibi
eximimus et privamus potestate illum legendi de cetero in ecclesia
sancta Dei.
De hostiario.
Ad claves :
Auferimus claves ecclesie leque eximimus et privamus officio et
tibi
polestate custodiendi res que ipsis clavibus recluduntur, et portas etiam
ecclesie aperiendi sive claudendi.
In ahlatione vero ultimi quod in collatione ordinum fuit primum^
infra scripto vel alio simili modo pronunciet sive dicat :
Auctoritate Dei omnipotentis, Palris, et Filii, et Spirilus Sancti, ac
nostra {vel sic in casu speciali ac potestate [f° 66 a] apostolica nobis
.

in tiac parte commissa), auferimus tibi habitum clericalem et te ab omni

sacerdotali et alio quolibet ordine deponimus ac degradamus, spolia-
musque et eximimus te ab omni honore, benefitio, ac privilegio cleri-
cali, et nichilorainus pronunciamus et dicimus nobili viro tali senescallo
hic presenti ut te in forum suum recipiat degradatum ; ipsum tamen
requirimus et rogamus ut citra mortis periculum et membri mutilatio-
nem suam circa te sententiam moderet.

22. Si vero inquisitores heretice pravitatis et commissarii seu vicarii

alicujus episcopi conjuncti procedendo contra aliquem sacerdotem
aut clericum in sacris ordinibus constitutum inmurandum
degra- et
dandum sententiam ferre debuerint, quia ipsi non possunt aliquem
hujusmodi deponere seu degradare, poterunt uti in forma sententie,
in loco convenienti verbis sequentibus tali modo
, :

Nos inquisitores et commissarii ante dicti, Christi nomine, etc, dici-

mus per diffinitivam sententiam in hiis presentibus scriptis pronun-
et
ciamus predictum N. presbiterum esse a suis ordinibus degradandum,
et poslquam degradatus fuerit in perpetuum muri carcerem detruden-
dum ad agendum ibidem sub vinculis ferreis, in pane doloris et aqua
[f° 66 b] angustie, penitentiam de commissis ; declarantes ac pronun-

ciantes nichilominus, quantum nostra interest in hac parte, contra eun-

dem talem N. presbiterum esse procedendum prius effeclualiter per
episcopum habenlem super hoc potestatem ad depositionem et degrada-
tionem ejusdem a sacerdotali et alio quolibet ordine, et ad privationem
ab omni clericali honore, habitu et privilegio ac tonsura, io forma a
jure tradita secundum canonicas sanctiones.
120 PfACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

23. Similem etiam sentenciandi seu pronunciandi modum

constat ob-
servatum fuisse Tholose de facto et per sedem apostolicam approba-
tum, in quodam presbitero relapso in heresim a se prius in juditio
abjuratam, quod ex tenore sequentis littere apostolice liquidius de-
monstratur :

Johannes episcopus servus servorum Dei, venerabili fratri Archiepis-

copo Tholosano sahilem et apostolicam benediclionem .
—
Nuper fide digna
relatione percepimus quod Johannes Philiberlus, presbiter oriundus de
dyocesi Bisuntina, habitator in dyocesi Auxitana dudum deprehensus
,

in heresi secte Valdensium el eandem abjurans posl abjurationem er-

roris hujusmodi in abjuratam a se in judilio heresim est relapsus
propter quod dilecti filii inquisitores heretice pravitatis in illis partibus
una cum commissariis [f'' 66 c] depulatis capituli ecclesie Auxitane eun-
dem relapsum fore et propterea a suis ordinibus degradandum et de-
gradatum seculari curie relinquendum per diffinilivam sententiam
condempnarunt. Quare fuit nobis humililer supplicalum ut, cum pro eo
quod Auxitana ecclesia pastore vacal quoad presens non sit qui dic-
lum reiapsum valeat degradare, providere super hoc de opporluno re-
medio dignaremur; quo circa fralernitati lue presentium tenore com-
mittimus et mandamus quatinus , si premissis veritas suffragetur ad ,

degradationem ejusdem relapsi procedas juxta canonicas sanctiones ,

ipsum postquam fuerit a suis ordinibus degradatus seculari curie relin-
quendo. Datum Avinioni, VIII° ydus febroarii, pontificatus nostri anno
quarto (Suh anno Domini M'^ CCC^ XX", more Romane Curie compu-
tando).

24. Forma sentencie personarum defunctarum que forent, si viverent,

inmurande ratione dumtaxat bonorum.

In nomine Domini, amen. Quoniam nos prefali inquisitores heretice

pravilatis et commissarii delegati reverendorum in Christo patrum, etc,
per inquisitionem legitime faclam ac per acta publica inquisitionis
ejusdem, necnon per confessiones proprias factas in juditio et receptas,
invenimus et in juditio nobis constat quod lalis N. de tali loco [f° 66 d]
defunctus, dum vivebat vidit, visitavit et more hereticali adoravit
hereticos, etc, (exprimantur culpe in isto loco extracte sub compendio
singillatim').
Item ,
quod N. de tali loco, nunc defuncius, fecit hoc et hoc
talis
{exprimantur similiter cidpe et sic de aliis personis si plures fuerint :
defuncti et defuncie tem^ore quo vivebani), tam graviter et tam multi-
 TERTIA PARS. 121

pliciler incrimine dampnate heresis commiserunl_, sicut in juditio con-

fessi fuerunt et nunc publice leclum et recitatum esl de quibus culpis
,

per ipsos commissis ipsi morle prevenli nullam penitentiam aut diffini-
tivam sententiam , dum adhuc viverent, habuerunt; idcirco nos prefali
inquisitores et commissarii delegali, attendentes quod crimen heresis
propter sui immanitatem et enormilatem non solum in vivis set etiam
in mortuis debeat vindicari, maxime in eo casu in quo heredes ad suc-
cessionem non debent ob heresim seu culpam heresis sui actoris
admitti, non obslante quod ipsis viventibus interveniente ipsorum
,

morte noa fuerit super predictis per senlenciam declaratum, propter

,

bona dumtaxat ipsorum si que habebant ad quorum successionem

,

heredes seu alias successores ipsorum ob culpas eorum predictas ad-

mitti non debent, vocalis heredibus et bonorum delentoribus [f" 67 a]
prediclorum defunctorum ad audiendum declaralionem et pronuncia-
tionera nostram super premissis die et loco presentibus de bonorum
, ,

virorum consilio maturo prehabito, Christi nomine invocato, in hiis

scriptis presentibus^ per nostram diffinitivam sententiam dicimus et
declaramus predictos defunclos et defunctas per ea que de ipsis inve-
nimus commisisse in crimine heretice pravitalis fuisse credenles hereti-
corum erroribus et fore, si viverent, inmurandos et consequenter bona
ipsorum dicimus confiscanda. Lata fuit hec sentenlia el deciaratio diffi-
nitiva in ecclesia Sancti Stephani Tholose, anno et die, et cetera.

25. Forma sententie alicujus defuncti confessi in juditio deheresi dum

vivebat, non tamen inveniturfuisse absolutus a sententia excommu-
nicationis lata a canone contra tales.

In nomine Domini, amen. Quoniam nos frater talis et frater talis, ord.
Predic, inquisilores heretice pravitatis in regno Francie per sedem apos-
tolicam deputati, per inquisitionem et acta publica inquisitionis ejusdem,
necnon per confessionem propriam factam in juditio talis N. de laii loco,
taiisdyocesis, legitime nobis constat quod predictus N. nunc defunctus,
tempore quo vivebat vidil et visitavit pluries et more hereticali here-
ticos adoravit ; item interfuit hereticationi cujusdam persone in infir-
mitate [f» 67 b] de qua obiit ; item audivit pluries verba et predica-
tiones et monitiones hereticorum item credidit hereticos esse bonos
;

homines el veraces et habere et tenere bonam fidem

, etc. (m ,

isto loco exprimanlur culpe singule singillatim) ; idcirco nos prefali in-
quisitores, atlendentes quod predictus talis N. defunctus quamvis de ,

predictis in juditio fuerit confessus, non tamen invenitur in aclis publi-

cis inquisitionis ejusdem, nec alias per inquisilorem aliquem fuisse
judicialiter absolulus a senlentia excommunicationis lala a jure genera-
liter contra tales, nec reincorporatus Ecclesie unitali, nec etiam morte

16
122 PRACTICA INQUISITJONIS IIEKETICE PRAVITATIS.

prevenlus super premissis penitenliam nec diffinilivam senlenliam ha-

buisse attendenlcs insuper quod crimen heresis propler sui enormita-
;

tem non solum in vivis set etiam in defunclis debeat vindicari, maxime
in eo casu in quo heredes ad successionem ob heresim sui actoris non
debenl admitli, non obstante quod ipso vivente interveniente ipsius
morte non fueril super premissis per diffinitivam senlentiam declara-
lum, vocalis heredibus et bonorum detenloribus prefati N. defuncti ad
audiendum declarationem ac sentenliam nostram die et loco presentibus
assignalis eisdem perhemplorie ac precise sedentes pro tribunali, ha-
,

bentes pre occulis solum Deum, sacrosanctis Dei Evangeliis positis coram
nobis, de [f° 67 c] bonorum virorum peritorum in jure prehabito ma-
turo consilio Christi nomine invocato, in hiis presenlibus scriptis per
,

diffinilivam sentenliam declaramus et pronunciamus prefatum talem N.

per ea que de ipso invenimus commisisse in crimine herelice pravitalis
fuisse credentem hereticorum erroribus dum vivebat, ipsumque fore si
viveret ac peniteret inmurandura , alias vero nisi peniteret relinquen-
dum brachio et juditio curie secularis et consequenter ossa ejusdem
,

extumulanda de sacris cimiteriis, si ab ossibus fidelium possint discerni,

ac eliam comburenda, et bona ipsius decernimus confiscanda. Lala fuit
predicta sententia in ecclesia Sancti Stephani Tholose, anno et die, etc.
Si vero predictus talis N. dum vivehat, fuisset a sententia eoccommu-
,

nicationis lata a catione judicialiter absolutus et reincorporatus Ecclesie

unitati sicut in hujusmodi, postquam in juditio sunt confessi et penitent^
ab inquisitoribus est fieri commv.niter consuetum tunc de exhumatione
,

et combustione ossium nulla esset in sententia mentio facienda.

26, Forma sententie alicujus defuncti qui fuit fautor hereticorum dum
viveret, de qua fautoria non invenitur judicialiter fuisse confessus
nec a sententia excommunicationis judicialiter absolutus.

[F" 67 d]In nomine Domini, amen. Quoniam nos tales et tales, inqui-
sitores heretice pravitalis in regno Francie per sedem apostolicam de-
putati, per inquisitionem que fit generaliter contra omnes infectos aut
notalos de heretica pravitate, ac per testes receptos in juditio, ac per
acta publica et processus inquisitionis ejusdem invenimus et legitime
nobis constat quod talis N. defunclus, dum vivebat, vidit et visitavitin
tali loco duos hereticos et ibidem semel verba et predicationem alterius

ipsorum audivit, et quedam alia in favorem dictorum hereticorum com-

misit, de quibus non constat ipsum fuisse, dum viveret, emendatum
nec finaliter penitentem nec a sentenlia excommunicationis !ata a
,

canone generaliter contra tales fuisse judicialiter absolutum poslmo-

;

dum vero, vocatis et cilatis filiis et heredibus ac bonorum detentoribus

prefati N. defuncti in propriis domiciliis, propositisque edictis publicis
 TERTIA PARS. 125

in ecclesia parrochiali tali certis diebus perhemplorie assignatis

ersdem
ad defensionem ipsius defuncti, si eum defendere polerant et volebant,
auditis et intellectis que ad ejus defensionem seu excusalionem propo-
nere voluerunt, tandem renunciato et concluso in causa defensionis
predicti N. defuncti per ejus filios et heredes, et in aliis sicut decuit
juris ordine observato, cum nichil proposilum fuerit sufficiens [f" 68 a]
ad ejusdem defuncli purgationem seu defeusionem super fautoria here-
ticorum per eum commissa, communicato et preh[a]bilo super pre-
missis maturo consilio sapientium peritorum in jure ac religiosorum
virorum, die et ioco presentibus ad audiendum diffinilivam sententiam
super premissis precise ac perhemptorie assignatis, attendentes quod
crimen heresis propter sui enormitatem non solum in vivis set eliam in
defunctis debeat vindicari habentes pre oculis solum Deum et sacro-
,

sanctis Evangeliis positis coram nobis, sedentes pro Iribunali, Christi

nomine invocalo, in hiis presentibus scriptis per diffinitivam sententiam
dicimus et declaramus prediclum lalem N. defunctum per ea que de
ipso invenimus fuisse fautorem hereticorum dum viveret et talem de-
cessisse necnon penas contra fautores hereticorum statutas et promul-
,

gatas a canone incurrisse in vita pariter et in morle, precipientes ossa

ejusdera talis N. defuncli de sacro cimiterio exhumari , set ex hoc et
propler hoc non ea esse decernimus comburenda, nec bona ejus esse
propter hoc confiscanda. Lata fuit hec sententia in ecclesia Sancti Ste-
phani Tholose, anno et die, elc.
Predicta clausula de ossibus 7ion comburendis et de bonis non confis-
candis in casu predicto processit de magno consilio peritorum [f 68 b]
in jure dicentium quod non invenitur cautum in aliquo jure quod ossa
talium comburantur set quod extra cimiterium prohiciayitur
, item;

quod propter solam fautoriam hereticorum non conflscantur nec confis-

cata censentur bona fautorum set penis aliis puniuntur que inveniun-
,

tur. Extra de hereticis : Excommunicamus.

27. Forraa sententie personarum defunctarum in heresi, aut impeni-

tentium de eadem, seu hereticatarum in fine.

In nomine Domini amen. Quoniam nos tales, inquisilores heretice

,

pravitatis in regno Francie per sedem apostolicam deputati, per inquisi-

tionem que fit generaliter contra omnes infeclos aut notatos de heretica
pravitate, et per tcstes in inquisitione receptos , ac per acta publica et
processus inquisitiouis ejusdem inveninius et legitime nobis constat
quod lalis N. de tali dyocesis, nunc defunctus, tempore quo
loco , talis
vivebal commisit et fecit talia et talia in crimine heresis [exprimantur
singula singillatim); item quod talis N. defunctus tempore quo vivebat
commisit in heresi (exprimatur in quibus et qualiter commisit ; et sic
124 PRACTICA LNQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

de personis, si plures fuerint, de quibus agendum fuerit in senten-

aliis
tia una); postmodum vero, cilalis et vocatis filiis et heredibus ac bo-
norum detentoribus predictorum talis N. et talis N. defunctorum in pro-
priis domiciliis [1° 68
propositisque nichilominus edictis publicis
c] ,

cilatoriis in ecclesiis parrochialibus eorum certis (1) quoque diebus

,

perhemptorie assignatis eisdem ad defensionem ipsorum defunctorum

si eos defendere poterant et volebanl nulloque legitimo defensore pro
,

diclis defunctis comparente qui ipsos defunctos vellet defendere {vel

sic :propositisque et auditis quecumque ad defensionem vel excusatio-
nem ipsorum dicere etproponere voluerunt), renunciato tandem et con-
cluso in causa defensionis predictorum, et in aliis sicul decuit juris
ordine observato, communicato etiam et preh[a]bito super premissis
seriosius explicatis maturo consilio plurium sapientium et peritorum in
jure ac religiosorum virorum cum nichii canonicum aut sufticicns pro-
,

batum fuerit ad excusationem predictorum defunctorum die ac loco ,

presentibus ad audiendam diffinitivam sententiam super premissis pre-

cise ac perhemptorie assignalis, attendentes quod criraen heresis propter
sui immanilatem et enormitatem non solum in vivis set etiam in mor-
tuis juxta sancliones tam canonicas quam civiles debeat vindicari
habentes pre occulis solum Deum ei orthodoxe fidei puritatem, sacro-
sanctis Dei Evangeliis positis coram nobis, ut de vultu Dei nostrum pro-
deat juditium et occuli noslri videanl equitalem, sedentes pro tribunali,
Christi noraine [f" 68 d] invocato in hiis presentibus scriplis per diffi-
,

nitivam sentenliara dicimus et declararaus atque pronunciaraus predic-

tura talem N. fuisse hereticum seu credentem hereticorum erroribus,
necnon post heresim dudum prius a se in juditio abjuratam , in
eandem postraodum sicut canis rediens ad vomitum recidisse et re-
lapsum fuisse et tanquam impenitentera de crimine heresis decessisse,
,

predictum vero N. detunctum plura in vita sua in crimine heresis com-

raisisse, necnon relapsum in heresim a se in juditio abjuratara tanquam
impenitentem de crimine heresis decessisse {vel sic : hereticatum in sua
ultima egritudine per irapositionem manuum hereticorum dampnabiliter
decessisse) ipsosque defunctos N. et N. tanquam tales eoruraque me-
,

ffioriam ut taliura sentencialiter conderapnaraus, precipientes in signum

perdilionis ossa ipsorura, si ab ossibus fidelium possint discerni, de sa-
cris extumulari seu exhumari ciraiteriis, et inde ea prohici et coraburi.
Lata fuit hec sententia in ecclesia Sancli Stephani Tholose , etc.

28. Forma alia contra defunctos impenitentes de crimine heresis.

In nomine Doraini, amen. Pateat universisquod nos, inquisitores prer

(1) Celeris dans le ms.

 TERTIA PARS. 125

fali, perinquisilionem factam invenimus et peracla publica et processus

inquisitionis ejusdem ac per testes ydoneos [f° 69 a] in inquisitione
,

receptos legitime nobis constat quod talis N. et talis N. defuncti dum

viverent in crimine heresis taliter commiserunt (in isto loco singidorum
culpe singillatim sub compendio exprimantur) et quoniam crimen he-
;

resis propler sui enormitatem inter cetera crimina censetur esse detes-
tabibus, et non solum in vivis set etiam in mortuis per jura promptis-
sima vindicatur, nos per viam equitatis et juslicie ac juris procedere
cupientes predictarum personarum defunctarum heredes, liberos et pro-
pinquos et bonorum ipsorum detentores et generaliter omnes qui pre-
nominatos defunctos defendere vellent el possent, de jure cilari fecimus
ut coram nobis certis diebus et loco personaliter et perheraptorie com-
parerent, responsuri, dicturi et proposituri quicquid ad predictorum
defunctorum excusationem seu defensionem rationabiliter ducerent pro-
ponendum , et tandem comparentibus coram nobis illis ad quos dicto-
rum defunctorum N. et N. defensiones seu excusationes pertinere de
jure poterant et debebant ac publicatis attestationibus et aliis que con-
,

tra dictas personas defunclas legitime sunt inventa oblata etiam et

,

facta ipsis comparentibus qui voluerunt habere copia eorumdem

eisque nullas defensiones legitimas proponentibus per quas predicte per-
sone defuncle possint aut debeant relevari legitime vel defendi, tan-
demque [I** 69 b] cause predicte defensionis renunciantibus et conclu-
dentibus in negocio supra dicto ex certa scientia el consulte necnon ,

aliis rite actis, proul hec in processibus super hoc habitis plenius con-
tinentur, idcirco nos inquisitores prefati habito super hiis cum sapien-
,

tibus et discretis viris in utroque jure peritis tam secularibus quam

regularibus diligenti consilio et tractatu habentes pre occulis solum
,

Deum et orthodoxe fidei purilatem , sacrosanctis Evangeliis positis

coram nobis, ut de vultu Dei nostrum prodeat juditium et occuli nos-
tri videant equitatem, presentibus die et locoadaudiendum diffinitivam

sententiam super premissis per nos precise et perhemptorie assignatis,

sedentes pro Iribunali , de predictorum sapientium consilio, per diffini-
tivam sententiam quam ferimus in hiis presentibus scriptis pronuncia-
mus et declaramus prenominatos defunctos N. et N. per ea que contra
ipsos invenimus hereticos fuisse et in secta hereticorum detestabili im-
penitentes decessisse precipientes eorum ossa de sacris cimiteriis , si
,

ab ossibus fidelium possint discerni, et de quibuscumque locis aliis ubi

reperta fuerint exhumari et comburi in detestationem criminis tam ne-
phandi, dampnantes nichilominus predictorum defunclorum memoriam
perpetuo in futurum. Lata fuit hec sententia, et cetera.
[F" 69 c] In 60 vero casu uhi nulli filii vel heredes aut honorum de-
tentores legitime citati ad defendendum vel proponendum aliquid com-
parerent haberet locum sequens clausula; post illud : et tandem com-
,

parentibus coram nobis, dicatur sic : et tandem, nullis comparentibus

126 PRACTICA INQUJSITFONIS HERETICE PRAVITATIS.

corara nobis qui diclos defunclos vellenl aut se velle dicerent defen-
dere , publicatis per nos atteslalionibus et aliis que conlra diclos de-
functos legitime sunt inventa , oblalaque copia eorumdem si qui forent
qui vellent eam
recipere et habere, ac etiam defensione si qui vellent
defendere, nullusque, sicut premittitur, comparuerit qui prediclos de-
functos seu ^rum aliquem voluerit defendere de prediclis, quamvis
plures dies et terminos perhemptorios eis ad hoc canonice duxerimus
assignandos , necnon aliis rite actis et juris ordine observalo, prout
hec in processibus super hoc habitis plenius conlinentur* idcirco nos
prefali inquisitores, etc. , ut supra.
De exhumatione ossium a sacris cimitejnis talium personarum ex-
presse cavetur injure. De combustione vero ipsorum hahet usus et cur-
sus officii inquisitionis in partibus Tholosanis Albiensibus , et Carcas-
,

sonensibus, et in regno Francie ab antiquo.

29. Forma sententie relapsi in heresim in juditio abjuratam qui fuerit

tanquam talis relinquendus brachio et juditio curie secularis.

[F° 69 nomine Domini, amen. Quoniam nos tales et lales, in-

d] In
quisilores herelice pravitatis in regno Francie per sedem aposlolicam
deputati, per inquisitionem que fit generaliter contra omnes infectos
suspectos, seu notalos, aut diffamatos de heretica pravitate et per,

acta publica inquisitiouis ejusdem invenimus, necnon per confessionem

propriam talis N. de tali loco factam in juditio legitime nobis constat
quod dictus talis N. dudum commisit in heresi (exprimantur si sit ne-
,

cesse, tali vel tali, puta de secta illorum qui vocantur Valdenses seu
Pauperes de Lugduno, vel illormn qui a suis credentihus Boni homines
appellantur ^ tali et tali raodo : in isto loco exprimantur commissa per
eum in facto heresis quantum ad primum lapsum sub compendio singil-
latim) super quibus dudum deprehensus fuit et confessus in judilio,
;

juravitque parere mandatis Ecclesie et omnem heresim in juditio ab-

juravit, et sic fuit absolutus ab excommunicationis sententia contra
tales generaliter promulgata poslmodum vero predictus talis N. com-
;

missit in facto heresis tali et tali modo exprimantur com-

(in isto loco
missa per eum quantum ad ralapsum in heresim sub compendio singil-
latim); et quoniam prefatus talis N., postquam alias confessus fuerat se
commisisse in crimine talis heresis et promiserat alque juraverat parere
mandatis [f° 70 a] Ecclesie et inquisitorum et se persequi hereticos
eosdem ac credentes eorum, et abjuraveral omnem heresim in judi-
tio, fueratque ab excommunicationis vinculo absolutus, ex tunc, tan-
quara canis ad voraitum redeundo culpis veteribus novas addere non
,

verendo, nec divinum juditium metuendo , in abjuratam a se prius

heresim deprehensus est, sicut premittitur, recidisse, per hoc se falsoet
 TERTIA PARS. 127

ficle conversura et impenitentem ac perjurum ac de lam enormi cri-

mine manifesle se incorrigibilem oslendendo, omnique gratia et mise-
ricordia et audientia lanquam relapsus in heresim fecerit se indignum,
ita quod promissionibus et juramentis suis nulla sit fides de cetero
adhibenda. Idcirco nos prefali inquisitores, de multorum bonorum ac
perilorum in utroque jure et religiosorum virorura maturo consilio
prehabilo, habcntes pre occulis solum Deura et orlhodoxe fidei purita-
tem sacrosanctis Dei Evangeliis positis coram nobis ut de vultu Dei
,

nostrum prodeat juditiura et occuli nostri videant equitatem sedentes ,

pro tribuuali, die et loco presentibus ad audiendam diffinitivam sen-

tentiam eidera N. perhemptorie assignatis diciraus et per nostram dif-
,

finitivara sententiam in hiis presentibus scriptis pronunciamus et decla-

ramus ipsum N. esse relapsura in heresira a se in judilio abjuratam; et
cura [f° 70 b] Ecclesia ultra non habeat quod faciat pro suis deraeritis
conlra ipsura idcirco eundera N. tanquara talera relinquiraus brachio
,

et juditio curie secularis , eandera affectuose roganles, prout suadent

canonice sancliones, quatinus citra raortera et raembrorura ejus rautila-
tionera circa ipsura suura juditium et suam sententiara moderetur (yel
sic : quatinus vitara et membra sibi illibata conservel) prefato vero N.,
;

si digne penituerit , penitenti ac petenti sacramentura penilencie et

eucharistie non negetur, quin pocius rainistretur. Lata fuit hec senlen-
lia, etc.

30. Forma vero sententie sacerdotis relapsi in heresim qui fuerit de-
gradandus et degradatus tradendus brachio et juditio curie secula-
ris poterit sic concludi

In nomine Doraini, araen. Quoniara nos episcopus N. et inquisitores

heretice pravitatis, etc, ut supra, usque ihi infra : diciraus et per dif-
finitivara sententiam in hiis presenlibus scriptis pronunciamus et decla-
ramus ipsum talem N. sacerdotera esse relapsum in heresim in juditio
abjuratara , et in eundem sacerdotem perpetuo depositionis et degrada-
tionis a sacerdotali et orani alio ordinesententiam ferimus in hiis scrip-
tis, pronuncianles nichilominus ipsum statira aclualiter et in forma a
jure tradita degradandum et eundera orani clericali honore [f*^ 70 c]
habitu, et tonsura , et privilegio exuendum ac postquam sic degrada-
;

tus fuerit, cum Ecclesia ultra non habeat quid faciat pro suis demeritis
contra ipsum dicimus et pronunciamus eum fore tradendum seu relin-
,

quendum brachio et judilio curie secularis; deraura, lata per nos hu-
jusmodi sententia, utprefertur Nos talis episcopus, assistentibus nobis
:

venerabilibus patribus ac dominis talibus et talibus episcopis (uno, vel

duohus, vel tribus), cum plures ad hoc episcopos habere comode nequi-
veriraus, el abbatibus talibus et religiosis viris ac clericis, incontinenti
128 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

ad degradalionem sacerdolis ejusdem coram nobis in veslibus sacerdo-

talibus exislenlis actualiler procedentes (1), ornamentis et inslrumentis
que in ordinatione sua receperat exuendo eundem atque privando, degra-
dalionem ipsius conclusimus sub hiis verbis Auctorilate Dei omnipo- :

tentis, Patris, et Filii, et Spiritus Sancti ac nostra ordinaria (vel sic

,

in casu speciaM : nobis in hac parte commissa), aufferimus libi N. ha-

bitum clericalem , et le ab omni sacerdotali et alio quolibet ordine
deponimus et etiam degradamus, teque exuimus ac spoliamus atque
privamus omni honore ethabilu, ac tonsura, et privilegio clericali
,

teque sic degradatum, spoliatum, et privatum tradimus ac relinquimus

brachio el juditio curie secularis, eandem affectuose [f° 70 d] rogantes,
prout suadent canonice sanctiones, quatinus citra morlem et membro-
rum mutilationem circa ipsum N. suum juditium moderetur; salvo ac
retento eidem quod, si digne penituerit, sibi penitenti ac petenti sacra-
mentum penitentie et eucharistie non negetur, quin pocius ministretur.
Lata fuit hec sentencia et actualis degradatio subsecuta in ecclesia tali
presente ibidem tali senescallo, vel vicario, et talibus officialibus cu-
rie secularis, etc.

31. Si vero episcopus per quem degradari possit presens non fuerit,
inquisitores et vicarii seu commissarii episcopi vel capituli sede va-
cante sententiam ferre debuerint, quia ipsi non possunt presbiterum
vel clericum degradare. Formetur sententia' sub hiis aut similibus
verbis :

In nomine Domini, amen. Quouiam nos tales et tales N. et N., inqui-

sitores el commissarii, etc, ut supra usque ibi : dicimus et per diffini-
tivaro sententiam in hiis presentibus scriptis pronunciamus ipsum talem
N. sacerdotem esse relapsum in heresim a se prius in judilio abjuratam,
et propter hoc a suis esse ordinibus degradandum, dsclarantes et pro-
nunciantes nichilominus, quanlum nostra interest in hac parte, conlra
eundem talera N. presbiterum esse procedendum ulterius effectualiter
per eplscopum habentem super hoc potestatem ad depositionem et de-
gradationem [1° 71 a] ejusdem a sacerdotali et alio quolibet ordine et
ad privationem ab omni clericali honore, habitu, et privilegio, et ton-
sura, in forma a jure tradita secundum canonicas sanctiones ac etiam ;

postquam fuerit degradatus, cum Ecclesia ultra non habeat quid faciat
pro suis demeritis contra ipsum dicimus eundem fore tradendum et
,

relinquendum brachio et juditio curie secularis, quam curiam, post-

(1) De modo et forma degradationis actualis habetur siipra in forma sententie sacerdotis

religiosi degradandi et inmurandi, in fine ejusdem senienlie incidenter. A la marge.

 TERTIA PARS. 129

quam eidem traditus fuerit seu relictus, affectuose rogamus, prout sua-
dent canonice sanctiones, qualinus cilra mortem et membrorum muti-
lationem circa ipsum suum juditium moderetur, elc, ut supra.

32. Forma sententie alicujus manichei heretici obstinati nolentis con-

verti ab erroribus nec reverti ad ecclesiasticam unitatem.

In nomine Domini, amen. Quoniam nos tales et tales, inquisitores

herelice pravitatis, et tales, vicarii seu commissarii deputati in hac parte
per talem episcopum, per inquisitionem que fit generaliter contra omnes
infectos, infamatos aut suspectos de heretica pravitate, et per acta pu-
blica et processus inquisilionis ejusdem invenimus et legitime nobis
constat tam per testes in inquisitione receptos et juratos quam per as-
sertionem el confessionem ymmo verius professionem prophanam
,

talis de lali loco talis dyocesis in heresi deprehensi et capli, quod

71 b] ipse (1) a multis retro annis faclus fuit herelicus consolatus,
[f°

ymmo verius desolalus, et receptus ad sectam et heresim illorum qui

se ipsos solummodo
el nullos aiios bonos homines et bonos christianos
appellanl, quo[s] sancta Romana Ecclesia appeilat seu nominat here-
ticos perfectos alias consolatos ymmo verius desolatos, eandemque
,

sectam et heresim mullis annis lenuit et servavit alios cohereticos in-

,

clinando se profunde coram eis more hereticali, dicendo Benedicite^ :

sepius adorando, seque ab eisdem versa vice necnon ab aliis credenti-

bus secte sue et heresis adorari consimiliter faciendo, ritumque et mo-
dum ac mores secte ejusdem in aliis observando, multasque utriusque
sexus personas ad eandem monuit et induxit suis erroribus imbuendo,
et nonnullas in earum infirmilatibus hereticando, et in seclam suam per
impositionem manuum more hereticali recipiendo secundum pessimam
consuetudinem corumdem, fidem catholicam multipliciler corrumpendo,
eandem quoque sectam et heresim nunc se profitetur lenere et servare
et in ea se asserit velle vivere atque mori. Hec autem est secta illa et
heresis illorum qui duos deos el duos dominos esse ponunt, asserunt
et fatentur, unum videlicet benignum quem creatorem [f" 71 c] solum-
modo invisibilium et spirilualium confitentur, alium vero malignum,
creatorem omnium rerum visibilium et corporalium asserenles crea- ;

tionemque hujusmodi corporalium atque visibilium dicunt non esse

factam a Deo patre celesli nec a Domino Jhesu Chrislo, set a malo deo
quem appellant seu nominant dyabolum et sathanam ac deum hujus
seculi et principem hujus mundi. Item duas esse confingunt ecclesias,
quarum unam dicunt esse benignam et ecclesiam Jhesu Christi, videlicet
sectam suam, eamque habere dicunt fidem rectam in qua omnes et sine
qua nullus pervenit ad salutem aliam vero malignam dicunt esse Ro-
;

(1) Isle fuil Pelrus Aulerii de Ais in Savarlesio Appamiensis dyocesis. A hx niarge.

17
130 PHACTICA IKQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

luanam Ecclesiam quam impuclenler dicunl esse matrem fornicationum

et Babiloniam ebriam sanguine sanclorum et basilicam dyaboli et sa-
thane synagogam que revera maler est omnium fidelium, domina et
,

magistra extra quam non esl salus

, omnesque gradus et ordines sin-
;

gillatim el ordinalioncs alque slatula Romane Ecclesie mentientes om-

nino dcspiciunl , reprobant el condempnant; omnesque qui fidem Ro-
mane Ecclesic secuntur el tenent versa vice ipsi heretici appellant
hereticos et errantes, nec aliquem posse salvari in fide Romane Ecclesie
impic dogmatizant. Omnia quoque sacramenla Ecclesie Romane Domini
Jhesu Christi, vidclicet eucharistie el altaris, ubi est verum et vivificum
corpus Christi [f° 71 d], ac baplismi qui fit in aqua nalurali, necnon
confirmalionis, et ordinis et extreme unclionis singillatim et per sin-
,

gula ore nephando, tam horrende quam impie asserunt penitus esse
falsa,inania atque vana. Sacramentum quoque matrimonii carnalis inter
virum et mulierem penitus condempnant et dicunl ipsura esse semper
cum peccato, et nunquam sine peccato posse fieri, ipsumque a Deo bono
penitus denegant inslitulum nec minus esse peccatum dicunt propriam
;

uxorem carnaliter cognoscere quam matrem, aut filiam, aut sororem.

Incarnalionem quoque Domini jhesu Christi ex Maria semper virgine,
quam superficie tenus et non vere set fantastice profitentur, labiis ta-
raen impiis in rei veritate blasferaant, cum verum corpus humanura
veramque carnem hominis ex nostra natura ipsum denegant assump-
sisse, nec in ea vere set solum in similitudine passura fuisse et a inor-
tuis surrexisse, et alia nostre salutis opera peregisse, nec cura ea ad
patris dexleram ascendisse. Sanctam quoque Mariam virginera, raatrem
Dei et Domini Jhesu Christi, non esse nec fuisse mulierera carnalem as-
serunt irapudenter, nec Deura in mulieris carnalis ulerura descendisse ;

set suara ac suorura ecclesian: ,

quam dicunt esse veram peniten-
tiam , de impietate [f" 721 a] ac vanitate sensus sui mentiendo con-
fingunt hanc esse Mariam virginem in tenebris et suis conventiculis
suis credenlibus dogmatizant. Confessionem etiam peccatorum que fit
sacerdotibus Romane Ecclesie nichil valere nec papam nec aliura de
,

Ecclesia Romana posse absolvere aliquem a peccatis asserunt impuden-

ter. Se ipsos autem et ipsorura queralibet, postquam per impositionem
raanuum secundum ritura et morera ipsorum fuerint consolati dicunt,,

docent et asserunt habere potestatem absolvendi a peccatis omnibus

illos qui suam sectam volunl per impositionem manuura secundura mo-
rem ipsorum suscipere ct lenere. Resurrectionem quoque corporum
humanorura futuram negant penitus , earaque diffitentur confingentes
,

quedara spiritualia corpora et queradam interiorem hominera, in quibus

et qualibus corporibus se et suos consirailes resurrecturos asserunt; et
sic ipsi impii non resurgent in consilio justorum nec habebunt partem
in resurrectionc sanctorum cum justis, cum quibus non resurgent irapii
in juditio ad gloriam set ad penam pluraque alia insana, impia et
;
 TERTIA PARS. 131

blasfema conlia fidem colholicam dogmalizanl que pudori referentibus

et audientibus sunt horrori. Hos et alios quamplures errores pariter el
horrores tam abhominabiles quam nephandos sectatores prefate secle et
heresis [f° 72 b] profitentur dictamque sectam cum suis erroribus pre-
;

fatus N. laudal el approbat, et se eam tenere asserit et fatelur, dicens

se in ea velle vivere alque mori, sicul ex ore ejus nos sepius audivimus
cum horrore pluresque alii boni viri religiosi clerici et layci ab ipso
,

quamplures de predictis erroribus pluries audierunl, nec a prefatis er-

roribus discedere, nec eos deserere, nec fidem Romane Ecclesie corde
crcdere nec ore fateri vult, set eandem pocius ac lurpius diffitetur,
,

quamvis a nobis et a multis aliis bonis viris, religiosis et secularibus,

sepius fuerit monitus et invitatus, necnon per nos canonice et perhemp-
torie requisitus, ut a suis erroribus resiliret et veram fidem sancte Ro-
mane Ecclesie recognosceret, corde crederet, el ore confiteretur, et
servaret, que omnia recusavit el adhuc recusat pertinaciler in sua per-
fidia perseverans. Idcirco, quia non vult converti nec redire ad eccle-
siasticam unitatem sepius invitatus et diutius expectatus, nos prefati
inquisitores et vicarii seu commissarii deputali, habito maturo consilio
plurium sapientium et peritorum in utroque jure ac religiosorum viro-
rum et fidei zelatorura, ne sicut ovis morbida Dominici gregis ulterius
inficiat oves [f° 72 c] sanas, prefatum talem N. presentem et ad fidem
catholicam converti nolentem , presentibus die et loco ad audiendam
diffinitivam sententiam eidem perhemptorie assignatis, Deum habentes
pre occulis et orlhodoxe fidei puritatem, sacrosanctis Dei Evangeliis
positis coram nobis ut de vultu Dei nostrum prodeat juditium et occuli
nostri videant equilatem sedentes pro tribunali, in hiis presentibus
,

scriptis per diffinitivam sentenliam dicimus, pronunciamus et declara-

mus eundem prefatum N. esse hereticum manifestum ipsumque tan- ;

quam herelicum converti nolentem relinquimus brachio et juditio curie

secularis. Lala fuil hec sentenlia, \° ydus aprilis, die jovis, ante Ramos
palmarum, anno Domini M** CCC° X*^.
In eo vero casu in quo spes aliqua haheretur quod converteretur ad
fidem posset addi in fine clausula talis vel consimilis :
,

Salvo eidem tali N. et retento quod, si adhuc converli voluerit el re-

dire ad ecclesiasticam unitatem conservetur ad vitam. In quo casu re-
,

tinemus nobis plenam el liberam potestatem imponendi eidem pro com-

missis in crimine heresis penam ac penitentiam salutarem.

33. Forma ejusdem qui, non solum non vult

alia alterius heretici secte
converti et redire ad ecclesiasticam unitatem [f» 72 d], set etiam mor-
tem sibi accelerat ponendo se in illa abstinentia quam vocant Endu-
ram nichil penitus comedendo.

In nomine Domini, amen. Quoniam nos tales, inquisitores , etc, et

132 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PUAVITATIS.

lales, commissarii seu vicarii depulali, per inquisilionem que fil genera-
liler conlra omnes infeclos, infamatos, aul suspeclos de heretica pravi-
tate, et per acta publica et processus inquisitionis ejusdem invenimus et
legitime nobis constal tam per plures lestes quam per confessionem seu
magis professionem profanam talis N. de tali loco talis dyocesis dudum
capti et in heresi deprehensi, quod ipse a multis retro jam annis tenuit
et servavil et confiletur se nunc tenere et servare vitam et sectam
fidemque, ymmo verius perfidiam, illorum hominum qui se ipsos bonos
homines etbonos christianos esse dicunt, quos lamen sanctaRomanaEccIe-
sia appellal hereticos perfeclosseuconsolalos, y[m]mo veriusdesoIatos,et
tanquam tales eosdem persequilur et condempnat; qui creationem omnium
visibilium et corporalium rerum dicuntfactam esse non a bono Deo patre
celesti ,set a dyabolo malo deo quem dicunt esse deum hujus seculi et
principem hujus mundi. Item, singillatim omnia sacramenla Ecclesie, sci-
licet eucharistie seu aitaris, ac baptismi aque corporalis , confirmatio-
nisque, et ordinis, ac extreme unctionis depravantes impie dogmati-
zanl esse inania atque vana. Item, matrimonium carnale dampnant
[f° 73 a] ipsumque dicunt non esse institutum a bono Deo. Item, totum

statum Roniane Ecclesie et oinnes gradus et ordinaliones ejus contemp-

nunt et dampnant, asserentes Romanam Ecclesiam et eos qui eam se-
cunlur non habere nec tenere rectam fidem Domini Jhesu Christi set ,

esse hereticos et errantes, ipsamque Romanam Ecclesiam malignam ap-

pellant et dicunt esse sathane synagogam , nullumque salvari posse in
ea, suamque sectam dicunt esse Ecclesiam benignam et Ecclesiam Jhesu
Christi ,in qua omnis qui eam lenel et sine qua nulius pervenil ad sa-
lutem. Confessionem vero peccalorum faclam sacerdolibus Romane Ec-
clesie dicunt nichil valere; nec papam nec aliquem de Ecclesia Romana
posse aliquem absolvere asserunt impudenter; se ipsos autem dicunt
habere poteslatem absolvendi a peccalis omnibus illos qui eorum sectam
et fidem ab ipsis volunt recipere et tenere. Resurrectionem quoque cor-
porum humanorum negant penitus esse futuram, confingentes quedam
spiritualia corpora in quibus resurrecturos se dicunt. Hos et alios errores
pariler el horrores profilentur et dogmalizant heretici secte hujus; quam
sectam el fidem, ymmo verius perfidiam , prefatus N. coram nobis et
multis aliis asseruit et asserit se tenere, nec ab ea discedere, nec fidem
Romane Ecclesie corde credere , nec ore fateri vult, set eam pocius
diffitetur, quamvis a nobis et multis aliis [1° 73 b] sepius monitus et re-
quisilus fuerit tam caritative quam eliam canonice ut a suis erroribus
resilirel et rediret ad Ecclesie unitatem, quin ymo ad cumulum damp-
nationis sue tanquam perditionis filius et gehenne morlem corporalem
sibi accelerans et properans ad eternam, ab eo tempore quo captus
extitil noluit quicquam comedere nec bibere nisi aquam frigidam tan-
quam sui ipsius proprius homicida. Idcirco , quia prefalus N. ia heresi
deprehensus non vult converti ab erroribus ad veram et catholicam
 TERTIA PARS. 133

fidem ,nec polest ullra diulius sine mortis periculo expectari , nos pre-
fati inquisitores, etc, ut supra (in forma alterius sententie precedentis).
Lata fuit hec sententia, X^kalendasnovembris, in die jovis, annoDomini
M» CCC» IX», Tholose (1).

34. Forma sententie heretici de secta illorum qui appellantur Valden-

ses seu Pauperes de Lugduno.

Iq nomine Domini, amen.Quoniam nos N. inqui-

tales et tales N. et ,

sitores heretice pravitatis, et tales N. etN., vicarii seu commissarii talis

episcopi in hac parte delegati per ioquisitionem que fit generaliter
,

contra omnes infectos seu notatos, vel infamatos de heretica pravitate,

et per acta publica et processus inquisitionis ejusdem invenimus nec ,

non per responsiones et assertiones ac per confessionem propriam ta-

lis N. de tali loco, talis dyocesis, factam in [f° 73 c] juditio coram nobis le-

gitime nobis constat quod prenominatus N. dudum captus et deprehensus

fuit in secta et heresi illoriim qui dicunturValdenses seu PauperesdeLug-
duno, quam sectam et heresim sancta Romana Ecclesia a longis relro annis
lanquam hereticam condempnavit ejusque sectatores et professores
,

tanquam hereticos persequitur et condempnat; quam seclam a tot retro

annis dictus N. tenere el servare cepit, participando et coraraunicando
cum Valdensibus professoribus dicte secte sciens ipsos esse tales co- ,

medendo et bibendo, ac secundum ritum eorum cum eisdem orando

flexis genibus inclinatus, verba et predicationem eorum quam suis cre-
dentibus faciunt in suis conventiculis audiendo, et in domo propria eos
receptando , necnon peccata sua eis aliquociens vel pluries confitendo
et absolutionem ac penitentiam, quam Melioramentum de peccatis vo-
cant, recipiendo suppliciter ab eisdem; fuitque postmodura consequen-
ler receplus secundura modura et ritum ipsorum ad sectam et ordinera
illum quem dicunt professionera et observantiara evangelice et aposto-
lice paupertatis ; captus quoque ab initio ac requisitus in juditio pluries
jurare super veritate dicenda penitus recusavit, asserens jurareomnino
esse illicitum pro quacuraque causa, sive in juditio sive extra juditium,
sicut secta illa et heresis dogmatizat [f" 73 d] dictamque sectam et he-
;

resim noluit, quin pocius requisitus pluries recusavit penitus abjurare,

asserens se credere illam esse bonam et sectatores et professores ejus-
dem esse bonos et in ea posse salvari; illos vero qui eam persecuntur,
videlicet prelalos Romane Ecclesie et inquisitores heretice pravitatis,
dicit et asserit persequendo eos agere injuste et peccare prefate si qui- ;

dem secte et heresis Valdensium devii sectatores ac prophani professo-

res tenent et dogmatizant se et suos complices non esse subjectos pape

(1) Iste fuit Amelius de Perlis in Savarlesio dtjocesis Appamiensis. En marge.

134 PRACTICA LNQUISITIOMS IIERETICE PRAVITATIS.

seu Romauo Ponlifici nec aliis prelalis Romane Ecclesie, quia eos ipsa
Romana Ecclesia ut dicunt, injuste persequitur et condempnal. Itera,
,

asseveranl se non posse excommunicari ab eisdem Romano Ponlifice et

prelatis, nec esse obediendum alicui exeisdem precipienli seu mandanli
sectaloribus et professoribus dicle secle quod ipsam deseranl et abju-
rent, quamvis per Romanam Ecclesiam velut herelica sit dampnata.
Item, tenent et dogmatizant quod omne juramentum sine exceptione et
exposilione aliqua est a Deo prohibilum et iliicitum et peccalum, et hoc
ipsum ex ore ejus audivimus se ila credere et tenere verba sanctiEvan-
gelii et sancti Jacobi apostoli de non jurando ad hoc quamvis intelleclu
tam insano quam devio applicando, cum tamen secundum sanam doc-
trinam sanclorum et [f° 74 a] doctorum Ecclesie catholice ac traditionem
ejusdem sancte Ecclesie catholice, non solum pro verilale asserenda in
juditio licile et ex debito sit jurandum, verum etiam ex staluto canonico
contra prefatum errorem jamdudum edito Si qui ex eis juralionem sa-
:

perstilione dampnabili respuentes jurare noluerint, ex hoc ipso heretici

judicentur et penis promulgatis a canone percellanlur. Item, prefalus
talisN. multociens etcoram multis a nobis in juditio canonice requisitus
quod juraret de verilale dicenda jurare noluit set penitus rccusavit
,
,

et adhuc recusat pertinaciler, asserens se credere, jurare omnino esse

a Deo prohibitum et peccatum. Ilem, ex eodem fonte erroris el devii in-
telleclus predicta secta et heresis dogmatizat omne juditium esse a Deo
prohibitum et [per] consequens esse peccatum, et conlra Dei prohibitio-
nem existere quod judex aliquid in quocumque casu et ex quacumque
causa hominem judicet ad supplicium corporis aut penam sanguinis seu
ad morlem, verba sancli Evangelii ubi scribitur Nolite judicare et non :

judicahimini y item non occides et similia, sine exposilione debita ad

: ,

hoc applicans, non iutelligens nec recipiens sicut sancta Romana Ecclesia
ea sane intelligit et tradit fidelibus secuudura doctrinam patrum et doc-
torum elcanonicas sanctiones, quas si quidem [f° 74 b] sanctiones prefata
secta devians a recta semita non recipit, nec valere reputat, set respicit
et contempnit. Item, circa sacramentum vere penitentie et claves Eccle-
sie pernitiosius oberrantes, tenent et docent se habere poteslatem a Deo,
sicut sancti apostoli habuerunt, audiendi confessiones peccatorura sibi
volentium confiteri, et absolvendi et penitentias injungendi; confes-
,

siones talium audiunt et injungunt sibi confitentibus penitentias pro pec-

catis, quamvis non sunt clerici , nec sacerdotes per aliquem episcopum
Romane Ecclesie ordinati, set sunt layci simpliciler; lalemque poteslatem
non confilentur se habere a Romana Ecclesia set pocius diffitentur, et ,

revera nec a Deo nec ab ejus Ecclesia ipsam habent, cum sint extra
Ecclesiam et ab ipsa Ecclesia jam precisi extra quam non est vera
,

penitentia neque salus. Item ipse prefatus N. in juditio est confessus

,

se dudum confessum fuisse peccata sua quibusdam Valdensibus dicte

secte professoribus , videlicet lali et tali cuilibet singillatim, et se rece-
 TERTIA PARS. 135

pisse penilenliam ab eisdem quos noverat esse tales et sciebat non esse
sacerdotes per aliquem episcopum Romane Ecclesie ordinatos. Item,pre-
dicta secta et heresis indulgentias que fiunt per prelatos Ecclesie irri-
dendo asserit non valere. Item, negant esse post hanc vitam purgato-
rium animarum [f° 74 c] el consequenter orationes, et elemosinas ac ,

missarum celebrationes, et alia suffragia pietatis que fiunt a fidelibus

pro defunctis ipsis asserit non prodesse. Ilem , prelalis et clericis Ro-
mane Ecclesie detrahenles, statum eorum reprobant et condempnant
dicentes eos esse cecos el duces cecorum el non servare Evangelii ve-
,

ritatem , nec sequi evangelicam et apostolicam paupertatem, ipsamque

RomanamEcclesiam domum esse mendacii mendaciter mentiuntur. Item,
se ipsos vite et perfectioni apostolice comparantes et meritis coequan-
tes in se ipsis inaniter glorianlur, jactantes se tenere et servare vitam
Christi et apostolorum ejus et evangelicam et apostolicam paupertatem.
Item, hec et nonnulla alia tam erronea quam insana contra fidem Ro-
mane Ecclesie Domini Jhesu Christi credentibus suis clamculo in suis
conventiculis dogmatizanl, predicantes de Evangeliis et epistolis aliis-
que sacris scripturis, quas de vanitate sensussui exponendo corrumpunt
tanquam magistri erroris qui non noverunt esse discipuli veritatis, cum
predicatio et sacre scripture expositio laycis sit penitus inlerdicta. Item,
dicta secta Valdensium in nonnullis aliis a communi conversatione fide-
lium vita et moribus dissidet et discordat, sicul per inquisitiouem
[f° 74 d] et examinationem el tam ipsorum Valdensium perfectorum
quam credentium eorumdem , el precipue per confessiones illorum qui
ab illa secta et heresi convertuntur, inquisitoribus compertum est et
apertum. Dictam vero sectam et heresim Valdensium dictus talis N. co-
ram nobis in juditio nunc et alias approbavit et laudavit, et adhuc
approbat et commendat, nec ab ea vult recedere nec eam abjurare,
set polius perseverat in ea animo pertinaci, quamvis a nobis et multis
aliis bonis viris ad conversionem sepius fuerit invitatus, necnon per nos
canouice et judicialiter fuerit requisitus ut ab ea corde et opere resi-
liret el eandem ore et animo penitus abjurarel. Idcirco ,
quia prediclus
N. non vult a secta et heresi supra dicta converti nec reverti ad eccle-
siasticam unitatem, quamvis fuerit diutius expectatus et sepius invitalus
etcanonice requisitus, set perseveratin sua perfidia animo indurato, nos
prefati inquisitores et commissarii delegati, habito consilio plurium sa-
pienl[i]um et peritorum in jure canonico et civili ac religiosorura
virorum, ne sicut ovis morbida Dominici gregis ullerius inficiat oves
sanas, predictum N. presentem in juditio coram nobis, hac die et loco
presentibus ad audiendam diffinitivam sententiam eidem precise ac
perhemptorie assignatis habentes pre occulis solum Deum et [i^ 75 a]
,

orlhodoxe fidei puritatem, sacrosanclis Dei Evangeliis positis coram no-

bis ut de vultu Dei nostrum prodeat juditium et occuli nostri videant
equitatem, sedentes pro tribunali ,
per diffinitivam sentenliam in hiis
136 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

presenlibus scriplis esse herelicum de predicta secla et heresi Valden-

sium seu Pauperum de Lugduno declaramus et pronunciamus, necnon
ipsum lanquam impenilentem et obstinatum herelicum relinquimus bra-
chio et juditio curie secularis, eandem affecluose rogantes, piout sua-
dent canonice sanctiones, ut circa ipsum cilra mortem et membrorum
mulilationem suum juditium moderetur. Lata fuit hec sententia anno
et die, elc.
talis N. kereticus alias prius heresim injuditio ahju-
Si vero predictus
rasset et ineandem relapsus fuisset , tunc in forma sententie in locis
competentibus tam in principio quam in flne esset facienda mentio
, ,

non tantum de lapsu etiam de relapsu verhi gratia circa principium

set ,

tali modo : Postmodum vero prefatus N., post abjuratam a se prius in

judilio sectam et heresim Valdensium , lanquam canis reversus ad vo-
milum culpis veteribus novas addere non verendo in eandem here-
, ,

sim multipliciter est relapsus {explicentur in isto loco ea que commisit

in relapsu suh compendio singillatim). Vel sic : Tandem predictus talis
N., poslquam predictam seclam et heresira quamvis ficte et fallaciter
,

prius in juditio abjurasset, sicut de fictione, fallacia [f" 75 b] el duppli-

citate cordis legilime constal per ea que ipse plane et plene postmodum
recognovit, asseruit et confessus fuit in juditio constitutus. Demum
suam perfidiam manifestans post abjuralam a se in judilio quamvis
ficte dictam sectam et heresim, requisitus sepius in judilio ut juraret de
veritate dicenda, jurare penitus recusavit et adhuc recusat animo per-
tinaci erroresque et hereses dicte secte sicut prius evidenter approbat
etcommendat et sectatores ejusdem asserit esse bonos quod non est ,

dubium se ex approbati a se prius erroris et heresis dicte secte conse-

quentia id fecisse.
Circa finem vero sententie concludendo poterit ita dici : Idcirco, quia
predictus talis N., postquam dictam sectam et heresim in juditio abju-
rarat ex tunc deprehensus est in eandem fore relapsus eandem et sec-
,

tatores ejus approbando et ex consequentia approbati esse prius erroris

jurare penitus recusando etc. et infra : eundem N. esse relapsum in
, ;

sectam et heresim predictam a se prius in juditio abjuratam necnon ,

esse hereticum, etc, et tanquam relapsum in heresim, necnon tanquam

impenitentem et obstinatum hereticum relinquimus , elc. , sicut prius.

35. Incidenter autem secte Valdensium tres ordines in isto loco extra
formam sententie describuntur hoc modo :

Item, dicta secta et heresis Valdensium tres esse ordines in sua eccle-
sia confitetur [f° 75 c], videlicel dyachonum, presbyterum etepiscopum.
:

Ordo episcopatus (1). —

Episcopus autem eorum major omnium appel-

(1) En marge.
 TERTIA PAHS. 157

lauir et ab omnibus presbileris

tlyachonibus eligitur in majoreuri
et et ;

facta electione concordi et oralione communi et peccatorum confessione

privata ac deinde publica non quidem in specie set in genere peccato-
rum demum si aliquis major inler eos fuerit ibi presens, alioquin pres-
,

biter aliquis ex eisdem, orando et dicendo Pater noster, imponit raanum

.

super caput elecli ut accipiat Spiritum Sanctum

, et post eum omnes
;

alii tam presbiteri quara dyachoni imponunl super caput ejus raanus

suas per ordinem singillatira, et sic sine aliqua alia forma verborum et
absque traditione cujuscumque rei, et sine unclione quacumque, et sine
insigniis pontificalibus, per solam orationem et manuum impositionem
apud eos episcopus ordinatur.
Ad cujus polestatem pertinere dicunt sacramenla peniteutie et ordi-
nis et eucharistie ministrare, necnon Evangelium ubicumque voluerit
predicare, et poteslatem predicandi Evangelium et conlessiones audiendi
presbiteris dare. Ilem, diclus raajor polest absolvere quemcumque sibi
confitentera ab omnibus peccatis sibi confessis, qualiacuraque sint pec-
cala. Item, potest remitlere lotam penam debitam peccatis, vel parlem,
licet communiler hoc non fiat. Quando autem absolvit a peccalis, dicit
ita : Deus te absolvat ab omnibus peccatis tuis, el ego injungo [f° 75 d]
tibi contritionem de peccalis tuis usque ad mortem, el talem peniten-
tiam faciendam puta orationes, vel jejunia, vel utruraque.
,

Ordo presbiteratus (1). —

Presbiter autera apud eos taliter ordinatur.
Postquam enira electus fuerit in presbiterum, premissa oratione et
peccatorum confessione , major ipsorum imponit manus super caput
presbiteri ordinandi, et post eum alii presbiteri ibi presenles, ut acci-
piat Spiritum Sanctura. In iraposilione vero manuum a majori confertur
ordo.
Ad poteslatem autem presbiteri taliter ordinati pertinel confessiones
peccatorum audire, non tamen potest penas peccalorum remiltere, nec
potest celebrare; polest tamen ordinare majorem seu majoralem ipso-
rum in eo casu in quo oranes alii essent mortui , quia dicunt quod per
hoc quia dyachoni et presbiteri sunt in slatu eorum in quo omnia
propter Christum reliquerunt, sunt ordinis et gradus apostolorum.
Ordo dyachonaius (2). —
Dyachonus vero taliter ordinatur. Facta elec-
tione et oralione ut supra, etconfessionepeccatorum solus major, dicendo
, :

Pater noster, imponit manus super caput dyachoni ordinandi ut accipiat

Spirilum Sanctum , et nichil aliud fit circa eum et taliter ordinatus
;

dyachonus efficitur de eorum stalu cum voto quod facit paupertatis,

castitaiis et obedientie; nec anle receptionem dicti [f" 76 a] ordinis ali-
quis est perfeclus in eorum slatu, set alii qui non sunt ordinati vo-

(1) En marge.
(•2) En marge.
18
138 PR.VCTICA I.NQnSITmMS HERETICE PRAVITATIS

canlur credentes el amici eornm, a quibus eliam recipiunl suslenla-

lionem.
A(l dyachonum aulem pertinel minislrare tam majori quam prcsbite-
ris necessaria corporis non tamen liabel potestatem audiendi confes-
;

siones,
Item, sine niia foruia verborum, cum
dictum esl,
sola oralioiie, sicul
el sine collatione seu traditione alicujus rei corporabs per soiam ma- ,

nuum imposilionem apud eos tam episcopi quam presbiteri el dya-

, . ,

choni ordinanlur indifferentcr, tam layci et ydiote, quam etiam lillerati,

dummodo probali prius fucrinl in dicla secla el electi poslmodum, si-
cut supcrius esl cxprcssum.
Hec de ordiiiibus Valdeusium excecatis ideo notata sunt ul eorum
fallacia cognoscalur, qua falentur se credere sacrura ordinem episcopa-
tus ,
presbiterii el dyachonatus.

36. Forma sententie alicujus qui prius confessus fuit de heresi in judi-
tio et nichilominus testibus superatus est et con-
postea revocavit , et
victus, nec voluit se defendere in juditio aut purg-are, oblata sibi ex
superhabundanti et exuberanti misericordia super hoc facultate.

In nominc Domini , amen. Quoniam nos tales ac tales , inquisitores

heretice pravitalis, et tales, in hac parle episcopi commissarii de-talis
legali invenimus et legilime in judilio nobis constal tam [f" 76 b] per
,

confcssionem talis N. de tali ioco dudum factam in juditio anno et die

tali, quam
per testes juralos et receptos in inquisitione que fit genera-
liter contra omnes infectos, aul nolalos, aul suspectos de heretica pra-
vitate, quam etiam per acla ct processus inquisilionis ejusdem quod ,

dictus talis N. dudum confessus fuit in judilio se vidisse et visitasse

lalcs ac lciles bcrelicos et eosdem more herelicali adorasse in domo
,

seu hospitio cujusdam persone quam in confessione sua nominat; ilem,

se interfuisse hcreticationibus duarum personarum quas nominat item, ;

se credidisse hereticos liabere bonam fidem in qua possent salvari elc. ,

(m isio loco cxprimantur ornnia de quibus confessus extitit sub compen-

dio singiUatim). Predicla vero confessus fuil in juditio constitutus co-
ranj tali N. inquisitore, presenlibus notario el religiosis teslibus ad hoc
vocatis non existens in questionibus seu lormentis ymmo ab ipsis
, ,

lam loco quam ministris, quam etiam tenipore, post tres videlicet dies,
penilus elongalus et in illis persevcrans elapsis postmodum quinque
,

circiterseptimanis, cadem confessata, sicul per notarium scripta fuerant

ct recepia, fucrunt sibi iterum lecta et recitala intelligibiliter in vul-
gari in judilio constituto, in presentia el lestimonio sollempnium [f" 76 c]
personarum et lunc omnia approbavil et confirmavit ac de no\o de-
: ,

posuit asserons esse vera. Ilem, in predictis sic confessatis postmodum

 TERTIA PARS. 159

perseveravit inullo lempore usque ad la!e lempus (exprirnatur) Et ex .

tunc diclus talis iN. cepit ab illis que confessus fuerat resilire, et con-
fessata variare, ac negare se confessum fuisse aliquid de heresi nisi ,

per violeDliam lormenlorum, quamvis legilime convincalur per duos

testes quod talem herelicum et ejus socium vidcrit eosque adoraverit
ffiore herelicali dxcQi^diO : Benedicite coram eis. Ilem, per quosdam alios
tesles quamvis singuiares deponitur contra eundem de aliquibus aliis
factis herelicalibus lamen ilerabilibus super quibus et ex quibus sus-
,

peclus reddilur de facto heresis et notatus. Item publicatis sibi et lec-

,

tis postmodum inlelligibililer in vulgari depositionibus contra ipsum

factis necnou norninibus testium deponentium expressatis, monitus et

requisitus pluries canonice et perhemptorie ut conSleretur tam super
illis quam super aliis quecumque sciiet de faclo heresis veriiatem aut ,

se defenderet vcl purgarel in judilio de eisdem si poterat et volebal, ex

superhabundanli et exuberanti gratia et misericordia speciali oblata
sibi sepius facultate et copia defendendi aut purgandi se ut premitti-
,

tur, noluit confiteri et so aliler purgare, aut defendere super illis pe-
nitus recusavil [("76 d]. Idcirco, nos prefati inquisitores et coramissarii
delegali presenlibus die et loco prefato N. ad audiendam diffinilivam
,

sentenliam precise ac peremplorie assignatis, lam super confessatis per

eundem legilime in juditio quamvis ab eodem postmodum sicut pre-
,

mittitur variatis ac negatis, nulla tamen super negalione aut variatione

causa ralionabili allegala, quam etiam super probatis aut deposilis de
faclo seu de crimine heresis contra ipsum de quibus confiteri noluit, et
se purgare aut defendere, sicut premittitur, recusavit, prehabito bono-
rum virorum perilorum in utroque jure ac prelatorum et religiosorum
diligenti ac maturo consilio sacrosanctis Dei Evangeliis posilis coram
,

nobis ut de vullu Dei nostrum prodeat juditium et occuli nostri videant

equilalem sedentes pro Iribunali, Christi nomine invocato predictum
, ,

N. confessala per ipsum legitime in juditio de crimine heresis negan-

tem et varianlem et penilus revocantem necnon de coramissis per
,

eundem in diclo crimine de quibus per testes convincitur, ac de aliis

de quibus vehemenler suspectus redditur et habetur requisitus et mo-
nitus canonice confiteri nolentem et se purgare de eisdem aut defen-
,

dere recusantera tanquam couvictum de crimine heresis per confes-

sionem propriam ac per testes necnon ex eo quod negat et revocat a
, ,

[f° 77 a] se ipso prius legitime in juditio confessala, irapenitentem de

dicto crimine heresis et velut hereticum per diffinitivam sententiam in

hiis presentibus scriptis declaramus et pronunciaraus et tanquam ta-
,

lem relinquimus brachio et juditio curie secularis, salvo et retento quod

si infra XV. dierum spaciura quorum primos quinque pro prirao ler-
,

mino alios vero quinque pro secundo residuos autem quinque pro
, ,

tercio et ullirao terraino perheraptorie eidera N. assignaraus, confes-

sata prius per eundera in judilio et ea que contra ipsuni de facto he-
140 PRACHCA IXQUISmOMS IIERETICE PRAVITATIS.

resis siinl probata recognoverit , cl lam de se quam de

de faclo he- aliis
resis confcssus fuerit in juditio verilatem el promiserit se velle agere
penitentiam de eisdem ct de corde bono ac fide non ficta redierit ad
,

Ecclesie unitatem ,el omnem heresim abjuraverit in juditio juraverit- ,

que super premissis mandatis Ecclesie et nostris simpliciter obedire ,

absolutionis beneficio ei lunc impenso a nobis ab excommunicatione

qua pro dictis culpis nunc tenetur astrictus sacrosanctis Evangeliis
,

positiscoram nobis, sedentes pro tribunali, de consilio bonorum virorum

peritorum in utroque jure et prelatorum ac religiosorum Christi no- ,

mine invocato, ipsum N. ex nunc pro tunc el ex tunc ut ex nunc ad

perpotuum rauri carcerem in hiis prcsentibus scriptis per diffinitivam
sententiam condempnamus in quo perpeluam agat penilentiam de com-
missis [f*' 77 b], monenteseundem ex nunc pro tunccanonice et perhemp-
torie, ac precipientes eidem N. sub virlute tunc ab eodem prestiti jura-
menti quod sine omni dilatione ad murum inquisitorum Tholose talibus
personis culpabilibus de crimine heresis deputatum se transferat el ibi ,

personaliter se includat. Quod sihanc monitionem nostram et mandatum

nostrum non impleverit aut contempseril adimplere dicti muri carce-
rem non intrando, aul posl ingressum temerarie absque nostra seu
noslrorum in inquisitionis officio successorum voluntate aut licentia
exeundo , aut alias contra premissa jurata vel abjurata per eundem
quocumque tempore veniendo, per hoc conversionem suam fictam ac
impenilenciam oslendendo, ipsum ex tunc ul ex nunc et ex nunc
ul ex tunc tanquam perjurum et impeuitentem culpisque aslric-
tum prioribus hac nostra raonilione premissa in hiis scriptis excommu-
nicationis vinculo innodamus , decernentes absolutionis beneficium
eidem prius impensum ulterius non prodesse. Monemus autem omnes
et singulos cujuscumque dignitalis , gradus status aut conditionis
, ,

exislant, ne ipsum scienles esse talem receptent aut defendant, aut

,

eidem consilium, vel auxilium, seu favorem scienter impendant in ;

facientes vero contrarium hac nostra monitione premissa in hiis presen-

tibus scriptis excommunicationis sententiam proraulgaraus [f** 77 c]. Re-
tineraus aulera in predicto casu nobis et nostris in officio inquisitionis
successoribus plenam et liberara potestatem addendi , dirainuendi,
agravandi, mitigandi, commutandi ac etiam remittendi predictam pe-
,

nitentiam sive penam, si et prout nobis vel eis de bonorum consi-

lio visum fuerit faciendum. Lata fuit hec sententia, anno et die, et

cetera.
In casu consimili quando aliqui legitime confessata retractant, aut va-
riant aut negant pertinaciier, nulla causa i-ationabili proposita et pro-
,

hata, aut quando convicli et superati testibus de crimine nolunt confi-

teri veritatem nec aliquid rationabile probant per quod de jure et de
,

raiione appareant innocentes aut immunes de crimine, poterit consimilis

'inodus seu forma sententie fieri et servari, mutatis et variatis verbis
 TERTIA PARS. 141

congruis in locis sibi competentibus prout qualitas et varietas talium

,

exegerit . quod ex natura ei textura processum liquidius apparebit.

37. Forma sententie alicujus heretici obstinati de secta seu heresi quo-
rumdam qui se dicunt Beg-uinos seu pauperes Christi sive de ordine
penitentium appellato, et profitentur terciam regulam Sancti Fran-
cisci, separantes se a communitate aliorum et potestatem pape et Ec-
clesie enervantes.

[F** 77 d] In nomine Domini, amen. Dudum nos tales ac lales, inquisi-

lores heretice pravitatis, per inquisitionem que fit generaliter contra
oranes infeclos, suspectos, aut nolatos de heretica pravitate invenimus,
necnon per confessionera propriam talis N. de lali loco qui dicit et
asserit, et per publicum inslrumenlum, vel per tesles coram nobis fidem
fecit se esse de tercio ordine Sancti Francisci factam in juditio legi-
, ,

time nobis conslat quod dictus talis N. dicit et asserit pertinaciler se

credere et tenere quod non est obediendum alicui prelato precipienti
quibusdara professoribus regule ordinis Sancli Francisci quod deponant
quosdam habitus curtos et strictos, difformes ab habilibus communi-
tatis aliorum dicte regule professorum, quos per se ipsos assumpserunt.
Item, quod nullus mortalium potest eos cogere ad ipsos habitus dimit-
lendos, ex eo quod illud est contra observantiam prefate regule Beati
Francisci el ejus intelligenciam et est per cousequens contra Evange-
lium et contra fidem, et etiam e converso alias dicta regula non esset
penitus idem quod regula evangelica et impugnare
, tales habi-
lus et cogere porlanles eos ad deponendum veritalem est contra
veritatem dicle regule et per consequens contra Evangelium [f^ 78 a]
et fidem, et est verbo et facto Christi Evangelium et ejus regu-
lam impugnare et quod ex hoc sequeretur destructio vite Christi
,

el hoc est Christura de synagoga eicere. Item, quod illi qui procedunt
contra fratres portanles dictos habilus curtos et slrictos sunt in errore
contra veritatem evangelice regule el per consequens contra verilatem
Evangeli[i] et fidei. Item , quod dominus papa non habuit nec ha-
bet poteslatem seu aucloritatem faciendi quamdam conslilutionem quam
fecit de consilio cardinalium, cujus tenor incipit Quorumdam; in qua
:

prelatorum dicti ordinis juditio commisit determinare el arbitrari cujus

longitudinis el latiludinis forme seu figure et similium accidentium de-
beant esse habitus professorum dicte regule et cujus quanleque vililalis
vestimentis indui opportet ipsos fratres et insuper delerminare el arbi-
,

trari ac precipere quo casu qualiter, ubi, et quando

,
el quociens gra-
,

num panem et vinum pro vite fratrum necessariis fratres ipsi querere
,

debeant, conservare seu reponere; et districte precipiendo mandavit in

prediclis et in similibus eorumdem prelatorum arbitrium, delerminalio-
14-12 PHACTICA INQUISITIOiMS IIKHETICK 1'UAVITATIS.

nem sive JLuiilium sequi illisque parere per omnia teneanlur, el in

virtute obedienlie et sub pena excommunicalionis mandavil quod dicti
fralres qui (lictos [f" 78 b] liabilus curtos et strictos assumpserunt depo-
nerent ad mandatum generale minislri ordinis predicti, el aliis liabiti-
bus secundum ipsius generalis minislri arbilrium sive judilium indue-
renlur ,ipsique generali ministro in omnibus istis et aliis per omnia
secundum Beati Francisci regulam et declarationes editas super ea et
predictam ordinationem humiliter obedirent. Item, asseruil el asserit
quod nec pape nec prelatis dicli ordinis obediendum est in hiis que in
prefala conslitutione continentur, ex eo quod predicla in eadem consti-
tulione contenla sunt contra consilium Christi et contra diclain regulam,
contra que papa facere non potesl; item, quod nullus papa romanus po-
test tollere ordinem Fratrum Minorum, nec in alium commutare ; item,
quod tercium brdinem Beati Francisci dominus papa non polest tollere
nec mulare; item, quod non polest facerequodFratres Minoresqui volunl
tenere regulam Beati Francisci se debeant conformare communitali or-
dinis in granariis seu cellariis habendis, et in habitibus laxis el super-
fluis portandis; ilem, quod conslitutio et ordinalio super predictis facta
per dominum papam JohannemXXII nec rile nec juste facta fuil; item,
quod illi Fratres Minores qui propter hujusmodi inobedientiam et rebel-
lionem fuerunt per inquisitores heretice pravilatis apud Massiliam judi-
cati heretici et relicti brachio [f^ 78 c] seculari fuerunt injuste et contra
Deum et veritatem puniti et condempnati, et quod propter hoc fuerunt
veri martires effecti, Item, asseruitet asserit se credere doctrinam fratris
Petri Johannis de ordine Fratrum Minorum esse necessariam Ecclesie et
nullum continere errorem et quod illi qui impugnant eam impugnant
,

doctrinam Domini nostri Jhesu Christi el sunt heretici. Item, dicitet as-
serit quod comdempnare doctrinam predicti fratris Petri Johannis quem
dicil et nominat sanctum patrera non est aliud nisi condempnare per-
,

fectissimam vitam Christi et apostolorum ejus et scripturam sacram et

exempla Christi et sanctorum ejus et decreta sanctorum patrum. Item
dicit et asserit Dominum Jhesum Christum in cruce fuisse vivum et non-
dum in cruce mortuum lanceatum (In isto loco poterunt explicari suh
compendio sinyillatim errores seu blasfemie et culpe quas confitetur et
asserit se credere et tenere, prout ex ipsius confessione et responsionibus
colligitur et habetur) .

Predictos errores pariter el horrores prefatus talis N. multo tempore

seu multis annis (exprimatur tempus) tenuit, asseruit et adhuc tenet
et asserit, nec ab eis vult resilire nec eos abjurare; quin ymmo recusat
pertinaciter, quamvis ad resiliendum a predictis [f" 78 d] erroribus multo
tempore per nos fueril expectatus et a nobis et a pluribus aliis
religiosis et peritis viris zelaloribus fidei et salutis ejusdem sepius
et multis modis admonitus, et exortatus demumque
fuerit invitatus, et
per nos requisitus canonice ac monitus quod ab eisdem erroribus dis-
 TERTIA PARS, 14,"

cederel eosqiic abjurarel, quod penitus facere recusavil quamvis eidem

,

ostensum fuerit et declaratum per uos quod error erat ct heresis dene-
gare et sublrahere perlinaciter potestalem summo ponlifici, vicario Do-
mini Jhesu Christi, tollendi Fralrum Minorum et quemcumque alium
ordinem dc medio ordinum el declarandi ac inlerprelandi regulam Beati
,

Francisci, ei quamcumque aliam ex pienitudine aposlolice potestatis;

,

itern, tenere el docere perlinaciter quod regula Beati Francisci, aut que-
cumque alia, sii equalis aut paris dignitalis cum Evangelio Domini Jhesu
Christi absurdum est, impium atque erroneum quoniam ipsura Evan-
,

gelium sancla universalis ac Romana Ecclesia propter eminentissimam

sur auctoritatcm nec mutat nec corrigit nec confirmat, set veneratur,
suscipit el suavissimo illius jugo prcmple obediencie colla submittit.
Regule vero predicte omnis tenor et vigor sic a romane sedis polestate
manal [f" 79 a], ut nulla sit ejus auctoritasque ab indulgentia seu con-
firmalione sedis apostolice non decurrat. Non est igitur Bcati Francisci
regula idem quod sanctum Evangelium, set est quedam specialis vite
laudabilis et egregia forma a romanis pontificibus approbata et confir-
mata, ipsorum declarationi, mulalioni et omnimode dispositioni simpli-
citer el absolute subjecla ,
que sanctum Evangelium obsorvari precipit,
sicut in ipsa regula invenitur expressum. Erroneum est itaque predictam
regulam aut quamcumque aliam Chrisli Evangelio coequarc et senlire
quod facere conlra predictam regulam declarando, mulando aut alias,
,

sil facere conlra fidem et Evangclium Domini Jhesu Chrisli. Item, pcrfec-
tionem evangelice vite que in preceplis Dominicis adimplcndis et con-
,

siliis evangelicis observandis consistere dinoscitur, assercrc consistere

in cujuscumque habitus corporalis humilitate seu vililate est vanilo-

quum et erroneum manifeste. Item, dogmatizare, credere et tenere quod
papa romanus, vicarius Domini Jhesu Christi, non possit precipcre quod
hujus habitus non portenlur et sibi precipienti tanquam hoc esset contra
fidem et Evangelium nullatenus sit obcdiendum, esl robcllio el heresis
extoilens se contra sancte Ecclesic principatum. Dominum vero Jhcsum
Christum pcndcntem in cruce pro humani gcneris salute in [(° 79 b] suo
sacro latere lanceatum non jam lunc vivum set mortuum sacra lcstalur
beali Johannis Evangelii auctoritas; ct hoc ipsum sic csse tenendum, et
credendum ct non aliter Vienncnsis consilii auclorilas diffinivit ut
. , ,

nullius deinccps temerilas coutrarium presumat credere aul scnlirc. Nos

igitur prefati talis N. et talis N. quia post salubres exortationcs induc-
,

tionesque ralione plenas processusque juridicos prefatus talis N. in pro-

fundum malorum descendcns in predictorum errorum ac dogmatis pra-
vilate persislil animo induralo eosdemque errores procacitcr ac
,

pertinaciter dcfendit , eisdcmque inherens mori in ipsis et pro ipsis

pocius eligit quam converti ct rcdirc ad ecclesiasticam unitalem, haljito
super premissis plurium bonoruu) ac peritorum virorum in utroque jurc
maturo consilio ei traclalu, Christi nomine invocato, habcntes pre oc-
144 PRACTICA INQUISmOMS IIERETICE PRAVITATIS.

culis Deum el orthodoxe 6dei puritatem et sancte ac catholice

solum
Ecclesie unitatem, assistenlibus nobis talibus el talibus viris sacro- ,

sanctis Dei Evangeliis positis coram nobis ut de vultu Dei nostrum pro-
deat juditium et occuli noslri videant equitatem sedenles pro tribunali, ,

presenlibus die et loco ad hanc nostram ferendam sentenliam prefalo

tali N. perhemptorie assignatis, auctoritate qua fungimur, in hiis pre-

sentibus scriplis dicimus el per diffinitivam sentenliam [f" 79 c] pronun-

ciamus et declaramus predictum lalem N. esse assertorem pesiilentem
perversorum dogmalum et rebellem ^ ac conlrarium aucloritali et po-
,

testali Romane Ecclesie necnon ipsum esse hereticum manifestum

,
;

eundemque velut herelicum obstinalum, cum Ecclesia ultra non habeat

quod faciat pro suis meritis contra cum relinquimus brachio ct juditio
,

curie secularis ; eandemque curiam affectuose rogamus ut circa ipsum

citra niortem el membrorum mulilationem suum juditium et sententiam
moderelur. Lata fuit hec sententia et cetera. ,

Si vero predictustalisN. esset clericusvel in sacris ordinibiis constitntus^

tunc in forma sententie circa ftnem in loco suo exprimatur de ejus depo-
sitione aut degradatione proutin forma sententie depositionis aut degra-
,

dationis talium est notatum.

38. Incidenter ponitur in hoc loco quid in tali casu fuerit expediens
inquisitoribus faciendum.

Si autem contingeret, quod et pluries olim contigit, quod talis, post-

quam relictus et tradilus extitit brachio et curie seculari el ab eadem
curia receplus ad locumque supplicii perductus , diceret et assereret
se velle penitere et a predictis erroribus resilire , in eo casu esset reser-
vandus reddendus inquisiloribus et ab eis recipiendus [f° 79 d] nisi
et
forsan alias fuisset relapsus, ut in hoc rigori equitas preferatur et evi-
telur eliam scandalum pusillorum si petenti sacramentum (1) penitenlie
ab Ecclesia negaretur; et simile olim de lalibus invenitur aliquociens in
inquisitionis officio esse factum. Est autem in tali casu ipsis inquisito-
ribus summo opere precavendum et diligencius observandum, ut cum
conversi in tali articulo metu pene suspecti merito habeantur, an eorum
cocversio vera sit an simulata probentur utrum ambulent in tenebris
;

vel in luce; ne sub agni specie gerant lupum quod talibus modis et ju- ;

ditiis verisimiliter poterit comperiri si omnes suos complices prompte

,

et voluntarieinquisitoribus detegant et revelent ; item, quodsectamsuam

signis, verbis et operibus persequantur, erroresquesuos pristinos singil-
latim confiteantur humiliter et detestentur pariter et abjurent que omnia ;

et singula in examinatione eorum et in confessione que recipiatur in

(!) Sacrum dans ie ras.

 TERTIA PARS. 145

scriptis cognosci polerunt evidenler. Tales postquam recepti

aulem,
fuerint et confessi in judilio, poslmodum omnes errores suos quos primo
tenuerunt debent revocare et delestari ore proprio necnon eosdem
,

erroresspecialiteretomnemheresim generaliterpubliceinjuditioabjurare,
jBdemque caliiolicamconfiteri etalia|f° 80 a] promiltere et jurarequesunt
in hujusmodi qui recipiunlur ad conversionem ab heresi fieri consueta,
et sic demum ad agendura penilenliam in perpeluum muri carcerem de-
trudantur retenta polestate mitigandi, sicut est fieri consuetum. Predicta
:

autem reservalio seu receptio ad penilentiam post lalam sententiam, ut

premittitur elsi non sit de jure communi, est lamen de usu hactenus
;

in pluribus casibus similibus sic oplento officii inquisilionis herelice

pravitatis quod summe privilegiatum extitit et salutem animarum ac
puritatem fidei intendit principaliter et inquirit, et ideo hereticos con-
verti et redire volentes ad ecciesiasticam unitalera recipit ad penitentiam
prima vice per confessiones etiam talium deteguntur sepius complices
;

et errores, et ex hoc invenitur verilas et falsitas detegitur et officium

prosperatur ubi autem conversio talis ficta seu simulata verisimiliter
;

inquisitoribus apparerel, cessaut predicta, ut lata sentencia suumsorcia-

tur effectum.

39. Incidenter colligitur sub compendio fundamentum erroris secte

consequenter destruitur seu eliditur erroneum
illius apostatice et
fulsimentum ejusdem et veritas declaratur, ut sic opposita ad invi-
cem comparata magis pateant ei lucidius patefiant.

Hec est igiuir secta non tam supersliciosa quam pernitiosa, pesti-
fera [f° 80 b], aposlatica et heretica^ nove inventrix heresis et veleris
invitatrix, cujus devii sectatores cum pertinacia negant dominum pa-
pam, vicarium Domini Jhesu Christi, possetollere de medioordinumFra-
trum Minorum ordinem cum tamen nullus ordo post ordioem aposto-
;

lorum in Ecclesia inslitutus habeat firmitalem nisi per sedem aposlolicam

extiterit confirmatus, ea vero auctoritale romanus pontifex potest quem-
cumque ordinem de medio tollere qua potuit confirmare. Ilem^ dicunt
et pertiuaciter asserunt professos Beali Francisci regulam non esse as-
triclos ad obediendum romano ponlifici in suis declarationibus seu in-
terpretationibus factis circa regulam Beati Francisci aut ejus observan-
tiam, quoniam ut aiiint, ipsa regula Evangelium Chrisli est, et qui in
,

Evan-
ejus intellectu seu observatione deficiunt procul a fide et Christi
gelio separantur, eandem regulam Christi Evangelio in omnibus coe-
quantes preceptaque ac diffinilionem romani pontificis contempnentes
animo pertinaci, non attendenles insensati quod si predicta regula Beati
Francisci Christi Evangelium est, aut quinque Evangelia ponuntur, aut,
abrogatis quatuor prioribus, novum unum et solum Evangelium predica-
19
\U) PRACTICA INQUISmONFS HERETICE PRAVITATIS.

tur ; qiie omnia impia sunl el chrisliane fidei inimica. Quis enim , nisi
herelicus el proprio judilio condempnatus qualuor Evangeliis ab uni-
,

versali [f° 80 c] Ecclesia tanla veneralione susceplis aliud evangelium

audeat agregare ? Profeclo qui hoc faciunt duram seu juslam sententiam
eterne dampnalionis incurrunt; simili elenim cecilale percussi fuerant
quibus aposlolus increpandodicebat Miror, quod sic tam cito transferi-
:

miniab co, qui vos vocavitin gratiam Christi in aliud evangelium, quod
noa esl aliud, nisi sint aliqui qui vos conturbant et volunt subvertere
evangeiium Christi. Sed licel nos aut angelus de celo evangelizet vobis
preterquamevangelizamus vobis, analhema sit (1). SiPauIus, vas electio-
nis in quo Christus loquitur, nec angelo de celo nec sibi aliud evange-
lium introducenlibus credendum asserit, y[m]mo et se el angelum aliud
evangelizantes analhema dicit qua temeritate talium impiorum turba
,

aliud evangeliam introducit? Quod si predictorum temeritas ob id pre-

dictam regulam Chrisli Evangelium esse confingit quasi ipsa regula sic
sanclum Evangelium subslantialiter conlineat ut amborum par sit auc-
loritas el ulrique similis reverentia debeatur, qui legit intelligat quanta
de hoc vir[u]lento dogmate venena succrescant. Christi si quidem
Evangelium matrimonio junctos in suum sinum benigne suscipit, pre-
dicta vero regula solos mares el hos celibes apprehendit Evangelium ;

Christi hujus seculi divites a sua misericordia non repellit [f° 80 d], set
eis ne altum sapiant vel in incerto divitiarum spei sue anchoram figant
per apostolum interdicit; regula vero ita divilias respuit ut nullum ad-
raittat nisi prius temporalium rcrum pondus sponte deponat. Evangelium
Chrisli homines armate milicie non abhorret set eis precipit ut nemi-
,

nem concuciant aut calumpniam faciant et suis contenti stipendiis

, ,

aliena non querant, regula vero sic orationi contemplationi et quieti

,

placide mentis invigilat, ut armorum usum in nulla sui parte concur-

rat. Evangelium Christi universalis atque Romana Ecclesia propter emi-
nentissiraam auctoritatem nec mutat nec corrigit nec confirmat, set
veneranter suscipit et suavissimo illius jugo prompte obedientie colla
submittit; regule vero predicle omnis tenor et vigor sic a romane sedis
potestate manat ut nulla sit ejus auctoritas que ab indulgenlia summi
pontificis non decurrat. Igitur non est Beati Francisci regula sanctum
Evangelium set est quedam spiritualis vite laudabilis et egregia forma
,

a romanis pontificibus approbala et confirmata, ipsorum declarationi,

mutationi et omniraode dispositioni simpliciter et absolute subjecta que ,

sanclura Evangelium observari precipit non sicut illud servat cetera

multitudo fidelium, set sicut in ipsa regula inveuitur [f** 81 a] expressum.
Quod si idcirco prefala regula auctoritati romani pontificis non subjici-
tur, ut ipsi garriunl, quia felicis recordationisNychoIauspapa IIl"*ipsam
per Sanctum Spiritum bealo Francisco et ejus sequacibus inspiratam

(l) Galat. , I, G-8.

 '

TERTIA PARS. \A7

Darrando protulit, pari ratione omnes alie regule omnesque traclatus

sanctorum patrum ejus potestati subtrahunlur, quia non solum illum
set omne verum a quocumque dicatur a Spiritu Sancto esse sentimus ,

et Dominum Jhesum nisi in Spiritu Sancto dicere non valemus; set hec
impia sunt et a sensu romani pontificis penitus aliena. Si enim predic-
lis verbis ipsam regulam auctoritati sancli Evangeliicoequavit, cur ipsam

approbavit et confirmavit, cur aliquid in ea supplevit? Set hii vanissimi

homines trabem superbie in suis occulis preferentes, nec regulam intel-
ligunt, nec quod sancti Evangelii nomine designatur aliqualiter sciunt;
absurda sunt hec el eminus a christiana pielate pellenda. Dicti quoque
sectatores, omni moderatione rejecta , in blasfemias ruunt et in quadam
DQonstruosa stricti habitus tam deformitate quam difformitate' et singu-
laritate qua obteguntur et in abdicatione victualiuin que pro necessitate
locorum et temporum juxta pontificale decretum ad prelatorum ordinis
arbitrium congregantur [f° 81 b] ac etiam reservantur vilam Christi cou-
sistere flenda vanitate contendunt , novo argumentandi genere conclu-
dentes quod tales habitus strictos deponere, victui necessaria sic con-
gregare et in crastinum et ad preceptum romani pontificis reservare esse
Christi vilam extinguere, et qui eos ad hoc agendum quavis auctoritate
cogunt Christum de synagoga propellunt. insania vitam Christi in tam
ridendo habitu, in tam detestabili rebellione constituere Christus enim
!

pro nostra salute et vite mutatione factus obediens usque ad mortem

servile tormentum crucis subire non renuit; ipsi autem summo pontifici,
ejus vicario, obedienliam rei licite et facilis contumaciter denegant. Chris-
tus morluus est ut filios Dei qui erant dispersi congregaret in unum ,

tales vero perversi homines, carilatem preclarum perfeclionis vinculum

a se repellentes, oplimam religionera que ipsos in sinu suo fovit pietate
materna quantum in eis est scindunt et in Dei Ecclesia perversorum
dogmatum dissidia seminant. Christus qui universa condidit, cui omnia
serviunt, ut insidiatoribus materiam scandali submoveret pro se et
Petro indebitum didragma eliam gentilibus solvit ipsi vero regularis
;

professionis, y[m]mochristianereIigionis suavejugumetonus leve [f°81 c]

rumpenles ,
pusillos ac maguos graviter scandalizant. Christus bealo
Petro ejusque successoribus terreni ac celestis imperii jura commiltens
plenitudinem inconvulse polestatis indulsit; ipsi autein romanum pon-
tificem de suis indumentis, congregatione et reservatione victualium noQ
posse disponere insaniendo affirmant. Christus humanum genus ab ex-
terioribus ad interiora,,a temporalibus ad eterna traducens in fide ex
qua justus vivit, in spe que non confundit, in caritate que nunquam
excidit, in pace que omnem sensum exsuperat, in humilitate que ad
se celsitudinem divine majestatis inclinat, in justicia que piorum men-
tes exornat, in spirituali gaudio quo omnia pascitur, et omnino in hiis
donis quibus bene [a]fficimur, quibus nemo maleutitur, que Deus in no-
bis sine nobis operatur, sanctum Evangelium regnum celorum et vilam
148 PRACTJCA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS,

suam quam debemus coDSlituit; ipsi aulem in corporali" et de-

imitari
lusorio vestimento et quibusdam aliis exlerioribus observantiis vilam
Christi consistere insanis vocibus predicant et indefensionem concepte
vesanie salvatoris nostri verba et Beati Francisci regulam scripluram-
que sacram repugnantem ad sensus sui pravilatem inflectunt diclamque
[f" 81 d] regulam quantum in eis est obliqua inlerpretalione corrum-
,
,

punt. Si enim, ex eo quod Dominus Jhesus Christus a superflua eliam

necessariorum cura fidelium mentes liberare cupiens, victus alque ves-
tilus et craslini sollicitudinem prohibuit et in exemplum divine provi-
dentie volatilia celi que neque serunt, neque melunt, neque congre-
gant in horrea benigne produxit, si propler ea isti vaniloqui ea que
humano studio in horreis congregantur ac eliam reservantur lam grandi
supercilio fastidienler respuunl, vadant et ipsi avium imitatores effecti
humana consortia fugiant , aliena diripiant, cruda semina mandant,
quia volucres celi hoc faciunt ; nec laborent fideliter et devote , et de
mercede laboris pro se et suis fratribus corporis necessaria non reci-
pianl; nec vadant pro elemosina sicut sanctus Franciscus insliluit; nec
pro necessitatibus infirmorum et aliis frairibus induendis secundum
loca et tempora et frigidas regiones , ministri et custodes sollicilam
curam gerant sicut regula tradit nec ignes accendant, quia hoc aves
;

non faciunt; nec parent escas, quia tales epulas celi volucres non requi-
runt. Verum non esl hec vita quam Christus instiluit, set quam per-
versorum hominum impietas et vanitas [f" 82 a] adinvenit. Proinde
juxla doctrinam evangelicam victus atque vestitus solliciludinem illi in
crastinum non exlendunl qui regni celeslis desiderium cunclis rebus
temporalibus anteponunt, qui laborantes corpore mente quiescunt, qui
in omne quod agunt non de virtute propria set de divine providentie
miseratione confidunl, quia in cassum humane sollicitudinis labor at-
teritur, nisi ille qui animam corpusque creavit omnes nostras actio-
nes aspirando preveniat adjuvando foveat el ad finem usque feliciter
,

dirigendo perducat. Servant igitur vitam Christi et sanctum Evangelium

omnes qui de corde puro, consciencia bona et fide non ficta caritatis
Dei et proximi student adimplere mandatum , quod quidam superne dul-
cedinis benediclione preventi, ut liberius, cautius atque ferventius adim-
piere valeant, obediencie, castitatis, paupertatis volunlarie honorabilibus
vinculis se sponte cohartant preceptisque Dominicis communibus su-
pererogationes consiliorum sponlaneas superaddunt, ut presentis gratie
centuplum accipianl et vitam eternam felici commerito feliciter appre-
hendant quod beatus Franciscus prudenter attendens , regulam suam
:

nequaquam Evangelium dixil, set ut sanctum Evangelium [f° 821 b] emi-

nentius a suis imitatoribus et regule professoribus servaretur preceptis ,

evangelicis tria vota superius expressa conjunxit, et illa presenlibus et

futuris fralribus , sub certis modificationis determinationis seu speci-
,

ficalionis limitibus, servanda mandavit. Item, prefati temerarii sectatores

 TERTIA PARS. 149

sanctam universalem atque Romanam Ecclesiam synagogam impudenter

vocant. Non est autem Ecclesia Romana ut isti fallaciter mentinntur,
,

synagoga set est sola dispositione divina mater omnium fidelium et

,

magislra; nec, cum istorum insolentiam ecclesiastico vigore compescit,

Ciiristum eicit, set suum imitata redemptorem ad celeste convivium
blandiendo trahit, terrendo intrare compellit, et, de funiculis auctori-
tatis et virtutis divine facto flagello pseudo-christianos de templo Dei
quod est Ecclesia potenter emittit, quia valde absurdum est et vehe-
menter indignum, ut illi turbe fidelium misceanlur qui jam ab ipsa
unitate et obedientia Ecclesie per impielatem atque contumaciam reces-
serunt, et purilatem fidelium conlagione pravi dogmalis corrumpere
moliuntur. Ex eodem itaque virulento fonte polati ac etiam dementati
dicunt nulli mortalium quantumcumque superiorisuo generali, aut pro-
vinciali ministro [f° 82c], custodi, seu cuivis alteri esse obediendum in
depositione talis stricti habitus et parvi et alterius portatione majoris
aut in congregatione victualium et reservatione ultra crastinum facienda,
interpretalione seu declaratione cujuscumque romani pontificis super
hoc edita non obstante. Ad hec prefati temerarii impie asseverant ro-
manum pontificem et cardinales et prelatos , et quoscumque alios er-
, ,

rare in eo quod persecuntur secte hujus seclatores eosque esse martires

predicant qui pro causa hujusmodi paciuntur et morti se exponunl eli-
gentes mori polius quam a predictis erroribus resilire. Insuper doc-
trinam fratris Petri Johannis in exposilione super Apocalipsim in qua
plures inveniunlur hereses et errores et arliculi judicati heretici ex
sententia et juditio, examinatione previa diiigenti plurium magistrorum
in theologica facultate, ipsi approbant et defendunt, nec in hoc volunt
acquiescere Ecclesie sancte juditio, quin pocius nonnulli ex ipsis con-
fingunt dicentes quandam aliam esse spiritualem ecclesiam electorum
de quorum numero se esse jactitant; Romanam vero Ecclesiam dicunt
esse illam Babiloniam meretricem quam Johannes in Apocalipsi detes-
tatur, applicantes ad hoc expositionem reprobam [f" 821 d] et hereticam
prefati Petri Johannis super Apocalipsim, et in hiis se dividunt manifeste
a sancte Romane Ecclesie unitate.
Igitur, quia dignum est ut adversus illos ecclesiastica censura consur-
gat qui polestatem apostolicam profanis vocum novitatibus et impiis
assertionibus lacerando conculcant, Christi nomine invocato, nos tales et
tales, episcopi et inquisilores heretice pravitalis, memoratos pestilentes
homines, pro eo quod novum Evangelium credendum atque suadendum
in Dei ecclesia introducunt, quia evangelice auctoritati sepe nominalam
regulam coequare presumunt, quia sancte Romane Ecclesie regulam
interpretandi mutandi , corrigendi addendi minuendi ac etiam amo-
, , ,

vendi auctoritatem subtrahunt, quia evangelice vite perfectionem in

monstruosa deformitate corporalis habitus esse confingunt, quia sanc-
lam scripturam ad impietatis sue sensum diffinitionibus ecclesiasticis
150 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

omnino contrarium repugnanlem trahunl quia post salubres exhorta-

,

tiones, inductiones ratione plenas, processusque juridicos et varios io ,

profundum malorum descendentes in sui dogmatis pravitate persistunt

animis induratis, predictos errores pertinaciler defendentes, eisque iuhe-
rentes mori in ipsis et pro ipsis pocius eligunt quam converti et redire
ad ecclesiasticam unitatem, quamvis ad conversionem [f° 83 a] invitati
fuerint sepius per nos et per plures alios viros peritos et religiosos
zelatores fidei et saiulis ipsorum, necnon diutius expectati, idcirco eos-
dem hereticos el perversorum dogmatum assertores judicamus.

40. Forma sententie degradationis et inmurationis contra aliquem

religiosum vel presbiterum maleficum, sortileg-um et ydolatram qui .

demonibus immolavit, qui degradandus et inmurandus fuerit pro eo

quia predicta crimina maxime cum violatione seu oblatione facta
demonibus errorem continent et ex natura'facti et modi faciendi sa-
piunt heresim manifeste.

In nomine Domini, amen. Nos N. Dei gratia episcopus

, talis , cum
dudum ad nostram audientiam pervenisset quod frater talisde tali ordine
[vel talis presbiter de tali loco), in talibus locis quedam raaleficia tam,

sortilega quam nigromantica et dyabolica, et nonnulla alia detestabilia

perpetrasset, que errorem et heresim indoctrinafidei sapere videbantur,
et puritatem ejusdem fidei dicebanturin illa patria seu vicinia maculare,
facta diligenti inquisitione contra ipsum fratrem N. (vel presbiterum),
receptisque lestibus juralis in juditio coram nobis, eundem fratrem (vel
presbiterum) captum ad nostram presentiamperduci fecimus, super pre-
dictis et ea tangentibus cum eodem inquisituri [f° 83 b] et scituri certius
veritatem, ipsoque coram nobis in juditio constituto, juramento prestito
ab eodemde plena et mera veritate dicenda in toto inquisitionis negocio
in causa fidei et pro fidei puritate, multis que interrogationibus sibi per nos
ac responsionibus et confessionibus pluribus factis ab ipso, tandem per
inquisitionem per nos factam necnon per confessionem ejusdem fratris
,

{vel presbiteri) factam in juditio, invenimus et legitime nobis constat

quod ipse frater N. (w/presbiter) fecit, etcetera (m isto loco conscribantur
culpe extracte de confessione ejusdem et recollecte sub compendio singiU
latim). Predictus autem frater N. {yel presbiter) deprehensus in pre-
dictis sceleribus noluit sponte a principio confiteri de eisdem, et requi-
situs injuditio negavit pluries veritatem conlra proprium juramenlum ;
item, palliando crimen suum confessiones suas factas in juditio coram
Dobis pluries variavit; nos vero episcopus antedictus, poslmodum toto
inquisitionis processu per nos seriose proposito et integraliter explicato
coram multis religiosis viris in sacra pagina eruditis ac etiam coram
sapientibus multis in ulroque jure peritis et cum eisdem matura delibe-
 TERTIA PARS. 151

ratione discuss[o], ac finaliler per maturum

ac concorde omnino consilium
preordinato cum ipsis super eisdem culpis ac sceleribus correctione
debita puniendis, quibusin unum congregatis [f° 83 c], coUationesuper
hiis haiiita diligenti, visum est, nullo penitus discrepante, quod sacrifi-
care seu immolare demonibus, uni vel pluribus, seu eis honorem aut
reverenliam adorationis uni soli Deo debitam exhibere, non solum est
ydolatrie vicium et peccatum, verum etiam ex natura ipsius facti, pen-
satis circumstanciis et modis etiam faciendis, et factum hereticale, sapit-
que heresim manifesteet errorem in fide catholica que unum solum ve-
rum Deum,Patrem, et Filium, etSpiritum Sanctum, adorat etcolit in spi-
rituet veritate ipsique soli offert jugesacrificium hostie salutaris in sacre
eucharistie sacramento, cultum adorationis latrie el servitutis debite suo
soli exhibens creatori detestatur autem merito et abhorret omnem homi-
;

nem, non tantum paganum gentilem ydolatram, set eliam multo gra-
et
vius quemcumque qui christiana. professione censetur immolantem
demonibus et non Deo, et ab unitate nimis orthodoxe fidei deviantem
et contra ejusdem fidei articulum qui est de uno solo vero Deo colendo
a christicolis facientem, quem Deum tales offerentes et sacrificantes de-
monibus, quamvis ore confiteantur, factisautemnegant et oberranta fidei
veritale prophanis et vanissacrificiis deos alienos demones prolestando :

hec [f° 83 d] autem, quamvis in quolibet christiano gravia sint et hor-

renda, in religioso tamen viro [aut presbitero) litteris erudito sunt procul
dubio graviora el gravius punienda; idcirco, nos prefatus episcopus pre-
dictum fratrem N. (vel presbiterum) nunc saniori utentem consilio peni-
tentem et .redire volentem, prout asserit, ad Ecclesie uuitatem, abjuratis
penitus per eundem in juditio coram nobis omni errore ac ritu malefi-
ciorum ac sortilegiorum, et faclione ymaginum hujusmodi, et invoca-
tione, et conjuratione, ac veneratione, et immolalione demonum, nec-
non omni alia heresi cujuscumque secte dampnate promittentem insu-
,

per et jurantem ad sancta Dei Evangelia raandatis nostris et Ecclesie

simpliciter obedire, absolvimus et in forma debita Ecclesie a sententiis
excommunicalionis a jure generaliter promulgatis contra maleficos, sor-
tilegos, factores ymaginum ad quevis maleficia perpetranda cum adju-
ratione et invocatione demonum et oblatione sacrificii cujuscumque,
quas sententias ob predicta noscitur iucurrisse, si tamen de corde bono
et fide non ficta ad Ecclesie redierit unitatem et injuncta sibi mandata
servaverit.Eiquia inDeum etsanctam malremEccIesiam fidemquecatho-
licam tam graviter deliquil in dampnato crimine sortilegiorumac malefi-
ciorum [f" 84 a] cum fabricalione ymaginum et invocatione ac conjura-
tione et veneratione, cum sacrificii oblatione demonum sicut supra
recitatum est, ne, sicut nec decet nec expedit, crimina eadem remaneant
impunita, de bonorum virorum tam religosorum quam secularium peri-
lorum in utroque jure maturo ac digesto consilio, nos, Christi nomine
invocato, habentes pre occulis solum Deum et orthodoxe fidei puritatem.
152 PRACTICA INQUISITIOJSIS HERETICE PRAVITATIS.

die et loco presentibus ad hanc nostrano ferendam sententiam et peni-

tentiam injungendam eidem fratri N. ?;^/presbitero)assignatis perhemp-
torie et precise, nobis venerabilibus ac religiosis viris
assistentibas
abbatibus talibus et talibus aliisque religiosis et clericis nostre dyocesis
[exprimantur persone spedabiles in hoc hco), in eundem fralrem N.
sacerdotem [vel presbiterum) perpetue depositionis et degradationis a
sacerdotali etomni alio ordine, auctoritale nostra ordinaria (vel sicut in
casu speciali: auctoritale freti aposlolica in hacparte ac nostra), senten-
liam ferimus in hiis scriptis, pronunciantes nichilominus ipsum esse
statim actualiter in forma a jure tradita degradandum ac cum omni
clericali honore, habitu et privilegio exuendum; ac, postquam sicdegra-
datus fuerit, ad perpetuum muri carcerem ad agendum ibi penitentiam,
eadem auctoritate sententialiter condempnamus; in quo quidem carcere
[f** 84 sub vinculis ferreis in pane doloris et aqua angustie perpetuam
b]
agal penitentiam de commissis portetque perpetuo in omni veste
,

sua superiori duas ymagines seu figuras ymaginum de filtro crocei colo-
ris ante pectus et duas retro inter spatulas dependentes, quas eidem
imponimus de presenli, sine quibus apparentibus intra vel extra carce-
rem deinceps non incedat, in detestationem factionis ymaginum et ut
sint ei in velamen et confusionem occulorum et aliis in exemplum. Mone-
mus autem ipsum fratrem N. [vel presbiterum) semel, secundo et tercio,
ac perhemptorie et precise, et sub virlute etiam juramenti coram nobis
per eum prestiti sibi precipimus et mandamus quod ad diclum muri
carcerem (in hoc locoexprimaturnornen et locus carceris) personishujus-
modi culpabilibus deputatumsine dilatione accedat etse includat in illo,
predictam ibidem penitentiam completurus. Quod si ad carcerem hujus-
modi non accesseril aut se non incluserit in eodem, aut post ingressum
temerarie exierit ab eodem vel alias impenitentem se exhibuerit seu
contra illa que abjuravit aut juravit illorumve aliquid scienter venire
presumpserit, nos ipsum ultra penasalias ajure eidem inflictas seu etiam
infligendas, predicta monitione [f° 84 c] competenti premissa ex nunc ,

pro tunc in hiis scriptis presentibus excommunicationis vinculo innoda-

mus; per modum quoque premissum monemus omnes et singulos cujus-
cumque dignitatis gradus, stalus, aut conditionis existant, ne ipsum
fratrem N. (seu presbiterum) ad hujusmodi nostri mandati transgressio-
nem inducere, aut ipsum transgredientem idem mandatum scienter reci-
pere, seu ei auxilium, consilium vel favorem impendere quoquo modo
presumant. In illos autem qui contrarium fecerint, ultra penas alias
contra tales a jure statutas ex nunc pro tunc predicta nostra compe-
,

tenti monitione premissa in hiis presentibus scriptis excommunicationis

sententiam promulgamus. Demum, lata in ipsum fratrem N. {vel presbi-
terumj hujusmodi sententia, ut prefertur, nos prefatus episcopus, assis-
tentibus nobis venerabilibus ac discretis viris abbatibus et religiosis et
clericis superius nominatis, incontinenti ad degradationem ejusdem fra-
 TERTiA PARS. 153

tris N. (seu presbileri) coram nobis in veslibus sacerdotalibus exislentis

actualiter procedentes, ornamenlis et instrumentis que in ordinalione
sua receperat exuendo eundem atque privando , degradationem ipsius
conclusimus sub hiis verbis Auctoritate Dei omnipotentis, Palris, et
:

Filii,etSpirilus Sancti, ac noslra {vel sic in casu [f** 84 d] speciah : et

apostolica freli in hac parte), auferimus tibi fratri N. (vel presbilero)
habitum clericale, teque ab omui sacerdotali el alio quolibet ordinedepo-
nimus , et degradamus, spoliamus, atque eximimus ab omni honore,
beneficio et privilegio, et tonsura, et habitu clericali. Lata fuit predicta
sententia et actualis degradatio subsecuta, anno, die et loco, etc.
Si vero inquisitores hereiice pravitatis habentes specialem aut gene-
ralem super hoc potestatem et vicarii seu commissarii alicujus episcopi
sententiarii hvjusmodi ferre et penitentiam dare debuerint, cum ipsinon
possint deponere seu degrada,re sacerdotem, poterunt uti verbis sub modo
et forma sequenti , poteritque facti culpabilis relatio seu descriptio sic
perstringi sub iali compendio comprehendi :
ei
In nomine Domini, amen. Quoniam nos tales, inquisitores heretice pra-
vilatis, et tales, vicarii seu commissarii talisepiscopi deputati, per inqui-
sitionem per nos factam generaliter contra omnes pestiferos maleficos
sortilegos, et divinos invocatores et conjuratores demonum^ et factores
ymaginum [ad] quevis maleficia perpetranda, et contra nigromanticos,
et ydolatras, et sacrificantes seu immolantesdemonibus vel eis honorem
et reverentiam seu homagium 85
exhibenles, et
[f** a] contra quoscumque
alios observantes supersticiosos ritus et dampnatas observantias consec-
tantes, ac etiam per testes in inquisitione receplos invenimus, necnon
per confessionem talis N. de tali loco factam in juditio legitime nobis
constatquod dictus talis N. fecit et figuravit duas ymagines de cera cum
plumbo habilo de reti piscatorum formato capite earumdem congre-
, ,

gatis et collectis muscis, araneis, ranis et buffonibus, spolio serpentis et

quibusdam rebus aliis plurimis infra ymagines repositis et inclusis cum
conjurationibus el invocalionibus demouHm, exlracto etiam sanguine de
aliqua parte sui corporis et commixto cum sanguine buffonis et oblato
seu dato demonibus invocatis loco sacrificii in honorem et reverentiam
eorumdem , cum conjurationibus, observantiis el ri-
talibus et talibus
tibus supersticiosis, pesliferis et dampnatis (exprimantur), ad procuran-
dum talia et talia maleficia (in isto loco exprimantur omnia que tangunt
culpam, prout extrahi poterunt ex confessionibus et processu sub com-
pendio singiUatim). Nos vero, inquisitoreset vicarii antedicti, inquisilionis
et confessionis ejusdem processu proposito et integraliter explicato co-
ram muitis religiosis viris in sacra pagina eruditis [f° 85 b] ac eliam ,

coram multis sapientibus in utroque jure peritis maturum et concors ,

consilium habuimus cum eisdem super prefatis culpis etsceleribus penis

et modis debitis puuiendis, quibus in unum pariter congregatis, colla-
tione super hiis habita diligenti^ visum esl quod sacrificare seu iramo-
20
154 1'RACTICA LNQUISITIOMS IIERETICE PRAVITATI.S.

lare demonibus, uni vel seu eis honorem aut reverentiam

pluribus,
adorationis uni soli vero Deo debilam exhibcre, elc., ut supra. Idcirco,
Dos prefati inquisitores et vicarii predictum talem N. nunc saniori uten-
tem consilio penilentem et redire volentem, prout asserit, ad Ecclesie
unitatem, ctc, ut supra, usque ihi : in eundem taiem N. sententiam feri-
mus in hiis scriptis, et dicatur sic : dicimus et per diffinitivam senten-
liam in hiis presentibus scriptis pronunciamus ac sententialiter con-
dempnamus ipsum talem N. ad perpetuum muri carcerem ad agendum
ibidem sub vinculis ferreis in pane doioris et aqua angustie penitentiam
pro commissis, declarantes et pronuncianles nichilominus, quantum nos-
tra interest in hac parte, contra eundem talem N. esse procedendum ul-
terius per episcojDum habentem super hoc potestatem ad depositionem
et degradationem ejusdem a sacerdotali et alio quolibet ordine et ad
privationem ab omni clericali , honore, habitu et privilegio ac tonsura,
[f" 85 c] in formaajure tradila secundum canonicas sanctiones; portet-

que perpetuo in omni veste sua superiori duas ymagines seu figuras
ymaginum de filtro crocei coioris anle pectus et duas retro inter spatu-
las dependentes, sine quibus apparentibus intra vel exlra carcerem
deinceps non incedat, in detestalionem faciionis taljum ymaginum , et
ut velamen et confusionem occulorum et aliis in exemplum.
sit ei in ,

Monemus autem ipsum talem N. etc, ut supra, usque in finem.

41 Forma sententie degradationis et inmurationis contra aliquem sa-

cerdotem rebaptizantem homines rite prius in forma Ecclesie bapti-
zatos.

In nomine Domini , amen. Quoniam nos episcopus per inquisi-

talis
tionem tactam per nos generaiiter contra omnes maleficos, sortilegos
et divinos, et contra baptizantes ymagines seu res inanimalas, seu con-
ira rebaplizantes homines baptizatos, invenimus, necnon per confessio-
nem talis N. presbiteri et rectoris talis ecclesie factam in juditio legitime
nobis constat, quod dictus talis N. rebaptizavit plures homines et mulieres
prius rite in forma Ecclesie baplizatos in diversis vicibus et temporibus
,

pluribus personis assistentibus in rebaptizando autem modum qui se-

;

quitur observabat (m isto loco exprimatur ritus et modus sub compendio

[f° 85 d] singillatim). Nos vero episcopus antedictus super predicta re-

baptizatione hominum facta per eundem presbilerum et rectorem multo

tempore cum rilu novo ac supersticioso sicut premittitur, castigatione
,

et penis ac modis debitis punienda et a finibus fidelium penilus extir-

panda, plura et pluries habuimus matura consilia cum multis viris reli-
giosis in sacra pagina eruditis ac etiam cum sapientibus et peritis in jure
canonico el civili. Quibus in unum congregatis collatione super hoc
,

habita diligenli, nuiltis ex eis visum est quod rebaptizare hominem se-
 TERTIA PARS. 155

mel forma Ecclesie baplizatum sit factum herelicale et sapiat he-

rite in
resim manifeste; sacramentum enim baplismatis unicum est in Ecclesia
calholica et efficax ad tocius culpe deletionem et divine gratie infusio-
nem et impressionem caracteris in anima baptizati ad consequendam
"vitam elernam, ad quod effectum et ad nullum alium a Deo esse institu-
tum tenet et credit firmiter et predicat recta fides, cujus contrarium de
sacramento baptismi crcdere et sentire videlur quam pluribus esse er-
roneum et heresis aut sapiens heresim manifeste et qui taliter rebap-
;

tizat videtur quampluribus errare in sacramento baptismi, quantum est

ex natura facli et modo et ritu faciendi suoque facto dampnato ac
;

\{° 86 a] pernitioso exemplo prebet aliis occasionem errandi et cre- ,

dendi, et sentiendi aliter de sacramento baptismi quam universalis Ec-

clesia tenet, credit, et predicat, et tradit omnibus calholicis sic creden-
dum; ex predicta quoque rebaptizatione hominum annis citra in
a lot
illis parlibus observata ritus execrabilis inolevit ut publice rebaptizaren-

tur homines et mulieres taliter pacientes, fidesque adhiberetur ab homi-

nibus quod virtute secundi baptismatis talis sanilas conferretur, cum
revera tale opus fiat cooperante dyabolo; virtus enim sacramenti bap-
tismi animam interius sanat et abluit a peccato et non corpus
, hic est ;

itaque ritus et error sapiens heresim manifeste a christianis finibus, pre-

serlim in genle vanis superstitionibus et propriis adiuventionibus ab
olim dedita, longius expellendus. Idcirco, nos prefalus episcopus predic-
tum talem N. vel presbiterum nunc saniori utentem consilio penitentem
et redire volentem, prout asserit, ad Ecclesie unitatem, abjurato penitus
per eundem in judilio coram nobis rebaptizationis ritu pariter et errore,
necnon omni alia heresi cujuscumque secte dampnate, promittentem
insuper et jurantem ad sancta Dei Evangelia mandatis noslris et Ec-
clesie simpliciter obedire absolvimus in forma debita Ecclesie a sen-
,

tenlia excommunicationis generaliter [f** 85 b] promulgata contra sor-

tilegos, supersticiosos et rebaptizantes hujusmodi , et sacramenti
baptismatis non tam abusores quam etiam perversores, ritum novum ac
supersliliosum sapientem heresim in Dei Ecclesia inducentes, si tamen
de corde bono et fide non ficta ad Ecclesie redierit unilatem et injuncta
sibi mandata servaveril, Et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam
et contra fidem calholicam tam graviter deliquit in dampnato crimine
rebaptizandi homines baptizatos sicutsupra recilatum est et sibi expo-
,

situm, ne, sicut nec decet nec expedit, idem crimen remaneat impuni-
tum, de bonorum virorum tam religiosorum quam secularium peritorum
in utroque jure [consilio], nos Christi nomine invocato
, etc, ut su- ,

pra , m
forma alterius sententie precedentis usque ihi : perpetuam agat
penitentiam de commissis; et addatur sic : portetque perpetuo in omni
veste sua superiori urceolum seu citrellum unum de filtro crocei coloris
ante pectus dependeutem et alium retro inter spatulas sine quibus pro-,

minentibus intra vel extra carcerem deinceps non incedat in detestatio-

!?)() FUACTICA IINQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

neu) rebaptizationis hominum , velamen et confusionem

el ut sit sibi in
occulorum et aliis in exempluin. Monemus autem predictum lalem N.
(ye/ presbiterum) , etc, ut supra, in forma sententie precedentis usque
in flnem.
[F** 86 c] 8i vero inquisitores heretice pravitatis commissarii alicujus

episcopi haberent ferre predictam sententiam cum ipsi non possint de-
,

ponere seu degradare aliquem sacerdotem , utantur modo et forma que

in precedenti casu consimili superius est noiatus , dicendo in loco suo
convenienti hoc modo :
Declarantes et pronunciantes nichilominus, quantum nostra interest in
hac parte, contra eundem talem presbiterum esse procedendum ullerius
per episcopum habentem super hoc potestatem ad depositionem et de-
gradationem ejusdem a sacerdotali et alio quolibet ordine et ad priva-
tionem ab omni clericali honore habitu privilegio et tonsura , in
, ,

forma a jure tradita secundum canonicas sanctiones, etc. , ut superius

est nolatum.

42. Forma sententie degradationis et inmurationis contra aliquem

sacerdotem vel clericum aut personam ecclesiasticam qui baptizavit
aliquas ymagines in fontibus baptismalibus in forma baptismi in ec-
clesia aliqua vel etiam extra ecclesiam ad faciendum aliqua sortile-
gfia vel maleficia seu ad aliquos actus illicitos vel indebitos procu-

randum. Item qui hostiam non consecratam ministravit scienter ali-

cui loco hostie consecrate cum pari reverentia et honore.

[F° 86 d] In nomine Domini, amen. Quoniam nos episcopus talis per

inquisitionem que per nos facta est generaliier contra omnes sortilegos,
maleficos, et divinos, et baptizantes ymagines seu res inanimatas, et
rebaptizaules homines baptizatos et abutentes sacramento eucharislie
,

vel aliis sacramentis, invenimus, necnon per confessionem talis N. pres-

biteri de tali loco talis dyocesis factam in juditio legitime nobis conslat,
quod dictus presbiter, ad mandatum seu persuasionem lalis et talis quos
in confessione sua nominat, baptizavit tot ymagines de cera in fontibus
baplismalibus cujusdara ecclesie, observata forma baptismi, et ipsis yma-
ginibus nomina imposuit personarum pro quibus dicte ymagines facte
eranl, dicendo in baptizando Petre, vel Jacobe, nomen ad ymaginem
:

dirigendo, ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti^

amen, adhibitis seu traditis per ipsum N. dictis ymaginibus, camisiis
seu capitalibus more infantium qui in Ecclesia baptizantur, sciens quod
dicte ymagines fuerant facte et baptizabantur ad effectus illicitos aut in-
debitos procurandos (m isto loco exprimantur omnia et singula que per-
tinent ad culpam extracta de processu et confessione sub compendio
 TERTIA PARS. 157

87 a] singillatim). Item, dictus sacerdos aliquociens in feslo Paschali

[f*^

hostiam non consecratam scienter ponens inter alias consecratas minis-

travit cuidam persone quam nominat de voluntate, et consensu et ,

conscientia et ex condicto dicle persone, acsi dictam personam commu-

nicarel de hostia consecrata cum ea reverentia que fit Corpori Christi
seu hostie consecrate, accenso lumine seu tortitio, scienter fingentes seu
simulantes ulerque ipsorum seCorpus Christi iste ministrasse et aliusre-
cepisse, publice, phiribus videntibus et astantibus et adorantibus hos-
tiam, ut est moris. Nos itaque prefatus episcopus super predicta bapti-
zatione ymaginum corrigenda et modis et penis debitis punienda
consiHum habuimus cum pluribus viris religiosis ac personis ecclesias-
ticis in sacra pagina eruditis et cum multis sapientibus et peritis in jure
caoonico et civiii. Quibus in unum pariter congregatis, coliatione super
hoc habila diligenti, quampluribus visum esl quod baptizare tales yma-
gines seu quamcumque rera aliam irrationabilem in fonte baptismali ad
maleficia seu ad actus vel effectus malos per lales ymagines procuran-
dos, servando formam baptismi taliter baptizando, sit factum hereticale
et sapiat heresim manifeste ex natura ipsius facli pensatis etiam modis
,

et [f*» 87 b] circumstanciis faciendi, visumque est eis baptizantem seu

actorem hujus fore velut hereticum puniendum. Sacramentum enim bap-
tismi ex divina institutione datum est et sanxitum solis hominibus mi-
nistrandum ad remissionem culpe et gratie Dei infusionem in vitam
eternam cujus rei nulla irrationabilis creatura capax est ullo modo
;

cujus contrarium credere et sentire error est et heresis manifesta nec ;

etiam ad finem vel effectum alium, presertim malum et illicitura^ sacra-

mentura baptismatis est divinitus institutum, quod nulli catholico, pre-
cipue persone ecclesiastice, est licitum ignorare quod si secus, Deo per-
;

mittente, ex occulto suo juditio evenerit, arte et operatione dyaboli non

virtute sacramenti baptismalis id contingit; qui autem credit aut sentit
aliter de virtule et efficacia sacramenti baptismi errat circa sacraraen-
tum ipsum. Baptizans itaque ymaginera vel rem irrationabilem ex ipso
facto suo se ostendit de baptisrao aliter credere et sentire quara univer-
salis Ecclesia predicat et observat, quod errorem continet et sapit here-
sim manifeste, vergitque in perniciem quod est ad salutera horainum
institulum. Ministrare autera non consecratam hostiam loco Corporis
Christi seu hostie consecrate eandemque sibi reverenciara [f<* 87 c] exhi-
bere perniciosum figmentum est in sacraraento veritatis, quod recta fides
abhorret necnon peccatura est ydolatrie creaturam pro creatore suppli-
;

ciler adorare, que orauia tanquam impia et erronea suAl omniraode a

Dei Ecclesia et a finibus fideliura expellenda. Idcirco, nos prefatus epis-
copus predictura N. presbiterum nunc saniori utentem consilio peniten-
tem et redire volenlem, prout asserit, ad Ecclesie unitatem abjurato ,

penitus per eundem in juditio coram nobis errore et ritu execrabili de

baplizalione ymaginum, necnon orani alia heresi cujuscumque secte
158 PRACTICA INQUlSITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

dampnate, promitlenlein insuper jurantem ad sancta Dei Evangelia

et
mandatis nostris el Ecclesie simpliciter obedire, absoivimus in forma
debita Ecclesie a senlenlia excommunicationis conlra tales gencraliler
promulgala quam ob predicta noscilur incurrisse, si tamen de corde
bono et fide non ficta ad Ecclesie redierit unitalem et injuncta sibi
,

mandata servaverit. Et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam et

conlra fidem catholicam tam graviter deliquit in dampnalo rilu et cri-
mine ymagines baptizandi sicut supra recitatum est et sibi expositum,
,

ne^ sicut nec decet nec expedit, eadem crimina remaneant impunila, de
bonorum virorum tam religiosorum quam secularium peritorum in utro-
que [f° 87 d] jure maturo consilio, nos Christi nomine invocato ha-
, ,

benles pre occulis solum Deum et orthodoxe tidei puritatem die et loco
,

presentibus ad hanc nostram ferendam sentenliam et penitentiam injun-

gendam eidem tali presbitero perhemptorie assignatis, assistentibus no-
bis venerabilibus et discretis viris abbalibus, religiosis et clericis, etc,
ut supra, in forma alterius sentencie precedentis, usque ihi : perpetuam
agat penitentiam de commissis uhi addatur
; portelque perpetuo in
:

omni veste sua superiori duas figuras ymaginum cum uno urceolo de
filtro crocei coloris ante pectus et duas retro inter spatulas cum altero
urceo dependentes; sine quibus apparentibus intra vel extra carcerem
deinceps non incedat in detestationem baptizationis ymaginum , et ut
velamen et confusionem occulorum et ceteris in exemplum.
sint ibi in
Monemus autem predictum N., et cetera, ut supra, in fonaa precedenti
usque in flnem.

43. Forma sententie inmurationis cum signo hostie rotunde contra

personam aliquam que de et cum Corpore Christi sortilegium aut ma-
leficium aliquod perpetravit.

In nomine Domini, amen. Cum nos episcopus talis per inquisitionem

que per nos facta est generaliter contra omnes maleficos, sortilegos et
divinos et abutentes sacre Eucharistie et [f" 88 a] aliis Ecclesie sacra-
mentis, invenimus et per confessionem talis N. de tali loco factam in ju-
ditio legitime nobis constat, quod ipse lalis N. Corpus Christi accepit
clamculo de ecclesia, etc, (m isto loco explicetur singillatim culpa com-
missa circa eucharistie sacramentum et maleficium perpetratum) Nos .

itaque prefatus episcopus super predicto sortilegii crimine et abusu sa-

cramenti eucharistie aborrendo corrigendis et penis ac modis debitis
puniendis habuimus consilium cum pluribus viris religiosis in sacra pa-
gina eruditis ac etiam cum aliis sapientibus et peritis in jure canonico
et civili, quibus in unum congregatis collatione super hoc habita dili-
genti, quampluribus visum est sortilegium aut maleficium factum de et
cum Corpore Christi esse factum hereticale el sapere heresim manifeste,
 TERTIA PARS. 159

et actorem hujnsmodi esse sortilegum sacramenti eucharistie horri-

et
biliter abusorem et majestatis divine lesorem, Sacramentum euim eu-
charistie seuCorporisChristi, in quo est fonsgratie el salutis, nullo modo
potest esse causa efficiens maleficiorum nec alicujus eorum que sunt
contraria gratie et saluti; cujus contrarium credere el senlire est erro-
neum et sapit heresim manifeste. Idcirco, nos prefalus episcopus predic-
tum talem N. penitentem etredire volentem, ut asserit, ad Ecclesie uni-
tatem , abjurala primitus [f° 88 b] per eundem coram nobis in juditio
omni heresi cujuscumque secte dampnate et prestito ad sancta Dei
Evangelia juramento quod parebit simpliciter mandatis nostris et Ecclesie,
absolvimus secundum formam Ecclesie debitam a sententia excommu-
nicationis quam ob predictam culpam noscilur incurrisse, si tamen de
corde bono et fide non ficta ad Ecclesie redierit unilatem el injuncta
sibi mandata servaverit. Et quia in Deum et sanctam matrem Ecclesiam
et contra fidem ac reverentiam sacramenti eucharistie predictis modis
tam graviter deliquit, sicut lectum et recitatum est sibi inteliigibiliter in
vulgari, nos prefatus episcopus, de bonorum virorum tam religiosorum
quam secularium peritorum in jure consilio ne, sicut nec decet nec
,

expedit, crimina eadem remaneant impunita Christi nomine invocato,

,

habentes pre occulis solum Deum et orlhodoxe fidei puritatem, die et

loco presentibus ad hanc nostram ferendam senlentiam et penilentiam
injungendam eidem tali N. perhemptorie assignatis, sacrosanctis Dei
Evangeliis positis coram nobis ut de vultu Dei nostrum prodeat judi-
,

cium et occuli nostri videant equitatem, sedentes pro tribunali, predic-

tum talem N. ad perpetuum muri carcerem in hiis presenlibus scriptis
sentencialiter condempnamus ad agendum ibidem sub vinculis ferreis in
pane doloris et aqua angustie perpetuam penitentiam de commissis,
portetque [f*' 88 c] perpetuo in omni veste sua superiori figuram unius
hostie rotundc de filtro crocei coloris ante pectus et aliam retro inler
spalulas; sine quibus apparentibus intra vel extra domum seu carcerem
deinceps non incedat, in detestationem commissi criminis circa hostiam
consecratam velamen et confusionem occulorum et
et ut sit ei in aliis
in exemplum. Monemus autem predictum talem N. etc. ut supra , : re-
tenta nobis et nostris successoribus potestate mitigandi , addendi et di-
minuendi seu remittendi in predicta penilentia sive pena, si et quando
,

nobis vel eis de bonorum virorum consilio visum fuerit faciendum. Lata
fuit hec sententia et data penitentia, anno et die et loco, etc.

44. Forma sententie contra domum inqua aliquis fuit hereticatus

sciente domino domus.

nomine Domini, amen. Quia per inquisitionem factam invenimus

In
ac per depositiones testium juratorum in juditio legitime nobis constat,
160 PRACTICA INQUISITIONLS HEUETICE PHAVITATIS.

qnod in domo lali lalis N., de tali loco , lalis N. in infirmitate de qua
obiit fuit receptus ab hereticis talibus in dampnalam
hereticatus seu
seclam ipsorum secundum ritum execrabilem et pessiraam consuetudi-
nem eorumdem, nos iuquisilores prefati, attendentes constitutionem apos-
tolicam super hoc editam ac legem imperialera Padue promulgatam ac
auctoritate sedis apostolice confirmatara (vel sic melius : attendentes
[f° 88 d] sanctiones super hoc editas tam canonicas quam civiles), nec-
non etiam novitatem temporis et facti enormitatem, habito super hoc
cum sapientibus et peritis diligenti consilio et tractatu, auctoritate qua
fungimur apostolica, predictam domum cum omnibus appenditiis suis sibi
adherentibus dicimus et pronunciamus per diffinitivam sententiam esse
funditus diruendam, eamque dirui ac moliri funditus precipimus et
mandamus, et ipsius domus maleriam comburendam, set, si magis ex-
pediens videatur, ad nostrum arbitrium piis usibus applicandam {vel sic :

ejusque materiam comburi aut, si magis expediens videatur, ad arbi-

trium nostrum in aliquibus piis usibus decernimus applicari), ita quod
de cetero in loco seu solo ejus nulla humana habitatio seu reedificatio
aut clausio ibi fiat, set locus inhabitabilis et incultus et inclausus sem-
per existat, et sicut fuit receptaculum perfidorum, sic deinceps ex nunc
perpetuo sordium locus fiat; eadem qua fungirour auctorilate monentes
omnes et singulos semel secundo et lercio, canonice et perhemptorie,
,

ne aliquisreedificare seu colere aut claudere presumat predictum locum

nec ad hoc scienter impendat consilium, auxilium vel favorem. In quos-
cumque autem facientes contrarium aut contrarios seu rebelles, ista
nostra canonica ac [f*> 89 a] perhemptoria monitione preraissa, in hiis
presentibus scriptis excommunicationis sententiam promulgamus. Lata
fuit hec sententia, anno, die et loco , etc.

45. Forma reconsiliandi impeditores qui se opposuerunt ofiicio inqui-

sitionis seu inquisitoribus heretice pravitatis.

Modus reconsiliandi et puniendi impeditores officii inquisitionis here-

tice pravitatis, si et quando reconsiliari petierint et voluerint penitere et

satisfacere de commissis, maxime ubi el quando publice et notorie com-

misserunt, ut pena publica talium eos leneat ut actores et ceteris transeat
in exemplum et provideatur in posterum de cautela taliter utipsi semper
se sentiant obligatos [et] similia non attemptent.

Modus jurandi et obligandi.

In primis jurentad sancta Dei Evangelia, coram inquisitore, publice, in

presentia sollempnium personarum vel etiam coram multitudine cleri et
populi convocata, quod ipsi parebunt simpliciter mandatis Ecclesie et
 TERTIA PARS. 161

inquisiloris herelice N. el successorum ejus in officio

pravitatis talis
inquisitiooisheretice pravitatis ejusdem. Item, quod suscipient humiliter
et devote et proviribus perficienl el complebunt penain seu penilentiam
quam inquisitor seu inquisitores eisdem duxerint imponendam pro hiis
que contra inquisitores seu officium inquisitionis [f** 89 b] heretice pra-
vitatis commiserunt seu inventi sunt commisisse. Ilem, quod veniant ad
diem ct dies, quandocumque et ubicumque, et quotiescumque, per
,

inquisitorem seu inquisilores vel eorum loca lenentes, seu de mandato

ipsorum vocati fuerint vel cilati sub pena ducentarum vel trecentarum
marcharum argenti quam incurrant ipso faclo quo inquisitori seu inqui-
sitoribus non parerent aut venirenl in toto vel in parte contra proprium
juramentura ilem, qnandocumque et quoliescumque se opponerent dein-
;

ceps in futurum inquisilorihus vel olficio aut processibus eorumdem

publice vel occulte per se vel per ahum seu aHos, impugnando vel diffa-
,

mando, aul alias impediendo eos vel eorum officium seu impugnalori- ,

bus vel diffamatoribus aut alias impedieutibus consilium vel auxilium

,

impendendo cujus pene medietas applicetur regi, sive curie, sive fisco,
;

alia medietas per inquisitoresad arbitrium ipsorum in persecutionehere-

ticorum seu in aliis piis usibus expendanlur.
Recepto juramento obligatorio, recipiatur etiam abjuratio heresis ab
eisdem, quam ideo facere debent quia suspeclos se reddiderunl defen-
dendo condempnalos de crimine heresis per Ecclesie juditium ac eliam
inquisitionis officium et processus ac sententias inquisilorum in curia
,

seculari et alibi impugnando ac difficultates et obstacula [f° 89 c] oppo-

nendo.

Modus abjurandi heresim in juditio talium poterit esse talis.

Nos talis N. de tali vobis venerabili

loco constituti in juditio coran)
ac religioso viro fratre tali N., de ord. Predic, inquisitore heretice pra-
vitalis in regno Francie per sedem apostolicam deputato sacrosanctis ,

Evangeliis Dei positis coram nobis, abjuramus penitus omnem heresim

extollentem se adversus sanctam Romanam et catholicam Ecclesiam
Domini Jhesu-Christi et omnem credenliam, favorem, participationem ,
ac defensionem quorumcumque hereticorum cujuscumqne secte damp-
nate per Ecclesiam, sub pena que de jure debetur relapsis in horesim
in judilio abjuratam. Item, promittimus et juramusquod deinceps inqai-
sitoribus heretice pravitatis, nec eorum officio aut processibus seu
, ,

senlentiis ipsorum, non opponemus nos nec impugnabimus nec facie- ,

mus concilationem aut seditionem seu commotionem quarumcumque

personarum in aliqua congregalione, vel castro, seu villa, seu univer-
sitate aliqua, nec in aliquo conventiculo, seu congregatione particulari,
nec colleclas seu collectiones peccuniarum contra inquisilores seu eorum
officium, nec facientibus consentiemus, set pro viribus iu contrarium
21
162 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

nos opponemus. Promillimus eliam et juramus [f° 89 d] quod inquisi-

tores herelice pravilatis juvabiinus, prout poterimus, quaudocumque per
eos vel de mandato ipsorum fuerimus requisiti ad suum officium, et per-
sequemur herelicos, credentes, faulores, receptatores et defensores
ipsorum, necnon impugnalores et impeditores officii inquisitionis here-
tice pravitatis pro posse nostro, sub pena que debelur et potest imponi
perjuris et recidivanlibus et facienlibus contrarium post prestitum jura-
mentum , si defecerimus contra predicta in toto vel in parte per nos
premissa et jurala, vel in aiiis eorumdem. Sic nos Deus adjuvet et hec
sancta Dei Evangelia.

Modus seu forma absolvendi hujusmodi excommunicatos a sententia excommunica-

cionis a canone poterit esse talis.

Deinde post receptum juramenlum factam abjurationem heresis

et post
sicut premiltitur, absolvantur a sententia excommunicationis quam incur-
rerunt cum psalmo penilenliaW Miserere mei, Deus,\e\ Deus misereatur
nostri, verberando seu disciplinando cum virgis illum vel illosquifuerint
absolvendi. Finilo vero psalmo et dicto Kyrie, eleison , Christe, eleison,
Kyrie,eleison, Pater noster, subjungatur et ne nos.
:

f Salvos fac servos tuos, vel ancillas tuas.

R| Deus meus sperantes in te.

Dominus vobiscum.
Oratio.
Presta, quesumus, Domine, hiis famulis tuis, vel ancillis luis, dignum
[f" 90 a] penilentie fructum ut Ecclesie tue a cujus integritate deviave-
rant peccando commissorum veniam consequendo reddanlur innoxii.
,

Per Christum Dominum nostrum.

Post hec subiungat inquisitor Ego, aucloritale Dei el officii inquisi-
:

tionis heretice pravilatis qua fungor, vosabsolvo a sententiis excommu-

nicationis quas incurrislis propler illa que commisislis contra officium
inquisitionis de quibus estis confessi in juditio coram nobis si tamen ,

de corde bono et fide non ficla ad Ecclesie redieritis uuitatem et si ple-

nam et meram confessi eslis de vobis el de aliis in juditio veritatem.
Predicta fianl cum sollempnitale qua consuevit in publico sermone in-
quisitorum, convocato populo in aliqua die sollempni in ecclesia vel
alibi, prout discretioni inquisitoris melius visum fuerit disponendum.
Si autem ex aliqua causa ralionabili visum fuerit expediens extra ser-
monem inquisitorum et non coram raultitudine convocata publice hoc
esse faciendum fiat tamen semper in presentia et teslimonio spectabi-
,

lium personarum ad hoc convocatarum et fiant inde publica instrumenta,

quibus etiam ad fidem majorem aslruendam adhibeantur sigilla presen-
tium personarum et nichilominus totus processus scribatur in libris in-
quisitionis ad cautelam et memoriam futurorum. Quibus rite peractis
 TERTiA PARS. 163

recitentur singillatim culpe singulorum redacte in [f" 90 b] scriptis siib

compendio tali modo :

In nomine Domini amen. Sicut legilime

, in juditio nobis constat tali
vel taliN. inquisitori heretice pravitatis, dudum talis N, de tali loco et
talis N. de tali loco temere ac publice se opposuerunl inquisitoribus
herelice pravitatis processus et sententias eorumdem ac punitiones, et
,

condempnationes per eos judicialiter et canonice factas quarumdam

personarum culpabilium de crimine heresis talis dyocesis impugnando,
et contra eas veniendo el se opponendo, dictasque personas pro dicto
crimine condempnatas per juditium dyocesani episcopi et inquisitoris
asserendo fuisse bonas et calholicas et immunes de diclo crimine, ip-
sasque fuisse et esse injuste el indebite condempnatas. Item, pro defen-
sione dictarum personarum condempnatarum se opposuerunt dyocesano
episcopo et inquisitoribus, advocando et allegando et proponendo
pro eisdem in curia seculari et coram judicibus et principibus seculari-
bus et alibi , affirmando dictas personas esse innocenles et immunes de
dicto crimine, et dyocesanum episcopum et inquisitores inique et in-
juste contra eas processisse et eas perperam condempnasse. Item, adhe-
serunt multis personis aliis defendentibus predictas personas culpabiles
pro heresi condempnatas [(** 90 c], opponentibus se prefatis dyocesano
episcopo et inquisiloribus, dando contra eos opem consilium et favo-
,

rem. Item, concitaverunt multas personas in multis villis et locis, pu-

blice et privatim, contra officium inquisitionis ac contra inquisitores
heretice pravitatis. Item, diffamaverunt inquisitores pravitalis ejusdem
in multis locis et coram multis sollempnibus personis de iniquitate et
,

injusticia asserendo el publice diffamando quod ipsi condempnabant

,

personas innocentes et immunes de crimine heresis propter peccunias

et corruptiones alias que pudori referentibus et audientibus sunt hor-
rori. Item ,
procuraverunt et consenlientes fuerunt quod colligerentur
peccunie et fierent collecte in diversis locis et villis ad prosequendum
et defendendum causam personarum condempnatarum pro crimine he-
resis contra ipquisitores heretice pravitatis. Item, fuerunt in consJliis et
tractatibus multis contra inquisitores et officium eorumdem.. Item, pro-
curaverunl et consenlientes fuerunt, quantum in ipsis erat, quod aliqui
minislri et olficiales inquisitorum et custodes carcerum caperentur, fue-
runtque capti el detenti per potestatem secularem in prejudicium inqui-
sitorum elofficii inquisitionis. Item, procuraverunt et consenserunt quod
villa Carcassonensis cum esset in pace et tranquillitate cum inquisi-
,

toribus, fuit [f° 90 d] concitata et commota contra eos et officium ipso-

rum fueruntque diruta hospicia multorum in odium officii inquisitionis,
et illata dampna, et irrogate injurie multis personis tenenlibus se cum
inquisitoribus et multa mala et gravia scandala sunt secuta
, et inqui-
,

sitionis officium fuit diu et mullipliciter perturbatum. Item , procura-

verunt et consQnserunt quod aliqui condempnali pro crimine heresis
164 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

extraherenlur fuerunlque extracli seu educti de rauro et carceribus in-

quisitorura Carcassone per potestatem secularera per rainas et terrores, ,

fueruntque detenti diu in civitate Carcassone, inquisitoribus reclaman-

tibus et invilis.
Cousimili modo
polerunt recolligi et perstringi culpe alie, si que fue-
rint a predictis que invente fuerint contra eos el singulos eorum per
confessiones eorumdem ac per atestaliones seu depositiones teslium in
juditio receptorum et in fiue poterit sic concludi
; :

Ex prediclis autem impedimentis prestitis inquisiloribus et officio ip-

sorum ac officialibus inquisitionis secuta sunt raulta mala in illa patria
et in partibus circumvicinis in tantum quod inquisitores non potuerunt
libere exequi officium inquisitionis contra hereticos in illis parlibus de
multis annis (1), ob quam causam convenerunt multi heretici perfecti
de parlibus Lombardie et [f° 91 a] Cicilie ad prediclas parles et infece-
runt mullos, sicut postea per inquisitionem legitimam ab inquisitoribus
inventum est et compertum, et nonnulli heretici deprehensi sunt et
capti et multi credentes et receplalores eorum per quos iniquitas, et
infidelitas ac feditas heresis patefacta est et detecta et notum factum
,

est per judilium Ecclesie evidenter, Item, gravem et grandem infamiam

falso imposucrunt inquisiloribus et eorum officialibus et minislris, et
averterunt populum a devotione et reverenlia inquisitorum et officii in-
quisitionis, et multa dampna illata sunt et injurie irrogate ista de causa
amicis et farailiaribus officii inquisitionis.
Poterit etiam recolligi et perstringi de malis et dampnis illatis et in-
juriis irrogatis per eos et complices eorumdem reverendo palri domino
B. de Caslaneto lunc episcopo Albiensi in persona ejusdem quara mul-
tipliciter diffamarunt et dehoneslaverunl et in rebus ejusdera quas
,

diripucrunt, et in officialibus suis quorum aliquos persecuti sunl et ali-

quos ceperunt seu capi procuraverunt alios vero verbis et verberibus
,

affecerunl, ac etiam in juribus sue ecclesie Albiensis nam decime fue- :

runt subtracte et occupate a laycis in diversis locis et parrochiis dyo-

cesis Albiensis et domus episcopalis occupata et vituperata fuit et mi- ,

nistri et officiales sui fuerunt [f° 91 b] multis injuriis lacesciti et bona

temporalia episcopatus fuerunt occupala a laycis causa et occasione offi-
cii inquisitionis et condempnationis personarum culpabilium de criraine
heresis.

Modus seu forma pnnitionis seu penitentie imponende talibus poterit esse talis ut
recitatis culpis modo predicto , subjungatur in fine prout sequitur.

Et quia in Deum et sanctam raatrem Ecclesiam et irapedimentum in-

quisitorum heretice pravitatis et officii inquisitionis eorumdem et in

,(l) Ab aiino Doinini M^UCXC^VlIJo nsque ad annum Domini M°CCCoX°, A la marge.

 TERTIA PARS. 165

grave scandalum plurimorura, prenorainali N. et N. tani graviter

lales
deliquerunt, sicut superius est prelactura et leclura in lalino et exposi-
lum in vulgari, nos tales inquisilores N. et N., recepto ab eis juraraento
de parendo mandatis Ecclesie et facta proraissione per eos quod talia
vel sirailia contra inquisitores herelice pravitatis seu officiura eorumdem
nunquara de cetero alteraplabunt necnou abjurata ab eis penitus omni
,

heresi et orani credenlia, favore, et fautoria, ac defensione, et parli-

cipalione quacumque herelicorura in judilio corara nobis habita etiam
,

super preraissis deliberatione provida et raalura cum peritis ac religiosis

viris ,ipsos tales N. et N. coram nobis presenles culpas suas anlediclas
humiliter recognoscentes promittentesque emeudam et ofierentes se ad
penam seu penitentiara et suscipiendam et faciendara quam eisdem
duxerimus iojungendam ,
[f** 91 c] absolvimus a senlenliis excommuni-
calionis lalis generalilertam canonice quara ab homine, quas propter
dictas culpas incurrerunt, et iraponiraus ac injungimus prefalis talibus
N. el N. sub debito prestiti juramenti et sub pena quam possent et de-
berent incurrere in non parendo aut in conlrariura faciendo ac etiara ,

sub pena ducentarura marcharura argenli, quara incurraht ipso faclo ,

quod tot diebus dominicis et feslivis [exprimantur et determinentur

dies illi) tunica sine caputo et caputio et capello in capite, nudis
, in
pedibus (vel sic : in caligis sine solularibus de hospicio suo, vel de tali :

ioco determinetur locus ille), procedentes veniant ad ecclesiam cathe-

dralem vel parrochialem talem vel talem (determinetur ecclesia), por-
,

tando in manibus suis quilibet unum torticium de cera tot librarum

{determinetur quantitas) in hoia et terapore raisse majoris, populo congre-
galo ad audiendura divina,, et ibidem slando in loco evidenti corara
populo a principio usque ad finera raissara audiant, necnon sequantur
processionem immediale post clericos et sacerdotes, si ibi fuerit facienda,
et post sermonera si ibi fuerit faciendus, seu post evangeliura el olfer-
,

torium decantatum offerant torticiura ad altare et ab illo qui celebrat

missam ibidem cura virgis quas ipsi eidem sacerdoli offerent flexis ge-
nibus recipient discipliuam, et post hec stanles coram [1° 91 d] populo
publice et alte dicant prediclam penitentiara sibi esse iraposilara el in-
junclam propter illa que commiserunt coutra inquisitores heretice pra-
vitatis et inquisitionis officium eorumdera. Siraili raodo et sirailem pe-
nitentiam faciant predicti tales N. et N. in tali die dominica, vel in tali
festo in alia tali ecclesia (determinentur dies et ecclesia); item, in alia
,

tali ecclesia [determinentur singula). Item, imponirauset injungiraus eis-

dem tali et tali quod infra tale terapus habeat quilibet lot calices de
argento quorura quilibet sit ponderis unius marche cum dimidia et ,

unum ex eis publice quilibet det el offerat in tali ecclesia; item, alium
in tali ecclesia {et sic de aliis, si sint plures. Vel sic : iraponimus et in-
jungiraus quod quilibet ipsorura donet el solvat lanlam peccunie quan-
titatem infra lale tempus ad opus fabrice lalis ecclesie, vel aJ tale opus
 166 PRACTICA INQUISITIONIS HEKETICE PRAVITATIS.

pium publicum peragendum). Itcra, quod visilet quilibet semei limina

et
Sancli Jacobi apostoli Compostelle; item, Beate Marie de Rupe amatoris,
et de Podio Auiciensi, el de Valle viridi et de Tabulis in Montepes- ,

sulano el de Serinhano prope Bitlerim item, Sancti Guillermi de de-

, ;

serto Sancti Egidii in Provincia Sancti Petri de Monte majori Sancte

, , ,

Marthe in Tharascone, Sancte Marie Magdalene apud Sanctum Maxi-

minum Sancli Antonii Viennensis Sancti Marcialis et Sancti Leonardi
, ,

in Leraovicinio Sancti Dyonisii et Sancli Ludovici et Beate [1** 92 a]

,

Marie de Carnoto in Francia Sancti Severini in Burdegala, et Beate

,

Marie de Solaco Sancte Fidis de Conchis, Sancti Pauli Narbonensis et

,

Sancti Vincentii de Caslris testimoniales de singulis locis reportantes

,

litteras illorum qui predictis locis prefuerint quod peregrinaliones sanc-

torum el visitationes ecclesiarum compleverunt memoralas predictas- ;

que peregrinationes seu visilaliones facere incipiant infra mensem a

data presentium compulando earumque completioni continue insistant
sub debito et virtute a se prestiti juramenti. Singulis vero diebus do-
minicis et festivis niissam parrochialem audiant ex inlegro et sermonem
qui fiet in locis in quibus fuerint, nisi legitime valeant excusari offi- ;

ciisque publicis quibuscumque suo vel alterius nomine non fungantur.

In Advenlu Don)iui in cibo quadragesimali jejunenl. Prelerea perse-
quantur hereticos credentes fautores
, receptatores et defensores
, ,

eorum fidemque catholicam et personas ecclesiasticas el jura eccle-

, ,

siastica , el inquisitores , pro

et officium inquisitionis heretice pravitatis
viribus tueanlur. Hec aulem omnia sibi injunximus, relenta nobis et
nostris in officio inquisitionis successoribus plenaria potestate addendi
diminuendi commulandi mitigandi ac etiam remittendi in predicta
, , ,

peuilenlia sive pena si et quandocumque nobis vel eis visum fuerit

,

faciendum.
Circa premissa attendendum est quod [f° 92 b] pensata qualitate et ,

quantitate majoris vel minoris delicti et conditione personarum delin-

quentium, et aliis circumstanciis poterit de prediclis penitentiis sive,

penis addi vel diminui prout discrelioni inquisitoris visum fuerit magis
,

expediens et conveniens honori officii inquisitionis et Ecclesie et ad

edificalionem populi et ad securitatem otficii in posterum et cautelam ,

ne similia attemptentur et ceteris transeat in exemplum.

46. Modus vero reconsiliandi aliquam universitatem seu communita-

tem alicujus civitatis, ville, seu castri, que se opposuerit inquisitori-
bus et eorum ofificio poterit esse talis.

Convocata itaque universitate civitatis seu communitatis alicujus ville

seu castri cum voce preconis vel alio modo sicut melius inquisitoribus ,

visum fuerit faciendum in die ad hoc statuta et in loco preordinato ad

,
 TERTIA PARS. 167

sermonem inquisitorum, sicul moris est, factoquesermone ibiidem , sur-

gat unus aliquis ad hoc prius deputatus qui nomine universitatis illius
petat veniam et graciam in generali recognoscendo culpam et humiliter
offerendo et promittendo emendam, supplicando per gratiam et mise-
ricordiam, et pro reconsiliatione et absolulione ab excommunicationis
sententia optinenda legendo in scriptis inaliquacedula in latinoet eliam,
si visum fuerit, in vulgari.

ffo 92 cj Modus supplicandi et petendi absolutionem seu reconsiliationem ab excommu-

nicationis sententia pro aliqua universitate seu communitate nomine universitatis
seu communitatis ejusdem poterit esse talis.

Coram vobis reverendo patre in Chisto dominoN., Dei gralia episcopo

tali,ac venerabili el religioso viro fratre taliN. ord. Predic, inquisilore
heretice pravitalis in regno Francie per sedem apostolicam depulato,
supplicant reverenter humiliter ac devote consules, consilium et uni-
versitasseu communitas talis civilatis, seu ville,seu caslri, et presenscon-
gregatio virorum ac mulierum pro se elpro tota universitate seucommu-
nilate predicla donari a vobis sibi etsingulis de universitate antedicta ex
gratia etmisericordia vestra veniam et indulgentiamac remissionem de om-
nibus et singulis offensis et injuriis dudum factis aut diclis, aut illatis,
,

aut procuralis per quoscumque seu a quibuscumque de dicla civilate seu

universilate, quacumque de causa seu occasione, et specialiter el expres-
sim causa vel occasione officii inquisitionishereticepravitatis[conlra] pre-
decessores vestros etof6cium ipsorum. Predicliveroconsulesetconsiliarii
ac presens multitudo hic congregrali recognoscunt humiliter, tam pro se
qui lunc erant quam pro aliis qui fuerunt in diebus illis quibus isti pre-
senles successerunt se el illos male egisse olim opponendo se prefatis
,

domino [f*» 92 dj episcopo et inquisitoribus, impediendo aut retardando

eorum officium, vel difficultates quascumque adhibendo, et diffamando
eosdem, et commendando condempnatos pro et de crimine heresis per
juditium ipsorum, vel consenliendo facientibus predicla vel aliqua de
predictis. Item , dicunt et asserunt et humiliter confitenlur et recog-
noscunt se fuisse deceptos in predictis ad clamorem et excilationem
quarumdam singularium personarum et penilent, etdolent, el nollent
,

fecisse nec per predecessores suos facta fuisse predicta nec aliqua de
,

predictis aut facientibus consensisse et supponunt se simpliciter et to-

, ,

taliter volunlali vestresuper predictis et singulisprediclorum, elofferunt

se promplos el paratos ad penitentiam et emendam quam eis pro pre-
dictis duxeritis injungendam. Item, supplicant quanto possunt, humilius
et instantius, quatinus ipsi et singuli de civitale seu universitate pre-
dicta absolvanlur per vos a sententiis excommunicationis quibuscumque
generaliter promulgatis seu latis a canone vel ab homine contra quos-
cumque impedientes seu retardantes officium inquisilionis herelice pra-
 168 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE I>RAVITATIS.

vitalis, aut alias contra inobedienles et rebelles, si ipsi vel eorum pre-
decessores nut aliqui ex ipsis haclenus incurrerunt ; cl pelunt reconsiliari
el adniilti ad gratiam el familiarilatem vestram ; et promittunt se perse-
verare in devolione et reverentia et obedicntia [I" 93 a] ad vos et of6-
cium inquisitionis loto tempore vile sue promiilenles et se offerentes
,

paratos jurare ad sancla Dei Evangelia coram vobis mandatis veslris et

Ecclesie simpliciter in omnibus obedire.
Proposita autem seu lccta supplicatione predicta sive in latino sive in
vulgari,aututroquemodo,episcopus,si ibipresensfuerit, vicesuaelinqui-
sitoris, aut inquisitor vice sua el episcopi recipiat juramentum a pre-
,

diclis lenentibus manus elevalas ad librum Evangcliorum qui aperlus

coram eis toti populo ostendatur, dicendo: Vos juralis ad hec sancta Dei
Evangelia parere simpliciler in omnibus mandalis Ecclesie et nostiis, ac
successorum nostrorum super omnibus antedictis in supplicatione vestra
contentiset aliisadofficium inquisilionis speclanlibus? Quibus responden-
tibus:Ita,juramus,sicnosjuvetDeuselhecsanclaDeiEvangeIia.Et,recepto
taliter juramento, faciatabsolutionem cum psalmo penitenliali et oratione,
ut superius est notatum; et infine snbjungat, dicens Auctoritale Dei et
:

nostra qua fungimur in officio inquisitionis heretice pravitatis ab apos-

tolica sede nobis in hac parte concessa, absolvimus vos et vestrum sin-
gulos hic presentes a quibuscnmquesententiis excommunicationis gene-
raliter latis seu promulgatis a canone seu ab homine, si aliquas vos vel
vestrum aliqui hactenus incurrislis ex causa vel occasione in [f° 93 b]
supplicatione veslra coram nobis lecta contentis. llli vero qui presentes
non sunt et infra unum mensem proximo subsequentem coram nobis
presenles fuerinl el reconsilaiionis et absolutionis simile beneficium
petierint et juraverint similiter, impendemus anl impendi per alium
faciemus.

Modus reconsiliandi ad gratiam et imponendl penitentiam poterit esse talis.

In nomine Domini, amen. Nos N, permissione divina episcopus

talis
talis et frater N. ord. Prcdic. inquisitor heretice pravitatis in regno
,

Francie per sedem apostolicam deputalus, cum dudum civitas seu villa
talis ad instigationem et suggestionem quarumdam singularium perso-
narum excitata fuerit graviter et commola contra reverendum in Christo
patrem talem N. episcopum et contra inquisitores heretice pravitatis,
causa et occasione comdempnationis facte per juditium eorumdem qua-
rundam singularium personarum prefate civitalis el dyocesis culpabi-
lium de crimine heresis, et post talem commotionem et excitationem
conlra prefatum episcopum et inquisitores fuerint nculta indebite altemp-
tata et dampna dala et illata, necnon offense et injurie irrogate et
ministri et officiaies ac devoli et amici olficii inquisilionis injuriati et
aliqui capti et delenti [f" 93 c] per curiam secularem et aliqui verberali
 TERTIA PARS. 169

per personas seu a personis civilalis ejusdem utriusque sexus, in im-

pedimenlum et prejudicium grave et grande officii inquisilionis heretice
pravitatis que digna forent gravioribus penis et punitionibus acrioribus
et confusibilibus secundumcanonicas sanctiones, sisingula in singulis vel
omnia in communi appenderentur in libra juditii, in numero, pondere et
mensura; nos tamen, considerantes attenlius quod parcendum est multi-
tudini maxime quando et ubi culpam suara recognoscit, seque humiliat,
et gratiam etmisericordiam implorat, correctionemque el emendam pro-
mittit, et ad penilenciam suscipiendam se offert; altendentes insuper
quod hoc solum bene agitur ut vita hominum corrigatur et quod sancta
mater Ecclesia nulli claudit gremium redeunli videntes occulata fide
;

humilialionem et instanciam supplicem et devolam presentis multitu-

dinis consulum et consiliariorum virorumque ac mulierum crvilaiis seu
communitatis predicte ad hoc congregatorum et presentium coram nobis,
promittentium et jurantium manu elevata ad librum Evangelior um se
parituros simpliciter mandatis nostris et Ecclesie, volentiumque ac desi-
derantium reconsiliari nobis et inquisitoribus heretice pravitatis, peten-
tiumque sibi remitti per nos seu a nobis, ex gratia et misericordia,
injurias et offensas, et absolvi a senlenliis excommunicationis quibus-
cumque generaliter promulgatis [f° 93 d] a canone seu ab horaine quas
causa seu occasione predictorum modo aliquo incurrissent, habita super
hoc matura et provida deliberatione cum peritis ac religiosis viris, piis
eorumdem et quarumdam bonarum ac spectabilium personarum preci-
bus et supplicalionibus inclinati dictam universitatem et singulos de
,

eadem istadieel loco presentes coram nobis absolvimus a senlentiis ex-

communicationis quibuscumque, quas, causa seu occasione premisso-
rum, dudum incurrissent, eteisdem remittimus omnesinjuriaseloffensas
contra nos aut predecessores noslros inquisilores heretice pravilatis aut
officium inquisitionis dudum commissas, irrogalas, seu illalas, et penas
pro eis pro omnibus hujusmodi etinjuriis, et offensis,
de jure debitas, et
et penis imponimus el injungimus in penilentiam seu nomine penitentie
sub debito prestiti juramenli quod universitas seu communitas civilatis
aut ville predicte, sive consules qui nunc sunt aut erunt in posterum
pro eadem universilate seu communilate, dentet persolvant semel operi
seu fabrice ecclesie cathedralis, aut parochialis talis centum marchas ar-
genti infra talem terminum, item, operi seu fabricetalis ecclesie tantum,
sive pro calicibus et ornamentis eorumdem. Illis vero de civitate seu
communitate predicta viris aut mulieribus qui hic presentes non sunt,
si infra spacium unius mensis immediate sequentis [f** 94 a] ad nos vene-

rint et simili modo humililer petierint, simile beneficium absolutionis

et remissionis acgratie impendemus, A predicta veroabsolutione, remis-
sione , indulgentia et gratia excludimus specialiter et expressim ex
causa rationabili tot personas de dicta civitate seu communitate (expri-
matiir numerus et nomina personarum), quia in prediclis et circa pre-
22
170 PRACTICA INQUISITIQMS HERETICE PRAVITATIS.

dicla vel ea conliDgenlibiis singuli singulariter gravius commiserunl,

quibus et eorum cuilibel culpas suas singillatiui coram nobis recoguos-
cenlibus el se huinilianlibus et ad penilenliam suscipiendam se offeren-
tibus, singulares penilenlias de discretorum consilio decernimus injun-
gendas. Per hoc autem non inlendimus excludere nec excludimus quin
teneantur quilibet pro rala suacontribuere cum universitaie in hiis que
ad opus seu fabricam predictarum ecclesiarum per nos, sicut premitli-
tur, sunt imposita seu injuucla. Acta fuerunt hec, anno die et loco talibus,
convocata el congregata universitate predicta virorum et mulierum cum
consulibus et consiliariis ejusdem, orauibus et singulis acceptantibus et
cum gratiarum actioue suscipientibus predicla omaia etsingula, presea-
tibus et assistentibus ibidem venerabilibus et discretis viris talibus
(exprimantur) In quorum omnium teslimonium
. et munimen nos prefati
episcopus et inquisitor sigilla noslra, ac nos consules tales et tales civitatis
[[** 94 b] seu communilatis predicte {exprimantur nomina consulum)
sigillum consulalus civitatis seu communitatis predicte, ac nos officialis
talis sigillum curie noslre, el nostalis judex regis sigillum curie regalis
presenlibus duximus appendeuda. Nosque prefali episcopus et inqui-
sitor et consules requirimus tales notarios hic presentes ut de predictis
faciant nobis publica inslrumenta. Ego vero talis notarius cum testibus
supra et infra scriptis predictis omnibus presens inlerfui et a prefatis
dominisepiscopo el iuquisitore ac consulibus requisitus una cum nolario
infra scripto ea recepiet in publicam formam redegi signoque meo solito
signavi rogatus, presenlibus talibus et lalibus teslibus ad preraissa vo-
catis et rogalis. Et ego talis notarius una cum prefaiis notario et testi-
bus, etc.

47. Forma seu modus pronunciandi super libris Judeorum qui Tal-
muti vulgariter appellantur et super aliis in quibus continentur blas-
femie, falsitates seu errores aut ignominie contra Dominum Jhesum
Christum aut ejus sanctissimam genitricem in opprobium fidei chris-
tiane.

In nomine Domini amen. Quoniam quamplurimum expediens et ne-

,

cessarium est puritali fidei orthodoxe ut non solum eradantur errores

et hereses decordibus errancium, verum etiam de codicibus quibuscum-
que [f° 94c], ut, quantum possibile fuerit, occasiones errandi in fideet blas-
femandi nomen Domini nostri Jhesu Chrislietvituperandi orlhodoxefidei
sinceritatem penitus et radicitus evellantur, exhibitis dudum quamplu-
rimis libris Judeorum qui Talmuti appellantur et quibusdam aliis quibus
Judei non tantum utuntur quin pocius abutuntur in opprobrium fidei
christiane, inquisilori tali heretice pravitatis ac tali senescallo de man-
dalo regis litteratorie eis faclo prefati inquisitor et senescallus fecerunt
 TERTIA PARS. 171

omnes et singulos libros diligenter inspici et

examinari per fideles viros
ac fidei zelatores jiiratos peritosqiie in linga ebrayca et expertos, et se-
parari libros dampnate leclionis ab aliis libris ebraycis qui poterant to-
lerari. Et quoniam per fidele ac juratum testimonium et fide dignam as-
serlionem prediclorum examinatorum inventum est quod quamplurimi
libri Talmuti et etiam quidam alii in se continent in aliquibus suis par-
tibus nonnullas blasfemias et ignominias contra Dorainum Jhesum Chris-
tum el ejus sancli.ssimam genitricem beatam Mariam semper virginem,
quamvis interdum in aliquibus locis sub palliatis vocabulis et velatis, et
maledictiones excecratas et imprecationes maledictas contra christianos
et orlhodoxe fidei professores necnon falsitates el errores intolerabiles,
,

que omnia singillatim referre [f*» 94 d] pudendum essct et audire ni-

chilominus abhorrendum idcirco nos tales et tales inquisitores, atten-
,

dentes condempnationis sententiam contra libros hujus dudum fuisse

latam per reverendum in Christo patrem ac dominum felicis recorda-
cionis dominum Odonem de Castro Radulphi sancte Romane Ecclesie
Tusculanum episcopum cardinalem et apostolice sedis in Francia tunc
legat[um] sub annoDominiM^^CC^XLVIlP, ac etiam statutum sanctiLudo-
vici piissimi quondam regis Francorum quo expressim cavetur quod lam
Talmiles quam alii libri Judeorum in quibus inveniunturblasfemiecom-
burantur, necnon speciale mandatum sanctissimi patris ac domini nos-
tri summi pontificis domini Johannis pape XXII' directum et factum
tali inquisitori ut omnes et singulos libros tales comburi faciat, habito
nichilominus super hoc quamplurium bonorum virorum consilio et trac-
tatu , omnes libros hic presentes examinatos, sicut premittitur, et in-
ventos fore appellari Talmutos, ac etiam quosdam alios aliis titulis de-
signatos tanquam dampnalos, ut premittitur, et nullatenus tolerandos ,

tradimus et relinquimus nobili viro domino tali senescallo hic presenti,

requirentes eundem ut dictos libros recipiat, aut recipi faciat recep- ,

tosque integraliter comburi publice faciat indilate, volentes et requiren-

tes notarios infra scriptos ut de predictis faciant publica instrumenta.
[f° 95 a] Acium fuit hoc, anno et die et loco , et cetera.
 QUARTA PARS

[F" 95 a] Sequitur quarta pars tractatus, in qca colligitdr ex pluribus statutis et

PRIVILEGIIS ET LITTERIS APOSTOLICIS ET DESCRIBITUR UTILIS ET COMPENDIOSA INFORMATIO

INQUISITORUM, DE AUCTORITATE ET POTESTATE IPSORUM ET OFFICII INQUISITIONIS HERETIGE

PRAVITATIS, PRECIPUE PER PRIVILEGIA ET LITTERAS AB APOSTOLICA SEDE EIS CONCESSAS PER
DIVERSOS ROMANOS PONTIFICES SDCCESSIVE , EX QUIBUS PLURA POSITA SUNT IN JURE , UT
NOVERINT QUID POSSUNT ET QUALITER DEBEANT EIS UTI.

Inquisilioois officium ordinatum exlitil et provisum contra omnem

heresim exloUeDtem se adversus catholicam et aposlolicam Ecclesiam
et fidem Domini Jhesu Chrisli et ad promovendum ejusdem fidei ue-
,

gocium, quod summe privilegialum exlitit, sicut habelur Extra de he-

relicis libro sexto, capitulo Accusaius, § Sane.
[F° 95 b] Sciendum esl itaque quod contra pravitatem hereticam cre-
dentium de finibus expelleudam diversa diversis temporibus ab apos-
tolica sede emauaverunl stalula conslitutioaesque, ac ordinaliones et
, ,

mandala, et ad consulta responsa facta fuerunt. Leges quoque impe-

riales per quondam Fredericum olim Romanorum imperalorem lunc in ,

devolione romane sedis persistenlem procurante eadem sede fuerunt

,
,

edite et Padue promulgate; necnon successivis temporibus ad quevis

impedimenta et obstacula submovenda ut cursus officii inquisitionis
,

in omnibus libere procederet, ut opportet quamplures gralie et in-

,
,

dulgentie ac favores, libertatesque concesse sunl et indulla privilegia

,

eisdem inquisitoribus, et eorum officio et officialibus per speciales lit-

,

teras aposlolice sedis Gregorii IX' Innocenlis 1111" Alexandri 1111", Ur-
, ,

bani 1111", Clementis Illl" , Gregorii X\ Nicolay 1111'', ponlificum roma-

norum, quas lilteras et privilegia bullata habent et conservanl, ut opus
est, inquisilores in diversis regnis et specialiter in regno Francie et per
Ylaliam constitiiti.
Horum autem privilegiorum aliquorum tenorem decisum postmodum
Bonifacius papa VIII"% sub compendio comprehendens inseruit injure, ,

Extra de hereticis libro VI" sub diversis capitulis sicut ibidem liqui-
, ,

dum est videre. Ipse quoque Bonifacius papa uonnulla circa idem offi-
cium providit et rationabiliter ordinavil, ff 95 c] sicut palet eodem
174 PKACTICA INQUISmOxMS HERETICE PRAVITATIS.

tilulo, libro Vl°, sub diversis capilulisadiciensinfine toliiis tituli, §finali,

in hunc niodunQ Conslilutiones vero cl ordinaliones seu nnandala alia

: ,

predecessorum noslroruni in negocio herelice pravilatis facla et con-

cessa, seu eliam ad consulta rcsponsa, que constilulionibns supra scrip-
tis super eadem cditis pravilate non obvient, in suo volumus robore

permanere.
Hec autem sunt que constiluit in litteris apostolicis ipsis inquisilori-
bus concessis sicul in sequenlibus in locis suis liquidius apparebit,
,

cum ex prediclarum liileralum tenoribus clausule ad propositum perti-

nenles explicale fuerinl el decise.
Demum Clemens papa V'" duas edidit coiislitutioncs qnarufn una in-
cipit : Multorum querela , altera vero : Nolentes ^
que aposlolice sedis
circunispecta provisione ac provida circumspeclione indigenl, ut reme-
dientur, aut moderentur in mclius, seu pocius totaliler suspendantur
propler nonnulla inconvenientia que consecunlur ex ipsis circa liberum
et expedilum cursum officii inquisitionis , que alibi sunt notata.
Circa officium inquisilionis et inquisilorum herelice pravilatis tria
principaliler in presenti opusculo sunl nolanda prirao videndum est de:

ipsius officii inqiiisilionis commissione; secundo de ejus poleslate elju-

risdictione; tercio de ejus executione.

I. — Circa commissionera ilaque officii inquisitionis que fit inquisi-

loribus [f" 95 d] ipsis in diversis regnis et provinciis auctorilale apos-
tolice sedis, scieadum esl quod ad ea que cominitluntur eisdem trippli-
citer se habenl.
1. Primo namque quedara sic commiltunlur ipsis quod ad ea sus-
cipienda et etiam exequenda lenentur ex precepto obedientie aposto-
lice sedis, sicut est ipsius officii impositi seu injuncti susceplio et ejus
executio, quod patel in liltera Cleraentis pape IIII'' direcla priori pro-
vinciali Lombardie pro inquisiloribus instiluendis in Lombardia Licet :

ex ornnibus mundi partibus; et in littera ejusdem Clemenlis pape et

Gregorii pape X', et Nycholay pape IIIl'' consimilis lenoris direcla priori
Predicatorum Parisiensium et poslraodum priori provinciali Fiaocie or-
dinis Predicatorum pro inquisitoribus in regno Francie Pre cunctis :

nostre mentis desiderabilibus. Et infra : Discretioni tue per aposlolica

scripla firmiter precipiendo mandamus quatinus eligas fralres ejusdem
ordinis ydoneos ad hujusmodi opus Dominicum excequendum, eisque
in virtute obedientie districle apostolica precipere aucloritale procures
ul inquisitionis officium contra hereticos credentes, faulores, defen-
,

sores et receptatores eorum juxta formara in aliis noslris lilleris ex-

,

pressam quas fralribus predicti ordinis inquisiloribus hujusmodi pra-

,

vitatis deputalis auctoritate apostolica et in posterum deputandis, non

expressis [f" 96 a] aliquorum nominibus super exequendo dicto inqui-
,

sitionis olficio destinamus , exequi studeant diligenler.

 QUARTA PARS. 175

Quod autem dictum de executione commissi seu injuncti officii

est
quod cadit sub precepto , quantum ad subslan-
inlelligendiHn est hoc
liam olficii el executionis ejusdem et non que ad modum et formam
,

exequendi simpliciter in omnibus el singulis exequendis, quia nonnulla

committunlur exequenda discrelioni eorum quod patet in littera con-,

sullalionis in qua continentur concilia prelalorum octo videlicet ,

archiepiscopi Narbonensis el suffraganeorum ejus, inquisitoribus Tholo-

sanis; Duhitationes vestras Etinfrayinfine : Equidemcum discretionives-
.

Ire negocium istud dominus papa providerit committendum hec vobis

scribimus, non ut vos velimus nostris obligare consiliis vel artare,
cum non deceat concessam vobis discreti arbitrii libertatcm aliorum con-
siliis, formis, seu regulis quam sedis apostolice in ipsius negocii preju-
dicium coartari,
Item, in litteraconsultationis prelatorum archiepiscopi Narbonensis et
octosuffraganeorum ejus in consilioBitlerrensi inquisiloribusTholosanis :

Ad hec nos archiepiscopus. Et infra : Hec autem de penitentiis arbi-

perstringimus non ut vos omnes, vel equaliter omnibus im-
trariis ita ,

ponatis, set ut eas secundum discretionem vobis dalam a Domino ne- ,

gocii utilitate, qualitale personarum , culparum quantitate^ aliisque

pensatis [f" 96 b] circumstantiis, ita caute et provide disponatis, ut sive

plectendo sive ignoscendo, vita culpabilium corrigalur, aut saltem

,

apparere valeat quis in tenebris ambulet, quis in luce, quis vere sil
penilens quis ficte conversus.
,

Verumtamen quoad multa ipse modus et forma procedendi cadit sub

debito precepti et juris, sicut patet ex excommunicationibus et absolu-
tionibus et condempnationibus faciendis non enim debenl inquisitores
:

excommunicare vel absolvere, nisi secundum formam canonicam; nec

debent condempnare nisi aul legilime confessos in juditio aiil convictos
seu superatos testibus, non quidem secundum leges communes solum,
sicut fit in aliis criminibus, verum etiam secundum leges privatas seu
privilegia officii inquisitionis et inquisitoribus ab apostolica sede coa-
cessa, quia multa sunt specialia in officio inquisitionis, sicul in sequen-
tibus apparebil.
Secundo vero quedam sic coramittuntur eisdem quod ad ea exe-
21.

quenda tenentur non ex precepto, set ex simplici mandato, que apercius

declarabuntur quando posse officii inquisitionis inferius dislinguetur.
3. Tertio autem quedam sic commiltuntur eis quod ad eorum execu-
tionem non tenentur nec ex precepto, nec ex mandato, set eorum discre-
tioni el arbitrio relinquunlur.

II. — [F"96 c] Circa juridictionem vero seu poteslatem officii inquisi-

tioniS;, consideranda est magnitudo ejus que consistil in quatuor, videlicet
inallitudine, in longitudine, in profunditateseu soliditate, et inlatitudine.
Est enim altum ex sua origine, qua emanat ab apostolica sede; est lon-
176 PRACTICA hNQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

giim in duralione, qua perpetuatum est ab eadem sede; est profundura

seu soliduni in sua operatione scu aclione; csl latum in extensione. Et
de istis quatuor per ordincm in scqucnlibus aliqua dicenda sunt.
1. Primo igilur notandum esl quod olficium inquisitionis habet excel-
lentiam altiludinis ex sua origine, quia immediate a sede apostolica diri-
vatur, et commitlitur, et noscitur institutum. De hoc habelur in lilteris
apostolicis de commissione officii inquisilionis Clementis pape IIII'' in-
quisitoribus in Lombardia Licet ex omnihus,\ ilem in litlera ejusdem
:

Ciementis pape, el Gregorii pape X', et Nicholay pape IIII'' consimilis

tenoris inquisitoribus in rcgno Francie Pre cunciis. Et infra : Ut aulem
:

officium inquisitionis contra herelicos possit efficacius adimpleri, discre-

tioni veslre per apostolica scripta mandamus in remissionem vobis pec-
caminum injungentesquatinus incarilate Dei, hominum timore postposilo,
virtutem spiritus induentes ex alto predictum officium quod aposlolica
vobis aucloritate [f° 96 d] commitlimus simul, vel separalim, aut singu-
lariter, proul negocii utililas suadebit, sub spe mercedis eterne sic
efficaciter prosequi et exequi studeatis ut radix iniquitatis heretice suc-
cidatur.
De eodem habetur Alexandri pape IIII'' et Urbani papellll''
in lilteris
Catholice ftdei negocium. Et infra : super hujusmodi negocio vobis imme-
diate a predicta sede commisso.
%. Secundo vero officium inquisilionishabet longitudinemdurationis ex
perpetuatione ipsius que invenilur facta fuisse per Clemenlem papam IIII,
deinde per Nycholaum papam IIII, sicut patelin litleris aposlolicis utrius-
que consimilis tenoris Ne aliqui duhitationem forsitan sollicitam exci-
:

tantes in duhium revoce.yit, etc. Quarum lilterarum tenores cura decisione

congruaBonifacius papaVIII"' inseruit injure,Exlra de heretis libroVP:
Ne aliqui dubilationem sollicilam excitantes in dubium revocent, an
officium inquisilionis heretice pravilatis solliciludini vestre infra certos
limites ab aposlolica sede commissum
expirel per mortem romani pon-
tificis qui commisit, presenti declaramus ediclo ipsum officium nou so-

lum quoad negocia, vivente mandatore, incepta, yramo etiam quoad

integra et non incepta, et, quod plus [f° 97 a] est quantum ad ea que ,

tunc nequaquam emerserant, in favorem fidei post committenlis obitum

perdurare.
3. Tercio quoque officium inquisitionis habet profundam soliditalem
et vigorem virtutis et fortitudinis in sua operalione seu actione quod ;

patet quia in actibus suis esl magni vigoris sicut in excommunicatio-

, ,

nibus seu sententiis excomraunicationis ferendis, in absolulionibus im-

pendendis et in condempnalionibus faciendis.
A. —
Excommunicalio siquidem seu sententia excommunicationis in-
quisitorum fortior est ceteris excommunicationibus in quatuor.
a) Primo quidem ipsi inquisitores possunt cogere potestales seu
rectores communitatum ad banniendum personas excommunicalas a se.
 QUARTA PARS. 177

b) Seciindo, possunt similiter cogere potestates seu reclores ad confis-

candum bona excommunicatorum a se.
De istis duobus similiter habetur in litlera Innocenlii pape 1111" inqui-
sitoribus in Lombardia ; Cum vos inquisitores generaliter in Lombardia
contra herelicos et omnes sectas eorum, quocumque nomine censeantur,
ad extirpandum inde tam gravis contagii pestem ct malum taiite pravi-
talis in Ecclesia Dei nimis peslilens, duxerimus depulandos, dileclos
filios nobiies viros universos marchiones, comites, baroncs ac poles-
,

tates consules el communia [1° 97 b] civitatum el aliornm locorum ro-

,

gandos, orlandos altenle duxerimus et monendos noslris sibi litteris ,

districte precipiendo mandantes, ut omnes qui per vos vel alios de ves-
tro mandato pro hereseos crimine vel pro defensione, seu receptalione,
,

aut favore hereticorum excommunicationis innodali vinculo vel denun-

,

ciati excommunicali pubWce fuerinl bonis confiscatis eorum banno

, ,

exponant publico, alias contra eos lemporaliter, prout expedire vide-

rinl in fulcimentum catholice fidei, potestate sibi tradila processuri. Quo-
circa discretioni vestre per aposlolica scripta quatinus si mandamus , ,

dicti marchiones mandatum nostrum super hoc

et alii neglexerint adim-
plere , eos ad id per censuram ecclesiasticam appellatione remota, co- ,

gatis; quod si duo ex vobis hiis non interfuerint, unus ea nichilomiuus

exequatur.
Item, in alia littera ejusdem pape super hoc eodem respective direcla
marchionibus et aliis potestatibus in Lombardia Cum Fratres Predica- :

tores inquisitores generaliter in Lombardia contra hereticos et omnes

sectas eorum, quocumque nomine censeantur, ad extirpandam inde tam
gravis contagii pestem duxerimus deputandos, universitatem vestram
rogandam, ortandam attente duximus monendam per apostolicad
scripta, vobis districte precipiendo mandantes quatinus omnes illos qui
per [{° 97 c] inquisitores eosdem vel per alios de ipsorum mandato pro
hereseos crimine, vel pro defensione seu receptatione, aul favore he-
,

reticorum excommunicationis iunodati vinculo vel denunciali excom-

municati publice fuerint bonis confiscatis eorum, banno publico expo-
,

natis , alias contra eos temporaliter, prout expedire videritis in

fulcimentum calholice fidei, potestatc vobis tradita processuri alioquin ;

noverilis nos eisdem inquisitoribus nostris litteris injunxisse ut vos ad

id per censuram ecclesiasticam appellalione remota compellant.
, ,

c) Tertio, possunt inquisitores persistenles per annum in excommuni-

catione sua tanquam hereticos judicare et subicere penis contra hereti-
cos promulgalis. De hoc habetur in stalutis Gregorii pape IX' Excom- :

municamus; item, Alexandri pape IIII" Noverit universitas vestra quod

:

nos, ad instar felicis recordacionis Gregorii pape predecessoris nostri

excommunicamus. Bt infra Qui autem inventi fuerint sola suspicione
:

notabiles, nisi juxta considerationem suspitionis qualilalemque persone

propriam innocentiam congrua purgatione monslraverint, analhemalis
23
178 PHACTICA LNQUISITIONIS HERETICE PKAVITATIS.

gladio ferianlur, el usque ad satisfacliooem condignam ab omnibus evi-

lenlur, ila quod si per annum in excommunicalione persliterint ex ,

tunc vclut heretici condempnentur.

Idem ouinino habetur in juie, Extra de hereticis [f° 97 d] Excom- :

municamus, in § Qui autem inventi fuerint sola suspitione notahiles ^

etc. item, Extra e titulo libro VI° Cum contumatia in causa presertim
; :

fidei suspilioni presumplionem adiciat vehementem si suspectus de he-,

resi vocalus a vobis ut de fide respondeat excommunicationis vinculo

,

pro eo quod parere subterfugil aut conturaaciter se absenlat per vos ,

fuerit innodatus quam per annum animo sustineal perlinaci ex tunc ,

velut herelicus condempnetur.

De hoc eliam habelur in lege imperiali quondam Frederici olim Roma-
norum imperaloris Patharenorum. Et infra : Catharos Patharenos.
: ,

Et infra : Qui autem inventi fuerint sola sifspilione nolabiles nisi ad ,

mandatum Ecclesie, juxta consideralionem suspitionis, qualitatem per-

sone, propriam innocentiam congrua purgatione monstraverinl, tanquam
infames et banniti ab omnibus habeantur, ita quod si sic per annum ,

perseveraverint, ex tunc eos sicut hereticos condempnamus.

d) Quarto, possunl inquisitores excommunicare omnes participantes et
communicantes cum excommunicalis a se. De hoc habetur in eisdem
slaiutis Gregorii pape IX' Excommunicamus et Alexandri pape 1111^'
; , :

Noverit universitas vestra. Et infra : Si qui autem tales, subaudi excom-

municatos postquam ab Ecclesia fuerint denotati [f*> 98 a] evitare
, ,

coulempserint, excommunicationis sententia percellantur, alias animad-

versione debita puniendi.
De hoc eodem habetur in jure, Extra de hereticis Excommuni- :

camus, in § Credenles preterea receptatores defensores et faulores

, ,

hereticorum excommunicationi decernimus subjacere, firmiter statuen-

tes ut , postquam quilibet talium excommunicatione notatus si satisfa- ,

cere contempserit, infra annum ex hoc ipso jure sit factus infamis. Et
infra : Si qui autem tales, postquam ab Ecclesia fuerint denotati, evitare
conlem[)serint excommunicationis sententia usque ad satisfactionem
,

ydoneam percellantur.
B. — Absolutioautem inquisitorum ab excommunicationis sententia
piecellit, quia non solum possunt absolvere excommunicatos a se seu a
senlenliis a se latis, set etiam excommuoicatos a jure seu a canone pro
ciimine heresis. De hoc autem habetur notatum infra de potestate io-
quisilorum Tercio possunt.
:

Ilem, sicut possunt denunciare fautores hereticorum ipso jure esse io-
fames, ita e converso possunt eosdem fautores, si aliquem hereticum
vel hereticos detexerint aut ceperint pronunciare ipso jure esse fame
,

prisline restilutos. De hoc habetur in lege imperiali quondam Frederici

de horeticis Patharenorum receptatores. Et infra : Si tamen aliquis
:

de filiis fautoruin hujusmodi detexerit aliquem Pathareoum de cujus

 QUARTA PARS. 179

perfidia manifesle probatur, in fidei premium quam agnovit, fame pris-

tine de imperiali clemeutia [i° 98 b] restitutionis beneficium integrum
consequatur.
Inquisitores aulem possunt facere observari leges imperiales quondam
Frederici Padue promulgatas, sicut notatum est infra Quarto decimo. :

C. — Poleslas etiam inquisitorum in puniendo fortis esl et excellens;

possunt si quidem punire in quatuor, videlicet in persona, in subslanlia
bonorum aut rerum in fama et in honore. ,

a) In persona possunt punire culpabiles, sive reos capiendo, incar-

cerando banniri faciendo cruce signando, abstinentias et peregrina-
, ,

tiones injungendo.
De captione personarum habetur in consuUationibus Alexandri
pape IIIP' Quod super nonnullis. Et infra : Responso Christo Dubium
: :

itaque non videlur quod hii quos constat exercere premissa ea faciunt
in favorem heretice praviiatis; quare possunt a talibus per inqui-
silores compesci et pena debila castigari tam per captionem persona- .

rum quam alias prout culpa exegerit delinquentis.

,
Ilem Extra de — ,

herelicis libro VI° Accusatus, § Sacerdotes : Insuper et clerici alii qui

:

negocium inquisitionis instruendo citalos hereticos vel eorum credentes

de celanda veritate vel dicenda falsitate seu eos indebite liberando in- ,

venti fuerint impedire, cum non sit dubium ipsos ea facere in favorem
heretice pravitatis, per inquisitores a talibus compesci possunt et pena
[1° 98 c] debita castigari tam per captionem personarum quam alias,
,

prout culpa exegerit delinquentis.

De incarceratione habetur in litteris Clementis pape IIIP' inquisitoribus
in Lorabardia Licet ex omnibus; ilem in lilteris ejusdem Clementis
: ,

pape Gregorii pape X' el Nycholay pape Illl^' consimilis tenoris inqui-
,

sitoribus in regno Francie Pre cunctis. Etinfra : Quod si aliqui fuerint

.•

judicandi heretici vel incarceralionis pena perpetue alicui pro hujus-

modi crimine fuerit infligenda ad id per vos procedatur. ,

De faciendo banniri hereticos [habetur] in littera Innocentii pape IIIP'

inquisitoribus in Lombardia Cum vos inquisitores. Et infra : Ut omnes
:

qui per vos vel per alios de mandato veslro excommunicationis innodati
vinculo vel denunciati excommunicati publice fuerint, bonis confiscatis
eorum banno exponant.
,

De crucibus autem imponendis, et de abstinentiis et peregrinationi- ,

bus injungendis, et sequendis processionibus, et disciplinis recipiendis

ibidem , et de aliis hujusmodi que pene sive penilentie arbilrarie ab
inquisitoribus norainantur, invenitur inconciliis et consultationibus pre-
latorum, specialiter et expressim in consultationibus domini Pelri Amelii,
archiepiscopi Narbonensis, et suffraganeorum ejus inquisitoribus Tholo-
sanis [f° 98 d] Duhitationes vestras, etc. ; item, in consullationibus do-
:

mini Guillermi, archiepiscopi Narbonensis, et suffraganeorum ejus in

provinciali concilio Biterrensi inquisitoribus Tholosanis Ad hec nos :
180 PRACKCA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

archiepiscopus : Et stilus et iisus officii inquisitionis hec observavit et

tenuil ab antiquo.
h) Ad subslantiam vero seu in bonis aut rebus possunt punir^ dup-
pliciter, uno niodo per sententiam, alio modo per penitentiam.
Per sententiam si quidem, faciendo publicari bona excommunicato-
ruin a se, sicul nolatum esl supra Excommunicatio si quidem ; item,
:

in litleris Innocentii pape 1111^' Cum vos inquisitores etc. item, Cum
: , ;

Fratres Predicatores elc., ut habetur supra.

,

Item, exigendo penas ab illis qui se el bona sua inquisitoribus obliga-

runt , sicut patet in consullatioue Alexandri pape IIIP' Quod super :

nonntdlis. Et infra, artic" V" Quidam insuper, ut adicitis, pro hiis que
:

commiserunt in heresi astringunt se inquisiloribus snb obligatione bono-

rum suorum ad recipiendum ab eis penitentiam et complendam; set ea
licet injuncla non lamen peracla quin pocius in parle vel in toto ne-
,

glecta decedunt. Queritur utrum inquisitores ipsi vel qui in eorum lo-
cum succedunt possint ad satisfaciendum pro ipsis defunctis heredes vel
detentores bonorum sic decedentium coartare. Ad [f" 99 a] quod dici-
mus quod, si per hujusmodi penitentiam aliquod onus ad salutem pro-
ficiens impositum fueril in bonis temporalibus exequendum ad conple-
mentum ipsius, per inquisitores cogi debent heredes vel illi ad quos
bona taiium cum suo onere deveuerunt. —
De hoc eodem habetur modi-
ficatum et amplius declaratum in jure, Extra de hereticis libro VI°, capi-
tulo Accusatus, § Si vero pro hiis que in heresi receptando vel defen- ,

dendo hereticos, seu eis favendo, non tamen existens hereticus quis ,

coinmisit sub obligalione bonorum suorum inquisitoribus se astrinxit ad

recipiendum ab eis penitentiam et complendam, et, ea licet injuncta non
lamen peracta, decessit, si per hujusmodi penitentiam onus impositum
fuerit proficiens ad salutera in ejus bonis temporalibus exequendum, ad
conpleinentum ipsius per inquisitores cogi debent heredes, vel illi ad
quos cum onere suo bona hujusmodi devenerunt.
Ilem exigendo ab ipsis qui abjuraverunt heresim et proraiserunt ac
, ,

juraverunt parere mandatis Ecclesie et inquisitorum, et se obligaverunt

sub peua peccuniaria ad servandum promissa, sicut patet in littera In-
nocentii pape IIII'' inquisitoribus in Lombardia Super extirpatione pra-
:

vitatis heretice hoc a vobis in locis in quibus contra herelicos vobis in-
(juisiloribus officium esl commissum
statuimus observandum, ut
,

herelicis credentibus, fautoribus, receplatoribus et defensoribus he-

,

relicorum ipsorum [{^ 99 b] ad mandatum Ecclesie redeuntibus, sub

cerla pena peccuniaria injungatisdistrictequod fidem catholicam firmiter
leneanl, ut ulterius hereticis ipsis auxilium, consilium vel favorem
aliquem non impendant, necnon mandatis Ecciesie non obediant et ob-
servent que eis feceritis vel unus vestrum occasione ipsius heretice
,

pravitalis; et ab eisdem de solvenda hujusmodi pena, si secus fecerint,

caulio exigatur. Nos autem vobis et singulis vestrum cogendi per cen-
 QUARTA PARS. 181

suram ecclesiasticam , tam redeuntes ipsos quam

appellalione remola,
etiam fidejussores, si 0|)porluerit eoruradem ad procurationem vel
,

solutionem hujusmodi pene peccuniarie, si quod absit, in dictam

,

penam inciderint, plenam concedimus aucloritate presentium faculta-

tem.
Per moduni vero penitentie inquisitores possunt punire certam ele
mosinam injungendo, ul palet in littera domini Albanensis episcopi
cardinaiis Cum nuper dominus Papa. Et infra : Alie penitentie in-
:

jungantur quas pro qualitate delicti

, ,
inquisitores viderint imponen-
,

das.
c) In fama quoque possuut inquisitores punire per sententiam infa-
mando, seu intamatos a jure pocius denunciando, et hoc infamatos sive
a vulgo seu etiam levi suspilione notatos, nisi ipsi ad requisitionem
ipsorum inquisitorum se purgaverinl seu innocentiam suam congrua
[f° 99 c] purgatione monstraverint. De istis patet in statutis Gregorii
pape IX' BoGCommunicamus item, Alexandri pape IIII'' Noverit uni-
: ; :

versitas vesira. Et
infra Item receptatores, defensores et fautores he-
:

reticorum excommunicationis sententie decernimus subjacere, firmiter

statuentes ut si, postquam quilibet talium fuerit excommunicatione no-
tatus, a sua super hoc non curaverit presumptione cessare, ipso jure sit
factus infamis, nec ad publica officia seu consilia, nec ad eligendos ali-
quos ad hujusmodi ut ad testimonium admittatur. Et infra Qui autem :

inventi fuerint sola suspitione notabiles, nisi juxta considerationem sus-

pitionis qualitatemque persone propriam iunocentiam congrua purga-
tione monstraverint, anathematis gladio feriantur. —
Item,Extra de he-
reticis Excommunicamus, in § Credentes preterea receptatores
: ,

defensores, et fautores hereticorum excommunicationi decernimus sub-

jacere, firmiter statuentes ut, postquam quilibet taiium fuerit excom-
municatione notatus, si satisfacere contempserit infra annum, ex lunc
ipso jure sit factusinfamis. —
Item, in lege imperiali Padue promulgata :

Patharenorum. Et infra : Catharos, Patharenos, et omnes hereticos

utriusque sexus, quocumque nomine censeautur perpetua dampnamus,

infamia, diffidamus atque bannimus. Et infra [f° 99 d] Qui autem in-:

venti fuerint sola suspitione notabiles, nisi ad mandatum Ecclesie juxta

considerationem suspitionis qualilatemque persone propriam innocen-
tiam congrua purgatione monstraverint, tanquam infames et banniti ab
omnibus habeantur.
Item, convictos de receptatione seu favore hereticorum. Deistis habe-
tur [in] constitutionibus Innocentii pape 1111''; ilem, Clementis pape IIIP',
quasi consimilis tenoris Ad extirpanda de medio populi christiani
:

zizania. Et infra : Domus autem in qua repertus fuerit hereticus vel

heretica sine ulla spe reedificandi funditus destruatur et insuper do- ,

minus domus illius, preter notam infamie perpetue quam incurrat. Et

infra Quicumque vero deprehensus fuerit dare alicui herelico consi-
:
182 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

lium, vel auxilium , vel favorem ,

preter aliam penam , ex tunc ipso
jure in perpetuum sil faclus infamis.
d) Inhonore etiam seu gloria possuntinquisitores punire, quia possunt
privare non solum herelicos credentes receptatores et defensores set
, , ,

etiam filios et nepotes ipsorum honoribus, dignilatibus officiis publicis ,

et beneficiisecclesiasticis, sicut de hoc notatum est iofra : Quinto decrmo

inquisitores , el cetera.
e) Item, vigor potestatis officii inquisitionis circa inquisitores oslen-
ditur in hiis que commiltuntur eis exequenda [f° 100 a], juxta discrelio-
nem et arbilrium eoruradem, quia lalis poteslas est ad ulrumque ,

videlicet ad puniendum vel remiltendum rigorem in penis seu peni-

,

tenliis aliquibus injungendis, ubi et quando pietas suaserit, vel evidens

exegerit sine dolo. Et taiis polestas est vigorosior
utilitas fidei et officii
quam illa que determinata esl ad alleram partem tantum. Et hoc patet
in multis casibus et articulis quos magis experientia docet, et stilus et
usus officii inquisilionis in inquisilione Tholosaua et Carcassonensi ab
antiquo tenuit el servavit, de consilio peritorum, proviso tamen per
dyocesanos et inquisitores, ne ipsi odii, gralie, vel amoris lucri, aut
comodi temporalis optenlu, contra jusliciam et conscienciam suam pro-
cedere non obmittant contra quemcumque, ubi fuerit procedere super
heretica pravitale, aut ne obtentu eodem pravitatem ipsam vel impe- ,

dimenlum officii suialicui imponendo, eum super hoc presumant quoquo

modo vexare, sub pena lata in novella conslitulioneClementis pape Y" :

Midtorum querela.
f) In isto autem loco notandum est incidenter, quod inquisilores
heretice pravitatis in partibus Tholosanis et Carcassouensibus consue-
verunt stilusque et usus officii ab exordio quo incepil usque
inquisilionis
in odiernum diem extitit et cucurrit, ubi et quando expediens el ratio-
nabile visum fuerit, assignare [f 100 b] et prefigere tempus gratie, pro-
mittendo videlicet graliam et servaudo promissam impunilalis mortis ,

carceris sive muri exiiii et confiscalionis bonorum uni persone vel

,

pluribus sponte venienlibus iufra tempus seu diem gratie eis prefixum
ad confitendum super facto heresis de se et de aliis plenariam verila-
leiij; et stilus el usus hujusmodi observatus sic extilil juxta et secun-

dum consullaliones seu consilia prelalorum.

In consultatione si quidem et ordinalione domini Petri Albanensis,
episcopi cardiualis, ex commissione sibi factaa domino papa super otficio
inquisitionis inquisitoribus in Lombardia sic habelunCum nuper domi-
nus papa. Et infra : Ad hoc ergout homines ad fidem spontanei altra-
hanlur et in noticiam omnium veniat quod Ecciesia Romana et delegati
ab ipsa querunt animas salvare et fidem calhoiicam ab omnibus obser-
vari, expedit quod heretici, credentes etfautores,defensoresetreceptato-
res eorum teinpusaliquodhabeant, infra quod possint voluntarie penitere
et rediread fidei catholice unilatera. Et infra: Iliis autem qui ad manda-
 QUARTA PARS. 183

tum Ecclesie venerint non imponeturpublica penitentia, nisi sint publjce

herelici, credentes, faulores, defensores et receptatores eorum, cum qui-
bus etiam misericordia isla fiat quod non condempnentur ad mortera
non ad carcerem perpetuum, non ad peregrinationem nimis longam; set
[f° 100 c] alie penitentie injungantur, quas pro qualitate delicli inquisi-

lores viderint imponendas.

In actis vero concilii Tholosani domini Romani Sancti Angeli dya-
choni cardinalis, apostolice sedis legali, Tholose celebrati, anno Domini
M° CC° XXVIII", sic habetur : Licet a diversis apostolice sedis legatis
diversa emanaverint instituta contra herelicos credentes fautores et , ,

receptatores eorum. Et mfra : Slatuimus ut, si aliqui heretici vestiii,

heresi sponte dimissa, fuerint ad calholicam fidem reversi suum recog-
noscentes errorem, non reraaneant in villa in qua fuerant antea conver-
sati si viila suspecta de heresi habeatur, set collocentur in villa calho-
lica que nulla fuerit heresis suspitione notata et in detestationera vete-
;

ris erroris duas cruces portent de cetero anterius prominentes alterius

coloris quam sit vestis eorum, unam a dextris et aliam a sinistris. Et
infra : autem qui timore moriis vel quacuraque alia causa,
Heretici
dummodo vero redierint sponle ad catholicam unitatera, ad agendura
penitentiam in muro cura tali includantur cautela quod facultatem non
habeant alios corrumpendi.
Ex predictis verbis concilii colligitur evidenter quod sponte venien-
tibus pena muri seu carceris alias de jure debita indulgelur [f° 100 d]
et penitentia arbitraria de crucibus portandis el de quibusdara aliis est
imponenda.
Item, in consultationibus dorainiGuidonisFulcodii, qui fuit postmodum
papa Cleraens IIII"% scribitur isto modo^Q.II": Quoniam illis, qui sponte
redeunl infra tempus gratie, promittitur et observatur impunitas, mortis
videlicet, carceris et confiscationis, quod fieri posse credo juxta manda-
tum apostolicum et conciliura Tholosanura queritur hic qui sponte ,

redire dicantur. Sponte juditio meo redeunt qui infra lerapus gratie
veniunt, licet in generali sint raoniti nec enira coacti videntur qui a
,

nemine sunt preventi et facit bene ad hanc raaleriara ff. ad TertuIIia-

;

num, 1. II, § Si modo cura sequentibus versiculis, certe et post terapus

gratie, si res est integra, hoc est quod non est personaliter requisitus,
nec probationes contra eum recepte quod credo per legem ff. de optio-
,

nibus leg. l. Mancipiorum, nam si post terapus gratie personaliter requi-

ritur et auditur, quaravis errorem suum detegat, indignus est venia;
et sic sonat canon in casu suo XXIIII dist. cap. ultim. Quod autera
,

terapus hujusmodi recte prefigatur, non est in dubium modo aliquo

revocatum etiam et possent ex utroque jure multa induci sirailia. Sponte
;

ergo venit, qui non venit [f° 101 a] admonitus nominalira et colligitur ;

hec distinctio, [C.] de hiis qui lalrones occultant, I. ult., in illo versiculo
Domini etiam.
 184 PRACUCA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

Ilem, consullationibus domini Petri Ameiii, archiepiscopi Narbonen-

sis , et suffraganeorum ejus inquisitoribus Tholosanis scribitur isto
modo Dubilationes vestras, prout possuraus, ampulanles, dilectioni
:

vestre duximus consulendum quatinus hereticis, et eorum creden-

,

tibus, receptatoribus, defensoribus el fautoribus, immunitatem carce-

ris assecutis, quam ex vobis aliqui eis infta certam diem sponte
venientibus penitentibus, et tam de se quam de aliis plenam dicen-
, ,

tibus veritatem consulte ac laudabililer promisistis; quia cum sponie

,

confessis micius est agendum, et quia per hoc latentem insaniem here-
tice pravitatis facilius et melius detegi sperabatis, sicut et rei eventus
manifeste probavit; hujusmodi penitentias injungatis, videlicet ut cruces
portent, etc.
Ubi etiam consequenter alie penilencie arbitrarie exprimunlur, tam
de peregrinationibus quam de processionibus
, ,
quam de disciplinis ,

quam de aliis generalibus injungendis.

Ilem, in consultationibus dominiGuillermi, archiepiscopiNarbonensis,
et suffraganeorum ejus in provinciali concilio Biterrensi, inquisiloribus
Tholosanis, anno Domini M" CC« XLV1° [f° 101 b] Ad hec nos archie- :

piscopus. Et infra : Consulimus, ut infra terminosinquisitionis vobis li-

mitate, ad locum de quo expedire videritis juxta mandatum apostoli-
,

cum declinetis. Et infra : Ac deinde mandetis, ut omnes qui se vel

alios sciverinl in crimine labis heretice deliquisse, compareant coram
vobis veritatem dicturi assignato eis termino competenti quod tem-
, ,

pus gratie vocare soletis quibus tamen alias gratia non est facta infra
, ;

quem terminum venientes, penitentes el dicentes plenam de se ac de

aliis veritatem habeant impunitatem morlis, inmurationis exilii et
, ,

confiscatiouis bonorum. Et infra : Talibus vero infra tempus gratie

sponte et plene confitentibus et ad ecclesiasticam se redire dicenlibus
unitatem juxta formam Ecclesie absolutionis benelicium impendatis.
,

Et infra : Perfectos herelicos seu vestitos coram discretis aliquibus et

fidelibus examinetis secreto, ipsos ad conversionem, prout poteritis, in-
ducentes, et converti volentibns vos exibeatis favorabiles et benignos,
Gum per lales mullum fuerit illuminatum negocium el promotum; atque
ipsorum penitentias pro qualitate conversionis et meriti mitigetis, vel,
quantum vobis visum fueril, differatis. Et inf^-a : Hec autem perpetui
carceris pena nulli ab initio de prefalis culpabilibus [f'' 101 c], videlicet
dampuatis hereticis, relapsis, conlumacibus el fugiltivis, ac redire no-
lentibus similiter et deprehensis, qui videlicet post lempus gratie non-
nisi nominatim citati venire curarunt aul veritalem suppresserunt scien-
ter et contra proprium juramentum nulli inquam ab initio reraitla-
, , ,

lur, aut in aliam commutetur, nisi vel hereticum redderet, vel propter
ejus absentiam evidens roortis periculum ejus liberis vel parentibus im-
mineret, vel propler aliam causam que multum justa et rationabilis
,

videretur. Ei infra : Ceteris qui propter promissam gratiam, vel prop-

 QUARTA PARS. 185

ter qualitalem delicti, vel

propter aliam rationabilem causam, inmu-
randi non fuerinl, hujusmodi penitentias injungalis, etc.
Ubi consequenter exprimunlur penitentie arbilrarie de crucibus por-
tandis, de peregririalionibus faciendis, et de disciplinis recipiendis, et
de missis et sermonibus audiendis, et de processionibus sequendis et ,

de aliis generalibus imposilis observandis.

Et infra : Bona quoque herelicorum el credentium quos dampnave-
ritis, vel pro hereticis, vel ad murum, faciatis similiter confiscari.
Est itaque compertum sepius et expertum ab inquisitoribus quod ,

per promissionem et impletionem gralie supra dicle obsletricante manu

educitur coluber tortuosus sicque mulli venerunt et veniunt ad deie-
,

gendum latenlem [f° 101 d] saniem heresis et revelandum tam de se

quam de aliis de faclo heresis veritatem, que non possel aliquociens
aliter inveniri ex qua revelatione el detectione bona plurima pro pu-
;

ritate et pro motione officii consecuntur et pandunlur abscondila lene-

brarum. Item, ex predicla promissione gratie alliciuntur el allecli fue-
runl plures olim ad reddendum hereticos perfectos seu veslitos qui
semper latere volentes se suis tantum credentibus credunt et nisi per ,

eos detegantur vix aut rarissime possunt alias apprehendi ex quorum;

apprehensione et capticne consecuntur tol bona que non possent facile

explicari.
Siautem aliquibus videatur absurdum aul alias predictam gratiam
precipue de confiscatione bonorum in prejudicium fisci aut domini tem-
poralis per inquisitores fieri non debere
attendant et sciant indubie
,

quod ex predicta gratia promissa et facta ex causa ralionabili, ut pre-

mitlitur, revelanlur occulta facta heresis et persone alie que latebant,
que poslmodum confilentur et detegunt alios, ex quibus preler bonum
,

fidei quod inde provenil consecuntur ut sepius majora commoda et

,

emolidienta confiscationis bonorum plurium persouarum quam essent

bona que forent confiscanda personarum illarum quibus ex predictis
causis vel similibus predicle gratie promittuntur et sic cedit in bonum
;

[f** 102 a] tam rei publice quam private et quod in uno videtur amitti
,

recuperalur in pluribus cum augmento.

4. Quarto, vero officium inquisilionis in potestate valde latum est et
extensum cujus potestalis lalitudo attenditur considerando que seu
, ,

quot, et in quos, seu contra quos possunt inquisitores ex potestate sibi

in lilleris apostolicis attributa et concessa.
A. — Que lucidius apparebit prosequendo eam per arliculos viginti
distinclos per ordinem prout in lilteris apostolicis de commissione offi-
,

cii dudum eis facta seriosius continetur, ad singulos articulos inferius

positos subjungendo compelentes sibi clausulas ex ipsis litteris aposto-
licis decisas ex integro, ul earum tenores ita complete habeantur in
presenti traclalu quod non oporteat lectorem per scripla plurima eva-
,

gari. Interdum quoque clausule decise sunt pertinentes ad idcm ex con

24
18f) PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

slitulionibiis el statutis apcstolicis ac etiam ex legibus imperialibus

quondam Frederici olira Romane Ecclesie persistentis Padue promuigatis,
quas Innocenlius Alexander IIll"' el
1111"% Clemens IIII"% romani ponti-
fices, qualeiius promotionem negocii fidei tangere dinoscunlur, volue-
runt el mandaverunt ad robur fidei et salulem fidelium observari. Qua-
rum tenores idem papa Clemens IIII"' universis potestatibus, consulibus
et [f° \0% b] rectoribus civitalum aliorumque locorum per Ytaliam coo-
tilulis insertos sub suis litteris aposlolicis destinavit et mandavit dis-
trictius in suis capitularibus annotari.
a) Primo, ilaque possunt inquisitores ex commisso sibi officio ab
apostolica sede procedere in eodem simul, vel separalim, aut singulari-
ter prout negocii utilitas suadebit.
,

b) Secundo, possunl procedere conlra quoscumque hereticos aut de ,

pravilate heretica culpabiles vel suspectos seu etiam diffamatos, et

, ,

contra receptalores, defensores aut fautores eorum. De predictis ha-

,

belur in litlera de commissione officii Clementis pape IIIP' inquisitori-

bus in Lombardia Licet ex omnibus partibus ; item, in littera tam ejus-
:

dem Clementis pape quam Gregorii pape X', quam Nycholay pape IIIP'
consimilis tenoris inquisitoribus in regno Francie Pre cunctis nostre :

mentis desiderabilibus Et infra : Ut autem inquisitionis officium contra

.

hereticos aucloritate apostolica possit efficacius adimpleri discretioni ,

vestre per apostolica scripta mandamus in remissionem vobis peccami-

num injungentes quatinus in caritate Dei^ hominum timore postposito,
virtutem spiritus induentes ex alto, predictum officium quod apostolica
vobis auctoritale committimus, simul vel separatim, aut [P 102 c] sin-
,

gulariter, prout negocii utilitas suadebit, efficaciler prosequi et exequi

studealis. Et infra : Si quos autem de pravitate predicta culpabiles in-
veneritis, vel infectos, seu etiam infamatos contra ipsos, nisi examinati
absolule velinl mandatis Ecclesie obedire necnon et conlra receptato-
,

res defensores et fautores eorum juxta sanctiones canonicas auctori-

,

tate apostolica hominum metu divino timori postposito, procedatis.

,

Hoc idera habetur in jure positum per Bonifacium papam VIII Extra ,

de hereticis libro VI° Ut officium inquisitionis contra hereticos in pro-

:

vincia in qua vobis idem officium esl commissum auctoritate apostolica

possitis efficatius adimplere discrelioni vestre per apostolica scripta
,

mandamus quatinus ubique in prefata provincia simul vel separatim , , ,

aul singulariter prout negocii utilitas suadebit, contra hereticos , cre-

,

dentes, receptatores fautores et defensores eorum

, necnon contra in- ,

famatos de heresi vel suspectos, juxta sanctiones canonicas, hominum

,

melu divino timori postposilo, procedatis.

c) Tertio, possunt inquisitores omnibus et singulis de predictis redire
volenlibus ad Ecclesie unilatem, heretica labe primitus et penitus abju-
rala, juxtaformam Ecclesie absolulionis beneficium [f*' 102 d] ab excom-
raunicationis senlentia contra tales lata a canone impartiri. De hoc
 QUARTA PARS. 187

habetur in predictis litteris Clementis pape IIII" Licet ex omnihus ; itcm,:

ejusdem Clementis pape et Gregorii pape X' et Nicholay pape IIII" con-
similis tenoris Pre cunctis. Et infra : Si vero aliqui ex prediclis, he-
:

retica labe penitus abjurata, redire voluerint ad ecclesiaslicam unitatem,

eis juxta formam Ecclesie absolulionis beneficiura impendatis el injun-
gatis eisdem que injungi talibus consuevit.
Hoc idem ponitur et habetur in jure, Extra de hereticis libro VI** Ut- :

officium inquisitionis § Si vero aliquis ex predictis, heretica labe pri-

,

mitus abjurata, redire voluerit ad Ecclesie unitatem ei juxta formam ,

Ecclesie absolutiouis beneficium impendatis et injungatis eisdem quod

injungi talibus consuevit.
(i)Quarto, ad judicandum hereticos obslinatos vel ad infligendum pe-
nam perpetui carceris sive muri poterant et debebant olim inquisilores
procedere per se ipsos vel dyocesanorum vel vicariorum ipsorum cousi-
lio. De hoc habetur in predictis litteris apostolicis Clementis pape IIII'' :

Licet ex omnibus ; item, ejusdem Clementis et Gregorii pape et Nycho-

lay pape 1111' consimilis tenoris : Pre cunctis. Et
infra. Quod si aliqui
fuerint judicandi [f" 103 a] heretici , vel incarcerationis pena perpetue
alicui pro hujusmodi crimine fuerit infligenda,ad id per vos de dyocesa-
norum vel vicariorum ipsorum, si, ipsis dyocesanis absentibus, presen-
tes fuerint, consilio procedalur, ut in tante animadversionis juditio non
postponenda pontificum auctoritas intercedat.
Postmodum autem per Bonifacium papam VIII extitit, prout sequitur,
ordinatum, Extra de hereticis libro VI". cap° Per hoc quod negocium :

heretice pravitatis. Et infra : § Verum, ut dictum inquisitiouis officium

efficacius melius utiliusque procedat concedimus quod per ipsos epis-
,

copos et per inquisitoresdefactoeodem inquiri valeat communiter vel di-

visim, et si divisim processerint leneantur sibi invicem communicare
processus, ut per hoc possit melius veritas inveniri et nisi hoc casu in- ;

quisitores in sentenlie prolatione dyocesanis vel e contrario duxerint

deferendum, per utrosque negocium sufficienter instructum ad sedem
Aposlolicum remittatur.
Demum autem per Cleraentem papam V fuit prout sequitur, aliter or- ,

dinalura, Exlra de herelicis in constitutionibus novelle ejusdem Cle-

,

mentis capitulo
, Multorum querela, § Duro tamen carceri sive arcto
:

qui magis ad penam quam ad cuslodiam videalur, nec tormentis

[f" 103 b] exponere illos aut ad sentenliam procedere contra eos epis-

copus sine inquisitore, aut inquisitor sine dyocesano, aut ejus vel, epis-
copali sede vacante, capituli super hoc delegato si sui ad invicem co- ,

piam habere valeant, infra oclo dierum spacium poslquam se invicem

requisiverint, non valebit, et si secus presumptum fuerit, uullum sit et
irrilum ipso jure. Verum si episcopus vel ejus seu capituli, sede vacante,
delegatus cum inquisitore, aut inquisitor cum altero eorumdem propter
premissa nequeat aut nolit personaliter convenire, possit episcopus vel
 188 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

ejiisseu capilnli, sede vacante, delegatus inquisilori, et inquisitor epis-

copo vel ejus delegato, seu sede vacanle delegalus inquisitori qui ad
, ,

hoc per capilulum fuerit deputalus, super illis committere vices suas
vel suum significare per litteras consilium et conseusuin.
Ex prcdicta autem ordinatione seu reslriclione nonnulla inconvenien-
tia consecuntur que liberum expeditum cursum officii inquisitionis
el
tam manibus dyocesanorum quam etiam inquisitorum diminuunt, seu
in
retardanl, quod experientia magis docet poterit autem remediari seu
;

aliqualiler moderari predicia restrictio ac tocius prefate constitutionis et

alterius ejusdem Clementis pape tenor in melius commutari, si et quando
apostolice sedi visum fuerit, sicut in fine [f*^ 103 c] presentis operis no-
tatum est incidenler.
e) Quinto, in examinatione teslium quos super crimine heresis ipsum-
que contingentibus recipi opportueril, debent adhibere secum duas per-
sonas religiosas et discretas in quaruin presentia per labellionem seu
nolarium publicum si comode possit haberi aut per duos viros ydo-
, ,

neos loco notarii, depositiones testium conscribantur.

/) Sexto, inquisitores possunt requirere, et requisiti tenentur obedire ,

religiosos qui, dum essent in seculo, tabellionatus officium habuerunt et

exercuerunt, et clericos seculares etiam in sacris ordinibus constitutos,
ad conscribendum depositiones testium, necnon ad faciendum ea que
in inquisitionisofficioad scriniariiseulabellionisofficium pertine[n]l, ali-
quo contrario staluto canonis vel ordinis non obstante. De predictis
duobus articulis habetur in littera Innocentii pape 1111'' inquisitoribus in
Lombardia De cominisse vohis contra hereticos inquisitionis offtcio.
:

Et infra : Ad hec si super hiis que circa idem officium illudque con-
tingenlia in scriptis fuerint redigenda tabellionum secularium copia forte
defueril opportuna, personis regularibus cujuscumque ordinis qui tabel-
lionatus [f" 103 noscuntur exercendi il-
d] officium in seculo habuisse
lud in hiis, cum
a vobis, necessitate hujusmodi suadente, fuerint requi-
siti, auctoritale vestra licentiam concedatis quos ad hec, constitutione
,

canonica vel regulari contraria nequaquam obstante^ ex districlo volu-

mns jussionis veslre preceplo teneri; quod si nec tales habere polueri-
tis, alios duos viros ydoneos clericos vel laycos, quociens talis imminebit

necessilas, assumatis, qui simul fideliter ea que fuerunl a vobis vel co-
ram vobisex predicloofficiogerendaconscribantur;quorumscripta,quan-
lum ad hunc necessitatis arliculum pertinet, ac si unius persone publice
n^anuconfeclafuissentinconcussamhaberedecernimusfirmitatem. —
Item,
in liltera Clementis pape 1111" inquisitoribus in Lombardia Licet ex omni-
:

bus; itein, in litlera ejusdem Clementis pape el Gregorii pape X' et Ny-
clioiay pape 1111" consimilis tenoris inquisitoribus in regno Francie : Pre
cunctis. Et infra : Verum, quoniam in tamgravicrimine cum multa op-
poi lel caulela procedi ul in reos sine ullo proferatur errore dure ac di-
gne severitas ullionis volumus et mandamus ut vos vel illi quos ad
, ,
 QUARTA PARS. 189

hoc duxerilis deputandos in examinalione teslium quos recipi super cri-

mine prediclo ipsumque conlingentibus [f° 104 a] opportuerit ,

adhibeatis duas religiosas et discretas personas in quarum presenlia

per publicam, si comode poterit haberi, personam aut per duos
viros ydoneos fideliter eorumdem depositiones testium conscribanlur.
Ad conscribendum quoque hujusmodi deposiliones testium et ad fa-
ciendum omnia que in commisso vobis officio ad scriniarii seu tabellio
nis officium pertinent teneri districte precipimus, cum per vos seu de-
putalos ad hoc a vobis requisiti fuerinl omnes et siugulos vestri ordinis
fratres qui,cum essentin seculo, hujusmodi labellionalusofficiumhabuisse
et exercuisse noscuntur, et illos etiam quibus idem tabellionatus officium ra-
tione prefati negocii fidei fuit dicta sede commissum et in posterum
committetur, concedenles hujusmodi fratribus necnon et aliis religiosis
quibuslibet qui similiier, dum essent in seculo, dictum tabellionatus of-
ficium habuerunt et exercuerunl, quibuscumque et clericis secularibus
officium ipsum habeutibus, etiamsi idem fratres religiosi et clerici sint
in sacris ordinibus constiluli, exercendi libere officium ipsum quoad
premissa, non obstante aliquo coulrario staluto canonis vel ordinis quo-
cumque vallato munimine, plenariam facultalem.
De eodem ac per eadem verba habetur [f*' 104 b] positum in jure,
Extrade herelicis libro VI°, capitulo Uiofficium inquisitionis, § Verum
:

quod in tam gravi crimine, et § Ad conscribenda quoque, el cetera, ut

supra.
g) Septimo, si inquisitoribus videtur testibus deponentibus periculum
imminereex publicalione nominum eorumdem, possunt coram aliquibus
personis eorumdem teslium nomina exprimere non publice, sel secrete.
De hoc habetur in littera Innocenlii pape 1111*' inquisitoribus fratribus
ordinis Predicatorum Cum negocium fidei catholice. Et infra : Sane
:

volumus ut nomina tam accusantium pravitalem hereticam quam testifi-

canlium super ea nullatenus publicentur propter scandalum vel pcricu-
lum quod ex publicatione hujusmodi sequi posset et adhibeatur dictis
,

hujusmodi lestium uichilominus plena fides, —

Item, in aiia litlera ejus-
dem Innocentii pape IIII'' priori Predicatorum Parisiensium Licet sicut
:

accepimus. Et infra : Quia tamen testibus super hoc deponentibus prop-

ter personarum potenliam conlra quas est inquirendum limelur posse
imminere morlis periculum si contingat fieri publicationem nominum
,

testium eorumdem inquisitores deputaii a sede apostolica in partibus

,

Tholosanis in hujusmodi negocio procedere consueverinl nominibus les-

tium minime publicatis. Et infra : \[° 104 c| Discretioni tue per apos-
tolica scripla mandamus quatinas auctoritale presenlium prout non ex-
pressis nominibus testium inquisitores prefali consueverunl procedere in
negocio ipso procedas. —
Item in littera Alexandri pape IIIP' inquisi-
,

toribus in regno Francie Ut commissum vobis inquisitionis officium. Et

:

infra : Sane si accusatoribus aul teslibus quos a vobis vel aliis vice
190 PRACTICA INQUISITFONIS HERETICE PRAVITATIS.

vestra super crimine hereseos recipi coDtigerit ex piiblicatione nominum

eorumdem videritis periculum imminere, ipsorum nomina non publice,
set secrele, coram aliquibus personis providis el honestis, religiosis, el
aliis ad hoc vocatis de quorum consilio ad absolutionis vel condemp-
,

nationis sententiam procedi volumus (exprimantur) ; et sic ad cognitio-

nem judicis instruendam eorumdem lestium depositionibus plena fides
et auclorilas babeatur. —Item in alia liltera ejusdem Alexandri pape
IIII'' priori Predicatorum Parisiensium :Pre cunctis. Et infra : Sane
si forte accusatoribus aut lestibus, etc, ut supra immediate. —
llem, in
iiltera Clementis pape IIIP' inquisitoribus iu Lombardia Licet ex omni-
:

bus. — Item, in littera alia ejusdem Clemenlis pape et Gregorii papeX',

et Nycholay pape quarti consimilis tenoris, inquisitoribus in regno
Francie [f" 104 d] : Pre cunctis. Et infra : Quod si testibus,^quos a vo-
bis recipi vel ab alio vice veslra super eodem crimine examinari con-
tigerit, ex publicatione nominum eorumdcm videritis periculum immi-
nere, ipsorum nomina, non publice set secrete, coram aliquibus personis
providis el honestis, religiosis, et aliis ad hoc vocatis, de quorum consi-
lio ad sententiani vel condempnalionem procedi volumus (exprimantur)
el sic, non obstante quod illi contra quos hujusmodr testes deposuerint
eorum nomina non fuerint publicata ad cognitionem judicis instruen-
dam adhibeatur plena fides teslium depositionibus eorumdem.
,

Postmodum vero Bonifacius papa VIII"' circa hujusmodi aliqua decla-

rando el addendo ordinavit et slatuit piout habeiur in jure, Extra de
hereticis libro VI*>, capitulo Statuta quedani felicis recordationis luno-
:

centii, Alexandri et Clementis predecessorum nostrorum quibusdam de-

claralis et addilis recensentes concedimus. Et infra: § Jubemus tamen
quod si accusatoribus vel lestibus in causa heresis iulervenienlibus seu
deponentibus propter potentiam personarum contra quas inquiritur vi-
dcant episcopus vel inquisitores grave pericukira imminere, si contin-
gat fieri publicalioneni nominnm eorumdem ipsorum, nomina non pu-
blice, set secrete coram [f" 105 a] dyocesano episcopo vel, eo absente,
ipsius vicario, quaudo inquisilores procediint, quando vero procedit
episcopus coram inquisiloribus, si haberi possit copia eorumdem, ac ni-
chilominussiveepiscopussive inquisitores processerint [coram] aliquibus
aliis personis providisethonestis jurisqueperilis, quasad hocvocariel eis
totum processam super quo deliberandum est seriose manifeslari ac in-
tegraliter explicari, et de ipsarum consilio ad sententiam vel condemp-
nationem procedi volumus [exprimantur) ; sicque non obstante quod
,

illi contra quos hujusmodi deposuerunt nomina eorum non fuerint pu-
blicata, adhibeatur ad cognitionem judicis inslruendam plena fides de-
positionibus testium eorumdem. Et infra : § Cessante vero periculo su-
pra dicto, accusatorum et testium nomina proul in aliis fil juditiis,
,

pubiicentur. Ceterum in hiis omnibus precipimus tam episcopos quam

juquisitores puram et providam inlentionem habere, ne ad accusatorum
 QUARTA PARS. 191

el lestium nomina prout in aliis siipprimencla ubi est securitas pericli-

lum esse dicant, nec eorum discrimen securitatem asserant
in ubi tale
periculum immineret, super hoc eorum conscientias onerantes.
h) Oclavo, possunt inquisitores commiltere tria videlicet citationes
,

testium, examinationes cum de crimine heresis aut ejus [f* 105 b] cir-
cumslantiis fuerit inquirendum et denunciationes sententiarum quas
,

ipsi tulerint in quoscumque. De prediclis tribus habetur in littera

Alexandri pape IIII'' priori Predicalorum Parisiensium Pre cunctis :
;

ilem, in littera Clemenlis papellll'' inquisiloribus in Lombardia Liceteos :

omnibi(s; item, in littera ejusdem Clementis pape IIIP' et Gregorii pape X'
et Nycholay pape IIIP' consimilis lenoris inquisitoribus in regno Fran-
cie : Pre cunctis. Et infra : Ul ergo commissi vobis officii debitum uti-
lius et liberius exequamini, citationes teslium examinationes cum de
,

hujusmodi crimine aut ipsius cin umstantiis duxeritis inquirendum, ita

tamen quod eidem examinationi due persone religiose intersint et de- ,

nunciationes sententiarum quas in quoslibet hac de causa tuleritis.

Et infra : Plena sit vobis et singulis vestrum preseutium tenore fa-
cultas.
De duobus ex primo et de tercio habetur
predictis tribus, videlicet de
in jure, Extra de hereticis libro VI", cap" Ut commissi vobisofficii de-
:

bilum utilius et liberius exequamini, sancte memorie Innocentii, Alexan-

dri et Clementis predecessorum nostrorum vestigiis inherentes vobis ,

et vestrum singulis commitlendi citationes et denuncialiones sententia-

rum quas in quoslibet hereticos, credenles, receptatores [f** 105 c], fau-
tores, defensores eorum tuleritis. Et infra : Plenam concedimus facul-
tatem.
Ubi vero adverlendum est quod, ex eo quod Bonifacius papa VIII"' in
predicla constitutione substiluit vel obmisit de potestate committendi
examinationes testium de crimine heresis et de aliis duobus expressis,
quibusdam videtur eam decidisse a privilegiis apostolicis aliorum pre-
decessorum suorum aut saltem in dubium revocant an post predictam
,

Bonifacii pape constitutionem editam inquisitores committendi examina-

tionem testium de crimine heresis sicut prius habeant potestatem.
Alii vero dicunt dictam potestatem committendi exarainationem tes-
lium inquisitoribus propter hoc non esse sublatam set eam remanere ,

in suo robore sicut prius, quia idem Bonifacius, Extra de herelicis li-
bro VI*', cap" eodem Statuta quondarn, in § finali sic concludit Consti- :

lutiones vero ordinationes seu mandala predecessorum nostrorum in

, ,

negocio heretice pravitalis facla concessa seu etiam ad consulta res-

, ,

ponsa que constilutionibus supra scriplis super eadem edilis pravilate

non obvient, in suo volumus robore permanere.
Ilem, in consultationibus domini GuidonisFulcodii qui fuit postmodum
Clemens papa 1111"% quarum IIII" determinat [f° 105 d] quod inquisilo-
res quia sunt delegati a principe, possunt aliis delegare et commitlere
,
192 PRACTrCA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

audientiam testium et similia C. de judic. a judice, Extra de officio

,

delegati Super questionum.

:

i) Nono, possunt accersire peritos, ut sibi in ferendis sententiis pre-

beant consilium et eis assistant.

j) Decimo, possunt convocare clerum el populum civilatum caslro- ,

rum aliorumque locorum. De predictis duobus habelnr in lillera Alexan-

dri pape Illl'' priori Predicatorum Parisiensium Pre cunciis. Et infra :
:

Convocandi eliam clerum et populum civitatum et caslroruni aliorumque

,

locorum, necnon sapientes et discrelos viros prout viderilis expedire,

,

ad tuam evocandi presentiam, ut eorum ularis consilio, et in ferendis

sententiis conlra ipsos herelicos intersint ac eisdem s;ipientibus ut
,

tibi super hoc pareant in virtute obedientie arcius injungendi. Et infra :

Tibiauctoritatepresentium plenamconcedimusfacultatem. Item, in alia —
liltera ejusdem Alexandri pape inquisitoribus Tholosanis Cupientes ut :

inquisitionis negocium. Et infra : Convocandi clerum et populum civi-

tatum castrorum aliorumque locorum contra tales ita ut in ferendis sen-
,

tentiis contra ipsos possitis peritos et discretos, proul expedierit, advocare.

— Ilem, in [f<> 106 a] littera Clementispapellll'' inquisitoribus inLombar-
dia -.Licet ex omnihus. —
Item, in alia litteraejusdemClementis pape IIIP'
et Gregorii X' et Nycholay pape IIIP' sirailis tenoris inquisitoribus in re-
gno Francie Pre cunctis. Et infra : Accersiendi quoque, prout expe-
:

dierit, peritos quoslibet, ut vobisinferendishujusmodisententiisprebeant

consilium opportunum ac vobis assistant. Convocandi etiam clerum et
populum civilatum, castrorum aliorumque locorum prout dicto negocio ,

fidei videritis expedire. Et infra : Plena sit vobis et singulis vestrum

presentiumtenorefacullas. —
Idem habetur positum in jure, Extra dehe-
reticis libro VI° Ut commissi vohis dehitum. Et infra : Advocandi quo-
:

que, prout expedierit, peritosquoslibet, ulvobis assistant et inhujusmodi

ferendis sentenliis prebeant consilium opportunum ac eis quod super
,

hiis vobis humiliter pareant in virtule obedientie injungendi, convo-

candi etiamclerum et populum civitatum,castrorum,aliorumquelocorum,
prout dicto negocio fidei videritis expedire. Et infra : Plenam concedi-
mus facultatem.
k) Undecimo, possunl inquisitores in commisso sibi fidei negocio pro-
cedere simpliciter et de plano absque advocalorum et juditiorum stre-
,

pitu et figura.
[F<> 106 /)Duodecimo, possunt procedere conlra illos qui commise-
b]
runt in crimine heresis in terris seu terminis in quibus officium inqui-
sitionis est eis commissum
ad partes alias se iranstulerint.
, licet
De predictis duobus habetur in liltera Cleraentis pape IIII'' inquisito-
ribus in Lombardia Licet exomnihus; item,in littera ejusdem Clemen-
:

tis pape et Gregorii pape X' et Nycholay pape IIII'' consimilis tenoris

inquisitoribus in regno Francie Pre cunctis. Et infra

: Insuper in dicto :

negocio de plano et absque juditiorum et advocatorum strepitu.

 QUARTA PARS. 193

Ac contra illos (juos seu terris in hereseos crimine

in prediclis locis
commisisse conslileril, licet ad alias partes se transferendos duxerinl,
procedendi. Et infra : Plena sit vobis el singulis vestrum presentium
tenore facultas.
De primo positum habetur in jure, Extra de hereticis libro VI° cap" :

Statuta quedam. Et infra : Concedimus quod in inquisilionis horetice

pravitalis negocio procedi possit simpliciter et de piano et absque advor
catorum et juditiorum sirepilu el tigura.
De secundo posilum habetur in jure, Exlra de herelicis libro Vl° Ut :

conirnissi vohis. Et infra : Et contra illos quos in provincia in qua vobis

inquisitionis oificium est commissum iii hereseos crimine consliterit com-
misisse, licet ad alias partes [f° 106 cj se transferendos duxerinl pro- ,

cedendi. Et infra : Plena sit vobis et singulis vestrum ptesenliuin te-

Dore facullas.
m) Tercio decimo possunl facere sibi assignari et reddi libros seu
,

quaternos et scripla alia in quibus continentur inquisiliones facie sea

processus habili contra hereticos per quoscumque. De hoc habelur in
littera Clementis pape IIII inquisitoribus in Lombardia Licet er, om- :

nihus ; item, in alia lillera ejusdem Clemeutis pape ei Gregorii pape X et

Nycholay pape llll inquisitoribus in regno Francie Pre cunctis. Et :

infra : Necnon faciendi vobis libros .seu quaternos el alia scripla in

quibus inquisiliones facte et processus per quoscuujque auctoritale sedis
apostolice ve! legatorum ejus habiti contra hereticos coniinentur, a qui-
buscumque assignari. Etinfra : Plena sil vobis etsingulis vestrum pre-
senlium tenore facuitas.
Idem habetur posilum in jure, Exlra de hereticis libro Vl" Ui com- :

missi vobis. Et infra : Necnon faciendi a quibnslibct assignari vobis

libros seu quaternos et alia scripta in quibus inquisitiones facle ac
processus per quoscumque auctorilale sedis apostolice vel legalorum
ejus habili contra hereticos conlinenlur.
n) Quarto decimo, possunt facere obsinvari seu compellere ad obser-
vandum omnia stalula piovide edita tam per sedem apostolicam quam in
conciliis [f° 106 d] iegalorum ejusdem sedis et conslilutiones aposlolicas
ac leges imperiales quondam Frederici olim Romanorum imperatoris
contra hereticam pravitatem Padue promulgatas, ac etiam slalula in
forma pacis olim inite inter Romanam Ecclesiam et clare memorie re-
gem Francie ex parte una et quondam R;iymundum comileni Tholosa-
,

num ex parte altera ique negocium fidei langere dinosiunlur. De pre-

.

dictis aulem habelur ii» ^iquidem Alexandri

liiteris apostolicis : in liltera
pape IIII'' priori fratrum Predicatorum Parisiensium Preciinctis; ilem, :

in alia littera ejusdem Alexandri pape inquisiloribus Tholosanis Cu- :

^pientes ut inquisiiionis officium. infra Et

Faciendi insuper observari
:

-inviolabiliter omnia statuta provide edita lam in conciliis legatorura

;aposlolice sedis quam eliam in iorma pacis olim inite inlcr Ecclesiam
25
194 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

Romanam et regem Francie ex una parle, et quondam Raymundum co-

milem Tholosanum ex altera, que negocium fidei langere dinoscunlur,
sicut promotioni negocii et angmenlo ipsius fidei fuerit opportunum. Et
infra : Vobis auclorilale presonlium plenam coiicodimus facultalem. —
Item, in alia lillera ejusdem Alexandri pape 1111'' inquisitoribus in Lom-
bardia Cupientes ut negocium inquisitionis [f** 107 aj vohis cwnmisse. Et
:

infra : Discretioni vestre per aposlolica scripla niandamus quatinus vos

et vestruii: singuli per omnes communilales civilatum el locorum Lom-
bardie et Marchie Januensis ad recipiendum et observandum constitu-
liones apostolicas contra herelicos edilas alque leges quas quondam Fre-
dericus olim Romanorum imperator, tunc in devolione apostolice sedis
existens, adversus hereticam piavilaleni edidisse dinosciiur, iiecnoo et
ut omnia ab eis, ut dicilur, edita que predictis conslitutionibuset legibus
quomodolibet obviare seu processum inquisitionis hujusmodi faciende
impedire videntur de capilularibus suis prorsus abradant, et similia de
cetero non altemplent. monitionepremissa, perexcommunicalionis in per-
sonas et in terras eorum interdicti sententias, appellatione remota, cogatis,
non obstanle si aliquibus, etc. — Item, in littera Clementis pape Illl'' Iq-
quisitoribus in Lombardia Licet ex omnibus. Et infra Et faciendi ob-
: :

servari inviolabiliter omnes constitutiones apostolicas et leges imperiales

per quondam Fredericum olim Romanorum imperatorem, tunc in devo-
tione Romane Ecclesie persistentem, Padue promulgatas adversus hujus-
modi pestem heretice pravitatis. Et infra Plena sit vobis et singulis
:

vestrum presentium tenore [l""107b] facultas. —

Ilem, in liltcra ejusdem
Clementis pape IllP' et Gregorii pape X' et Nicholay pape IIIP' consi-
milis tenoris inquisitoribus Tholosanis : Pre cunctis. Et infra Et:

faciendi observari omnia statuta provide edita lam per sedem apostoli-
cam quam in conciliis legalorum ejusdem sedis, et etiam in forma pacis
olim inite inter Romanam Ecclesiam el clare memorie regem Francie ex
parte una, et quondam Raimundum comitem Tholosanum ex parte
altera, que negocium fidei tangere dinoscuntur, sicut promotioni negocii
et augnjentationi fidei fuerit opporlunum ,
plena sit vobis et singulis
vestrum presenlium tenore facullas.
De predictis eliam habetur in jure, Extra de hereticis libro VI° Ut :

officium inquisitionis. Et infra :

§ Slatuimus insuper ut potestas,
capitaneus, seu rector, vel consules, seu quivis alii qui civilali presunt
vel loco alteri ad presens, aul prefuerint in futurum ad requisitionein
,

dyocesanorum vel vicariorum suorum seu inquisitorum heretice pravi-

talis jurenl precise attendere inviolabiliter, et servare, ac facere a suis
subditis observari toto lempore sui regiminis in terris sue jurisdictioni
regiminive subjeclis constituliones conlra hereticos, credentes, recep-
tatores, faulores et defensores eorum ipsorumque filios ac nepotes a
[f'' 107 cj sede apostolica promulgatas ac etiam approbaias, que qui
jurare noluerit et servare, ut infamis el tanquara hereticorum fautor ac
 QU ARTA PARS. 195

de fide suspectus, officio et honore sui regiminis spolietur, nec ulterius

poteslas, capilaneus, colsuI vel rector habeatnr in aliquo, autdecetero
ad aliquam dignitatem vel officium publicum ulterius assumatur, et que
ul potestas , baylivus consul vel rector fecerit nullam optineanl firmi-
,

tatem. — Item , eodem titulo et libro YI** de hereticis Ut inquisilionis

:

negocium conlra hereticam pravitatem ad Dei gloriam et augmentum

fidei nostris temporibus prosperetur, leges quasdam per Fredericum
olim Romanoruni imperalorem tunc in devolione Romane persistentem
Ecclesie promulgalas, quatenus Dei et Ecclesie sancte sue houorem pro-
movent el herelicorum exlerminiuni prosecuntur et stalulis canonicis
non obsislunl approbantes el observari volentes, universos seculi poles-
lates et dominos temporales ac proviuciarum , terrarum civitatum,
,

aliorumque locorum reclores, quibuscumque dignitatibus vel officiis aut

nominibus censeantur, requirimus et monemus ut, sicut rephtaricupiunl
el haberi fideles, ita pro devolione fidei dyocesanis episcopis el inquisi-
loribus heretice pravitatis a sede apostolica depulatis [t° 107 d] aut in
posterum deputandis pareanl, et intendant in hereticorum, credentium,
faulorum, receptatorum et defensorum ipsorum investigalione, captione
ac custodia diligenti cum ab eis iuerinl requisiti. Et infra : Ut quos
,

(le heresi a dyocesano episcopo vel inquisitore seu inquisitoribus con-

demnalos prefali potestates domini temporales, sive rectores, vel eorum

officiales seu nuncii sibi relictos statim recipiant indilateanimadversione
debila puniendos, non obslantibus appellationibus seu proclamationibus
prediciorum nequicie filiorum, cum tam secundum ordinationem prede-
cessorura nostrorum quam secundum legem imperialem, appellationis et
proclamationis beneficiuoi expresse sit hereticis et credentibus ac eorum
receptatoribus, fautoribus et defensoribus interdictum.
o) Quinlo decimo, inquisitores, de dyocesanorum vel, eis absentibus,
vicariorum suorum consilio, possunt privare hereticos, credenles, recep-
tatores et defensores, eorumque filios et nepotes personatibus, dignita-
libus et beneficiis ecclesiasticis, et olficiis publicis, et honoribus quibus-
cumque. De hoc habetur in lillera Clementis pape 1111^' inquisitoribus in
Lombardia Licet ex omnibus; item, in litlera ejusdem Clementis pape
:

et Gregorii pape X' et Nicholay pape IIII'' consimilis [f<» 108 a] tenoris
inquisiloribus in regno Francie :Pre cunctis. Et infra Privandi pre-
:

lerea, de dyocesanorum vel, eis absentibus, vicariorum suorum consilio,

herelicos eosdem, credentes, receplatores et defensores eorumque filios
et nopotes personalibus, dignitalibus, ac beneficiis ecclesiaslicis, et officiis
publicis, ac honoiibus quibuscumque. Et infra : Plena vobis sil et sin-
gulis vesirum presentium tenore facultas.
Idem habolur positum in jure, Extra de hereticis libro VI" Ut com-
:

missi vobis o/ficii debitum. Et infra :% Privandi preterea vel privatos

nunciandi dignitatibus ac aliis beneficiis ecclesiasticis, dedyocesanorum
vel , eis absenlibus, vicariorum suorum consilio, et officiis publicis,
196 PRACTICA INQUISITIOMS IIERETICE PHAVITATIS.

alque honoribus quibuscumque, heielicos eosdeu) , credenles, recepla-

lores el defensores ipsorum eorumque filios et uepotes plenam concedi-
mus facullalem. Sunl autem dyocesani in privando tales vel nuuciandi
privalos beneficiis hujusmodi requirendi nisi forte constaret legilime
,

quod idem scienlcr persone hujusmodi eadem beneficia coululissent. Tunc

enim eos requirendos non esse censemus, sri pocius asuo judice
in hiis
puniendos. — Item,in lillera Alexandri papellll'' priori Fralrum Predica-
lorum Parisiensium Pre cunctis; et in alia liltera ejusdem [f 108 b]
.

Alexandri pape inquisiloribus Tholosanis Ut comrnissum vohis inquisi-

:

tionis officium. Et infra : Necnon hereticos credenles , receptalores

,
,

fautores et defensores eorumque filios el nepoles dignitatibus, persoua-

tibus et honoribus quibuscumque, ac beneficiis ecclesiaslicis el officiis ,

publicis, illos quoque qui herelicorum vel aliorum predictorum inter-

ventu vel gralia lalia sunt adepli vel iu poslerum assequenlur, eis
privandi, de dyocesanorum vel, eis absentibus, vicariorum suorum con-
silio, liberam vobis auclorilale presentium concedimus facullatem.
Item in cousulialionibus ejusdem Alexaudri pape IIII' inquisitoribus
,

Thoiosanis ponitur quedam declaralio Quod super nonnullis. Et infra^

:

articulo ultimo : Frequenter etiam. Et infra Hoc sane de filiis et

nepotibus illorum hereticorum, credenlium et aliorum hujusmodi qui
modo tales probantur intelligendum esse videtur non aulem illorum
,

quos emendalos esse constiterit, et pro culpa hujusmodi ad mandatum

Ecclesie penilentiain recepisse. quam ipsi vel jam perfecerunl vel humi-
liter perseculioni ejus insistunl, vel parati fuerunt dum viverenl ad
recipiendum eamdem.
Item, habetur plenius posituiu in jure, Extra de hereticis libroVI":
Statutum felicis reccordacionis Innocentii et Alexandii predecessorum
,

nostrorum, [1° 108 c] ne videlicel heretici, credenles, receptatores, de-

fensores, el fautores eoruni ipsorumque filii usque ad secundam genera-
lionem ad aliquod beneficium ecclesiasticum seu publicum officium
admiltantur; quod si secus actum fuerit, sit irritua) et inane. Primum
et secunduni gradum per paternam lineam comprehendere declaramus,
per maternam vero ad primum dumtaxat volumus hoc extendi; hoc
sane de filiis et nepolibus hereticorum credenlium et aliorum hujus-
,

modi qui lales esse vel tales etiam decessisse probaniur inleiligendum
esse videtur, non autem illorum quos emendalos esse constiterit et
reincorporalos Ecclesie unilati el pro culpa hujusmodi ad mandalum
Ecclesie penitentiam recepisse, quam ipsiveljam perfecerunt, vel humi-
liter prosecutioni ejus insistunt, vel parali fuerunt ad recipiendum.
De hoc eliam habetur in lege imperiali quondam Frederici, C. de here-
ticis :Conirnissi nobis. Et infra Si reos lese majestatis in personis eorum
:

etliberorum suoriim exheredatione dampnamus, multo fortius justiusque

conlra Dei blaslematores nominis et catholice fidei delraclores provoca-
mur, eorumdem hereticorum, faulorum, et receptalorum, el advocato-
 QUARTA PARS. 197

runi suorum heredes usque ad secundam progeniem benefi-

et posteros
ciis cunclis lemporalibus publicis [(° 108d], officiis et honoribus imperiali
aucloritale privantes, ut in paterni memoria criminis continuo merore
contabescant.
p) Sexto decimo, possunt [inquisilores] dare indulgentiam xx" vel xl*
dierum vel Irium annorum in casu aliquo speciali. De hoc habetur ia
litteris aposlolicis : in liltera Clen)enlis pape 1111'' inquisitoribus in Lom-
bardia IJcet ex omnibus; ileui, in aiia lillera ejusdem Clementis pape et
:

Gregorii [)ape X' et Nycholay pape llll'' consimilis tenoris inquisitoribus

in regno Francie Pre cvnctis. Et infra : Necnon et largiendi viginli
:

vel XL" dierum indulii^entiam, quociens opporlunum videritis, omnibus

vere penitentibus et confessis qui ad vestram convocationem propter
hoc facicndam accesserinl plena sil vobis et singulis vestrum presen-
—
,

lium lenore facultas. Ilem, in litlera Gregorii pa[)e IX' el Innocenlii

pape 1111'' consimilis teuoris priori provinciaii Predicalorum in Francia :

Ille humani pervicax inimicus. Et infra : Ad hec ut super premissis

omnibus officium sibi commissum liberius possinl el efficacius exercere,
omnibus qui ad predicalionem eorum accesserint in singulis stalionibus
viginti dies, illis vero qui ad expuguandum hereticos, taulores, recep-
talores et defensores eorum [f" 109 a] in munitionibus el caslellis vel
alias conlra Ecclesiam rebellanles ipsis ex animo auxilium consilium ,

presliterint el favorem de omnipolentis Dei misericordia et bealorum

,

Pelri el Pauli apostolorum ejus auclorilate confisi, Iresannos de injuncta

sibi penitentia relaxanius, et qui ex hiis in perseculione ejus negocii
decesserint eis omnium peccalorum de quibus corde conlriti et ore
confessi fuerint plenam veniam indulgemus. —
Item, in littera Alexandri
pape Illl" priori Predicalorum Parisiensium. —
llem, in alia littera ejusdem
Alexandri pape consimilis lenoris inquisiloribus Tholosanis Cupientes :

ut inquisitionis negociurn Ei infra : Dandi quoque omnibus accedenlibus

.

ad convocationem hujusuiodi aucloritale nostra xl' dierum indulgen-

liam auctoritate presentium vobis concediraus facultatem. Item, in alia —
littera ejusdem Alexandri pape priori Predicalorum Parisiensium Pre :

cnnctis. Et infra : Similiter et eis qui ad predicalionem luam occasione

predicli negocii laciendam accesserint xx'' vel xl" dierum indulgentiam,
proul libividebilur, concedendi tibi auctoritate presentium concedimus
iacullaleni. —
llem, in alia littera ejusdem Alexaudri pape priori Predica-
torum Parisiensium Cupientes ut inquisitionis negocium conlra hereti-
:

ca.il pravilatem sollicitudini tue commissum ad Dei gloriam el augmen-

tum calholice fidei leliciter [f° 109 b] valeal promoveri per le vel alios
quos ad hoc ydoneos duxeris depulandos , concedendi indulgenliam
trium annorum omnibus vere penilenlibus et confcssis qui ad expugna-
tionem herelicorum necnon credenlium
, , fautorum et receptatorum
suorum si forte iidem ad iinilalem Ecclesie redire nolentes se in ali-
,

quil)us caslris, vel munilionibus propriis, vel alienis receplaverinl, per-

198 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

sonaliler accesseiint, vel loco sui conlra illos miserinl bellatores; ita

quod tam vos quos iDdulgencie haberi volumus hujus parlicipes (|uam
illiqui in prosecutione lam salutaris et accepli Jhesu Christi servicii
feliciter obierint plenam suorum de quibus conlessi fuerint habeanl ve-
niam peccalorum aucloritale presentium vobis concedimus facultalem.
,

q) Decimo septimo, conceditur inquisitoribus et sociis ac notariis eo-

rum in prosecutione negocii laborantibus el omnibus qui ipsis inquisi-
toribus personaliter asliterint in eodem indulgentia infra scripla in littera
Clemenlis pape IIIl'' inquisiloribus in Lombardia Licet ex omnibus;
:

item in littera ejusdem Clementis pape et Gregorii pape X' el Nycho-

,

lay pape 1111" consimilis tenoris inquisiloribus in legno Francie Pre :

cunctis. Et infra : Yobis autem pro hujusniodi negocio iHboranlibus il-

lam peccatorum veniam indulgemus que succurrenlibusTerre [f° 109 c]
Sancle in generali esl concessa sociis vero iratribus veslri ordinis et
; ,

notariis vestris qui una vobiscum in prosecutione hujusmodi negocii la-

borabunt, el omnibus qui vobis personaliler asliterint in eodem nego-
cio et qui ad impugnandum herelicos, fautores, receplatores et defen-
,

sores eorum ex animo vobis prestileiint consilium. auxilium vel favorem,

de omnipotentis Dei misericordia el bealorurn Petri el Pauli aposlolorum
ejus auctoritate confisi tres annos de injunctis sibi penilenliis relaxa-
,

mus. El si qui ex eis in prosecutione hujus negocii forte decesserint, eis

peccatoi um omnium de quibus corde conlriti et ore confessi fuerint ple-
nam veniam indulgemus. —
Item in litteia Alexandri pape IIIP' inqui-
,

siloribus Tholosanis Firmissime teneat vestra prudentia. Et infra :

:

Nos vobis vere penitentibus et confessis de omnipolenlis Dei niiseri-

,

cordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus aucloriiale confisi

plenam concedimus veniam peccatorum. Sociis autem ordinis veslri fra-
Iribus et notariis vestris qui una vobiscum in proseculione hujus ne-
gocii laborabunl, et aliis qui ad impugnandum herelicos credenles, ,

receptatores, fautores et defensores eorum vobisex animo auxilium pres-

titerinl vel favorem Ires annos de injuncla penitentia relaxamus. Et si
,

qui ex hiis in proseculione hujus negocii forle decesserint eis pecca- ,

torum [f° 109 d] omnium de quibus corde contriti et ore confessi fuerint
plenam veniam indulgemus. —
Ilem, inalia liuera ejusdem Alexandri pape
priori fratrum Predicatorum Parisiensium Pre cunclis. Et infra : El ut
:

tu et alii in hujusmodi negocio fidelius et libenlius laboretis quo exinde

liberius spirilualia dona vos senseritis percepturos, tibi si quidem pro
hujusiiiodi negocio laboranli el omnibus personaliler tibi assislentibus
in eodem illam vestrorum peccaminum veniam elargimur que succurren-
libus Terre Sancte in geuerali concilio est concessa illis vero qui ad ;

impugnandum hereticos fautores, et receptatores ac defensores eorum

, ,

tibi ex animo auxilium consilium presliterint vel favorem de omni-

, ,

potenlis Dei misericordia et beatorum Petri el Pauli apostolorum ejus

auctoritate confisi Ires annos de injuncta sibi penilentia relaxamus; et
,
 QUARTA PARS. 199

si qui ex eis io prosecutione hujus negocii forte decesserinl, plenana

eis omnium peccalorum suorum de quibus corde contriti et ore confessi
fuerint veniam indnlgemus.
r) Decimo oclavo, possunt [inquisitores] compescere predicatoresques-
tuarios, ubi conlingeret ex eorum predicalione veiquestu congregationera
fiendam vel alias tidei negocium impediri. De hoc habetur in littera Cle-
mentis pape IIII" inquisitoribus in Lombardia Licet ex omnihus ; item, in
:

littera ejusdem Clemenlis pape et Gregorii pape X' [f" 110 a] et Nicholay
pape llll'' consimilis tenoris Pre cunctis. Et infra : Compescendi pre-
:

lerea monitione premissa per censuram ecclesiasticam appellalione ,

postposita ,
predicalores questuarios, ubi contigerit pro inquisilionis seu
fidei negocio congregationem fieri vel alias eidem negocio quomodolibet
ex hoc impedimenlum afferi a predicationis officio quod ad ipsos nul-,

latenus pertinet, quorum interest tantum carilativa subsidia simpliciter

petere, ac indulgenliam si quam forte habent exponere liberam vobis ,

et singulis veslrum concedimusauctorile presentium facuUatem. Simile —

quoque habetur in liltera Alexandri pape IIIP' priori Predicatorura Pari-
siensium Pre cunctis. Et infra : Compescendi preterea, ut supra.
:
—
Idem eliam omnino habetur positum in jure, Extra de hereticis libro VI" :

Ut officium inquisitionis § Compescendi preterea.

,

s) Decimo nono, possunt inquisitores procedere contra omnes qui se

opposuerint contra officium seu negocium fidei sibi commissum item ;

contra illos qui iliud presumpserinl aliquatenus impedire, tanquam

contra fautores et defensores hereticorum item contra illos qui idera
; ,

negocium requisiti non juverint studiose. De istis tribus habetur in lit-

tera Clemenlis pape IIIP' inquisitoribus in Lombardia Licet ex omnibus, :

et in liltera ejusdem Cleraentis pape et Gregorii pape X' et Nicholay

pape IIII'' consimilis tenoris inquisitoribus regni Francie Pre cunctis. :

Etinfra [f** 110 b] Ceterum si forle,quod non credimus, aliqniscujus-

:

quam conditionis huic negocio vobis commisso se opponere seu illud

presun)pseril aliquatenus impedire, ne possit procedi libere in eodera
contra eos tanquam contra hereticorum fautores et defensores contra ;

illos vero qui idem negociura requisiti juxta officiura et posse suum
non juverint seu foverint sludiose, freti eadem auctorilate intrepide pro-
cedatis secundum canonicas sancliones.
Prohibetur omnibus potestatibus, dominis temporalibus, rectoribus et
eorum olficialibus ne de crimine heresis cognoscani vel judicent; ne
caplos pro crimine heresis a carcere liberent; ne executionem pro cri-
mine heresis sibi injunctam facere seu adimplere detractenl; ne dyo-
cesani aul inquisitorum juditium, sententiam seu processum impediant;
ne in fidei negocio dyocesano vel inquisitoribus se opponaut; ne ipsum
fidei negocium aliquatenus impediant; ne aliquis scienter in predictis
auxiliura, consiliura vel favorera irapendat. Facientes vero contrarium
in predictis VII. casibus excomraunicationis sententiara ipso facto incur-
200 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

rant ,
quam si per anriuni sustinuerint animo peilinaci, ex tunc vclul
herelici condempnentur.
Bonifacius vero pa[)a VIII"^ uberiorem conslitutionem circa predicta
edidit. nonnullos casus alios adiciens in eadcm lala senlentia excom-
municationis ipso jure in contrarium facicnles, Extra do hereticis libro VI"
cap" Ut inquisitionis negocium. Et infra [f° 1 10 c] § Prohib(Mnus quo-
: :

que districtius potestatibus, dominis tomporalibus, et rectoribus eorura-

que officialibus, ne ipsi de hoc crimine, cum mere sit ecclesiaslicum ,

quoquomodo cognoscanl vel judiconl sivo captos pro dicto crimine

,

absque episcoporum sive inquisiloium aut sallem altoriu.< licontia sou

,

raandato,a carcere liborare autexeculionomsibi pro hujusmodi crimine a

dyocesano, vel inquisitoribus, seu inquisilore injunclam prompte, prout
ad suum spectat officium, facere seu adimplero detractent, vol dyoce-
sani aut inquisitorum judilium, sententiam sou processum direcle vel
,

indirecte impcdiio presumanl. Si quis -vero de prediclis potostatibus

doiiiinis temporalibus rectoribus seu eoruin officialibus sou baylivis
,

contra predicta focorit aut protalo fidci negocio sepo fatis dyocesano vel
inquisiloribus incumbonti se opponere forte prosuinpserit, vel ipsum
aliquatonus impedire, necnon et qui scienter in predictis dederit auxi-
lium, consilium vel favorem, excommunicationis se novoril mucrone
porcussum, quam si porannum animo sustinuerit pertinaci, ex tunc velut
horoticus condempnotur.
t) Vicesimo, possunl iuquisitores premissa omnia sibi commissa in

littoris apostolicis Clomonlis pape IIIl'', Gregorii pape X', Nicholay

pape IIII'' consimilis tenoris contenta excequi invocato, si opus fueril,
,

[f° 110 dj auxilio brachii secularis. conlradiclores por censuram eccle-

siasticam, appollaliuno poslposita, compo.^condo quocumquo privilogio

,

vel indulgenlia non obslante. Do hoc habolur in proialis lilloris aposlo-

licisClementis, Grogorii ac Nicholay, ponlificura romanorum Licet >'X
ornnihus ; ilom, Prc cimctis. Et infra, in fine ipsarum litierarum : Deni-
quo ut circa premissa plene vobis et singulis vestrum cohortionis expe-
dila et inviolabilis assil auctorilas, volumus ut ea omnia viriliter exequa-
niini, invocato, si opus fuoril, auxilio brachii socularis. conlradictores
por consuiam ecclesiaslicam , appellaliono compescondo,
poslposila,
non obstanlibus aliquibus privilogiis vel indulgenliis quibuscuraque
personis cujusvis conditionis, dignilalis vel gradus, religionis vel
ordinis et presertim Cislercensium
, Predicatorum Minoruu) seu He-
, , .

remitarum sive communilatibus vel universitalibus civilatum et loco-

,

rum specialiter vel genoraliter sub quacumque verborum expressione

sou forma a memorata sede concessis vol in poslorum concedendis,
elian)si dicatur in illis quod eis per aliquas liltoras totum de verbo ad
verbum tenorem non continentes privilogiorum vel indulgentiarum
ipsarum noqueat derogari et illis maxime privilegiis et indulgentiis
,

quibus a sede ipsa concessum est aliquibus seu concedetur [I" 111 a]
 QUARTA PARS. 201

deinceps, quod excommunicari vel ipsorum terre supponi uou possint

ecclesiastico interdiclo aut quod predictorum aut aliorum quolibel ordi-
num fratres ad executiones negociorum aut ad citaliones quorumlibet
seu denunciationes sententiarum excommunicalionis, suspentionis, vel
interdicti, auctoritate litterarum apostolicarum minime cogi possint, nisi
de ipsorum ordinibus, et privilegiis, vel indulgentiis eis super hoc a
sede concessis eadem habeatur in eisdemMitleris mentio specialis, cum
ex hujusmodi vel aliis privilegiis et iildulgenliis nullum vobis in tanle
pietatis negocio velimus obstaculum inlerponi el constitutione de dua-
;

bus dietis edita in concilio generali. —

De predictis habetur cum preci-
sione aliquorum positum in jure, Extra de herelicis libro Vl° Ut offi- :

cium mquisitwnis, § Denique, ut circa premissa plene vobis et singulis

vestrum cohertionis expedita et inviolabilis assit auctoritas volumus, ,

ut ea omnia exequamini si opus

, fuerit invocato auxilio brachii
secularis, contradictores per censuram ecclesiasticam appelatione post-
posita compescendo, non obstantibus aliquibus privilegiis vel indulgen-
tiis quibuscumque personis cujusvis conditionis, dignitatis vel gradus,

religionis vel ordinis, coramunitatibus vel universitatibus civitatum et

locorum specialiter, vel generaliter sub quacumque [f° 111 b] verborum
expressione vel forma a memorata sede concessis ve! in posterum con-
cedendis, cum ex hujusmodi vel aliis privilegiis et indulgenliis nullum
vobis in tanie pietatis negocio velimus obstaculum inlerponi et consti- :

tutione de duabus dietis edita in concilio generali.

B. — Ex prediclis igitur viginti arliculis superius expressalis con-
tentis per ordinem in litteris apostolicis de commissione officii inquisi-
tionis facta inquisitoribus cum illis que addita sunt circa idem eviden- ,

ter declaralur laliludo potestatis inquisitorum; declaraiur etiam amplius

potestas eorumdem inquisitorum circa ea que in sequentibus duodecim
articulis conlinenlur.
a) Possunt itaque, primo, inquisitores una cum dyocesanis vel eorum
vicariis inlerprelari seu declarare, si qua sunl dubia vel obscura in
statutis contra herelicos edilis. De hoc habetur in litlera Innocenlii
pape IIII'' inquisiloribus in Lombardia; item in alia litlera ejusdem In-
,

nocentii pape consimilis lenoris inquisitoribus ordinis Predicatorum ge-

neraliler ubique : Cum negocium fidei catholice. Et infra : Ut commis-
sum vobis ab apostolica sede tam salubre ac utile minislerium exequi
liberius ac exercere possitis efficatius in hac parte, interprelandi statuta
ecclesiastica el secularia contra herelicos edila, cum [f° 111 c] dyoce-
sanorum episcoporum consilio. Et infra : Liberam vobis auctoritale
presentium concedimus facultalem. —
Item, in liltera Alexandri pape IIII"
inquisiloribus Tholosanis Ut comraissum vobis inquisilionis officiura
:

conlra pravitatem herelicam efficatius et liberius exequi valeatis, inlcr-

prelandi vel declarandi una cum dyocesanis locorum in quibus idem
,

vobis officium est commissum vel ipsorum vicariis,cura dyocesanos

26
202 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

abesse contigerit, statula contra herelicos, credentes, receptatores, fau-

tores et defensores eorura edita, quociens in eis apparuerit aliquid am-
biguum vel obscurum. Et infra Vobis auctoritatepresentium concedi-
:

mus facultalem. —
Item, in alia littera ejusdem Alexandri pape 1111" priori
Predicatorum Parisiensium in regno Francie precise Pre cunctis. Et
:

infra : Necnon interpretandi statuta conlra hereticos credenles, re-

,

ceptatores fautores et defens'ores eorum edita quociens in eis appa-

,
,

ruerit aliquid ambiguum vel obscurum. Et infra : Auctoritate presen-

tium plenam concedimus facultatem.
b) Item sacundo possunt compellere rectores civitatum aliorumque
,

locorum in Lombardia ad faciendum conscribi in capitularibus suis et

faciendum etiam observari constilutiones apostolicas et leges imperiales
contra herelicos, credentes, fautores et receptatores el defensores eorum
editas. De hoc habetur in litlera Alexandri pape 1111" inquisitoribus
[f" 111 djinLombardia Felicis recordacionis Innocens papa, {)redecessor
:

noster, dudum constitutionesquasdam edidit, secundum quas rigor debet

exerceri canonicus in extirpandis ex agro fidelium zizaniis heretice pra-
vitatis. Et infra : Qno circs discretionivestre perapostolicascripta manda-
raus, quatinuseademcapitulaconstitutionum predictarum accipientes juxta
declarationis aposlolice inlellectura lenore presenlium simul cum eisdem
constitutionibus faciatis de verbo ad verbum io capilularibus civilatum
ad tollendasdealiorum cordibusambiguitateshujusmodiannotari. Item, —
in littera Innocentii pape IIII'' Ad extirpanda de medio popidi chris-
:

tiani heretice pravitatis zizania. —

Item, in littera Clemeutis pape IIII''
que litteram Innocenlii predicti penitus comprehendit et in aliquibus ,

articulis modificat, et declarat potestatibus, sive rectoribus, consulibus

civitatum aliorumque locorum per Ytaliam constitutis Ad extirpanda :

de medio populi christiani heretice pravitatis zizania. Et infra : Cons-

titutiones quas fe. re. Innocentius papa IIII"% predecessor noster, ad
extirpationem heretice pestis edidit capitularibus vestris tam ipse quam
fe. memorie Alexander papa, predecessor noster conscribi, et a vobis
exacta diligentia observari mandaruot, que seriatim inferius continen-
tur. Ideoque universitati vestre per [f° 112 a] apostolica scripta man-
damus, quatinus constitutiones easdem cum quibusdam adjectionibus,
modificationibus el declarationibus per dictum Alexandrum predecesso-
rem et etiam per nos factis conscribi in vestris capilularibus facientes,
nullis inde temporibus abolendas secundum eas contra heresim omnem
se adversus hanc sanctam Ecclesiam extollentem sine obmissione aliqua
procedatis ; alioquin, dilectis filiis, Predicatorumet Minorum ordin[um]
fralribus, inquisitoribus heretice pravitatis et eorum singulis per Yta-
deputatis auctoritate sedis apostolice et in posterum deputandis,
liani
damus nostris litteris in mandatis ut infra designatos eis limites singulos
vestrum ad per excommunicationem in personas et interdictum in
id
terram, appellalione remota compellant. ,
 QUARTA PARS. i203

Constituliones autem sunl hec : Staluimus ulpolestas, capitaneus. Et

infra, in flne littere sic concluditur : Hec omnia statula seu conslitulio-
nes et leges prefate, et si que alie contra hereticos et eoruni complices
aliquo tempore condereutur, in quatuor voluminibus unius tenoris de-
benl contineri. Ubi nolandum est quod, licet predicte constitutiones in
predicta lillera Clementis pape IIIl'' conlente videantur esse locales, in
Ytalia dumlaxat, hoc verura est quoad aiiqua, que per se patenl ibi-
dem, secundum proprium modum regiminis communitalum in Ytalia qui
alibi non servatur; verumplanien in pluribus [f** \\% b] sunt communes
omnibus et ubique, in quanlum videlicet coulinent jus commune; et
ideo expedit inquisitoribus habere predictam litteram domini Clementis
pape IIIl'' ex integro, in qua seriosius per ordinem coutinenlur.
Item, de legibusimperialibus quondam Frederici habetur inalia litlera
Clemenlis pape 1111" poteslatibus seu rectoribus, consulibus, capitaneiset
communitatibus civilatum aliorumque locorum per Ylaliam conslitutis :

CMmao?z;ersws^ereizmmpravitatemquondamFredericusolim Romanorum
imperalor, tunc in Ecclesie Romane devolione persislens, promulgaverit
Padue quasdam leges per quas, ne pervagetur, compesci poterit pestis
illa; nos illas quas fe. re. Innocentius IIII"' et Alexander IIII"' romani
pontifices, predecessores noslri, voluerunt ad robur fideiac salutem tide-
lium observari, prout in litteris ipsius Alexandri pape IIII' conspeximus
contineri, volentes in vestris capitularibus annolari, universitati vestre
per aposlolica scripta mandamus, quatinus eas quarum tenores vobis
mittimus insertos presenlibus, in vestris conscribi capilularibus sin-
guli faciatis, nullis inde temporibus abolendas civitates vel loca
;

quibus preestis, districtus quoque seu terras vestre ditioni subjectas

secundum eas ab heretica feditale sollicile purgaturi. Tenores autem
legum imperialium sunt hii [f**
: 112 c] Fredericus Dei gralia Roma-
norum imperator semper augustus. Et infra : Commissi nobis celi-
tus cura regiminis etc. — Fredericus Dei gratia. Et infra : Incon-
—
,

sutilem tunicam Dei dussuere conantur herelici etc., Fredericus

imperaior semper augustus. Et infra : Patharenoruni receptatores et
complices elc. Incipiunt capitula
, constitulionis conlra Patharenos
edilas per eumdem Fredericum imperatorem Catharos
: Pathare-,

nos, elc.
Leges autem predicle et capitula Frederici imperatoris integraliter
sunt inserta in prefala littera Clementis pape IIII''.
Est autem plurimum expediens oninibus inquisitoribus ut predictam lit-
teram conlinentem ipsas leges et statuta secum habeant in aliquo libro
seorsum quia debent ea facere observari quantum negocium fidei tan-
,

gere dinoscunlur et sicul promotioni uegocii et augmenlationi fidei fue-

rit opportunum , sicut de hoc superius est nolatum Quarto decinio
:

possunt.
c) Ilem tercio, possunt inquisitores in Lombardiadispensare in termi-
 204 PRACTICA INQUrSITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

nis positis in conslitulionibus Innocentii pape IIII'' infra quos tenentur

rectores coramunilatum facere eligi officialesetcondempnare et sindicare
precedentes proximo potestales, prorogandoeisterminum decem dierum.
De hoc in littera Alexandri pape inquisiloribus in
Lorabardia
IIII'' :

Exortis in [f" 1121 d] agro fidei christiane.

infra : Cura igilur, ut Et
accepiraus supra dicta tria infra preraissos terrainos propter ipsorum ter-
,

rainorura nimiam brevitatem nequeant a potestatibus et recloribus de

facili adimpleri, propter quod iidem poteslates et rectores in animarum

suarum periculum perjurii retiaculo sepius involvuntur, nos de vestre

fidei puritate ac circumspectionis industria plenam in Doraino fiduciara
obtinentes, prorogandi eisdera poteslatibus et rectoribus terminos supra
dictos usque ad decem dies prout expedire vel necesse fore videritis
,

ad preraissa efficaciter exercenda ita quod per prorogalionera hujus-

,

modi nec perjurii reatum nec notara incurrant, plenam vobis concedi-
raus auclorilate presentium facullatem.
d) Item quarto, possunt inquisitores Lombardie eligere officiales et
sindicatores, siilli quibuscommitliturexconstitutionelnnocentii papellll''
non possint vel nolinl interesse, vel aliquis eorura ul palel ex privi- ,

legio Alexandri pape IIII'' inquisitoribus in Lombardia Cum secundum :

tenorem constitutionum fe. re. Innocentii pape predecessoris nostri,

,

quas in capitularibus civitatum vel iocorura Ytalie annolari mandavit.

Et infra : Nosad instar predecessoris ejusdera super hoc sicut conve-
nil [f** 113 a] providere volentes, ut si dyocesanus et fratres Minores
predicti eleclioni predictorura virorum noluerint vel non potuerint in-
teresse per vos vel aliquem veslrura, vel illos quibus duxeritis cora-
,

raittendura in locis in quibus inquisitionis officium exercetis eligere

.

personas seu viros hujusraodi libere valeatis, vobis etvesliura singulis

aucloritale presenlium indulgeraus non obstanle juramento quod pre-
,

dicti potestates et rectores de observandis meraoratis conslilutionibus

exhibere tenentur, a quo ipsos quantum ad hos arliculos sive casus
duximus absolvendos.
e) Item quinto, possunt hoc idem inquisitores Lorabardie vel unus ip-
non vocatis, sicut patet in constitulione Cle-
sorura sine predictis etiara
mentis pape II II'' Ad extirpanda de medio popidi. Et infra Idem
: :

quoque potestas. Et infra : Seu inquisitores vel inquisilor heretice pra-

vilatisduxerit eligendos.
f) Item sexto possunt inquisitores Lombardie una cura dyocesanis
,

vel eornm vicariis, et etiam si inquisitores presentes non fuerint; hoc

idem potest dyocesanus vel ejus vicarius, videlicet audire dorainos do-
raorura in quibus heretici reperti fuerint, si volunt probare innocentiara
suam quam si probaverint, possunt et debent eos exiraere a penis que
;

conlra tales in constitutionibus continentur sicut patet ex \i° 113 b]

,

consullatione Alexandri pape IIII'' inquisiloribus in Lombardia Felicis :

recordationis Innocentius papa, predecessor noster, duduraquasdamcon-

 QUARTA PARS. 205

stiluliones edidit. Et infra : Secundum vero quod domus a qua prohi-

bili fuerint hereticorum captores sine spe reedificandi funditus destru^-
tur, boua que ibi reperla fuerint fiant capientium ac
et , si heretici
fuissent ibidem inventi, Tertium quoque habet quod domus in qua re-
pertus fuerit hereticus vel heretica sine ulla spe reedificandi destruatur,
nisi dominus domus eos ibidem procuraverit reperiri. El si dominus
domus illius alias domos habuerit contiguas illi domui , omnes ille do-
mus similiter destruantur, et bona que fuerint inventa in domo illa et
in domibus illi adherentibus publicentur et fiant aufferentium, nisi an-
Hec autem duo capitula uno declaratio-
ferentes sint in officio constituti.
nis apostolice radio lucidantes volumus absolute ut pene taxate per con-
st.itutiones easdem in premissis casibus infligantur nisi dyocesanis vel ,

in eorum absentia ipsorura vicariis una cum inquisitoribus hereticorura,

vel solis ipsis dyocesanis cum ipsorum inquisitorum presentia de facili
haberi non poterit, legitime constilerit prefatarum domorum dominos in
hiis casibus penitus innocentes et prorsus inculpabiles exlitisse ac etiara
non esse 113 c] credentes vel receptalores aut defensores, sive
[f** , ,

fautores hereticorum seu de heretica labe suspectos, Bona vero que in-
venta fuerint in domibus supradictis dobenl in hiis casibus similiterpu-
blicari nisi legitime constileril per lestes dignos et orani exceptione
,

majores ipsa bona essealiarum personarum quara doiiiinorum et dorauura

earumdem.
g) Ilem septimo, possunt inquisitores exigere penas ad quas se obli-
gaverunt illi qui jurant parere mandatis et abjurant heresim corara ipsis
et eosdem subicere penis conlra hereticos proraulgatis, si fecerintconlra
suam juralionem non dicendo veritalem, aut recidivando, aut alias con-
tra jurata faciendo ut palet in lillera cardinalis episcopi Albanensis
,

auclorilale pape directa priori provinciali Lombardie Cuni nuper do- :

minus papa. Et infra : jurent dicere veritatera de se et de aliis quos-

cumque sciunt vel scire possunl peccare in heresi et oranes personas
nominent el revelent. Et
Abjurabunt etiam ipsi heresim creden-
infra : ,

tiam receplationem favorem et defensionem heretice pravitatis; obli-

, ,

gabunt etiam se juramento et aliis cautionibus quas prestare poterunt

ad voluulatem inquisitorura quod fidera catholicam servabunt et calho-
licos pro posse suo defendent, persequentur hereticos, credentes, fauto-
res [f** 113 d] defensores et receptalores eorura el accusabunt eos in-
, ,

quisitoribus ,
noticiam eorum aliquis vel aliqui venerint,
quando in
prout eisdem iuquisiloribus videbitur expedire obligabunt se nichilomi-
;

mus ad penas canonicas et legilimas, si reperti fuerint recidivasse vel

veritatera de se vel de aliis non dixisse. Et infra : Quod si illi qui sic
venerint el quibus misericordia tanta facia fuerit recidivaverint vel re-
perli fuerint verilatera de se vel de aliis non dixisse, ex tunc peuis
conlra hereticos promulgatis subjaceant, secundum quod inquisitoribus
videbilur expedire. De penis aulem exigendis tam a prediclis qui se
206 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

obligaverunt quam a fidejussoribus quam ab heredibus et detentoribus

,

Ijpnorum talium posl morlem, notatum esl snpra In suhstantia vero

:

seu honis.
h) Item octavo, possunt facere publicari bona hereticorum et creden-
tium erroribus eorumdem post mortem ipsorum in casu in quo ob he-
resim sui acloris heredes ad successionem bonorum non debent admilti.
De hoc habetur in consullationibus Alexandri pape 1111" inquisitoribus
Tholosanis : Quod super nonnullis. Et infra arl° VII" Sunt et alii qui
, :

confessi sunl in juditio de heresi coram inquisitoribus hujusmodi pra-

vitatis. Et infra : In eo vero casu quo heredes hujusmodi ad succes-
sionem non debent ob culpam sui [f 114 a] actoris admitti non obs- ,

tante quod actoribus ipsis viventibus hoc non fuerit, interveniente

eorum morte per senlentiam declaratum , ad confiscationem bonorum
,

post mortem nichilominus procedalur.

Hoc idem positum est in jure, Extra deherelicis libro VI°, cap° Ac- :

cusaius, § In eo vero casu quo heredes ad successionem non debent ob

heresim sui actoris admitti, non obslante quod actore ipso vivente hoc
non fuerit, inlerveniente ipsius morte per sententiam deciaratum, ad
,

occupationem bonorum post mortem ejus nichilominus procedatur.

t) Item nono, possunt clericos sive sacerdoles inquisitionis officinm

impedientes personaiiter capere et punire, prout cuipa exegerit delin-

quentis, sive fuerint seculares sive religiosi eliam alias faventes here-
,

tice pravitatis aut in heresi delinquentes. De hoc habetur in consulta-

lionibus Alexandri pape 1111'' inquisitoribus Tholosanis Quod super
:

nonnuUis. Et infra, arl" X° et Xl" Nonnuili quoque clerici

: et quod
,

deterius est sacerdotes, prelextu pecunie vel alicujus servicii temporalis

inveniuntur aliquando inquisitionis impedire negocium instruendo cita-
los hereticorum credenles de celanda veritate falsilate dicenda
, vel ,

eos indebite liberando. De quibus queritur ulrum inquisitores possint

tales capere ac etiam retinere, aul quod sic accepta restituant cohar-
lare. Dubium itaque non videlur quod hii quos constat exercere pre-
missa ea [f" 114 b] faciunt in favorem heretice pravitatis; quare possunt
a talibus per inquisitores compesci et pena debita casligari tam per cap-
tionem personarum quam etiam alias, prout culpa exegerit delinquenlis.
Quod autem postmodum querebatur quomodo essent puniendi religiosi
qui inveniuntur in heresi deliquisse cum seculares peccantes in simili
,

casu inmuralionis vel alia peua plectantur, ejus solutio salis patet cum
certum sit tales in hoc et in consimilibus delinquenles gravius etiam
secularibus puniendos. —
Hoc etiam positum est in jure, Extra de here-
ticis libro VI", cap" Accusatus, § Sacerdotes insuper et clerici alii qui
:

negocium inquisitionis instruendo citatos hereticos, vel eorum creden-

tes de celanda veritate, vel dicenda falsitate, seu eos indebite liberando,
inventi fuerint impedire cum non sit dubium eos ea facere in favorem
,

herelice pravitatis, per inquisitores a talibus compesci possunt et pena

 QUARTA PARS. 207

debita caslicari (sic), lam per captionem peisonarum quam alias, prout
culpa exegerit delinquentis. Religiosi etiam sunt inmurationis pena vel
alias gravius puniendi quam seculares, si inventi fuerint in heresi deli-
quisse.
J) Item decimo, possunt excommunicare laycos disputantes de fide
catholica publice vel privatim necnon illos qui sciunt hereticos vel ali-
,

quos occulta conventicula celebrantes [f** 114 c], nisi eos studuerint seu
procuraverint revelare. De hiis habetur in statulis Gregorii pape IX',
Excommunicamus; item, Alexandripapellll'' Noverit universitas vesira
:

quod nos ad instar fe. re. Gregorii pape predecessoris noslri, ex-
,

communicamus. Et infra : Ilem, firmiter inhibemus ne cuiquam layce

persone liceat publice vel privatim de fide catholica disputare. Qui vero
contrafecerit excommunicationis laqueo innodelur. Item si quis here-
,

ticos sciverit vel aliquos occulta conventicula celebrautes, seu a com-

muni conversatione fidelium vita et moribus dissidentes, eos studeat
indicare confessori suo vel alii per quem credat ad prelati sui el inqui-
sitorum heretice pravitalis noliciam pervenire alioquin, excommuuica-
;

tionissententia percellatur.— Item, in jure, Extra dehereticis Excomm,u-

:

nicamus, in § Adicimus. Et infra : Quod si quisibidem hereticos sciveril

vel aliquos occulta conventicula celebrantes, seu a communi conversa-
tione fidelium vita et moribus dissidentes, episcopo eos studeat indi-
care; ipseautem episcopus ad presentiam suam convocet accusatos,quod
nisi se ab objecto reatu purgaverint, vel si post purgationem exibitam
in pristinam fuerint relapsi perfidiam, canonice puniantur.
^)Itemundecimo,possuntrequirerepresidentesalicuiregimini[f**114d],
quamvis sint excommunicati vel de facto tantum presideant non de jure,
tantum ad faciendum justitiam de hereticis, credentibus et fautoribus
eorumdem, absque eo quod ipsi requirentes ipsos excommunicatos ex-
communicationis sententiam incurrant; et ipsi requisiti juste possunt in
favorem fidei suum officium exercere quod eis alias non liceret. De hoc
habetur in privilegio Alexandri pape IIII'' inquisitoribus Tholosanis :

Quesivistis an alicujus regni, provincie aut loci regimini presidentes

excommunicati vel alias jurisdictionem aliquam, pro eo quod fortasse
duntaxat de facto president, non habentes. Et infra : In favorem igilur
fidei duximus slatuendum ut tales iii hiis casibus in quibus fuerint requi-
siti per ordinarios delegalos vel inquisitores eosdem. Et infra : Possinl

et debeant contra hereticos, credentes, defensores, fautores et recepla-

lores eosdem suum officium exercere cum id ad exaltationem fidei et
,

salutem pertineat aniaiarum; et requirenles eos propter hocexcommuni

calionis sententiam non incurrant.
Idem positum est in jure, Exlra de hereticis libro VI*' Presidenles
:

regimini alicujus regni, provincie sive loci, licel de facto tantum el non
de jure jurisdictionem habentes, ac eorum officiales ad requisitioncm
ordinariorum vel delegatorum ipsorum, aul inquisilorum heretice pra-
208 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

vilalisnon valenlium sine [f" 115 a] more dispendio vel negocii peri-
culo recursum habere ad superiores qui legilime in locis ipsis possint
jusliciam exequi possunt et debent contra herelicos, credenles, fauto-
,

res, receptatores et defensores eorura justiliam et suum officium exer-

cere; nec requirentes hujusmodi excommunicatos propter hoc sententiara
excommunicationis incurrunt ; non lamen presidentibus prelibatis vel
officialibus eorumdem propterea in aliis casibus intelligitur concessun»
aliquid vel permissum.
l) Item duodecimo, possunt facere dirui domum seu domos cum ap-
pendiciis suis et domibus etiam sibi adherentibus, ubi vel in quibus
hereticus, vel heretica, seu hnretici capti seu reperti fuerint, vel a quibus
prohibiti fuerint investigantes ne caperentur ibidem, vel in quibus do-
cuerint vel manus imposuerint consolando, seu verius desolando, secun-
dum pessimam consuetudinem eorumdem. De predictis habelnr in con-
stitulionibus Innocentii pape 1111" et Alexandri pape IIIl" et ClemeDtis
pape IIII" Ad extirpanda de medio populi christiani Jm^eiice pravitatis
:

zizania. Et infra : Domus autem in qua repertus fuerit hereticus vei

heretica sine ulla spe reedificandi funditus destruatur, nisi dominus
doraus eos ibidem procuraverit reperiri. Et si dominus domus illius ha-
buerit cum ea domos alias appendenles cum una eadem domus interdum
diversis et coherenlibus mansionibus [f° 115 b] distiugatur, omnes ille
domus appendentes, sive in domo illa seu in ejus appendiciis hereticus
vel heretica deprehensus fuerit, siniiliter deslruanlur el bona que in-
;

venta fuerint in domo illa ipsiusque appendicibus, nisi forle legitime

per testes fide dignos et omni exceptione majores ipsa bona esse aliarum
personarum quam domini donjorum earumdem constiterit, publicentur
et fiant auferentium. Et insuper dominus domus illius preter notam
,

infamie perpetue quara incurrat. Et infra : Que autem de domorum

et appendicum deslructione, bonorura publicatione ac penarura imposi-
tione faciendadorainis domorum earumdera premissa sunt, voluraus ob-
servari, nisi forle dyocesano vel in ejus absentia ipsius vicario una cum
inquisitoribus seu inquisitore hereticorum vel soli dyocesano, quando
inquisilorum vel inquisitoris presentia de facili haberi non possit legi- ,

tirae constiterit prefatarum domorum dominos in hoc casu penitus inno-

centes et prorsus inculpabiles exstilisse, ac etiam eos non esse credeutes,
vel receplatores aut defensores, sive fautores hereticorum, seu here-
,

tica labe suspectos quos nec in doraibus nec in appendicibus nec in

,

bonis eisdem seu quovis modo puniri volumus, si, ut dictum est, appa-
ruerint innocentes. —
Itera, in eisdem constilutionibus sic habetur:Qui-
cumque autem hereticum vei hereticam captum vel captam aufferre
[f*» 115 c] de manibus capientium ausus fuerit, vel defendere ne capia-
lur, seu prohibere aiiquem intrare domum aliquam vel curtem seu
locum aliquem, ne capiatur et inquiratur ibidem. Et infra : Domus iila
aquaprohibili fuerint sinespe reedificandi funditus destruatur. —
Item,
 QUARTA PARS. 209

in consullalione Innocentii pape IIII'' inquisiloribus in Lombardia Cuni :

in conslilulionibus nuper a nobis conlra herelicos promulgalis inler aiia

conlineri dicatur expresse ut domus in qua herelicus vel heretica inven-
tus fuerit ac ei contigue, si fuerint ejusdera domini, sine spe reparationis
funditus destrua[n]tur, nostropetivistis certiBcariresponsoquidsitdetur-
ribus in casu hujusmodi observandum. Ad quod breviter respondenius
quod nostre intenlionis existit ut in eo casu in domibus et etiam in lur-
ribus juditium observetur lignamina vero, lapides et tegulas domorum,
;

turrium que taliler destruentur eo modo distribui decernimus quo res

alias ibidem inventas dividi mandavimus in cor.stitutionibus antediclis.
Item, in lege imperiali quondam FredericiPadue promulgata Pathare- :

norum. Et infra, § flnali Adicimus insuper quod hereticus per hereti-

:

cum convinci possit, et quod domus Palharenorum, receptatorum, et

defensorum, et fautorum, sive ubi docuerunt siveubi aliis manusimpo-
suerunt, destruantur nullo lempore restituende.
In predictis aulem constitutionibus [f° 115 d] InnocentiilllP', Alexan-
dri 1111" et precipue Clemenlis IllP', pontificum romanorum, quaraphira
alia continentur que provisa sunt specialiler observanda in partibus
Ytalie in quibus modus regiminis communitatum aliter se habet quam
in regnoFrancie, in quo recurritur per inquisitores ad brachium et domi-
nium temporalium dominorum et universaliter ad officiaies regis ubique,
si alii domini lemporales vel eorum officiales fuerint negligentes aut

alias deficientes.

III. — Ex jam duobus primis, videlicet de officii inquisitionis

predictis
commissione, item de ejus potestate, nunc tertio consequenler restat
videndum de ejus executione; circa quam duo videnda occurrunt pri- :

mum esl libertas expedita exequendi officium per quam tollitur omne
impedimentum ^ secundum autem esl forma debita procedcndi ad ac-
tum el exercicium per quod venitur ad finem intentum.
1. Quantum ad primum sciendum est quod executio officii inquisitio-
uis libera est et expedita specialiter quanlum ad quinque primo, quia :

inquisitores non habent impedimentum a superioribus qui ipsis presunt,

ut sunl prelati; secundo, nec ab inferioribus contra quos procedunt ; ter-
tio, nec abofficialibus seuministris quorum ministerio agunt; quarto, nec
a testibus quos recipiunt; quinto, nec ab aliis defectibus qui contingunt
vel occurrunt.
[F^IIGa] A. —
Primosiquidem, superiores prelati inquisilorum, sive
sinl magistri sive ministri generales ordinum , sive sint priores provin-
,

ciales sive conventuales, sive custodes seu gardiani sive episcopi, ar-
,

chiepiscopi seu aposlolice sedis delegati impedire non possunt inquisi-

,

tores inhibendo ipsis inquisitoribus ne procedant exempti enim sunt

:

ab omuibus in hac parte. Quin ymmo ipsis inquisitoribus auctoritate

apostolica districtius inhibelur ne ipsis prelatis suis obedianl in hac
27
210 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

parte. De hoc habelur Alexandri pape IIII'' el Urbani pape IIII''

in liltera
consimilis lenoris inquisitoribus tam Predicatorum quam Minorum ordi-
num per Ytaliam conslilulis; ilem, in littera Clemenlis pape IIII'' consi-
milis tenoris inquisitoribus tam Predicatorum quam Minorum ordinum
in Burgundia et Lolhoringia Catholice fidei negocium quam plurimum
:

insidet cordi nostro in vestris prosperari maoibus ac de bono in melius

procedere cupientes ac volentes omne ab eo impedimenlum omneque
obslaculum araoveri^ presentium vobis auctoritale mandamus quatinus
in codem negocio de divino et apostolico favore confisi, omni humano
timore deposilo, constanlerac intrepideprocedentes,conlraextirpandam
hereticam pravitatem cum omni vigilantia omnique studio laboretis. Et
si forsan magister et minister generalis, aliique priores el [f" 116 b] mi-
nislri provinciales, ac custodes seu gardiani aliquorum vestrorum loco-
rum ordinum, pretextuquorumcumque privilegiorum seu indulgentiarum
ejusdem sedis diclis ordinibus concessorum aut concedendorum in pos-
teruni vobis seu vestrum alicui
, seu aiiquibus injunxerint, seu quo-
,

quo modo preceperint ut ad tempus vel quoad certos articulos certasve

personas negocio supersedeatis eisdem nos vobis universis et singulis
,

aucloritate apostolica districlius inhibemus ne ipsisobedire in hac parte

vel inlendere quomodolibet presumalis. Nos enim privilegia seu indul-
gentias hujusmodi quantum ad hunc articulum tenore presentium revo-
cantes, omnes excommunicationis interdicti et suspensionis sententias ,

si quas in vos vel veslrum aliquos hac de causa ferri contigerit, irritas

prorsus decernimus et inanes. Nam, si predicla sedes iuterdum prelatis

aliquibus vestrorum ordinum per suas litteras sub certa forma commit-
tat ut ad exercendum inquisitionis officium contra herelicam pravitatem
aliquos suorum ordinum fralres assumere valeant ipsosque, cum expe-
dire viderint, amovere ac alios subrogare, non tamen per hoc quod ipsis
ea dumtaxat de causa in hac parte committitur quia de fralrum suorum
,

ordinum ydoneitate pleniorem habere notitiam presumuntur, aliqua eis

super hujusmodi inquisitionis negocio vobis immediate a predicta sede
commisso et committendo facultas vel jurisdictio atribuitur [f" 116c] seu
potestas.
Neque etiam excommunicando inquisitores vel eorum notarios pre-
lati possunt impedire ,
quia exempli sunt a potestate prelatorum et
judicum , sicut patet in litlera Alexandri pape IIII''inquisiloribas in regno
Francie et Urbani pape 1111" consimilis tenoris inquisitoribus in Lom-
bardia Ne inquisitionis negocium contra dampnatara heresim prudentie
:

veslre commissum et in poslerum committendum impediri, quod absit,

per aliquorura astuciam vei retardari contingat, vobis auctoritate pre-
senlium indulgemus ut nullus sedis apostolice delegalus vel subdelega-
tus ab eo conservator aut etiam executor a sede deputatus eadem seu
,

etiam deputandus, in vos et notarios sive scriptores vestros super hiis

fideliter obsequentes, quamdiu ia prosecutione hujusmodi vos et ipsi
 QUARTA PARS. 211

fuerilis, possitexcommunicalionis, vel suspensionis, aut interdicti sen-

lentiam promulgare absque speciali mandato predicte sedis faciente ple-
nam et expressam de hac indulgentia mentionem; decernenles irritum
et inane, si secus a quoquam fuerit attemplalum,
Nequeetiam possunt prelatiimpedireipsosinquisitoresconfundendopro-
cessus perconcursum processuum eorumdemquin inquisitorespossinlpro-
cedere conlraalicjuem contra quem episcopus procedit, siveordinaria sive
ex speciali commissione apostolicesedis procedat uterque enim processus
:

liber eslet neutrumalterum confundere seuimpedirepotesl, sicutpaletin

littera [f" 116 d] Clementis pape 1111" inquisitoribusin Lombardia Licet :

ex omnibus ; item, in littera ejusdein Clementis pape et Gregorii papeX'

et Nycholay pape 1111" consimiiis tenoris inquisitoribus in regno Francie :

Pre cunciis. Et infra : Nepretextu comraissionis specialiter eisdem dyo-

cesanis super hoc facte veslros processus in eorumdera dyoccsanorum
civitalibus et dyocesibusvolumus impediri. ^^ m/ira Veruraptamen, sive
.-

auclorilale ordinaria sive ex delegalione predicte sedis iidem dyocesani

inhujusmodi negocio processerint, nequaquam volumus vel per concur-
sum processuum vel alias quoraodoiibel vestros impediri processus,
quin dyocesanorum ipsorum processibus non obstantibus in eodem ne-
gocio proccdere libere valeatis. —
Ilem, inconsultalionibus domini Guido-
nis Fulcodii qui iuit poslmodum Clemens papa llll"'. Etinfra circa me- ,

dium ita scrihitur : Itera constat quod delegatus in commisso sibi

negocio major estquolibet ordinario, ut Extra de officioel potestate judi-
cis delegati Sane. Pone ergoquodcilatur aliquis ab inquisitoribus, nemo
:

certe dicet quod possit ordinarius prohibere processum, quia inferior esl
etminor in majorera nullum habet imperiura, quin ymmo nec in parera,
art° XXI" [dist.] de inferiore ff. ad Trabellianam Illea quo, § Te,npesti-
:

i;ww;etpociusobediendumestpotestatiraajoriquaraminori,XI%q.lll*:Qw«
resistit. Quid igilur faciet ordinarius [(** 117 a], si illum citat qui audilur
ab inquisitore?Nonrecte agit, quia cilatusestcorara niajore, ff. de Injus
vocando, L. II*. Item, si ponas quod prinio eum citaveril ordinarius; ad
hoc dico quod deserto ejus juditio debelvenire coram inquisitore si eura
citet, ff. de re. ju. conlra pupillum, § ult. et Xll", q. 111' Qui resistit
:

et ita nullus est effectus processus ordinarii, sive prevenerit, sive pre-
ventus sit ab inquisitoribus. Nec contradicit Decretalis de officio judicis
ordinarii :Significavit ; ymmo pocius ex textu et glosis pro hoc facil.
Nam ibi dicitur quod ubi delegatus absolvit excommunicatunj ab or-
dinario et propter maliciam vel desidiara processus cause tardatur, po-
test ordinarius illura absolutum reducere in pristinam excoramunicatio-
nis sentenliam, set non dicitur quod possit in causa procedere; innuit
contrarium , et ita notant ibi doctores. Hec predictus dominus Guido
Fulcodii.
B. — Secundo, inferiores contra quos inquisitores procedunt sive in
committendo, sive in citando, sive in sentenliando, sive in condemp-
212 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

nando, nullum impedimenlum possunl opponere neque exeraplionis

neque dilalionis neque appellalionis.
,

Non ulique exemplionis, seu ex privilegio speciali, vel ex conslitu-

lione de duabus diclis edila in concilio generali sicut patet in lit-
,

lera Clementis pape IIII'' inquisitoribus in Lombardia Licet eos om- :

nibiis ; hem [f° 117 b] in liilera ejusdem Clementis pape et Gregorii

,

pape X' et Nycholay pape IIII'' consimilis tenoris inquisitoribus in

regno Francie Pre cunctis. Et infra : Denique, ut circa premissa
:

plene vobis et singulis vestrum cohertionis expedita et inviolabilis assit

aucloritas, etc.,sicut de hoc plenius notatum est supra require Vice-
; :

simo, possunt inquisitores etc. ,

Neque eliam possunt opponero impedimentum dilationis sive per

allegationem advocatorum sive per strepitum juditiorum petendo
,

libellum cum assignalionibus terminorum ad deliberandum super

responsionibus faciendis ipsi libello, quia inquisitores in commisso
sibi negocio po?sunt procedere simpliciter et de plano et absque ,

juditiorum et advocatorum strepitu et 6gura; de hoc plenius nota-

tum est supra de potestate inquisitorum Undecimo possunt in-
:
,

quisitores, etc. ; sive etiam fugiendo et ad partes alias se transferendo,

quia ubicumque fuerint possunt inquisitores procedere conlra eos de ;

hoc plenius notatum est supra de potestate inquisilorum Duodecimo, :

possunt , elc. sive etiam pelendo publicationem nominum teslium sibi

;

fieri cum assignatione terminorum ad liberandum de obviando eis noa :

enim tenentur nomina testium publicare, nisi sub modo et forma de qui-
bus plenius notatum est supra de potestate inquisitorum [f°117c] Sep- :

timo, si inquisitoribus videtur etc. ,

Neque per viam appellationis, quia omne proclamationis et appel-

lationis bene6ciuin est talibus interdictum. De hoc habelur in statu-
tis Gregorii pape IX' Excommunicamus ; item, Alexandri pape IIIP'
: :

Noverit universitas vestra. Et infra : Item proclamationes aut appel-

lationes hujusmodi personarum minime audiantur. —
Item in littera ,

Clemenlis pape IIII'' inquisiloribus in Lombardia Licet ex omnibus.

:

— Item in littera ejusdem Clementis pape et Gregorii pape X' et Ni-

,

cholay pape IIII'' consimiiis tenoris inquisitoribus in regno Francie Pre :

cunctis. Et infra : Denique, ut circa premissa plene vobis et singu-

lis vestrum cohertionis expedita el inviolabilis assit auctorilas volumus ,

ut ea omnia viriliter exequamini , invocato si opus fuerit auxilio brachii

secularis contradictores per censuram ecclesiaslicam appellalione post-
,

posila corapescendo. —
De eodera habetur positum in jure, Extra de he-
reticis libro VI" Ut officium inquisitionis, ^ Denique ; item Extra
: ,

eodem : Ut inquisitionis negocium. Et infra : Non obslantibus appella-

tionibus seu proclaraalionibus predictorum nequicie filiorum, cum tam
secundum ordinalioncm predecessorum nostrorum quam secundura le-
gem iraperialem, appellationis et proclamationis beneficiura expresse sit
 QUARTA PARS. 215

hereticis et credenlibus,aceorum receptaloribus, fautoribuset defensori-

bus inlerdictum. —
Itera, in lege imperiali quondaniFrederici dehereti-
cis [f° 117 d] Commissi nohis. Et infra : Omne insupor proclamationis
:

et appellationis beneficium ab herelicis receptatoribus et fautoribus

,

eorumdem penitus amovemus,

C. — Tertio, officialium occasioneexecutio
impediri aut impedi-
officii
mentum recipere non debet. Sunt autem officialium hujusmodi Iria genera.
Primo quidem, sive sint reclores, vel poteslates, aut alicui regimini
presidentes, quorum occasione impedimentum dari potest tripliciter :

primo, si de facto tantum et non de jure presunt; secundo, si essent

excommunicati , quia communicando seu participando cum ipsis inqui-
sitores incurrerent excommunicationem. Ista autem duo in favorem fidei
et in deteslationem heretice pravitatis tolluntur per privilegium Alexan-
dri pape IIII'', quod etiam positum est in jure, sicut notatum est supra :

Item undecimo, possunt requirere presidentes, etc. Tertio, si essent ne-

giigenles. Hoc autem impedimentum inquisitores toUere possunteosdem
ad diligentiam per censuram ecclesiasticam compellendo de quo nota- ;

tum est supra, de excommunicalione per inquisitores facta Primo :

quidem, etc. Secundo possunt, similiter, etc. Quartodecimo, possunt fa-

cere etc. item, inquisitores in partibus Ytalie comminando penam in
, ;

constitulionibus etslatutis contenlam, de qua pena habelur in lilleraCle-

raenlis pape 1111"; Ad extirpanda. Et infra : Quod si poteslas , capila-
nens , vel aliquis predictorura constitutiones ipsas et singula in eis con-
tenta servare noluerit vel neglexerit [f° 118 a] ,
preter notara perjurii
et perpetue jacturam infamie, ducentarum marcharum penam incurrat
que irremissibililer exigantur abeo, et in utilitatem communis cui preest
integre convertatur; et nichilominus, ut perjurus et infamis et tanquam
hereticorum fautor et de fide suspectus, officio et honore sui regiminis
spolietur, nec ulterius polestas capitaneus, consul seu reclor habeatur
,

in aliquo aut de cetero ad aliquam dignitatem vel officiura publicum

nullalenus adrailtatur.
Secundo vero, sive sint officiales ipsius officii ad hoc specialiter
deputati, quorura occasione officii executio polest Iripliciter irapediri :

primo quidem, si essent pauci numero et non sufficerent ad executio-

nem officii hoc autem irapedimentum tollilur ex eo quod potesta-
;

tes tenentur tot officiales ponere quot ipsi inquisitores judicaverint op-
portunos. De hoc habetur in constitutionibus Clementis pape 1111" :

Ad extirpanda. Et infra : Idem quod polestas, capitaneus, consules seu

rector, vel quivis alii hujusraodi infra octo dies posl introilum regimi-
nis sui duodecim viros probos et catholicos et duos notarios, et duos
,

servientes, vel quotquot fuerint necessarii instituere teneantur, quos

dyocesanus, si presens extiteritet interesse voluerit, et duo fratres Pre-
dicatorum et duo Minorum ordinum ad hoc a suis prioribus et gardia-
,

nis si conventus ibi fuerint eoruradem ordinum deputati seu inquisito- ,

2i4 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

res vcl inquisitor heretice pravitalis duxerint eligendos. Secundo,si

fuerint Degligenles et desidenles hoc aulem impedimentum
[1" 118 bj ;

tollitur, quia inquisitores possunt lales facere amoveri et alios loco ipso-
rum subrogari; quod patet in eisdern constilulionibus Clemenlis pape.
Et infracEl si quis eorum of6cialium propter ineplitudinem, vel inher-
tiam seu occupalionem aliquam vel excessum dyocesano et fralribus
,

supra diclis visus fueritamovendus, ipsumad mandalum veldiclumeorum

teneantur amovere poteslas capitaneus vel quivis alius hujusmodi pre-
, ,

diclorum, et alium secundum formam prescriptam subslituere loco ejus.

Tertio, si fuerint infideles ipsi olficio, quia tales et punire et amovere
lenenlur polestales, ut patetin eisdem constitutionibus. : Fi infra Quod
si quis eorum conlra fidem el sincerilatem officii sui in favorem heresis
deprehensus fuerit excessisse, prelernotam infamie perpelue quam tan-
quam fautor hcrelicorum incurrat, per potestalem, capilaneum, consules
vel reclores seu alium similem ad dyocesanorum et diclorum fratrum
vel inquisitorum seu inquisitoris arbilrium puniantur.
Predicla auiem ordinatio seu modus olficialium predictorum in parli-
bus dumlaxal Ytalie habet locum. In regno autem Frangie inquisitores
agunt et ulunlur ministerio olficialium regis et comitum, et baronum ,

et aliorum doniinorum castrorum seu locorum aliorum in territoriis suis,

sive sint senescalli vel baylivi, vel judices, vel bajuli, vel servientes,
,

seu quibuscumque aliis nominibus vel officiis censeanlur, quos inquisi-

lores possunl requirere et requisilos, si negligentes fuerint aut [f° 118 c]
desides, per censuram ecclesiasticam compellere et cohercere; necnon
ex virtute lilterarum regis Francie ipsis inquisitoribus concessarum om-
nes el singuli supra dicti tenentur inquisitoribus prebereauxilium etcon-
silium opportunum et in omnibus que ad officium inquisilionis spectant
eisdem inquisiloribus, et eorum mandalis, el requisitionibus simpliciter
obedire, quod prompte faciunt el fecerunt, scientes ejusdem regis de-
votam et ad hoc spontaneam voluntatem.
Tertio quoque, sive sint notarii ex quibus potest contingere impedi-
mentum duppliciler uno modo, si nolunt facere officium tabellionatus
:

quacumque occasione, et hoc impedimentum toliitur quia ipsi in- ,

quisitores possunt ad hoc compellere omnes et singulos sive sint

seculares sive religiosi etiam si sint in sacris ordinibus constituti,
,

qui, dum essent in seculo, officium tabellionatus habuerunt, alio modo,

si nullus notarius commodo potest haberi, et hoc impedimentum tolli-
tur, quia inquisilores possunl adhibere duas persona ydoneas loco notarii
ad scribendum et faciendum omnia que in commisso inquisitionis officio
ad scriuiarii seu tabellionis noscuntur officium pertinere. De islis duobus
plenius nolalum est supra , De potestate inquisitorum : Sexto^ inquisitO'
res possunt requirere, etc.
D. — Quarto, eliam testium quos recipiunt occasione posset impedi-
mentum coniingere tripliciter uno modo, quia sunt infames, sicut per-
:
 QUARTA PARS. 215

juri, et participes , aut socii criminis , aut quia sunt excommunicati.

Istud autem iiDpedimentum [[<* 1 18 d] lollitur, quia omnes tales emendati

de crimine favorem fidei ad leslimonium admilluntur. De hoc habetur

in
in consullalionibus Alexandri pape IIII" inquisiloribus Tholosanis Quod :

super nonnullis. Et infra arl" III" Preteiea noDnulli talium, ut pro-

, :

ponitis, jurant coram inquisitoribus tam de se quam de aliis super facto

heresis dicere veritatem; set perjurant non odio tamen- vel precio, set
timore sui pocius et suorum corrigunt autem se postmodum super hiis
,

conlra se ac alios suos complices deponendo. Gum ilaque perjurus secun-

dum jura eliam post penitentiam in criminalibus a leslimonio repellatur,
hinc queritur utrum contra ilios suos complices sit per teslimonia taiium
procedendum. Super quo taliter respondemus quod, cum crimen hujus-
modi exceptum, si ex manifeslis indiciis apparuerit tales non animi
sit
levilaieaut odii fomite ductos seu corruptos pecunia set zelo fidei ,

tanquam penitentes proprie culpc asserere quod lalia prius tacuerant et

veliut in hoc suum errorem
corrigere et alios nominare, slari debet in
favorem aliusobsisteret altestalionibus eorumdem.
fidei, nisi Item, in —
alia consultalione ejusdem Alexandri pape inquisitoribus Tholosanis :

Consuluit nos discrelio veslra ulrum illos qui ratione criminis hereseos
vel alia de causa excommunicationis seutentia sunt ligali contra hereti-
cos credentes, defensores, faatores vel receptalores eorum ad testimo-
,

nium perhibendum admittere et stare diclis eorum seu illorum eliam

debeatis qui complices, participes seu socios ejusdem [f^ 119 a] crimi-
nis se falentur. JEt infra : Slatuimus in favorem fidei ut in hujusmodi
inquisilionis negocio dicti excommunicati contra hereticos, credentes,
defensores fautores et receplalores eorum ad teslimonium admiltantur,
,

et stetur tam illorum dictis quam eorum qui, ul predictum est, socios
ejusdem criminis se falentur, si ex verisimilibus conjecturis qui ex nu-
mero deponentium vel personarum tam deponentium quam earum con-
tra quas deponitur qualitate et aliis circumstanciis couvinci poterunt sic
falentes non falsa dicere presumantur. —
De eodem quoque sic posilum
est in jure, Extra de hereticis libro VI**, cap° In fidei favorem concedi-
:

mus ul in negocio inquisitionis heretice pravitatis excommunicali et

participes vel socii criminis ad teslimonium admiltantur presertim ia
probationum aliarum defectum conlra hereticos, credentes faulores ,

receplalores et defensores eorum si ex verisimilibus

, conjecluris et ex
numero lestium aut personarum tam deponenlium quam eorum contra
quos deponitur quahlate ac aliis circumstanciis sic testificantes non faisa
dicere presumanlur.
Alio modo posset impedimentum prestari, quia testes sunt singulares
in diclis el ideo non legitime probant, licet concordent in substanlia rei
seu facli. Hoc autem tollitur, quia inquisitores ex talibus possent pro-
cedere si eis videatur. De hoc habetur in littera cardinalis episcopi
Albanensis : Cum nuper dominus papa. Et infra : Quando vero tes-
216 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

tessingulares sunl in diclis, concordanl aulem in substanlia \el in

specierei , relinquilur inquisilorum arbilrio ut si quis eis secundum
Deum videbilur sic procedanl maxime si fama consenlil el [f° 119 b]
,

ydoneilas et 6des deponentium contra eum conlra quem fuerit inqui-

rendum. —
In consullatiouibus taraen domini Guidonis Fulcodii in fine io-
quisitoribus laliter ipse scribit In summa vero admonendos vos arbi-
:

tror, quatinus acla inquisitionis diligentius evolvatis; et si lestes

invenerilis confuse deposuisse et de causa sciencie minus plene requisi-
tos fuisse, suppleatis obmissa et eos de causa sciencie el decausa cause
ubi faciendum videbitur sollicite requiratis, quodfieri posse, scilicet ite-
rari testium inlerrogationes obmissas, dicitdecrelalis de lestibus, [C.]Per
^was, et coocordat. 1. ff. dequestionibus repeti et hoc dico cura tanta di-
;

ligentia faciendum, quia illis contra quos inquirilur precluditur via juris
io Doticia testium et reddendis interrogationibus prout in jiire fieri con-
suevit; et quanto magis eis via precluditur, tanto sollicitudo vobis ma-
jor incumbit, adeo quod de inimicicia testium per vos debetis inquirere
cum non possiut alii divinare, et nisi testes plene el plane in omoibus
concordaverint, melius esl vobis purgaliooem iodicere, vel differre sen-
teotiam quam dampoare, adeo quia ooo crederem tulum ad vocem duo-
rum teslium hominem bone opinionis dampnare, iicet videat conlra jus
dicere, quia ubi numerustestium [noo]exigitur,duosufficiuot; sethocideo
dico quia duos vix duos judico, eo quod urgeote oecessitale legitime
defeosioois ordo truocatur. Hec io predictis [f"' 119 c] consullatiooibus.
Alio autem modo posset impedimeotura contingere ex publicalione
nominura testium deponentium; et hoc tollitur sicutplenius notatum est
supra SepHmOy si inquisitoribus videatur, etc.
:

E — Quioto, ex defectibus cootiogeotibus possuot cootingere impedi-

meota multipliciter uno quidera modo, ex defectu sociorura ;quod im-
:

pedimentum tollitur, quia prelati sive superiores inquisitorum teoentur

eis dare socios quos et quot petunt. De hoc habetur in littera Urbani
pape IIII'' et Clementis pape IIII'' coosirailis teooris priori provinciali et
prioribus cooveotualibus et subprioribus io Lorabardia; item, io alia lit-
tera ejusdem Cleojeotis pape consimilis leooris priori proviociali et prio-
ribus cooveotualibus et subprioribus in regoo Francie Ne catholice
:

fidei negocium, dilectis filiis fratribus veslri ordinis infra designalos eis
limites sedis apostolice auctoritate coramissura el in poslerum commil-
tendum, expersonarum defectucontingat, quod absit, quomodolibet im-
pedire volumus et presenlium vobis auctoritate districle precipiendo
,

mandamus quatinus tu fili prior proviocialis, siogulis ex prediclis fra-

,

tribus siogulos socios, fratres videlicetipsius ordinis, providos etdiscre-

tos ac etiam negocio congruentes de quibus hii quibus assignati fuerint
merito valeant consolari, sublata difficultate qualibet, assignare procures
et nichilominus tam tu quara vos alii priores, supperiores conventua-
les ac vicarii, quociens ab eisdem fratribus [f** 119 d] quibus dictum est
 QUARTA PARS. 217

commissum negocium et committetur in posterum fueritis requisiti et

dicto negocio opportunum. De aliis etiam fratribus ejusdem ordi-
fuerit
nis,preterilIosqui eis in socios deputati fuerint, cumomni promptitudine
providere curelis ita quod prefatum negocium nullam ex negligentia
,

veslra dilationem capiat, set pocius ex diligentia conlinuum suscipiat

incrementum.
Alio autem modo potest contingere impedimentum ,' ex defectu
adjuvantium ad perficiendum illud quod incumbit peragendum. Hoc
autem impedimentum tollitur quia possunt cogere illos quos requi-
,

sierint ad se adjuvandum, sicui nolatum est supra Decimo nono, pos- :

sunt inquisitores.
Tertio autem modo contingere impedimentum
potest ex defectu ,

jurisperitorum, quia nolunt eis consulere. Hoc autem tollilur, quia

possunt eos cogere ad dandum sibi consilium opportunum sicut nota- ,

tum est supra Nono, possunt arcessire.

:

Quarto vero modo posset contingere impedimentum, ex verbis dubiis

vel obscuris positis in conslitutionibus vel statutis contra hereticos edi-
tis. Hoc autem tollitur quia inquisitores cum dyocesanis episcopis pos-
,

sunt hujusmodi dubia vel obscura interpretari aut declarare sicut supra ,

de hoc plenius est notalum Possunt itaque, primo^ inquisitores, etc.

:

Quinto autem modo posset contingere impedimentum propter vincu-

lum excommunicationis vel notam irregularitatis quas inquisitores vel
eorum socii aliquando possunt incurrere. Islud autem impedimentum
tollitur, quia possunt se mutuo absolvere et secum muluo [f° 120 a]
dispensare , sicut palet in privilegio Alexandri pape IIIl'' inquisi-
toribus Tholosanis Ut negocium fidei valeatis liberius promovere
:

vobis auctorilale presentium indulgemus ut si vos excommunica-

,

tionis senlentiam vel irregularilatem incurrere aliquibus casibus ex

humana fragililate contingat vel recolatis etiam incurrisse, quia prop-
ter injunctnm vobis officium ad priores vestros de levi super hoc
recurrere non potestis, mutuo vos super hiis absolvere juxla formam
Ecclesie ac vobiscum auctoritale noslra dispensare possitis prout in ,

hac parle dictis prioribus dicitur ab apostolica sede concessum.

%. Quantum autem ad debilara forn>am procedendi ad actum et finem
intentum, Iria consideranda occurrunt, que sunt ordo,modus et species.
:

Primum igilur est ordo agendorum ul sit actus ordinatus ad finem pro-
,

prium. Secundum vero est modus ipsius agentis ut sit formatus et re-,

gulatus in bonum. Tertium aulem est species seu forma, sicut hic acci-
pitur, ipsius judicantis aut punientis, ul appareat ejus animus non solum
justus interius quantum ad habitum, sel etiara modestus et pius quan-
tum ad exleriorem actum.
A. — Circaordinemitaqueagendorum,sciendum est quod ordo cujus-
libel rei sumitur per respectum ad finem. Finis aulem oificii inquisilionis
est, utheresis destruatur, quedestruinon potestnisi hereticidestruanlur,
28
218 PRACTICA INQUISITIONFS HERETICE PRAVITATIS.

qui eliam deslrui non possunl nisi deslruantur receplatores fautores et,

defensores eorum, sicul in lege de furibus conlinetur: Quod nonpossunt

deslrui, nisi simul destruanlur et^f^^lSiO b] furtorum occultatores. Des-
truuntur autem heretici duppliciter, uno modo cum ab heresi ad veram
cathoHcamfidemconvertunlurJuxtailludProverb.XII, [7] Verleimpios^ :

et non erunl alio modo quando relicti seculari juditio corporaliler con-
;

cremantur. Ordo ilaque procedendi in execulione officii inquisitionis de-

bet esse primo el principaliter ul contra hereticos procedatur, subse-
quenler vero contra faulores receptatores et defensores ipsorum et ideo
,

qui dicantnr heretici, qui fautores, et qui defensores eorum , et quali-

ter contra singulos procedendum sit inferius distinguelur.
,

a) Scienduro esl quod herelicorum quidam dicunlur heretici

itaque
perfecti, quidam vero imperfecti. Dicuntur autem perfecti heretici illi qui
fidem et vilam hereticorum professi suut secuudum ritum suum eamque
tenent seu servant et aliis dogmatizant; imperfecti autem heretici dicun-
tur iili qui fidem hereticorum quidem habent, set vitam ipsorum quau-
tum ad rilus et observantias eorumdem non servant; et isli proprie cre-
dentes hereticorum erroribus appellantur et sic heretici judicanlur.
Notandum esl autem quod hereticorum perfectorumquidam suntperti-
naciler in sua perfidia persislentes quidam autem ab heresi redeuntes,
,

quidam vero post redilum et abjuratam a se heresim recidivantes seu

relabentes. Circahereticos pertinaces talis ordo servandus est, quod ubi-
cumque et ab omnibus et omni tempore capiendi sunt et ad potestatem
Ecclesie reducendi, ut sint sub manu inquisitorum herelice pravitalis aut
dyocesanorum et in tali custodia recludantur quod non possint alios
,

corrumpere [f" 120 c] el ibidem instruendi sunt et exortandi sepius

;
,

monendi ut convertantur ab errore suo et redeant ad Ecclesie unitatem ;

et coram discretis et litteratis viris ac fidei zelatoribus examinentur per

inquisitores; et eorum.errores et hereses quas tenent et defendunt cou-
scribantur, ut secta talium detegalur. Expectantur autem tales diutius et
invitanlur ad conversionem et differtur eorum condempnatio ex causa
rationabili :primo, quia eorum conversio multum proficit officiofidei ex
eo quod si convertuntur detegunt suos complices, et lalibula, et cod-
venticula tenebrarum. Item, illi qui per eos decepli fuerunt etin errorem
missi, quando vident magistros erroris sui esse conversos et se ipsos
fore deceptos, quandoque facilius et perfectius ab erroris devio conver-
luntur. Item, quamdiu heretici tales in custodia delinentur, alii qui per
eos corrupti fuerant, suspicantes et cogitantes quod convertantur et se
el alios detegant seu revelent, facilius et frequentius veniunt ad confi-
tendum de se et de aliis veritatem, aut citati seu vocati per inquisitores
cicius confitentur. Possunt etiam tales heretici per questionum tormenta
citra membri diminulionem et mortis periculum , tanquam vere latrones
et homicide animarum et fures sacramentorum Dei et fidei christiane
et errores suos expresse fateri et accusare alios hereticos quos sciunt et
 QUARTA PARS. 219

bona eorum , el credentes , receplalores et defensores eorum , sicut co-

guntur fures 120 d] rerum temporalium accusare suos com-
et latrones [f«

plices et fateri maleficia que fecerunt sicut expresse de hoc habelur in

,

institutionibus seu statutis Clementis pape llir' Ad extirpanda. Et in- :

fra : Teneantur preterea potestas, capitaneus, consules ac rector vel

alii hujusmodi omnes hereticos quos captos habuerint cogere citra
membri diminutionem et mortis periculum etc, ul supra immediate. ,

Tandem vero, ubi pertinaciter et obstinate in sua perfidiaperseverantdamp-

nati et per fenlentiam herelici judicali, presentibussecularibus potesla-
tibus, relinquendi suntbrachio et juditio seculari,animadversione debita
puniendi juxta illud in epistola ad Tytum III, [10, 11]
, Hereticum :

autem hominem post primam et secundam correptiooem devita, sciens

quod subversus est, qui hujusmodi est et delioquit cum sit proprio , ,

juditio condempnatus.
b) Circa herelicos vero redeuntes distinguenduni est, quia aut redeunt
per se ipsos ante captionem aut postquam capti sunt anle publicam exa-
minationem et sententie prolationem aut post ipsam sentenliam jam
,

prolatam postquam relicti sunt brachio el juditio seculari. Circa redeun-

tes itaque hereticos perfectos talis ordo generaliter est servandus, ut
primo abjurent omnem heresim in juditio, modo et forma in abjuratione
hujusmodi debilis et consuelis; deiude jurent plenam el meram tam de
se quam de aliis personis vivis et defunctis super facto heresis dicere
veritatem eorumque confessiones diligenter recipiantur el conscriban-
,

tur in actis publicis, et sic demum secundum formam Ecclesie [l° \%\ a]
absolvantur a sententia excommunicationis contra tales a canone gene-
raliler promulgata deinde penitentia talibus conversis ab heresis injun-
;

genda pro qualitate conversionis et meriti ipsorum el promotione fidei

et officii inquisitionis poterit ab inquisitoribus moderari. Si enim sponte
redeunt per se ipsos, et veraciler confitentur, fidelilerque detegunt suos
complices, cum per conversionem talium negocium fidei et officium in-
quisitionis multipliciter illuminentur et promoveantur, sicul sepius est
compertum consueverunt tales conversi recipi ab inquisiloribus cum
,

magnagratia et favore, et procurare eisdem necessaria unde videre decen-

ter valeant a principibus et prelatis. Si autem redeunt post captionem ,

ante lamen publicam examinationem et sententie prolationem idem ,

servandum erit sicut in precedentibus est pretactum ita tauieri quod ,

talium conversio evidentibus indiciis vera et non ficta comprobetur, et

penitentia talibus injungenda major imponi polerit et debebit. Si vero
post sententie prolalionem redeunt tales presumuntur redire metu
,

mortis et ideo eorum conversio aul suspecta aut minus favorabiliter est
habenda. Sunt tamen tales in hoc casu nichilominus recipiendi ab Ec-
clesia ad penitentiam prima vice et in perpetuum carcerem delrudendi.^
De hoc habetur in lege imperiali quondam Frederici Comrnissi nohis. :

Et infra : Statuimus itaque sanctientes ut heretici, quocumque nomine

220 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

censeanlur, ubicumque per inaperium dampnati fuerintabEcclesiaet secu-

larijuclitioassignati,animadversione debita punianiur; si quivero de pre-
diclis, poslquam fuerint deprehensi, territi metu [f° 121 bj mortis redire
voluerinl ad fidei unilatem juxta canonicas sanctiones, ad aaendum pe-
nilentiam in perpetuum carceremdetrudantur. —
Ilem, in concilioTholo-
sano domini Romani, apostoiice sedis legati Licet a diversis. Et infra :
:

Herelici aulem qui timore mortis vei quacumque occasione, dummodo

vero redierint sponte ad catholicam unilatem, ad agendum penitentiam
per episcopum loci in muro cum lali includantur cautela quc<; facuilatem
non habeant alios corrumpendi, Notandum autem est ad cautelam quod
per experientiam sepius est probatum quod couversio hereticorum de
secta Manicheorum certior est et conlriciter aut veraciter convertunlur,
aut pro fide, seu magis perfidia sua , mori pocius eligunt quam con-
verli. Hereticorum aulem de secla Valdensium seu Pauperum de Lug-
duno conversio multum dubia esl et suspecta , et frequenter ficte re-
deunt, ut evadant manus inquisitorum et ad vomitum revertantur et ;

ideo sollerter et caute providendum est ne ficla conversione decipiact

Ecclesie juditium, aut pocius semetipsos.
c) Circa hereticos autem recidivanles aut relabentes, distinguendum
est aut dicuntur recidivare proprie, videlicet in prislinum crimen he-
:

resis ejusdem seu alterius speciei aut secte relabendo seu alias post
, ,

abjuralam a se heresini hereticos associando deducendo, seu munera

, ,

daudo, aut mittendo, aut favorem qui excusari non possit hereticis
impendendo; aut dicuntur recidivare improprie, videlicel post juramen-
lum de plena veritate dicenda prestitum , celando [f" \%\ c] aut suppri-
mendo scienter de se et de aliis in juditio verilatem aut penitentiara,

sibi injunctam muri ve! carceris, vel mandata sibi imposita nou ser-
vando, set violando et Iransgrediendo. Circa relabentes ilaque aut reci-
divantes proprie in pristinum crimen heresis, aut post abjuratam
heresim in juditio, aul post purgationem factam favendo hereticis inex-
cusabililer quoquo modo, talis ordo servandus est quod, poslquam legi-
timeconstilerit de prediclis tandem presenle poteslate seculari, judicandi
sunt relapsi in heresim, et tauquam tales absque ulla penitus audientia
relinquendi sunl brachio et judilio seculari. De hoc cavelur in lege im-
periali quondam Frederici ; Commissi nohis. Etinfra : Item,roortis sen-
lentie ducimus adiciendos si quos hereticorum ad juditium traclos in
extremo vite periculo heresim abjurantes postmodum de falso juramento
conslilerit et fide mentita convinci ac eos contigerit ejusdem morbi spon-
taneara incurrere recidivam ut sibi dampnabilius iniquitas sit mentila
,

el penam debilam [propter] mendacium non evadat. —

Item, inconsulta-
tionibus Alexandri pape IIII'' Quod super nonnidlis. Et infra : Priraus
:

igitur consultationis vestre articulus continebal ulrum dici debeat re-

lapsus in heresim qui iapsus est in eam post abjuralionem ipsius in qua
non invenitur antea coramisisse, cura secundura proprietalera vocabuli
 QUARTA PARS. 221

non videatur relapsiis qui oon fuerat ante lapsus ad quod taliter res-
;

pondemus quod talis tanquam accusatus aut suspectus de heresi si eam

in juditio abjuravit et postea committat in ipsa censeri debet quadam
juris [f 121 d] fictione relapsus, licet ante abjurationem suam probatum
non fuerit crimen heresis contra ipsum, dummodo hujusmodi prius
orla suspicalio violenta fuerit et cerlis ac veris juditiis comprobata. Si
vero levis et modica, quamvis ex hoc sitgravius puniendus, relapsorum
tamen in heresim non debet pena puniri ex quo presumi non potest
verisimiliter ante lapsus in eam. Quesivislis etiam circa idem si is qui ,

heresim abjuravit et per solam inexcusabilem receptionem aut deduc-,

tionem. seu associalionera vel visitationem hereticorum, sive datio-

,

nem, vel missionem munerum ant etiam alias in favorem eorum qui
,

excusari non possit, sine adoratione tamen ut verbis vestris ulamur,

,

lapsus est postmodum, propter hoc debeat judicari relapsus. Et quidem

si legitime constiterit quod tales ante hujusmodi abjurationem in heresi

commisissent, non est dubiumeos perhoc fuisse relapsos, quiatuncdubi-

tari non debet illos ex approbali a se prius erroris consequencia id
fecisse. — Deeodemhabelur, Extradehereticis libro VI", cap** Accusatus,
:

et sequenti § Ille quoque ; item, in consultatione Alexandri pape IIII'' :

Super eo quodscriptum legitur Ecclesia nulli clauditgremiumredeunti;

:

et alibi :Hii qui post abjurationem erroris vei postquam se proprii antis-
titis examinatione purgaveiunt deprehensi fuerint in abjuratam heresim

recidisse seculari decernuntur juditio sine ulla penitus audientia relin-

quendi, cnm scriplure hujusmodi videnntur sibi invicem adversari, quid
tenendum sit per sedem edoceri apostolicam [f" 122 a] postulastis nos ;

ilaque inquisilioni vestre de fratrum nostrorum consilio respondemus

quod talilerdeprehensi, etiamsi, ut dictumest, sineulla penitus audientia
relinquendi sint juditio seculari, si tamen postmodum penitent et peni-
tenlie signa in eis apparuerint manifesta, nequaquam sunt humiliter
pelitasacramenta penitentie eteucharislie deneganda. —
Hocidem posi-
tum est in jure, Exlra de hereticis libro VI*' Super eo; item, in consul-
:

tatione domini Petri Amelii archiepiscopi Narbonensis et suffraganeorum

ejus inquisitoribus Tholosanis Duhitationes vestras. Et infy^a : Porro
:

illos seu credenles qui, postqnam juraverint mandatis Ecclesie obedire

et absolutionis beneficium fuerint vel non fuerint assecuti, injuncta sibi
carceris penilentia, vel non intrando vel post ingressum non tamen
propler inhumanam et intolerabilem carceris duriciam exeundo,sive
aliamquamcumque penamservare seuperficererenuentes, jamse ad reci-
piendam contumaciter absentantes rebelles existunt, et sic suam impeni-
tenliam fictamque conversionem ostendunt, etillosqui post abjurationem
erroris seu purgationem deprehensi fuerint in abjuratam heresim reci-
disse, seculari juditio sine ulla penitus audientia relinquatis animad-
versione debita puniendos, cum sufficiat tales per falsam conversionem
semel Ecclesiam decepisse. —
In consultationibus vero domini Guidonis
222 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

Fulcodii, q. XIII*, scribilur el habelur, quod in eos qui carceres exie-

runt vel injunctas penilentias violarunt dural inquisitorum potestas, adeo
quod iiiiquipredicta commiserunt, si excusationem nonhabent, [f® 12i2b]
possunt tanquam heretici condempnari, nam presumilur ficta conversio,
et confessio simulata, et materia veleris errorisrecondila, Argumentum
de. pe. dist. secunda
, Si quis invidie ; nam exilus acta probat. Et
:

canon similiter XXII^ q. 11% quod ait Et ex post facto ostenditur sibi
:

excessum veterem placuisse, Ar^XXXI", q. I, Cum per bellicam, circa

finem ibi, Ostendentes sibi, etc.
Circa recidivantes vero qui relapsi dicunlur improprie contra pro-
prium juramentum veritalem in juditio supprimendo ant penilen-
liam sibi injuuctam aul mandata sibi imposila non servando , sel
vioiando, non invenitur expressum in jure, quia tales, nisi essent
forsan impenilentes, sinl penaliter seculari juditio relinquendi, nisi
qualenus de pejeranlibus aliquid est expressum in lege imperiali
Frederici superius allegata, et in consuhalione memorali Narbonensis
episcopi et suffraganeorum ejus, et in consullationibus domini Guidonis
Fulcodii immediate supra positis. Set in illis supponilur aul abjuratio
heresis et relapsus in eam aut impenitentia cum contumacia, undereci-
divantes seu relapsi dicti improprie, si peniteant, non sunt relinquendi
juditio seculari, set puniendi sunt penis aliis ad arbitrium inquisitorum
juxta qualilatem delicti et delinquentium personarum. puta pejerantibus
preter penam aliara cruces dupplices imponendo, violantes vero peni-
tentiam sibi injunctam seu mandata sibi imposila noo servantes redu-
cendo ad carcerem muriet eisdem penas alias imponendo, necnon penas
peccuniarias ad quas se obligaverunt [f° 122 c] et quas transgrediendo
mandata incurrerunt ab ipsis vel eoruo) successoribiis exigendo.
d) Credentes autem hereticorum erroribus heretici judicantur, sicut
superiusest pretactum, Extra de hereticis Excommunicamus, 11° § Cre-
:

dentes autem. Est aulem sciendum quod culpe seu actus vel opera ex
quibus possunt judicari talia facientes esse credentes hereticorum dup-
pliciler dislinguuntur (1), quia hujusmodi culpe quedam sunt certe et
vehementer cogenles, quedamautem sunlprobabiles, que, et [si] singule
non probent, tamen simul collecle faciunt validissimum argumentum.
Culpe autem seu actus et opera quasi certa ex quibus aliqui judicantur
esse credentes hereticorum erroribus quamvis etiam ipsi negent se esse
,

tales, quanlum ad sectam quidem Calharorum seu Manicheorum sunt ea

que secuntur, videlicet si ipsos hereticos modo hereticali adorant, quod
fieri communiter consuevit fleclendo genua coram ipsis junctisque ma-
nibus inclinando, petendo benedictionem ipsorum, aut secundum ritum
ipsorum inclinando caput, eorum orationes implorando vel more et ritu
ipsorum inclinato capite eis tanquam sanctis aut justis reverentiam exhi-

(1) Extingunlur dans les deux mss.

 QUARTA PARS. 225

bendo; ilem, panem benedictum perhereticos scienler abeis vel a quo-

cumque alio sibi dalum vel missum accipiendo et comedendo aut etiam
pro devotioneipsorum secum conservando; item, si hereticationialicujus
persone scienter precipue si eamdem here-
et voluntarie interfuerint et
ticationem fieri procuraverint, aut consuluerinl, aut consenserint Id
eadem item [f° 122 d] si pactum seu promissionem hereticis fecerint
; ,

quod in infirmitate sua vel in fine suo recipiantur ab eis in sectam ip-
sorum secundum ritum etconsueludinem eorumdem, quarareceptionem
vocant heretici Melioramentum seu Consolamentum et baptismum Spi-
ritus Sancti; item, si servitio eorumdem hereticorum inlerfuerint ubi,
majore ipsorum lenente librum apertum, per ipsum quasi sub generali
confessione quam faciunl reraissionem intelligunt fieri peccatorum.
Quantum ad sectara vero Valdensiura seu Pauperum de Lugduno sunt
evidenlia argumenta et certa judilia quod sint credentes eorum erro-
ribus illi qui peccata sua confilentur Valdensibus et peuitentiam reci-
piunt ab eisdem, quos tamen sciunt vel credunt non esse presbiteros
ordinatos per episcopum Roraane Ecclesie item, quiscienter orantcum
;

eisdem Valdensibus secundum modum, et ritum, et doctrinam ipsorum

flectendo genua cum eisdem super bancam vel quidlibet alter[um] inclinati
item, qui intersunt cene Valdensium in qua corpus Chrisli se conficere
mentiuntur; item, qui sermones seu predicationes vel exortationes quas
in suis conventiculis heretici tam Manichei quam Valdenses faciunt fre-
quenter et libenter audiunt et inlersunt, secus autem si semel tautum et
nunquara postea redire voluerint; item, si confileantur se credere quod
herelici, sive Manichei sive Valdenses, sint boni horaines el quod ha-
beant et teneant bonam fidem et bonam sectam in qua possint salvari
tam ipsi heretici quam alii qui eamdem fidera et sectara tenuerint seu
servaverint; nam tales sic credenles ex ore suo se [{° 123 a] judicant
et confessione propria convincuntur.
In consullalionibus vero domini Guidonis Fulcodii, q. IX% ita colligi-
tur et habetur quod illi qui confitentur se credere ita esse sicut illi di-
cunt, credentes utique sunt, nam ex ore suo se judicant. Qui vero ado-
raverint, reverentiam suo more exhibuerint ,et confessionem vel
communionem ab eis juxta ritum eorum acceperint, vel similia perpe-
traverint que ad ritum eorum perlinent credentes utique fuisse convin-
,

cunlur nam ex factis exterioribus presumitur de affectu, ul Ar™ XXXII"

;
:

Qui viderit,c. De dolo, I. Dolum ; nec enim refert utrum dictis an factis
quis voluntatem suam insinuel, ff. de legibus et Se. cum de quibus, nam
negare et confiteri possumus non solum ore seletiam facto, XI",^. III*:
Estimant; et hoc dico de hiisfactis in quibus error exprimitur, sicut su-
pra exempla posui de hiis que ad ritum errantium perlinent. Verum si
quis eos visilavit, alimoniam prebuit, ducatum prestitit, vel similia fe-
cit in quibus nichil de ritu ipsorum expressum ostenditur, quamvis ali-
qui contrarium scripserint, nec credo quod possit credens judicari :
224 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

nam hec omnia fiuntinlerdum ex affeclione carnali interdum precibus

,

amicorum , interdum peccunie inluitu; et cutn dicat papa non simplici-

ter esse credentes credenles eorum erroribus velut hereticos judi-
, set
camus, necesse arbitror aliquod in eis erroris indicium deprehendi
cum enim credens hereticus judicetur non est salis queslio facilis ad
pronunciandum credentem et sic per consequens hereticum nam in hoc :

crimine etiam ex vehementi presumplione nemo dampnalur [f° 123 b],

Extra de presumpt., Litteras. Et si quis obiciat Quomodo ergo dicis
:

credentes qui adorant et similia faciunt si ex presumplione neminem

dampnas? Respondeo Non credo illos ex presumptione solum ymo ex
:
,

vera probatione credentes judicari nam hec est probatio evidentissima

;

que fit ipso facto alias enim de animo conslare non possel quia allum
, ,

est cor hominis et inscrutabile set hujusmodi juditia que ad bonum

,

relorqueri non possunt; nec ad aliud nisi ad id quod expressum indi-

cantpro probalionibus sunthabenda. Et ideo perspicue vocantur insidie,
c. Dedolo, 1. Dolum. Quid ergo dicemus de hiis qui sermones seu pre-
dicationes eorum audiverunt? Respondeo Si semel tanlum audiverunt
;

et nuiiquam postea redire voluerunt, inculpabiles videntur quoad hoc

ne credentes judicentur necenim videntur approbasse quod poslmodum
;

evitaverunt, et hoc dico argumento canonis I, q. I* Constat. Qui vero :

prima vice venerunt et postmodum frequentarunt locis et horis suspec-

lis,
possunt credentes censeri argumenlum habeo a sensu contrario,
ex diclo canone Constat, et a simili, Extra de presumplionibus, [c.] Ex
:

studiis, Hec predictus dominus Guido.

Iq consultalionibus vero domini Petri archiepiscopi Narbonensis
et suffraganeorum ejus iuquisiloribus Tholosanis Dubitaiiones ves-:

tras. Et infra ita scribitur Sane inter culpas ex quibus credenles

:

possunt judicari ne ulterius dubites, has esse firmiter arbitramur si

,

reverenliam fecerunt hereticis uL credentes eorum oraliones implo-

,

rantes \\9 123 c] el bonos homines profitentes quasi adorant eos , si

consolationi eorum ubicumque consolantur in hereticum recipientes
per impositionem manuum se salvare proditionaliter mentiuntur; aut si
servitio eorumdem, majore ipsorum librum tenentem apertum, per ipsum
quasi sub generali confessione remissionem intelligunt fieri peccato-
rum; si cene Valdensium ubi in die cene, mensa posita et pane su-
perposilo, Valdensis unus benedicens et frangens dansque astantibus
credit secundum suam dampnabilem sectam conficere corpus Christi
non causa prodendi vel reprehendendi eos vel alia comraendabili seu
excusabili affuerunl; si eisdem Valdensibus peccata sua confessi fuerint,
ut solel et debet quisque sacerdoti proprio confiteri si pacem ab here-
;

ticis vel Valdensibus vel panem ab eis benedictum a quocumque sibi

missum vel datum scienler dampnabiliter receperunt; si crediderunt eos
in secta sua salvari posse vel esse bonos aut sanctos homines vel Dei
amicos , vel eorum persecutores peccare, vel si eos taliter laudaverunt,
 QUARTA PARS. 225

vel si alio qualicumque signo vel verbo

in eis se fidem seu credenliam
habuisse in jure vel alibi sunl piofessi si eos libenler et pluries rece-
;

perunl audierunt, visitaverunl, victualia seu alia eis dederunt seu mi-
,

serunt, orationes ab eis vel epislolas vel evangelia didicerunt. Hec

enim et similia, elsi non probant singula, multa juvant. Hec autem om-
nia intelligimus cum hii qui sic culpabiles sunt inventi sciebant illos
quibus vel per quos ista fiebant esse hereticos [f° 123 d] vel Valdenses,
nec ignorabant quod sancta Ecclesia tales propter errores proprios suas-
que sectas dampnabiles ab unitate catholice fidei segregatos denunciat
et excommunicat persequitur atque dampnal; nec dicenli se hoc igno-
,

rasse leviler est credendum. Quis enim esl ille solus peregrinus qui
dampnationem hereticorum et Valdensium nescierit a longis relro anuis
tam justissime factam. tam famosam lam publicatam, vel predicatam
,
,

et lot mortibiis ipsorum infidelium solleinpniler dampnatorum el publice

punitorum tam firmiter sigillatam ? Ulique non est ferendum sic evidens
discipulis mendacium magistrorum, sel pocius cum ipsis dampnatis
dampnandus qui verum tam notorium diffitetur; quod etiam ipsius rei
geste modus ignorari non potuisse arguit et convincit, nam et latere vo-
lentes el celari querenles heretici el Valdenses suis se tanlum credenti-
bus credunt, cum eisdem supra dicta luala et similia in lalibulis perpe-
Irantes que, elsi quidam ex hiis similiter negant se illorum errores
vidisse vel auditos credidisse, a participatione tamen credendi eisdem
erroribussallem implicite immunes esse non sinunt licet enim ista nichil :

expresse dicant contra aliquod arliculum specialem, tacite tamen et per

consequenliam dicunt, cum dicant et senliant verbo vel signo, ul supra
tactum est illos perfidos esso bonos quos constat ab Ecclesia reproba-
, ,

tos. Quinymo supra dicta cum saluti animarum suarum prodesse credi-
derinl, aut salutem extra Ecclesiam esse [f** 124 a] credendo aut quos
Ecclesia dampnat extra eam esse non credendo, procul dubio erraverunt.
Hec in predicta consultatione.
Culpe autem probabiles conlra tales sunt ille ex quibus aliqui ju-
dicantur favere herelicis de quibus dicetur infra cum agetur de
,

fauloribus eorumdem. Ordo aulem procedendi contra credentes he-

reticoruiii lalis est, videlicel quod si a credenlia hereticorum et
,

eorum orroribus redire voluerint jureni primo plenam el meram de

,

facto heresis de se et de aliis personis vivis et defunctis dicere verita-

tem, et, confessione eorum recepta in juditio et conscripta, abjurenl om-
nem heresim jurentque ac promiltant parere simpliciter maiidatis Ec-
,

clesie et inquisilorum , ab excommunicationis sententia lala a

et sic
canone secundum formam Ecclesie absolvantur ct penitentia talibus de-
bita injungatur. Si aulem de fuga talium dubitalur aut de corruptione
vel subornatione aliorum complicium tucius est eos detinere persona-
,

iiter in muro seu carcere ad cuslodiam non ad penam usque ad lempus

quo fuerit penilentia talibus et similibus injungenda; alias vero, datis
29
T2H PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

fidejussoribus sub penis de quibus videbitur et recepta juratoria cautione

de comparendo quandocumque fuerint requisiti, consueverunt relaxari
usque ad sermonem inquisitorum in quo publice penitentie injuuguntur.
Si autem confiteri noluerint verilatem et legitinse constiterit de eadem ,

servetur quod in consultalionibus archiepiscopi Narbonensis el suflra-

ganeorum ejus scribilur inquisiloribus Tholosanis Duhitationes vestras.
:

Et infra : Si quis tamen culpam suam, ex [f" 124 b] qua possit credens
vel hereticus judicari de qua plene per testes seu per aliam probationem
constat pertinaciter negare non metuerit quamdiu in hujusmodi nega-
, ,

tione persistil, licel alias conversionem pretendat, hereticusabsque du-

bio est censendus evidenter namque impenilens est qui peccatum de
:

quo convincitur non vult etiam confileri.

e) Faulores herelicorum ,sicut habetur in consultationibus domini
Guidonis Fulcodii, q. X% taliler distinguuntur, quia alique sunt persone
private, alie vero que publica potestate funguntur, et non est omuium
una conditio. Qui enim gladii potestate fungunlur ex sola omissioue pos-
sunt dici fautores, puta si condempnatos ab Ecclesia non fugant et pu-
niunt sicut debent; el quia ex hoc favere intelligantur probant ad lit-
,

teram canones isti, XXXIIII™, q. III-^ Qui potest, etq. V" Qui in viciis,
: :

el q. yWV" Preterea Privale vero persone in hoc casu, si non capiunt,

: .

si pretereuntem non delinent, fautores dici non possunt, nam hec ad

eos pertinent qui potestale fungunlur, el est adhuc Ar"* XXVI™, q. 11" :

Si de arca; et hoc fateor de privatis personis que ad hoc non sunt sa-
cramento constricte; si enim juraverint indicare, sicut faciunt multi, et
celant, non nego illos favere,cum ad id teneantur debito juramenti, et sit
morlale peccatum in hoc casu veritatem occultare, XI° q. III'' Quisquis,
:

et sic patet qualiler quis omissione favere videlur. Set et verbis favere
quis potest, si quis enim excusat hereticos non ex lingue lubrico nec
per jocum, set in conventiculis vel etiam inter laycos, sicut multi faciunt
dicentes sepe [f" 124 c] Isti homines non sunt tales quales dicuntur,
:

nec negant isla vel illa; vel forte quia advocati sunt aliqui et defendendo
ipsos cxcusant ipsorum excessus possunt fautores dici consideraiione
,

habita personarum et temporis et locorum plerumque eniu) hec verba

:

homines simplices ad herelicorum amorem provocant et devotionem

quam habent ad Ecclesiam diminuunt et enervant; et quod hujusmodi
excusalores falsi favere videanlur, insinuat canon,XI™q. III'': Timendo;
set et illi episcopi qui Lothario adheserunt tanquam fautores ejus con-
dempnati sunt, 11°, q. I'', c. ullimo; et dicit alibi Papa quasi favendi
modus exponens quod fucatis defensionibus ejus crimina tegere niteban-
tur, XI", q. III'*; ita et ex duobus illis capitulis colligilur quod per hu-
jusmodi coloralas defensiones inlelligitur quis favere quod sane intelli-
gendum est de hiis qui consulte, non ut, plerumquefit ex precipilionec
perjocum, in hiis prolabuntur, nam lubricum lingue ad penamvel damp-
num trahi non convenit, ff. Ad legem Juliam majestaiem, I. Famosi; et
 QUARTA PARS. 227

similiter que per jocum dicuntur non obligant, actione et ohliga-

ff. De
tione ohliganiium suhstantiam, et XXII", q. W
Quod ait. Item favei quis
:

facto hereticis et hoc satis videtur planum et hoc dico in eo qui ducit,
qui procurat, qui mittit alimoniam qui liberat, qui ea per que liberetur
,

subminislrat et si qua sunt similia; et est adhucar", quamvis probatione

non, egeat. XXIIIl™, q. IIIF Et injusta, ff. De furtis : Sipignoretur, § Qui
:

ferramenta. Idem dico ineo qui precibus herelicum liberal, ar. XXI1II°,
q. VI', c. I., in illo versiculo Illudne fldentissime diccerim, etc; [f" 124 d]
:

nec moveat quod ibi dicitur socius criminis nec enim inlelligilur socius
:

quasi idem crimen commiseril, set socius, id est particeps iufeclionis,

et de hujusmodi socielale loquilur canon ubi dicitur Nec caret scrupulo :

societalis occulte, etc.,II'°, q. \W

Negligere. : —
In consullalionibusvero
domini Pelri Amelii archiepiscopi Narbonensis et suffraganeorum ejus
inquisitoribus Tholosanis, ila scribitur Duhitationes vestras. Et infra :
:

Plane item fautores accipimus tam eos qui herelicornm seu credentium
extirpalionem seu correclionem impediunt quam eos qui non dant ad
id operam quam nec possunt sine culpa omittere manifesta. Ex diligenli
tamen circumstanciarum consideratione plus minusve culpe contingit
in talibus reperire nam mullum favet hereticis seu credenlibus qui eos
:

celat cum possit et debeat indicare, plus qui eos occuUando seu aliler
ipsorum examinationem vel incarceralionem
, vel punitionem nititur
,

impedire, plurimum vero qui captos vel incarceralos relaxat prelor Ec-
clesie voluntalem, seu cujus consilio, vel auxilio, vel mandalo vel ,

cura, lalia perpetrantur cujus criminis reus incorporaliter est habcndus

;

ille qui temporalem habens jurisdictionem prefatos pestiferos herelicos

seu rebelles ab Ecclesia denolalos persequi et de sua terra seu provincia

exterminare postponit vel in eos animadvertere sine mora. Qnippe non
caret scrupulo societatis inique qui tanto facinori sibi per denunciatio- ,

nem Ecclesie vel aliter legitime manifesto, cum teneatur etpossit, desinil
obviare, prcserlim si ad hoc faciendum juramento proprio se astrinxit;
sei nec ilii [f° 12l5 a] sunt immunes a crimine qui, cum illis se offert
opportunitas loci ac temporis et facuUas herelicos, seu prenotatos re-
belles capere, capientcsve juvare, nequiter pretermiltunt, maxime si de
hoc fuerint a capientibus seu capere volentibus requisili.
Circa faulores itaque distinguendum est secundum diversos respectus
favoris^ primoquidem secundum plus el minus secundo autem secun- ,

dum certum et dubium, lerli[o] vero secundum prius el poslerius.

a) Secundum plus et minus distinguuntur gradus isli favendi primo :

enim favent qui sciunt aliquos peccare in crimine hereseos et non re-
,

velant. De hoc habetur in slatutis Innocentii pape IIII'' et Alcxandri

pape Noverit universitas vestra. Et infra : Ilem si quis hereti-
lill'' : ,

cos noveril occulta conveuticula celebrantes seu a communi conversa-

tione fidelium vita et inoribus dissidentes, eos studeat indicare illi per
quem credant ad prelati sui et inquisilorum heretice pravitatis no-
228 PRACTICA FNQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

liciam pervenire, alioquin excommunicalionis sentenlia percellalur.

Secuudo, favenlilliqui requisitinon juvant, siculpatet in littera Clemen-
lis pape IIII" et Gregorii pape X' et Nycholay pape IIII'' consimilis tenoris :

Pre cunclis. Et infra : Celerum si forte, quod non credimus. Et paulo

j90s^ .•
Conlra illos veroqui idem negocium requisitijuxta officiura et posse
suum non juvcrint seu foverint sludiose, freli aucloritate eadem inlre- ,

pide procedatis secundum canonicas saucliones

Terlio, favent illi qui scienter parlicipant cuui eisdem et de hoc
;

habetur in eisdem slatulis Innocentii et Alexandri Si qui autem tales,

:

postquam ab Ecclesia [f** 125 b] fuerint denotati, evitare contempserint,

excommunicationis senleulia percellantur, alias animadversione debita
puniendi. —
Item, in lege imperiali Frederici Patharenoruin recep-
:

talores, et complices et quocumque modo fautores qui, ut a peua alios

,

possunt eximere de se velul improvidi non formidant, publicatis bonis

omnibus relegandos in perpetuum esse censemus.
Quarto gravius adhuc favent qui laudant seu commendant eos; de
,

hoc habetur in pluribus locis.

Quinlo, qui eos defendunt verbis pro eis disputando
,
vel pro eis
,

advocando et lales possunl dici defensores. De hoc habetur in lege

,

imperiali Frederici Commissi nohis. Et infra : Simili quoque pena

:

plecli censernus omnes quos ad fovendum hereticorum errores calli-

dus hoslis suscilat advocatos vel paral illicilos defensores m;\xinie
, ,

cum facinus quos inquinat equat, nisi monilione premissa destiterinl

el eorum vite duxerint consulendum.
Sexto, plurimuin favet qui captos de manibus capientium auferunt vel
de carceribus eripiunt eos. ve! qui personaliter prohibeat ne capiantur. De
hoc habetur in constilulionibus Clemenlis paj^e IIII'' Ad extirpanda. Et
:

infra : Quicumque autem herelicum vel hereticam captum vel captam

auferre de manibuscapienlium vel capienlis ausus fuerit, vel defendere ne
capialur seu prohibere aliquem inlrare domumseu locum aliquem ne ca-
pialurel inquiralur. idem juxla legem Padue promulgatam per quondara
Fredericura olim Romanorum imperatorem [f'' 12iO c] publicalis bonis
omnibus in perpeluura relegetur.
Seplimo, plvirimura faveut domini teraporales qui scienter post admo-
nilionem sibi factam lenent hereticos in terris suis et uou expellunl.
De hoc habelur in lege imperiali Catharos Patharpnos. Et infra :
: ,

Si vero dominus teraporalis requisitus ei monitus ab Ecclesia lerram

suara purgare neglexerit ab herelica pravitate, post annum a tempore
raonilionis elapsura terram ipsius exponimus catholicis occupandam
,

qui eam exlerrainatis hereticis absque ulla contradiclione possideant et

in fidei purilale conservent.
Octavo, summe
faventqui inquisilionis officium impediunt et ejus exe-
culioni se opponunt. De hoc habetur in littera Clemeutis pape IHI" et
Gregorii pape X' et Nycholay pape IIII'' cousimilis tenoris Pre cunctis.
:
 QUARTA PARS. 229

Et infra : Celerum
quod uon credimus, aliqui cujuscumque
si forle,
conditioDis huic negocio vobis commisso se opponereseu illud presump-
seril aliquatenus impedire, ut non possii procedi libere in eodem, con-
ira eos lanquam contra hereticorum fautores intrepide procedatis.
g) Secundum vero certum vel dubium distinguuntur fautores triplici-
ter isto modo, quia quidam sunt deprehensi et isti sunt certi quidam ;

vero sunt infamati et accusati et convincendi , et isti sunt dubii et mi-

nus certi quidam autem sunl
;
levi suspitione notati , et isli sunl magis
dubii.
Circa fautores itaque deprehensos per evidentiam facti, sicul sunt illi
in quorum domibus heretici capiuntur, talis ordo [f" 1215 d] servandus
est : primo quidem sunt accusandi per captores apud inquisitores ,

et per inquisitores proceditur contra eos secundum constilutiones. Si

autem allegant innocentiam suam audiri possunt, et si eam probaverint
eximendi sunt a penis in constitulionibus promulgatis, sicut patet in
iitlera Alexandri pape IIll'' : Felicis recordationis. Et infra : Hec aulem
duo capitula, etc. Si autem culpabiles reperli fuerint per inquisilores,
procedendum est contra
eos sicut generaliter contra faulores alios ex
officio inquirendi , demum
denunciandi sunt excommunicati a jure ut ,

patet in statutis Innocenlii pape IIII^' et Alexandri pape IIII''

, Nove- :

rit universitas vestra. Et infra : Item, receplatores defeusores et fau- ,

tores hereticorum excommucationis sententie decernimus subjacere, fir-

miter statuentes ut si, postquam quilibet lalium fuerit excommunicatiooe
notatus, a sua non curaverit super hoc presumptione cessare ipsojure ,

sit factus infamis etc. ,

—
De istis expresse legitur, Extra de herelicis :

Excommunicamus, in § Credentes preterea receplalores defensores , ,

et fautores hereticorum excommunicalioni decernimus subjacere, firmi-

ter statuentes ut, postquam quilibet lalium fuerit excommunicatione no-
latus si satisfacere contempserit inlra annum, ex hoc ipso jure sil fac-
,

tus infamis elc. ,

Circa fautores vero infamalos seu accusatos, talis ordo servandus est
primo, quidem requirendi sunt ut jurent de verilale dicenda tam de se
quam de aliis et si illam confessi fuerint, procedendum est circa eos
;

sicul de redeuntibus superius est notatum [f" 126 a]. Si vero veritatera
non dixerint, procedendum est ad receptionem testium contra eos, et
diligenti discussione habita circa testes et dicta eorum exponantur ca- ,

pitula super quibus reperti suut culpabiles el dicta testium publiccn-

,

tur, tacitis nominibus eorumdem el dalis dilationibus competentibus

;

et defendendi facullate concessa si se defendere voluerinl excepliones ,

et replicationes eorum legitime admittantur. Et si quidera in sua defen-

sione defecerint, nisi culpam probatam gratis confiteri voluerint, assi-
gnato ad sententiam termino perhemptorio competenti et habito prius
consilio peritorum in utroque jure, feratur senteutia que dc peritorum ,

consilio processerit contra tales; non enim sunt ad raisericordiam ad-

230 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

miltendi dum in sua negatione persislunt quantumcuraque voluntati

,
,

Ecclesie se supponant.
Circa vero lcvi suspilione nolatos, lalis ordo servandus est. Primo
enini, citandi sunt et requirendi ut confileanlur in judilio veritalem; el
si conlessi luerint, cum talibus milius esl agendura. Si vero negaverint,

procedatur similiter ad recepiionera lestium conlra eos el, nisi juxla ;

consideralionera suspitionis qualilatemque persone propriam innocen-

tiam congrua purgalione monstraveriut analheraalis gladio ferianlur,
,

et usque ad satislactionem condignam ab omnibus evitenlur, ila quod,

si per annura in excommunicalione prestiterint ex lunc vehil heretici
,

condempnontur. Hec leguntur in slatutis Innocentii pape IIII'' el Alexan-

dri pape etExtra de hereticis, Excommumcamus,\n § Qui autem.
IIII'',

y) Secundum vero prius et posterius [r** 126 b] dislinguuntur fautores

hoc modo quia quidam sunl redeunles
,
quidam vero recidivanles
,

quidara autcm pertinaces et rebelles.

Circa faulorcs vero non redeuntes, dislinguendum est, quia aut re-
deunl sponle anle cilationeni, tunc cum majori raisericordia suscipiendi
sunt; aut post citationem et tunc procedendura esl circa eos, sicul de
,

infaraalis superius est nolatum aut redeunt post sententie promulga-

;

lionem , el tunc elism recipiendi sunl. Et si quidera dixerinl veritatem,

cura eisdcm in penarura raitigatione raitius est agendura.
Circa faulores aulera recidivanles distinguendum est, quia aul cul-
,

pam suara humiliter recognoscunt et penitent, et tunc ad aibilrium in-

quisitoris tales propler recidivum sunt gravius puniendi; si aulera cul-
para suam non recognoverint, subjiciendi sunt penis contra herelicos
promulgalis. De hiis habetur in consultalionibus archiepiscopi Narbo-
nensis el suffraganeorum ejus inquisiloribus Tholosanis Dubilotiones :

vestras. Et infra Illis autem qui, cum receptatores, defensores, fauto-

:

resve tanlum exlilerinl reconsiliati fuerint seu mandalis Ecclesie obe-

dire juraverint, in culpam suam recidiverint abjuralam seu penilentias ,

contumaciter refugerinl accipere vel implere, si postea raonili vel non

monili reatum suum hurailiter cognoscentes voluerint emendare, recep-
tis ab ipsis lalibus securitalibus preter juratoriam cautionem qnod ti-

raore [1° 126 c] pene lemporalis debeant coherceri talem penilentiam ,

injuiigaiis que metus possit esse eliam aliorum; alioquin, adversus eos
qnantum de jure poteritis procedalis.
Fautores autem, rebelles et perlinaces proprie dicuntur illi qui legitirae
citati el moniti parere despiciunl aul contempnunt; et circa istos talis
ordo servandus est primo quidem, sunt denunciandi excommunicati
:

lanquam talcs, sicut patet in littera Alexandri pape 1111^' iiKiuisiloribus

Tholosanis : Consultalioni vestre taliler respondemus quod, cum pro
contemptu non impunilas, set pena contumacibus debeatur et contuma-
cia maxiine in causa fidei suspitioni presum|)tionem adiciat vehemen-
tem , si quis suspeclus de heresi vocatus a vobis ul de fide respondeat
 QUARTA PARS. 231

parere subterfiigit aut contumaciter se absentat et ob eam contumaciam

a vobis excoiiimunicalionis vinculo innodatus per annura in excoramu-
nicatione perstiterit animo pertinaci, ex lunc eum velut hereticum con-
dempnetis,quemadmodumdeillisquisoIasuspitionenotabilesinnocenliam
suam congrua purgatione monstrare neglexennt et propter hoc excom-
municationis innodati sententia eam per annum contempserint in gene-
rali concilio est statulum. De hoc eodem habetur, Extra de hereticis
libro Vl° Cum contumacia. Secundo, denunciandi sunt ul banniantur
:

eorum persone, et bona publicenlur, sicul paiel in littera Innocentii

pape inquisitoribus in Lombardia; Cum vos inquisitores, etc, que habe-
tur supra; ilem, in alia litlera ejusdem Innocentii [f 126 d] pape Cum :

predicatores, etc. que habelur supra. Tertio, subjiciendi sunt penis edi-
,

lis contra deprehensos in favore heresis, sicut patet in constitutionibus

Innocentii pape IIll'' el Clementis pape IIII'' Ad extirpanda. Et infra :

:

Quicumque vero deprehensus fuerit dare alicui herelico consiliura vel ,

auxilium seu favorem, preter alias penas, ex tunc ipso jure in perpe
,

luum sit faclus infamis, nec ad publica officia seu consilia vel ad eli- ,

gendos aliquos hujusmodi nec ad teslimonium admiltatur sil etiam

, ;

intestabilis, etc. —
Ilem, de eodem habelur, Extra de hereticis Excom- :

municamus, in § Credentes preterea. Quarto, si persliterint per annum

in senlentia excommunicationis animo pertinaci ex lunc sunt tanquara
,

heretici condempnandi sicut patet ex hiis que superius sunt pretacta.

,

Generaliter autem illi qui pro facto heresis contumaciter se absentant

citandi sunt sollempniter sive in parrochiali sive in cathedrali ecclesia
eorumdem, ac etiam in locis in quibus domicilium vel habenl vel ha-
bere solebanl, et ita conlra eos legitirais edictis propositis, precedente
expectalione matura diligenli etiam discussione habita super actis et
,

processu ac peritorum in jure consilio habito ad lalium condempnatio-

nem eorum presentiam Dci et Evangeliorum supplente presentia, pro
,

culparum exigenlia procedatur. Si autera postraodura redire alque obe-

dire voluerinl, cauliones recipianlur fidejussorie atque juratorie ab eis
dem de parendo mandatis et comparendo quociens fuerint requisiti et de
suscipienda [!'* 127 a] et complenda pena seu penitentia eisdera injun-
genda , vel detineanlur in carcere ad custodiara si magis expediens vi-
deatur, et suo tempore penitentia debita injungalur.
/*)Receptatores autem hereticorum dicuntur, sicut habetur in consul-
lationibus domini Guidonis Fulcodii q. Xl' IHi qui scie.iler eos reci-
,
:

piunt, etiara si frequenter non recipiant, nam licel secundum vira gram-
malicehoc verbum sit frequentativura, in jure pro simplici verbo ponitur
receptare pro recipere, ut probatur ff. De receptatoribus, \. ull. Dico au-
tem de illis qui scienler recipiunt, alii aulem non sunl in culpa, c. De
hiis qui latrones occultant 1. I. Hoc sane notandum vidotur quod jura
,

receptatorem qui lalcnter recipit el

civilia nituntur intelligere illum esse
celat ut conservatus judicis manus evadat, ut innuitur ff. De receptato-
232 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

ribus^ 1. 1. et II., el De offlcio presidis, c. De hiis qui latrones occuUant, 1.

ult. , ubi loquitur de hiis qui resislunt presidi et auxilio rnilitari ,

quod
non potest non esse notorium. Hec in predictis consullalionibus.
Circa receplalores auteri] herelicorum, cum et ipsi sint faulores, eorum
ordo consimilis servari poterit qui de fautoribus superius est nolalus.
g) Defensores autem hereticorum, prout in eisdem consullationibus,
q. XII'', scribitur, taliier distinguuntur el describuntur. Defendit igitur
quis interdum errorem, interdum personam erranlem; et cerle qui de-
fendit enorem dampnabilior esl illo qui erral, el non solum hereticus sel
heresiascha dicitur, XXIIII*^, q. III': Qui aliorum ; et in eodem casu
intelligo quod dicitur, XI° [f° quamvis
1217 b], q. III'' : Qui consentit ,

ibi videatur loqui de illo qui defendit errorem set inteiligo quod ;

defendit errantem et errorem per preallegatum capitulum Qui alio- :

rum ; alias enim non esset acrius puniendus errante. De hujusmodi

autem defensoribus non loqiiitur Papa sive in jure sive in rescripto in-
quisitorum ilios enim non discerneret ab hereticis
: nec sola diceret ,

excommunicatione notandos loquilur igitur de defensione persone ut

;

cum quis personam defendil resistens viribus vel potencia, ne ad ma-

,

nus judicis veniat examinandus vel puniendus; et de simili defensione

loquilurcanon XXI™, q. V'' Si forte, el in aliis capitulis questionis ejus-
:

dem, ut XXVII", q. I' Si custos; et contra hujusmodi defeusores polest

:

ad excommuuicaliouem procedi et credo quod ex presumplioue quod ,

sint suspecti possit eis indici purgalio. Si queras unde sunt suspecti,
respondeo quod in justa detensione opiuio male viventium incurritur,
XXIIII*', q. Vr* Siquis. Hec in predictis consultationibus.
: Defensores —
aulem hereticorum excommunicali sunl a jure, Exlra de hereticis :

Excommunicamus, § Credenles preterea, receptalores, defensores, et

in
fautores excommunicalioni hereticorum decernimus subjacere. Circa de-
fensores ilaque herelicorum lalis ordo servandus erit, ut, postquam de
culpa defensionis hujusmodi conslilerit, denuncientur nominalim esse
excommunicati a jure, el hoc est excommunicatione notare ; et si satis-
facere contempserint infra annum, ex tunc incurrunt ipso jure penas que
leguatur, Exlra de herelicis Excommunicamus, in § Credentes preterea.
:

Poterit etiam circa deteusores consimilis ordo [t° 127 c] servari in plu-
ribus qui de fauloribus et receptaloribus superius est notatus quia de ,

simiiibus simile est juditium quod advertere poterit diligens inquisitor

, ;

impossibile est enim perstringi ad unguem singula que in facto consis-

tunt.
B. —
De ordine ilaque agendorum in executione officii inquisitorum
superius esl expressum nunc autem circa modum agentis, sciendum est
;

quod triplex inducilur.

a) Primo vidclicet, ut inquisitor sit diligens ac fervens zelo veritatis
fidei et salutis animarum ad detestationem et extirpationem heretice
pravitatis sic autem ferveat inter displicentia et occurrentia accidentia
;
 QUARTA PARS. 233

quod non furat indignationis aut iracundie furore ,

quia talis furor pre-
cipitat; nec eliam torpeat torpore cujuscumque ignavie vel accidie, quia
talistorpor vigorem procedendi enervat.
h) Secundo, inquisitor sit constans persistat inter pericula et adversa
:

usque ad mortem, pro juslitia fidei agonizans, ut non temerarie presu-

mat per audaciam que periculose precipilat; nec pusillanimiter trepidet
per timidilatem nimiam quia hoc animum in procedendo debililat et
,

infirmat sit etiam constans inter preces et blandimenta peccantium

; ut ,

non sit pertinax per mentis duriciam in nullo condescendens precibus

,

sive in dandis dilationibus terminorum sive in penis imposilis pro loco

,

et tempore mitigandis, quia hoc crudelitatem importat; nec sil mollis

et confractus per nimiam complacenliam, quia et hoc virtutem et vigorem
operum dissipat Deus enim diligil omues [f" 127 d] eos qui hominibus
;

jusle placent, Prov. XVIII; qui autem mollis et dissolutus est in opere
suo frater est sua opera dissipantis.
c) Tertio, sit vigilans inter dubia, ut nonfacileomne verisimilecredat,
quia non omne tale semper est verum nec opposilum pertinaciter dis-
;

credat, quia sepe invenitur esse verum quod non verisimile videbatur
el ideo cum omni studio audita discucienda el examinanda sunt et ve-
ritas inquirenda.
C. — Circa ullimum vero, quod est species seu forma judicantis aut
punientis, attendeodum est quod forma, ut hic sumitur, allenditur in co-
lore seu in specie judicis procedenlis. Inquisilor igitur velut juslus ju-
dex , sic teneat in condemnalionibus penalibus rigorem justicie quod
non soium io menle servet iuterius, set etiam in facie ostendat exterius
compassionem ut per hoc vitet notam indignalionis et iracundie que
,

argumenlum et notam crudelitatis inducit. Sic eliam in condempnatio-

nibus peccuniariis servet interius juditii severitatem quod pretendat
,

in facie exterius justicie verilalem, quia hoc faciens coaclus justicie ne-
cessitale, non allectus cupidilale avaricie. Sic etiam misericordia et ve-
ritas que mentem judicis non debentdeserere ejusdem faciem precedant
ut semper facies ejus eos prelendat, ut non sit processus deformis sive
per notam cupiditalis sive cujusquamcrudelitatis.

30
 QUINTA PARS

[F° 129 b] Sequitur quinta et ultima pars tractatus (1), in qua agitur de modo,
ARTE ET IN6ENI0 INQUIRENDI ET EXAMINANDI HERETICOS , CREDENTES ET COMPLICES EORUM-
DEM, UT SINGULORUM FRAUDES ET DOLI ET ASTUCIE QUIBUS SE CONTEGUNT SUBTILIUS DE-
TEGANTUR EX PROPRIIS INTERROGATORIIS SINGULORUM, TAM DE SECTA ManICHEORUM QUAM
Valdensium, seu Pauperum de Lugduno, quam etiam quorumdam Pseudo-apostolorum
QUi FALSo SE Christi apostolos profitentur cum sint pocius apostoli antichristi,

tam etiam quorumdam aliorum cujusdam secte pestifere modernis temporibus adin-
vente qui sub simulate magis quam assimilate evangelice paupertatis perfectione,
Christi pauperes se appellant, dicentes se esse de tercio ordine seu de tercia
regula sancti Francisci, qui vulgo Bequini etBequine communiter appellantur;
NECNON ET ILLORUM QUI A PERFIDIA JuDEORUM CONVERSI AD FIDEM ChRISTI, REVERTUNTUR
AD VOMITUM JuDAYSMi; IN FINE VERO CONTRA PESTEM SEU ERROREM PESTIFERUM SORTILE-
GIORUM , DIVINATIONUM ET INVOCATIONUM DEMONUM ET ALIQUA PERSTRINGENTUR , AC MODI
DIVERSI ET PROPRII ABJURANDI HERESIM IN JUDITIO DESCRIBENTUR.

Instructio seu mformatio generalis.

Quando igitiir aliquis sponte veniens per se ipsum, vel etiam citatus,
aut vocatus tanquam suspectus aut notatus aut diffamatus, vel etiam
, ,

accusatus de crimine heresis , vel de fautoria seu receptatione hereti- ,

corum vel de aliis quibuscumque pertinentibus ad officium inquisitionis

,

pravitatis heretice vel ipsum contingenlibus quoquo modo audiendus ,

et [f" 129 c] examinandus fuerit, in primis ab inquisitore vel ejus locum

tenenle mansuete ac modeste requisitus et monitus juret ad sancta Dei ,

Evangelia de facto heresis ipsumque contingentibus, aut perlinentibus

ad inquisitionis officium quoquo modo tam de se, ut de principali,
,

quam de aliis personis vivis et defunctis, sicut teslis, plenam et meram

dicere veritatem. Facto autem et recepto juramento, requiratur et exor-
tetur ul dicat per se ipsum quicquid scit aut scivit vel audivit de facto

(1) La table des matieres de la cinquieme partie placee dans le manusciit, f»

,
1'28 a,
b , c, d, fo 129 a, avant Tenonce meme de cette parlie, a ete renvoyee a la fin.
236 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

heresis verilaleni. Si aulem ipse requisierit tempus seu spacium delibe-

randi ui magis consulte respondeat poterit ei concedi , , si inquisitori
expediens videatur presertim si appareal quod petit hoc
, bono animo ,

oon indolo; alias, tenetur sine dilatione requisitus de facto proprio res-
pondere. Postmodum vero per notarium publicum scribatur dies com-
paritionis illius videlicet anno tali, kalenda lali, talis N. de tali castro
, :

seu villa, talis dyocesis, sponte veniens, vel cilatus, vel vocatus, con-
stitulus in juditio coram religioso viro lali N., inquisitore heretice pra-
vitatis regno Francie per sedem apostolicam deputalo juralus ad
in ,

sancla Dei Evangelia plenam et meram dicere veritatem de faclo seu de

crimine heresis ipsumque contingentibus tam de se, sicut de principali,
,

quam de aliis persouis vivis el defunctis, sicul teslis dixit el confes- ,

sus fuit, etc.

Notandum autem quod, si aliquis contra fidem aperte et manifeste dis-
putaret , rationes et [f 129 d] auctoritates quibus consueverunt inniti
herelici inducendo , per fideles Ecclesie litteratos convin-
talis faciliter
ceretur hereticus, cum eo ipso jam hereticus censeretur quo errorem
defendere niteretur. Set quia moderci heretici querunt et nituntur la-
tenter palliare errores suos magis quam aperte fateri ideo viri litterati ,

per scienliam scripturarum non possunt eos convincere quia per fal- ,

lacias verborum et per excogitatas astucias dilabuntur; et ideo pocius

confunduntur ab eis viri lillerati, et ipsi heretici glorianles per hoc am-
plius roborantur, videntes quod viris litteratis ita illudunt quod de ma-
nibus eorum per suas vulpinas versucias et tortuosas responsionum
,

ambages callide celabuntur. Nimis enim est grave hereticos deprehen-

defe, ubi ipsi non aperte confiientur errorem sel occultanl, vel ubi non
habentur certa et sufficientia testimonia conlra ipsos^ in quo casu con-
curruntundique angustie inquirenti angitenim consciencia, exuna parte,
:

si non confessus nec convictus puniatur ex altera vero parte, angit am-
;

plius animum inquirentis informatum de falsitate , et calliditale, et ma-

licia talium per experienliam frequentem si , evadant per suam vulpi-
nam asluciam in fidei nocumentum, quia ex hoc ipsi amplius roborantur
et multiplicantur el callidioresefficiuntur. Ex altera quoque parte, layci
fideles iode sumunt materiam scandali quod inceplum inquisilionis ne-
gocium contra aliquem quasi confuse relinquitur, et quodam modo infir-
mantur in fide videnles quod viri lilterati sic a personis rudibus et vi-
,

iibus illuduntur, quia credunt nos ita in promptu habere [f° 130 a] ipsas
fidei raliones lucidas et apertas quod nullus in hiis nobis valeal obviare
quin statim sciamus ipsum convincere, ita quod etiam ipsi layci clare
possint ipsas intelligere rationes et ideo non expedit in tali casu contra
;

hereticos sic astutos de fide coram laycis dispulare.

Advertendum autem quod, sicut non omnium morborum est eadem
est
niedicina, quin pocius singulorum diverse sunt el singule medicine, sic
nec ad omoes hereticos diversarum sectarum idem modus ioterrogandi
 QUINTA PARS. 237

inquirendi et examinandi
seivandus set ad singulos, ut in pluribus
est ,

siugularis et proprius est habendus. Ideo inquisitor ut prudens medi- ,

cus animarum circa personas quas vel cum quibus inquirit, ipsarum
,

qualilalem, condilionem, stalum morbum locumque considerans circa , ,

illa inquirendo et examinando caute negocietur, non omnibus personis

similiter eodem ordine omnes sequentes interrogationes faciens seu ia-

culcans; nec circa aliquos eisdem vel lotidem sit contentus, set sic freno
discretionis hereticalium astucias circumducat ut, favente Domino, de
sentina et abysso errorum obstetricante manu educatur coluber tortuo-
sus. Non enim potesl super istis una et infallibilis depingi regula ne si ,

fierel cum filii tenebrarum assuetum modum unicum diutius pravidis-

,

sent, ipsum tanquam laqueum facilius evitarent, seu etiam precaverent.

Curet igitur sapiens inquisitor occasionem accipere sive ex deponenlium
responsis, sive ex attestationibus accusantium, sive ex hiis que expe-
riencia docuit sive ex proprii acumine ingenii , sive ex sequenlibus
,

questionibus seu interrogatoriis , sicut Dominus ministrabit.

Ad habendam [f" 130 b] autem aliqualem examinandi noticiam contra
quinque sectas, scilicet Manicheorum item Valdensium seu Pauperum
,

deLucduno, item Pseudo-apostolorum item illorum qui Bequini vul- ,

gariter appellantur item conversorum ex Judeis ad fidem Christi qui

,

redeunl ad vomitum Judaysmi, ac eliam de sortilegis et divinis et de

invocaloribus demonum, quorum pestis plurimum obficit fidei purilati
aliqua per ordinem in sequentibus subnectemus premittendo uniuscu- ,

jusque secte erroris materiam in generali et subsequenter examinandi ,

formam seu modum prout in sequentibus apparebit.

,

I. — De Manicheis moderni temporis (1).

1. De erroribus Manicheorum moderni temporis.

Manicheorum itaque secta et heresis, et ejus devii sectatores duos

,

Deos aut duos Dominos asserunt et fatentur, benignum Deum videlicet,

et malignum creationem omnium rerum visibilium et corporaliuni as-
,

serentes non esse factam a Deo patre celesti, quem dicunt Deum benig-
num sed a dyabolo et Sathana malo Deo quia ipsum vocant Deum
, ,
,

malignum et Deum hujus seculi et principem hujus mundi; sicque duos

pouunt crealores, Deum videlicet et dyabolum et duas creationes, ,

unani scilicet rerum invisibilium et incorporalium et alteram visibilium ,

et corporalium. Item, duas confingunt esse ecclesias unam benignam ,

(1) Cc titre n'est pas dans le manuscrit.

238 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

quam dicunt esse sectam suam eamque esse asserunt ecclesiam Jhesu
,

Chrisli aliam vero ecclesiam vocant malignam quam dicunt esse Ro-
; ,

manarii Ecclesiam, eamque impudenter appellant malrem fornicationura,

[f** 1 30 c] Babilonem magnam, meretricem el basilicam dyaboli et Salhane

synagogam omnesque gradus et ordines ac ordinationes ejus el statuta

;

despiciunt et depravant, et omnes qui fidem ejus tenent appellant here-

ticos et errantes; nec aliqaem posse salvari in fide Romane Ecclesie
dogmatizant. Item , omnia sacramenla Romane Ecclesie Domini Jhesu
Christi, videlicet eucharistie seu allaris, ac baptismi qui fit in aqua
materiali, necnon confirmationis et ordinis et extreme unctionis et pe-
nilentie ac matrimonii inter virum et mulierem singillalitn et singula
,

asseruut esse inania atque vana; et confingunt, lanquam simie, quedam

alia loco ipsorum que quasi similia videantur, confingentes loco bap
tismi facti in aliqua (1) aqua (2), alium spiritnaiem quem vocanl Conso-
lamentum Spiritus Sancti, quando videlicet recipiunt aliquam personam
in sanitale vel in infirmitate ad sectam el ordinem suum per imposilio-
nem manuum secundum riluin suum execrabilem. Loco vero consecrati
panis eucharistie Corporis Christi confingunt quemdam , panem quem
appellantpanem benedictum seu panem sancle orationis, quem in prin-
cipio mense sue tenendo in manibus secundum ritum suum benedicunt, ,

et frangunt, et distribuunt assistentibus et credentibus suis. Loco vero

sacramenti Penitencie, dicunt esse veram penitenciam suscipere et te-
nere sectam et ordinem suum; et suscipientibus dictam sectam et ordi-
nem sive in infirmitate sive in sanitate dicunt omnia peccala esse di-
, .

missa et tales esse absolutos ab omnibus peccatis suis sine quacumque

,

alia satisfactione et absque etiam restitutione si haberent aliquid de

alieno [f** 130 d], dummodo servent sectam et ordinem illum, asserentes
se super hiis habere polestatem eamdem et lantam quantam habuerunt
Petrus et Paulus et alii apostoli Domini Jhesu Christi dicenles confes- ;

sionem peccatorum que fit sacerdotibus Romane Ecclesie nihil valere

penitus ad salutem nec papam nec aliquem alium de Ecclesia Romana
, ,

habere potestatem absolvendi aliquem a peccatis. Loco vero sacramenti

malrimonii carnalis inter virum et mulierem, confingunt esse spirituale
matrimonium inter animam et Deum, quando videlicet ipsi heretici per-
fecti seu consolati recipiunt aliquem ad sectam et ordinem suum. Item,
incarnationem Domini Jhesu Christi ex Maria semper Virgine negant _

asserenles ipsum non habuisse verum corpus humanum nec veram car-
nem hominis sicut habent ceteri homines ex natura humana, nec vere
fuisse passum ac mortuum in cruce nec vere resurrexisse a mortuis,
,

nec vere ascendisse in celum cum corpore et carne humana set omnia ,

in similitudine facta fuisse. Item, beatam Mariam Virginem negant fuisse

(l) En marge.
(•2) Aqua dans le manusciit 388. »

y
 QUINTA PARS. 239

veram matrem Domini Jhesu Christi nec fnisse mulierem carnalem,- ,

sed sectau) suam el ordinem suum dicunl esse Mariam Virginem id est ,

veram penilenliam castam el virginem que general filios Dei, quando

recipiunlur ad eandcm sectam etordinem. Item , resurrectionem corpo
rum humanorum fuluram negant loco ejus confingenles quedam spiri- ,

tualia corpora et quemdam interiorem hominem, in quibus et qualibus

dicunl resurrectionem futuram esse inlelligendam.
Predictoserroresetquamplures aliosquiex eis necessario consecunlur
tenenletcreduntetdogmalizant;elnichilominus, palliatisverbisei^f^lSI a]
vocabulis, primafacie videnlurinexperlishominibusetlaycisconfiteri ve-
ram fidem, dicendosecredereinDeum Palrem,et Fiiium, etSpirilumSauc-
tum, creatorenj omnium, el se credere [in] sanctam Romanam Ecclesiam,
et in Dominum Jhesum Chrislum , el beatam Mariam Virginem , et incar-
nationejm et passionem
resurrectionem et ascentionem ejusdem Do-
et
mini Jhesu Chrisli et sancluni baplismum , el veram penitenliam et , ,

verum Corpus Christi, et sacramentum matrimonii, cum tamen, veritate

diligentius examinala , inquisita el comperla, omnia predicta dicanl in
dupplicilate et falsilate secundum intelleclum suum superius expressalum
et declaratum , ut ila fallant simplices el etiam magnos lilteratos inex-
pertos ; el omnes predictos errores suis credentibus dogmalizant et
exponunt; et poslquam delecti sunl el celare nonpossunt, coram inqui-
siloribus manifeste defeadunt, asserunt et fatentur. Et ex lunc opus est
eos exortari ad conversionem et ostendere eis errorera suum quibuscum-
que niodis per viros maxime expertos el industrios.
Tales autem perfeclos herelicosconsueverunlinquisitoresdetinerediu-
tius multiplici ratione primo, ut ad conversionera sepiusinvitentur,quia
:

conversio lalium est plurimum utilis ex eo quod conversio hereticorum

Manicheorum communiler vera estet raro ficta; el quando convertuntur,
detegunt omnia et aperiunl verilatem et revelant omnescomplicessuos, ,

unde sequitur magnus fructus. Item, quamdiu detinentur tales perfecti

heretici credentes et complices eorumdem facilius confitentur et dete-
,

gunt se et alios timentes quod, si heretici convertantur, deiegantur ab

,

eis. Postquam aulem sepius [f" 131 b] fuerint invitali et expectati ad

conversionem si redire noluerint et apparuerint indurati proceditur ad
, ,

sentenliam contra eos et relinquuntur brachio el judilio seculari.

2. De modo et ritu vivendi ipsorum Manicheorum.

De ritu autem et modo vivendi et conversandi ipsorum hereticorum

expedit tangi aliqua ,
per que et facilius cognoscunlur et deprehendun-
tur.
In primis itaque sciendum esl quod ipsi in nuUo casu jurant. Ilem
jejunant Ires quadragesimas in anno, videlicel a feslo sancli Bricii usque
240 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PKAVITATIS.

ad Natale, dominica in Quinquagesima usque ad Pascha et a festo

et a ,

Pentecostes usque ad festum aposlolorum Pelri ct Pauli et septimanam

;

primam et ultimam cujuslibet quadragesime vocanl septimanam stric-

tam, quia in illa jejunaut in pane et aqua el in aliis aulem seplimanis
tribus diebus jejunant in pane et aqua et per totum annum residuum
;

tribus diebus jejunanl in pane et aqua in qualibet seplimana, nisi

sint itineiantes aut infirmi. Item , nunquam comedunt carnes nec etiam
tangunt eas, nec caseum nec ova nec aliquid quod nascatur ex carne
,

per viam generationis seu cohilus. Item , nullo inodo occiderent aliquod
animal nec aliquod volatile, quia dicunt et credunt quod in animalibus
brutis et etiam in avibus sint spirilus illi qui recedunt de corporibus
hominum, quando non sunt recepti ad sectam el ordinemsuum per im-
positionem manuum ipsoruiii secundum ritum eorum, et quod transeunt
de uuo corpore in aliud corpus. llem, non tangunt aliquam mulierem.
Item in principio mense quando sunt inter [f** 131 c] credenles vel in-
,
,

ter se, benedicunt unum panem vel unam peciam panis, tenendo pa-
nem in manibus cum manutergio seu aliquo panno albo dependenle a
collo, dicendo orationem Pater noster et frangendo in parvas pecias^
el lalem panem vocanl panem sancte orationis el panem fraclionis, et
credentes eorum vocant panem benedictum seu panem signatum, et de
illo pro communione comedunt in principio mense eldant et distribuunt
credentibus suis. Item docenl credentibus suis quod exibeant eis reve-
,

renliam quam vocant Melioramentum nos autem vocamus Adoratio-

, ,

nem videlicet flectendo genua et incliuando se profunde coram ipsis

,

super aliquam banquam vel usque ad lerram, junctis manibus, tribus

vicibus inclinando et surgendo et dicei.do qualibet vice Benedicite, et:

in fine concludendo Boni chrisliani benedictionem Dei et vestram

: ,

orale Dominum pro nobis quod Deus cuslodial a mala morte et perducat
nos ad bonura finem vel ad manus fidelium christianorum. El hereti-
,

cus respondet :A Deo et a nobis habealis eam scilicel benedictionem;

et Deus vos beuedicat et a mala morte eripiat animam vestram et ad bo-
num finem vos perducat. Per malam morlcm dant inlelligere heretici
inori in fide Ecclesie Romane per bonum autem finem et per manus fi-
;

delium chrislianorum dant intelligere quod recipiantur in fine suo ad

sectam et ordinem ipsorum, secundum ritum eorum et hoc dicunt esse
;

bonum finem. Predictam autem reverenliam dicunt fieri non ipsis, set
Spiritui Sanclo, quem dicunt esse in se ipsis [f" 131 d], ex quo sunt re-
cepli ad seclam et ordinem quem dicunt se tenere. Item docenl cre- ,

denlibus suis quod faciant eis pactum quod vocant la Covenensa, videii-
cet quod in fine suo velint recipi ad sectam et ordiuem ipsorum ; et ex
tunc heretici possunt recipere tales in infirmitate eorum, etiam si per-
didissent loquelam aut non haberenl memoriam ordinatam.
 QUINTA PARS. 241

3. De modo hereticandi seu recipiendi infirmos ad sectam et ordinem

ipsorum.

Modus aulem seu rilus recipiendi ad sectam et ordinera ipsorum in

quod hereticus
infirmilale seu in fine recipiendorum talis est, videlicet,
petit a persona quc debet recipi si polest loqui si vull fieri bonus
, ,

christianus vel bona chrisliana vel recipere sanclum baplismum. Quo

,

respondenle quod sic, et dicendo Benedicite, herelicus tenendo manum

:

super caput infirmi, nou tamen tangendo si sit mulier, el tenendo li-
brum, dicit evangelium In principio erat verbum usque ibi Verbum , :

caro factiim esi et habitavit in nobis. Quo iecto, infirmus dicit oiationem
Pater noster , si potesl , sin autem aliquis de astantibus sive assistenti-
bus pro eo. Quo facto, infirmus, si potest, dicit tribus vicibus
dicit :

Benedicite inclinando caput et jungendo njanus el omnes alii assis-

, ,

tentes adoranl hereticum modo adorandi supra scripto; el hereticus in

eodem loco vei in alio separato, facit mulias prostraliones et inclina-
,

tiones et venias usque ad lerram dicendo orationem Pater noster plu-

,

ribus vicibus, inclinando et levando,

4. De modo dogmatizandi ipsorum.

De modo autem predicandi et dogmatizandi [f" 132 a] ipsorum hereti-

corum Manicheorum credenlibus suis loiigum esset per singula enar-
rare set expedit hic breviler aliqna perstriiigi.
,

In primis communiler dicunt de se ipsis quod ipsi sunt boni christiani

qui non jurant, nec menciunlur, nec maledicunt alicui; nec occidunt
nec honiinem nec animal nec aliquid quod habeat vilam respirantem,
, ,

et quod ipsi tenenl fidem Domini Jhesu Chri.^li el Evangelium ejus, si-
cul docuit Christus el apostoli ejus; et quod ipsi tenent locum aposlo-
lorum, et quod propler predicta illi deEcclesia Romana, videlicet prelati,
clerici et religiosi, persecuntur eos, et precipueinquisiiores hereticorum,
et vocanl eos herelicos, cura taraen ipsi sint boni homines el boni chris-
tiani, sicut pharisei persequebantur Chrislnm et apustolos ejus. Item ul .

plurimum locuntur laycis de mala vita clericorum et prelalorum Eccle-

sie Ron)ane,et specificanl, et exponunt de superbia de cupidilale, ,

de avarilia et de immundicia vite et quecunique niala alia sciunl; el ad

hoc adducunl auctorilates secundum suam exposilionem et suum in-
,

telleclum, Evangelii el epislolarum conira stalum prelalorum el cleri-

corum et religiosorum quos vocanl phariseos et falsos prophetas qui
dicunl et non faciunt. Deinde paulatim laceranl et vituperanl omnia sa-
cramenta Ecciesie, specialiter sacramenlum eucharislie, dicentes quod
31
242 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

non sit ibi Corpus Christi qnia si esset ita magnum sicut unus maximus
,

mons, jam chiisliani comedissent totum ilem quod illa hoslia nascitur
; ,

de palea et quod transit per caudas equorum vel equarum, videlicel

quando farina purgatnr per sedacium; ilem, quod mitlitur in [1° 132 b]
latrinam venlris et emitlilur pnr lurpis^imum locum, quod non posset
fieri ut aiunl, si esset ibi Deus. Ilem de baptismo quod est aqua ma-
, ,

terialis et corruptibilis et ideo est de opere et de creatione jnali Dei

,

et non potest sanclificare animam; set clerici ex avaricia vendunl illam

aquam, sicut vendunt terram in sepulturis n;ortuorum, et sicut vendunt
oleum infirmorum quando inungunt infirmos, et sicul vendunt confes-
sionem peccatorum que fit sacerdotibus. Ilem, confessionem factam sa-
cerdotibus Ecclesie Romane dicunt nichil valere, quod, cum siiit pecca-
tores non possunt solvere nec ligare, el cum sint immundi, nullum
,

alium possunt mundare. Ilem dicunt quod crux Chrisli non esl ado-
,

randa nec veneranda, quia, ut dicunt, nullus adoral aul veneralur pa-
tibulum in quo pater aut aliquis propinquus vel amicus fuisset suspen-
sus iten), dicunt quod illi qui adorant crucem pari ralione deberent
;

adorare omnes spinas et omnes lanceas quia sicut in passione Christi

,

fuit crux in corpore, ita fuerunt spine in capile et lancea militis in

Christi latere. El multa alia circa islam maleriam de saoramenlis Eccle-
sie viluperabilia doginatizant. Ilem, legunt de Evangeliis et de epislolis
in vulgari applicando et exponendo pro se et conlra slatum Romane
,

Ecclesie quod longum explicare; set in Ubris eorum

esset per singula
quos habent confectos et intectos de ista maleria pleniiis leguntur, et
in cofifessionibus credencium ipsorum , quando convertuntur plenius ,

audiuntur.

5. Hec autem sunt interrog-atoria ad credentes de secta [f» 132 c]

Manicheorum.

In primis examinandus interrogelur si vidit aut scivit alicubi here-

.

ticum vel hereticos, sciens aut credens ipsos esse aul nominari seu re-,

pulari tales et ubi vidit et quociens ei cum quibus el qiiando. Ilem

,
,

si habuil aliquam familiaritalem cura eis et quando et quomodo, et

,

quis posuit eum in tali familiarilale. Ilem, si recepit in domo sua ali-
quem vel aliquos herelicos, et queu) vel quos; et quis adduxit eos illuc,
et quanlum sleterunt ibi et qui visitaverunt eos ibi et quis inde eduxit ,

eos et quo iverunt. Ilem si audi\it predicalionem eorum, et de hiis

,

que dicebant et docel)aol. Item si adoravit eos, vel vidit ab aliis ado-
,

rari aut eis reverentiara exhiberi modo hereticali, et de modo auorandi.

,

Item, si comedit de pane benediclo ipsorum, el de modo benedictionis

dicti panis. Item, si fecit eis pactum seu convenienciam quod vellet re-
cipi in fine suo ad sectam et ad ordinem ipsoium. Item, si salutavit eos
 QUINTA PARS. 243

vel vidit ab aliis salutari modo hereticali , videlicet ponendo manus ad

utrumque musculum el inclinaudo caput, et verlendo ad
herelici,
utrumque musculum dicendo Iribus vicibus
et Bene ; quem modum :

salulandi in advenlu herelicorum vel in recessu eorum observant per-

fecti credentes. llem si interluit herelicalioni alicujus persone et
, de
modo hereticalionis, de nominibus herelici vel herelicorum et de per-
sonis ibidem presentibus et de loco in domo in quo persona infirma de-
cumbebal, el de lempore et de hora [(" 1321 d] el si aliquid lcgavil ;

dicla persoiia herelicala hereiicis, et quid el quanluni, et quis solvit

,

legaluni, et si lecit ibi facla adoralio diclo herelico^ et si persuna hereti-

cata obiit de illa infirmilale el ubi fuil sepulta; et quis adduxil illuc vel
eduxil indo hereticum vel hereticos. Ilem si credidit quod persona he-
,

reticala in fide hereticorem posset salvari. Ilem de hiis que audivit dici
,

aut doceri ab hereticis conlra fidem et conlra sacramcnla Ecclesie Ro-

mane, el quid audivit eos dicenles de sacranicnlo eucharistie, de bap-
lismo et de malrinionio de confessioue peccatorum lacla sacerdotibuss
,

de adoralione seu veneralione Sancie Crucis et sic de aliis erroribu,;

eorum superius expressalis. llem, si credidit quod herelici essenl boni

homines et veraces el quod haberenl et tenerenl bonam fidem, el bo-
,

nam scclam, el bonam doclrinam, ct qucd possenl salvaii ipsi herelici

et alii credenles eorum in fide et secla ipsorum. liem quanlo lempore ,

fuit aul stetil in dicla credenlia. llem, quando primo incepit ita credere.
Item, si adhuccredit idem. llem, quando et quare reces>it a dicla cre-
denlia. llem, si nunquam alias fuit vocalus aul cilatuscoram aliquo in-
quisilore, et quando et quare; el si fuit confessus alias de faclo heresis;
et si abjuravit heresim coram aliquo inquisilore, et si fuit reconsiliatus
vel absolutus. Ilem ,si ex lunc commisit aliquid in facto heresis, et
quid el qualiter, ut supra Ilem, si scil aliquem vel aliquos credentes
[f° 133 a] vel consentienles in facio hereticorum vel receplalores eorum.

Item si unquani associavit hereticum vel herelicos de loco ad iocum

,
,

vel tenuit libros eorum. Ilem, si parentes sui fuerunt credenles aul
consentientes in faclo hereticorum vel fuerunt penitenliati pro facto he-
resis.
Hec sunt inlerrogaloria generalia dicle secle ex quibus sepius specia-
lia fieuda oriunlur per bonam industriam el sollerliam iuquirentis.

6. Instructio seu informatio quedam generalis.

Notandum tamen et advertendum est in predictis quod, licel fianl lot

interrogaliones et quandoque alie secundum diversilalem personarura et
factorum ad eruendum et jexlorquendum [)lenius veritatem, non lameu
expedil quod omnes interrogaliones scribanlur, set tantum ille que ma-
gis verisimiliter taugunl substanliam vei uaturam facli et que magis vi-
244 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

deotur exprimere verilatem. Si enim in aliqua deposilione inveoiretur

lanta iolerrogalionum mullitu<lo, alia deposilio pautiores continens pos-
set diminuta videri et etiam cum tot interrogalionibus conscriplis in
,

processu vix posset concordia in deposilionibus lestium inveniri, quod

consideraodum est et precavendum.

II. — De secta Valdensium (1).

1. Sequitur de secta Valdensium et primo de ejus origine et tempore

quo incepit.

Valdensium seu Pauperum de Lugduno secta et heresis incepit circa

annum Domioi M™. C". LXX™. cujusactoret inventor fuit quidam civis
;

Lugdunensis, nomine Valdesius seu Valdensis a quo seclalores ejus ,

fuerunt taliter nominati qui dives rebus extitit et relictis omnibus pro-
,

posuit servare pauperlatem et perfeclionem [1° 133 b] evangelicam sicut

apostoli servaveruot. Et cum fecisset conscribi sibi Evangelia et aliquos
alios librosde Biblia in vulgari gallico, ac etiam aliquas auctorilates
sanctorum Augnstini Jeronimi Ambrosii Gregorii ordinatas per titu-
, , ,

los quas ipse et secjuaces sententias appellaverunt ea sepius secum

, ,

legentes el minus sane inlelligentes sensu suo inflati cum essent mo-
, ,

dicum litterati, apostolorum sibi officium usurf)arunt et presumentes per

vicos et plateas Evangelium predicare^ dictusque Valdesius seu Valden-
sis multos homines utriusque sexus viros et mulieres ad similem pre-
sumptionem coniplices sibi fecit, ipsosque ad predicandum tanquam
discipulos emittebat. Qui cum essent ydiole et illilerati per villas discur-
rentes et domos penetrantes, lam viri quam etiam mulieres, in plateis
ac etiam in ecclesiis, viri maxime predicantes mulios errores circum-
,

quaque diffnderunt. Vocali autem ab archiepiscopo Lugdunensi, domino

Johanne de Bellis manibus super tanta presumptione prohibili sunt ab
,

eodem, set obedire minime voluerunt, in velamen sue vesanie preten-

dentes et dicentes quod opportebat magis Deo quam hominibus obedire
qui precepit apostolis omni creature Evangelium predicare arrogantes ,

sibi id quod apostolis erat dictumj quorum apostolorum imitatores et

successores falsa paupertatis professione et ficta sanclitatis ymagine se
esse lemerarie asserebant, aspernaoles prelalos et clericos, quia diviciis
habundabant et in deliciis vivebant [f° 133 c]. Sic itaque ex presump-
tuosa usurpatione officii predicandi facli sunt magistri erroris et moniti ,

ut desisterent, inobedienles et cootumaces effecti sunl el exinde ex- ;

(1) Ce titre a'est pas dans le manuscrit.

 QUINTA PARS. 245

commuDicati ab illa Demum

vero in quo-
civitate et palria sunlexpnlsi.
dam concilio quod fuil Rome anto Lateranense concilium celebralnm,
cum essent pertinaces fuerunl scismatici judicati el deinde ul herelici
condempnati. Sic itaque multiplicati super lerram disperserunt se per
illam provinciam el per partes vicinas et in confinibus Lombardie, et
separali ac prescisi ab Ecclesia cum aliis herelicis se miscentes el
,

eorum errores bibenles, suis adinventionibus herelicorum antiquorum

errores et hereses miscuerunt.

2. De triplici ipsorum Valdensium nuncupatione vulg-ata.

Valdensium itaque^ seu Pauperum de Lugduno, vel Insabbatalorum ,

secta dicla est seu nominala a qnodam nomine Valdesio seu Valdensi
actore et inventore primo ipsius secle; Pauperes vero de Lngduno dicli
seu nominati sunl a loco ubi inceptum el orlum habuit Insabbatati au-
;

lem dicli sunt, quia olim a principio sui Valdenses perfecli speciale si-
gnum in modum
quasi sculi in parte superiori cotularium deferebant, in
quo signo ab aliis suis complicibus et credentibns differebant ; cujus
secle errores in sequenlibus subnectuntur ut precogniti cautius possint
,

inquiri el examinari.

3. De erroribus Valdensium moderni temporis quia olim plures

,
alios
habuerunt.

Valdensium itaque predictorum prima heresis [f** 133 d] fuit el adhuc

perseveral contemptus ecclesiastice polestatis. Ex hoc autem excommu-
nicati el traditi Sathane precipitati sunlab ipso in errores innumeros et
antiquorum herelicorum errores suis adinvenlionibus miscuerunt. Islius
itaque secle devii sectalores et prophani professores tenenl et dogma-
lizant se non esse subjeclos domino pape seu romano pontifici, nec aliis
prelalis Romane Ecclesie asserentes quod Romana Ecclesia eos injuste
,

el indebite persequilur el condempnal. llem asseverant se non posse

,

excommuiiicari ab eisdem romano ponlifice et prelatis, nec esse obe-

diendum alicui ex eisdem precipieiiti seu mandanli sectatoribus el pro-
fessoribus dicle secle quod ipsaiii deserant el abjurent, quamquam per
Romanam Ecclesiam ipsa secla tanquam heretica sit dampnata. Ilem ,
lenenl el dogmatizanl qnod omne juramenlum, lam in judilio quam
exlra judilium sine exceptione et expositione aliqua, esl a Deo prohibi-
lum et illiciluin et peccatum, verba sancti Evangelii et sancli Jacobi
apostoli de non jurando ad hoc quamvis inlellectu tam insano quam de-
vio applicando , cum tamen secundum sanam doctrinam sanctorum et
246 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS,

doclorum Ecclosie et Iradilionem ojnsdem sancte Ecclesie calholice noa

soUim pro \ciilale asserenda in judilio licile et ex debilo sil jurandnm,
verum eiiain cx slalulo ejusdem cunlra prefalum errorcm jamdudum
edilo qui ex cis juramenli reliiiioneni superslilione flampnal)ili res-
: Si
puenlesjurare noluerinl, ex lioc ipso lierelici reputenlur, Extra dehereli-
cis, Ectcomnmnicamus, in § Si qui circa finem.
Nolandum lamen quod ipsi [1° 134 a] Valdonses dispensant in jura-
iDenlo, ul possil inler eos quis jurare pro moile sua vel allerius vilanda
seu evadotida et , eliam ne alios coii:plicos piodat aut socrotum socte
sue rovol(>l. Dicunl onimesse crin)en inex[)ial)ile el peccalum in Sjjirilum
Sanclnm prodore aliquem de secla sua perfoclun!. llem, ex eodeni fonte
erroris picdicla secla et heresis asserit omne judilium esse a Doo prohi-
biluni el por consoquens esse peccalum, el conlra Dei prohibilionem oxis-
tere quod judox aliqnis in quocumque casu et ex quacumque cau>a ho-
mineni judicol ad su[iplicium cor[)oris aut ad penam sanguinis sou ad
morleni, vorba sancli Evangolii ubi scribilur Nolite judicare et non
:

judicahiiiiini, ilen) Non occides, el quocumquosiniilia, sine ox[)Osilione

:

debiia ad hoc applicans, nec ea inlelligens nec reci|)iens inlelloctum

,

nec exposilionom ooium sicul sancla Romana Ecclosia ea sane intolligit

,

et Iradil fidolibns socundum doclrinam Palrum el doctorum ot canonicas

sanctioDos. Iiom, sancliones canonicas docrotalesque conslilulionos sum-
morum ponlilicum et slalula de jejuniis et de feslis colendis ac docreta
Patrum |)rodi(la secla devians a via el recla semila non cecipit nec va-
lere lepuial, sel s[)ernit et respuil et condempnat. Item circa sacramen- ,

lum ponilenlie ct claves Ecclesie porniciosius obcrranles predicti secla-

lores dicunl lenenl et docent se habere potoslalem a solo Deo el a nullo
alio sicui a[)osloli habuorunt a Chrislo
, audiendi confessiones predic-
,

lorum virornm ac mulierum sibi volentium confileri et absolvendi et

penilcnlias injungondi; el confessiones talium audiunt [f" 134 b] oi ab-
solvunt et |)onilentian) injungunt, quamvis non sinl sacerdolos nec cle-
rici per aliquom episcopum Romane Ecclesie ordinali set sunt layci
,

sim|iliciler; lalomque non confitentur se habere a Romana

poteslaleiii
Ecclosia, set pocius diffitentur, et revera nec a Deo nec ab ejus Ecclesia
ipsam h<d)onl, cum sint exlra Ecclosiam et ab ipsa Ecclesia jam proscisi
extra qiiam non ost vera pcnilonlia neque salus. Ilem predxta sccla et
,

heresis indulgentias que fiunt el danlur per prelalos Ecclosie irridendo

asseril [)enitus non valere. Circa sacramenlum vero eucharistie errant,
dicenlos, non [^i.blice sel in secrelo suo quod in sacramenlo allaris pa-
,

nis et \iiinm non olficilur Curpus et Sanguis Christi si sacerdos cele-

,

brans aut consocrans sit peccator, et re[)utant quomlibet hominem pec-

catorom nisi sil de secta ipsorum. llem dicunt quod consecratio
,

Corporis ol Siinguinis Chrisli potesl fieri a quolibel justo quamvis sit ,

laycus, nec sil sacerdos aut presbiter ab episcopo calholico ordinatus ,

dum tamen sil de secla ipsorum, et hoc etiam credunt de mulieribus ,

 QUINTA PARS. 247

dummodo sinl de secla ipsorum , et ila dicunt quod oranis sanctus est
sacerdos.

4. De modo seu ritu celebrandi missam ipsorum.

Modus autem seu ipsorum celebrandi missam consuevit esse ta-

ritus
lis, videlicet, quod solum semel consecraiU autmissam celebranl in anno,

scilicet in Cena Domini; et lunc quasi juxla uoctem qui pater est inler
eos. quamvis non sil sacerdos aul presbiter a catholico episcopo ordina-
tus, coiivocat omnes de familia sua ulriusque sexusel facil ibi anle eos
[f<* 134 c] preparari bancuui unnm seu scrinium ad hoc ydoneum, el fa-
cit poni desuper mapam unam mundam, et postea superpoiuinl unum
plenum cyphum de bono vino puro el unam fogaciam seu placentam
aziuiani seu de pane azimo. Poslmodura vero ille qui paler esl ait aslan-
tibus Rogemus Dominum noslrum quod ipse parcat nobis peccala nos-
:

tra et ollensiones noslras propler misericordiam suam el ea qne pelimus

digne propler misericordiam suani debeat adimplere, et dieainus seplies
Pafer noster ad honorem Dei el sancie Trinilalis, ul ipse hoc laciat. Et
tunc, flexis genibus, omnes dicunl seplies Pater noster et po>lea sur-
gunt. El lunc qui consecrat signat panem et cyphum vini, et fiaclo pane
dat omnibus aslantibus parliculam suam et poslea dat omnibus bibere
,

cum cypho, et slant sen^per su[)er pedes suos ; el sic finilnr eorum sa-
crificiun); et credunt firmiler el confilenlur quod islud est Corpus et
Sanguis Domini noslri Jhesu Chrisli; et si aliquid superesset de sacrifi-
cio, conservarent illud usque ad Pascha et tuuc lotum sumerent. Per lo-
tum autera residuum spacium anni non dant infirmis suis nisi panem
beiiedictum et vinum. Omnes ilaque Pauperes dicli Lugdunenses seu
Valdenses eundein modum consecrandi tenebani anle divisionem que
fuit inier eos, videlicet, quan<?o diviseruntse in Pauperes vocalos Lom-
bardos el in Pauperes Cilraniontanos. Ilem, neganl predicti Valdenses
post hanc vilam esse purgalorinin animarum et cousequenler oraliones
et elemosinas ac missarum celebraliones et alia sutfragia pielalis que
fiunt a fidelibus [l<* 134 d] [)ro defunclis, ipsis asserunt non prodesse.
Ilem prelatis et clericis ac religiosis Roinane Ecclesie detrahenles sta-
,

turn eorum reprobaol et condeiiipnant, el dicunt eos esse cecos et duces

cecorum, et non servare Evangclii verilalem, nec sequi aposlolicam
pau[)erlalem. Iiem ipsam Rumanain Ecclesiam doinum esse mendacii
,

inordaciler menciunlur. Ilem, se i[)S()S vile et perfeclioni apostolice com-

parantes el merilis coeqnantes in se ipsis inaniter gloriantur, dicenles
se esse successores aposlolorum et jaclanlcs se tenere el servare evan-
gelicam et apostolicam paupertalem. llem, tres esse ordines in sua ec-
clesia asserunt et fatenuir, videlicet, dyachonum el presbilerum et epis-
copum ,
quorum et singulorum polestas ab eis solum dependel et non
248 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

ab Ecclesia Romana ;
quinymnio ordines sacros Romane Ecclesie non re-
pulaiil esse a Deo sel , a Iradilione hoiiiinuin, ideoqiie
(allaciler deci-
piunl dicentes el fatentesse credere esse in sancla Ecclesia, intelliiienles
de sua, sacrum ordinenj episcopalus, presbiterii et dyachonatus. Item ,

nulla miracula que fiunt in Ecclesia sanctorum meritis et precibus di-

cunt esse vera. quia nullus ipsorum aliquaudo fecil miracula. Item di- ,

cunt et tenent in secreto quod sancti in celo non audiunt orationes fide-
Jium nec altendunt venerationes quibus eos honoramus in terris,
dicuntque sanctos non orare pro nobis et ideo non opportet nos eorum
suffragia implorare. Unde spernunl sollempnitates quas in sanclorum
veneraiione celebramus et alia quibus eos veneramur vel honoranius;
et in diebus feslis [1° 135 a] ubi caule possunt, operantur. Hec lamen
,

tria non manilestant indifferenler credentibus suis, set inter se perlecti

illius secte sic teient, scilicet de n)iraculis sanctorum quod non sint ,

vera , el de sulfragiis eorum non implorandis, et de festis non coleiidis

preter diem dominicum et fesla beate Marie Virginis, el aliqui addunt
aposlolorum et evangelislarum. Hec aulera et nonnulla alia erronea et
insaiia que a precedentibus necessario consequniur, credentibus suis
,

clamculo in suis convenliculis dogmatizant. llem, predicant suis creden-

tibus de Evangeliis et epistolis aliisque sacris scripturis quas exponendo
corrunipuLt tanquam magistri erroris qui non noverunt esse discipuli
veritalis, cum tamen predicatio sit penitus laycis interdicta. Sciendum
quoque est quod predicla secla mullos alios errores ab olim habuit, et
tenuit, ei adhuc in aliquibus parlibus habere dicitur in secreto sicut ,

de celebralione misse in die Cene, sicut diclum est superius, et de

mixtoabhoiiiinabiii in tenebris faciendoquilibet cum qualibel indistincte,
et de apparitione cati el aspersione cum cauda et de quibusdam aliis
,

que ia summulis super hoc conscriptis lacius continentur.

5. De modo vivendi Valdensium.

De aulem et modo videndi hereticorum Valdensium aliquid per-

ritu
stringendum est consequenter ut ex hoc aliqualiter discerni valeant et
,

cognosci.
In primis ilaque sciendum est quod Valdenses habent et constiluunt
sibi unum superiorem super se, quem vocant Majoralem suum , cui om-
nes tenenlur obedire [I" 135 b] sicut omnes catholici sunt sub obedienlia
domini pape. Item Valdenses communiter comedunt et bibunl cibos
,

communes. Iiem , jejunant die lune el die mercurii qui possunl et vo-
lunt; jejunanles tamen vescunlur caruibus. Item, jejunant diebus vene-
ris el in quadragesima et tunc tibstineut a carnibus ne ceteris veniant
in horrorem, quia dicunt quod carnes comedere quacumque die non est
peccatum, quia Christus non prohibuit vesci carnibus nec precepit ab ,
 QUINTA PARS. 249

eis abstinere. Item ,

poslquam sunt recepti ad illam societatera qiiam
vocant fraternilalem, et promiserunt obedientiam superiori suo et se ser-
vare evangelicam paupertatem, ex tunc debent servare castilatem et non
habere proprium set debent vendere omnia que liabent et ponere pre-
,

cium in coramuni et vivere de elemosinis que danlur eis a suis creden-

tibus et consenlientibus in facto ipsorum et ille qui major est inler eos
;

distribuit et dispensat cuilibet secundum necessitatem ejus. Item Val- ,

denses continentiam laudant credentibus suis; concedunt tamen ut urenti

libidini satisfieri debeat quocumque modo turpi exponentes illud apos-
,

toli eorum Melius est nubere quam uri^ dicentes quod melius sit satis-
:

fieri libidini quocumque actu turpi quam intus in corde templari hoc ;

autem valde teuent occultum, ne vilescaat apud credenles suos. Item

colleclas faciunt per credenles et amicos et ea que dala sunt et collecta
deferunt ad superiorem suum. Ilem singulis annis tenent aut celebrant
,

unum vel duo [f" 135 c] capitula generalia in aliqua sollempni villa oc-
culte quantum possunt, convenientes in aliqua domo conducta per ali-
quem vel aliquos de credentibus diu ante, quasi sint mercatores et in ,

illis capitulis major omnium ordinat et disponit de presbiteris et dya-

chonibus et de mittendis ad diversas partes et regiones ad credentes

et amicos suos pro confessionibus audiendis et elemosinis colligendis , et
audit et recipit rationem de collectis et de expensis factis. Ilem non ,

laborant manibus suis postquam sunt facti perfecti, nec faciunt aliquod
opus ad iucrandum nisi forsitan in casu ad dissimulandum, ne cognos-
canlur, aut deprehendantur, Item communiter vocant se fratres et di-
,

cunt se esse Pauperes Christi seu Pauperes de Lugduno. Item, aliquando

se ingerunt simulate familiaritatibus religiosorum et clericorum ut se
contegant, et iargiuntur eis munera vel dona, vel faciunt obsequia seu
servicia ut sibi et suis adquirant oportunitatem liberiorem latendi, et
vivendi et nocendi animabus. Item
, frequentant ecclesias et predica-
,

tiones et in omnibus se religiose et composite exterius gerunt et student

babere verba quasi linita el cauta. Item, faciunt multas orationes in die
et dicunt et instruunt credentes suos quod faciant sicut ipsi et cum ipsis.
Modus autem orandi ipsorum talis est, videlicet, quod flexis genibus ,

in terra ,inclinant et appodiant se super [f<» 135 d] aliquam bancam ,

vel super aliquid aliud consimile ad hoc aptum , et sic flexis genibus ,
,

in terra inclinati, stant ibi omnes orantes in silentio ita diu quod pos-
sint dicere XXX'' vel XL* vicibus orationem Pater noster et amplius ,

aliquociens et hoc faciunt cotidie regulariter quando sunt cum creden-

;

ante
tibus suis et consentientibus in facto ipsorura sine aliis extraneis ,

prandium et post, et ante cenam et post, et de nocte quando voiunt ire

ad lectum antequam ponant se ad jacendum; item de mane, postquam
surrexerunt de lecto item in aliquibus aliis vicibus per diem tam de
; ,

mane quam de meridie. Item, nullam aliam orationem dicunt tunc nec
docent nec habent nisi orationem Pater noster, nec aliquid reputant sa-
32
250 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

lutationem beate Marie Ave, Maria, nec symbolum apostolorum Credo

in Deum^ quia dicunt illa per Romanam Ecclesiam et non per Christum
fuisse ordinata seu composita verumplamen articulos fidei septem de
;

divinilate , seplem de humanitate , et decem precepta dechalogi et

et ,

seplem opera misericordio sub quodam compendio et sub quodam modo

,

ab eis ordinalo et composito, dicunt et docent, et in illo plurimum glo-

riantur et statim offerunt se promptos ad respondendum de fide sua.
Possunt autem tunc cito hoc raodo capi Dicas mihi symbolum fidei :

scilicet Credo in Deum , sicut dicit Ecclesia catholica quia ibi sunt orn-
,

nes articuli, et tunc ipsi respondent : Nescio, quia nullus me docuit ita.
Item, antequam ponant se admensam benedicunt [f° 136 a]eam dicendo :

Benediciie Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison, Pater noster;

,

quo diclo, antiquior inter eos dicit in vulgari Deus qui benedixit quin-:

que panes ordeaceos et duos pisces in deserto discipulis suis benedicat

hanc mensam et ea que sunt super eam, et ea que apponentur in ea.
Et facit signum crucis, dicendo In nomine Patris, et Filii, et Spiritus
:

Sancti, amen. Item quando surgunt de mensa in prandio vel in cena

,

reddunt gratias hoc modo, videlicet, quod antiquior dicit in vulgari iliud
quod habetur in Apocalipsi Benedictio et claritas et sapientia et gratia-
:

rum actio, honor, virtus et fortitudo Deo nostro in secula seculorum ; et

postea subdit Deus reddat mercedem bonam et bonum escambium om-
:

nibus illis qui benefaciunt nobis et benedicunt nobis , et Deus qui dedit
nobis cibum corporalera et det nobis cibum spiritualem, et Deus sit cum
nobis et nos cum eo semper. Et alii respondent Amen. Item, quando :

benedicunt mensara et quando reddunt gratias tenent ut frequenter raa-

nus junctas et elevant versus celura. Item, post prandium dictis gratiis ,

el facta oratione ut supra, predicant et docent seu faciunt exortationes

suas de doctrina sua illis qui sunt ibi presentes si sint in loco oppor- ,

tuno ubi non timeant de exterioribus vel servientibus qui non essent
consentientes in facto ipsorum set ut frequenlius faciunt exorlaliones
;

suas de nocte post cenam quando credentes ipsorum sunl congregati

, ,

quia tunc redierunt de operilDus suis, et secretius ac securius et abscon-

dite possunt loqui, et interdum, facla predicatione ponunt se omnes ,

ibidem [f<^ 136 b], flexis genibus, inclinati raodo quo supraadorationem,
et aliquando faciunt extingui lumen, si sit ibi, propter hoc, ut dicitur,
ut non videantur vel deprehendantur ab extraneis seu exterioribus non
consentientibus in faclo eorum. Itera dicunt credentibus suis et infor-
,

mant eos quod nullo modo revelent eos capellanis, aut clericis, nec re-
ligiosis, neque inquisiloribus, quia, si scirentur, caperentur ab eis, quia
inquisitores persecuntur eos et illi de Ecclesia Romana injuste, ut dicunt
credentibus suis, propter hoc quia ipsi serviunt Deo et servant man-
data Dei et paupertatem ac perfectionem evangelicam, sicul Christus et
apostoli; et dicunt quod ipsi melius cognoscunt veritatem et viara Dei
quam capellani et clerici et religiosi de Ecclesia Romana, et ideo perse-
 QUINTA PARS. 251

cuntur eos quia ignoranl verilatem , et quia Christus dixit in Evangelio

apostolis et discipiilis suis quod, quando essent persecuti propter nomen
Dei quod fugerent de una civitate in aliam civitatem propter lioc ipsi
;

ut dicunt, lugiunt persecutionem adversariorum.

6. De modo docendi Valdensium.

De modo autem docendi seu predicandi hereticorum Valdensium ali-

quid perstringendum est in hoc loco. Duo si quidem sunt genera secte
ipsorum quidam enim eorum sunt perfecti et isli vocantur proprie
;
,

Valdenses qui prius informati recepti sunt ad ordinem ipsorum secun-

dum ritum suum ut alios sciant docere; isti nichil proprium dicunt se
habere, nec domos, nec possessiones, nec ceteras mansiones. Si qui au-
tem ipsorum antea uxoreshabuerunt, quando recipiuntur, eas relinquunt.
[f" 136 c] Hii dicunt se esse apostolorum successores et sunt magistri

aliorum et confessores, et circumeunt per terras visitando et confirmando

discipulos in errore. Hiis ministrant discipuli et credentes ipsorum ne-
cessaria. In quocumque autem loco venerint, insinuanl sibi mutuo ad-
ventum illorum et conveniunt ad eos plures ad hospicium ubi recepti
sunt audire et videre eos, et mittunt eis illuc quecumque bona habent
ad comedendum et bibendum, et audiunt predicationem ipsorum in con-
venticulis que maxime frequentant de nocte, quando alii dormiunt aut
quiescunt. Non autem statim in principio aperiunl secreta erroris sui,
set prius dicunt quales debent esse Christi discipuli ex verbis Evangelii
et apostolorum dicentes illos tantum esse apostolorum successores qui
,

vitam eorum imitantur et tenent, et ex hoc arguunt et concludunt quod

papa, et episcopi, et prelati, et clerici qui habent divitias hujus mundi
et sanctitatem apostolorum non imilantur, non sunt Ecclesie Dei veri
pastores et gubernatores, set lupi rapaces et devoratores, nec talibus
Christus dignatur committere Ecclesiam sponsam suam et ideo eis non,

.est obediendum. Dicunt etiam quod immundus non potest alium mun-
dare, nec ligatus alium solvere, nec reus potest alteri reo judicem (1)
sibi iratum placare, nec ille qui est in via perditionis potest alii ducatum
ad celum prebere et isto modo detrahunt clero et prelatis ut eos red-
;

dant exosos, ne credatur eis nec obediatur. Valdenses ilaque commu-

niter in primis dicunt [f° 136 d] et docent credentibus suis quedam que
videntur bona et moralia de virtutibus et bonis operibus faciendis et de
viciis cavendis et fugiendis, ut sic facilius in aliis audiantur et capiant
audientes; dicunt enim quod homo non debet mentiri, quod omnis qui
mentitur occidit animam, ut dicit scriptura. Item, quod homo non debet

(1) Juditio dans le manuscrit.

252 PRACTICA INQUISITIOiMS HERETICE PRAVITATIS.

facere quod non vult sibi tieri. Ilom, quod homo debet servare man-
alii

data Dei. Item, quod homo non debet jurare in aliquo casu, quia Deus
prohibuit omne juramentum in Evangelio, dicens Nolite jurare omnino
:

neque per celum quia tronus Dei est, neque per terram quia scabellum
pedum ejus est, neque per quamcumque aliam creaturam quia homo
non potest facere unum capillum album vel nigrum sel sit sermo vester
;

est est, non non, et quod amplius esl a malo est. Et ista verba mullum
imprimunt credentibus suis, nec aliquam expositionem super eis reci-
piunt. Ilem, dicunt el docent qucd jurare semper et inquocumque casu
est peccatum mortale et si aliquis de credentibus ipsorum compellatur
;

jurare in juditio per aliquam potestatem secularem vel ecclesiasticam,

lalis jurans debet de hoc postea conSleri et recipere penitenliam sicut
de peccato. Ilem quaudoque predicant de Evangeliis, et de epistolis
,

vel de exemplis, et auctoritatibus sanctorum, dicendo et allegando :

Istud dicitur in Evangelio, vel in epistola sancli Petri, aut sancti Pauli
aut sancli Jacobi, vel ita dicunt Talis sanctus aut talis doctor, utmagis
:

dicta eorum ab auditoribus acceptentur. Habent autem Evangelia et epis-

lolas in vulgari communiter [f 137 a] et etiam in latino, quia aliqui
inter eos intelligunt, et aliqui sciunt legere, et interdurn illa que dicunt
aul predicant legunt in libro, aliquando autem sine libro, maxime illi
qui nesciunt legere, set ea corde tenus didiscerunt. Item, predicalionem
suam faciunt in domibus credentium suorum, sicut pretactum est supra,
aliquando in itinere seu in via. Item, dicunt et docent credenlibus suis
quod vera penitentia et purgatorium de peccatis est tantummodo in hac
vita, et non in alia; et ideo dicunt et docent credentibus suis quod con-
fiteantur sibi peccata sua, et audiunt confessiones eorum, et absolvunt
confitentes sibi, et injungunt penitentiam confilentibus et imponunt
,

communiter jejunia sexte ferie el oraliones Pater noster, et dicunt se

habere talem potestatem a Deo sicut sancti apostoli habuerunt. Item,
dicunt et docent quod anime, quando exeunt de corporibus, immediate
vadunt, vel in paradisum ille que debent salvari, vel in infernum ille
que debent dampnari, et non est alius locus animarum post hanc vitam
nisi paradisus vel infernus. Item dicunt quod nulla suffragia que fiant
,

pro defunctis prosunt eis, quia illi qui sunt in paradiso non indigent,
illis autem qui sunt in inferno nulla est redemptio. Item, quando au-

diunt confessiones dicunt confitenlibusquod quando confitebuntur sacer-

dotibus non dicant nec revelent eis quod confessi fuerunt ipsis Valden-
sibus.

7. De astuciis et fallaciis quibus se conteg"unt in respondendo.

Notandum est autem quod Valdenses sunt valde difficiles ad exami-

nandum et inquirendum et ad habendum veritatem ab eis 137 b] de [f"'
 QUINTA PARS-. 253

erroribus suis propter fallacias et dupplicitafes verborum qnibns se con-

legant in responsionibus suis ne deprehendantur; et ideo de eorum dup-
plicitatibus et fallaciis aliqua perstringenda sunt in hoc loco.
In primis itaque modus eorum talis esse consuevit, quando aliquis
eornm captus offertur ad examinationem venit quasi intrepidus et ,

quasi nullius mali sibi conscius et securus. Interrogatus si scit quare

sit captus, respondet valde mansuete et subridendo Domine, libenter :

discerem a vobis causam. Interrogatus de fide quam lenet et credit res-

pondet Omnia credo que debet credere bonus christianus. Examinatus
:

vero quem reputat bonum christianum respondet Illum qui credit :

sicut sancta Ecclesia docet credere et tenere. Interrogatus quam vocat

sanctam Ecclesiam respondet Domine, quam dicitis et creditis vos esse
:

sanctam Ecclesiam. Si dicitur ei Ego credo sanctam Ecclesiam esse

:

Romanam Ecclesiam cui presidet dominus papa et alii prelati sub eo

et ipse respondet Et ego credo, intelligendo quod ipse credit me ita
:

credere. Interrogatusde articulis quos ipse credil, sicut de incarnatione

Christi et ejus resurrectione et ascensione, tunc respondet alacriter di-
cens Firmiter credo. Interrogatus si credit panem et vinum in missa ad
:

verba sacerdotis virtute diviua transubstantiari in Corpus et Sanguinem

Christi, respondet Nonne deberem bene hoc credere. Si aulem exa-
:

minans dicat ei Non quero si debeas credere set si credis, respondet

: :

Credo quicquid vos et quicquid alii boni doctores me jubent credere.

Dicitur eidem Illi boni [f<* 137 c] doctores quibus vis credere sunt ma-
:

gistri secte tue cum quibus si ego sencio credis michi et illis, set aliter
non credis tunc respondet Etiam, vobis libenter credo, si aliqui(l me
; :

docetis quod michi sit bonum. Dicitur eidem Hoc judicas tibi bonum :

si ego doceo te, quod et alii magistri tui docenl, sel responde simpli-
citer si credis esse in altari Corpus Domini Jhesu Christi. Tunc respondet
prompte Credo, intelligens quod ibi est corpus et quod omnia corpora
:

sunt Domini Jhesu Christi. Tunc amplius examinatus si credit ibi csse
iliud corpus Domini quod natum est de Virgine et pependit in cruce el ,

resurrexit et ascendit in celum , respondet Et vos domine, numquid

: ,

ita creditis? Dico ei Ita omnino credo. Respondet et ille

: El ego simi- :

liler credo intelligens se credere me ita credere. Examinatus super illa

,

fallacia et pluribus aliis consimilibus ut explicite et directe respondeat,

respondet Si omnia que dico vullis aliter interpretari quam sane et
:

simpliciter, tunc nescio quid vobis debeam respondere simplcx homo ;

sum et illiteratus, nolite me capere in verbis meis. Dicitur eidem Si :

homo simplex es, responde et age simpliciter sine palliatione verborum.

Tuncrespondet Libenter.Tunc dicitureidem Vis ergo jurare quod nun-
: :

quam didisceris aliquid contra fidem quam nos dicimus elcredimus esse
veram? Respondet aliquantulum pavidus Si debeo jurare libenter ju-
:

rabo. Dicitur eidem Non queritur a le utrum debeas scd an velis ju-
: ,

rare; respondet Si jubetis me jurare, jurabo. Dico ei

: Non cogo te :
254 PRACTICA INQUISmONlS HERETICE PRAVITATIS.

jurare, quia cum lucredas illicilum esse juramenlum

137 d] , lu velles [f**

refundere culpam me qui te coegissem sel si lu juraveris, ego au-

in ;

diam. Tunc respondet Ut quid ergo jurabo si non jubelis. Dicitur

:

eidem Ut auferas suspicionem que esl contra te

: quod tu reputaris ,

esse hereticus Valdensis credendo et tenendo quod oinne juramentum

esl illicitum el peccatum. Tunc respondet Quomodo ego debeo dicere :

jurando? Dicilur ei Jura sicut scis. Respondet

: Domine nescio nisi : ,

vos me doceatis. Tunc dico ei Si egodeberem jurare, tunc, elevata raanu

:

et tactis sacrosanclis Dei Evangeliis, dicerem Juro per ista sancta Dei :

Evangelia quod nunquam didici nec credidi aliquid quod sit contra ve-
ram fidem quam sancta Roniana Ecclesia credit el lenel. Tunc ille con-
tremiscens et quasi qui nesciat eadem verba formare cespilabit in eis ut
vel ipse vel alius interloquatur el verba aliqua inlerponat ne fiat directa
forma jurandi, set quedam locutio nou juratoria, ut lamen ab aliis
jurasse putetur; si autem continuaverit verba illa, tunc ipse iulendit ea
revolvere fallaciter et non per ea jurare, et sic fallere circumslantes ut
puletur jurasse aul enim forman; jurandi convertil in formam orandi,
:

ut : si me Deus
adjuvel et istasancta Evangelia quod non sum hereticus
vel non feci, vel non dixi hoc vel illud aut verba juramenti tantum- ;

modo ruminat non intendendo jurare. Cum autem queritur ab eo an

juraverit respondet , Nonne vos audivistis me jurare? Quando autem
:

interrogationibus artantur, aut morose deliberant quomodo callide res-

pondeant [f° 138 a] non directe, ubi timent deprehendi, aut ad aliud
quam ad principalem interrogationem respondent, aut dicunt se esse
simplices aut nescire sapienter respondere. Cum aulem videnl astantes
libenter eis compali quasi simplicibus quibus fiat injuria et in quibus
nichil mali invenialur, assumunt fiduciam et simulant se flere, el mise-
rabiles ostendere et adulari examinantibus ut sic eos ab inquisitione
defleclant, dicendo Domine, si in aliquo deliqui libenter portabo peni-
:

lentiam tantum juvate me ut ab ista liberer infamia de qua sum sine

;

culpa et ex invidia diffamatus. Si autem aliquis consenlit jurare simpli-

citer, tunc dicendum est ei Si tu nunc juras ut sic libereris, notum tibi
:

sit quod michi non sufficit unum juramentum, vel duo, vel decem vel ,

centum, set tociens quociens peliero, quia scio quod inter vos dispen-
satis et ordinastis de cetero numero juramentorum ,
quando necessitas
cogil, ut sic vos vel alios liberetis , set sine numero volo requirere ju-
ramenta , et insuper si de contrario non prode-
habuero testes contra te
runt tibi juramenta tua, et tunc maculasti conscientiam tuam jurando
contra eam, et propter hoc non evades. In taliautem anxietate vidi ali-
quos confiteri errores suos ut evaderent; aliquos autem vidi aperte tunc
confiteri quod ex quo non prodesset eis semel vel certo numero et non
ultra jurare ut evaderent, tunc omnino jurare recusarunt asserentes
omne juramentum esse illicitum et peccatum et cum quereretur ab ali- ;

quo eorum quare [f° 138 b] voluerit jurare si reputabal esse illicitum,
 QUINTA PARS. 255

respondebat Volui me liberare a morte per hoc

: et vitam raeam conser-
vare et pro peccato postea penitentiara subire.

8. De sophismatibus et duplicitatibus verborum ipsorum.

Notandura est itaque quod heretici, quia non possunt se defendere per
potentiam nec per raliones, nec per auclorilates contra fidei veritatem,
,

ideo slatim recurrunt ad sophismata et duplicilates et fugas verborum ne

deprehendantur in suis erroribus et hoc est unura signum evidens per
;

quod cognosci possunt esse herelici in duplicitatibus respondendo. Est

autem unum genus sophisticandi ipsorura per verborura equivocationem,
ut cum queritur si credunt sacraraentura baplismi eucharistie, vel pe- ,

nitentie, vel matrimonii, vel ordinis, vel extrerae unctionis, respondent

quod bene credunt; set per ista orania ipsi intelligunt vel bonara volun-
tatem cordis , vel penitentiam interiorera, Iteni equivocant corpus ,

Christi verum ad corpus misticum quod est ecclesia et ad corpus cujus-

libet boni hominis quod dicunt esse Christi sicut el alia corpora ,et ;

sic, cum queritur si credunt Corpus Christi, respondent in equivocalo et

in dupplicitate. Item est aliud genus equivocandi ipsorum cura que-
,

ritur: Credis Christum natum et passum et resurrexisse etc? Respon- ,

dent bene et firmiler Credo, et intelligunt et exponunt id est Bonam et

: :

firmam credentiam habeo de pertinentibus ad sectam meara. Ilera est ,

aliud genus sophisticandi [f° 138 c] per conditionis adjectionem, ut cum

queritur Credis hoc vel illud? Respondent
: Si Deo placet ego bene
: ,

credo hoc vel illud, intelligeutes quod Deo non placet quod ipsi cre-
,

dant. Item est alius modus obiciendo questionera contra questionem

, ,

ut clavum clavo retundant. Item, est alius modus per diversam respoa-
sionis extorsionem, ut cum queritur Credis quod possit fieri aliquod
:

juramentum vel juditium sanguinis sine peccato? Respondet hereticus :

Et quomodo creditis vos et alii? Cui cum respondetur Nos ila credi- :

mus : Tunc respondens hereticus Et ego bene credo, intelligens

: quod
nos ita credimus et dicimus non quod ipse credat illud quod queritur
,

ab eo. Item, est aliud genus illudendi per admirationem ut cum que- ,

ritur ab aliquo si ita credat, respondet cum adrairatione quasi iratus :

Quid crederem ego aliud numquid debeo ego ita credere? Item est
, ,

aliud genus per diversam relationem ut cum queritur si credit quod

,

omnis qui jurat peccet in jurando, respondet Qui dicit verum non pec- :

cat. Item, sic respondet Qui jurat dicendo verum non peccat, et lamen
:

credit quod in jurando peccat set non dicendo verum. Item, est aliud
,

genus per translationem, ut cum queritur unum transfert se ad aliud.

Item, cum querilur ab eo per unum transfert se ad alios ponens eos ia
verbis. Item, est alius modus per sui justificationem, ul cum qucritur
ab eo de fide, justificat se dicens : Ego sum homo simplex et illiteratus
256 PRACTICA INQUISmONFS HERETICE PRAVITATIS.

et uescio islas quesliones, sublililates, el de facili caperetis me [f" 138 d]

et induceretis iu errorem. Multos autem modos alios decipiendi habent
quod magis docet usus quam ars. Notandum eliam qnod herelici quan-
doque simulanl se fatuos vel alienalos menle, sicut David coram Achis,
et quando proferunl crrores suos interserunl verba impertinentia et irri-
soria et quasi fatua , ut per hoc cooperiant suas et quasi jocose
falsitates
videantur dicere quicquid dicunt, et aliquos tales sepe vidi. Per supra-
dictas autem responsionum faiiacias et multas alias quas nimis longum
et fastidiosum esset conscribere et colidie novas inveniunt inteudunt
aut occultare se ipsos ut quasi innocentes et immunes evadant aut ut ,

inquisilores tedio iassati desistant eos insequi, aut ut infametur inqui-

silor apud laycos, quod simplices homines videatur infestare sine causa
et querere occasionem perdendi eos nimis cautelose examinando.
De modo itaque examinandi et interrogandi illos qui convertuntur et
confitentur de secta el heresi Valdensium sunt in sequentibus aliqua
perstringenda.

9. Interrog-atoria specialia ad illos de secta Valdensium.

In primis igilur qui confitetur de secta Valdensium interrogetur si

iile

unquam aliquem vel aliquos de secta , aut socielate

vidit vel audivit ,

aut fraternitate illorum quos appellamus Valdenses seu Pauperes de

Lugduno; ipsi autem inter se vocant se Fratres seu Pauperes Christi.
Item ubi et quando et cum quibus et quos vidit, Item, si unquam audi-
,

vil [f° 139 aj predicationem, aut doctrinam seu admonitiones

, aut ,

verba ipsorum. Ilem de verbis que audivit ab eis et de doctrina ipso-

,

rum. Item, quid audivit ab eis dici de juramento utrum semper et in

,

omni casu sit peccatum. Item , de purgalorio animarum post mortem

seu post vilam hauc. Item de suftragiis que fiunt pro defunctis.
,

Item, de indulgeutiis que dantur aut fiunt per papam et per prelatos
Ecclesie Romane quamvis de istis tribus articulis non loquatur indiffe-
renter et explicite coram omnibus simplicioribus credentibus suis, et
coram magis proveclis et perfectis in secretis ipsorum. Item, si comedit
cum eis in eadem mensa vel vidit eos comedentes in prandio vel ia
,

cena. Item, de modo benedictionis mense et de modo reddendi gratias

post mensam. Ilem si aute prandium vel post, et ante cenam vel post,
,

vidit eos oranles, et de modo orandi et slandi in oratioue. Item, si ipse

oravit cum eis vel vidit alios oranles, et quos et ubi et quando, et de
hiis que dicunt orando. Item, si unquam fuit confessus peccata sua ali-
cui vel aliquibus de Valdensibus, et cui vel quibus. Item, si recepit ab-
solutionem de peccatis et peuiteutiam ab eisdem, et quam penitentiam,
el si complevit eam , et de modo absolulionis. Item , si audivit ab eis
dici, vel scivit, aut credidit quod ipsi non erant sacerdotes ordinati per
 QumxA PARS. 257

aliquem episcopum de Ecclesia Romana. Item, si credebat tunc aut cre-

didit quod confessio peccalorum quam fecil eis et absolutio et penitentia
quam recepit ab eis valerent sibi ad salutem anime ac si sacerdoti suo ,

proprio ordinato per episcopum de Ecclesia Romana fuisset confessus

[f° 139 b) et per eum absolutus et recepisset penilentiam ab eodem. Si

autem respondet quod non tunc efficaciler arguendum est contra eum,
,

quare confitebatur tali quem sciebat non esse sacerdotem, nisi sciret
aut crederet sibi prodesse; nec est sibi credendum de facili hoc dicenti.
Item , si confitebatur peccata sua semel in anno in quadragesima vel ,

anle Pascha proprio sacerdoli et si lunc inter alia confilebatur eidem

,
,

quod vidisset Valdenses et audivisset eos docentes et fuisset confessus ,

eis peccala sua. Et si respondit quod non interrogetur de causa quare,

non confitebatur de predictis. Item, si communicabat semel in anno in

Pascha quia Valdenses non communicanl nec etiam credentes eorum,
,

nisi hoc facerent ad dissimulandum, quia non habent fidem in sacrificio

facto per sacerdotes Ecclesie Romace quamvis istud multum teneant
,

secretum nisi inter perfectos credenles suos. Item , si credidit Valdenses

seu illos qui dicunt se esse Pauperes Chrisli el vocant se Fratres esse ,

bonos homines et justos seu sanctos et habere et tenere bonam fidem

et bonam sectam in qua ipsi et illi qui credunt eisdem possent salvari
quamvis audivisset et sciret quod non concordabant cum fide illorum
de Ecclesia Romana , et quod illi de Ecclesia Romana persequebanlur
eos. Item, quanto tempore stetil in dicta credentia el quis induxil eum
ad credendum ita et quando recessit a dicla credentia et quare. Item
,
,

si dedit aliquid Valdensibus aut recepit ab eis aliquid, aut scivit hoc de
aliqua alia persona. Item si duxit eos de loco ad locum, et quos. Item,
,

si scit aliquem vel aliquos receptatores et credentes ipsorum. Ilem , si

fuit alias coram aliquo inquisitore pro [f° 139 c] facto Valdensium cita-
tus , aut vocatus aut captus et si fuil confessus et absolutus, et si
, ,

habuil penitentiam et abjuravit heresim et sectam Valdensium in juditio

et similia generalia.

III, — De segta Pseudo-apostolorum (1).

1. Sequitur de secta Pseudo-apostolorum qui dicunt se Apostolos

Christi.

Apostolorum secta apostatica et heretica cepit et inventa fuit circa

annum Domini M. CG. LX. a quodam qui dictus est Gerardus Segarelli de

(1) Ce titre n'est pas dans le manuscrit.

33
258 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

Parma, ubi tandem fuit lanquam heresiarcha per juditium Ecclesie con-
dempnatus pariter et combustus; cujus successor in doctrina ei secta
extilit quidam nomine Dulcinus Novariensis spurius Glius sacerdolis,
,

qui secte sue sequaces piurimos congregavit, qui tandem captus fuit
cum quadam nomine Margarita consorte sua in scelere et heresi fuit- ,

que per juditium Ecciesie lanquam hereticus cum predicta herelica con-
dempnatus el combustus sicut in quodam tractatu super hoc {aclo
,

plenius enarratur.

2. De modo quo recipiuntur ad sectam et ordinem illum.

Modus autem receptionis quo hujusmodi Pseudo-apostoli recipiuntur

ad sectam et ordinem illura talis esse dicitur, sicut habitum est ab ali-
quibus eorumdem in juditio deprehansis videlicet, quod ille qui debet
,

recipi aut profiteri illum ordinem prius informatur per aliquem vel ali-
,

quos alios ejusdem secte vel ordinis de modo el ritu vivendi ipsorum et
de perfectione illius vite quam dicunt esse apostolicam et postmodum ,

in aliqua ecclesia coram aliquo altari vel etiam in aliqua platea communi,
presentibus aliquibus ejusdera secte vel ordinis vel [f° 139 d] etiam ali-
quibus aliis, ille exuit se omnibus vestimentis suis in signum expolia-
tionis, et renunciat omnibus que possidet in signum perfeclionis evan-
gelice paupertatis et in corde suo facit votum Deo quod deinceps vivet
,

in paupertate evangelica; et ex tunc non debet recipere peccuniara, nec

habere nec portare set debet vivere de eleraosinis que sibi gratis et
, ,

sponte ab aliis offerentur, nichil in crastinura reservando. Item, non

promittit obedientiam alicui horaini mortali set soli Deo et ex tunc re- ,

putal se esse in statu apostolice et evangelice pauperlatis et perfectionis

et soli Deo et nulli homini esse subjectum sicut fuerunt apostoli sub-
,

jecti Christo, et nulli alii.

3. Sequitur de erroribus dicte secte.

Apostolice seu magis aposlatice et heretice secte predicte devii sec-

tatores in primis latenter dogmatizaverunt et adhuc quibus et quando
,

et ubi possunt latentius ct secretius dograatizant quod tota auctoritas

a Domino Jhesu Christo collata dudura Ecclesie Romane est omnino eva-
cuata etjam cessavit propter raaliciam prelatorum. Item quod Ecclesia ,

Romana, quam tenent papa et cardinales el prelati et clerici et religiosi,

non est ecclesia Dei, set reprobata ecclesia sine fructu. Itera, quod Ec-
clesia Roraana est illa Babilon meretrix magna de qua scribit Johannes
n Apocalipsi, que apostatavit a fide Christi. Item, quod tota illa potes-
 QUINTA PARS. 239

tas spiritualis quam

Christus dedit Ecclesie ab initio translala est in sec-
tam illorum qui se dicunt Apostolos , seu de ordine aposlolorum, quam
sectam seu ordinem vocant congregationem [f° 140 a] spiritualem a Deo
missam et electam in islis uovissimis temporibus. Ilem quod ipsi qui ,

dicunt se esse Apostolos Chrisli el nulli alii, habenl polestalem quam

,

habuit a Deo beatus Petrus apostolus. Item quod Gerardus Segarelli de

,

Parma predictus fuit primus actor et priucipium hujus secle. Ilem, Dui-
cinus Novariensis scripsii in epislolis suis de predicloGerardo quod ipse
fuerit planta Dei pullulans in radice fidei in qua Deus cepit reducere ec-
clesiam suam ad perfectionem et vilam et slalum et paupertalem ecclesie
primitive, in illo slatu in quo Christus commisit Ecclesiam beato Petro
apostolo. Item ,dicunt quod ipsi soli qui dicunlur Apostoii de predicta
secta seu congregatione sunt ecciesia Dei et sunt in illa perfeclione in
qua fuerunt primi aposloli Christi et ideo dicunt se uon teneri alicui
;

homini obedire, nec summo ponlifici nec alteri, quia eorum regula quam
dicunt fuisse immediate a Chrislo libera est et perfectissima vila. Item
quod nec papa nec aliquis alius potest eis precipere quod deserant sta-
tum illum seu vitam tante perfectionis. Ilem quod papa nec alius po-
,

test eos excommunicare. llem, quod de quolibel statu et ordine potest

quilibet licite et pro libito voluntatis sue iransire ad eorum vitam et sta-
tum seu ordinem sive sit rehgiosus sive secularis, ila quod vir sine
,

consensu uxoris, et uxor sine consensu viri potest reiinquere statum

matrimonii et intrare ordinem ipsorum et quod nullus prelatus Eccle-
,

sie Romane polest separare matrimonium set ipsi possunt. Item quod
,
,

nullus de vita, seu statu, vel ordine ipsorum potest licite intrare alium
[f° 140 b] ordinem seu regulam sine peccato mortali, nec potesi se sup-

ponere obedientie hominis cujuscumque, quia hoc esset descendere a

vita perfeclissima ad minus perfectam. Item, quod nullus potest salvari
aut intrare in regnum celorum nisi sit de slatu seu ordine ipsorum, quia
extra statum seu ordinem illum deinceps ut dicunt, nullus salvabitur.
,

Item quod omnes qui persecuntur eos peccant et sunt in statu damp-
,

nationis et perditionis. Item quod nullus papa Romane Ecclesie potest

,

aliquem absolvere nisi essel ita sanctus sicut fuil beatus Petrus aposto-
lus, vivendo in omnimoda paupertate sine proprio et in humilitate, non
faciendo guerras nec aliquem persequendo
, set permittendo vivere
,

quemlibet in sua libertate. Item quod omnes prelali Romane Ecclesie

,

tam majores quam minores, a tempore sancti Silvestri, postquam decli-

naverunt a modo viveudi priorum sauctorum sunt prevaricatores et ,

seductores, excepto fratre Petro de Martoue, qui fuit papa Celestinus

apellatus. Item, quod omnes ordines religiosorum et sacerdotum et dya-
chonorum et subdyachonorum et prelatorum sunt ad fidei catholice de-
trimentum. Item, quod layci non debcni nec tenentur dare decimas ali-
cui sacerdoti seu prelato Romane Ecclesie qui non sit in lanta perfectione
et in tanta paupertate in quanta fuerunt primi apostoli; et ideo, dicunt
260 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

quod decime noo debenl dari uisi ipsisqiii dicuntur Aposloli et sunt pau-
peres Chrisli. Item, quod quiiibet liomo et qualibel mulier nudi simul
possunl jacere in uno et eodem lecto et licite tangere rautuo unus alle-
rum [f" 140 c] in omni parte sui et osculari se invicem sine omni pec-
calo, et quod conjungere venlrem suum cum venlre mulieris ad nudum,
si quis stimulelur carnaliter, ut cesset temptatio, non est peccatum. Item,

quod jacere cum muliere et commisceri ex carnalitate majus est quam

resuscitare moriuum. Predictos tamen duos arliculos non revelant indif-
ferenter omnibus set inler se el magis adherentibus sibi. Item quod
,
,

perfeclior vita est vivere sine voto quam cum voto. Item, quod Ecclesia
consecrata non plus valel ad orandum Deum quam stabulum equorum
vel porcorum. Item quod ita bene potest adorari Christus in nemoribus
,

quam in ecclesiis vel melius, Ilem quod pro nulla causa, nec in aliquo
,

casu debel homo jurare nisi pro arliculis fidei vel preceplis Dei et om-
,

nia alia possunt celare , et quantumcumque jurent

dicere veritatem co-
ram prelatis seu inquisitoribus non lenentur respondere de aliquo alio
nec revclare doctrinara suara seu errores suos, nec tenentur defendere
verbo, set semper corde tenere. Si tamen cogantur jurare metu morlis,
in eo casu debent jurare verbo seu voce solum et in mente retinere quod
in nullo teneantur respondere veritalem, nisi de hiis que verbaliter con-
linentur in arliculis fidei vel preceptis. Et si de aliis requirantur, licet
eis sine peccatd mentiri el veritatem sue secte negare ore, dummodo
teneant eam in corde ad hoc ut evadant_ potestatem inquisitorura set
, ;

debent respondere inficiando vel negando, seu palliando, quocuraque

,

raodo possint perlransire. Si taraen non possent raortem [f° 140 d] eva-
dere, tunc in tali casu aperte debent profileri et defendere in oranibus
et per orania predictara doctrinam suam, et mori in ea pacienter et coa-
stanter et nullalenus aliquos de sociis suis vel credentibus revelare.
,

Predictos errores et quosdara alios qui ex eis necessario colliguntur te-

nent et dograatizant credentibus suis non taraen publice, set secrete ,

nec oranes in simul docfent set paulative raodo unum, modo aliura
, ,

modo plures, [sicut] magis viderint opportunum. Cum aliqua similitu-

dine [religionis] vel pietatis, ut magis [appareaat] credibilia verba ipso-
rum maxime premittunt in persuasionibus suis apud laycos quecum-
,

que possunt dicere et persuadere de maia vila prelatorura et clericorum

et religiosorum et dicunt quod prelati et clerici et religiosi persecuntur
,

eos ex invidia ex eo quod dicunt et docent veritatem.

4. De modo persuadendi quem servant publice Pseudo-apostoli.

Modus quoque persuadendi et informandi ipsorura in principio, et

maxime quando publiceseostentant, coramuniter talis est Dicunt enim :

quedam que videntur aperte laudabilia, ut sic attrahant et alliciant au-

 QUINTA PARS. 261

dienles, unde dicunt Vigilate et orate, quia hoc est bonum pro anima.
:

Item, dicunt Pater noster et Ave Maria el Credo in Deum alta voce.
,

IteiD, canlant eundo pervillas, aliquando in plateis, vel ubi inveniunt

audientes Penitentiam agite , appropinquahit enim regnum celorum ;
:

et de apostolis rj Ecce ego vos millo sicut oves in medio luporum,

:

item Non turbetur cor vestrum neque formidet cantando [f" 141 a].
,

Item , canlant Salve , regina el quosdam alios cantus, ut allicianl au-

dientes, et prelendunt exterius quedam signa devolionis ad Deum, que
omnia prima facie videntur audiloribus bona
conanlur et pia ; et specialiter
ut appareant exterius hominibus penitentes et vitam perfectam agenles;
et comedunt in carreriis publice in aliqua mensa sibi ibidem apposita de
illis que sibi tunc apportantur et illa que supersunt de pane et vino et
;

de aliis que oblala sunt ibidem eis, quaudo inde surgunt, nichil reci-
piunt nec secum ferunt, set dimittunt ibidem in signum quo sint perfecti
pauperes Christi, quasi non cogitent de crastino, et quasi non habeant
domum neque mansionem et isto modo mendicant victum suum.
;

5. De modo inquirendi et examinandi Pseudo-apostolos.

Est autem sciendum quod valde difficile est ipsos examinare et veri-
tatem contra eosinvenirepro eo maxime quod, quantumcumque jurave-
rint in juditio se veritatem dicturos, nolunt tamen manifeste suam sec-
tam detegere, nec suos errores publice confiteri nec teneri (1) directe
respondere ad interrogata, set palliate et per tergiversaliones multas
verborum deviant et mendaciis se juvant, et ideo multum est ars neces-
saria contra ipsos et industria inquirentis. Modus ilaque inquirendi et
examinandi eos a principio contra eorum agtucias, ut magis valeant ab
inquisitoribus deprehendi, poterit esse talis poslquam in juditio con- :

stituti juraverint super sancta Dei Evangelia plenam el meram dicere

veritatem generaliter de facto heresis el specialiter de facto iliorum qui
falso dicuntur Apostoli, seu vitam [f*^ 141 b] et sectam , et rilum ipso- ,

rum tenere se dicunt, ac etiam de quibuscumque de quibus fuerint ia

juditio requisiti, tunc fiant eis interrogatoria generalia que secuntur, et
postraodum ad specialia descendatur.

6. Interrogatoria generalia ad Pseudo-apostolos facienda.

In primis itaque interrogentur de sua patria ac parentibus, unde fue-

runt et traxerunt originem, et quare et quando de suis partibus recesse-

(1) Tenere (?) dans le manuscrit.

262 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

runt et ad partes tales venerunt et cum quibus, et quantum sleterunt m

remolis partibus, et in quibus villis, et cum quibus maxime conversati
sunt in eisdem. Item si unquam audiverunt nominari Gerardum Sega-
,

relli do Parma et Dulcinum Novariensem de Lombardia, vel si ipsos vel

allerum ipsorum viderunt vel cum eis locuti fuerunl, ct quid credunt
aut sentiunt de ipsis, vel de vita, aut secla, et doctrina ipsorum, el si
reputant eos fuisse bonos bomines, et habuisse et tenuisse bonam sec-
tam, et docuisse bonam doctrinam. Ilem, si audiverint dici quod dictus
Gerardus fuerit invenlor primus dicte secte et dictus Dulcinus fuerit sec-
lator ejusdem. Item si unquam viderunt aliquem vel aliquos de secta
,

predictorum vel illorum qui dicuntur Apostoli seu de ordine apostolo-

rum et quos et si habuerunt aliquam socielatem vel participalionem
;

cum eis, et cum quibus. Item, de habitu quem portant et de forma

ejusdem qui videtur esse habitus alicujus religionis, quando el ubi talem
habitunc assumpserunt et quem ordinem tenent, et si quam regulam
profilentur, et si unquam ordo verborum quem tenent et talis[f° 141 c]
habitusquem porlantabEccIesiaRomanafuitapprobatus,etsisciuntaIiquos
aliosqui talem ordinem teueantet habitum talem porlent. Item, sialiquem
vel aliquos monuerunt vel induxerunt ad talem habitum assumendum
vel portandum, vel ad similem ritum et modum vivendi tenendum, et
ad similia faciendum, et quos et quot et quare. Item, de modo et forma
recipiendi ad dictum ordinem vel habilum assumendi. Item de doc- ,

trina quani docent et de modo ejus quam in docendo tenent in hiis que
ab eis communiter videntur fieri et dici et cantari coram popuio in pla-
teis, unde habuerunt ista et quis docuit eos, et quare ista faciunt, cum
non sint instituta fieri ab Ecclesia Romana nec a prelatis Ecclesie, cum
in predictis nianifeste appareant singulares et a communi conversatione
fidelium tam religiosorum quam aliarum personarum in vita et victu et
ritu dissidentes, et a quanto tempore ab eis talia fieri inceperunt. Item,
si fuerunt confessi illo anno peccata sua alicui sacerdoti el cui
, et si ,

communicaverunt seu receperunt Corpus Christi in Pascha^ el ubi, cum

ipsi predicent penitentiam esse faciendam, et ad veram penitentiam post
cordis contrilionem requiratur oris confessio de peccato facienda sacer-
doti ordinato per episcopum de Ecclesia Romana et non alii et cum;

omnes fideles teneautur semel in anno peccata sua coufiteri proprio

sacerdoti et communicare in Pascha, maxime videutur teneri ad hoc illi
qui talem vitam perfectam, ut dicunl, pretendunt exterius [f° 141 d] et
ostendunt.
Ex predictis igitur generalibus interrogationibus et aliis consimili-
bus que tunc occurrerint faciende causa et occasione habita ex pre-
dictis et ex responsionibus ipsorum aliquo modo in suis dupplicitatibus
et varietatibus poferunt deprehendi, maxime si vigilem ac circums-
pectum et industrium habuerint inquirentem cum nullam bonam ratio-
,

nem poterunt reddere ad quesita.

 QUINTA PARS. 263

7. Interrogratoria specialia ad examinandum Pseudo-apostolos.

Post hec autem inlerrogenlur et examinenlur in speciali de aliquibus

erroribus dicle secte.
In primis igitur examinenlur de Ecclesia Romana cui presidet
universaliter papa rooianus, et sub ipso sunt domini cardinales et ar-
chiepiscopi et episcopi et prelati, et clerici ac religiosi qui dictara sec-
,

tam illorum qui dicuntur de ordine apostolorum reprobant et persecun-

tur et ipsos condempnant si credunt quod dicta Ecclesia Romana sit
;

bona et sancta, et si credunt quod sitEcclesia Dei, et quod habeat illam

potestatem ligandi et solvendi et excommunicandi quam Christus dedit
et Iradidit beato Petro apostolo et si credunt quod ulla alia secta seu
congregatio, preter Ecclesiam Romanam dictam habeat poteslatem.
,

Item, si credunt aut repulant se esse subjectos romano pontifici ita ,

quod ei teneantur obedire. et quod per eum possint excommunicari et

per alios prelatos Romane Ecclesie, quamvis ipsi tecerint votum soli Deo
et non homini. Item, si credunt quod sit eis licitum jurare de veritate
dicenda super secta seu ordine predicto [f*' 142 a] coram prelalis seu
inquisitoribus heretice pravitatis et si postquam juraverint tenentur
,

respondere veritatem de omnibus et singulis de quibus fuerint interro-

gati et examinati; et si reputant esse licitum sibi celare sectam suam et
errores suos in quibus deviant et discordant ab Ecclesia Romana et ,

negare veritatem in juditio et posse mentiri in tali casu sine peccato,

ad hoc ut evadant potestatem prelatorum seu inquisitorum inquirentiumi
contra ipsos.

8. Instructio seu informatio quedam ad cautelam circa predictos

Pseudo-apostolos.

Si autem nichildepredictis erroribus seu aliis consimilibus dicte secte

voluerint in juditio confiteri et persistant pertinaciter in negando, cum
vehementer sint suspecti tanquam a communi conversatioae fidelium
,

vita et moribus dissidentes tam ex ritu et modo singulari secte sue

,

quam tenere manifeste videntur quam ex habitu quem portant in ali-

,

quo specialem et distinctum quasi sit alicujus religionis habitus singula-

ris, cum tamen ipsi non de aliqua religione per Ecclesiam appro-
sint
bata ymmo pocius reprobata , et omnis habitus sub forma religionis
,

alicujus non approbatus sit interdictus et prohibitus ad portandura, ne

qui religiosus non est religiosus ex habitu videatur, tam etiam ex modo
doctrinesue quera tenent et servaut, qualem modum tradiderunt prefati
Gerardus et Dulcinus et sui sequentes qui apostolos se appellant, quam
264 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

eliam ex congregalionibus privatis et conventiculis que fecisse sepius

deprehensisuntinocculto, et quia etiam in dictasecta et ordine [f** 1 42 b]
quamplures heretici manifeste deprehensi sunt in juditio et condemp-
nali el combusti; ideo tales tanquam vehementer suspecti debent deti-
neri in carcere donec confessi fuerint veritaiem. Cavendum est lamen
ne plures insimul in uno carcere teneantur, set quilibet separati, ne mu-
tuo valeant sibi loqui, quia sic ab eis melius verilas eruitur et habelur :

sunt enim , sicut pretactum est ad confilendum verilatem in unum

,

obslinati. Vidi ego et expertus sum de uno quod per duos fere annos
detenlus in carcere et sepius examinatus tergiversando veritatem noluit
confiteri, quam tandem aperuil, et detexit, et penituit , et fuit tanquam
penitens hereticus ad peragendum penitentiam inmuratus.

IV. — De secta Bequinorum (1).

1. Sequitur de secto illorum qui Bequini et Bequine vulg-ariter ap-

pellantur.

Bequinorum qui Fralres Pauperes se appeilant et dicunt se le-

secla ,

nere et profileri terciam regulam Sancti Francisci. modernis temporibus

exsurrexit in provincia Provincie et in provincia Narbonensi. Ceperunt
autem manifestari et detegi in suis opinionibus erroneis circa annum
DominiM™.CCC™. XV™., pauloplus minusve, quamvis prius suspecti com-
muniter a pluribus haberentur; fueruntque postmodum successivis annis
in provincia Narbonensi , etTholosana, et in Cathalonia ,
plures capti
et detenti, et deprehensi in erroribus, et plures ulriusque sexus inventi
ab anno Domini M° CCC° XVIP ci-
sunt et judicati heretici et combusti ,

tra, maxime [i^ 142 c] Narbone Biterris, et in dyocesi Agalhensi, et

,

in Lodova, et apud Lunellum Magalonensis dyocesis, et in Carcassona,

et Tholose tres alienigene.

2. Sequitur de erroribus seu opinionibus erroneis Bequinorum mo-

derni temporis unde orig-inem habuerunt.

Bequini igitur utriusque sexus moderni temporis sic vulgariter appel-

lati, qui se dicunt Fratres Pauperes de penilenlia de tercio ordine Sancti
Francisci, portantes brunum seu de burello habitum cum mantello , et
aliqui sine mantello , manifeste deprehensi sunt et confessi in

(1) Ce titre n'est pas dans le manuscrit.

 QUINTA PARS. 265

juditio in diversis locis in provincia Narbonensi et in aliqiiibus locis pro-

vincie Tliolosane, ab anno Domini M". CCC". XVII". ac deiiiceps succes-
sive, habere et tenere plures errores ac opiniones erroneas, exlollentes se
adversus Romanam Ecclesiam et apostolicam sedem, ac contra primatum
sedis ejusdem et contra apostolicam potestatem domiui pape ac prelato-
rum Ecclesie Romane. Inventum est autem per inquisitionem legitimam
ac per depositiones et confessiones plurium ex ipsis, receptas in juditio,
necnon per assertiones multorum ex ipsis, in quibus et pro quibus ele-
gerunt mori pocius et comburi quam ab eis requisiti canonice resilire ,

quod errores suos et opiniones hujusmodi pestiferas ipsi habuerunt et

collegerunt partim quidem ex libris seu opusculis fratris Petri Johannis
Olivi qui fuii oriundus de Serinhano prope Bitterim videlicel ex pos-
,

lilla ejusdem super Apocalipsim quam habent tam in latino quam etiam

transpositam il vulgari; item ex [f" 142! d] aliquibus tractatibus quos

ipsum fecisse Bequini dicunt et credunt, unum videlicet de paupertate
et alium de mendicilate et quemdam alium de dispensationibus, et ex
,

quibusdam etiam aliis scriptitatis que sibi attribuunt, et que omnia ha-
bent in vulgari transposita et ea legunt et eis credunt et intendunt
,

lanquam scripturis autenticis; et dicunt et credunt dictum fratrera Pe-

trum Johannis habuisse scientiam per revelationem factam sibi a Deo
specialiler in postilla seu expositione ejusdem super Apocalipsim par-
;

tim quoque predictos errores et opiniones habuerunt et collegerunt ex

traditione ejusdem fratris Petri Johannis, quam traditionem seu erudi-
tionem dicunt eum fecisse suis familiaribus ac Bequinis tempore quo vi-
vebat; et verba ac dicta ejusdem prioribus tradita posteriores inter se
recitant, et invicem sibi tradunt , et ipsis intendunt quasi autenticis et
veridicis documentis partim etiam ipsi Bequini utriusque sexus infor-
;

mati fuerunl de multis per complices et sequaces ejusdem fratris Petri

Johannis; nonnula quoque ipsi Bequini per adinventiones proprias
seducti addiderunt sicut populus excecatus, facti magistri erroris ex quo
desieruDt esse discipuli veritatis el quamplura que generaliter dicta
;

aut scripta inveniunlur in dictis opusculis, aut in quibusdam aliis scrip-

titalis per complices et sequaces prefati fratris Petri Johannis, ipsi Be-
quini secundum suum proprium (1) intellectum depravatum sibi ipsis
applicant et exponunt; aut pro se ipsis et contra illos quos persecutores
suos esse dicunt accipiunt el exponunt; et ita ex uno errore in plures
[f° 143 a] alios prolabuntur proficientes in pejus.

Sciendum vero est quod in predicta postilla super Apocalipsim exami-

nata diligenter per octo magistros in theologia apud Avenionem sub
anno Domini M°. CCC°. XIX"., inveniuntur contineri quamplures articuli
qui judicati sunt esse heretici per eosdem et quamplures alii contincn-
,

tes falsilatem , aut errorem intolerabilem, aut temeritatem , aut divina-

(1) Propnuia dans le mariiiscrit 388.

34
266 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

tionem de futiiris incertam suumque juditium de predictis redactum in

;

scriptis sigillis propriis cum instrumento publico muniverunt; et qui

vidit et perlegit ac tenuit, hic testimonium perhibet veritati.
Advertendum tamen est et nbtandum quod inler predictos Bequinos
inveniunlur el sunt aiiqui qui de infra scriptis erroribus plures aut om-
nes sciunt, tcnent et credunt sicut magis imbuli fuerunt in eis et amplius
indurali alii vero sunt qui pautiores sciunt dicere ex eisdem et tamen
;

quandoque pejores inveniuntur in adherentia et credentia errancium

aliorum aliqui vero sunt qui pauciores audierunt, aut retinuerunt, et
;

acquiescunt rationi legitime et consilio saniori quidam vero sunt qui

;

obstinate persistunt et resilire nolunt, quin pocius mori preelegerunt

quam eos abjurare, dicentes se in hoc defendere evangelicam verilatera
el vitam Christi et evangelicam et apostolicam pauperlatem quidam ;

autem ex eis inveniuntur et sunt qui in erroribus seu opiniouibus erro-

neis implicari noluerunt et ab eis se custodiunt.

3. Sequitur de modo et ritu conversandi ipsorum.

Bequini itaque predicti habitantes in villis et castris habent [f" 143 b]

mansiunculas in quibus aliqui simul cohabilant et eas appellant domos
paupertatis tali suo vocabulo usitato, in quibus domibus tam ipsi coha-
bilantes quam etiam alii qui privatim in domibus suis manent quam ,

eliam familiares et amici Bequinorum in diebus feslis et in dominicis

,

sepius conveniunt in unum, et ibi legunt aut legi audiunl in vulgari de

predictis libellis aut opusculis ex quibus suggunt venenum quamvis ,

etiam quedam alia legantur ibidem de preceptis et de articulis fidei et

de legendis sanctorum, et de Summa de viciis et virtutibiis, ut sic
schola dyaboli subspecie boni videatur scholam Christi, more symie, in
aliquo imitari, cum precepta Dei et articuli fidei in saucta Ecclesia per
rectores et pastores Ecclesie et doctores ac predicatores verbi Dei, non
per laycos simplices, publice et non in clamculo , predicari debeant et
exponi. Notandum quoque est quod inter eos sunt aliqui qui publice
mendicant hoslialim quia, ut dicunt, noverunt evangelicam pauperta-
,

lem. Sunt et alii qui non mendicant publice set aliqua suis manibus
,

operantur et lucrantur, et pauperem vitam ducunt. Sunt autem quidam

ex eis utriusque sexus simpliciores qui articulos seu errores infra scrip-
tos explicite nesciunt, set ignorant verumptamen nonnulli ex ipsis
;

communiter credunt explicite quod fuit indebila et injusta condempna-

lio Bequinorum, que fuit facta in pluribus locis in provincia Narbo-
nensi , videlicet Narbone et in Capitestagno, et Biterris et apud ,

[f° 143 c) Lodovam , et in dyocesi Agathensi et apud Lunellum dyo-

,

cesis Magalonensis, et in Massilia, et in Cathalonia, per juditium prela-

 QUINTA PARS. 267

torum inquisitorum herelice pravitalis ab annoDomiDiM".CCC°.XVlIP.

et
citra, et ipsos condempnalos tanquam hereticos reputant justos et bonos.

4. De signis quibus exterius aliqualiter distinguuntur.

Notandum est etiam quod, juxta illud quod Augustinus, Contra ait
Faustum^ libro X1X°, dicens In nullum Domen i reiigiouis seu verum seu
falsum coagulari homiues possunt nisi aliquo signaculorum vel sacra-
menlorum visibilium consortio colligentur; ideoque Bequini hujusmodi
quedam specialia observant et habent exterius in modo conversandi
ex quibus possunt disceroi a ceteris tam in loquendo quam eliam in
aliis, Modus enim salulandi ipsorum aut resalulandi talis est dicunt :

enim venientes aut inlrantes domum aliquam aut occurrentes sibi ipsis
in ilinere seu in via Benedictus sit Jhesus Christus vel
: Benedic- , :

tuni sit nomen Domini Jhesu Christi. Item oraules in ecclesia vel alibi
,

sedent acrupiti, verso vultu seu lacie communiter ad objeclum parietem

vel similera locum, vel ad terram capnciali, et raro videntur slare flexis
genibus et coraplosis raanibus sicut faciunt ceteri horaines. llem in ,

mensa in prandio post benedictionera mense dicunt illi qui sciunt Gloria
in coccelsis Deo flexis genibus
, celeris audientibus. In cena vero dicunt
,

Salve Regina illi qui sciunt, similiter flexis genibus.

,

5. Sequitur de articulis erroneis, aut scismaticis aut temerariis, aut ,

[f° 143 d] falsis Bequinorum predictorum et sequacium eorumdem.

In primis itaque dicunt et asserunt illi qui a vulgo Bequini nominan-

lur, ipsi aulem se dicunt Fralres Pauperes de penileiitia de lercio ordine
Sancti Francisci , se credere et lenere quod Dominus Jhesus Christus in
quantum fuit homo et ejus aposloli nichil habuerunl in proprio nec
etiam in communi, quia fuerunt perfecti pauperes
hoc raundo. Item, in
hanc dicunt esse perfectam evangelicam pauperlalem, videlicet nichil
habere in propiio nec in comrauui. item, dicunt quod habere aliquid in
communi dimiiiuit de perfectione evangelice pauperlalis. Itera quod ,

aposloli sine diniinutione perfeclionis eorum et sine peccato non potue-

runt habere aiiquid nec in proprio nec in coramuni. Itera dicunl esse ,

herelicum credere et asserere contrariura predictorum. llem, dicunl

quod Regula Sancti Francisci est illa vila Jhesu Chiisli quaui Christus
servavit in hoc mundo et quam aposlolis suis tradidit el imposuit obser-
vandam. Item ,
quod sanctus Franciscus tradidit fratribus sui ordinis in
regula sua supra diclain evangelicam paupertatem , ila quod [)rofessores
dicte regule nichil possunt habere nec in proprio nec in communi
preler
usum pauperera necessariura ad vitam ,
qui semper sapiat indigenliam
:2G8 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

paupertalis nichilque habeal superfluuai. Ilem _,

dicunt quod beatus
Frauciscus post Christum et ejus matrem et aliqui addunt post aposto-
,

los, fuit suramus el precipuus observator vile et regule evangelice , ac

renovator ejus in isto sexlo slatu Ecclesie in quo dicunt jam nos esse.
Ilcm, prediclam Regulam Saucti Francisci dicunl esse Evangelium Christi
aut unum et idem esse cum [f*» 144 a] Evangelio Chrisli. Ilem , dicunt
quod quicumque impuguant vel contradicunt in aliquo Regule Sancti
Francisci quam dicunt esse Evangelium impugnant et contradicunt Evan-
gelio Chrisli et per consequens errant el fiunt heretici si in hoc perse-
,

verenl. Item , dicunl quod sicut papa aut aiiquis alius non potest aiiquid
immutare in Evangeiio Chrisli nec addere, nec sublrahere ex eodem,
ita non potest aliquid immutare in predicla Regula Sancti Francisci, nec
addere nec sublrahere ex eadem quanlum ad vota , seu consilia evan-
gelica , aut precepla contenta in ipsa. Item coiisequenter dicunt quod
,

papa non potest dictam Regulam evangelicam Sancti Francisci cassare

vel imrautare aut tollerere ordinera Sancti Francisci de medio ordinum
aliorum quem evangelicum ordinem esse dicunt. Idem quoque penitus
,

asseverant de statu seu ordine tercio Sancti Francisci seu de tercia ejus
Regula. Item , dicuut quod papa, nec etiam generale concilium, non
potest cassare aut statuere contrarium alicujus illorum que per prede-
cessorem suura papam vel precedens conciliura generale fuerunt confir-
mala statula vel etiam ordinata, et ex hoc comrauniter tenenl et dicunt
quod predicte due Regule Sancti Francisci, et aliqui eorum addunt quod
etiara quecuraque alie per romanos ponlifices confirmate, non possunt
cassari per aliquem papara successorem nec eliam per concilium gene-
rale. Ilem , dicunt quod si papa iramutaret aliquid in Regula Sancti
Francisci vel adderel, aul subtraheret ex eadera, precipue quantum ad
volura pauperlatis, aut si dictam Regulara cassaret in hoc faceret con-
,

ira Evangeliura Christi ,nec aliquis frater Minor aut aiiquis alius lene-
retur obedire eidera in predictis [f° 144 b] , quantumcuraque preciperet
alicui aut etiani excommunicaret non obedientem sibi , quia talis ex-
communicalio esset injusta el aliquem non ligaret. Item , dicunt quod
papa non polest dispensare cura aliquo in votis factis secundum Regu-
iani Sancti Francisci , scilicet castilalis, paupertatis et obedienlie. Ilem,
quod non potest dispensare cum aliquo in volo pauperlatis facto Deo,
eliara si volura illud fuerit simplex et non sollempne, quin persona que
vovit paupertalem teneatur semper eam servare, quia persona cum qua
dispensarelur descenderet de majori el altiori gradu virtulis et perfec-
tionis ad minorem et inferiorem, et potestas pape, ut dicunt, esl solum
ad constructionera et non in destructionem. Item, dicunt quod papa
nou potest facere constitutionem decretalem per quam dispenset aut
concedal Fralribus Minoribus quod possint habere bladum et vinum ad
servaudum in communi in granariis vel celiariis pro tempore fuluro ad
suum usum seu victum necessarium, quia hoc esset facere contra evan-
 QUINTA PARS. 26ff

gelicam Regiilam Sancti Francisci et per consequens contra Evangelium

Christi. Ilem , dicunt quod dominus papa Johannes XXIb^s faciendo
quamdam conslilutionem que incipit Quorumdam, in qua dicitur con-
:

cedere aut dispensare cum Fralribus Minoribus quod possint congregare

bladum et vinum in granariis vel cellariis pro tempore futuro ad arbi- ,

trium prelatorum ordinis ipsorum, fecitcontra evangelicam paupertatem

et per consequen?, ut aiunt, contra Evangelium Christi; et ideo dicunt
quod factus est hereticus et quod ex hoc perdidit polestatem papalem
ligandi et solvendi et alia [f° 144 c] faciendi si in hoc perseverat et ,

quod prelati per eum facti ex quo dictam constilutionem fecit non ha-
bent aliquam ecclesiasticam jurisdictionem seu poteslatem. Item , quod
omnes prelati el alii qui eidem domino pape in dicta constitutione
facienda consenserunt aut consentiunt scienter, ex hoc facti sunt here-
tici si in hoc pertinaciter perseverent, et quod oranem potestatem seu

jurisdictionem ecclesiasticam perdiderunt. Item dicunt quod Fratres

,

Minores qui dictam constilutionera fieri procurarunt, aut qui eidem con-
sentiunt, et eam recipiunt, vel ea utunlur, ex hoc heretici sunt effecti.
Item , dicunt quod papa non potest facere secundum Deum quod aliquis
frater Minor etiam de licentia ipsius pape transeat ad aliam religionem
seu ordinem ubi ipse frater Minor, sicut et alii fratres ejusdem ordinis ,
habeat aliquas divicias in communi, quia, ut dicunt, hoc esset descen-
dere a majori el altiori statu seu gradu perfeclionis et virtutis ad raino-
rem et inferiorem, et hoc esset destruere et non construere et potestas ,

pape est data solum in construclionem et non in destructionem. Ilem ,

dicunt quod si aliquis frater Minor eliam de quacumque licentia pape

transierit ad religionem seu ordinem alium, tenetur^semper servare vo-
tura paupertatis a se prius factum secundura regulam Sancli Francisci
ila, videlicet, quod non potest habere unquam aliquid nec in proprio nec
in communi preter usum pauperem. Item dicunt quod si aliquis fraler
,

Minor factus fuit episcopus vel cardinalis vel etiam papa, tenetur sem-
per servare volum pauperlatis a se prius factura secundura Regulam
Sancti Francisci , ita quod ipse intentus sit solura [f" 144 d] circa spiri-
tualia adminislranda el gerenda et omnia temporalia per alios faciat
procuraiores ydoneos gubernari et ministrari. Ilem dicunt quod papa ,

non potest dispensare in magnitudine nec in preciositate habituura Fra-

trum Minorum contra Regulam Sancli Francisci, videlicet quod aliquam
saperfluitatem habeant, et Fratres Minores non debent ei in hocobedire
nec in aliquo alio quod sit contra perfectionera Regule Sancti Francisci.
Itera, dicunl quod perfectior status qui sit in Ecclesi:i Dei est status
ordinis Fratrum Minorum qui pauperlatem evangelicam voverunt et
promiserunt, nec slatus prelatorum ad perfectionem ejus pertingit, set
illi prelali qui de ordine Fratrum Minorum assumuntur, ubi pauperta-
tem evangelicam proraiserunt, ad quam servandam sunt perpetuo obli-
gati, ad eandem perfectionem perlingunt si volum servaverinl a se
270 PRACTICA INQUISmONIS IIERETICE PRAVITATIS.

prius factum. Item , dicunt quod

illi quatuor fratres Minores qui sub
anno Domini M°. apud Massiliam per inquisilorem heretice
CCC**. XVIII".
pravitalis, qui etiam eral de ordine Fralrum Minorum fuerunt velut ,

herelici condempnati ex hoc ut ipsi dicunt, quia volebant servare et

tenere purilatem et verilalem et pauperlalem dicte Regule Sancti Fran-
cisci , quia nolebanl consenlire in laxationem regule, nec (1) reci-
et
pere dispensalionem predicti domini pape faclam super illa, nec sibi nec
aliis super hoc obedire, fuerunt condempnali injuste pro verilale regule
evangelice defendenda et ideo dicunt ipsos non fuisse hereticos set
; ,

catholicos et [(" 145 a] esse martires gloriosos , ipsorumque implorant

oraliones et suffragia apud Deum. Item multi ex eis dicunt se credere
,

eos esse non minoris meriti apud Deum quam sanctos Laurenlium et
Vincenlium marlires. Item, quidam ex ipsis dicunt quod in ipsis IIII*""
fralribus Minoribus fuit Christus iterum spiritualiter crucifixus tanquam
in IIll'"^ brachiis crucis, et paupertas Chrisli et vita ejus fuit in ipsis con-
dempnala. Ilem dicunt quod si prefatus dominus papa mandavit aut
,

consentiit, aut consentit quod predicli lill*"" fratres Minores fuerint per
inquisitorem velut heretici condempnali, ex hoc ipse factus est herelicus
et niajor eUam inter alios, cum deberet ipse sicut caput Ecclesie perfec-
tionem evangelicam defendere et ideo ut dicunt, papalem perdidit
, ,

poteslatem nec eum credunt esse papam et quod non est ei obediendum
in aliquo a fidelibus , el quod ex tunc vacavit papatus. llem dicunt ,

quod omnes illi Bequini vulgariter a[p]pellali, qui se ipsos Fralres Paupe-
res de penitentia de tercio ordine Sancli Francisci a[p]pellant, qui in istis
tribus annis precedentibus videlicet ab anno Domini M*'. CCC°. XVIII".
,

citra fuerunt per juditium prelatorum et inquisitorum heretice pravi-

,

talis velut herelici condempnati iu provincia Narbonensi, videlicet Nar-

bone in Capileslagno Bilterris et apud Lodovam et in dyocesi Aga-
, , ,

thensi, et 8[)ud Lunellum Magalonensis dyocesis, qui credebaut predictos

1111°'" fratres Minores esse sanctos marlyres et credebant et tenebanl et

sentiebant sicut ipsi de paupertate [1" 145 b] evangelica et de potestate

pape videlicet quod eam perdidit et quod sii faclus hereticus, et etiam
,

prelati et inquisilores qui dictos fralres pirsecuti fuerunt ex hoc facti

sunt heretici; et quod doctrina fratris Pelri Johannis Olivi tota erat vera
et catholica , el quod ecclesia carnalis, videlicet Romana Ecclesia , erat
Babilon meretrix magna destruenda et deicienda sicut olim destructa ,

fuil syriagoga Judeorum incipiente ecclesia primitiva. Tales, inquam

,

Bequini, quamvis predicla omnia crederent ct defenderent, fuerunt, ut

dicunt, condempnati injusle et pro verilale defendenda et non fuerunt ,

herelici set catholici et dicunt eos esse coram Deo martires gloriosos.
,

liem, dicunt quod Ecclesia Dei adhuc recognoscet quod isti IIIl'"^ fratres
Minores et dicti Bequini qui fuerunt velul heretici condempnati sunt

(1) Is dans le manuscrit.

 QUINTA PARS. 271

sancti martires, et de eis fiet sollempne feslum in ecclesia sicut de

magnis mariiribus. Item dicunt quod prelati et inquisitores qui ipsos
,

judicaverunt et condempnaverunt velut hereticos, et etiam omnes illi

qui consenserunt aul consentiunl scienler in condempnationibus eorum,
ex hoc facti sunt heretici si in hoc perseveranl, et ex hoc perdiderunt
,

ecclesiasticam poleslatem ligandi et solvendi el ministrandi ecclesiaslica

sacramenta, nec est eis obediendum a fidelibus christianis. Item, dicunt
quod omnes et singuli predicti quos dicunt esse factos hereticos propter
predicta non sunt Ecclesia aut de Ecclesia Dei, nec de numero fidelium,
set sunt exlra Ecclesiam Dei si in hoc perseverant. Item quod omnes,

[{° 145 c] qui uoiunt aut recusantcredere illos eosdera articulos quos
illi

dicti IIII"'" fralres Minores el Bequini qui fuerunt velut heretici con-
dempnali credebant, el eliam omnes illi qui non credunl dictos con-
dempnatos velut hereticos esse martires gloriosos, lales, inquam, dicunt
non esse de Ecclesia Dei, set extra Ecclesiam. Item, dicunt quod omnes
illi qui tenenl et credunt, sicut ipsi Bequini seu Fralres Pauperes de ter-
cio ordine credunt et tenent de predictis omnibus, crediderunt
et sicut
et lenuerunl illi qui fuerunt velut heretici conderapnati ac eliam alii
fideles qui non sunt de tercio ordine, sive sint clerici aut religiosi
sive layci, qui credunt et tenent de predictis sicut ipse Bequini, omnes,
inquam, tales, ut aiunt, sunt Ecclesia Dei et inlra Ecclesiam Dei vivunt.
Item , mulli Bequini et Bequine ac etiam credentes ipsorum recollege-
runt occulte ossa combusta et cineres predictorum corabuslorum qui
fuerunt velut heretici condempnati ad conservandum sibi pro reliquiis ,

et tanquam reliquias sanctorum osculabantur et venerabantur , sicut

aliorum sanctorum, ob devotionem et reverentiam eorumdem, sicut com-
pertum et inventum per inquisitionem et per confessiones ac depositio-
nes quorumdam Bequinorum receptas in judilio qui talia secum habe-
banl et alios habere et habuisse viderant et sciebant; sic quoque nos
inquirentes de talibus reliquiis apud eos inventis palpavimus el vidimus
el fide probavimus oculata. Ilem , aliqui ex Bequinis scripserunt el no-
laverunl nomina predictorum condempnatorum et dies seu kalendas in
quibus passi fuerunt sicul martires, ut ipsi [f" 145 d] asserunt, secun-
(luni quod Ecclesia Dei de sanctis el justis marliribus facere consuevit,
et nomina eorum annotaverunt in suis kalendariis et in suis invocabant
letaniis. Ilem, dicunt quod papa non potest dispensare cum aliqua per-
sona in voto virginitalis seu castitatis, etiamsi votum illud fuerit sim-
plex el non sollempne, quantumcumque eliara ex tali dispensatione
sequerelur aliquod magnum bonum communitatis, pula reformalio pacis
alicujus provincie sive regni , vel conversio unius genlis ad fidera
Chrisli, quia persona cum qua dispensarelur de majori et alliori gradu
perfectionis sue descenderet ad minorem. Item, addunt circa hoc quod,
etiamsi omnes mulieres essenl mortue excepta una que vovisset casti-
,

tatem aut virginitatem Deo, etiamsi genus humauum deficeret nisi talis
272 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

mulier conlraheret, papa non posset cum lali muliere dispensare ; nec
lalis raulier teneretur obedire pape precipienli ut contraherel; et si obe
direl morlaliler peccarel, et si propter hoc excommunicaretur per papam,
talis excommunicatio esset injusla et eam nou ligarel et si suslineret
;

propter hoc mortem esset martir. Ilem, addunt et dicunt aliqui ex eis
,

quud si persona que fecisset votum casiilalis contraheret matrimonium ,

eliam cum dispensatione pape, tale matrimonium non esset verum nec
legilimum, et filii inde nali non essent legitimi sed adulterini. Item ,

dicunt quod prelali et religiosi habentes vestes superfluas el preciosas

faciuut contra perfeclionem Evangelii et contra preceptum Chrisli et
juxta preceptum Anti-Christi, et tales ac etiam clerici incedentes pom-
pose sunt de familia [f** 146 a] Anti-Christi. Ilem dicunt quod ipsi
,

Bequiniseu Pauperes de tercio ordine non tenenlur jurare coram prela-

tis et inquisitoribus quamvis delati sint de secta et heresi Bequinorum
,

ad respondendum eis, nisi solum de fide aut de arliculis fidei. Ilem ,

addunt et dicunt quod per prelatos aut inquisitores uon debent inlerro-
gari nisi solum de arliculis fidei aut de preceplis, aut de sacramentis;
,

et si inlerrogentur de aliisnon tenentur respondere, cum sint, ut aiunt,

layci et homines simplices; sunt tamen astuti, callidi et versuli. Item ,

dicunt quod non teneutur jurare uec juramento possunt aut debent obli-
gari, quod suos credenles
, et complices aut coiisorles detegant aut
revelent, quia, dicunt, hoc esset contra caritatem proximi et in
ut
dampnum ejus. Item dicunt quod si excommunicarenlur propter hoc
,

quia recusaut jurare simpliciter et absolute de veritale dicenda in judi-

tio requisiti nisi tantum de articulis fidei aut preceplis aut sacramentis
et quia nolunt de aliis respondere et quia recusant suos complices reve-
lare quod talis excommunicatio est injusla et quod non ligat eos et
,

eam penitus parvipendunt. Ilem dicunt quod papa non potest secun-
,

dum Deum inhibere Bequinis etiam per sententiam excommunicationis

quod uon vivant de mendicitate quamvis possent laborare et de arte sua
viclum sibi congruum procurare, et quamvis non laboreut in Evangelio
cum eis non competat docere aut predicare, quia, ut dicunt, in hoc
diminueretur perfectio eorumdem, nec ipsi tenentur in hoc obedire pape
et talis sententia non ligaret eos el si propter hoc condempnareQlur
;

ad morlem, dicunt quod [f*' 146 b] essent martires gloriosi. Item, dicunt
et asseverant quod tota doctrina et scriptura fratris Petri Johannis Oli-
vi de ordine Fratrum Minorum est vera et catholica et eandem credunt
et dicunt fuisse ei a Domino revelalam, et dicunt diclum fralrem Petrum
Johaunis hoc ipsum dum vivebat suis familiaribus revelasse. Ilem, eun-
dem fratrem Petrum Johannis communiter vocant sanctum patrem non
canonizalum. Ilem , dicunt ipsum esse ita magnum doctorem quod ab
aposlolis et evangelislis cilra non fuerit aiiquis major eo ,et aliqui
addunt quod ipse major fuit in sanctilate et doctrina. Item aliqui ex
,

eis dicunt quod non fuit aliquis doctor in Ecclesia Dei, excepto sanclo
 QUINTA PARS. 273

Paiilo et diclo fratre Petro Johannis, cujus dicta non fuerint in aliquo
per Ecclesiam refutata sel lota doclrina sancti
; Pauli et fratris Petri
johannis est tenenda totaliler per Ecclesiam nec , esl una litlera dimit-
tenda. llem aliqui ex eis dicunl eundem fratrem
, Petrum Johannis veri-
tatem leuuisse et dixisse in eo quod dixit et tenuit quod Christus vivebat
quando fuit pendens in cruce in latere lanceatus dicentes quod anima
,

Chrislisecundum rei veritatem adhuc erat in corpore set quia Christus ;

erat multum exinanitus, ideo aspicientibus mortuus vi(]ebatur. Johannes

autem evangelista ideo dixit eum tunc esse mortuum quia mortuus
apparebat; Matheus autem evangelisla scripsit quod Christus vivus erat,
quia secundum rei veritatem ita erat; set Ecclesia abrasit hoc de evan-
gelio Mathei ne Johannis evangelio conlrarius videretur. Item , dicunt
et [f" 146exponunt quod dictus frater Petrus Johannis fuil spirituali-
c]
ter ille angelus de quo scribitur, Apocalipsis X°, quod facies ejus erat
sicut sol et habebat librum apertum iu manu sua quia, ut dicunt, sin- ,

gulariter inter omnes alios doctores fuit ei aperta veritas Christi et

intelligentia libri Apocalipsis; et in postilla ipsius quan: habent transpo-
sitani in vulgari in predicto loco libri Apocaiipsis ipsi sic intelligunt et
exponunt. Item , dicunt quod scriptura et doctrina predicli fratris Pelri
Johannis sunt magis necessarie EcclesieDei pro islo lempore finali quam
alique alie scriplure quorumcumque doctorum et sanctorum exceptis ,

scripturis apostolorum et evangelistarum, quia ut dicunl, ipse magis ,

declarant et dant inleliigere maliciam Anli-Christi et discipulorum ejus,

videlicel phariseorum quos dicunt esse preiatos et reiigiosos moderni
temporis. Item dicunt quod si Deus non providisset Ecclesie Dei per
,

dictum fratrem Pelrum Johannis vel aliquem alium sibi similem, totus
mundus esset cecus vel herelicus. Item dicunt quod iili qui non reci-
,

piunt doctrinam vel scripturas ejusdem fralris Petri Johannis sunt ceci ,

eo quod non sentiunt nec vident veritatem Jhesu Christi; et illi qui
reprobant et condempnant ejus doctrinam sunt heretici. Item dicunt ,

quod dictus frater P. Johannis est lumen et Uix quam Deus misit in
mundum et propter hoc illi qui non vident islud lumen ambulant in
,

tenebris. Item dicunt quod si papa condempnaret doclrinam vel scrip-

,

turam fratris Petri Johannis, condempnando eam esset hereticus, quia

condempnaret vitam et doctrinam [f° 146 d] Christi. Item dicunt quod ,

si papa condempnaret dictam doclrinam aut scripturam, ipsi non repu-

tarent eam condempnatam, et si propter hoc excommunicaret eos non

reputarent se esse excommunicatos, nec ei obedirent, nec redderent
libros ejus. Item dicti Bequini habent libros dicti fratris Petri
,

Johannis ex latino transpositos in vulgari quos transposuerunt seu

transtulerunt aliqui ex sequacibus suis videlicet Posliilam super
,

Apocalipsim et quemdam tractalum parvum de paupertate et alium

satis parvum de mendicitate, el quemdam alium de septem spiritibus
malignis, et quedam alia scriptilata, que omnia dicto fratri Peiro
35
274 PRACTrCA INQUISFTIONIS HERETICE PRAVITATIS.

Johannis ipsi inlilulanl el ascribunt, sive ipse feceril, sive aliquis

alius ex doclrina quia idem sapiunl
el traditione ejus eos composueril ,

et in eodem consentiunt dogmate, diclosque libros in vulgari legunt

sibi ipsis el suis familiaribus el amicis in suis conventiculis et in suis
mansiunculis quas vocanl domos pauperlatis lali vocabulo usitalo, et
informant se et alios quos possunt ex doctrina pestifera cjusdem. Item ,

informali seu pocius deformati ex doclrina quam auriunt ex Postilla pre-

fati Pelri Johannis supcr Apocalipsim dicunl ecclesiam carnalern, per
,

quam iutelligutit Romanam Ecclesiam non solum pro ipsa Roma, set ,

quantuin se extendil romani iraperii latitudo, esse illam Babilonem me-

retriccm raagnam de qua loquilur Johannos in A[)ocalipsi; el de ipsa
exponunt et inlelligunt mala que [f" 147 a] legunlur ibidera, videlicet
quod ipsa est ebria de sanguine martirum Jhesu Chrisli, et exponuol de
sanguine illorum quatuor fratrum Minorum qui fuerunl apud Massiliam
condempnati ut heretici de sanguine Bequiuorum de
et combusli , et
tercio ordine qui fuerunt in islis retro annis tanquam heretici conderap-
nali et combusli in provincia Narbonensi sicut superius plenius couti- ,

netur, quos asserunt esse marlires Jhesu Chrisli. Ilera exponunl quod ,

ipsa Ecclesia de vino fornicationis sue potavit omnes reges lerre, id est
reges et principes christianitatis et magnos prelalos qui pompara mundi
secunlur. Item duas ecclesias quasi distingunl
, videlicel ecclesiam .

carnalem quara dicunt esse Ecclesiara Romanara quantura ad n)ultitudi-

nem reproborum el ecclesiara spiritualem quanlum ad viros quos vo-
,

cant spirituales et evangelicos qui vilam Christi et aposlolorum servant,

el hanc ecclesiam dicunt esse suara, quaravis aliqui ex ipsis dicant esse
tantura unam ecclesiam quara vocant carnalem raeretricem magnara
propler reprobos, et spiritualem ac virginem non habentem maculam ,

neque rugara quantum ad electos quos vocant viros evangelicos

, ,

dantes intelligere se ipsos qui paupertatem evangelicam dicunt se tenere

et defendere et pro ea pali. Ilem, dogmatizant quod ecclesia carnalis, vi-
delicet Romana Ecclesia, ante predicationem Anli-Christi est deslruenda
perbella que conlra ipsara faciet Fredericus, rexSicilie, qui nunc regnat
cuin complicibus suis qui vocanlur decera reges qui intelliguntur per
decera cornua bestie de quibus [(" 1 47 b] scribilur in Apocalipsi et quedam ;

alia de rege Frederico conlra regem Francie et regem Robertum circa

hoc fabulantur tam erronea quam insana. Itera, dograatizant quod in
fine sexti status Ecclesie, in quo statu dicunt nos esse qui incepit a ,

sancto Francisco citra, predicta ecclesia carnalis Babilon meretrix magua

est reicienda a Christo sicut rejecta fuit synagoga Judeorura quia cru-
cifixit Christum quia carnalis ecclesia crucifigit et persequitur vitam
,

Christi in illis quos vocant pauperes et spirituales ordinis

fratribus
Sancti Francisci exponendo tam de primo quara de tercio or-
,

dine de persecutione que facta est conlra eos in provincia Pro-

vincie et in provincia Narbonensi de qua in superioribus est pre-
,
 QUINTA PARS. 275

tactum. Iteoi dogmatizant qiiod sicul, rejecla sjnagoga Judeoium

,

a Christo fuerunt pauci viri electi ex ea per quos fuit fundala

Christi Ecclesia primitiva, quantum ad primum statum Ecclesie iia, ,

rejecla el deslructa carnali Ecclesia sexto slatu Ecclesie, quem

Romana in
dicunt nunc esse reraanebunt pauci viri elecli spiriluales pauperes
,

evangelici, quorum major pars ut aiunt, erit de utroque ordine Sancti

,

Fraucisci, videlicet de prirao et de lercio, per quos fundabitur ecclesia

spiritualis que erii humilis et benigna in seplimo et ultimo slatu Eccle-
sie, qui incipiet mortuo Anti-Christo. Itera dogmatizant quod omnes
,

religiones seu ordines destruantur in persecutione Anti-Christi excepto ,

ordine Sancti Francisci quem distingunt in tres partes, quarum unam

,

[f° 147 c] dicunl esse communitatem ordinis el secundam dicunt esse

,

illos qui appellati sunt Fralisselli in Ytalia et terciam dicunl esse tam
,

in fratribus quos vocant spirituales servanlibus spiritualem puritatem

regule Sancti Fraocisci, quam in fralribus de terciu ordine eisdem adhe-
rentibus; et prime due parles ut aiunt , destruentur et tercia rema-
,

nebit usque ad finem mundi duratura quia, ul aiunt, beato Francisco

,

sic fuit a Deo promissa. Item aliqui ex eis dogmalizant quod Spiritus
,

Sanclus effundetur in majori habundancia vel saltem in equali super illos

viros electos spiriluales et evangeiicos per quos fundabitur ecclesia spi-
rilualis el benigna in seplimo et ultimo statu, quam fueri! effusussuper
apostolos discipulos Jhesu Chrisli in die Penthecostes in ecclesia primi-
tiva el dicunt quod descendet super eos tanquam flamma ignis in for-
;

nace, et hoc exponunlquod, non solum anima replebilur Spiritu Sancto,

set eiiam Spiritum Sanctum in suo corporesentienlhabilare. Ilem, dogma-
tizant esse duplicem Anti-Christum, videlicet unum spiritualcm seu mis-
ticum , el alium realem majorem Anti-Christum et primum dicunt esse ;

preparatorem vie secundi et dicunt esse primum Anli-Chrislum illum

;

papam sub quo fiel, sub quo jamfil, ut aiunt, persecutio et condempatio
eorumdem.Item,determinanttempusinfraquodmajorveneritAnti-Christus
etincipietpredicare, etfinielcursum suum, quem Anti-Chrislum jamdicunt
esse nalum et finierit, secuodum quosdam ex eis, cursum suum infra
,

[f<> 1 47d]annum quocomputabiturincarnatioDomini,annoM*'. CCC*'. XXV";

alii vero dicunt infra annum quo computabitur M°. CCC**. XXX°.; alii
vero dicunt quod erit ad tardius infra annum quo computabitur M". CCC".
XXXV". Ilem, dogmatizant quod illi viri spirituales quos vocant evan-
gelicos in quibus et per quos fundabitur ecclesia, de quibus in superio-
ribus est pretaclum, morluo Anti-Christo, predicabunt duodecim tribubus
Israel et convertenlur de qualibet tribu duodecim milia, qui simul omnes
congregati erunl cenlum quadraginta quatuor milia el hec erit milicia ;

signala perangelura habentera signum Dei vivi, el exponunl per beatum

Franciscum qui habuil stigmata vulnerum Christi; que milicia signala
prirao pugnabit cura Anli-Chrislo el per eum occidelur ante adventum
,

Helye et Enoch. Item, fabulanles dogmatizant quod, quando caroalis ec-

276 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

clesia deslruelur, lunc eruol magoa bella el fiel magna strages populo-
rum christianorum et deslruelur tanta
inultiludo virorum in bello qui
carnalemecclcsiamdefendebant; quod, viris quasi omnibus mortuis,mu-
lieres christiane que remanseriot pre amore et concupiscentia virorum
amplexabuntur arbores; et circa hec quamplura alia fabulosa dicuot
que leguntur in poslilla predicta dicunt quod
posila in vulgari, Ilem ,

posl ecclesie carnalis deslrucliooem veuieot Sarraceoi et occupabunt

lerram christianorum et intrabunt partes istas regni [f° 148 a] Francie,
videlicet per Narbonam, et abutentur mulieribus chrisliaois, et multas
caplivas duceut ut abulantur eis; et islud dicuntfuisse revelatum a Deo
fratri Petro Johanois io Narbooa. Item dicunt quod tempore persecu-
,

lionis tam Anli-Christi quam predictorum bellorum ila affligentur chris-

tiaoi caruales quod desperati dicenl quod si Chrislus essel Deus non
permilteret quod christiani tanla el lalia paterentur mala; et sic despe-
rati apostalabunt a fide et morieatur; set Deus abscondet predictos viros
spiriluales electos, ne per Anti-Chrislum et mioistros suos valeant inve-
niri; et tunc Ecclesia reducetur ad numerum persooarum in quo uumero
fuit fundala ecclesia primitiva, ila quod vix remanebunt duodecim in
quibus ecclesia fundabitur et quibus infundetur Spiritus Saoctus ia
equali vel majori habundancia quam fuerit infusus super apostolos ia
ecclesia prinjitiva, sicut superius est prelactum. llem, dicunt quod post
mortem Anli-Christi dicti viri spirituales convertent tolum mundum ad
fidem Christi et totus raundus erit boous et beoignus ila quod nulla
,

malicia vel peccalum eril in hominibus illius slalus nisi forle peccata
,

veuialia iu aliquibus; et omnia erunt commuuia quoad usum , et noa

erit aliquis qui offeodat alium vel sollicitet ad peccatum, quia maximus
amor eritioter eos, et eril tuoc unum ovile et unus pastor; et talis ho-
minum slalus et conditio durabit secuoduoi aliquos ex ipsis per ceotum
annos; deinde, deticiente amore, paulatim subingredietur malicia, et ia
tantum [f° 148 b] excrescet paulative quod Christus propter excessum
malicie quasi cogetur venire generale ad juditium oranium. Ilcm, gravi-
ter et iguorainiose oblocuntur contra dominum Papam vicarium Jhesu
Chrisli, queui sicut insani mente et scismatici, vocant et dicunt esse mis-
licum Anti (Ihristum majoris Anli-Christi, precursorem et prepaialoremvie
ejus. Ilera, vocanteuni lupura rapacem a fidelibusevilandura et prophelam
luscura seu cecum el Caypham pontificem qui Chrislura conderanavit
,

et Herodem qui Christum illudendo derisit, quia ut dicuot, ipse con-

,

derapoat vitara Christi et deridet Christura io pauperibus suis. Itera, ip-

sum dicunt esse aprum de silva et singularem ferura exterminantem et
deslruentem raaceriam seu clausuram Ecclesie Dei, ita ut in eam possint
ingredi canes et porci id est homiues qui perfectionem vite evangelice
,

dilaceranl et conculcant; et dicunt quod pUis fecit de malo in Ecclesia

quam omnes heretici precedenles, quia tempore hereticorum raanebat
Ecclesia in statu suo, nunc vero tempore ejus non videtur esse Ecclesia
 QUINTA PARS. 277
*
Dei, set dyaboli synagoga dicuntque tempore ejus carnalis ecclesia
;

destruetur et ipse solus cum dnobus cardinalibus fugiet et lalitabit et

;

morietur pre tristicia et dolore.

Hec sunt insana et heretica dogmata secte peslifere prediclorum Be-
quinorum, que omnia et quamplura alia que longum esset per singula
enarrare ex ore ipsorum audivimus inquerendo cum eis et contra eos,
el in libellis eorum quamplura legimus et vidimus contineri, et in con-
fessionibus eorumdem receptis in judilio et in processibus inde factis
148 c] copiosius et diffusius conlinentur; set hic perstringendo et
[f**

colligendo in unum redacta sunt ul magis prompte habeantur ad ma-

num. Cepit autem fieri inquisitio contra prediclos primo in provincia
Narbonensiab anno Domini M». GCC*^. XVIII^*. citra. et in provincia Tho-
losana apud Appamias, sub anno Domini M°. CCC". XXI". et deinceps ,

successive.

6. Sequitur de modo examinandi et interrogandi Bequinos predictos.

Est autem sciendum et advertendum quod quidam ex ipsis Bequinis

plura de predictis articulis erroneis et erroribus didiscerunt et sciunt, et
alii pauciora , minus eruditi seu imbuti sunt in eisdem
sicut magis et ,

ut moris est in talibus semper in pejus proficere successive, nec simul

omnia tradere set paulatim; unde inquirendo sollers inquisitor interro-
gare poterit aut de omnibus, vel singulis, aut de aliquibus tantum, aliis
prelermissis prout expediens esse viderit et qualilas seu condicio per-
,

sonarum que examinande fuerinl et natura officii inquisitionis exegeril;

el ideo consequenter ordinala sunt inferius inlerrogatoria facienda juxta
errores in quibus inveniuntur deficere et errare, non quidem quod om-
nia interrogatoria sint omnibus et singulis necessario facienda set illa ,

de quibus expediens fuerit ad arbitrium inquirentis ut modus et ars ,

inquirendi cum talibus et de talibus habealur in promptu ex propriis

singulorum quin ex interrogationibus convenienter proposilis et ex res-
,

ponsionibus factis verilas [!'' 148 d] subtilius et facilius invenitur et

dolus cicius deprehendilur, si non respondeantclare et proprie ad inler-
rogaia , querentes verborum velamina et occasiones sublerfugiendi ne
direcle respondeant ad quesila, que omnia experientia magis docet.

7. Interrogatoria propria ad Bequinos moderni temporis.

In primis igilur interrogetur examinandus quando et ubi et per quem

ministrum illius ordinis fuit receptus ad ordinem et professus. Item, si
per ordinarium loci vel aliquem alium vice ejus in receptione sua fuit
examinatus de fide cum dominus papa Johannes XXII"' statuerit ac
,
278 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

ordiDaveril quod aliler facla examinalio anl receplio non valeal, sel sil
omnino irrita cl inanis. Ilera, ubi et cum quibus ex tunc fueril conver-
salus. Item, si examinandus non fuerit Bequinus, set magnus credens et
amicus Bequinorum suspectus tamen de erroribus ipsorum interroge-
, ,

lur a quo tempore incepit eis credere et familiariler adherere. Ilem, exa-
minandusinterrogetur siaudivit aliquosdocenles etasserentesquod (^liris-
tus et apostoli nichil habuerint neque in proprio neque in coramuni. llem,
si audivit dici quod tenere aut credere contrarium sit hereticum. Itera, si
audivit dogmatizari quod habere aliquid in communi diminualde perfec-
tione evangelice paupertatis. Item, si audivit dici aul dogmatizari, el si
ipsecredidit et credit, quod Regula Sancti Francisci sit unum et idemcum
Evangelio Christi aui sit Evangelium Christi. Ilera, sit credidit aul credit
quod, sicut [1° 149 a]papa nonpotest aliquid iramulare in Evangelio nec
addere vel subtrahere in eodem ita non possit mulare aliquid in Re-
,

guja Sancti Francisci nec subtrahere, vel addere in eadem quanlum

,

ad vota seu consilia evangelica et quantum ad precepla contenta in dicla

Regula. Ilem, si credidit, aut credit, vel audivit dogmatizari quod papa
non possil cassare ordinem Fralrum Minorum fundatum sub prima re-
gula nec etiam tercium ordinem ejusdem fundatum sub tercia regula,
,

tollendo ipsos vel alterura ipsorum de raedio ordinum aliorura , sicut

aliquando de aliquibus ordinibus factum fuit. Item, si audivit dograati-
zaii, autcredidit, aut credit quod papa uon possil facere constitutionem
decretaleni per quam dispenset aut concedat Fratribus Minoribus quod
possint congregare bladum et vinum ad servandum in communi pro fu-
turo tempore, ad usum seu victura suum ad arbitrium prelatorum sui
,

ordinis. Itera, si audivit dici, aut credidit, aut credit quod dorainus papa
Johannes XXII"% faciendo quamdam constilutionem que incipit :

Quorumdam , in qua dicitur dispensasse aul concessisse Fratribus Mi-

noribus quod modo predicto possint habere bladum et vinura in com-
muni , fecerit in hoc conlra evangelicara paupertatera aut contra Evan-
gelium Christi. Item si audivit doceri aut credidit, aut credit quod
, ,

non sit obediendum eidem doraino pape per aliquem fratrera Mi-
norem in predicta dispensatione aut si aliquid aliud immutaverit in
,

dicla regula , etiam si ipse papa preceperit in virtute obedienlie el

sub pena excommunicationis quod ita debeal teneri el servari ab
omnibus fratribus. Item si audivit dici , aut credidil, aut [f° 1 49 b]
,

credit quod dominus Johannes papa XXII"% faciendo dictam con-

stilutionem et dispensationem , quod ex hoc sil factus hereticus el
perdiderit potestatem papalera ligandi et solvendi. Item si audivit dici
,

aut credidit, aut credil quod papa non possit dare licentiara alicui fra-
iri Minori quod transeat ad aliara religionem seu ordinera ubi habeat

aliquas divicias in communi eo modo quo ceteri fratres illius ordinis ,

quin semper teneatur servare votum paupertatis factum secundum Regu-

lam Sancti Francisci, ita videlicet quod nunquam possil habere aliquid
 QUINTA PARS. 279

nec in proprio nec iu communi. Ilem,

audivit dici, aut credidit, aut
si

credit quod fraler Minor, postquam factus est episcopus aut cardinalis,
tenealur semper servare votum pauperlalis a se faclura secuodum Regu-
lam Sancli Francisci. Item si audivit aut credidit aul credit quod
, , ,

papa non possit dispensare in voto castitatis aut virgiaitatis cum aliqua
persona in aliquo casu etiain si volum illud fuerit siraplex et non sol-
.

lempp.izatum, etiam si ex dispensatione tali sequerelur quodcumque

magnum bonum communitatis ; et si post dispensationein factam per pa-
pam persona contraheret, quod illud matrimonium non esset verum
talis
nec legitimum. Item, si audivii dici, aut credidit, aut credit quod papa
non possit dispensare cum aliquo in voto simplici paupeitalis. Ilem si ,

audivit, aut scivit aliquos fralres Minores fuisse condempnalos apud

Massiliam tanquam herelicos per inquisitorem heretice pravilatis ejus-
dem ordiuis et si audivit vel scivit expresse propler quas causas
,

[f° 149 c] fuerunt condempnati. Item si credidit aut credil eos fuisse
, ,

et esse calholicos
marlires sanclos aut si scivit et audivit aliquas
et ,

alias personas que reputarenl eos sanclos tnarlire.s, el si audivit dici aut
credidit illos qui condempnaverunt eos ut hereticos fecisse injusle et
propter hoc esse factos herelicos et persecutores evangelice paupertalis.
Item, si audivit dici, autcredidit, aut credit quod papa sit factus here-
ticus et perdiderit poteslatem papalem, si consensiil quod illi quatuor
fratres Minores apud Massiliam fuerint tanquam heretici conderapnali.
Item, audivit aut scivil aliquos Bequinos aut Bequinas, qui vocant se
si

pauperes de tercio ordine Sancti Francisci, fuisse in istis annis con-

dempnalos per judilium prelatorum et inquisitorum heretice pravitalis
in provincia Narbonensi vel alibi. Iiem in quibus locis seu villis in
,

dicta provincia fuerunt condempnati. Itera, quot Bequinos vel Bequinas

audivit nominari fuisse conderapnatos vel condempnatas. Itera, si audi-
vil vel scivit causas propler quas fuerunt tanquam heretici conderapuati.
Ilem si credidit aut credit diclos Bequinos qui fuerunt tanquani here-
,

lici coudempnati esse et fuisse calholicos et sanctos raartires et raortem

suslinuisse pro veritate defendenda. Item si scit, vel audivit aliquas ,

personas que credant, aut reputent, aut dicant dictos hereticos con-
dempnatos esse sanctos martires aut salvatos. Item, si credidit, aut cre-
dit quod iili qui condempnaverunt eos lanquam hereticos propter hoc
sint facli heretici. Item si [f** 149 d] habuit de ossibus vel de pulveri-
,

bus et dealiquibus aliis rebus predictorum condempnatorura et corabus-

torum pro reliquiis ob devotionem et reverentiam eorumdera; itera, a
quibus habuerit et quid inde fecii et si osculatus fuit; itera si scit ali-
, ,

quas personas alias que habuerint aut tenuerint de predictis ossibus aut
pulveribus pro reliquiis. Item, si credidit quod dorainus papa sil factus
hereticus et perdiderit potestatem papalem si consensit quod predicti
Bequini fuerint lanquam heretici condempnati. Itera si credidit, aut ,

credit quod predicti Bequini condempnati tanquam heretici et illi qui

280 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

credebant eadem sicul ipsi, sinl Ecclesia Dei vel de Ecclesia Dei, el illi
qui condempnaverunl eos aul consenserunl in condempnalioncm eorum
non sint de Ecclesia Dei. llem, si scivit, vel audivil quod ipsorum con-
dempnatorum dies obitus sint nolali aut scripli ab aliquibus in ka-
lendariis vel nominali in lelaniis, sicut aliorum sanctorum scribnntur
obilus in letaniis et invocantur nomina et imploranlur eorum suffragia
in letaniis. Item, si audivit dograatizari inter Bequinos quod prelali, re-
ligiosi aut clerici habentes vestes superfluas et preciosas faciunt conlra
Evangelium Christi et secundum preceptum Anti-Christi, vel sunt de fa-
milia Anti-Christi, vel quod pauperlas Christi singulariter relucet in pe-
taciis pauperum Bequinorum. Ilem, si audivit dogmatizari inter Bequi-
nos quod Ecclesia Dei et fides Christi in tempore moderno remanserit
solum in populo miuulo Bequinorum pauperum de tercio ordine et in
alio populo minuto qui non persequilur ipsos pauperes nec regulain
evangelicam [f 150 a] pauperlalis. Ilem, si audivit dici inler Bequinos
quod majoris perfeclionis sit ipsis Bequinis vivere mendicando seu de
mendicilate, quam laborando seu de labore manuum suaruni et quod ;

papa non possit eis iuhibere aut per senlenliam excommunicationis

compellere quod non mendicent publice, si possint aliter vivere conve-
nienter de labore manuum suarum, cum ipsi non laborent ia predica-
tione Evangelii quibus nec compeiit predicare. Item , de doctrina seu
scriptura fralris Petri Johannis Olivi de ordine Fratrum Minorum, si au-
divit eam sibi legi in vulgari, aut si ipse legit eam sibi ipsi vel aliis, et
ubi, et quociens, et quibus. Ilem, quos libros ejusdem fratris Petri Jo-
hannis vel de quibus audivit legi, vel legit, si de Postilla super Apoca-
lipsim vel de traclatu de pauperlate, vel de mendicitate vel de aliis
,

opusculis ejusdem. Item, si reputat aut credit scripturam aut doctrinam

ejusdem fralris Petri Johannis esse veram et calholicam. Item si audi- ,

vit dici inter Bequinos vel ab aliquibus eorum quod scriptura seu doc-
trina ejusdem sit magis necessaria Ecclesie Dei quam quorumcumque
aliorum doctorum aut sanctorum preter apostolos et evangelistas vei
,
,

quod ipse sit major doctor in Ecclesia Dei post Apostolos et evangelistas.
Item si
, audivit dici vel exponi inter Bequinos quod dictus frater
Petrus Johannis, spiritualiter accipiendo, sit ille angelus de quo scribi-
tur in Apocalipsi quod faciesejus erat sicut solethabebat librum apertum
in manu sua, quia, ut dicunt Bequini sibi singulariler fuit aperla veri-
,

tasChristi etintelligentia libri [f** 150 b] Apocalipsis in poslilla sua.Item,

si audivit dici inter Bequinos quod papa non possil condempnare doc-

trinam aut scripturam ejusdem fratris P. Johannis ex eo quod est ut ,

dicunt, revelala sibi a Deo; et, si conderapnaret eam, quod condempna-

ret vitam Christi, et quod ipsi Bequini non reputareat eam condempna-
tam nec reprobatam, nec obedirent pape in hoc; et quod non reputarent
se posse excommunicari propter hoc per eundem. Item , quid ipse cre-
dit autcredidit de predictis articulis circa doctrinam aut scripturam dicti
 QUINTA PARS. 281

fratris Petri Johannis. Item^ de que audivil recitari inter Bequinos,

illis

que diclus frater P. Johannis tempore quo vivebal predixerat et docue-

rat familiares el Bequinos de slatu Romane Ecclesie et de aliis. Item, de
hiis que audivit legi in predicta postilla de quibus recordatur
legit, vel
se audivisse aut Jegisse. Item si legit vel audivit legi in dicta postilla
,

quod sint septem status Ecclesie et quod in fine sexti status, quem
ipse dicit incepisse a sancto Francisco vel ab ejus Regula, debet termi-
nari status Romane Ecclesie sicut fuit exterrainatus status synagoge Ju-
deorum iu adventu Christi. Item, quod in principio seplimi status quem
dicunt incipere mortuo Anti-Chrislo debet alia nova ecclesia inchoari et
succedere prime ecclesie, rejecta et reprobata prima ecclesia carnali,
scilicet Ecclesia Romana. Item si audivit exponi et intelligi
, in dicta
poslilla esse Roraanam Ecclesiam illara Babiionem meretricem magnam
dequascribiturin Apocalipsi, etquod sitcivitas dyabolietquodsitfinaliter
reprobanda et reicienda [f° 150 c] a Christo sicut fuit reprobala et re- ,

jecta synagoga Judeorum. Item si audivit legi vel exponi quod prima-
,

lus ecclesie carnalis , scilicet Ecclesie Romane, transferatur in novam

Jherusalem, per quam dant intelligere quamdam novam ecclesiam esse
futuram in sexti fine status el in principio septimi. Item, si audivil legi
vel exponi quod sextus status, videlicet a tempore vel a Regula Sancti
Francisci inchoatus, perfectius servabit regulam evangelicam paupertatis
et pacientiam quam aliquis alius status de precedentibus. Item, si audi-
vit exponi quod Regula Sancti Francisci sit vere et proprie illa evange-
lica vita quam Christus in se ipso servavit et apostolis imposnit, et quod
papa non habet potestatem super eam. Ilem, si audivit exponi quod Re-
gula Sancti Francisci sit nequiter impugnala et condemnata ab ecclesia
carnalium et superborum, sicut Christus fuit condempnatus a synagoga
Judeorum. Item, si audivit dici vel exponi in dicta postilla quod beatus
Franciscus fuii post Christum et ejus matrem summus evangelice vile et
regule observator. Item quod sub Christo ipse fuit primus et principa-
,

lis fundalor, inicialor, et exemplator sexti status Ecclesie et evangelice

regule. Item quod status seu Regula Sancti Francisci ad inslar Christi
,

crucifigeretur circa finem sexti status. Item ,

quod tunc beatus Francis-
cus corporaliter resurget gloriosus, ut sicut in vita et in crucis stigma-
tibus fuit Christo singulariler assimilatus, sic in resurrectione corporali
Christo assimiletur. Item, si audivit exponi quod persecutio seu punitio
[f° 150 dj que fit qui tenent pertiuaciter prediclam sectam
nunc de iliis

Bequinorum sit quasi aitera crucifixio vite Christi et quasi manuum et ,

pedum et lateris ejus transfixio. Item, si audivit exponi de apro mistico

Anti-Christo assimilato Cayphe ponlifici Christum condempnanti et Herodi
Chrislum illudenti; item de apro magno Anti-Christo assimiiato Neroni
,

et Symoni mago. Item si audivil exponi quod status evangelicus sit

,

status illorum pauperum quos, ut ipsi dicunt, persequitur et punit Ec-

clesia Romana, quia non obediunt set rebellant contra polestalem apos-
36
282 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

lolicam el contra expositiones seu declaraliones faclas super Regula

Sancli Francisci per aposlolicam sedem. Ilem si audivil exponi quod
,

in tercio decimo centenario anno a passione el resurreclione Chrisli per

ordinem Sancti Francisci sunt converlendi Sarraceni et celeri inBdeles
cum mullis martiriis ipsorum Fratrum Minorum, Ilem , qnod in tercio
decimo centenario anno a Christi ortu apparuit sanctus Franciscus et
ejus ordo evangelicus. Item quod in terlio decimo centenario a Christi
,

raorte et ejus ascencione exaltabilur ipse ordo evangelicus in cruce et

ascendet ejus gloria super totum orbem. Item, quod in tempore impu-
gnationis et condemnalionis evangelice vite et regule que, ut dicunt,
ficnda est sub mistico Anti-Christo quem dicunt esse papam et est con-
summanda sub magno Anti-Chris(o descendet spiritnaliter Christus et
,

ejus servus Franciscus et discipulorum ejus evangelicus cetus contra

omnes errores et malicias mundi. Item quod sicut primo fuit predica-
,

tus [f° 151 a] totus orbis per ordinem apostolicum. sic predicabitur et
convertetur totus orbis per ordinem evangelicum Sancti Francisci in-
ter misticum Anti-Christum et magnum. Item quod per bestiam ascen-
,

dentem de terrain Apocalipsi intelligiturpseudo-papacum suis pseudo-pro-

phetis qui non immediate exercebit corporales interfectiones hominum,
,

sicut bestia ascendens de abysso secularium laycorum que occidet sanc-

toS; quod Bcquini exponunt de se ipsis. Item quod sextum caput dra-
,

chonis ibidem exponil esse misticum Anti-Christum papam seplimum ,

vero caput exponit magnum Anti-Christum cum rege monarcha sibi co-
herente. Ilem si audivit dici vel legi inter Bequinos de tempore Anti-
,

Christi et de anno quo venturus est. Itcm que audivit dici de multis
,

aliis contra statum Roraane Ecclesie et prelatorum et religiosorum et

clericorum et de multis temerariis diviualionibus futuri temporis que
,

in dicta postilla lalius conlinentiir.

8. Doctrina seu instructio contra astuciam et maliclam illorum qui

requisiti nolunt veritatem in juditio confiteri.

Quoniam autem multi ex Bequinis qui se dicunt fralres pauperes de

,

peniteulia et de lercio ordincSancti Francisci callida aslucia errores et

,

opiniones suas erroneas volentes contegere ac subterfugere, confiteri

recusanl jurare de veritate dicenda de se et de aliis complicibus suis vi-
vis ac defunctis in toto processu inquisitionis
, sicut est moris ac juris
,

in judiliorequisiti; aliqui vero ex eis, quamvis jurent, tamen [f° 151 b]

nullalenus volunt jurare simpliciler et absolute nisi cum protestatione
et couditione ac retentione expressis, videlicet quod ipsi non inten-
dunt jurare nec se per juramentiim obligare ad dicendum aliquid quod
ipsi crederent esse in offensam Dei aut redundare in injuriam seu damp-
num proximi. Dicunt autem se credere hoc esse in oftensam Dei quod
 QUINTA PARS. 285

Ecclesia Romana et prelali el inquisilores ipsos Bequinos seu seclam ip-

sorum persequitur, et reprobat et condemnat, cum ipsi, ut dicunt le- ,

neant defendant vitam Christi et evangelicam paupertalem eo modo

el ,

videlicet quo ipsi, sicut ut supra premittilur, tam in articulis quam in

interrogaloriis eorumdem accipiunt ei exponunt. Item reputani ut di-
, ,

cunt se, Deum offendere si ipsi abjurarent illos articulos quod nos in-
quisilores aut prelati judicamus esse erroneos aul errorem et heresim
continere, quos ipsi e contrario dicunt non esse erroneos nec heresim
conlinentes, set dicunt esse secundum evangeiicam veritatem, dicenles
bonum malum et malum bonum, et ponentes lucem tenebras et tenebras
lucem. Ilem dicunl se credere quod in dampnum el in injuriam proxi-
,

morum rediindaret si ipsi delegerent aut revelarent inquisitoribus suos

complices et credentes, quia ex hoc ut dicunt paterenlur persecutio-
,
,

nem ab inquisitoribus el sustinerent dampnum, non atlendentes sicut

populus execatus quod in primo Deus nou offenditur, videlicet cum er-
ror detegilur el veritas invenitur, et a devio erroris qui[s] convertitur
et revertitur ad reclam semitam veritatis el errorem deserit et abjurat
[f** 151 c]; item, quantum ad secundum non redundat in dampnum proxi-

niorum, set cedit ad bonum eorum, quando errantes reducuntur ad viam

et himen veritatis, ne ipsi aiviplius corrumpantur el ne contagione sua
pestifera plurimos perdant etsecum trahanl in foveam sicut ceci. Et igi-
tur circa et contra maliciam et astuciam talium providendum est in in-
quirendo quod omnino cogantur jurare simpliciler et absolute absque
aliqua conditione et retentione de plena et mera veritate dicenda lam
de se quam de aliis complicibus suis, et credentibus, et fautoribus, el
receptatoribus, el defensoribus ipsorum, secundum intellectum inqui-
reutis, absque omni dolo et fallacia sive in confitendo de se el de aliis,
,

sive in respondendoad interrogala, affirmando vel negando in toto pro-

cessu inquisitionis; alias incurrant perjurium et penam perjurii ipso
facto. Cavendum est itaque ne juramentum recipiatur ab eis cum con-
ditione aut retentione aliqua aut cum proteslatione predicta et expona- ,

tur eisdem e contrario et dicatur quod non est in offensam Dei nec ,

Deus olfenditur, sicut ipsi credunt el dicunt, cum a judice veritas in-
quiritur ut error el heresis detegatur; et in hoc et super hoc standum
est non eorum false opinioni sel juditio inquirentis. Item, proximus non
leditur nec dampnum
aut injuriam patitur, sicut ipsi dicunl, set est ad
ejus bonum salutem anime, quando illi qui infecli et implicali sunt
et
in aliquibus erroribus detegunlur ad hoc ut corrigantur el convcrtantur
ab errore suo ad viam verilatis ut emendentur ne in se ipsis amplius
corrumpantur et ne [{° 151 d] alios suis erroribus inficiant et corrum-
pant. Si autem pertinaciter jurare recusaverint nisi cum condilione et
retenlione predictis, ineo casu, videlicet nisi precise juraverint in judi-
tio requisiti de plena et mera veritate dicenda sicut premittitur, tunc,
,

canonica monitione premissa , feratur sententia excommunicationis in

284 PRACTIGA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

scriptis in illum qui sic requisitus jurare recusaverit , nisi juraverit pre-
cise slalim vel saltem infra illam horam vel illam diem seu lempus,
quam horam vel diem seu tempus judex inquirens de benignilate seu
equitate eidem peremptorie duxerit prefigendum cum eliam de jure ,

tenealur slatim sine termino dilatorio jurare precise el simpliciter re-

quisitus; et sententia excommunicalionis prius ordinata et formata et
lata in scriptis inseratur in processu. Si vero sententiam excommunica-
tiouis incurrerit et eam
per aliquos dies pertinaciter sustinuerit animo
induralo, lunc repetitus in juditio requiratur si reputat se esse excom-
municatum el ligatum predicta sententia; el si responderit quod non re-
putat se esse excommunicatum nec ligatum per dictam sententiam
, ,

lunc evidens erit quod talis est contemptor clavium Ecclesie ipso facto;
et isle est unus articulus erroris el heresis, in quo quis pertinaciler per-
severans herelicus est censendus; el tam requisitio facla super hoc quam
responsio ipsius inseratur in processu et ulterius conlra talem quan-
,

tum de jure fuerit procedalur, monendo ipsum canonice el exortando

perhemptorie quod a prediclo errore el heresi resiliat ipsumque abjuret,
alioquin ex tunc velut herelicus judicabitur [f° 152 a] et condempnabi-
lur et tanquam lalis relinquetur in judilio curie secularis. Notandum
etiam quod ad convincendum ejus maliciam, ut magis appareat error
ejus et ad justificandum processum contra talem, polerit ilerumferri alia
nova seulenlia excommunicationis in scriptis contra eundem lanquam
contra illum qui est contumax in causa fidei pro eo videlicet quia ju-
,

rare simpliciter et precise ac etiam respondere de hiis que ad fidem per-

tinent, necnon abjurare expressum errorem el heresim perlinaciter re-
cusat iu hoc ipso manifesle parere subterfugiens, non minus quam ille
,

qui etiam alias citatus conlumaciter se absentat; et lala senlentia contra

ipsum inlimetur eidem et intimatio scribatur; quod etiam ex ista causa
talis conlumacie in causa fidei ipse excommunicatus existens, si diclam
excomniunicalionis sententiam ullra annum sustinuerit animo pertinaci,
ex tunc velut hereticus de jure debebit et poterit condempnari. Amplius
autem notandum esl quod contra talem poterit procedi ad recipiendum
testes si qui fuerint conlra ipsum vel etiam talis arlari seu reslringi po-
terit in diela, vel alias in carcere seu vinculis, vel etiam questionari de
consilio perilorum prout qualilas negocii et persone condicio exegerit,
,

ut verilas eruatur.

9. Forma autem prime sententie poterit esse talis.

Cum tu talis de tali loco captus vel citatus fueris tanquam suspectus
et diffamatus et
accusatus seu delalus de erroribus et opinionibus erro-
neis Bequinorum qui se dicunt fratres pauperes de tertio ordine Sancti
,

Francisci quod errores et opiniones erroneas [f** 152! b] tenent et dog-

,
 QUINTA PARS. 285

malizanl coulra fidem reclam et. contra statum sancte Romane ac uni-
versalis Ecclesie et contra apostolicam poleslatem, constitutus in juditio
coram nobis tali N. inquisitore, requisitus et monitus sepius a nobis
canonice, et mandatus ac jussus quod jures de plena et mera veritate
dicenda tam de te quam de aliis complicibus tuis, et credentibus et ,

fautoribus vivis el defunctis super facto heresis et specialiter super er-

roribus ac opinionibus erroneis quibuscumque Bequinorum predictorum
exlollentibus se contra fidem et Romanam Ecclesiam et aposlolicam se-
dem et contra potestatem pape et prelatorum Romane Ecclesie tu ju- ,

rare super premissis recuses simpliciter et absolute, nisi cum condicione

ac retentione et prolestatione expressa que conditio, relentio et pro-
,

lestacio a jure et a ralione sunt penitus aliene, ego prefatus talis N, in-
quisilor precipio libi et moneo te semel secundo ac tercio, canonice et
,

peremptorie, sub pena excommunicationis, quod lu jurescoramnobis in

judilio ad sancta Dei Evangelia simpliciter et absolule sine conditione
ac retentione aliqua juri et rationi contraria de plena et mera verilate
dicenda tam de te, sicut de principali, quam de aliis complicibus tuis ,

credentibus, fauloribus et defensoribus vivis aut defunctis, sicut testis,

quicquid scis, aut scivisti aut vidisti, aut credis aut credidisti super
,

facto heresis et specialiter super erroribus et opinionibus erroneis aut

scismaticis tuis et aliorum Bequinorum de [f" 1521 c] tercio ordineSancti
Francisci et super omnibus pertinentibus ad negocium et officium here-
tice pravitatis; et de benignitate ac gralia assigno tibi ad jurandum modo
et forma sicut premittitur super premissis et ea tangentibus, pro primo
termino ab ista hora presentis diei in qua nunc sumus usque ad sextam
horam et pro secundo lermino ab hora sexta usque ad nonam imme-
,

diale sequentem, et pro terlio et ultimo ac perhemptorio termino ab hora

nona usque ad vesperas vel usque ad complelorium presentis diei et
, ;

nisi infra diclum ullimum et perhemptorium terminum raodo et forma

sicut premittitur juraveris, ex nunc pro tunc, canonica monitione pre-
missa auctorilale qua fungor apostolica in officio inquisitionis, in hiis
,

presenlibus scriplis te excommunico et sententiam excommunicationis

in te fero , et istius sententie excommunicationis copiam tibi offero , si

eam habere volueris et a nobis petieris. Lata fuit hec senlentia anno,
die el loco tali, presentibus lalibus , etc,

10. Forma alterius sententie excommunicationis contra taliter con-

tumacem poterit esse talis.

Nos N, inquisitor, auctoritale qua fungimur apostolica in officio

talis
inquisitionis heretice pravitatis, precipimus tibi lali N, de lali loco pre-
senti et monemus te semel
, secundo ac tercio, canonice et perempto-
,

rie, quod tu jures simpliciter et precise de plena et mera veritate dicenda

286 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

de te el de complicibus tuis super erroribus et opiuiooibus [f^ 1 52 d]

aliis
erroneis Bequinorum de terlio ordine, el super quibusdam aliis larigen-
libus fidem et pertinenlibus ad officium inquisiloris herelice pravilalis;
ilem, quod confilearis super premissis de le et de aliis corani nobis iii
juditio veritatem; ilem, quod petas hujniliter beneficium absolutionis a
sentenlia excommunicalionis lata a nobis conlra le in scriplis quam ia-
curristi el qua teneris ligatus; et quod redeas ad ecclesiasticam unita-
tem et luum errorem recognoscas ipsumque el omnem heresim coram
,

nobis abjures, ul sic preslito juramento de parendo mandatis Ecclesie

el nostris merearis reconsiliari Ecclesie unitali; el ad predicta omnia
et singula facienda citamus te ad lerciam diem ab hac presenti die, pri-
mam diem presentem tibi pro primo, secundam vero pro secundo, et
lertiam pro tertio el ultimo ac peremptorio termino assignantes, ut res-
pondeas de fide el de hiis de quibus suspeclus es vel delalus seu ac- ,

cusalus quecumque commiseris aut commisisti, vel scis alios commisisse

coiitra fidem in causa fidei^ coram nobis in juditio plenariam veritatem,
necnon ul facias super predictis omnibus el singulis quod de jure fuerit
faciendum alioquiu, nisi infra predictam diem terciam aut saltem in ipsa
;

piedicta die tercia anle horam completorii predicta omnia el singula fe-
ceris el coropleveris sicul de jure teneris ex nunc pro tunc et ex tunc
,

ut nunc, predicta nostra monilione canonica premissa, te tanquam con-

tumacem in causa fidei pro eo quod obedire et parere in [{° 153 a] pre-
dictis sublerfugis et recusas atque coutempnis, auctoritate aposlolica qua
fungimur in oificio inquisitionis, excommunicationis vinculo innodamus,
quam excommunicationem si per annum sustinueris animo perlinaci
intimamus el declaramus tibi quod ex tunc contra te tanquam coutra
hereticum procedemus; et offerimus libi predicte sententie excommuni-
cationis nunc late conlra te copiam, si eam habere volueris el a nobis
petieris. Lata fuit hec senlentia anno die el loco, etc, presentibus ta-
libus etc.

11. Instructio quedam contra dolum et fallaciam illorum qui nolunt

clare et lucide, set ambigue et obscure et in equivoco respondere.

Sunt etiam inter ipsos quidam maliciosi pariter et dolosi qui, ut veri-
latem pallienl et se ac suos complices contegaut et occultent ne eorum
error et falsitas deprehendatur sic respondenl ambigue, sic obscure,
,

sic generaliter el confuse ad interrogata, quod ex responsione ipsorum

non potest clara veritas colligi vel haberi unde requisiti quid ipsi cre-
;

dant de articulo proposito vel de articulis eis propositis respondent ad ,

singulos Ego credo de hcc sicut credit, vel illud quod credit, sancta
:

Ecclesia Dei non volunt se aliter explicite declarare nec aliter respon-
;

dere, quamvis sepius requisiti; in quo casu ad excludendum eorum

 QUINTA PARS. 287

fallaciam qua ntunliir, vel pocius abutuntur sub nomine Ecclesie Dei
diligenter et subtiliter ac perspicaciter sunt interrogandi et examinandi
quid ipsi inleliigant per iilara [f" 153 b] Ecclesiam Dei aut que sit secun-
dum eos EcclesiaDei, quia ipsi equivocant Ecclesiam Dei, sicul patet in
articulis de erroribus eorumdem, quoniam se ipsos et suos complices et
credentes dicunl esse Ecclesiam Dei aut esse de Ecclesia Dei illos au-
;

tem qui tenent et credunt contrarium eorum que ipsi credunt et perse-
cunlur ipsos non reputant esse Ecclesiam Dei aut de Ecclesia Dei et ob ;

hoc est necessaria industria et sollercia inquirentis; et possunt ac debent

tales cogi seu compelli ad respondendum clare et ad deteniiinandura
explicite illud quod respondent in genere vel in equivoco seu confuse ,

per sententiara exconjmunicationis, sicut nolatum esl in arliculo prece-

denli.

12. De transitu Johannis Olivi quem Bequini et Bequine

fratris Petri
in suis conventiculis venerantur et sepius legunt aut legi audiunt.

Notandum est autem incidenter

hoc loco quod Bequini et Bequine
in
in convenliculis suis legunt aut faciunt legi et audiunt libenter et fre-
quenler quemdam parvulinum libellulum quem intitulant Transitum
.

sancti Patris; in quo ita scriptum legitur et habetur In nomine Do-

:

mini nostri Jhesu Christi qui est benedictus in secula. Anno incarnationis
ejusdemM^^.CC". XCVII",, pridie ydusraartii,die veneris, hora sexta, ci-
vitate Narbona, raigravit a seculo paler sanctissimus ac preclarissimus
doctor frater Petrus Johannis Olivi, anno etatis sue quinquagesimo, anno
vero ingressus sui ad religionem FratruraMinorum XXXVIII" [f" 153 c],
qui fuit oriundus de castello Serinhani quod per miliare distat a mari
in dyocesi Bitterrensi, cujus sacratissiraum corpus in Fratrum Minorum
Narbone ecclesia in medio chori venerabiliter requiescit. Cujus viri sanc-
tissimi mirandum sue conversionis progressum perfectissimura , necnon
et sue conversationis finera gloriosissimum raelius fore judico sacro si-
lentio venerandum quam mordacium canum latratibus exponere concul-
candum. Unum autem pretermittendum non puto quod dictus paler ve-
nerabilis, circa finera sui transilus, post sacram inunctionera receptam ,

aslanle sibi conventu Fratrum Minorum Narbone, dixit tolam scientiam

suam per infusionem recepisse a Deo, et Parisius in ecclesia hora tertia
subito se fuisse illuminatum a Domino Jhesu Christo.
Hec in predicto libellulo coatineutur, quem Bequini el Bequine cum
magna devotione legunt el legi audiunt in suis convenliculis pro ejus
reverentia, et credunt omnino orania vera esse. Fuit autem corpus ejus
inde exlractum et alibi portatum et absconditum, sub anno Doraini
M". CCC". XVllI*'. set ubi sit a pluribus dubitatur el diversi diversa super
;

hoc locuntur et dicunt.

288 PRACTICA INQUISITIOMS HERETICE PRAVITATIS.

V. — De perfidia Judeorum (1).

1. Sequitur de perfidia Judeorum contra fidem christianorum

Judeiperfidi conantur,quando el ubi possunt, occulteperverlerechris-

tianos et trahere ad perfidiara judaycam, maxime illos qui prius fuerunt
Judei et conversi sunt et receperunt baplismum el fidem Christi, preser-
lim qui sibi atlinent aut sunt afinitate [f° 153 d] vel consanguiuitate
iilos
juncli. Slatutum est auiem ul contra christianos qui ad ritum transierint
vel redierint Judeorum etiam hujusmodi redeuntes dum erant infantes,
,

aut mortis melu, non lamen absolute seu precise coacli baplizali fuerint,
est tanquam contra hereticos, si fuerint de hoc confessi, aut per chris-
tianos seu Judeos convicti, et sicut contra fautores, receptatores et de-
fensores hereticoruni contra fautores, receptatores et defensores talium
,

procedendum sicut habetur, Extra de hereticis libro VP, capilulo Con-

,

tra chrislianos.

2. De modo seu ritu quo Judei in rejudaysando conversos observant.

Judeorum ritus et modus

rejudaysando conversos baptizalos qui
in
redeunt ad vomitum Judaysmi talis est. llle si quidem qui debet reju-
dayzari requiritur seu interrogatur ab aliquo ex Judeis presentibus si
vult facere tymla in hebreo, quod est dictum in latino si vult facere bal-
neationem seu locionem seu balneura in aqua currenle ul efficiatur Ju-
deus. IUe autera respondet quod sic; et tunc ille Judeus qui preest dicit
eidem in hebreo Baaltussuna quod est dictura in latino Revertaris
:
,
:

a statu peccati ; et post hoc ille exuitur ex lolo et quandoque balneatur

in aqua calida; et tunc Judei confricant eum fortiter cum arena per lo-
tum corpus set raaxirae in fronte, et in pectore et in raanibus, in illis
,

videlicet locis in quibus in baptisrao fuil posilum Sanclura Crisma post- ;

modum vero abraduntur oranes ungues illius de manibus et de pedibus

usque ad sanguinem. Itera, radunt caput illius et postmodura [f" 154 a]
ponunt eura in aqua fluvii currentis, el faciunt illum facere iraraersio-
nera de capite in aqua illa tribus vicibus et post dictaiu iramersionem
;

dicunt orationem talera :Beuediclus Deus,Deus, rex seculorum, qui pre-

cepisti nobis sanctificari super istara aquara seu balneum, quod voca-
,

lur tymla in hebreo. Quo faclo, ille egreditur de aqua et induitur nova
caraisia et braccis recentibus; et omnes Judei presentes osculaulur eum

(1) Ce titre n'est pas dans le manuscrit.

 QUmTA PARS. 289

et imponunl sibi nomen, communiter

quod prius habuerat in bap-
illud
tismo. Item, ille qui sic rejudayzatus est requiritur quod confiteatur le-
gem Moysi et promittat se eam tenere et servare, et secundum eam vi-
vere de cetero; item, quod abneget baptismum et fidera christianorum,
nec de cetero eam teneat aut servet; et ille ita promitlit se servare le-
gem et abnegat baptismum et Christi fidem. Postmodum vero datur ei-
dem carta seu inslrumenlum testimoniale ad omnes alios Judeos, ut sic
possint eum
recipere et confidere de eodeni, et benefaciant ei; et ex tunc
vivit et conversatur ut Judeus et ingreditur scolam seu synagogam Ju-
deorum.

3. Interrogatoria specialia ad Judeos et rejudaysatos.

In primis itaque inlerrogetur examinandus Judeus de nomine et co-

gnomine suo. Item, ubi fuerit natus et ubi conversatus, Item, de paren-
tibus ejus, si adhuc sunt Judei, et de nominibus eorum et ubi
fuerint et
conversantur. Item, habet fratres aut sorores et de nominibus et de
si

cognominibus et ubi conversantur et si aliqui ex eis fuerunt baptizati,

, ;

et quando et ubi. Item , utrum ipse sit Judeus vel christianus baptizatus.
,

[F** 154 b] Item, de lege, que sit meiior et in qua vult vivere et mori.

Item, si Judei tenentur servare juramenlura faclum super legem Moysi

et per vocem Dei et rotulum. Item qua pena puniantur perjuri. Item
,

si habet uxorem et filios, et quot. Item, si uxor fuit baptizata et liberi

ejus. Ilem si ipse fuit baptizatus et quando, et ubi, et per quera palri-
,

num fuit de sacro fonte levalus, et de noraine sibi iraposilo in baptisrap.

Ilem, si aliqui alii fuerunt baptizati cum ipso, et per quos, et de nomi-
nibus eorura. Ilem si redierunt ad Judaysmum el ubi, et quando, et
, ,

si habent uxores. Ileni quando ipse fuit rejudayzatus, et ubi et per

,

quos, et qui fuerunt cum eo rejudayzati, et qui fuerunt presenles. Ilem,

de modo et ritu rejudayzandi. Item, quot annis fuit aut stetit in chris-
tianissimo et in fide baptismi, et si tunc fuit aliquando confessus pec-
cata sua sacramentaliter alicui sacerdoti, et si communicavit sicut faciunt
alii christiani. llem si credebat tunc fidem Christi et sacramenla Eccle-
,

sie. Item , si duxit uxorem in christianissimo. Item, si suscepit ex ea

liberos et si fuerunt baplizati. Item si didicit Pater noster et Ave , Ma-
,

ria et Credo in Deum. Ilem, quis induxit eum ut rediret ad Judaysmum.

Item, si ipse induxit aliquem christianum ad Judayzandum vel aliquera
conversum ad rejudayzandum. Ilem, si scit aiiquem chrislianum ju-
dayzantem vel judayzatum vel aliquem baptizatum apostalam seu re-
,

judayzatum et ubi. Item [si] habet cartara sue rejudayzacionis. Item

,

quomodo Judei orant conlra Goym et contra clerum Romane Ecclesie.

Item [f° 154 c] quomodo Judei circumcidunt pueros chrislianorum ali-
,

ter quam suos. Ubi notandum est quod Judei aliler circumcidunt pueros
37
290 PRACTICA INQUISITIONIS IIERETICE PRAVITATIS.

suos et aliter chrislianos, sive pueros sive adultos, quia circumcidendo

christianos adultos seu parvos, scindunl eis pellem desuper semlplene
et non tolum circulum sicut faciunt in pueris suis Judeis. Item , chris-
,

tianis, quando fiunt Judei vel Jndee, iradunt unam carlam sue Juday-
salionis quam debent semper portare secum aliter Judei non biberent
,

aut coniederent cum eisdem, el debel continere nomina singulorum ma-

gislrorum qui eos rebaptizaverunl vel rejudayzaverunt (1).

4. De intolerabili blasfemia Judeorum contra Christum et fidem ejus

et populum christianum.

Nolandum autem quod Judei quas faciunt el docenl el

in orationibus
habenl in scriplis inter celeras esl ea que sequitur, exempla[la] ex hebreo :

Benediclus tu, Deus Dominus noster, rex in seculum, qui non fecisti me
chrislianum vel genlilem. Item Deslructis seu conversis ad fidem Christi
:

nulla sit spes et omnibus herelicis vel non credenlibus

, accusaloribus ,

vel bilinguis, id est traditoribus omnibus illud momentum sil, id est in

momento sinl perditi, el omnes inimici populi tui Israel velociter occisi
sinl, et regnum iniquitalis velociter sit amens,
conlractum et id est
fraclissimum ad declinandura yel plus quam ad declinandum cilo vel
velociler in diebus nostris. Benedictus tu Deus conlerens inimicos et , ,

declinans perversos. Predicla omnia in hebreo loqunlur et per ea cir-

cumloquntur et inlelligunt de populo et de regno christianorum quos
intelligunl esse herelicos [f° 154 d] incredulos et inimicos ac perse-
, , ,

cutores suos. Item in quadam oralione sua alia ita dicunt

, Super nos :

est adlavandum Deum super omnia ad dandam maguitudinem crealoris

principii qui non fecil nos sicut sunt gentes vel gentiles terrarum et non
posuil nos partem nostram qui illi et sortem nostram cum omnibus con-
gregalionibus genlium qui illi inclinanles ad vanitates vanitalum et ado-
rant ad Deum non valentem neque salvantem; super hoc speramus libi,
Deus Dominus uoster, ad vincendum cilo seu velociter in pulcritudine
,

virlutis lue ad Iranseundum vel expellendum sculplilia id est ymagines ,

quas christiani de terra adoranl ad honorem Chrisli, et ymagines des-

truanlur el destructe erunt ad aptandum seculum iu regnum Omnipo-
tentis et omnes filii carnis invooant in nomine tuo ad reverlendum ad
,

le, omnes perverse terre invocabunt et cognoscent qui habitant in terra

vel in seculum quoniam tibi flectetur omne genu el omnis linga con-
,

jurabil coram te vel facie tua Deus noster, flectent et cadent, gloriam
,

nomini tuo karissimo (?) dabunt, restitues omnibus eorum jugum regni
tui ct regnabis super eos velociter jugum in perpetuum, quia regnum
,

(l) Vel rejudayzaverunt daiis le manuscrit 388.

 QUINTA PARS. 291

est tibi in seculum seculi, regnabis in gloria sicut scriplum est in lege
tua Deus regnabit in eternum et in seculum seculi. Hec exemplala sunt
:

ex hebreo. Nolandum aulem quod in prediclis verbis Judei inlendunt

imprecari chrislianis, quamvis expresse non nominent chrislianos set
sit per circumioqulionem, quamvis ipsi expresse inlendant et inteliigant
de populo christianorum. Notandum aulem et advertendum quod in li-
bro quodam [(" 155 a] quem Judei galiici vocanl Maazor, quod est dic-
tam coileclarium orationum et Judei provinciales vocant Typhilloth,
,

quod esi dictum, librum

orationum, conlinentur supra scriple impreca-
tiones seu maledicliones quas Judei faciunt contra populum chrislianum.
Item , in oratione quam faciunt ter in die sunt mulle maledicliones et
imprecationes contra christianos et contra romanam fidem quam vocant
pravum regnum el dampnatum; el orant quod Deus destrual ipsum et
omnes chrislianos, quamvis non ponant in expresse vocabulum chris-
tianorum set per omnia vocabula dant intelligere et sic intelligunt et
,

intendunt, videlicet per hoc vocabulum minim quod sonat hereticos.

,

Item in feslo propiciationum in septembri habent quamdam specialem

,

orationem quam faciunt contra omnes inimicos, quam orationem vo-

cant cemaiha quod est dictum anathema vel separalio vel malediclio
,
,

et in illa oratione per circumlocutionem verborum vocanl Chrislum spu-

rium filium merelricis et beatam Mariani Virginem mulierem calefactio-
nis seu luxurie, quod nephandum est loqui et etiam cogitare, et male-
dicunt utrique et fidem romanam et omnes ejus participes et credentes.
Ilem in quodam libro cujus actor vocatur Salomon, qui intitulatur apud
,

eos Ghsa siqoer textvm legis, quem librum omnes Judei maxime tenent
et credunl et iutendunt dictis ejus, continentur verba el sentenlie et
opiniones false et erronee et abusive Talmuti dampnali in pluribus locis
illius libri, el illas glosas Judei lenent el habent et docent, cum tamen
sint dampnate pariter cum Talmuto et [f° 155 b] sunt expresse contra
Christum quem dicunt nullo modo fuisse Deum nec Messiam promissum
in lege. Item in illo libro vocant el dicunt esse hereticos et infideles
,

omnes qui secuntur et tenent viam et fidem Jhesu Christi, et conlra il-
los fuit ordinata specialiter oratio illa quam Judei faciunl ler in die de
qua diclum est supra. Ilem, in quodam libro quem Judei vocant Glosas
Moysi de Egypto et aclor illius libri intitulavit Declarationem et refor-
mationem legis, continenlur abusiones et faisitates Thalmuti; item, plu-
res errores et blasfemie contra fidem Chrisli el specialiter quod omnes
illiqui tenent viam et fidem Christi vocant el dicunl hereticos, quod est
dictum in hebreo minin. ilem Christum Jhesum liber ille dicit errasse
,

et contra Deum fecisse et contra legem, el quod plus erravit Jhesus quara
Machometus, el quod ipse Jhesus posuit majorem parlem mundi in er-
rore colendi alium Deum qui non est unus Deus el deslruendi legem
quam Deus dedit; el plures alias blasfemias continet contra Chrislum.
Ilem, in alio libro quem Judei vocant Glosa Davkl hyspani ,
qui glosavit
292 PRACTICA INQUISITIONFS HERETICE PRAVITATIS.

psalterium multa conliDenlur contra Christum et christianos et lenen-

,

jientes fidem Christi.

VI. — De sortilegis et divinis et invocatoribus demonum (1).

1. Sequitur de sortileg-is et divinis et invocatoribus demonum.

Sorlilegiorum et divinalionura et invocationum demonum pestis et

error varius et multipiex invenitur in diversis terris et regionilDus se-
cundum varias adinventiones et falsas informationes vanitatis hominum
superstiliosorum intcndentium [f° 135 c] spirilibus erroris et doctrinis
demoniorura.

2. Interrogatoria ad sortileg-os et divinos et invocatores demonum.

Sorlilegus aut divinator aul demonum

invocator examinandus inter-
rogetur que et quot sorlilegia, aut divinationes, aut invocationes ipse
novit ct a quibus didicit. Item, descendendo ad particuiaria, considerata
qualitate et coudicione personarum, quia non eadem omnibus equaliter
seu uno modo sunt interrogatoria facienda , quia aliler interrogautur
viri ct aliler muiieres, poterunt formari interrogatoria de hiis que se-
cuntur, videlicet, quid sciunt aut sciverunt aut fecerunt de pueris seu
infantibus fatatis seu defatandis; item, de animabus perditis seu damp-
natis; item de iatronibus includendis; item, de concordia seu discor-
,

dantia conjugatorura item de impregnalione sterilium item, de hiis

; , ;

que dant ad comedendum pilos, et ungues et quedam alia item de ; ,

statu animarum defunctorum item de prenunciationibus futurorum

; ,

eventuum item, de fatis mulieribus quas vocant bonas res que, ut di-
;

cunt, vadunt de nocte; itera, de carminando seu conjurando per car-

raina verborum poma et herbas , corrigias et alia ^ item, quos docuit
,

carminare seu per carmina conjurare, el a quibus tales carminationes

seu conjurationes didicit vel audivit item , de curatione infirmitatum;

per coDJuria seu carmina verborum item^ de collectione herbarum flexis

;

genibus versa facie ad orientem cum oratione dominica; item, de injunc-

tione peregrinalionum et missarum et oblatione candelarum et largitione
elemosinarum item, de ioveniendis furtis factis seu rebus occultis ma-
;

nifestandis. Item, inquiratur maxime de hiis que sapiunt siiperstitionem

quamcumque, aut irreverentiam , aut injuriam circa sacramenta Ecclesie

(l) Ce titre ii'est pas dans le manuscrit.

 QUINTA PARS. 293^

etmaxime circa sacramentum Corporis Christi, necnon circa cultum di-

vinum et loca sacra item, de Eucharistia retenta, vel de crismate, vel
;

de oleo sancto furatis de ecclesia item, de ymaginibus cereis vel aliis

;

baptizatis el de modo baptizandi et ad quos usus seu effectus; item

,

de faciendis ymaginibus de plumbo et de modo faciendi, et ad quos ef-

fectus; ilem, a quibus talia didicit vel audivit; item, quantum temporis
est quod incepil talibus uti item, qui et quot venerunt ad ipsum pro
;

consultationibus petendis maxime infra annum item, si unquam alias ;

fuitprohibitus a talibus, et per quos, et si abjuravit lalia el proraisit se

nunquam talia facere aut talibus uli; item, si post abjurationem seu pro-
missionem recidivavit; item, si credebat ita esse sicut alios docebat;
item, que bona seu dona aut munera pro talibus habuit et recepit.

VII. — Sequitur de modo et forma communi abjurandi heresim

IN JUDITIO.

Post examinationem diligentem [f° 156 a] el confessionem receptam

in juditio et scriptam, si quis penilere digne voluerit et a suis errori-
bus veraciter resilire antequam absolvatur ab excommunicationis sen-
,

tentia lata a canone contra tales, debet omnem heresim penitus abjurare,
et abjuratio scribatur in fine confessionis cujuslibet confitenlis; et nichi-
lominus modus abjurandi poterit scribi seu haberi in principio libri in
quo confessiones et processus confitentium continentur.

1. Modus autem seu forma abjurandi heresim in juditio talis est.

Ego N. de tali loco talis dyocesis in juditio constitutus coram

talis , ,

vobis N. inquisilore heretice pravitatis, sacrosanctis Dei Evangeliis

tali
coram me positis abjuro penitus omnem heresim extollentem se ad-
,

versus fidem catholicam Domini Jhesu Chrisli et sancte Romane Ecclesie

et omnera credenciam hereticorum cujuscumque secte dampnate per Ec-
clesiam Romanam quibuscumque norainibus censeatur et specialiter
,
,

secte talis, vel talis {poterit exprimi), necnonomnem favorem, seu fau-
toriam et receplationem, et defensionem et participationem ipsorum,
, ,

sub pena que de jure debetur relapsis in heresim in judilio abjuratam.

Item juro atque promitto me pro posse meo persequi et detegere seu
,

revelare el facere capi et reddi inquisitoribus hereticc pravilatis here-

ticos cujuscumque secle dampnate el specialiler talis,^ vel talis secte
,

(eccprimatur), credenles, et fautores, et receptalores ac defensores eo- ,

rum et etiam illos quos scirem vel crederem pro faclo heresis [f^ 1 56 b]
,

fugittivos et quemlibet predictorura et etiam nuncios ipsorum quando-

,
294- PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

cumque et ubicumque scivero esse prediclos vel aliquem de prodictis.

Item_, juro alqne promitto me tenere et servare ac defendere fidem ca-
tholicam quam Roraana Ecclesia predicat et observat. Item, juro atque
promitto parere et obedire mandalis Ecclesie et inquisilorum et venire
ad diem et dies coram ipsis vel eorum loca lenentibus quandocumque ,

et quocienscumque fuero mandatus seu requisitus ab eis per nuncium

vel lilleram seu alias, et nunquam fugere, nec me scienler et conluma-
citer absentare, et suscipere et pro posse meo complere penam seu pe-
nitentiam quam michi duxerint injungendam, et ad hoc obligo me et
omnia bona mea.

2. Modus autem scribendi abjurationem per notarium in fine confes-

sionis poterit esse talis.

Predictus vero N. ibidem in juditio constitutus coram prefato

talis
domino inquisilore, sacrosanctis Dei Evangeliis posilis coram ipso et
corporaliler manu taclis, flexis genibus, abjuravit penitus omnem here-
sim et omnem credentiam hereticorum cujuscumque secte dampnate per
Ecclesiam Roraanam quibuscumque nominibus censeantur, et speciali-
,

ter talis vel talis secte [exprimatur) et omnem favorem aut fautoriam,
, ,

et receplationem et defensionem
, ac parlicipationem eorum sub pena
,

que de jure debelur relapsis in heresim in judilio abjuratam. Item, pro-

misit atque juravit se pro posse suo persequi et detegere seu revelare
[f" 156 c] et facere capi et reddi inquisiloribus heretice pravitatis here-

ticos cujuscuraque secte dampnate, et credentes, et fautores, et recepla-

lores ac defensores eorum et etiam illos quos sciret vel crederet esse
, ,

pro heresi fugiltivos et nuncios ipsorum, quandocumque et ubicumque

sciverit esse predictos vel aliquem de predictis. Item juravil atque pro-
,

misit se tenere et servare ac defendere fidem catholicam quam Ecclesia

Romana predicat et observat. Item, juravit et promisit parere mandatis
Ecclesie el inquisitorum et venire ad diem et dies coram ipsis vel eo-
rum loca tenentibus, quandocumque et quociescumque fuerit mandatus
vel requisitus per nuncium vel litteram seu aliter, et nunquam fu-
gere, nec se scienter et contumaciter absenlare, el suscipere etcomplere
pro posse suo penam seu penilentiam quam sibi duxerint injungendam ;
et ad hoc obligavil se et omnia bona sua.

3. Modus concludendi et scribendi in fine confessionis judicialis.

Et sic predictus ibidem per diclum dominum inquisitorem

lalis N. fuit
reconsiliatus, et secundum formam Ecclesie ab excommunicationis sen-
tentia contra tales lata a canone absolutus, si tamen de corde bono et
 QUINTA PARS. _ 295

fide non ficla ad ecclesiasticam redierit unitatem et mandata sibi injuncta

servaverit, et plenam et meram de se et de aliis de facto heresis con-
fessus fuerit veritatem. Hec deposuit et confessus fuit el predicto modo
adjuravit juravitque [f*' 156 d] et promisit, anno, die et loco prefatis,
,

corara prefato domino inquisitore, in presentia et testimonio talium et

talium teslium vocatorum, el mei talis N. notarii inquisitionis qui pre-
sens interfui et recepi et scripsi.
Si vero notarius publicus comode haberi non possit, tunc loco notarii
polerunt se subscribere due persone religiose que presentes fuerint in
predictis tali modo et mei talis N. de tali ordine qui vocatus et roga-
:

lus presens interfui et requisitus a prefato inquisitore hic manu propria

me subscripsi.
Si vero confessio scripta fuerit per majius alicujus religiosi seu allerius
alicujus qui non sit notarius et postmodum per notarium inquisitionis
dicta confessio legatur et exponatur in vulgari, ut moris est predicto ,

confitenti in judilio constituto, notarius in fine omnium sic loquatur et

scribat et mei talis N. notarii officii inquisilionis qui prediclam confes-
:

sionem recilavi el exposui intelligibiliter in vulgari predicto tali N. in

juditio constiluto coram prefato domino inquisitore, quam confessionem
predictus talis N. ibidem juratus recognovit se fecisse et in juditio se
confessum fuisse et asseruit esse veram atque de novo ilerura depo-
, ,

suit me presente el leslibus suprascriptis omneraque heresim ponitus,

abjuravit, modo et forma suprascriplis, et premissa juravitalque [f" 157a]

promisit; et ego recepi et manu propria me subscripsi.

4. Modus quidam brevior scribendi abjurationem.

Predictus talis N. in juditio conslitutus coram prefato domino inqui-

sitore abjuravit penitus omnem heresim, et omnem credentiam, et fa-
vorem, et receptationem, el defensionem, et participalionem hereticorum
cujuscumque secle dampnate, sub pena de jure debita relapsis in he-
resim in juditio abjuratam. Ilem juravit et promisit se pro posse suo
,

persequi et revelare, ac delegere et facere capi et reddi inquisitori-

, ,

Idus hereticos , credentes fautores, receplatores et defensores eorum

, ,

cujuscumque secte dampnate ac etiam pro heresi fugittivos et nuncios

,

ipsorum quandocumque et ubicumque sciverit esse predicos aul aliquem

de predictis, et tenere et servare fidem catholicam et parcre mandatis
Ecclesie et inquisitorum et non fugere nec se absenlare et omnia alia
, ,

facere sicut in forma abjurandi heresim in principio libri plenius conli-

netur (1).
Notandum autem quod in abjuratione alicujus specialis secte el here-

(1) Continentur dans le manuscrit.

296 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

sis quedam exprimere sub vocabulis seu nominibus

specialia convenit
convenientibus et propriis in modo loquendi et ideo modi abjurandi ;

in speciali seclam et heresim aliquam specialem inferius subnectuntur.

5. Modus proprius abjurandi sectam et heresim Valdensium poterit

esse talis.

157 b] Ego talis N. de tali loco, lalis dyocesis, in juditio consti-

[F"
tutus coram vobis tali N. inquisitore, sacrosanctis Dei Evangeliis coram
rae positis, abjuro penitus omnem heresim extollentem se adversus fidem
Domini Jhesu Christi et sancte Romane Ecciesie et specialiter sectam et
heresim illorum qui dicuntur Valdenses seu Pauperes de Lugduno, quo-
rum cum eis participavi, et eorum erroribus credidi, seu
aliquos vidi et
illa que dicebant credidi esse vera et specialiter talem vel talem erro-
,

rem (exprimatur) et abjuro omnem credentiam, el favorem, et recep-

\

lationem et defensionem atque participationem eorum sub pena que

, ,

de jure debetur relapsis in heresim in juditio abjuratam. Item , juro at-

que promitto me pro posse meo persequi et detegere seu revelare et fa-
cere capiet reddi inquisitoribus hereticos et specialiter Valdenses et cre-
dentes, etc, ut supra, in forraa communi abjurandi.

6. Modus proprius abjurandi sectam et heresim Pseudo-apostolorum.

Ego N. de 'lali loco talis dyocesis, in juditio conslitutus coram

talis ,

vobis tali N., sacrosanctis Dei Evangeliis coram me positis abjuro pe- ,

nitus omnem heresim cujuscumque secte extollentem se adversus sanc-

tam Romanam Ecclesiam et apostolicam sedem et fidem calholicam ,

Domini Jhesu Christi, specialiter et expresse abjuro sectam illam et ordi-

nem illorum qui se [f** 157 c] vocant Apostolos et sic eliam vulgariter
nominantur el apellanlur; quam sectam et quem ordinem Gerardus Se-
garelli de Parma dicitur adinvenisse et primus iniciator fuisse, et Dulci-
nus Novariensis post dictum Gerardum cum multis sequacibus dicitur
tenuisse et defendisse quos Gerardum et Dulcinum audivi postmodum
;

fuisse condempnatos tanquam hereticos et multos etiam complices eorum

dicte secte et ordinis seclatores et quos credo et reputo fuisse juste tan-
quam hereticos condempnatos (1) quam sectam et ordinem per aliquos
;

annos tenui et servavi abjuro penitus et promitto me de cetero non

,

tenere ipsum ordinem sive sectam quoad nomen et habitum specialem

(1) hta clausula de Gerardo et Dulcino poterit dimitti, si abjurans nescivit vel non au-
divit eos fuisse tales. En marge.
 QUINTA PARS. 297

et quoad ritum vivendi ejusdem singularem a communi conversatione

et vita fideiium dissidenlem et quoad omnia et singula in quibus a
,

sana doctrina et a polestate clavium Ecclesie et prelatorum ejus in ali-

quo deviat aut discordat. Ilem corde credo el ore contileor esse unam
,

sanclam calholicam Ecclesiam, cui in presenti presidet sanclissimus pa-

ter dominus N. papa talis, extra cujus Ecclesie fidem et obedienliam non
est salus. Item , revoco et abjuro omnia illa et singula que dixi et as-
serui dudum in juditio in quibus aliquis error aut falsa opinio, aut
,

doctrina erronea esse dinoscitur, aut deprehenditur quoquo modo, et

specialiter et expresse revoco et abjuro id quod dixeram me credere et
tenere dictum ordinem Pscudo-aposlolorum esse bonum, et [f° 157 d]
quod illi qui tenenl diclum ordinem quem prius audiveram non fuisse
,

per sedem apostolicam aprobatum ymmo pocius reprobalum possent

, ,

salvari tenendo ipsum. Ilem , id quod dixeram me crcdere quod papa

romanus et prelati Ecclesie et religiosi et inquisitores peccabanl per-
sequendo dictum ordinem et observalores ejusdem. Item, id qnod dixe-
ram me credere quod senlenlia excommunicaiionis lata per papara aut
per apostolicam sedem vel auctoritate ejus aut per prelatos Ecclesie con-
tra observantes dictum ordinem non ligabal eos. Item, id quod dixeram
quod non reputabam me esse excommunicalum tenendo dictam sectam
et dictum ordinem quamvis audivissem dici et crederem ita esse quod
,

omnes tenentes diclum ordinem erant per Ecclesiam excommunicati.

Item, id quod dixeram quod quando paupertas fuil mutala et sublata ab
Ecclesia tempore sancti Silvestri, tunc sanclitas vite fuit subtracta ab
Ecclesia et dyabolus intravit in socios sancti Silvestri et poslea in hunc
mundum, Ilem id quod dixeram et credideram quod papa romanus
,

aut prelati Ecciesie non possunt juste prohibere per sentenliam excom-
municationis quod ullus teneret aul servaret dictum ordinem , et quod
tali prohibitioni aut sententie non est obediendum. Item, revoco et ab-
juro id quod dixeram quod duplex est ecclesia, videlicetspiritualis, que
est in hominibus qui vivunt in paupertate perfecta et in obedientia spi-
rituali ad Deum solum et non ad aliquem hominem; et carnal[is] eccle-
sia ,
que est illorum qui carnaliter et in deliciis vivunt quarnvis sub
,

obedienlia hominis alicujus; et confileor unam tantum esse Ecclesiam

catholicam [l^* 158 a], in qua sunt et boniet mali. Item, revoco id quod
dixeramdeeccIesiacarnali,quodipsaeratquam JohannesinApocalipsi vo-
cat Babilonem meretricem magnam; item bestiam illam que habebat
,

septem capita el decem cornua; item, mulierem illam quc habcbat cali-
cem aureum in manu sua et plenum abhominationibus de quo potabant
omnes gentes. Et confileor sanclam Ecclesiam Romanam essc illam de
qua scribit sanctus Paulus aposiolus Despondi enira vos uni viro vir-
:

ginem castam exibere Christo [11 Cor. XI, 2]. Item abjuro opinionem
, ,

erroneam quam aliquandohabuiet tenui credendoquod jurare in judilio

eliam pro verilate dicenda erat peccatum et illicitum, et credendo quod
298 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

omne juramentum indislincte essel prohibilum a Deo tanquam illicitum, et

peccalura; et confileor me credere quod licilum sil jurarein juditio pro
verilale dicenda seu assercnda scilicet quod sancla Romana Ecclesia
,

tradiditel instiluit et observat. (^ConsimUi modo poterunt exprimi si ali- ,

qui alii errores seu articuli erronei fuerird ahjurandi ; et concludatur

abjuratio in hunc modum) Item, abjuro omnem credenliam, et omnem
:

favorem et defensionem el [)articipalionem hereticorum cujuscumque

, ,

secte dampnate et specialiter et expresse secte illorum qui Pseudo-apos-

toli nominantur, sub pena que de jure debetur relapsis in heresim in
juditio abjuratam. Item, promilto et juro me pro posse meo persequi et
detegere seu revelare et facere capi aut reddi inquisiloribus heretice
pravilatis hereticos cujnscumque secte dampnate [1° 158 b] , et specia-
liter etexpresse secte Pseudo-apostolorum, et credenles, faulores et re-
ceptatores et defensores eorum et fugittivos pro dicla secla ac nuncios
,

ipsorum, quandocumque et ubicumque scivero vel audivero eos esse vel

aliquem prediclorura. Ilem promitto et juro me tenere fidem quam
,

sancta Romana Ecclesia predicat et observat et parere mandatis Eccle-

sie, elc, ut supra in forma abjurandi communi.
,

7. Modus autem proprius abjurandi predictam sectam et ordinem po-

terit brevius comprehendi hoc modo.

Ego lalis N. de tali dyocesis, conslitutus in juditio coram

loco , talis
vobis tali N. inquisitore, qui olim tenui et servavi ordinem illorum qui
Pseudo apostoli nominantur, abjuro penitus omnem heresim cujuscum-
que secte dampnate, et specialiter et expresse abjuro seclam et ordinem
illorum qui dicunlur et sunt Pseudo-aposloli, quoad nomen et habitum
specialem et vivendi rilura eorum singularem a communi conversatione
fidelium vila et raoribus dissidentem et quoad omnia et singula in
,

quibus ab obedientia Romane Ecclesie et apostolice sedis et a sana doc-

trina quam eadem Romana servat et docet Ecclesia in aliquo deviat aut
discordaf. Ilem, abjuro omnem credentiam et favorem, et receptalio-,

nera defensionem ac participationera herelicorum cujuscumque secte

, ,

dampnate predicte secte Pseudo-aposlolorum sub pena que

et specialiter
de jure debelur relapsis in heresim in judilio abjuratam. Ilem, promitto
et juro mepro posse meo [f* 158 c] persequi et detegere seu revelare
et facere capi et reddi inquisiloribus herelice pravitatis, elc, ut supra
mmediale.

8. Modus proprius abjurandi heresim et errores secte illorum qui Be-

quini vulgariter appellantur.

Ego talis N. de tali loco , talis dyocesis, Bequinus de ordine fratrum

 QUINTA PARS. 299

pauperum seu penitenlium apellalo seu de tercia regula Sancti Fran-

,

cisci quem professus sum, cum publico instrumenlo, constitutus in

,

judilio coram vobis N. inquisitore sacrosanctis Dei EVangeliis co-

tali ,

rara me positis, abjuro penitus omnem heresim cujuscumque secte et ,

specialiter et expresse heresim et errores et opiniones erroneas, tam

scismaticas quam hereticas, secte illorum qui Bequini vulgariter nun-
cupantur, et ipsi falentur, et dicuut se esse fratres pauperes de tertio
ordine seu de tercia regula Sancti Francisci et sequacium ipsorum ex- ,

tollentes se adversus sanclam Romanam et apostolicam sedem et pri-

matum ejus, aut contra poteslatem domini pape vicarii Domini Jhesu
Christi, aut contra statum seu polestatem prelalorum et claviumEccIesie
sancte, necnon contra sanam doctrinam scriplure sacre quam sancta Ro-
mana servat et docet Ecclesia et abjuro omnem credentiam el favo-
; ,

rem et receptationem et defensionem et participalionem hereticorum

, ,

cujuscumque secte dampnale, et specialiter et expresse predictorum Be-

quinorum errancium in prcdictis seu in aliquo prediclorum, sub pena
que de jure debetur [f** 158 d] relapsis in heresim in juditio abjuratam.
Item promitto et juro me pro posse meo persequi et detegere seu re-
,

velare , et facere capi et reddi inquisitoribus heretice pravitatis hereti-

cos cujuscumque secte dampnate el specialiter illos Bequinos de prediclo
tertio ordine, et quos scirem aut crederem tenere aut credere errores
,

seu opiniones erroneas, et credenles , et fautores, et receplalores ac ,

defensores eorum el fugitlivos eorum pro diclis erroribus et quemlibet

prediclorum, quandocumque et ubicumque scivero vel audivero esse
prediclos vel aliquem de predictis. Item promilto et juro me tenere et ,

servare, ac defendere fidem catholicam , etc. , ut supra, in communi

forma abjurandi.

9. Modus abjurandi Judeorum qui deprehensi sunt et confessi se con-

tra fidem catholicam enormiter deliquisse.

Ego talis N. Judeus, N., habitator de tali loco, talis dyoce-

filius talis
sis, constitutus in judilio coram vobis tali N. inquisitore juro et pro-
,

mitto super legera Moysi corara me posilam et manu mea lactam et os-
culatam quod deinceps non inducam nec sollicitabo aliquera chrislianum
ad judayzandura seu servandum ritum Judeorum nec aliquem conver-
,

sum baptizatum sollicitabo vel inducam quoquo raodo ad rejudayzandum

seu ad redeundum ad judaysmum nec ad aposlalandura a fide baptismi.
Item, promitto et juro super eandem legem quod de cetero [f'* 159 a]
nullum chrislianum judayzantem, veritate fidei elchristiane abnegala,nec
aliquem conversum rejudaysatum seu reversum ad judaysmum, reci-
piam aut receptabo in domo mea scienter, nec eis nec alicui ipsorum
prestabo consiiium , auxilium vel favorem , set detegam seu revelabo in-
300 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

quisiloribus herelice pravilalis , si aiicubi scivero esse aliquem vel ali-

quos de prediclis; el ad hoc quod capianlur et reddanlur inquisiloribus
faciam posse meum. Et hec omnia et singula promillo sub penis a jure
statutiscontra Judeos relabentes seu relapsos in premissis vel aliquo pre-
missorum. Item, promitlo et juro me vivere sic el cavere ac penitus
abstinere a blasfemia Jhesu Christi et matris ejus et fidei christiane.

10. Modus abjurandi illorum qui conversi a perfidia Judeorum ad

fidem baptismi redierunt ad vomitum Judaysmi.

Ego talis N. habilator de tali loco talis dyocesis, constitutus in judi-

,

lio coram vobis tali N. inquisilore, sacrosanclis Dei Evangeliis coram

me posilis, abjuro penitus omnem heresim cujuscumque secle dampnate,
et specialilerexpresse abjuro ritum judayce perfidie quam dudum reli-
queram suscepla baptismi gratia el ad quam postmodum semel rever-
,

sus fueram ex culpa mea et abjuro omnem credentiam

; et participa-
,

tionem el favorem , et receptationem, et defensionem herelicorum

,

cujuscumque secte dampnate, et specialiter el expresse apostatancium

a fide chrislianorum transeunlium aut [f" 159 b] conversorum baptiza-
lorum redcuntium ad ritum seu ad vomitum Judaysmi sub pena que ,

de jure debetur relapsis in heresim in juditioabjuralam. Item, promitto

et juro me pro posse meo persequi et detegere seu revelare et facere
capi et reddi inquisiloribus heretice pravilatis hereticos cujuscumque
secte dampnate etspecialiler et expresse christianos apostatantes et Iran-
seuntes ad ritum Judeorum, et baptizatos redeuntes ad ritum et vomi-
tum Judaysmi, et credenles et fautores et receptalores et defensores
ipsorum, quandocumque et ubicumque scivero eos esse vel aliquem de
predictis. Item promillo el juro me tenere et servare et defendere fidem
catholicam, etc, ut supra, in communi modo abjurandi.

11. Modus abjurandi scisma Grecorum poterit esse talis.

Ego talisN. filius quondam talis N., natione et origine Grecus, de lali
villa taiis dyocesis, constitutus in juditio coram vobis tali episcopo vel
tali inquisitore vice ac nominesanctissimi patrisacdomini N. talis pape,
,

abjuro penitus scisma etrilus ac errores Grecorum in quibus usque nunc

vivi et conversatus sum, in quantum sancte Romane Ecclesie adversan-
tur, et omnem heresim et errorem extollentem se adversus fidem Do-
mini Jhesu Chrisli et sanctam Ecclesiam catholicam , et obedientiam pre-
fate sancte Roniane Ecclesie; et promitlo et juro super IIII*"^ sancta Dei
Evangelia me deinceps vivere sub obedientia Romane Ecclesie [f" 159 c]
et tenere et servare fidem catholicam et ejus doctrinam quam eadem
 QUIMA PARS. 301

sancla Romana Ecclesia predical et observal, et in ea vivere et mori; et

promitto et juro parere mandatis ejusdem sancte Ecclesie cui presidet
in presenli sanctissimus paler ac dominus N. papa talis, sub pena que
de jure debetur relapsis in heresim in juditio abjuratam. El peto recon-
siliari ecclesiaslice michi impendi a
unilati et absolutionis beneficium
senlentia excommunicalionis lale a canonibus contra Grecos scismaticos.

12. Modus abjurandi pestem et errorem sortilegiorum aut divinatio-

num et invocationum demonum, maxime ubi saperet heresim contra
veritatem ac pietatem sacramenti Eucharistie vel baptismi seu alio-
rum sacramentorum, aut ubi in invocatione demonum exhiberetur
aut fieret sacrificium vel immolatio demoni aut aliquid aliud errorem
expressum continens contra fidem.

Ego lalis N, de lali locodyocesis in juditio constitutus coram

, lalis ,

vobis N. tali inquisitore, abjuro penitus omnem errorem el heresim

extollentem se adversus fidem calholicam Domini Jhesu Christi et
specialiter et expresse abjuro omnem baplizationem ymaginum aut alte-
rius rei irralionalis et omnem rebaplizatiouem hominum rite et legitime
priusbaplizalorum. Item, quodcumquesortilegium seu maleficium factum
aut fiendum cum sacro aut de sacro Corpore Christi, aut cum crismate
vel oleo sancto seu benedicto. Jtem [f*' 159 d] omnem divinationem seu
,

invocationem demonum, maxime cum adoratione seu reverentia eis exi

bita vel exibenda aut cum homagio faclo seu faciendo eis, aut cum
,

quocumque sacrificio seu immolatione alicujus rei eisdem per modum

sacrificii seu immolationis offerendo. Item, abjuro artem et modum
faciendi ymagines de plumbo, seu de cera seu de quacumque alia
,

materia ad quoscumque effectus illicitos procurandos. Item , abjuro

artem illam quam vocant Sancti Georgii. Item abjuro generaliter omnia
,

sortilegia dampnata, maxime que ordinantur ad quoscumque effectus

procurandos illicitos aut nocivos. Item, promilto et juro me pro posse
meo persequi detegere seu revelare inquisiloribus aut prelatis ubi-
, ,

cumque et quandocumque scirem esse aliquem vel aliquos facientem ,

vel facientes predicla vel aliqua prediclorum. Item juro et promilto me ,

servare et tenere fidem catholicam, etc, sicut supra, in modo communi

abjurandi.

13. Doctrina seu instructio qualiter sit agendum de personis aut cum
personis in juditio confessatis ac etiam de illis que citate et suspecte
nolunt confiteri in juditio veritatem.

Posiquam aliquis confessus fuerit in judilio de commissis in heresi

302 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

tam de se quam de aliis veritalem , et abjuraverit oDinem heresim , et

reconsiliatus Ecclesie unitali, si verisimiiiler apparel penitens
fuerit
[{«' 160 a] et non timelur de ejus fuga, nec de ejus corrupiione aut re-
lapsu, nisi aliud obsistat, talis relaxalur cum fidejussoria cautione usque
ad tempus in quo sermo inquisilorum fiat, ubi cum aliis penilenliam
accipiat de commissis.
Si vero aliquis suspectus aut delatus aut infamatus vel accusatus
fuerit de crimine heresis, talis citatus, si noluerit confileri, delinetur in
carcere donec veritas habeatur, considerata tamen condicione et quali-
tate persone ac eliam qualilate et conditione suspicionis et delicli. In-
lerdum tamen talis relaxalur a carcere cum fidejnssoria caulione, pre-
serlim ubi non plene probatur contra eum aut non direcle set a lalere
,

accusalur, aui suspitiones non sunt vehemenles, donec alio lempore

plenius appareat aliquid aliud contra ipsum et inlerdum eliam lales
;

arrestanlur loco carceris, ut slent ad portam domus inquisitoris singulis

diebus usque ad horam prandii et post prandium usque ad horam cene,
et non recedant de porta sine licentia inquisitoris.
Advertendum tamen quod in tali arreslatione olim quamplures plus
defecerunt quam profecerunt, maxime quando erant ibi plures simul,
quia mutuo se iuformabant et obdurabant, sicut postmodum compertum
est et apertum.
Quando vero vehementer suspectus
aliquis et verisimiliter culpabilis
fuerit ex probabilibus conjecturis et de hoc , animus ralio-
inquisiloris
Dabiliter fuerit informatus, et talis obstinatus sit ad confilendum [f" 1 60 b]
et persislat in negando, sicut pluries vidi plures hujusmodi esse tales
Don est aliqualiter relaxandus, set detinendus per annos plurimos ut
vexatio det intelleclum; etmultociens vidi de aliquibus quod sic vexati
et pluribus annis detenli confessi fuerunt tandem , non solum de novis
set etiam de veleribus et antiquis, de XXX* annis et de XL* et supra.

14. Forma instrumenti obligationis fideijussorie cautionis alicujus

confessi relaxandi.

nomine Domini, amen. Noverintuniversi hoc presens instrumenlum

In
publicum inspecturi quod, anno ejusdem Domini tali kalenda tali et loco ,

lali , talis N. de lali loco, lalis dyoccsis, educlus de muro et adductus

ad domum in qua inquisilor moratur in tali civitate, constitutus coram
religioso viro N. inquisitore heretice pravitatis, in
tali presentia mei
DOtarii et teslium infra scriptorum, promisit atque juravit super confes-
satis et depositis in judilio per eundem de crimine heresis prout in li- ,

bris seu processibus inquisitionis conlinetur, stare et parere mandatis

Ecclesie et inquisitorum, et recipere ac complere omnem penitentiam
quam inquisitores sibi duxerint injung^ndam, et venire ad diem et dies
 QUINTA PARS. 303

coram inquisitoribus aut redire ad carcerem seu prisionem ipsorum in-

quisitorum, quandocumqueet quocienscumque ab inquisitore seu inqui-
siioribus vel ex parte eorum fuerit requisitus seu mandatus, et non in-
terponere nec facere [f" 160 c] interponi impedimentum seu obslaculum
aliquod unde inquisitoris jurisdictio vel processus circa eun^ vel circa
alios valeat impediri vel etiam retardari et venire ad locum seu loca
,

ubi per inquisitores fuerit vocalus, mandatus aut requisitus et noQ ,

exire talem provinciam, aut talem dyocesim vel districturo inquisitionis,

et nonprocurare consilium nec auxilium occultevel manifesle contra ne-
gocium seu officium inquisitionis, sel ipsum totis viribus adjuvare; et
omnia juia predicta et singula prediclis talis N. promisit se tenere et
servare et implere et in nullo contravenire, prestito juramento sub ypo-
theca rerum suarum ac bonorum suorum presentium et futurorum, sub
pena treceatarum librarum Turon. persolvenda inquisitori pro officio
inquisitionis, si committalur vel si in aliquo defecerit de predictis; et
renunciavit ex certa scienlia omni exceptioni et defensioni etsponte se ;

supposuit et submisit in prediclis omnimodc voluntati et ordinalioni pre-

fati inquisitoris et successorum ejus in officio; el fidejusserunt pro eo
talis N. et lalis N. de tali loco sub pena predicta pro omoibus supras-
criptis, et obligaverunt se et sua bona presentia el futura, et quilibet
eorum in solidum et renunciaverunt expresse juri dicenli reum princi-
,

palem fore prius conveniendum quam fidejussorem el epistole divi

Adriani [f" 160 d] et legi Sancimus C. De fidejussoribus atque
: , ,

omni juri canonico et civiii quo possent contra predicla venire seu ali- ,

quod predictorum, vel adversus predicta in aliquo se tueri el sic pro- ;

miserunt bona fide; et super sancta IIII"'^ Dei Evaagelia sponle jurave-
runt se complere et attendere et in nullo contravenire per se vel per
aliam interpositam personam. Acla fuerunt hec in tali loco, etc, pre-
sentibus teslibus lalibus et talibus vocatis et rogatis et rae lali N. notario
inquisitionis qui hec scripsi et recepi.

15. Forma alterius fidejussorie cautionis alicujus non confessi re-

laxandi.

nomine Domini, amen. Noverint universi hoc presens instrumen-

In
tum publicum inspecturi quod, anno et die tali, talis N. de tali loco et
talidyocesi, conslitulus in presentia talis N. inquisiloris et mei notarii
et testium infra scriplorum, promisit et obligavit se el omnia bona sua
presentia el futura, et pro eo el cum eo talis N. et talis N. constiluti ia
presentia prefati inquisitoris fidejusserunl et obligaverunt se et omnia
bona sua presentia et fulura et quilibet eorum in solidum sine excusa-
tione partis alterius ad penam sub pena centum raarcharum argenti,
et
quod ipse prediclus talis N. veniet ad diera et dies et locura et loca.
304- PUACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

quandociimque et quocienscumque fuerit requisitus seu mandatus per

inquisilorem vel ejus successorem aul per teuentes locum inquisitoris,
per nuncium vel [f"161 a] per lilteras, et quod non exibil lalem dyo-
cesim vel talem provinciam vel dislrictum inquisiloris sine expressa
licentia inquisitoris, et quod stabit juri coram inquisitoribus, et non
procurabit consilium nec auxilium occulle vei manifesle, contra nego-
,

cium seu officium inquisitionis, per se nec per interpositam personam

ymmo totis viribus adjuvabit el quod denunciabit inquisiloribus vel
;

faciet capi et reddi eis herelicos credenles, faulores, receptalores et

,

defensores, aut nuncios ipsorum, et pro heresi fugittivos,, si in aliquo

loco sciverit vel audiverit eos esse vel aliquem de predictis; promisit
et obligavit se dictus N. et fidejussores predicti pro eodem prefato in-
quisitori nomine ipsius et successorum suorum stipulanti solvere pre-
dictam summam peccunie, renunciantes expresse epislole divi Adriani
et autenlice presente, etaulentice duobus reis, et legi Sancimus,eis,e- :

neraliter omni juri canonico et civili quibus se possent tueri in hac parte;
sicque complere et atlendere et nunquam contravenire per se nec per
interpositam personam bona fide promiserunt, el super sancta Dei Evan-
gelia sponte juraverunt. Testes tales et tales et ego N. notarius inquisi-
tionis qui scripsi et recepi (1).

16. Littera Clementis pape IIII*^ : Cum adversus hereticam pravita-

tem (2).

[F° 16i a] Clemens episcopus servus servorum Dei , dilectis filiis

potestatibus sive rectoribus, consulibus capitaneis, ancianis , consiliis, ,

etcommunitatibus civilatum aliorumque locorum per Ytaliam constitutis,

salutem apostolicam benedictionem.
et
Cum adversus hereticara pravitatem (3) quondam Fredericus olim
Romanorum imperator, tunc in Ecclesie Romane devolione persis-
tens , promulgaverit Padue quasdam leges per quas ne pervagetur
compesci poterit peslis illa, nos illas quas felicis recordalionis Inno-
cens 1111"' et Alexander IIII"* romani ponlifices predecessores nos-
tri voluerint ad robur fidei ac salutem fidelium observari prout in ,

litteris Alexandri pape conspeximus contineri , volentes in ves-

tris capitularibus annotari, universitati vestre per aposlolica scripta
mandamus quatinus eas quarum tenorem vobis mittimus insert[um]

(1) Les folios 161 b, c, d, 162 a, b , c, d, 163 a, b, c, d qui suivent dans le ms. sont
en blanc contrairement au ms. 388.
(2) Ce titre n'est pas dans le manuscrit oii rien n'annonce les bulles qui suivent.

(3) Le texte de cette lettre de Clement IV est dans Bullar, Francis., III, 43, n» 52.
Cf. Wadding, Annal. Minor., IV, 248.
 "

QUINTA PARS. 305

presentibus in vestris scribi capitularibus faciatis nullis inde temporibus

abolendas civitates vel loca quibus preestis, dislrictus quoque seu ter-
,

ras veslre ditioni subjectas secundum eas ab heretica [f° 164 b] feditate
sollicite purgaturi, Tenores autem legum ipsarum hii sunt (1).
Fredericus Dei gratia Romanorum imperalor et semper Augustus ,

Jherusalem et Cicilie rex dileclis principibus suis, venerabilibus

,

archiepiscopis et episcopis aliisque prelatis ecclesiarum ducibus mar- , ,

chionibus comitibus, baronibus, potestatibus sculteris, burgaviis

, , ,

advocalis judicibus,
,
ministerialibus officialibus et omnibus per totum
,

imperium coustilutis presentes litteras inspecturis, fidelibus suis gra- ,

liam suam et omne bonum.

Commissi nobis celitus cura regiminis et imperialis, cui, dante Domino,
presidemus, fastigium dignitatis, materialem quo divisum (2) a sacer- ,

dotio fungimur, gladium adversus hosles fidei et in exterminium here-

tice pravitatis exigunt exercendum (3), ut perfidie vipereos filios contra
Deum et Ecclesiam insultantes, tanquam materni uteri corrosores in
juditio et justitia persequamur, maleficos vivere non passuri, per quo-
rum scientiam (4) seducentem mundus seducitur (5), et gregi fidelium
per oves morbidas gravior infligitur corruptela.
Statuimus itaque, sanctientes ut heretici, quocumque nomine cen-
seantur , ubicumque per imperium dampnati [f*» 164 c] fuerint ab Eccle-
sia et seculari juditio assignati, animadversione debita puniantur. Si
qui vero de prediclis poslquam fuerintdeprehensi terrili metu morlis,
,
,

redire voluerint ad fidei unitatem juxta canonicas sanctiones, adagen-

,

dam penitentiam in perpetuum carcerem detrudantur.

Preterea, quicumque heretici reperti fuerint in civitatibus opidis seu ,

aliis locis imperii, per inquisitores ab apostolica sede datos, et alios

orthodoxe fidei zelatores hii qui juridictionem ibidem habuerint, ad
,

inquisitorum etaliorum catholicorum virorum insinuationem, eos capere

teneantur, et eos captos arctius custodire, donec per censuram eccle-
siasticam dampnatos, dampnabili morte puniant (6), qui fidei sacramenta
et vile dampnabant.
Simili quoque pena plecti censemus omnes, quos ad fovendum here-
ticorum errorem callidus hostis suscitat advocatos vel parat illicitos ,

defensores, maxime cum facinus quos inquinat equat, nisi moni-

(1) Le statut de Frederic II , deja publie , se trouve dans Pertz , Moniim. Germanix ,

Leg., t. II, 326-329.

(2) Divisim, dans Pertz.

(3) Exerendum. Ibid.

(4) Sententiam. Jbid.

(b) Inficitur. Ibid.

(6) Perimant. Ibid.

39
506 '
PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

lione premissa (1) deslilerint et eorum vile duxerint consulendum.

,

Eos preterea, qui convicti inuno loco de heresi ad alia loca se trans-
ferunl ul caulius possint effundere vim (2) heretice pravitatis
, debi- ,

tam censemus subire vindiclam ul super hoc per viros ab eodem ,

[f" 164 d] errore conversos ad fidem , uecnon et per alios qui eos de

heresi convicerunt, quod in hoc casu concedimus licite faciendum, evi-

dens lestimonium habeatur.
Ilem mortis senlentie duximus addicendos, si quos herelicorum ad
,

judilium tractos, in extremo vite periculo heresim abjuranles, post-

modum de falso juramento constiterit et fide mentita convinci ac eos ,

contigerit ejusdem morbi spontaneam incurrere recidivani, ut sibi

dampnabilius iniquitas sit mentila et penam debitam mendacium non ,

evadat.
Omne insuper proclamatiouis et appellationis beneficium ab hereticis,
receptatoribus et fauloribus eorumdem penitus amovemus, volentes,
ut de finibus imperii^ in quibus semper debet exislere fida fides, here-
lice labis genimina modis omnibus deleantur.
Ceterum, quia quanto majora divine nutu miserationis accepimus et
alliorem locum pre filiis hominum optinemus, tanto devotiora debemus
obsequia gratiludinis conferenti si quando in nostri nominis coutemp-
,

tores nostri culminis exardescit (3) auctoritas, si reos lese majestatis in

personis eorum et liberorum suorum exheredatione dampnamus, multo
forlius jusliusque conlra Dei blasfematores [f° 165 a] nominis et catho-
lice fidei delractatores provocamur, eorumdem hereticorum, fautorum ,

receplalorum et advocalorum suorum heredes et posteros usque ad ,

secundam progeniem, beneficiis cunctis temporalibus, publicis officiis et

houoribus imperiali aucloritale privantes, ul in palerni memoria crimi-
nis merore conliuuo contabescant. Vere scientes, quod Deus zelotes est,
peccata patrum ia filios potenter ulciscens. Nec quidem a misericordie
fiuibus duxiraus excludendos (4), ut si qui paterne heresis non sequa-
ces latentem palrum perfidiam revelaverint, quacumque reatus illorum
,

animadversione plectatur predicle punitioni non subjaceant inno-

,

cenlie (5) filiorum.

Ad hec notum fieri volumus de ordine Predica-
, fratres predicatores
toruai, pro fidei negocio in parlibus imperii nostri contra hereticos depu-
tatos, ceteros quoque qui ad hereticos judicandos accesserint, nisi
aliqui eorum ab imperio fuerint proscripti, eundo morando (6), esse ,

(l) Previa , dans Pertz.

(2) Virus. Ibid.

(3) Excandescit . Ibid.

(4) Excludendum . Ibid.

(5) Subjaceat innocentia. Ibid.

(6) Et redeundo. Ibid.

 QUINTA PARS. 307

sub speciali nostri imperii defensione receptos, et quod apud ornnes sub
ope et recommendalione fidelium imperii esse volumus inoffensos, uni-
versitati vestre mandantes quatinus quocumque et apud quemcumque
,

vestrum pervenerint, benigoe recipiatis eosdem, et persooas (1) ab

incursu herelicorum eis insidiantium conservantes indempnes, omne
consilium ducalum et [f** 165 b] auxilium impendalis, pro lam accep-
, ,

tis coram Deo negociis exequendis. Hereticos vero quos ostenderint ,

ipsi vobis, in juridictione vestra singuli capientes, diligenti custodia

delinendos, donec post ecclesiastice dampnationis judilium penam
subeant quam merentur; scitnri quod in executione dicti (2) negocii ,

gratum Deo el laudabile nobis obsequium conferetis, si ad expellendam

de partibus noslri imperii novam et insolitam heretice pravilalis infa-
miam, opem et operam una cum eisdem fratribus prestiteritis efficacem;
et si quis foret exinde negligeos et remissus, ac eliam (3) inutilis, co-
ram Domino et in conspectu noslro poterit merito culpabilis apparere.
Datum Padue, XXII' die februarii, XII' indictione.
Fredericus Dei gratia etc. Inconsulilem tunicam Dei dissuere conan-
,

tur heretici, et vocabuli vitio servienles, quod significationem divisio-

nis enunciat, in ipsius indivisibilia fidei unitate nitunlur inducere sec-
tionem, et oves a Petri custodia, cui pascendo a bono pastore sunt
credite, segregare. Hii sunt lupi rapaces intrinsecus, eo usque maosue-
tudinem pretendentes ovium, quo usque ovile possinl subintrare do-
minicum. Hii sunt angeli pessimi; hii sunt filii pravitatum, a palre
nequicie [f" 165 c] et fraudis actore ad animas simplices deslinati hii ,

colubri, qui columbas decipiunt; hii serpentes, qui latenter videntur

inserpere, el sub mellis dulcedine virus evoniere, ut vite cibum minis-
trare se simulent, a cauda feriunt, et mortis poculum velut quoddam ,

dirissimum venenum immiscent horum secle veteribus, vel ne in

, ;

publicum prodeant, non sunl nolate nominibus, vel quod est nephan- ,

dius non contente, ut vel (4) ab Arrio Arriani

, vel a Nestorio Nesto-
,

riani, aut a similibus similes ouncupentur. Set in exemplum martirum

qui pro fide calholica martiria (5) subierunt, Patherennos se nominant,
velut exposilos passioni. Hujus miseri Pathereni a quibus abest sancta ,

credulitas divinitatis eterne, sub uno contextu nequicie, insimul tres

offendunt, Deum videlicet, proximos, et seipsos Deum, dum Dei fidem:

et filium nou agnoscunt; decipiunt proximos, dum ipsi sub specie (6)

(1) Eorum, dans Pertz.

(2) Ipsius et non dicti. Ihid.

(3) Etiam manque dans Pertz.

(4) Velut. Ibid.

(5) Martirium. Ibid.

(6) Spe. Ibid.

308 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

spirilualis alimonie, herelice pravitalis oblectamenta ministrant; crude-

lius eliam seviunl in seipsos dum post animarum dispendium, corpora
,

denique severe morlis illecebris, quam per agnitionem veram '1) vere
fidei possent evadere vite prodigi et necis improvidi sectatores invol-
,

vunt; et quod est ipso dictu dirissimum (%), [f* 165 d] superstites etiam
non teneniur exemplo. Conlra tales igitur Deo et hominibus (3) sic in-
festos, continere nou possumus motus nostros quin debite ultionis in ,

eos gladium exeramus, tanto ipsos instancius proscquenles quanto in ,

evidentiorem delusionem fidei chrisliane prope Romanam Ecclesiam ,

que caput ecclesiarum omnium judicatur, superslitionis sue scelera lacius

exercere noscuntur, adeo quod ab Ytalie finibus, preserlim a parti-
,

bus Lorabardie, in quibus pro certo perpendimus ipsorum nequiciam

lacius habundare, jamque usque ad regnum noslrum Cicilie, sue per-
fidie rivulos derivarunt.
Quod acerbissimum reputantes
statuimus inprimis, ut crimen here-
,

seos, et dampnate secte cujuslibel, quocumque nomine conseantur sec-

tatores prout veteribus legibus est indictum
,
inter publica crimina ,

numerentur, ymo crimine lese majestalis nostre debet ab omnibus hor-

ribilius judicari quod in divine majestatis injuriam noscitur attemp-
tatum, quamvis judicii potestate allerum alteri non excellal. Nam sicuti
perduellionis crimen personas adimit dampnatorum et bona, et dampnat
post obitum memoriam defunctorum sic et in predicto crimine quo ,

Patherini notantur per omnia voluraus observari.

[F** 166 a] Et ut ipsorum nequicia qui quia Dominum non sequntur ,

in tenebris ambulant, detegalur, nemine etiam defferente, invesligari

voUimus diligenter hujus sceleris(4) patratores, et per officiales nostros,
sicul et alios malefactores inquiri, ac inquisitione notatos, etiam si levis
superslitionis argumento tangantur a viris ecclesiasticis et prelatis
,

examinari jubemus; per quos si inventi fuerint a fide calholica saltem

in arliculo deviare, ac per ipsos paslorali more coramonili, tenebrosi
dyaboli relictis insidiis noluerint agnoscere Deum lucis, set in erroris
,

concepta instantia perseverent presentis nostre legis edicto dampnatos,

,

pali mortem Palharenos aliosque hereticos, quocumque nomine cen-

seantur, decerniraus, quam affectant ut vivi in conspectu hominum ;

comburantur, flammarum commissi juditio; nec dolemus, quod in hoc

ipsorum satisfacimus voluntati, ex quo penam solummodo, non fructum
alium consequntur erroris apud nos pro talibus nemo intervenire pre-
:

sumat quod si fecerit (5) , in ipsum nostre indignationis aculeos non

:

(1) Veram el vere fidei , dans Pevtz.

(2) Durissimum. Ibid.

(3) Contra tales , sibi , Deo et hominibus, Ibid.

(4) Scelerum. Ibid.
(5) Quod qui fecerit. Ibid.
 QUINTA PARS. 309

immerito converlemus. Datum Padue, XXII febroarii, indictione XII".

Imperator Fredericus semper Auguslus elc. Patharenorum recepta-
,

tores [f° 166 b], complices et quocumque modo fautores, qui, ut a pena
alios possint eximere, de se velut improvidi non formidant, publicatis
bonis omnibus relegandos in perpetuum esse sensemus, et ipsorum filii
ad honores aliquos nullatenus admittantur.
Si tamen aliquis de filiis fautorum hujusmodi detexerit aliquem Patha-
renum, de cujus perfidia manifesle probatur in fidei premium quam
,

aguovit fame pristine de imperiali clementia restitutionis beneficium

,

integrum consequatur.
Incipiunt capitula constitutionis contra Patharenos edita per eundem
Fredericum illustrissimuyn virum Romanorum imperatorem semper
, ,

Augustum, Jherusalem et Cicilie regem.

Catharos (1), Patharenos, Sperouistas Leonistas, Arnaldistas Cir-
, ,

cumcisos Passaginos Josepinos, Garintensos (2) Albanenses, Fran-

, , ,

ciscos, Banagcolos (3), Commixtos, Valdenses, Roncatolos (4), Com-

minellos (5), Varinos et Ortolenos cum illis de Aqua nigra
, et omnes ,

hereticos utriusque sexus, quocumque nomine censeantur, perpetua

dampnamus infamia, diffidamus (6) atque bannimus censentes ut bona ,

lalium confiscentur, nec ad eos ulterius revertantur ita quod filii,

eorum ad successionem pervenire non possint [f° 166 c] cum longe sit ,

gravius eternam quam temporalem offendere majestatem. Qui autem

inventi fuerint sola suspicione notabiles, nisi ad mandatum Ecclesie
juxta considerationem suspitionis qualitatemque persone propriam ,

innocentiam congrua purgatione monstraverint, tanquam infames et

bannili ab omnibus habeantur; ita quod, si sic per annum permanse-
rint, ex tunc eos sicut hereticos condempnamus.
Statuimus eliam hoc edicto in perpetuum valituro, ut potestates et ,

consules, seu rectores, quibuscumque fungantur officiis, pro defensione

fidei preslent publice publicum (7) juramentum, quod de terris sue di-
lioni (8) subjectis universos hereticos ab Ecclesia denotatos, bona fide,
,

pro viribus exterminare studebunt; ita quod amodo, quandocuraque quis

fueril in potestatem perpeluam vel temporalem assumptus, hoc teneatur
capitulum juramento firmare; alioquin neque pro potestatibus neque ,

(1) Calharos n'est pas dans Pertz.

(2) Garratenses , dans Pertz.
(3) Bagnarolos. Ibid.
(i) Runcarolos. Ibid.

(5) Comnmnellos. Ibid.

(6) Diffinimus. Ibid.

(7) Publice simplement. Ibid.

(8) Jurisdictioni. Ibid.

310 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

pro consulibus seu consimilibus habeanlur, eorumque senlenlias ex

lunc decernimus inuliles, irrilas (1) el inanes.
Si vero dominus lemporalis, requisilus et monilus ab Ecclesia terram
suara purgare neglexerit ab herelica pravilale, posl annum a lempore
moniliouis elapsum terram ipsius (2) exponimus calholicis occupan-
,

dam, qui eam, exterminatis herelicis, absque ulla conlradictione possi-

deant, et in fidei puritate [f** 166 d] conservent, salvo jure lemporalis
domini dummodo super hoc nullum preslet obstaculum neque aliquod
,

impedimenlum apponat, eadem nichilominus lege servala conlra eos

qui non habent dominos principales.
Credenles preterea receplalores, defensores, el fautores herelicorum
,

bannimus, statuentes, ut si (3), poslquam quilibet talium fuerit excom-

municatione noiatus satisfacere conlempserit infra annum
, ex tunc ,

ipso juro sil factus infamis, ad publica officia seu consilia vel ad
et ,

aliquos eligendos hujus, nec ad teslimonium admillatur.

Sit etiam inteslabilis, ut nec testamenti liberam habeat factionem
nec ad hereditatis successionem accedat. Nullus ei preterea super quo-
cumque negocio set ipse aliis respondere cogatur. Quod sijudex exti-
,

terit, ejus sententia nullam obtineat firmilatem nec cause alique ad ,

ejus audientiam perferantur; si fuerit advocatus, ejus patrocinium

nullatenus admitlatur si labellio instrumenta (4) confecta per ma-
; ,

num ejus, nullius penilus sint momenti.

Adicimus insuper, quod hereticus per hereticum convinci possit et ,

quod domus Patharenorum receptatorum et [f° 167 a] defensorum et

, ,

fautorum sive ubi docuerint sive ubi aliis manus imposuerinl, des-
, ,

truantur nullo tempore restiluendo. Datis Padue, XXII* febroarii, XII* in-
dictione.
Rex regum apostatantes a fide catholica penitus execramus, insequi-
mur ultionibus, bonis suis omniuo spoliamus ; et ut a professione vel
vita naufragantes legibus cohartamus, successiones tollimus, ab eis omne
jus legitimum abdicamus. Datis Parusii, IF kalendis novembris, pontifica-
lus nostri anno primo , sub anno Dominice incarnationis M°. CC". LXV".

17. Littera Clementis pape IIII" : Ad extirpanda (5).

Clemens Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis, potestatibus

(1) Irritas n'est pas dans Pertz.

(i) Ipsam, dans Pertz.
(3) Si quis , dans Pertz.
(4) Ejus instrumenta. Ibid.
(5) Ce titre n'est pas dans le manuscrit.
 QUINTA PARS. 311

sive rectoribus, consulibus, capitaneis, anciaois, consiliis et communi-

tatibus civitatum aliorumque locorum per Ytaliam conslitulis salutem ,

et apostolicam benediclionem (1),

Adextirpanda de medio populi christiani heretice pravitatis zizania
que habundancius solito succreverunt superseminanle illa licentius
,

hiis diebus homino inimico tanlo sludiosius juxta commissam nobis

,

sollicitudinem insudare proponimus quanto perniciosius negligeremus

eandem in necem calholici seminis pervagari.
[F" 167 b] Ut autem adversus hujusmodi nequicie operarios consur-
gant stentque firmiler Ecclesie filii ac orthodoxe fidei zelatores consti- ,

luliones quas felicis recordalionis Innocens papa IIII"' predecessor nosler

ad extirpationem herelice peslis edidit, capitularibus vestris, tam ipse
quam memorie Alexander papa predecessor noster, conscribi ac
felicis
a vobis exacta diligentia observari mandarunt, que seriatim ioferius
continentur; ideoque universilali vestre per apostolica scripta mandamus
quatinus singuli consiitutiones easdem cum quibusdam adjectionibus ,

modifficationibus et declarationibus per dictum Alexandrum predeces-

sorem el etiam per nos factis, conscribi in vestris capitularibus facien-
tes, nullis inde temporibus abolendas, secundum eas contra heresim
omnem se adversus hanc saoctam Ecclesiam extoHentem sine obmis-
sione aiiqua procedatis ^ alioquin dileclis filiis Predicatorum et Minorum
ordinum fratribus, inquisitoribus heretice pravitalis et eorum singulis
per Ylaliam deputatis auctoritate sedis aposlolice et in posterum depu-
tandis, damus nostris litteris in mandalis ut infra designatos eis limites
singulos vestrum ad idem per excommunicationem in personas et in-
terdicfurn in terram, apellalione remota compellant. ,

[F*' 167 c] Conslitutiones autem sunt hec Slatuimus ut potestas

:
,

capilaneus seu rectores

, seu consules, seu quivis alii qui civitati
,

presunt vel loco alii ad presens aut pro tempore profuerint in futurum
in Ylalia, jurent precise et sine tenore aliquo attendere inviolabiliter
et servare, et facere inviolabiliter ab omnibus observari toto lempore
sui regiminis, tam in civilate vel loco sui regiminis quam in terris sue
ditioui subjeclis omnes et singulas infrascriptas constituliones; et super
hiis precise servandis recipiet a quibuslibet sibi in potestaria vel regi-
mine succedentibus juramenta, que qui preslare noluerit pro potestate,
capitaneo vel coosule nullatenus habeatur, et que potestas egeril
capitaneus, consul vel reclor nullam penitus habeat firmitatem et
,

nulhis teneatur aut debeat sequi eos etiara[si] de sequela prestanda

,

exibuerint sacramentum; quod si potestas capitaneus, vel aliquis

,

(1) CcUe lettre de Clement IV est dans plusieurs Bullaires : Bullar. Prasd., I , 462 ,

n» 32; Bullar. Francis., III, 48, n» 54; Cherub., Bullar., I, 132, 137; BuUar. rorn., ed.

Taur., III, 743, n»» 9, 10.

312 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

prediclorura conslituliones ipsas et singula in eis conlenla servare no-

luerint vel neglexerint, preter notam perjurii et perpetue jacturam in-
fanaie, ducentarum marcharum penam incurrai que irremissibiliter exi-
gantur ab eo el in utilitatem comraunis cui preest integre converlantur :

et nichilorainus ut [f*"l67 d] perjurus, el infamis et tanquam heretico- ,

rum fautor et de fide suspectus officio et honore sui regiminis spolie-

,

lur, nec ulterius poteslas capitaneus, consul seu rector habeatur in

, ,

aliquo aut de cetero ad aliquam dignitatem vel officium publicum ulla-

tenus assumatur.
Idem quoque potestas, capitaneus, consules, rectores, vel quivis alii
ad regimen civitatis vel loci assumpti, in principio sui regiminis in pu-
blico raore solito congregati, banno civitatis vel loci supponant tan-
,

quara pro maleficia omnes herelicos utriusque sexus, quocumque nomine

censeantur, et teneantur bannum hujusmodi a suis predecessoribus po-
situm confirmare.
Precipiant autem quod nullus hereticus vel heretica habitet, vel mo-
retur, aut subsistat in aliqua civitate seu loco juridictione districtione
,
,

ejusdem; etquicumque ipsum vel ipsam venerint, libere capiat et capere

possit impune, et omnes res raobiles ipsius vel ipsorum penes eos in-
ventas eis licenter auferre, que sint auferentium pleno jure, nisi aufe-
rentes hujusmodi sint ad hoc officium specialiter depulati.
Idem quoque potestas capitaneus consules seu rector, vel quivis
, , ,

alii hujusmodi infra octo dies post introitum regiminis sui duodecim

[f" 168 a] viros probos et catholicos et duos notarios et duos servitores,

vel quotquot (1) fuerint necessarii, inslituere teneanlur, quos dyocesa-

nus, si presens extiterit et interesse voluerit, et duo fratres Predica-
torum el duo Minorum ordinum ad hoc a suis prioribus el gardianis,
si conventus ibi fuerint eorumdem ordinum, deputati, seu inquisito-

res (2) vel" inquisitor heretice pravitatis duxerint eligendos.

Instituti autem hujusraodi et electi possint et debeant herelicos capere
et eorura bona auferre et facere auferri, et procurare hoc tam in ci-
illis

vitate vel alio loco quam

in tota ejus juridictione atque districtu plenarie
adimpleri, et eos ducere el duci facere in potestatem dyocesani vel ejus
vicarii seu inquisilorum vel inquisitoris.
Teneantur autem polestates, capitaneus, consules seu rector vel alii
ad hujusmodi regimen deputati, quilibet in expensis comraunis cui preest,
facere duci eosdem hereticos ita captos quocumque dyocesanus vel ejus
vicarius seu inquisitores predicti iu juridictione (3) vel districtu dyoce
sani episcopi seu civitatis voluerint illos duci officialibus vero predictis
;

(1) En regai-d de ce passage on lit a la marge Modificatio.

,

(2) De mdme, Additio.

(3) En regard de ce passage, a la marge, Additio.
 QUINTA PARS. 313

plena fides de hiis omnibus adhibeatur que ad eorum officium perlinere

noscuntur, sine aliquo specialiler [f° 168 b] prestilo juramento ubi duo ,

vel Ires seu plures presenles fuerinl ex eisdem.

Porro cum officiaies(l) hujus eiiguntur jurent hec orania exequi fide-
liter el pro posse ac super hiis seraper merara dicere veritatem quibns ;

ab oranibus in hiis que ad officiura eoruni pertinenl plenius pareaiur;

et tam dicti duodecim quam servientes et notarii pretaxati simul vel ,

divisim, plenariam precipiendi sub penis et bannis taxalis et expensis

,

in constitutionibns infrascriptis que ad officium suum pertinent, habeant

polestatem.
Possint autem officiales predicti coramunitati castri burgi seu ville , ,

precipere sub pena et banno usque ad ducentas marchas argenti et ul-

ira , ad arbitrium potestatis seu rectoris civitatis vel loci in cujus dis-
Irictu vel juridictione fuerint, quod polestati seu rectori vel dyocesano
aul ejus vicario seu inquisitoribus vel inquisitori videbitur expedire
preseutent infra prefigendura eis terminura corapetentem omnes here-
ticos et herelicas quos etquas dicti officiales sibi duxerint assignandos;
et poleslas seu rector a non servanlibus preceptura seu bannum penam
hujusmodi exigere teneantur.
Potestas autem vel capitaneus consules, seu rectores
, vel alii ,

[f** 168 c] hujusmodi quocumque vocabulo censeantur, teneantur habere

firma el rata omnia precepta que occasione officii sui fecerint duo ex
ipsis seu plures et penas exigere non servantium.
,

Quod si dictis officialibus aliquo tempore aliquod darapnum conligerit

in personis vel rebus pro suis officiis exequendis a communi civitatis ,

vel loci per restitutionera plenariam servenlur indempnes; nec ipsi offi-
ciales vel heredes eorum possint aliquo tempore conveniri de hiis que
fecerint vei pertinent ad eorura officium, nisi secundum quod eisdem
dyocesano vel inquisiloribus vel inquisitori videbitur expedire.
Ipsorura autera officium duret tanlummodo per sex menses quibus ;

completis, polestas vel quicumque ipsius civitatis vel loci regiraini pre-
fuerint teneantur totidem subrogare officiales secundum formam pres-
criptam qui predictum officiura secundum formam eandera in aliis sex
,

mensibus sequentibus exequantur.

Sane ipsis denlur officialibus de caraera communis predicli quando ,

exiverint civitatem aut locum pro hoc officio exequendo, unicuique

pro quolibel die duo solidi Parmensium vel imperialium in peccunia
numerata, quod potestas, capitaneus consul vel rector aul alius hujus-
,

modi leneanlur eis dare vel dari facere infra tercium diem postquara
redierinl ad eandem civitatera [f° 168 d] vel locum et insuper lerciam ,

partem bonorum hereticorura et receplatorum eorum que occupaverint

(1) Eii regard , a la marge , Juramenlum officialium ekctorum.

40
314 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

et inleclarum (1) ad quas fuerint condempnati secundum quod inferius

conlinetur et hoc salario sint conlenli.
,

Set ad nullum aliud quod islud officium irapediat vel impedire pos-
.

sit ullo njodo ofticium vel exercicium compellanlur.

,

Nullum eliam statutum conditum vel condendum, eorum ofBcium

,

ullo modo valeat impedire. El si quis eorum officialium propter inepti-

tudinem, vel inherciam seu occupationem aliquam , vel excessum, ,

dyocesano et fralribus supradictis visus fuerit amovendus, ipsum ad

mandalum vel dictum eorum teneantur amovere poteslas capilaneus ,

vel quivis alius hujusmodi predictorum et aliujit secundum formam

,

prescriptam substituere loco ejus. Quod si quis eorum contra fidem et

sinceritalem officii in favorem heresis deprehensus fuerit excessisse
preter notam infamie perpetue quam lanquam fautor hereticorum in-
,

currant, per poleslatem, capitaneum, consulem seu rectorem vel alium

similem, ad dyocesani et dictorum fratrum vel inquisitorum seu inqui-
sitoris arbitrium puniantur.
Potestas militem suum vel alium assessorem^ si dyocesanus vel ejus
vicarius, aul inquisitores vel inquisitor [f** 169 a] auclorilate sedis apos-
tolice deputati, seu dicti officiales petiverint, cum ipsis officialibus mit-
lere teneatur et cum ipsis eorum officium fideliler gerere.
Quilibet etiam, si presens in terra ubi requisitus fuerit teneatur tam ,

in civitate quam in juridiclione et districlu quolibet dare officialibus

ipsis et eorum sociis consilium etjuvamen; et quando noluerint hereti-
cum vel hereticam capere vel spoliare aut inquirere, seu domum vel
locum aut aditum intrare pro hereticis capiendis , sub librarum viginti
quinque Parmensium vel imperialium pena vel banno, universitasautem
caslri vel burgi sub penaet banno librarum quinquaginta, ville vero vi-
ginti quinque Parmensium vel imperialium pro qualibet vice.
Quicumque autem hereticum vel hereticam captum vel captam auferre
de manibus capientium vel capientis ausus fuerit vel defendere ue ca-
piantur, seu prohibere aliquem intrare domum aliquam vel curtem seu
locum aliquem ne capiatur, inquiratur ibidem juxta legem Padue pro-
raulgalam per quondam Fredericumolim Romanorura iraperatorem, [et]
publicatis bonisomnibus, in perpetuum releget; et domus illa aqua prohi-
biti fueriut sine spe reedificandi funditus destruatur (2), nisi forte
dyocesano [f" 169 b] vel in ejus absentia ipsius vicario una cum inqui-
siloribus seu inquisilore hereticorum , vel soli ipsi dyocesano ,
quando
inquisilorum vel inquisitoris presentia de facili haberi non poterit, legi-
time consliterit per tesles fide dignos et omni exceptione raajores ipsa ,

bona esse aliarum personarum quara domini domus ejusdem; et tunc

(1) Mulctarum sans doute.

(2) A la marge , De domo diruenda.
 QUINTA PARS. 315

propter hanc prohibitionem vel impeditionem specialem burgus vel cas-

trum componat communi in cujus districlu est libras ducenlas et villa ,

libras centum, et vicinia tam burgi quam castri et communitas libras

quinquaginta Parmensinm sive imperialium in peccunia numerata nisi ,

infra quintuin diem ipsos defensores vei defensorem hereticorum potes-

tati vel reclori captos duxerint personaliter presenlandos , vel nisi for-
san per legitimas probationes dyocesano vel in ejus absentia ipsius
vicario una cum inquisitoribus seu inquisilore herelicorum, vel ipsi soli
dyocesamo, quando inquisilorum seu inquisitoris presentia de facili
haberi non poterit, plene ac evidenter constiteril quos ipsum vel ipsos
capere nullalenus potuissent et eos ad caplionem et presenlalionem
hujusmodi faciendas sufficientem et congruam habuisse solliciludinem
et cautelam.
Teneanlur insuper poteslas, capitaneus, consules seu rector vel alii
[f** 169 c] hujus omnes herelicos qui capli amodo fuerinl cnstodiri facere

sub expensis communis civitalis vel loci cui presunl, per viros calholi-
cos ad hoc eleclos a dyocesano, si presens fuerit, et fratribus supradictis
vel inquisitoribus seu inquisitore, in aliquo speciali carcere securo, in
quo ipsi soli teneantur seorsura a latronibus et bannitis donec de ipsis
fuerit diffinitum.
Teneanlur insuper potestas, capitaneus consules seu rector vel alii
hujusmodi cum bono et securo comitatu omnes hereticos quocumque ,

nomine cer.seantur infra dies quindecim postquam capli fuerint dyo-

, ,

cesano vel ejus vicario speciali seu hereticorum inquisitoribus vel inqui-
sitori presentare, pro examinalione de ipsis el eorum heresi facienda.
Dampnalos vero de heresi per dyocesanum vel ejus vicarium seu
, ,

inquisitores velinquisitorem predictos, poleslas, capilaneus alii vel

eorum supradicti, vel ejus seu eorum nuncius specialis, eos animadver-
sione debila puniendos sibi relictos slatim recipere t^neantur. Te-
neantur preterea potestas, capilaneus, consules aut rector aut alii hu-
jusmodi omnes hereticos quos caplos habuerint cogere citra raembri
diminutionem el mortis periculura, tanquam vere latrones animarum et
fures sacramenlorum Dei el fidei christiane errores suos expresse faleri
,

et accusare alios hereticos quos sciunt et bona [f** 169 d] eorum et cre-
denles et receptatores et defensores eorum sicut coguntur fures et la-
,

Ironesrerum temporalium accusare suos complices et fateri maleficia que

fecerunt.
Domus autem in qua repertus fuerit hereticus vel heretica sine ulla
spe reedificandi penitus deslrualur, nisi dominus domus eosibidem pro-
curaveril reperiri et si dominus domus illius habuerit cura eo domos
;

alias appendentes, sive in domo illa siveinejus appendici[bus] hereticus

vel heretica deprehensus fuerit, similiter d^slrualur, et bona que fuerint
invenla in domo illa ipsisque appendicibus nisi forte legitime per tesles
,

fide dignos et omni exceptione majores ipsa bona esse aliarum persona-
516 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

rum qiiam domini domorum earumdem constiteril publicentur et 6ant ,

auferentium aulerentes
, nisi fuerint in liujusmodi officio constiluti et ;

insu[)er dominus domus illius, preter notam iiifamie perpetue quam in-
currat, componat communicivitalis quinquaginta libras Parmen-
vel loci
sium vei iinperalium peccunia numerata;
in quam si non solverit, in
perpetuo carcere detrudatur. Que autem de domorum et appendicium
bonorum publicationeac penarum impositione facienda do-
destruclione,
minis domuum eorumdem premissa sunt [f" 170 a] volumus observari,
nisi forte dyocesano vel in ejus absentia ipsius vicario, una cum inqui-
sitoribus seu dyocesano^ quando
inquisilore hereticorum vel soli ipsi
inquisitorum vel inquisitoris presentia de facili haberi non possit, legi-
time constiterit prefatarum domorum dominos in hoc casu penitus
innocentes et prorsus inculpabiles extitisse, ac etiam eos non esse cre-
deoles, vel receptatores, aut defensores, sive fautores hereticorum, seu
heretica labe suspectos quos nec domibus nec appendicibus
, , nec in ,

bonis eisdem seu quovis inodo puniri volumus, si ut dictum est, appa-
ruerint innocentes.
Burgus autem seu castrum in quo heretici capti fuerint vel inventi
ille

componant communi civilatis vel loci in cujus districtu est centum libras,
et villa libras quinquaginla et vicinia tam burgi quam castri et civitalis
libras viginti quinque Parmensium vel imperialium in peccunia nume
rala, nisi infra quintum diera receplatores ipsos captos presentaveriot
poteslati sive cuivis alii presidenti ejusdem regimini civitatis, nisi per
legilimas probaliones dyocesano vel in ejus absenlia ipsius vicario una
cu(n iiiquisitoribus seu inquisitore hereticorum, vel soli ipsi dyocesano,
quando inquisitorum vel inquisiloris presentia de facili haberi non pos-
sit, plene ac evidenter constileril quod ipsos capere nullatenus potuissent

[f° 170 b] et eos ad caplionem et presentationem hujus faciendas suffi-

cientem et corgruam adhibuisse sollicitudinem et cautelam.

Quicumque vero deprehensus luerit dare cuilibet heretico consilium
vel auxilium seu favoren), preter aliam penam superius el inferius pre-
taxalara ex tunc ipso jure in perpeluum sit factus infamis, nec ad pu-
,

blica officia seu consilia seu ad eligendos aliquos ad hujus, nec ad tes-
timonium admittalur; sit etiam iutestabilis ut nec testamenli liberam ,

habeat factionem nec ad hereditatis successionem accedat.

Nullus preterea super quocuraque negocio ei, set ipse aliisrespondere
coijalur.
Quod si forte judex extilerit, ejus sententia nullam obtineat firmita-
tem nec cause alique ad ejus audientiam perferantur.
,

Si luerit advocatus, ejus patrocinium nullatenus admittatur.

Si labellio, instruraenta confecta per ipsum nullius sint momenti.
Credeutes quoque erroribus hereticorum tanquam heretici puniantur.
Testamenta eorum qui heretici decesserunl nullius volumus esse pe-
nilus raomenti.
 QUINTA PARS. 317

Teneantur insuper potestas, capitaneus, consules , seu reclor vel qui-

vis alius presidens regimini civitalis vel loci, nomina virorum omnium
qui deprehensifuerint [f'' 170 c], infamali vel banniti, in quatuor Hbellis
unius tenoris facere annotari, quorum unum commune civitatis vel ioci
et alium dyocesanus, et lercium fralres Predicatores el quartum fratres
Minores; et ipsorum nomina ter in anno in concione publica faciat
recitari.
Teneantur seu rector, vel quicumque regimini
quoque poteslas ,

supradiclo prefuerit , nepotes hereticorum el receptatorum,

filios et
defensorum et fautorum eorum diligenler investigare, eosque ad ali-
quod officium publicum seu consilium nullalenus admiltere in fu-
turum.
Teneanlur preterea potestas, seu rector, vel quivis alius regimini pre-
sidens unum de assessoribus suis quem elegerit dyocesanus, si fuerit
presens, et inquisitoresseu inquisitor predicti auctoritate sedis apostolice
deputati, mittere cum eis, quandocumque voluerinl, in juridictione civi-
talis vel loci[quando] inquisitoribus seu inquisitori visum fuerit, ibi tres
;

aut plures boni testiraonii viros, vel tolatn viciniam,si eis videbitur, jurare
compellat quod si quos hereticos ibidem sciverint vel bona eorum vel
aliquos occulta conventicula celebrantes, seu a communi conversatione
fidelium vita et moribus dissidentes, vel credenles, aut defensores, seu
receptatores vel fautores [f" 170 d] hereticorum, dictis inquisitoribus
,

sive inquisitori studeant revelare.

Ipsi autem poleslas consules sive rector
, seu quivis alius hujus re-
,

giroini presidentes purgare teneantur ab herelica fedilate civitalem vel

locum cui prefuerint tolan)que terram vel dislrictum sue juridiclionis
secuudum leges per quondam Fredericum olim Romanorum imperatorem,
lunc in devotione Romane Ecclesie persistentem Padue promulgatas
,

contra herelicam pravitatem. et carum tenorem facere iu suis annotari

capilularibus nullis inde lemporibus abolendas.
Teneantur insuper potestas seu quis reclor civilatis vel loci
, quo- ,

currique vocabulo nuncupentur, in destructione domorum et condemp-

Dalioiiibus faciendis in rebus inventis vel occupatis consignandis el
dividendis de quibus superius dicitur, infra viginti dies postquam accu-
satio sive denunciatio facla fiierit, hec omnia cum effeclu et condemp-
ualiones omnes in peccunia uumerala infra tres menses exigcre el divi-
dere illas, sicul inferius continetur et eos qui solvere non poluerinl
;

banno subponere et donec solvant iu carcere detinere alio-

maleficii , ,

quin pro hiis omnibus et singulis sindicere, sicut inferius.

Insuper leneatur unum de assessoribus suis, quemcumque dyocesa-
nus vel ejus vicarius [f° 171 a] el predicti inquisiloi"es seu inquisilor
hereticorum voluerit, ad hec pei-agenda fideliter assignare el mutare
pro tempore, si eis visum fuerit oportunum.
Omnes autem condempnationes vel pene que occasioue heresis facte
318 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

fuerinl, , neque per

neque per concionem consilium neque ad vocem
,

populi ullo modo aul

, ingenio aliquo tempore valeanl relaxari.
Teneanlur insuper poleslas capitaneus, consul seu quivis alius rec-
,

tor omnia bona hereticorum et receplalorum eorum que per diclos offi-
ciales fuerinl occupata vel inventa, el condempnaiiones pro hiis exactas
necnon et ligna lapides et tegulas domorum et turriuu) que occasione
,

heresis destruuntur et bona tan) mobilia quam immobilia que eadem

,

occasione confiscabuntur dividere tali modo.

,

Una pats deveniatin commune civilalis vel loci ; secuuda in favorem

et expeditionem officiideturolficialibus qui tunc negociaipsa peregerunt;
tercia pars ponalur in aliquo tuto loco, secundum quod dictis dyocesano
et inquisiloribus vel inquisitori videbitur reservanda et expendenda
per coDsilium eorumdem in favorem fidei el ad hereticos extirpan-
dos non obstante hujusmodi divisioni slatuto aliquo condito vel con-
,

dendo.
[F° 171 b] Teneanlur preterea potestas vel rector civitatis seu loci
,

alterius vendere bona fide cum consilio et assensu inquisitorum vel

inquisitoris que confiscanlur occasione heretice pravitatis infra tres
, ,

menses post confiscationem hujusmodi. Quod si non fecerit, premissas

penas eo ipso incurrat; et nichilominus inqnisitores vel inquisilor illa
libere vendere valeant, requisito consilio dyocesani vel ejus vicarii si ,

presens non fuerit, et duorum fratrum Predicatorum el totidem Mino-

rum quos prior et gardianus si convenlus ibidem fuerit eorumdem ordi-
,

num, ad hoc duxerinl eligendos; et eraplores bonorum hujus ea libere

et licite habeant et possideanl el verum ipsorum bonorum dominium
,

per emptionem hujus transferatur ad eos.

Si quis autem de cetero aliquod istorum statutorum seu conslitutionem
contemptaverit delere, diminuere vel mutare sine auctoritate sedis
,

aposlolice speciali, potestas, capitaneus seu consul vel alius quivis rector
pro temporein illa civilate vel loco teneatur tanquam defensorea) here-
ticorum publicum el fautorem, secundum formam prescriptam, perpetuo
publice infamare atque punire in libris quinquaginta Parmensium vel
imperialium in peccunia numerala^ quam si exigere non poterit, eum
maleficii banno supponat, de quo eximi non valeal [f" 171 c], nisi sol-
verit duplam dicte peccunie quanlitatem.
Teneantur potestas sive capitaneus , consul seu quivis rector infra
,

duodecimdies sui regiminis sindicare precedentem proximo potestatem,

capitaneum consulem vel rectorem et ejus etiam assessores, per tres
,

viros catholicos et fideles, quos infra tres dies regiminis supradicti eli-
gant, una cum dyocesano, fratres Predicatores el Minores a suis priore
et gardiano pariter assignati seu inquisitores vel inquisitor heretice
,

pravilatis de omnibus hiis que in statulis istis seu constitutionibus el

legibus antedictis contra hereticos et eorum complices editis continentur,
et punire ipsos si exesserint, in omnibus et singulis que obmiserint, et
 QUINTA PARS. 319

cogere reslituere de propria facullate, non obstante si per aliqiiam licen-

sindicatione fuerinl absoluti.
tiana consilii vel alterius cujuslibet a
Jurabunt autem predicti tres bona tide sindicare prefatos de omnibus
supradictis.
Ceterum teneantur potestas sive capitaneus consul aut quivis rector
, ,

cujuslibet civilatis vel loci delere seu radere penitus de statulis et capi-
tularibus communis quodcumque statutum conditum vel condendum
inveniatur conlradicere istis conslitutionibus [f** 171 d] seu statulis et
legibus memoratis sive quomodolibet obviare et in principio et in ,

medio sui regiminis hec slatuta seu constitutiones et leges ipsas in pu-
blica concione sollempniter facere reciiari et etiam in aliis locis extra
civilatem seu locum sicut dyocesano, seu inquisitoribus seu inquisi-
,

tori videbitur.
Hec omnia statuta seu constitutiones et leges prefate et si que alie
contra hereticos et eorum complices aliquando auctoritate sedis aposto-
iice concederentur, in quatuor voluminibus unius tenoris debeant con-
tineri quorum unum sit in statuto communis cujuslibet civitatis seu
;

loci, secundum apud dyocesanum tercium apud fratres Predicatores

, ,

quartum apud fratres Minores; cum omni sinceritale serventur, ne pos-

sintper falsarios in aliquo violari. Datum Perusii, III** nonas novembris,
ponlifficatus nostri anno primo, sub anno Dominice incarnationisM" CC"
sexagesimo quinto.

18. Littera Nicholai pape 1111»^ : Pre cunctis (1).

NicoJaus Episcopus servus servorum Dei dilectis filiis fratribus or-

,

dinis Predicatorum inquisitoribus heretice pravitatis [f" 172 a] in regno

Francie deputatis aucloritate apostolica et in posterum deputandis, salu-
tem et apostolicam benedictionem (2).
Pre cunctis nostre mentis desiderabilibus catholice incrementum fidei
affectanles, nimio ulique dolore replemur cum audimus aliquos vel sen-
limus ad depressionem qualicumque malignitate salagere, vel
illius
dampnabilius ipsam depravando reprehenlionibus, aut detraclationibus
ei abrogabilibus derogando, seu comentis eamdem mendacibus perver-

tendo ad quorum iniqua consternenda molimina eo animosius aspira-

;

mus quo in animarum stragem pernitiosum eos agnoscimus aspirare.

Sane licet ubilibet sedis aposlolice diligentia contra talium dolosam astu-
ciam, ne diffusius hujus serpat morbus, remedium libenter adhibeat

(1) Ce titre n'est pas dans le raanuscrit.

(2) Cette letti-e se trouve dans BuWar. Pnedic, II, -29, et, en partie , dans Percin,
Monumenta conv. Tolos., III, 107.
320 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

oporlunum , regno Francorum, in quo precipue

in chrislianissimo lainen
fitles catholica vigere tlinoscilur, cupienles anxie ut negocium fidei jugi
prolectum elisis omnino quibuslibet erroribus, fortius convalescal vigi-
,

lare, ad hoc per nos et alios eo studcmus attencius quo karissimum in

Christo filium nostrun' Philippum, illustrem Francorum regem terven- ,

tiorem sentimus ad id negocium efficaciter promovendum providimus ;

igitur ibidem ad presens personas [1° 172 b] aliquas circumspecta.- pro

tanto negocio depulari quarum hon( sta conversatio exemplum tiibual
,

purilatis, etdoctrinam fundant erudita labia salutarem, ul sacro ipsarum

ministerio prelatum regnum immune prorsus ab hujus contagiis preserve-
tur. Utaulem inquisitionis officium contra hereticos inprefalo regno auc-
toritate adimpleri, discretioni veslre per
apostolica possit efficaciter
apostolica scripta mandamus in reaiissionem vobis peccaminum injun-
,

gentes quatinus in carilate Dei honiinum timore postposilo virtutem

,
, ,

spiritus induentes ex alto, predictum officium quod apostolica vobis

auclorilate commitlimus in dicto regno comilatibus el lerris karissimi
,

in Christo filii nostri C, regis Cicilie illustris et Provincie comitis,

dumlaxat exceptis simui vel separatim aul singulariter prout nego-
, , ,

cii ulilitas suadebit sub specie mercedis eterne, sic efficaciter pro-
,

sequi et exequi studeatis ut per sollicitudinis vestre prudentiam de

regno ipso ladix iniquitatis heretice, si qua est in aliquibus ejus parli-
bus, succidatur, et vinea Domini exlerminatis vulpeculis que per-
,

veisis morsibus demoliuntur eandem, fructus afferat calholice puri-

tatis.
quos autem depravitatepredicta culpabiles inveneritis vel infectos
Si
[1° 172 c] seu etiam infamatos contra ipsos, nisi examiuati absolute
velint mandatis Ecclesie obedire necnon et contra receptatores
,

defensores et fautores eorum juxta sanctiones cauonicas auctoritate

apostolica, hominum metu divino timori postposito, procedalis, non
obstantibus aliquibus lilteris ad quoscumque alios de regno ipso, excep-
lis locorum dyocesaiiis et inquisiloribus pravitatis ejusdem in comitaii-
bus et terris predictis a sede deputatis eadem super hujus negocio ab
ipsa sede directis, quarum deinceps ad inquisitiones hujus faciendas
nolumus auctoritate procedi, quinymo ne procedalur per illas districtius
inhibemus.
Nec pretextu commissionis specialiter eisdem dyocesanis super hoc
facte vestros processus in eorumdem dyocesanorum civitalibus et dyo-
cesibus volumus impediri , nec per hoc quod fidei negocium generaliter
in ipso regno vobis committimus, commissiones a prefata sede dyoce-
sanis eisdem factas si forsan illarum seu eliam ordinaria velint aucto-
,

ritate procedere intendimus revocare;- verumptamen , sive auctoritate

,

ordinaria, sive ex delegatione predicte sedis iidem dyocesani in hujus

negocio processeriut, nequaquam volumus vel per concursum vel alias
quomodolibet vestros impediri processus, quin dyocesanorum ipsorum
 QUINTA PARS. 321

processibus [f" 172 dj non obstanlibus, in eodem negocio procedere li-

bere valeatis.
Si vero aliqui ex predictis, heretica labe penitus abjurata, redire vo-
luerint ad ecclesiasticam unitatem, eis juxta formam Ecciesie absolulio-
nis beneficium impendalis et injungatis eisdem quod injuogi talibus con-
suevil, proviso sollerter ne simulata conversatione redeant fraudulenter
et vos ,
ymo pocius se ipsos fallentes sub agni specie geranl lupum.
,

Quod si aiiqui fuerint judicandi heretici vel incarcerationis pena per-

petue alicui pro hujus crimine fuerit infligenda, ad id per vos clc dyoce-
sanorum vel vicariorura suorumsi, ipsisdyocesanis absenlibus, presenles
fuerint, consilio procedatur, ut in tante anidmadversionis juditio non
postponenda pontificum auctoritas intercedat.
Verum, quia in tam gravi crimine cum multa oportet cautela procedi,
ut sine ullo proferatur errore dure ac digne severitas ultionis, volumus
el mandamus ut vos vel illi quos ad hoc duxerilis deputandos in exa- ,

minatione tcstium quos recipi super crimine prediclo ipsumque contin-

genlibus oportuerit, adhibeatis duas religiosas et discretas personas in
quarum presentia per pubiicam si commode poterit [1° 173 aj haberi,
,

personam aut per duos viros ydoneos fideliler eorumdem deposiliones

testium conscribanlur.
Ad conscribendas quoque hujus depositiones testium et faciendum
orania que in commisso vobis officio ad scriniarii seu tabellionis officium
pertinent, teneri districle precipimus, cnm pervosseu deputatos adhoc
a vobis requisiti fuerint, omnes et singuios vestri ordinis fratres qui
dum essent in seculo hujus tabeilionatus officium habuisse el exercuisse
noscuntur; el iilos etiam quibus idem labeilionatus officium ratione pre-
fali negocii fidei fuil a predicta sede commissum el in posterum commit-
tetur; concedentes hujus fratribus necnon et aliis reiigiosis quibuslibet
qui similiter dum essent in seculo diclum tabeliionatus olficiura habue-
rint et exercuerinl quibuscumque, etiam clericis sccuiaribus, officium
ipsum habentibus, eliam si iidem fralres el clerici sinl in sacris ordini-
bus constiluti, exercendi iibere officium ipsum quoad preujissa, non
obstante aiiquo statuto contrario canouis vel ordinis quocumque valialum
munimine, plenariam potestalem.
Quod si teslibusquos a vobis recipi, vei aiio vice vestra supereodem
,

crimine examinari contigerit ex pulDlicalione norainum eorunidera vide-

,

ritis periculura imminere, ipsorum nomina non [f" 173 b] publice set
secrele coram aiiquibus personis providis et honestis religiosis et aliis
et ad hoc vocatis, de quorum consilio ad sentenliam vei condempnalia-
nem procedi volumus, expriuianlur; et sicnon obstante quod iliis contra
quos hujus testes deposuerunt eorura nomina non fuerinl pubiicala, ad
cognitionem judicis inslruendam adhibealur plena fides lesliura deposi-
tionibus eorumdera.
Ut ergo commissi vobis officii debitum utilius et liberius exequamini,
41
322 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

commiltendicilationes^ teslium examinationes, cum de hujus crimine ac

ipsius circumslanciis duxerilis inquirendum, ila larnen quod eidem exa-
minalioni due persone religiose, ut diclum est, inlersinl, el denuncia-
tiones sentenliarum quas in quoslibel liac de causa lulerilis ;

Accersiendi quoque prout expedierit, perilos quoslibel ul vobis in

, ,

hujus ferendis sentenliis prebeant consilium oportunum ac vobis assis-

tanl
Convocandi etiam clerum et populum civitatum castrorum aliorum- ,

que locorum, prout diclo negocio fidei videritis expedire;

Insuper in dicto negocio de plano et absque judiciorum et advocato-
rum slrepitu ;

Ac conlra illos, quos in prediclo [f° 173 c]hereseos crimine

regno in
commisisse constiterit, licet ad alias partes se transferendos duxerint
procedendi
Necnon faciendi vobis libros seu quaternos et alia scripta in quibus
inquisiliones facte et processus per quoscumque auclorilale sedis apos-
tolice vel legatorum ejus habiti contra hereticos conlineutur a quibusli-
bet assignari ;

El observari omnia statula provide edita, lam per sedem apostoiicam

quam in consiliis legatorum ejusdem sedis, ac etiam in forma pacis olim
inite inler Ronianam Ecclesiam et clare memorie regem Francie, ex parte
una et quondam R^avmundum] comilem Tholosanum ex aitera, que
, ,

negocium fidei tangere dinoscuntur, sicut promotioni negocii et aug-

menlationi fidei fuerit oportunum ;

Privandi preterea de dyocesanorum vel eis absentibus vicariorum , ,

suorum consilio hereticos eosdem credenles receptalores et defenso-

, ,

res , eorumque nepotes personalibus dignitatibus ac beneficiis

filios et ,

ecclesiaslicis et officiis publicis et honoribus quibuscumque ;

Necnon largiendi viginti vel XL'' dierum indulgentiam, quocieas

oportunum videritis, omnibus vere penitentibus et confessis qui ad ves-
tram convocalionem propler hoc faciendam [f** 173 d] accesserint, plena
sit vobis presentium tenore facultas,
Vobis aulem pro hujus negocio laborantibus illam peccatorum veniam
indulgemus que succurrentibus Terre Sancte in generali consilio est con-
cessa.
Sociis vcro fratribus vestri ordinis
El notariis vestris qui una vobiscum in prosequtione negocii hujus-
modi laborabunl;
Et omnibus qui personaliter vobis asliterini in eodem negocio, et qui
ad impugnandum hereticos, faulores, receptatores et defensores eo-
rum vobis ex animo preslilerint consilium auxilium vel favorem de , , ,

omnipolenlis Dei misericordia et beatorum Petri el Pauli apostolorum

ejus auctoritaleconfisi, Ires annos de injunctis sibi penitentiis relaxamus.
El qui ex hiis in prosequtione hujus negocii forte decesserint, eis pec-
 QUINTA PARS. 325

catorura omniiim de quibus corde contrili et ore eonfessi fuerinl ,

ple-
nam veniam indulgemus.
Compescendi prcterea monitione preraissa per censurara ecclosiasli-
cam , appellalione poslposita, predicatores questuarios, ubi contigerit
pro inquisitionis seu fidei negocio congregalionem fieri , vel alias ei-
dem negotio [1° 174 a] quon:odolibet ex hoc impedimentum afferri a
predicationis officio quod ad ipsos nullatenus pertinet, quorum inlerest
tantum karitaliva subsidia suppliciter petere ac indulgentiam si quam ,

forte habent, exponere, liberam vobis et singulis vestrum concedimus

aucloritate presentium facullalem.
Ceterum si quod non credimus, aliqui cujuscumque conditio-
forte ,

nis huic negocio vobis comraisso se opponere seu illud presumpserit

aliquatenus impedire ut non procedi possit libere in eodem, contra eos
tanquam conlra herelicorum fautores et defensores contra illos vero ;

qui idem negocium requisiti juxta officium et posse suum non invene-
rint seu foverint studiose, freti eadera auctoritale, intrepide procedatis
secundum canonicas sanctiones.
Denique, ut circa premissa plene vobis et singulis vestrum cohercio-
nis expedita et inviolabilis assit auctoritas, volumus ut omnia ea viri-
liter exequamini invocato, si opus fueril, auxilio brachii secularis;
,

contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione poslposita com-

pescendo, non obslanlibus aliquibus privilegiis ve! indulgentiis quibus-
cumque personis cujusvis conditionis, dignitatis, vel gradus, religionis
vel ordinis, et [f° 174 Predicatorum, Mi-
b] presertim Cisterciensium ,

norum seu Heremitarum sive civitatum et locorura, specialiter vel ge-

,

neraliler, sub quacumque verborum expressione vel forma a memorata

sede concessis vel in posterum concedendis etiam si dicatur in illis
,

quod eis per aliquas litteras totum de verbo ad verbura tenorera non
continentes privilegiorum vel indulgentiarum ipsaiura nequeat derogari
et illis raaxime privilegiis et indulgenliis quibus ab ipsa sede conces-
sura est aliquibus seu concedetur deinceps quod excoraraunicari vel
,

ipsorura lerre supponi non possit ecclesiastico interdicto; aut quod pre-
dictorum vel aliorum quorumlibet ordinum fratres, ad exequtionem
negociorum aut ad citationes quoruralibet sive denunciationes senten-
,

tiarum ,excomtnunicalionis suspensionis

, vel interdicti auclorilate
,

lilterarum apostolicarum minime cogi possint, ubi de ipsorum ordinibus

et privilegiis vel indulgentiis eis super hoc a sede concessis eadem ha-
beatur in eisdera litteris mensio specialis, cura ex hujus vel aliis privi-
legiis et indulgenciis nullum vobis iu tante pielatis officio velimus ob-
staculum interponi, et conslilulione de duabus dietis edita in concilio
generali. Datum apud Urbem velerera v» kalendas julii
, pontificatus ,

[i° 174 c] nostri anno tercio, sub anno Dorainice incarnationis M°. CC".

nonagesimo.
324 PRACTICA [NQUJSITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

19. Liltera commissionis potestatis providendi de sex inquisitoribus

in reg-no Francie (1).

Nicclaus episcopus servus servorum Dei dilecto filio priori provin-

,

ciali Fratrum ordinis Predicatorum in Francia , salulem et apostoiicam

benedictionem.
Pre cunctis mentis nostre desiderabilibus catholice incrementum tidei
affectanles, nimio itaque dolore replemur, curn audimus aiiquos vel
sentimus ad illius depressionem qualicumque malignitale satagere vel
dampnabilibus ipsam depravando reprehensionibus aul detraclionibus
abrogabilibus derogando seu comentis eandem mendacibus pervertando ,
ad quorum iniqua consternenda molimina eo animosius aspiramus quo
in animarum stragem perniciosius eos agnoscimus conspirare.
Sane, licet ubilibel sedis aposlolice diligentia contra lalium dolosam
astuciam , ne diffusius hujusmodi serpal morbus remedium libenter
,

adhibeat oportuiium in chrislianissimo lamen regno Francorum in quo

,

precipue fides catholica vigere dinoscitur, cupientes anxie ut negocium

fidei jugiprofectu [f** 174 d], elisis omnino quibuslibel erroribus. forcius
convalescal, vigilare ad hoc per nos el alios eo studemus attencius quo
carissimum in Chrislo filium nostrum Philippum, illustrem Francorum
regem,ferventioremseDlimus ad idemnegociumefficaciler promovendum.
Providimus igitur ibidem ad presens personas aliquas circumspectas
pro lanto negocio deputari quarum honesla couversatio exemplum Iri-
bual puritatis et doctrinam fundant erudila labia salutarem ul sacro ,

ipsorum ministerio prefatum regnum immune ab hujusmodi conlagiis

preservelur.
Verum, quia deprudentie tue industria firmam in Domino fiduciam ob-
tinemus,discretioni tue per apostolica scripta firmiter precipiendo manda-
musquatinus,de consilioaliquorumdiscrelorum fratrum lui ordinis, eligas
sex de fratribus ejusdem ordinis provinciarum Francie el Provincie
ydoneos ad hujusmodi opus Dominicum exequendum, eisque in virtute
obedientie dislricte aposlolica precipere auctoritate procures ul inquisitio-
nis officium in ipso regno, comitalibus el lerriscarissimi inChristofilii noslri
C[aroli], regis Sicilie illustris et Provincie, dumtaxat exceptis [1° 175 a],
conlra herelicos, fautores et receptatores eorum juxta formam in aliis
expressam, quas fratribus predicli ordinis inquisitoribus
noslris litteris
hujusmodi pravitalis iu eodem regno deputalis auctoritate apostolica et
in posierum depulandis non expressis aliquorum nominibus super exe-
quendo dicto inquisitionis officio deslinamus,studeant exequi diligenter.
Nos enim predictos sex fralres quos ad hoc elegeris et quemlibel ipso-

(1) Ct'. titrc est a la margc.

 QUINTA PARS. 325

rum prefatum officium exequi juxta formam expressam

in ipsis litteris
ac ipsos illam poleslatem et aucloritatem plenariam habere \olumus que
in eisdem lilteris continetur.
vero aliquem inquisitorum hujusmodi ex aliqua forte causa non-
Si
nunquam fore videris amovendum ipsum amoveas et substituas loco ,

ejus alium quem similem auctoritatem et potestatem habere volumus,

quociens tibi, deliberatione cum aliquibus discretis fratribus dicli ordi-
nis prehabita hoc fore videbitur faciendum
, et si aliquem vel aliquos ;

inquisilorum ipsorum decedere forlc contigerit, nos subslituendi de

consiiio aliquorum discretorum fratrum ejusdem ordinis alium vel alios
loco illius vel illorum qui decesserint, ila quod hujusmodi substituti
eisdem omnino aucloritale et potestate fungantur [f° 175 b], tibi plenam
et liberam concedimus lenore presentium facultatem. Dalum apud Ur-
bem veterem, X" kalendas julii, ponlificatus noslri anno tercio, subanno
Dominice incarnationis M° CC° nonagesimo (1).

20. Forma seu modus abjurandi heresim in juditio (2).

[F° 175 forma seu modus abjurandi heresim in juditio

c] Hec est
coram inquisitoribus.et recipiendi abjurationem ab illisqui cornmiserunt
in heresi seii qui vehemenler de heresi sunl suspecti, postquam confessi
fuerint iu judilio verilalem. Volentes ilaque recedere ab heresi seu a
credentia hereticorum in qua commiserunt et redire ad ecclesiaslicam
unitatem, abjurent heresim isto modo^, et abjuratio scribatur in fine
contessionis cujuslibet confilentis; et nichilorainus modus abjurandi hu-
jusnjodi scriplus habeatur in principio libri in quo confessiones et pro-
cessus confilentium continentur.
Ego lalis in juditio constitutus coram vobis tali inquisilore, sacro-
sanctis Dei Evangeliis coram me positis, abjuro peuitus omnein heresim
extollenlem se adversus fidem domini Jhesu Chrisli et sancle Roraane
Ecclesie el omnem credeotiam herelicorum cujuscumque secte darapnate
perEcclesiara Romanam,et specialiter secte talisvel iaWs (exprimatu7^),el
omnem favorem et receplationem et defensionem et participationera eorum,
subpenaquede juredebetur judilioabjuratam. Item,
relapsis in heresim in
juro atque promiilo me pro posse meo persequi et detegere seu revclare
et facere capiet reddi inquisitoribus heretice pravitatis hereticos cujus-
cumque secte dampnale [1° 175 d] et specialiter talis vel lalis secle (ex-
prrmatur) et credentes et fautores , et receptatores
, el dcfensores ,

eorum , et etiam illos quos scirem vel crederem pro facto heresis fugit-

(1) Le reste de la coloune est en blanc dans le ms.

(2) Ce titre n'est pas dans le ms.
326 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

tivos el nuncios eorum, quandocumque el ubicumque scivero esse pre-

diclos vel aliquem de prediclis. Item, juro atque promillo me tetiere et
servare ac defendere fidem calholicam quam sancta Romana Ecclesia
predicat et observal. Ilem, juro atque promitto obedire et parere man-
dalis Ecclesie et iuquisilorum et venire ad diera et dies coram ipsis vel
eorum loca tenentibus, quandocumque et quocienscumque fuero man-
dalus seu requisilus ab eis per nuncium vel littcrara vel alias, et nun-
quam fugere nec me scienter et contumaciter absentare el suscipere et ,

complere pro posse meo penam seu peniteniiam quara mihi duxerint
injungendam et ad hec obligo me et omnia bona mea.
,

Prediclus vero talis, ibidem in juditio constitus, coram prefato inqui-

sitore, sacrosanctis Evangeliis Dei positis coram ipso et corporaliter
manu tactis, flexis genibus, abjuravit penitus omnem heresim el omnem
credentiam hereticorum cujuscumque secte dampnate per Ecclesiam Ro-
manam, et specialiter talis vel talis secte (exprhnatur), et omnem favo-
rem el receptationem^f** 176a]et defensionem ac participationem eorum,
sub pena que de jure debetur relapsis in heresim in judilio abjuratam.
Item, juravit atque promisit se pro posse suo persequi et delegere seu
revelare, et facere capi et reddi inquisiloribus heretice pravilatis here-
ticos cujuscumque secte dampnate, et specialiler lalis vel talis [expri-
matur), et credentes et faulores et receptatores ac«defensores eorum et
etiam illos quos scirel vel crederet pro heresi fugittivos, quandocumque
et ubicumque sciverit esse predictos vel aliquem de predictis. Ilem, ju-
ravil atque promisit se lenere et servare ac defendere fidera catholicam
quam sancta Romana Ecclesia predicat et observal. Ilem, juravit
et promisil parere mandatis Ecclesie et inquisilorum et venire ad diem
et dies coram ipsis vel eorum locatenentibus quandocumque et quo-
cienscumque fuerit mandatus seu requisitus per nuncium vel lilterara
ipsorum, vel alias, et nunquam fugere nec se scieuter et contumaciter
absentare, et suscipere et complere pro posse suo penam sea peniten-
tiam quam sibi duxerint injungendam, et ad hec obligavit se et omnia
bona sua.
Et sic prediclus ibidem per dictum inquisitorem reconsilialus
talis fuit
et secundura formamEcclesie ab excommunicationissententiacontra lales
lata a canone absolulus si tamen de corde bono et fide uon ficia ad ec-
,

clesiasticara redieril unitalem [f" 176 b] et mandata sibi injuncta serva-

verit et plenam et meram de faclo heresis de se el de aliis confessus
fueril verilatem.
Hec deposuit et predicto modo abjuravit, juravilque et preraissa pro-
misit,anno et die et loco prefatis corara prefato inquisitore in presenlia
el lestimonio lalium N. , etc. , et mei talis N. , notarii inquisitionis ,
qui
presens interfui et scripsi et recepi.
Si vero notarius publicus comode haberi non possit, subscribant se
loco notarii due persone religiose que presentes fuerint in prediclis hoc
 QUINTA PARS. 327

modo et mei talis N. fratris de lali ordine, quivocatus et rogatus pre-

:

sens interfui et de mandalo presentis inquisitoris premissa scripsi et hic

manu propria me subscripsi; et mei talis fratris de taliordine qui voca-
tus et rogalus in premissis presens fui el requisitus a prefato inquisitore
hic manu propria me subscripsi.
Si vero confessio scripla fuerit per manum alicujus religiosi seu alte-
rius alicujus qui non sit nolarius, et poslmodum per nolarium inquisi-
tionis dicta confessio logalur et exponatur in vulgari predicto tali N.
confilenti in juditio conslilulo, notarius in fine omnium sic loqualur et
scribat el mei lalis N., nolarii olficii inquisitioois [f*' 176 c], qai predic-
:

tam confessionem recilavi et exposui intelligibiliter in vulgari predicto

tali N. in judilioconslitulo, coram prefato inquisitore quam confossionem
prediclus talis N. ibidem juralus recognovit se fecisse et confessum fuisse
et asseruil esse veram atque de novo iterum deposuit me presente et
,

testibus supradiclis, omnemque heresim penitus abjuravit modo el forma

suprascriplis et promissa juravit et promisit, et raanu propria me
subscripsi (1).

VIII. — De secta illordm qui se dicunt esse de ordine Apostolorum

ET ASSERUNT SE TENERE VITAM APOSTOLICAM ET EVANGELICAM PAUPERTA-
TEM, QUANDO ET QUOMODO INCEPERIT ET QUI FUERINT INVENTORES EJUS , ET
DE ERRORIBUS DICTE SECTE, UT SCIANT PRESENTES PARITER ET FUTURI, CON-
SCRIPTA SUNT QUE SECUNTUR.

1. Quando et quomodo inceperit et qui fuerint inventores ejus (2).

Ab anno itaqueDoraini M^.CC". LX°. citra, fuit quidam GeraldusSega-

relli nomine, de Parma in Lombardia, qui malo suo et plurium aliorum
emersil. Hic sub quadam similitudine perfectionis vite adinvenit quem-
dam novum vivendi modum et penilentie simulate, et suis pravis adin-
ventionibus el privatis confabulalionibus nonnullos sibi attraxit discipulos
etsequaces, faciendo occulla conventicula cura eisdera paulatim et ,

latenter infundens virus pestiferum, dograatizans contra coraniunem

statum sancle Roraane Ecclesie tam prelatoruni ac tocius cleri quam
religiosorura et omniura ordinura ac etiara laycorura , sicut magis ,

sequenlia declarabunt. Novam doctrinam inferens suis audiloribus sub

quadam picla el fucata ymagine sanctilalis, ostentans se velle tenere et
sequi viara et vilam apostolorum et sicul fecerunt ipsi aposloli peniten-
tiam prcdicarc el docere populis viam novam non attendens quod se-
,

{l^La fin de la colonne dans le ms. cst en blanc.

(2) Ce titre n'est pas dans le ms.
328 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

mile antiqup luliores sunt et salubres unde suos discipulos [f° 177 a]
:

et sequaces Apostolos nonainavit et sic eos voluit appellari, qui viverent

sub nullius obedientia nisi solius Dei, sicut primi aposloli Domini Jhesu
Christi seclainque illam perniciosam sua ncn tam auctorilale, que nulla
;

erat, quam lenierilale quam magnam

habuit, insliluil Aposlolorum ordi-
nem nominari qui per mundum
discurrerent sicut pauperes mendicantes
et de elemosinis viventes, et predicarent populis ubique Penitentiam ;

agite appropinquabit enim regnum celorum ^ et quedam alia similia,

,

que prima facie bona audiloribus maxime simplicibus videbanlur. Erro-

res aulem quamplures adinvenil de corde suo quos suis sequacibus non
palam et publice, set occulte tenendos tradidil et docendos. Et sic ab
inilio cum manlelio albo ad collum per modum peralha elevalo cum
tunica alba et longis crinibus, quorum plures in tali habitu ego vidi
sub quodani habilu palliato, aliquando utentes soleis aliquando nudis ,

pedibus inced(bant a communi conversalione fidelium vila el moribus

,

dissidenles, vilam perfeclamet aposlolicam inseipsis exterius lalihabitu-

tali gestu et doclrinam evangelicam audiloribus tali ritu populis simula,

bant. Erat tamen revera vila ipsorum infecla interius et exlerius abho-
minabiliter impudica et doclrina in suis occuitis convenliculis [f° 177 b]
lam herelica quam insana. Unde ab initio sub tali religionis pallio fuit
occullala peslis ipsorum magna ex parte, quia non fuil qui lalibus lupis
sub vestimentis oviiim invenientibus se opponeret ex adverso, ceperunt
simplices falsam sanctilatis ipsorum ymaginem venerari eisque favere
necnon eos elemosinis rcfovere; el sic mulliplicati sunt supra numerum :

annis circiler XX" profecerunt in pejus; nec tamen diulius lalere sic
potuit ipsorum dogma pesliferum quin apud catholicos crepuerit et inno-
tuerit paulative fuerunlque a nonnullis suspecti habiti de heresi et
,

nolali. Cumque post anuos circiter XX'' pervenissel ad aures domini

Honorii pape 1111'' rumor malus secteillius, quam ipsi ordinem Aposto-
lorum appellabant, eandera dampnavit tanquam perniliosam et ejus
habilum paritcrcondempnavit, sicut inejus apostolicis litleris conlinetur,
quas ad universos prelatos Ecclesie super hoc destinavit lenorem ejus
continentes. Concilium Lugdunensefuit celebralum, anno Domini M". CC".
LXXllIl''. conciiium istud Lateranense fuit celebratum
; anno Domini ,

M*». CC**. XVl'^. in kalendis novembris ab Innocentio papa 111°.

Honorius episcopus &evsn?, se,r\ov\\ui Dei, venerabilibus fralribus uni-

versis patriarchis archiepiscopis et episcopis [1** 177 c] ac dileclis filiis
,

calhedralium ecclesiarum electis et vicariis eorumdem, ad quos liltere

isle pervenerint, salutem et apostolicam benedictionem (1). Olim felicis
recordalionis Gregorius papa X"' predecessor noster in concilio Lugdu-
nensi omnes religioncs et ordines mendicautes adinventos posi generale

(1) Cette lettre d'Honorius IV se tfouve dans Bzovius, Annal. eccl., ad an. 1286, § t ,

XIII, et dans Bullar. roman., ed. Taur., IV, 84, n» 5.

 QUINTA PARS. 329

Lateranense conciliunQ, qui nullam coufirnQalionem sedis aposlolice me-

ruerunl, perpelue prohibilioni subjecit ei quatenus processerant revo-
cavit. Veruni sicul ad nostri aposloialus auditum fama querula deferenle
pervenit, quidam qui. post geuerale et anle Lugdunenseprediclaconcilia,
sub nomine ordinis Apostolorum habilum non vere religionis assump-
serant, quamquam nullam aliquando confirmalionem sedis apostolice
meruissent, prohibilionis et revccationis predicle temerarii presumplores
eundem habilum seu ei cousimilem sub eodem comine usque hodie
deferenles, quam plures etiam alii, assumpto post dictum Lugdunense
concilium hujusce modi habiui per diversas mundi partes mendicando
,

discurrere nou verentur, facientes ea que non faciunt (sic), conveniunt

in animarum suarum periculum et grave scandalum plurimorura, pieser-
tini cum nonnulli pravilatis herelice \icio laboranles sub hujus habilu
asserantur inventi; nos igitur volenles lalium [(•* 177 d] prevaricatorum
insolentem audaciam refrenari et predictam non lam religionem quam
perniliosam scclam penitus aboleri ne forte fideliun] simplices falsa
,

sanctitatis eorum ymagine seducantar, universitali vestre per apostolica

scripta mandamus quatinus quoscumque de predictis in vestris civilati-
bus et dyocesibus inveniri conligerit, eos ad dcponendum hujus habi-
tum, monilionc premissa per censuram ecclesiaslicaui
,
appellalione
,

postposita, compellalis; n)onenles eosdem ut, si religiosam vitam ducere

cupiunt, ad aliquam se transferant de religionibus approbatis. Quod si
aliqui eorum censuram predictam contempserint, vos contra ipsos ad
penam carceris seu aliam prout expedire videritis procedatis, invocato
adversus eos, si opus fueril, auxilio brachii secularis. Ceterum, ut pre-
dicti eo facilius a sua insolentia compescantur quo magis a Chrisli fide-
libus abici sc viderint el contemni, volumus nichilominus quod hujus
processum vestrum vestrarum civilatum et dyocesum populis ileratis
vicibus publicanles ac facientes per aliquos publicari, eosdem populos
auclorilate vestra moneatis et inducalis atlenle ne aliquem de prediotis
prefalum deferenlibus habitum recipere presumant hospilio vel eis ali-
quas elemosinas laigiantur [f° 178 a] , nec ad deffereudum habilum
ipsum seu ei consimilem impendant consilium, auxilium vel favorem.
Datum Rome apud Sanctam Sabinam, V" ydus marcii, ponlificatus nostri
anno primo, sub anno Dominice incarnationis M°. CC". LXXXV".
Ad instar quoque domini Honorii pape 1111'', Nicholaus papa 1111"'

universis ecclesiarum prelatis consimiles litleras deslinavit, sub anno

Domini M". CC**. nonagesimo, pontificatus anno 111".

Posl predictas vero litieras apostolicas dicta secta perniliosa cepit

deici paulative et a fidelibus evitari. Verumptamen, quia longe lateque
in diversis mundi partibus se diffuderat non potuit tempore prefali do-
,

mini Honorii pape ac Nicholay pape 1111'' totaliter exlirpari cum propter ,

favorem simplicium quem sibi acquisiverant tum eliam propter incu-

,

riam circa hoc prelatorum; et quia non fuil eradicans manus germi-
42

%
3,30 PRACTICA INQUlSmONIS HERETICE PRAVITATIS.

nanles, Belyal multiplicali sunt et creverunt, prefato Geratdo, ipso-

filii

rumcapite, heresiarcha el iniquoduce, adhuc tunc superslite elvivenie.

Cumque magis ac magis ipsorum error et heresis successivis temporibus
panderelur, ceperunt inquisitores herelice pravitalis aucloritate sedis
apostolice in parlibus Ylalie inquirere el procedere contra eos. Prelatus
lamen Gerardus perduiavit usque ad lempus Bonifacii pape VIH', plures
habens [i° 178 b] discipulos erroris sui pariter et magistros, tandemque
posi xU fere annos a primo sui initio computando, prefalus Gerardus
studio et soilicitudine inquisitorum de ordine Predicatorum in parlibus
Lorabardie deprehensus est in heresi et tanquam hereticus condempnatus
pariter et combustus, tempore domini pape Bonifacii raemorali. Lala fuit
sententia contra eum per fratrem Matfredum de Parraa ,de ordine Pre-
dicatorum, inquisilorem ,in palatio episcopi Parmensis, XVlll'' die
mensis julii, anno domini M° CCC° primo. Multi quoque de secta sua
fuerunt deprehensi, quorum nonnulli conversi fuerunt confilentes erro-
res dicle secte et eandem in judilio abjurantes, et pro hiis in quibus
commiserant peuitentiam susceperunt. Aliivero puniti fuerunt prout
eorum demerita exigebant. Qiiamplures autem aufugerunt et alii lalue-
runl, alii vero se ad parles alias transtuleruut.
Exterminato aulem de medio et cremalo prefato Gerardo heresiarcha,
Dulcinus Novariensis dyocesis, spurius filius sacerdolis, unus ex disci-
pulis prefati Gerardi, successit eidem in raagisterio erroris et pravi dog-
matis, factusque est capul el vexillifer tocius secte illius et congrega-
tionis, non quidem ut fallaciter dicunt apostolice, set revera aposlalice,
erroresque erroribus adduxit el adauxit, sicut magis inferius [1° 178 c]
apparebit ubi errores talium sub quodam corapendio sunl collecti, ut
,

detecti melius valeanl a fidelibus evitari; diclusque Dulcinus multa

milia horainum uliiusque sexus , maxime in parlibus Ytalie et Tuscie
ac aliis circumvicinis regionibus longe laleque in secta sua et heresi
,

adunavit, quibus doctrinam tradidit pestiferam et spiritu, non tam pro-

phetico quam phanatico et insano, raulta futura predixil, asserens et
confingens se habere revelationera a Deo et spiritum intelligencie pro-
phetarum, in quibus omnibus inveutus esl falsus, el mendax, et decep-
torius, et deceptus, cum sua Maigarila malefica et heretica consorte in
scelere et errore, sicut magis sequentia declarabunt.
Scripsit autem prefalus Dulcinus epistolas tres quas intitulavit gene-
raliter ad universos Christi fideles et specialiter ad suos sequaces ; in
ipsis epistolis suis de scripturis sanctis copiose delirans el simulans in
exordio litterarum suarum fidem Romaae Ecclesie se tenere, cujus per-
fidiara consequenter pandit series earumdem :ex quarum duarum te-
nore quas tenui , excerpendo collegi sub compendio que secuntur, pre-
termissis aliis brevitatis causa que ad rem rainime facere videbantur.
Quarum una data seu [f° 178d] conscripta fuit anno Domini M" CCC% ia
mense augusti, in qua ipse Dulcinus in principio asserit illam suara coq-
 QUINTA PARS. 331

gregalionem spirilualem esse cl propriam in proprio modo vivendi apos-

tolico el proprio nomine cum paupertate propria . el sine vinculo obe-
dienlie exterioris , set lanlum. Quam congregationem
cum interiori
asserit in islis diebus novissimis a Deo pro salufe aniniarum specialiter
esse missam et eieclam et illum qui preest super istam congregationem
,

videlicel se ipsum quem vocant fratrem Dulcinum, a Deo specialiter

,

esse niissum el eleclnm cum revelalionibus factis sibi de presentibus et

futuris que super bonos el super malos asserit in proximo evenire, ad
aperiendum prophetias et intelligentiam scripturarum Novi et Veteris
Testaraenti in temporibus istis novissimis. Item, adversarios suos et mi-
nistros dyaboli asserit esse clericos seculares cum multis de populo et
potenlibus el tyrannis et omnes religiosos specialiter Predicatorum et
, ,

Minorum, et etiam aliorum qui ipsum Dulcinum et suos persequebantur

quia (lictam sectam, quam vocat congregalionem spiritualem el apostoli-
cam, tenebant: et hac de causa dicit se Dulcinus tugere et latere a facie
persequentium sicut fecerunl sui anlecessores dicte cougregationis ,
,

usque ad tempus prefinilum [f° 179 a]. in quo ipse el sui, ut dicit, pu-
blice apparebunt et publice predicabunt omnibus, suis adversariis exter-
minatis. Ilem, dicit quod omnes perseculores sui predicti cum prelatis
Ecclesie erant in brevi occidendi et consumendi et qui ex eis essent ,

residui converterentur ad sectam suam et unicentur ei^ et lunc ipse et

sui in omnibus prevalerent. Ilem, distinguit llll°'" siatus sanctorum fuisse
in propriis modis vivendi in primo fuerunt patres Veteris Testamenti
:

sive palriarche et prophete. et alii viri justi usque ad adventum Christi,

in quo statu laudat bonum fuisse malrimonium causa multiplicandi ge-
nus humanum et quia in fine posteriores declinaverunt a statu spiri-
,

tuali et bono priorum ideo venit Christus ad sanandnm infirmilatem

,

illorum cum aposloHs et discipulis suis et ymitatoribus ipsorum; et ipse

fuit secundus slatus sanctorum in alio proprio modo vivendi qui fuerunt
sicul medicina perfecta infirmitatis prioris populi, et ostenderunt veram
fidem per miracula et humililatem, et pacientiam, et paupertatem et
, ,

caslilalem et alia bona exempla vite contra omnia illa a quibus decli-
,

naverant illi qui erant de priori statu; et in isto secundo slatu melior
fuit virginitas et castitas quam malrimonium ilem paupertas quam di- ,

vicie el sine proprio vivere quam terrenas [f*^ 1 79 b] possessiones habere ;

et duravit iste slalus usque ad lempus beali Silvestri pape et

Conslantini imperaloris; et tunc posteriores jam declinaverant a perfec-
tione priorum. Tertius stalus cepit a sanclo Silvestro temporeConslantini
imperatoris, in quo gentiles et alii ceperunt magis ac magis verti ad
fidem Christi generaliler, et dum sic convertebantur et non refrigera-
bantur in amore Dei et proximi, melius fuitsanclo Silvestro pape etaliis
successoribus suis possessiones terrenas et divicias suscipere et habere
quam paupertas apostolica, et melius fuit regere populum quam non re-
gere ad tenendum ipsum sic et conservandura. Set quando inceperunt
332 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

populi refrigerari a carilale Dei el proximi et declinare a modo vivendi

sancli Silveslri lunc melior ftiil modus vivendi beali Benedicli qnam
,

aliquis alius, quia in lerrenis fuil slriclior el a dominio lemporali magis

separalus;el tamen ita bonus erat tunc, ut dicil, modus bonorum cleri-
corum qui lunc erant sicul monachorum nisi quod modus clericorum
,

bonorum secundum majorem parlern numeri eorum erat indiminueodo

et monachorum erat in multiplicando; el quando clerici et monachi quasi
ex toto a carilale Dei proximi refrigerati fuerunt et declinaverunt a
et
priori slatu suo, lunc nielior fnil modus vivendi sancli Francisci el sancti
Dominici et magis [f*' 179c]slricli in possidendo res terrenas el in domi-
nio temporali magis quam modus vivendi beali Benedicti et monacho-
rum; et quia modo est tempus inquo omnes lam prelati quam clerici et
religiosi a carilale Dei et proximi refrigerali sunt et declinaverunl a statu
predecessorum suorum, melius fuilel est reformare modum vivendi pro-
prium apostolicum quam aliqueraalium modum vivendi lenere; etislum
modumvivendi aposlolicum asseril missum esse a Deo in islis lemporibus
novissimis et istum modum vivendi apostolicnm incepit fraler Gerardus
;

Segarelli Parmecsisa Deo dileclissimus, et durabil el perseverabit usque

ad finem mundi, et fruclificabit usque ad diem judilii el isle est quartus
;

status et ultimus in propio modo vivendi apostolico et differt a modo

vivendi sancti Francisci el sancti Dominici, quia vita illorum fuit mullas
habere domos el illuc mendicala deferre, set nos, ail Dulcinus, nec
domos habemus nec etiam mendicala portare debemus, et propler hoc
vila nostra major est et ultima omnibus medicina. Item, dicit quod a
Christo usque ad finem mundi Ecclesia debebat facere 1111""^ mutaliones.
In primo debebat esse sicut et luit, bona et virgoet casla et persecutiones
passa, et hec fuit usque ad beatum Silvestrura papam el Constanlinum
imperalorem. In secundo debebat esse [f" 179 d] sicut et fuit, dives et
honorala, ipsa permanente in bonitale et castitale, el hec fuit quamdiu
clerici et monachi et omnes religiosi perseveraverunt in suis modis
vivendi secundum exempla sanctorum Silvestri, Benedicti, Dominici et
Francisci. In tercio debebat esse, sicut et est vere maliciosa, dives et
,

honorala; et hec est modo, ait Dulcinus, tempore quo predicla scripsit,
et durabit donec ipsi clerici, monachi et oranes religiosi sint morle cru-
delissima interempti, quod in sequenlibus ejusdem epistole asseril esse
futurum in brevi videlicet infra tres annos a tempore quo predicta
,

scripsit. In quarlo debebat essesicut et jam esse incepit, bona et pauper

et persecutiones passa in proprio modo vivendi apostolico reforraala; et
ista quarla mulatio fuil incepla per fratrem Gerardum Parmensem quem
dicit a Deo esse dilectissimum et perseverabit perfecta et fructificabit
,

usque ad finem mundi. Elad quatuor predictas mutationes confirmandas

adducit verba prophelie Ysaie et in fine libri ubi scribitur Lauda, ste- :

rths, que non paris, etc, usque ad illura locura non est pax impiis,
:

dicit Dominus [Isa. LIV, LV, LVI, LVll]. Et ita asserit se etiam
,
 QUINTA PARS. 333

credere el tenere. Item, dicit quod persecutores ipsius Dulcini et suo-

rum occideruut predictum fralrem [f° 180 a] Gerardum Parmensem
inceplorem istius vile novissime reformale, et reclorem alium , sci-
licel se ipsum Dulcinum, missum a Deo super congregationem pre-
diclam cum intelligentia ad aperiendum prophetias persecunlur cum
,

suis ; el in muitis consequenler justificat se el suos el condemnat

omnes alios. Item, postmodum predicit futura, asserens quod nisi
eveniant illa que predicit, que asserit revelata esse sibi a Deo, quod
ipse et sui reputentur mendaces, et alii qui ipsum et alios persecuntur
reputentnr veraces, et etiam e conlra. Item, circa medium epislole sue
usque ad finem prosequitur de futuris infra proxime venlurum tunc
triennium adimplendis, dicens quod omnes prelati Ecclesie et ceteri cle-
rici a majori usque ad minorem, et omnes monachi et monache, et reli-
giosi el religiose, et omnes fratres et sorores ordinum Predicalorum et
Minorum el Heremitarum qui, ut ipse dicit, jam sunt declinali a modis
vivendi predecessoruni suorum, qui sunt tercia mutatio Ecclesie que
superius est descripla, de quibus subdit ibidem plurima mala, necnon
Bonifacius papa Vlll"® qui tunc preerat romane sedi de quo siraililer ibi-
dem plurima mala subdil, adducens ad predicta et interprelans secun-
dum suum pravum intelleclum mulla de scripturis prophelarum et Veleris
ac Novi Testaraenti, oranes, inquam [1° 180 b], supradicli divino gladio
exterminabuntur ab imperalore relevalo et a regibus novis factis per
ipsum imperalorem relevatum, et occidentur et censumenlur per univer-
sam lerram. Imperatorem vero relevatum, exponit et asserit ibidera esse
Fredericum regera tunc Cicilie, filium quondam Petri, regis Aragonum.
Qui Fredericus debet relevari in imperatorem et facere reges novos et
Bonifacium papam pugnando habere et facere occidi cum aliis occiden-
dis; et ad confirmandum predicta adducit multa de scriptis Veteris et
Novi Testameuli interprelando et exponendo de corde suo intellectu
perverso et dicit quod tunc oranes christiani erunt positi in pace, et
;

tunc erit unus papa sanctus a Deo raissus mirabiliter et eleclus, et non
a cardinalibus, qui tunc omnes cardinales erunt occisi cum aliis, et sub
illo papa erunt illi qui sunt de slatu suo apostolico el etiam aliis de cle-
ricis el religiosis qui unienlur eis, qui divino auxilio a predicto gladio
fuerinl liberati, et tunc accipient Spiritus Sancti gratiam sicut accepe-
runt apostoli in ecclesia primiliva, et deinde fructificabunt in aliis usque
ad finem mundi. Et predictus Fredericus rex Cicilie, filius Petri regis
Aragonum, imperalor relevalus, et ille papa sanctus post Bonifacium
occisum per imperaiorem [f° 180 c], et reges illi novi facli per impera-
torem relevalum permanebunt usque ad Anti-Christum qui in diebus illis
apparebit el regnabit. Et ad confirmandum predicla ibidem adducit
mulla de scripturis tam prophetarum quam Veteris et Novi Teslamenti,
ex()lanando et aplicando secundum intellectum suum alientim a veritate
et a communi expositione sanctorum et doctorum ; el subdit ibideno.
334 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

quod Gcrardus Parmensis prediclus qui fuit occisus fuit primus

frater
inceplor predicle congregalionis novissime quam vocat aposlolicam et ,

ipse frater Dulcinus, Novariensis dyocesis, est secundus reclor dicte

congregationis que durabit el fructificabil usque ad finem mundi; el ad
confirmandum predicta adducit prophetias et scripturas Veteris et Novi
Tesiamenti, pluries exponendo eas secundum suum pravum intellectum.
Ilem,citca finem episloie sue predicte exponii de VII. primis angeiis cuni
ecclesiis suis qui scribunlur in Apocalipsi dicens quod angelus Ephesi
,

fuit beatus Benediclus el congregalio monachorum fuit sua ecciesia.

Item ,angelus Pergarai fuit beatus Silvester papa et clcrici fuerunt sua
ecciesia. Ilem, angelusLaodicie fuit beattis Dominicus et fralres predica-
tores fuernnt sua ecclesia. Ilem, angelus Smirne fuit frater Gerardus Par-
mensis qui a supradictis fuit occisus. Item, [i" 180 d] angelus Tyatireest
ipse fraler Dulcinus dyocesis Novariensis. Item, angelus Phyladelphie
erit predictus papa sanctus, et iste tres ecclesie ultime sunt isla congre-
galio apostolica in islis diebus novissin)is missa. Quod sicut ibidem
,

subdit, per tria bona et per tria officia suorum rectorum nominatur in
tribus ecclesiis per primum bonum primi rectoris officium incipitur et
:

muitiplicatur per secundum bonumsecundi rectoris officium snblevatur,

;

renovalur et niultiplicaiur et per lercium tercii [rectoris] olfici[um] per

;

universum mundum spargelurelpredicabitur et fructificabil; elFredericus

imperator televatus regnabit et imperabil per universum mundum magis
quam fcceril aliquis imperator, et durabit usque ad tempus Anti-Christi,
de quoAnti-Chrislo, quando venturus sit, manifeste cognoscere se asserit
ibidem. Hec omnia excerpla sunt de prima epistoia prefali Dulcini, que
ab ipso fuit compilata et conficta mense augusti, anno Domini M''. CCC".,
sicut in fine ejusdem scribilur.
Ex secunda vero epistola ejusdem Dulcini que facta fuit et missa
annoDomini M". CCC". III". in mense deccmbri, excerpta sunl que secun-
tur. In primis nominat se ipsum fratrem Dulcinum NovariciiSem recto-
rem super omnes dicte congregationis apostolice. Item sororem Marga-
,

ritam pre ceteris sibi dilectissimam et fralrem Fredericum de Novaria et

fralrem Aibertum Carentinum et fratrem [f'' 181 a] Valdericum de Brixia
discipulos; et ipsi ct multi alii viri et mulieres plus quam centum con-
simiies supradictis et alia mullitudo fratrum el sororum ejusdem con-
gregationis in Ytaiia plus quam IIIl"'" milia, omnes invicem sine vinculo
exterioris obedientie set interiori tantum subjecti el uniti omnibus ad ;

quos presenles liitere pervenerint salulem. Item, pauio poslsubdit quod

de novilatibus factiset fiendis sub brevilale innotescit in primis dicens,
:

quod in islis diebus nostris, scilicet sub anno illo quo prediclam episto-
lam scripsit seu misit,sub anno Domini M^.CCC". III"., quatuor papesunt
scripli, duo boni, sciiicet primus et novissimus, et duo mali scilicet se-
cundus et lercius. Primum papam exponit et dicil esse Celestinum qui
cessit papalui, de quo exponit prophetiamYsaie ubi dicitur Onus deserti :
 QUINTA PARS. 333

maris [XXI, 1 ] ubi habetur de ascentione asini [XXI, 7] elio Abdia propheta
, ,

de fralre Jacob, el in Apocalipsi de angelo Pergami de servo anliphin.

Secundum veropapam exponil etdicit esse Bonifacium octavum qui suc-
cessil Celeslino et illo anno quo predicla lillera Dulcini fuil scripta
;

Bonifacius fuerat captus in mense septembri et obiit sequeuti mense oc-

tobri de quo exponit quod scribitur in Ysaia propheta de ascencioneca-
;

meli [XXI, 7] elproposito templiquifecitsibifierimonumenlum,etymagine

supra petram sicut esset viva et in Abdia propheta de legato Esau et
; ,

iu Zacharia [f** 181 b] prophela, quasi in medio libri, de paslore stulto

qui habebat brachium et occulum dextrum, et exponit esse brachium et
occulum ejus Karolum primum regem Cicilie et Karolum secundum
filium ejusdem regis qui pro papa contra Fredericum pugnaverunt. Ter-
tiura vero papam dicit esse successorem Bonifacii quem non nomi-
nat nomine proprio, set de ipso exponit quod dicitur in Jeremia propheta
deEsau legatoetinfradeBabilonemagnaubi d\c\\wr Ecce quasileoascendet :

de superbia Jordanis [XLIX, 19], etc, et infra Quis erit electus primo posl
:

morlem Bonifacii de novo factus, etc. que secuntur. Et exponit leonem

esse Fredericum regem Cicilie quem dicit venturum anno proximo tunc
venturoM*^. CCC". 1111°. super maliciosum papam novum et super cardi-
secum ad consumendum secum lolam romanam malitiosam curiam
nales
quam finaliter consumet. De isto etiam papa exponit quod dicilur in
[Ezechiele] (1) propheta Finis venit , venit finis super quatuor plagas
:

terre, etc [VII, 2] Quartum vero [)apam non nominat nomine proprio quem
.

asserit esse sanctum, el exponit de ipso quod diciturin Ysaia propheta,

de cremato paxillo, Abdia dicitur in fine In monte Syon erit
et in :

salvatio [17] in ecclesia eril unus papa sanctus qui tunc regnabit; et ia
:

Ezechiele propheta dicilur circa finem libri, de pastoribus Israel qui

pascebanl semetipsos, elc. et ibi dicitur de montibus Israel quantas
;

tribulaliones debent pati pro Deo, et monles [f" 181 c] exponit el dicit
esse se ipsum et suos; et ipse papa quartus sanclus erit, de quo dicitur
in Apocalipsi de angelo Phyladelphye; nec eligelur a cardinalibus, quia
a Frederico ipsi cardinales cum tercio papa novo capite eorum erunt
consumpmali, set, Frederico imperante et regnanle, eligetur a Deo et ;

tunc ipse Dulcinus et sui de congregatione apostolica erunt liberati

ubique et omnes spirituales qui sunt in omnibus ordinibus aliis tunc
unientur predicle congregationi apostolice et recipient gratiam Spiritus
Sancli el sic renovabiturEcclesia; et tunc, destructis maliciosis predictis,
ipsi regnabunt et fruclificabunt usque ad finem mundi; et de tribus an-
nis inercenariis , de quibus annis dicitur in Ysaia prophela, debent
consumpmari iili mali et malitiose de quibus supra dixit; qui anni de-
bentintelligi etaccepisic primusannus illorum triumfuit M^^.CCC^^.III"*.,
:

(1) Zacharia dans le ms.

 336 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

in qiio facla esl desolalio super regem Auslri el superBonifacium papam;

secundusannuset M"'. CCC"'. IIII"'., in quodesolalio cardinalium cumsuo
novocapile fiel; lercius annus illorum irium esl M"'. CCC"\ V"^, in quo
circumquaque fiel desolatio omnium clericorum monachorum et mo-
,

nacharum et religiosorum aliorun) el Minorum el Predicalorum et Here-

mitarum, qui in malicia usque illuc de malo in pejus perdurabiinl et ;

hec omnia fienl per Fredericum imperalorem Romanorum [1° 181 d] in

illis duobus aunis, scilicet M" CCC° 1111° et M°. CCC°. V°. et de pre- ;

dictis quod ila eveniant dictus Dulcinus asserit se habere a Deo certis-
simam revelalionem el usque ad illud tempus dicit se lalere propter
;

perseculionem sui et suorum set lunc venient in publicum el publice

;

apparebunt. Explicit excerplio de epislolis seu in litteris Dulcini.

Premissa et jiiulla alia non tam vana et fabulosa quam erronea et in-
sana in prediclis litteris Dulcini conlinentur; et hic excerptadescripsi, ut
pateat presentibus et futuris eorum falsilas errorque et insania, sicut
experienlia jam lapsi temporis luce clarius declaravit, quia hec anno
quo hec scripsi scilicet in kalendis maii anno Domini M°. CCC". XVI°.,
,

jam decem anni elapsi sunt quod illa lempora de quibus dixerat transie-
runt, et que futura in ipsis predixerat minirae evenerunl; et expositio
ac inlerprelalio et applicatio scripturarum sanctarum quam ipse fecil in
suis litleris omnino falsa est et insana, et a vera et comiDuni sententia
et exposilione sanctorum et doctorum Ecclesie penitus aliena et sic ;

prefatus Dulcinus non tam falsus propheta non quidem Dei set dyaboli,
quam heresiarcha demenlalus, quamplures alios demenlavit ac docuit
sicut maii;ister erroris hereses et errores.

2. Nunc ig-itur de suis erroribus et predicti [f» 182 a] Gerardi ma-

gistri sui etsequacium eorumdem consequenter videndum est
ut catholicis pateant quos errores ipsi occultant, ut cautius detecti
et cog-niti evitentur et predicta congregatio, non quidem apostolica
,

set revera apostatica et heretica ubique credentium de finibus

penitus extirpetur.

qui sequntur sunt errores Geraldi Segarelli Parmensis heretici

Isti

dampnati et combusti, el Dulcini dyocesis Novarieosis successoris ipsius

et sequentium ipsorum^ qui Dulcinus simililer fuit dampnalus hereticus
et combustus, prout de erroribus apparet et colligitur evidenter ex con-
fessiane dicli Gerardi, dum adhuc viveret, et quoruradam discipulorum
dicti Dulcini qui postmodum ad fidem conversi fuerunt et ad obedien-
tiam Romane Ecclesie redierunt.
In priniis lalenter dogmatizaverunt et adhuc quibus, quando, et ubi
,

possunt latentius et secretius dogmatizant, videlicet quod tota auctori-

 QUINTA PARS. 337

tas aDomino Jhesu Chrislo collata Ecclesie Romane est omnino evacuata
et jamdudum cessavit propter maliciam prelatorum, el quod Ecclesia
Romana quam lenent papa et cardinales et clerici et religiosi non est
Ecclesia Dei, set reprobata ecclesia sine fructu. Item, quod Ecclesia Ro-
mana est illa meretrix que a fide Christi apostatavil de qua scribit Johau-
nes in Apocalipsi. Item, quod tota illa potestas spiritualis [i° 182!b]quam
Christus dedit Ecclesie ab initio Iranslala est in sectam illorum qui di-
cuntur Aposloli seu de ordine Aposlolorum, quamsectam vocant congre-
gationem spiritualem a Deo missam et electam in istis novissimis diebus,
et ipsi et nulli alii habent potestatem quam habuit beatus Petrus apos-
tolus. Item, quod Gerardus Segarelli de Parraa predictus fuit primum
hujus secte actor, qui, ut Dulcinus dicit et asserit, fuit nova planta
Dei puliulans in radice fidei in qua Deus cepit reducere Ecclesiam suam
ad conversationem et perfeclionem et vitam et statum, et pauperta-
, , ,

tem ecclesie primilive in illo statu in quo Christus commisit ecclesiam

beato Peiro apostolo. Item, quod ipsisoli qui dicuntur Apostoli, de dicta
secla seu congregatione, sunt Ecclesia Dei et sunt in illa perfeclione in
qua fuerunt primi apostoli Chrisli et ideo non tenentur alicui homini
,

obedire, nec summo pontifici nec alteri, quia eorum regula que fuit
immediate a Christo libera est et perfectissima vita. Item, quod necpapa,
nec aliquis alius potest eis precipere quod deseraut stalum illum seu
vitam tante perfeclionis nec eliam potest eos excommunicare. Item,
,

quod de quolibet statu et ordine potest quilibet licite transire ad eorum

vitam et statum seu ordinem , sive sit religiosus sive secularis , ita
quod vir sine consensu uxoris, et uxor sine consensu viri, polest relin-
quere statum matrimonii et intrare ordinem ipsorura et quod nullus
,

[P 1821 c] prelatus Ecclesie potest separare raatrimoniura^ set ipsi pos-

sunt. Item, quod nullus de vita seu statu velordine ipsorumpotest licite
intrare alium ordinem seu regulam sine peccato mortali nec potest se
,

subponere obedientie hominis cujuscumque, quia hoc esset des-

cendere a vita perfectissima ad minus perfectam. Item , quod nullus
potest salvari nec intrare regnum celorum, nisi sit de statu et or-
dine ipsorum , quia extra statum seu ordinem illum deinceps nullus
salvabitur. Item ,
quod oranes qui persequntur eos peccant et suut in
statu darapnationis et perditionis. Ilem, quod nullus papa Romane
Ecclesie potest aliquem absolvere vere a peccatis, nisi esset ita sanctus
sicut fuit beatus Petrus apostolus vivendo in oranimoda paupertate sine
proprio et in humililate, non faciendo guerras, nec aliquem perse-
quendo, set permittendo vivere quemiibet in sua libertate. Item, quod
omnes prelati Romane Ecclesie tam majores quara rainores a terapore
sancti Silvestri, postquara declinaverunt a modo vivendi priorum sauc-
lorum sunt prevaricatores et seductores excepto fratre de Marrone
, ,

qui fuit papa Celestinus appeliatus. Itera, quod omnes ordines reli-
giosorum et sacerdotum el dyachonorum et subdyachonorum et pre-
43
338 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

latorum sunt ad fidei catholice delrimentum, Item, quod layci noo

tenenlur nec debenl dare decimas alicui sacerdoti seu prelato
,

[1*' Ron^ane Ecclcsie, qui non sit in lanta perfectione el in tanta

1821 d]
paupertate in quanta fuerunl primi apostoli el ideo dicunt quod de-
;

cime non debent dari nisi ipsis, qui dicuntur Apostoli et sunt pau-
peres Christi, Ilem quod quilibet hujus et quelibet mulier nudi si-
,

mul possint licite jacere in eodem lecto et licite tangere mutuo unus
alterum in omni parte sui et osculari se invicem sine omoi peccato et ;

quod conjungere veutrem suum cum ventre mulieris ad oudum, si quis

stimuietur carnaliter, ut cessettemptatio, non est peccalum item, quod;

jacere cum muliere el non commisceri ex carnalitate majus est quam

resuscitare morluum. Item, quod perfectiorvita estvivere sine voto quam
cum volo. Item, quod ecclesia cousecrata non plus valet ad orandum
Deum quam slabulum equorum vel porcorum. Item quod ita bene po-
,

test adorari Christus in uemoribus, sicul in ecclesiis vel melius. Item,

quod pro nulla causa nec in aliquo casu debel homo jurare nisi pro ar-
ticulis fidei vel preceptis Dei, et omnia alia polest celare; et quautum-
cumque jurent dicere veritatem coram prelatis seu inquisitoribus non
teuentur respondere de aliquo alio nec revelare doctrinam suam seu er-
rcres suos , nec tenentur defendere verbo set semper corde tenere. Si
,

tamen coguntur jurare metu mortis in eo casu debent jurare verbo sea
,

voce solum el in mente retinere quod iu nullo teneantur respondere ve-

ritatem nisi de hiis que verbaliter coutinentur in articulis fidei vel pre-
ceplis; et si de aliis requirantur [f** 183 a], licet eis sine peccato mentiri
et veritatem sue secle negare ore, dum solummodo teneant eam m
corde, ad hoc ut evadant poteslatem inquisitorum set debent respon-
;

dere inficiando, vel negando seu palliando, quocumque modo possint

pertransire. Si tamen non possunt mortem evadere, tunc in tali casu
aperte debenl profileri el defendere in omnibus et per omnia predictam
doctrinam suam et mori in ea pacienler et constanter et nullatenus ali-
quos de sociis suis vel credeutibus revelare.
Predictos errores et quosdam alios qui ex eis uecessario concluduu-
lur, teuenl et dogmatizant credentibus suis ,non tamen publice set se-
crete; uec omues insimul doceut selpaulalive, modo uuum_, modo alium,
modo plures, sicut magis viderint oportunum, el commuuiter cum ali-
qua similitudine bonitatis velpietatis, ut magisreddantur credibilia verba
ipsorum; et maxime premittunt iu persuasiouibus suis apud laycos que-
cumque possunt dicere et persuadere de mala vita prelatorum et layco-
runi et religiosorum et dicunt quod prelati et clerici et religiosi per-
,

secuntur eos ex invidia ex eo quia dicunt et docent veritatem.

Modus aulem persuadendi et informaudi ipsorum in priucipio et
maxime publice communiter talis est. Dicunt enim Vigilate et orate
, :

qma hoc est bonum pro anima. Item, dicunt Pater noster, et Ave^ Ma-
ria^ et Credo in Deum ; ei cantant eundo per [f° 183 b] villas, aliquando
 QUINTA PARS. 339

in plateis vel ubiinveniunt audientes Penitentiam agite^ appropinqua-

:

bit enim regnum celorurn ; et aliquando canlant Salve Regina; et ,

pretendunt exterius quedam signa devotionis ad Deum, que prima facie

videntur auditoribus bona et pia ut sic magis alliciant audientes; et
,

specialiter conantur utappareant exterius hominibus penitentes et vitam

perfectam agentes.
Predictus Dulcinus inter cetera dogmatizavit, asserens se habere spi-
ritum prophetie sibi fuisse revelatum a Deo quod sub anno Domini
,

M°. CCC". V°. Fredericus, rex Cicilie, filius quondamPetri regis Aragonum,
,

fieret imperator, et tunc institueret decem reges in Ytalia et quod occi-

deret papam et omnes cardinales el omnes prelatos Ecclesie et omnes
religiosos preter illos qui fugerent ad sectam ipsius Dulciui et
, ;
suorum
et tunc Dulcinus poneretur in sede beati Petri, et inciperet ipse et sui in
Ecclesia dominari; quod totum liquido patetet patuit esse falsum. Iiem,
quod ipse Dulcinus et sui sequaces solum, et nullus alius, habebant
Spiritum Sanctum set primilus non ad robur et ideo tunc occulte et
, ;

de nocte et cum timore predicabant; set in anno predicto, quando Fre-

dericus esset constitutus imperalor, tiinc ipsi erant recepturi tantam ha-
bundanliam Spiritus Sancti ad robur quantam receperunt primi apos-
toli Chrisli in die Penthecostes; et lunc, depositoomnitimore, per totum
mundum magis publice predicarent [f^ 183 c] ut converterent populos,

adsectam et vitam etcongregationerasuam apostolicam, extraquam nullus

deinceps posset salvari. Item, Dulcinus dogmatizavit quodEccIesiahabet
et habuit IIII'"" stalus. Primus fuit bonus et humilis, pauper et persecu-
tioni subjectus; et iste status fuit tempus Christi et apostolorum. Secun-
dus fuit bonus, castus houorabilis et dives; et iste fuit tempus beati
,

Silvestri. Tertius fuit et est dives avarus fornicarius, honorabilis et

, ,

superbus, el iste status duravit et durat modo.Quarlus est sicutprimus;

et iste incepit a Geraldo Seguerelli de Parma,qui viam perfectioois apos-
tolice in istis diebus novissimis a Deo missus primus post apostoios
incepit; et erant XL-^anni elapsi tempore quo predictus Dulcinus predicta
dixit et scripsit sub anno M". CCC°. vel circa; el hanc vitam apostolicam
lenent Dulciuus et sui sequaces, ut dicunt. Item, predictus Dulcinus ha-
buit et tenuit et secum ducebat amasiam nomineMargaritam, quam di-
cebat se tenere more sororis in Christo pudice et honeste et quia fuit ;

deprehensa esse gravida , ipse et sui asserunt eam esse gravidam de

Spiritu Sancto. Item simili modo discipuli et sequaces Dulcini qui se
,

dicunt esse Apostolos ut sepius compertum est, ducebant secum amasias

quas appellabant sorores in Christo et cum eis jacebant in lectis, asse-
,

rentes mendaciter et fingentes se nullis carnis [f° 183 d] temptationibus

molestari. Item, uotandum est quod predictusDulcinus fuit spurius filius
cujusdam sacerdotis.
340 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

3. Mandatum domini Clementis pape V^^ adversus Dulcinum (1).

Contra predictum Dulcinum hereticum

sequaces suos raandavit
et
dominus Clemens papa V"' procedi, sicut apparet ex lilteris ipsius apos-
tolicis directis inquisiloribus heretice pravitatis et archiepiscopo Me-
diolanensi et suffraganeis suis in partibus Lombardie. Quarum litlera-
rum transumpta duxi consequenter presentibus inserenda.
Clemens episcopus, servus servorum Dei dilectis filiis fratribus or-
,

dinis Predicatorum [inquisiloribus] herelice pravitalis in partibus Lom-

bardie, salutem et apostolicam benedictiouem. —
Firmissiine teneat ves-
tra prudentia et nullatenus dubitet quod Deus indulgenciarum, pater
misericordie, consideransmerita singulorum, contentus noslrisindulgen-
tiis non exislit quin benefacientibus gratiam poliorem indulgeat et eter-

nam gioriam superaddat, ad quas per fructum boni operis promerendas

fideles Chrisli frequenter et libenter nostris remissionibus invitamus.
Cum igitur in Lombardie partibus pullularit heretica pravilas illius filii

sathane qui vocatur Dulcinus, ad ipsius extirpationem vos propterDeum

oramus (?) ne regionem illam inficiat laborare nos volenles in hujus;

negocio fidei laborantes largilione munerum confovere vobis et omni- ,

bus qui usque ad consumpmalionem negocii hujus instilerint , vere pe-

nitentibus et confessis, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum
Petri el Pauli apostolorum ejus [f' 184 a] auctoritate confisi plenam ,

concedimus veniam peccatorum, sociisque ordinis vestri fralribus et no-

tariis veslris qui una vobiscum in persecutione hujus negocii laborabunt,
et aliis qui vobis in eodem negocio ex animo auxilium prestiterint vel
favorem Ires annos de injunctis sibi penitentiis relaxamus el si qui ex ;

hiis in perseculione dicli negocii forte decesserint, eis peccatorum omnium

de quibus corde contriti et ore confessi fuerint plenam veniam indulge-
mus. Datum Burdegali VII** kalendas septembris pontificatus Qostri
,
,

anno prirao, sub anno Doraini M**. CCC°. Vl".

Clemens episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus

,

archiepiscopo Mediolanensi et ejus suffraganeis salutem et Apostolicam

benedictionem. —
Pervenit nuper ad audientiam nostram, quod nonsine
cordis amaritudine magna refferimus, qualiter ncquicia illius filii Belyal,
qui vocatur Dulcinus, in Lombardie partibus pullulavit in tantum quod
ipse contra sanclam Ecclesiara et fidem calholicam se extollens veri- ,

tatis via neglecta, in precipicium lapsus erroris non solum se ipsum pre-
cipitat in gehennam set et multos trahit in devium verbo pariter et
,

exemplo cujus errores nonnullos illius provincie pro dolor

: fedave- !

(1) Ce titre n'esL pas dans le manuscrit.

 QUmXA PARS. 341

runt, Ad exterminandum igilur errores hujus quos humanigenerisinimicus

conaturin diclis parlibusseminare, animari debent cordafidelium et oves
morbidas abovili ne inficiantsanasoves [segregare] ff*»184 b]. Quia vero
loca in quibus Dulcinus et sequaces ejus predicli principaliter se recep-
tant dicuntur juridictioni dilecti filii nobilis viri Amodei, comitis Sabau-
die, immediale vel alio mediale subjecla, seu terris juridiclionis predicte
vicina, ex quo negocium hujus non mediocriter conlingil eundem, nos
qui salulis et honoris incrementa diligimus viamque precludere dictis
erroribus ingenli desiderio affectamus dictum comitem per alias nostras
rogamus et horlamur lilteras in remissionem sibi peccaminum injun-
,

gentes ut ipse hujus negocium tanquam atleta fidei conslanter assumat

et viriliter persequatur, ad partes illas exercitu congregato se speciali-
ler, si id possitfieri, transferendo, alioquin transmiltendo illuc aliquem
de suis virum slrenuum ad hoc ydoneum qui inquisitoribus heretice
pravitatis assislat locaque obsideat antedicla, et faciat que contra pre-
missa fuerint facienda ; nec propterea volumus quod obmiltat quia
procedat ad execulionem dicti negocii, cum oportunitas aderit, per se
ipsum passus autem et loca per que possent ad predictos Dulcinum et
;

sequaces ejus ferri victualia sic facial cuslodiri quod eadem victualia
nullo modo perlractari valeant, vel haberi accessus hominum ad eosdem,
ut taliter cohartati venire ad mandala Ecclesie compellantur; dictusque
Dulcinus, si comprehendi poterit, ad prescntiam nostram sub fida cus-
todia deslinetur curiose [f" 184 c], sic precavens idem comes ne dictus
Dulcinus se fuge presidio tueatur. Quo circa fraternitati vestre per apos-
tolica scripta mandamus quatinus tam inquisitoribus quam nobili supra-
dictis assislalis favoribus oportunis, prout quociens et quando ab eis vel
ab eorum allero super hoc fuerilis requisiti; ac nichilominus vestrum
quilibet sic in premissis efficaciler officii sui debitum exequatur quod
non possitisde uegligentia reprehendi,set sollicite comprobemini gerere
negocium fidei, ac exinde divinam et nostram et dicte sedis apostolice
graliam mereamini plenius obtinere. Datum Burdigali, VII" kalendas sep-
tembris, pontificatus nostri anno primo, anno Domini M°. CCC°. VI".

Clemens episcopus servus servorum Dei, dilecto filio nobili viro Lu-
dovico de Sabaudia domino Naudi, salulem et aposlolicam benedictio-
nem. —
Pervenit nuper ad audientiam nostram, etc. (ut supra; sequitur
infra) Quo circa nobilitatem tuam rogamus et hortamur attenle, per
:

apostolica libi scripla mandanles quatinus pro nostra et apostolice sedis

reverentia tueque salutis el honoris augmento tam inquisitoribus quam
nobili supradiclis assistas consiliis, auxiliis et etiam favoribus oportunis,
prout quociens et quando ab eis vel eorum altero super hoc fuerit requi-
situs; sic le in premissis taliter habiturus quod habere cordi negocium
fidei comproberis, nosque devotionem [f° 184 d] et sollicitudinem tuam
possimus in Domino merito commendare, ac exinde divinam et nostram
34.2 PRACTFCA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

graliam merearis plenius oplinere. Dalum Bur-

el dicte sedis aposlolice
degali, VII" kalendas septembris pontificalus nostri anno primo anno ,

vero IVP. CCC». \l\

Fuit itaque demandato aposlolico conlra predictum Dulcinum crux

cum peccatorum indulgentia predicata et inquisitores pluries moverunt
;

exercilum coutra ipsum; set non poterant prevalere, quia sequaces et ,

credentes,etreceptatores, etfautores, ac defensoiesejus multiplicati erant

super numerum in partibus Lombardie.
Post autem tandem inquisitores heretice pravitatis in partibus Lom-
bardie de ordine Predicatorum cum episcopo Vercellensi, cruce cum
plena peccalorum indulgentia predicata, congregaverunt magnum
exercilum contra prefatum Dulcinum heresiarcham, non tam imitalorem
errorum velerum quam novorum et perversorum dogmatum inventorem,
qui multos infecerat multosque traxerat et habebat plurimos discipulos
et sequaces morabaturque cum suis iu montanis Novariensibus. Acci-
dit aulem quod propter intensa frigora multi ex eis qui erant in dictis
monlibus fame el frigore deficientes a viribus et a vita in suis erroribus
perierunt. Ascendentes itaquefideles de exercitu ceperunt ibidem Dulci-
num et cum eo circiter centum XL-^ personas; mortui vero farae et
frigore cnm interfectis gladio [f° 185 a] quadringeoti et amplius sunt
inventi. Cum eodem quoque Dulcino fuit capta Margarila, uon tam male-
ficaquam heretica, consors ejus in scelere et errore.Predicta vero captio
facla fuit in epdomada saucla in die sancto Cene, sub anno Dominice
incarnationis inchoato M°. CCC°. VIIP. ; fuitque facta debita executio
juslicie de eisdem per curiam secularem fuitque dicta Margarita ante
;

Dulcini oculos concisa membratim; dehinc et ipse Dulciuus membratim

inciditur* et amborum ossa et membra omnia pariter comburuntur cum
quibusdam aliis suis compiicibus, prout eorum scelera morebantur. Non
tameu perversum dogma Dulcini, ipso extincto, penitus est extinctum ;

unde inquisitores herelice pravitatis in partibus Ytalie et Tuscie et alibi

contra omnes discipulos aut sequaces de predicla secla Gerardi et Dul-
cini processerunt tamquam contra hereticos inquirendo eos, et perse-
,

quendo , et capiendo et incaicerando, et penis canonicis et alias a jure

,

positis et slatutis puniendo. Fuerunl autem mulli utriusque sexus post

mortem prefati Dulcini de secta illa heretica conversi ad fidei catholice
unitatem recognoscenles et confitentes errores suos et sectam illam et
,

heresim in judilio abjurantes; et promitlentes mandatis inquisitorum et

Ecclesie simpiiciter obedire, penitentias secucdum qualitalem culparum
publice susceperunt. Alii vero multi qui converli noluerunt relicti fue-
runt curie [f** 185 b] seculari, et nonnullialii latitaverunt et alii aufuge-
runt ad diversas partes mundi et ad diversa regna se transtuleruDt, ubi
tanquam incogniti occulte ellatenter magis possent sectam suam et doc-
trinam erroneam et hereticam simplicibus seminare sub quadam simu-
 QUINTA PARS. 343

lata specie pietatis elfalsa ymagine sanclitatis ; et ideo, ubicumque tales

reperti fuerunt in quacumque provincia sive regno occulla conventicula
facientes et a communi conversatione fidelium vita et moribus dissiden-
tes, et eadem vel similia predictis predicantes, publice vel occulte, cum
predicare aut docere publice sil eis illicitum et penitus interdictum, nec-
non porlantes habilum ipsorum qui dicuntur Apostoli velei consimilem,
quia multociens in habitu se trausformant et quandoque nomina sibi
mutant, et specialiter, si qui se dicerent esse de ordine Aposlolorum
vel de secta seu doctrina predictorum Gerardi seu Dulcini.^ vel qui eos-
dem Gerardum seu Dulcinum, seu vitam aut doclrinam ipsorum appro- ,

barent, seu modo aliquo commendarent debent prelati et inquisito- ,

res quibus incumbit ex officio procedere contra eos tauquam contra he-
reticos, necnon credenles et fautores, et receplatores
, et defensores ,

ipsorum; fideles autem et catholici fidei zelatores debent ipsos tanquam

notatos de heresi et hereticos in omni participatione penitus evitare et
ipsos detegere [f° 185 c] et revelare et denunciare prelatis et personis
ecclesiasticis et inquisitoribus heretice pravitatis ubicumque sciverinl
eosesse; hoc sunt admonendi et exhortandi layci publice in
et circa
ecclesiis per prelatos et sacerdotes curatos et per illos qui verbum Dei
in ecclesiis predicabunt.
Est autem valde difficile ipsos examinare et veritatem contra eos inve-
nire proeo maxime quod, quantumcumque juraveriut in juditio se veri-
tatem dicturos, nolunt tamen manifeste suam detegere falsitatem nec ,

suos errores publice confiteri, nec directe respondere ad interrogata, set

palliale et per astucias et tergiversationes multas deviant et mendaciis
se juvant, et se ipsos contegunt, el ideo multum est ars necessaria con-
tra ipsos et industria inquirentis.

4. Modus inquirendi et examinandi (1).

Modus autem inquirendi examinandi eos a principio contra eorum

et
astucias , ut magis valeant ab inquirentibus
comprehendi, poterit esse
talis. Poslquam in juditio constituti juraverint super sancta Dei Evan-
gelia plenam et meram dicere verilatem de facto heresis cujuscumque
secte dampnate, et specialiter de secta predictoram Gerardi el Dulcini
et illorum qui falso dicuntur Apostoli seu vitam et sectam et ritum
,

ipsorum tenere se dicunt, ac etiam de quibuscumque aliis de quibus ia

juditio fuerint requisiti, tam dese ipsis sicut de principalibus, quam de
aliis personis vivis et mortuis sicut testes tunc fiant eis ad partem in
,

loco ydoneo coram testibus fide dignis interrogaloria [f" 185 d] que

(1) Ce titre n'e8t pas dans le manuscrit.

344 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

secunlur, el interrogationes et responsiones eorum rediganlur in scriptis

per manum notarii publici etjurati, si comode possit haberi aut per
duos viros ydoneos loco notariiconscribantur; et in examinatione eorum
adhibeantur ad minus due religiose et discrete persone cum aliis testi-
bus personis ecclesiasticis fidei zelatoribus et discretis. In primis inter-
rogentur et examinentur de sua patria et parentibus, unde fuerunl aut
Iraxerunt originem, et quare et quando de suis partibus recesserunt, et
ad partes venerunl, et cum quibus etquantum steterunt in remotis
tales
partibus et in quibus villis et cum quibus maxime conversati sunt in
,

eisdem. Item, si unquam audiverunt nominari Gerardum Segarelli de

Parma vel Dulcinum dyocesis Novariensis de Lombardia vel si ipsos ,

vel alterum ipsorum viderunt et ubi; et si unquam cum eis vel ipso-
,

rum altero locuti fuerunt, et ubi; et quid credunt aut sentiunt de ipsis,
vel de vita, aut secta et doctrina ipsorum
, et si reputant eos fuisse
;

bonos homines, et habuisse, et tenuisse bonam sectam, et docuisse bo-

nam doctrinam. Item, si unquam viderunt aliquem desecta predictorum
Gerardi et Dulcini vel de secta illorum qui dicuntur Aposloli seu de or-
dine Apostolorum, vel si habuerunt aliquam societatem vel participatio-
nem cum eis. Item, de habitu quem portanl et de forma ejus, qui vide-
tur esse habitus alicujus religionis, quando et ubi talem habitum
assumpserunl et quibus [f" 186 a] presentibus, et quem ordinem tenent
et quam regulam profiteotur, et si unquam ordo ipsorum quem tenent
et talis habitus quem portanl ab Ecclesia Romaua fuit approbatus et si ,

sciunl aliquos alios qui talem ordinem teneant et habitum talem portent.
Item, de doctrina quam docent et de modoejus quera indocendo tenent
dicendo Penitentiam agite, appropinquahit enim regnum celorum^ can-
:

tando in locis publicis coram populo, et de aliiscirca hec quecommuni-

ter videntur fieri et dici et cantari ab eis unde habuerunt ista et quis
;

docuit eis, et quare ista faciunt, cum non sint instituta fieri ab Ecclesia
Romana nec a prelatis Ecclesie et in hoc manifeste appareant singulares
,

et a communi conversatione fidelium tam religiosorum quam aliarum

personarum et victu et ritu dissidentes; eta quanlo tempore talia ab eis
fieri inceperunt. Item, si aliquem vel aliquos monuerunt velinduxerunt

ad talem habitum assumendum et portandum et ad similem ritum et

,

modum vivendi tenendum, et ad consimiiia faciendum et quos et , ,

quot, et quare. Item, si fuerunt confessi illo anno peccata sua, etcui; et
sicommunicaverunt seu receperunt Corpus Christi, et ubi; cum ipsi pre-
dicent penitentiam esse faciendam, et ad veram penitentiam, post cordis
contritionem, requiratur orisconfessiode peccato facienda sacerdoti ordi-
nato per episcopum de Ecclesia Romana, et nonalii, etcum omnes fideles
teneantursemelin annopeccata sua confileri proprio sacerdoti et commu-
nicare in Pascha, maxime videntur teneri ad hoc qui talem vitam perfectam
pretendunt exterius et ostendunt. Ex predictis generalibus [f° 1 86 bj inter-
rogationibuset aliisconsimilibusquelunc occurrerintfaciende, causaetoc-
 QUINTA PARS. 345

casionehabitaet prediclis, etexresponsionibusipsorum aliquando, insuis

duplicitalibus et varietatibus poterunt deprehendi, maximesi vigiiem et
slrenuum ac circumspectum et industrium habuerint inquirenlem, cum
nullam bonam rationem poterunl reddere ad requisita.
Post hec autem interrogentur et examinentur in speciali de aliquibus
erroribus dicte secle, et omnia similiter conscribantur. In primis exami-
nenlur de Ecclesia Romana cui presidet universaliter papa romanus, et
sub ipso sunt domini cardinales et archiepiscopi et episcopi et prelati
et clerici, ac religiosi, qui dictam sectam illorum qui dicuntur de ordine
Apostolorum persecuntur et ipsos condempnant tanquam hereticos; si
credunt quod dicta Ecclesia Romana sit bona et saucta et si credunt
quod sit Ecclesia Dei et quod habeat illam polestatem ligandi et solvendi
et excommunicaodi quam Christus dedit el tradidit beato Petro aposlolo
et quod nuila alia secta seu congregatio preter Ecclesiam Romanam dic-
lam habeat polestatem. Item, de secta Gerardi Segarelli et Dulcini et
sequacium suorum, qui dicuntur Apostoli seu de conficto ordine Aposto-
lorum, dicentes se tenere vitam apostolicam, si credunl dictam sectam
esse bonam vel malam; el si credunt quod illi qui talem sectam tenent
possinl in ea salvari, cum sit dampnata et per Romanam Ecclesiam re-
probata; et si credunt quod de quolibet statu et ordine alio possit qui-
libet licite transire [f** 186 c] ad tenendum diclam sectam seu ordinem
illum Apostolorum, et quod nullus qui tenetdictam sectam seu ordinem
Apostolorum illorum possit transire adaliquem alium ordinem, quantum-
cumque sit per Romanam Ecclesiam approbatus. Item, si aliquis possit
salvari et intrare in regnum celorum qui non teneat dictum ordinem
Apostolorum seu predictam seclam. Item, de illis qui persecuntur ipsos,
sicul sunt prelati Ecclesie et inquisitores, si credunl quod propter hoc
peccent et sint io statu dampnationis seu perditionis. Item , si in aliquo
casu ipsi qui dicunt se tenerevitam perfectam et ordinem Apostolorum,
sunt subjecti prelatis Ecclesie Romane, et si tenentur eis tanquam suis
superioribus obedire. Item, si credunt quod sit eis licitum jurare, vel
non de veritate dicenda coram prelatisseu inquisitoribus heretice pra-
,

vitatis;etsi postquam juraverint, tenentur respondere veritatem de om-

nibus super quibus fuerint iuterrogali el examinati ab eis; et si licilum
sit eis celare sectam suam et errores suos in quibus deviant ab Ecclesia

Romana, el negare veritatem in judilio^ et mentiri sine peccato ad hoc

ut evadant potestatem prelatorum seu inquisitorum inquirentium contra
eos. Si vero nichil de predictis erroribus seu aliis consimilibus dicte
secle noluerint in judilio confiteri et persistant pertinaciler in negando,
cum vehementer sinl suspecti tanquam a communi conversatione fide-
lium vila et moribus dissidentes, tam ex ritu et modo singulari secte
sue quam tenere videnlur, tam ex habitu [f^ 186 d] quem portant simi-
lem habitui religioso, cum tamen non sint de aliqua religione per Eccle-
siam approbata, ymo pocius reprobata, et omnis talis habitus sub forma
44
346 PRACTICA INQUISITIONFS HERETICE PRAVITATIS.

religionis non approbalus sit interdiclus et prohibitus ad porlandum,

tam etiam ex forma et modo doctrine sue quara tenent et servant, qua-
lem formam et modum tradiderunl prefati Gerardus et Dulcinus et sui
sequaces, qui Apostolos se appellant, quam etiam ex congregationibus
privalis et ex conventiculis que faciunt in occullo, debent detineri in
carcere quilibet separalim et nullo modo plures insimul, ut ab eis
,

melius veritas habealur; el caveatur diligenter quod nulli de suis com-

plicibus aliquo modo possint eis loqui, nec litteras vel nunciationes ali-
quas mittere per quas valeant informari et amplius indurari; et nichi-
lominus cum fidelibus catholicis fidei zelatoribus qui viderunt eos
conversantes diligenter et soilicite inquiratur de hiis que viderunt vel
,

audiverunt de eisdem et fiat informatio de omnibus que contra ipsos

;

legitime poterunt inveniri per que ipsorum falsitas detegatur.

5. Modus abjurandi heresim (1).

Si qui vero de predicta secta sponte converti voluerinl et redire ad

ecclesiasticam unitatem et dictam sectam penitus abjurare et mandatis
Ecclesie simpliciter obedire, recipiendi sunt ad penitentiam, facta prius
confessione ab eisdem in juditio et recepta de suis erroribus et compli-
cibus omnibus quos noverint dicte secte sub forma que sequitur in
hunc modum.
Anno DominiM°.CCC°. XVI°.,in kalendismaii, talis N. de taliloco, seu
patria, de tali dyocesi, antequam caperetur veniens [f" 187 a]per se ip-
sum {vel sic postquam captus fuit et devictus), conversus a secta
:

dampnata illorum qui falso se dicunt Apostolos seu de Apostolorum or-

dine ab Ecciesia reprobato ad ecclesiasticam unitatem constilutus in ,

judilio coram religioso viro tali N., de ordine Predicatorum, inquisitore

heretice pravitatis in regno Francie auctoritate sedis apostolice deputato,
juralus ad sancta Dei Evangelia plenam et meram dicere veritatem de
facto heresis cujuscumque secte dampuate, et specialiter secte illorum
qui dicuntur de prefalo conficto Apostolorum ordine reprobato tam de ,

se ipso sicut de principali quam de aliis personis vivis et mortuis sicut

lestis, dixit et confessus fuit quod tot anni sunt, etc. (vel sic post illud
vivis et mortuis sicut teslis postquam alias negaverat veritatem in ju-
:

ditio contra proprium juramentum, redieus ad cor suum, usus consilio

saniori corrigendo se et dictum suum dixit et confessus fuit quod tot
, ,

anni sunt) quod talis N. commendavit sibi semel, vel pluries, vitam et
sectam predictam et ordinem predictum inducendo ipsum ad amorem et
credentiam dicte secle {exprimantur in effectu verha commendationis

(l) Ce titre n'est pas dans le manuscrit.

 QUINTA PARS. 347

et modus commendandi et inducendi). Item, dixit et confessus fuit quod

post predicta, lalitempore, in tali villa et in tali loco, ipse qui loquitur
fuit factus de dicta secta seu ordine et receptus ad eam per talera N. qui
erat de dicta secta seu de ordine, per talem modum, presentibus talibus
(exprimantur singula); el ex tunc ipse qui loquitur tenuit et servavit
dictam seclam seu [f° 187] ordinem, portando talem habitum (describa-
tur) et vivendo secundum modum et ritum dicti ordinis, eundo seu
discurrendo de villa ad villam, mendicando, et dicendo, el faciendo, et
docendo eo modo quo alii dicte secte dicunt, faciunt et docent, et con-
versaudo cum eisdem sicut unus ex eis. Interrogatus de locis seu villis
in quibus fuit ex tunc laliter conversatus, respondit quod in tali et in
tali (exprimantur) Inlerrogatus cum quibus sociis de dicta secta res-
. ,

pondil quod cum laiibus et talibus(err!j9Wmaw^wr). Inlerrogatus si aliquos

induxit seu attraxit addiclam sectaraseu ordinem, responditquodsic tales
et tales.tali tempore, in tali villa, per talem modum, presentibus talibus
(exprimantur singula). Interrogatus de credenlibus, et amicis, et recep-
tatoribus ipsorum qui sciebant ipsum qui loquitur et alios esse tales et
consenliebant in facto ipsorum, respondit quod in tali villa sunt cre-
dentes, receptalores et consenlientes in faclo ipsorum tales et tales, et
in tali villa sunt tales et tales (exprimantur singula et loca et nomina
personarum). Inlerrogatus quomodo ipse scit quod essent credentes et
cousenlientes in facto ipsorum respondit quod ipse vel tales socii sui
,

ipso presente exposuerunt eis factura ipsorum et ipsi videbanlur ap-

,

probare et eis videbantur placere, et audiverunt verba, et monitiones,

et exortationes ipsius qui loquilur et sociorum suorura semel ,vel plu-
ries ,in secreto cum aliis personis, credentibus et consenlientibus, et
videbanlur eis placere et benefaciebant eis el recipiebant eos in hospi-
ciis suis [f° 187 c] (exprimantur singula). Interrogalus de sociis suis
qui sunt similiter lenentes et servantes dictam sectam seu ordinera
quos ipse vidit et cum quibus fuit, respondit quod tales et lales (expri-
mantur nomina omnium singillatim et unde sunt vel unde fuerunt) et
predictos vidit servantes et tenenles dictam sectara et ordinera et mo-
dum et ritura ipsius in conversando et predicando sicut ipse et alii fa-
ciebant (declarentur illa que circa hec et ad hec pertinehunt) Interro-
.

gatus si illi qui suul de dicto ordine promiltunt aliquam obedienliam

alicui, respondit (exprimatur id quod respondit). Interrogalus quid
promittunt vel ad quid se obliganl illi qui ad dictum ordinem recipiun-
tur, respondit quod talia et talia (exprimaiur). Interrogatus si scivit vel
audivil dici vel credidit quod dictus ordo fuerit per RomanamEcclesiara
approbatus respondit quod non. Inlerrogatus si unquara audivit dici a
,

sociis suis vel ab aliquibus aliis, vel alias ipse scivit quod Ecclesia Ro-
mana sicut prelati et inquisitores herelicorum persequerentur dictum
ordinem et illos qui tenent ipsura, respondit quod hoc audivit et scivit
et ita credebat et tenebat. Interrogatus si unquam scivit vel audivit dici
348 PRACTICA INQUISmONIS HERETICE PRAVITATIS.

quod de dicto ordine fuernnt capti per inquisitores et incarce-

aliqui
rati , vel puniti, seu reiicti curie seculari vel combusli, respondii quod
sic tales et tales el tales in talibus villis (exprimantur nomina singulo-
rwm).Interrogatusdc modo vivendi quem lonentel servant,et si jejunant
et quantum, et si oranl, el quas orationes faciunt, respondil [f** 187 d]
quod modus vivendi, jejunandi el orandi eorum esl talis et lalis {expri-
mantiir). Interrogatus de modo quem
tenent et habent in predicando, et
docendo,seu exhortando, vel informando se ipsos vel alios, respondit
quod talem et talem (exprimantur singula). Interrogatus si unquam
congregant se, vel veniunt alicubi de nocle ad docendum vel aliquid
aliud faciendum, et quando, ubi et quomodo, respondit quod sil laliter
et laliter {exprimantur singula). Interrogatus si habent aliquod tempus
deterrainalum in anno vel aliquem locum specialiler deputatum ad fa-
ciendum aliquam congregationem majorem ad Iraclandum de negociis
suis, respondit (exprimatur) Interrogatus in speciali de doctrina erro-
.

nea seu erroribus eorum quos tenent et docent contra fidem Ecclesie
Romane aut conlra communem statum prelatorum et clericorum et reli-
giosorum, respondit et confessus fuit quod tales et tales(e^ inisto loco ex-
primantur errores quos ipse confitens dixerit per se ipsum singillatim
et distincte per articulos isto modo. Primo recognovit et confessus fuit
quod dicunl et docent et credunt et lenenl de Ecclesia Romana hoc et
hoc (exprimatur) Item, de papa credunt etdicunt seu dogmalizant hoc
.

et hoc {exprimatur). Ilem, de prelatis et clericis et religiosis credunt et

dicunt et dogmatizant hoc et hoc (exprimatur ; et sic de singulis aliis
sicut ipse expressit et confessus fuit singillatim). Postquam autem ipse
confitens dixerit et expresserit illos errores et illos arliculos in quibus
deviant a communi [f*' 188 a] slatu et a fide Ecclesie Romane de quibus
fuerit recordatus tunc etiam poterit interrogari el examinari
, caute ,

tamen, de aliis quos ipse non expresserit qui superius sunt nominati si ,

aliquid scit vel audivit de eis dici, et quid ipse credidit aul tenuil de
eisdem (^et scrihatur id quod responderit). Inlerrogatus si ipse credidit
dictos errores de quibus confessus est esse veros, et dictam sectam seu
dictum ordinem Pseudo-apostolorum esse bonum, et quod ipse vel illi
qui tenerent dictum ordinem et diclos errores tenerent bonam fidem et
bonam vitam in qua possent salvari, quamvis ipse sciret quod erant
conlrarii Ecclesie Romane,et quod illi qui tene:;t fidem Ecclesie Romane
persequebantur eos respondit quod sic. Interrogatus quanto tempore
,

stetit in dicta credenlia, respondit quod tanto tempore (exprimatur : tol

annis vel sic : ab illo tempore quo primo concensit, sicut dixit supra,
,

usque ad tale tempus exprimatur). Interrogatus si modo credit ita, res-

pondit quod non; set vult vivere et mori in fide Romane Ecclesie et pe-
tivit reconciliari et absolvi a sententia excommunicationis.
 QUINTA PARS. 349

6. Modus scribendi abjurationem per notarium talis est.

Etibidem predictus talisN. coram prefato inqui-

in juditio coQstitutus
sitore vel tali episcopo, sacrosanctis Evangeliis Dei positis coram ipso,
flexis genibus abjuravit penitus omnem heresim exloUentem se adver-
,

sus fidem catholicam Domini Jhesu Christi et omnem credentiam et

,

favorem et receptationem et defensionem hereticorum cujuscumque

secte reprobate quibuscumque nominibus ceoseantur, et specialiter
,

[fo 188 b] abjuravit sectam illorum et heresimqui dicunt se tenere illam

vitam quam falso dicunt apostolicam el perfectam, seu illum ordinem

illorum Pseudo-apostolorum quem sedes romana et apostolica minime
approbavit, set pocius reprobavit, sub pena que de jure debetur relap-
sis in heresim abjuratam. Item, promisit el juravit se pro posse
in juditio
suo persequi et revelare seu detegere hereticos, et credentes, et fauto-
res et receptatores, et defensores eorum, ac etiani pro heresi fugittivos,
,

et specialiter de dicta secta Pseudo-aposlolorum quandocumque et ubi-,

cumque sciverit eos esse vel aliquem de predictis. Item, promisit et ju-
ravit se tenere etservare fidem catholicam quam Romana Ecclesia pre-
dicat et observat, et parere mandatis Ecclesieet inquisitorum el recipere
et pro posse suo proficere et complere penitenliam sive penam quam
inquisitores sibi duxerint injungendam, et nunquam fugere nec se
scienler et contumaciter absentare, set venire coram ipsis ad diem et
dies, quandocumque et quocienscumque fuerit requisitus, et adhuc obli-
gavit se et omnia bona sua; et sic ibidem fuit per dictum inquisitorem
reconciiiatus et secundum formam Ecclesie ab excommunicationis vin-
culo absolutus, si tamen de corde bono et fide non ficla ad Ecclesie
redierit unitatem mandata sibi injuncta servaverit, et plenam et
, et
meram tam de se quam de aliis de facto heresis confessus fuerit verita-
tem. Hec deposuit et confessus fuit et predicto modo abjuravit, promi-
sitque atque juravit coram prefato inquisitore, anno et die quibus supra,
in [f° 188 c] aula domus inquisitionis vel in tali loco, in presentia et
,

testimonio talium et talium testium ad hoc vocatorum et mei talis no- ,

tarii publici et jurati qui presens interfui, et scripsi , et recepi , et ia

publicam formam redegi.

7. Hec est forma seu modus conveniens abjurandi heresim in juditio.

Ego N. in judilio constitutus coram vobis inquisitore tali, vel

talis
episcopo tali, sacrosanclis Evangeliis Dei coram rae positis flexis geni- ,

bus, abjuro et renego penitus omnem heresim exlollentem se adversus

fidem catholicam Domini Jhesu Christi et omnem credenliam et favo-
,
350 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

rem et receptalionem etdefensionem herelicorum cujuscumque secte

reprobale quibuscumque nominibus censeatur,et specialiter abjuro
,

sectam illorum et heresim qui se lalso dicunt tenere illam vilam quam
dicunt apostolicam et perfectam vitaiu, seu illum ordinem Pseudo-apos-
tolorum quem sedesromana et aposlolica minime approbavit, sel pocius
reprobavit, sub pena que de jure debetur relapsis in heresim in juditio
abjuratam, Item, promittoet juro me pro posse meo persequi et revelare
seu detegere hereticos et credentes et fautores et receptatores et defensores
eorum, ac etiam pro heresi fugitlivos, el specialiler de dicla secla Pseudo-
aposlolorum quandocumque et ubicumque scivero eos esse vel aliquem
,

de predictis. Itera, promiltoet juro quod tenebo et servabofidem calholi-

cam quam Romana Ecclesia predicat et observat. Item, promillo et juro
quod parebo mandalis Ecclesie et vestris [f*» 188 d] ac successorum ves-
Irorum, et quod recipiam et pro posse meo perficiam etcomplebo penam
seu penitentiam quam vos vel ipsi mihi duxeritis imponendam seu eliam
injungendam, et quod nunquam fugiam nec me contumaciter absentabo,
set veniam coram vobis vel ipsis ad diem et dies, quandocumque et
quocienscumque fuero mandatus seu requisitus et ad hoc et pro hoc
;

obliiio me et omnia bona mea.

8. Littera directa ad partes Hyspanie contra sectatores Dulcini here-

tici qui se falso Christi Apostolos nominant et fatentur.

Venerabilibus in Christo palribus ac dominis reverendis universis

ecclesiarum prelatis ac religiosis viris fratribus Predicatorum et Minorum
aliorumque ordinum ejusdem regionis, zelaloribus fidei Domini Jhesu
Christi in parlibus Hispaoie, ad quos presentes litlere pervenerint, fra-
ter Bernardus Guidonis ordinis Predicatorum inquisitor heretice pra-
,

vitalis in regno Francie et specialiter in partibus Tholosanis auctorilate

sedis aposlolice deputatus, eternam salutem in aclore et consummalore
fidei et salutis Domino Jhesu Christo. —
Ad extirpanda de medio populi
Christiani zizania que habundantius in hiis retro annis supercreverunt,
seminante illa zizaniorum satore diabolo inimico, tanto studiosius invigi-
landum est quanto perniciosius negligentur in uecem catholici seminis
pervagari et in tantum supercrescere quod triticum vere fidei in agro
Dominico suffocarent. Dudum si quidem, sicut nobis et ceteris inquisito-
ribus [f" 189a] heretice pravitatis multipliciter compertum est et aper-
lum et effectum est nolorium in partibus maxime Lombardie ille hu- ,

mani generis pervicax inimicus qui ab initio visus est omnipharia

sua perfidia ac invidia salutem hominis impedire, uovissime diebus
istis, ab annis non paucis citra, per quemdam sue nequicie ministrum
et operarium iniquitatis Gerardum Segarelli de Parma nomine et natione,
 QUINTA PARS. 351

venena nove heresis sparsit mortifera, multosque effecit et infecit disci-

pulos sui perversi dogmatis sectatores qui tandera deprehensus ia
;

errore heresis et horrore dampnatus per Ecclesie juditium et diffiniti-

vam sententiam inquisitorura heresis, velut heresiarcha notorius relic-
tus aniraadversione debita punitus est et combustus.
seculari juditio ,

Set reliquit semen pessimum, semen nequara , scilicet sibi discipulum

unum ex filiis magistrum erroris et perversorum dogmatum
sceleratis,
asserlorem , non solum imitatorem veterum set novarum heresum in-
ventorem quemdam Dulcinum nomine, Novariensem origine, qui sui
,

dampnati magistri sequens vestigia plures fecit sibi discipulos et sequaces

quos suos apostolos nominavit, devians eos ab unitate fidei et abducens
ab obedientia summi ponlificis successoris beati Petri et vicarii in terris
Domini Jhesu Christi, se ipsum ipsis preficiens in prelatum et ipsos sibi
subiciens in subjectos, novis et pestiferis doclrinis eos inficiens et cor-
rurapens; qui multiplicati sunt super numerum,adeo quod milia milium
ipsum secuti sunt falsa docentera vana promittentem, seducentem et
,

[f° 189 b] in errorem mittentem contra quos diu et multum laboratum

;

est per inquisitores heretice pravitatis in illis partibus cruce cum pec-
,

catorura indulgentia contra ipsos de mandato apostolico publice predi-

cata, et alias contra eos fidelium exercitu adunato. Diu quoque ipsi resli-
terunt rebelleslumini, latitantes nunc in raoutibus, nunc in speluncis et
cavernis terre sicut noctue et filii tenebrarura tanderaque heresiarcha
:

Dulcinus cura raullis sequacibus suis captus est in epdomada sancla in

die sancloCene, sub anno IncarnationisDominice inchoato M°. CCC°. VIII**. ;
fuilque cura Margarita, non tara raalefica quara heretica consorte ejus
,

in scelere et errore, et cum pluribus aliis sequacibus et discipulis

suis captus et deprehensus ;fueruntque per diffinilivam sententiam
et juditium Ecclesie judicati et relicti tanquam heretici juditio
seculari animadversione debita puniendi et sic traditi sunt ultrici-
;

bus flammis deputaii elerno incendio concremandi. Non taraen ipsis ,

extinctis , perversura dograa ipsorum penitus est extinctum nec ipso- ,

rura secta heretica et darapnata sic succidi poluit radicitus et evelli quin
etiam gerraen et reliquie reraanerent; ex quo tanquam herbe pessime
pullulantes et germinantes multiplicati sunt et creverunt. Hii sunt
Pseudo-apostoli, discipuli predictorum Gerardi et Dulcini a quibus,

Gerardite et Dulcinite nominari possunt qui se falso dicunt Christi

;

Apostolos et paupertatis evangelice professores, finguntque se pauperes

spiritu appellari [f° 189 c] et apostolorum vestigia iraitari, confingentes
queradam ordinem penitentium cujus fralres invicem se appellant; quera
sancta Romana Ecclesia cujus est ordines confirmare, non solum noa
approbavit, verum etiam ut sectam hereticam condempnavit. Hii sunt
penitentiam simulantes, et tanquam symie effigiantes figuram penitentie
dicunt et clamitant ut sepius in compitis et plateis Penitentiam agite y
:

appropinquabit regnum celorum et interdura Salve, Regina^ et que-

, :
352 PRACTICA INQUISITIONIS HERETICE PRAVITATIS.

dam aliahujusniodi, ad captandum auditura el demulcendum aures au-

dientium et seducendum corda simplicium cantitantes cum tamen
,

extra unitalem el obedientiam sancle ac catholice Romane Ecclesie a qua

ipsi precisi sunt, nulla sit vera penitentia nec salubris. Hii sunt qui
non intrantes per hostium in ovile Dominicum aliunde ascendunt et fu-
rentur et perdant et mactent non tam corpora quam animas preciosas.
Hii sunt vulpecule qui facies quidem habenles diversas set caudas ad
invicem alligatas, vineam Domini Sabaot, Ecclesiam videlicel catholicam
diffusam per orbem demoliri conantur, circumeunles mare et aridam,
,

et occulla convenlicula facientes, segreganles se a communi conversa-

tione fidelium vita et moribus viclu et habilu dissidentes. Hii sunl qui
,

pretendunl quamdam fictam el falsam exterius speciem et ymaginem

sanctitalis per quam facilius simplicibus persuadeant et seducant. Ex
quibus omnibus el aliis nonnullis dicerni possunl a Chrisli ovibus per pas-
toresEcclesie, si vigiles fuerint supergregem sibi commissum et custodes
solliciti. Sunt etenim lupi rapaces et vestimentis [f° 189 d] ovium ex-
trinsecus apparentes ut securius insidientur incautis et secum pertrahant
in baratrum secte sue suis retibus irretitos unde expedil, immo ne-
;

cesse est ut contra ipsos ex adverso ab omnibus Christi fidelibus virili-

ler consurgatur ut credentium de finibus expellantur, ne sua conlagione
pestifera iDficianl oves sanas. Horum quamplures in annis proxime
jam transaclis ab anno Dominice Incarnalionis M°. CCC°. et etiam paulo
ante a facie inquisilorum persequenlium de suis finibus fugientes in par-
tes Hyspanie Iransierunt, patriam illam lustrare non illustrare queren-
tes , ut ibi minus cogniti quam in suis partibus magis noceant magisque
inficianl, et eo confidentius quo ialentius faciant sibi similes seclatores
peidilionis gehenne. Horum nomina non pauca de libro vite nisi
filios et
resipuerint deleta apud nos conscripta habentur, detecta per eum in
juditio coram nobis qui vidit et audivit et scivit et cum eisdem fuit ibi
et alibi conversatus. Vigilate pastores super custodiam gregis vestri
,
,
;

consurgite, fidei zelatores, ut tales qui apud vos ubilibet reperti fuerint
capiantur et diligenter et caute examinentur; et qui deprehensi fuerint
exortentur el invitenlur ad conversionem et si converti noluerint et
;

reverti ad ecclesiasticam unitatem, abjurata penitus in juditio secta illa

et omni alia heretica pravitate, detrudantur in certum locum ad peni-
tentiam peragendam; el probetur ne simulata conversione redeant frau-
dulenter, et alios ymo pocius se ipsos fallentes sub agni specie gerant
,

[f** 190 a] lupum requiranturque et cogantur suos errores fateri suos-

;

que complices in judilio revelare. Qui nisi examinati absolute Voluerint

mandalis Ecclesie obedire et abjurare heresim el sponte redire ad eccle-
siasticam unitatem postquam legitime et canonice moniti et invitati
,

fuerint ad conversionem et ralionabiliter expectati, communicato super

hoc consilio sapientium, relinquanlur seculari juditio, animadversione
debita puniendi secundum canonicas sancliones. In quorum omnium
 QUINTA PARS. 355

asserlionem fidelissimam et testimonium veritatis, ego prefatus inquisi-

tor sigilium quo utor duxi presentibus apponendum. Datum Tiiolose
prima die mayi, anno Domini M". CCC" XVI°.

9. Littera Roderici Compostellane sedis archiepiscopus (1).

Rodericus miseratione divina Composlellane sedis archiepiscopus ac

regni Legionis chancellarius, religioso viro fratri Bernardo Guidonis
ordinis Fralrum Predicatorum, inquisitori heretice pravitatis salutem in ,

eo qui se voluit pro omnibus immolari. —

Noveritis nos vidisse litteras
vestras nobis et aliis prelatis de Hyspania missas in generali continentes
quod alique patrie in partibus Hyspanie erant pravitatis heretice crimine
irretite. Et nos. visis vestris litteris, et inlendentes circa ipsa que in
eisdem continebanlur, aliquas personas quas tangere de hujus pravitale
videbamini videlicet Bernardum cum duobus sociis et Canum cum aliis
,

duobus, fecimus in civitate ipsa Compostellana et per alias diversas par-

les terre capi, el ipsoshabemus nunc vinculis mancipatos; unde [f° 190b]
rogamus vos attente quatinus nobis per vestras patentes litteras statim
iniimetis super quibus articulis debent interrogari et examinari, et qua-
liter contra istos jam caplos et contra fautores eorum procedere debea-
mus, si inventi fuerint culpabiles in tanta cecitate et in fidem calholicam
aliqua prava et iniqua presumentes; et nobis articulos certos et modum
procedendi contra istos et contra omnes adherentes et favenles eis , et
contra alios si qui poslmodum inventi fuerint in ista radice putreda,
transmittatis , quia talia in partibus nostris fuerunt hactenus insueta;
sciturus tamen pro certo quod nos in Dei favorem et ut fundamenlum
fidei fundatum supra firmam petram exaltetur, faciemus contra eos, si
culpabiles fuerint inventi quidquid secundum Deum de jure fuerit
,

faciendum. Datum Composlelle, pridie nonas marcii anno Domini ,

M». CCC«. XV». (2).

10. Forma seu modus proprius abjurandi in juditio sectam apostati-

cam Pseudo-apostolorum.

Ego talis N. de loco lalis dyocesis, constilutus in juditio coram

tali

vobis tali N. inquisitore, sacrosanclis Dei Evangeliis coram me posilis,

abjuro penitus seclam illam et ordinem illorum qui se vocant Apostolos
et sic vulgariler appellanlur , quoad nomen ejus et quoad habitum spe-

(1) Ce titre n'est pas dans le ms.

(2) Cependant la lettre de Teveque est une reponse a celJe de Bern. Gui , qui pr6cede,
45
354 PRACTICA INQUISmOMS HERETICE PRAVITATIS.

cialem el quoad ritum vivendi ejusdem singularem a communi con-

,

versalione el vila fidelium dissidenlem, et quoad omiiia et singula in

quibus a sana doctrina [f** 190 c] et a potestale clavium Ecclesie et pre-
latorum ejus in aliquo deviat aut discordat, quem ordinein jamdudum
per lol annos tenui et servavi , et cum sectatoribus et observatoribus
ejusdem ordinis conversatus fui, quam sectam el quem ordinem quidam
nomine Gerardus Segarelli de Parma adinvenisse dicilur et primus ini-
ciator ejus fuisse, eandemcjue sectam et ordinem aller quidam Dulcinus
nomiue, Novariensis origine. post dictum Gerardum Segarelli cum mul-
tis sequacibus dicitur tenuisse et defeudisse quem Gerardum el quem
,

Dulcinum ac etiam nonnullos complices eorumdem et dicli ordinis sec-

lalores audivi postmodum fuisse condempnalos tanquam hereticos per
judilium prelatorum et iuquisitorum heretice pravitalis, predictosque
credo et reputo fuisse jaste lanquam hereticos condempnatos et damp-
natos. Item, corde credo et ore confiteor esse unam sanctam calholicam
Ecclesiam,cui in presenti presidei tanquam vicarius Domini Jhesu Christi
sanctissimus pater dominus Johannes papa XXII, extra cujus Ecclesie
fidem et obedientiam non esl salus. Item abjuro et revoco omnia et
,

singula illa que tlixi et asserui dudum in juditio in quibus aliquis error
aut aliqua falsa opinio aut doctrina erronea esse cognoscitur aut depre-
hendilur quoquo modo et specialiter el expresse revoco et abjuro id
,

quod dixeram me credere et lenere dictum ordinem Pseudo-apostolorum

esse bouum et quod illi qui tenent dictum ordinem quem prius audi-
,

veram non fuisse per sedem apostolicam approbatum, quin pocius

[f° 190 d] reprobatum ,
possent salvari tenendo ipsum, si lamen non
faceret peccata alia contra mandata Dei. Item, id quod dixeraii) me cre-
dere quod papa romanus et prelati Ecclesie el religiosi et inquisitores
heretice pravitatis peccabant et faciebant iujuste persequendo diclum
ordinem et observatores ejusdem. Item, id quod dixeram mecrederequod
senlentia excommunicationis lala per romanum pontificem aut per apos-
lolicam sedem vel per prelalos Ecclesie conlra observanles dictum ordi-
nem non ligabat eosdem. Ilem, id quod dixerain quod non repulabam
me esse excommunicalum tenendo dictam sectam et dictum ordinem,
quamvis audivissem dici et crederem ita esse quod omnes tenentes dic-
lumordinemerant excommunicati per Ecclesiam. Item, id quod dixeram
quod ,
quando pauperlas fuit mutata et sublata ab Ecclesia tempore
sancli Silvestri, vite sanclitas fuit ablaia et subtracta ab Ecclesia et
dyabolus inlravit in socios sancti Silvesiri el postea in hunc mun-
dum. Ilem, id quud dixeram quod papa romanus aul prelali Ecclesie nou
possunl jusle prohibere per seatentiam excommunicationis quod nuUus
dictum ordinem teneat et observet et quod tali prohibitioni aul senten-
lie non est obediendum. Item, idquod dixeram esse duplicem ecclesiam,
videlicet spiritualem que esl in hominibus qui vivunt in paupertate per-
fecta et in obedientia spirituali ad Deum solurja et non ad aliquem homi-
 QUINTA PARS. 355

nem , carnalem que est illorum qui carnaliler el in deliciis carnis

et
vivunt snb obedientia hominis. El confiteor unam tantum esse Eccle-
siam in qua sunt tam boni quam mali [f 191 a]. Item, revoco et al)juro
opioionem erroneam quam aliquando habui et tenui, credendo quod
jurare in juditio et pro verilate dicenda erat illicitum et peccatum, et
credendo quod omne juramentum indistincte esset prohibitum a Deo
tanquam illicitum et peccatum. Et confiteor me credere quod licilum sit
jurare pro veritate in juditio asserenda secundum quod saucta Romana
Ecclesia tradidit et instituit et observat. (Consimili modo exprimoMtur
si aliqui alii errores seu articuli erronei fuerint ahjurandi ; et in fine

concludatur in hunc m.odum ahjuratio yeneralis.)

Item, egoprefaius talis abjuro penitus heresim et errorem extollentem
se adversus sanctam Romanam Ecclesiam et apostolicam sedem et fidem
Domini Jhesu Christi et omnem favorem et participationem et defen-
,

sionem et credentiam hereticorum cujuscumque secte dampnate et spe-

cialiter et expresse secte illorum qui Pseudo-apostoli nominantur, sub
peua que de jure debetur relapsis in heresim in juditio abjuratam. Et
promitto et juro me tenere fidem quam sancta Romana Ecclesia predicat
et observat. Item, promitto et juro me pro posse meo persequi el dete-
gere aut revelare et facere capi et reddi inquisiloribus heretice pravi-
tatis hereticos, etc. (Require alibi; scribatur in hoc loco...)

Explicit tractatus de practica officii znquisitionis compositus et com-

pilatusper venerabilem et religiosum virumhone memorie fratrem Ber-
nardum Guidonis auctoritate aposlolica in regno Francie , niaxime in
partibus Tholosanis^ inquisitorem heretice pravitatis deputatum , qui
postmodum fuit factus episcopus Lodovensis cujus anima requiescat in
,

pace. Amen (1).

(I) \'ExplicU manque dans le ms. 387.

 INDEX

TOTIUS OPERIS DIVISIO 1

PARS PRIMA.
De tractatis in hac parte 1
1. Forma communis citationis 3
2. Forma alia specialis citandi aliquem cruce signatum
qui dicitur aufugisse. . . 3
generalis ad capiendum perfectos hereticos et famosos
3. Littera 4
4. Forma litterarum ad capiendum aliquem diffamatum de heresi vel suspectura. 5
5. Forma specialis citandi aliquem cruce signatum qui cruces non portat modo et
forma quibus eidem sunt iraposite et injuncte 6
6. Forma alia ad capiendos hereticos seu Valdenses 6
7. Forma scribendiadcapiendurapersonasperaliquemadhocspecialiterdeputatum. 7
8. Forma alia generalior et comraunior ad pei'Sonas culpabiles capiendas 7
9. Forma communis ad citandum fugittivos et eos qui conturaaciter se absentant. 8
10. Forma citationis secunde contra fugittivos pro heresi et in causa fidei contu-
maces . 9
11. Item, forma alia specialis citandi notorios fugittivos 9
12. Forma communis sententie excomraunicationis contra conturaaces ia causa
fidei et pro heresi fugittivos 10
13. Foi-raa specialis citandi illum qui temerarie deposuit cruces nomine penitentie
sibi impositas et aufugit, qui etiam invenitur plura quam confessus fuit in
heresi comraisisse 11
14. Forma excommunicandi contumacera ac fugittivum qui cruces sibi irapositas
deposuit et citatus canonice non coraparuit certa die 12
15. Forraa citationis fugittivorum pro heresi ad audiendura difBnitivam sententiam,
postquara per annura steterint excoraraunicati anirao pertinaci 13
16. Forma denunciandi excomraunicatum et fugittivum de muro, postquam fuerat
per sententiam inmuratus, necnon citaudi ipsum ut perheraptorie compareat
certa die 14
17. Forma citandi aliquem qui aufugit de muro in quo detinebatur medio tempore
ut penitentiamacciperetpro comraissis in facto heresisin juditio confessatis- 15
18. Forma excommunicandi conturaacera in causa fidei qui prius aufugit de car-
cere muri ad quem fuerat ad agendum penitentiara sentenfialiter conderap-
natus, vel qui nondum receperat penitentiam pro comraissis in heresi m
juditio confessatis 16
19. Forma absolutionis contumacis in causa fidei, si revertatur et velit raandatis
Ecclesie obedire. 17
20. Forraa citandi fugittivum de muro et excommunicatum pro contumatia in causa
fidei ultra annum ut veniat diffinitivam sententiam auditurus, quaravis
,

absens per conturaaciani ac pertinatiam tunc existat 17

21. Forma publicandi latam sententiam diffinitivam contra fugittivos profacto here-
sis in causa fidei contumaces 18
22. Forma citandi liberos et heredes ac bonorum detentores alicujus defuncti in
heresi contra quera de jure fuerit ad sententiam procedendum 19
358 'NDEX.

23. Quando vei-o dcifiinctus fucrit licrcticatus qui antea confessus fuerat dc facto
licresis vel ctiain quando non fucrit hereticatus, sct post abjuratam heresim
corniiiiserit in eadein modo iiifra scripto perstringi poterit in littera citato-
,

ria culpa ejus ;de rclapso et hercticato simul dicatur sic 20

24. Forma secundc citationis quaiido nullus comparuerit prima vice, si inquisitori
visuin fuerit amplius facienda 21
25. Forma citaiidi teslcs nominatos in causa defensionis alicujus defuncti coram
inquisitore 22
26. Forina alia spccialis in modo loquendi ad citandum aliquem capellanum seu
sacerdotem in causa defensionis alicujus dcfuncti coram inquisitore 23
27. Foimu secunde citationis, si non comparuerit prima vice 23
28. Forina citandi liberos et heredcs seu bonorum detentores aiicujus defuncti de
quo pronunciandum esl de jure ipsum fore, si viveret, inmuraiiduin propter
boiia vcl tanquain relapsum in lieresirn seculari juditio r-elinquenduin ut ,

certa die et loco veniant, si voluerint, diflinitivain seiitentiain audituri. . , . 24

29. Forina citandi liberos ct heredes ac bonorum detentores alicujus dcfuncti ia
heresi cujus ossa fuerint e.Khumanda et comburenda ut certa die et loco
,

veniant, si volucrint, super hoc diffinitivam sententiam audituri 25

30. Forma ad citandum ut veniant ad sermonem penitentiain recepturi vel senten-
tiain audituri 25
31. Forina ad convocandum peritos ad consilium pro agentibus in remotis 26
32. Forina alia ad convocandum peritos prescntes specialiter in aliquo studio
gener-aii 26
33. Formascribendi episcopo de cujus diocesi alique persone fuerint inmurande
vel secular"i juditio r-elinquende, sr voluerit interesse vel aliquem mittere loco
sui, vel saltern dare consiliurn super illis 26
34. Forma alia seu modus scribendi satis conveniens juxta tenorem novelie consti-
tutionis 28
35. Si vero scr-ibatur capitulo, sede vacante, scribatur hoc modo 29
36. Forma alia specialis scr"ibendi episcopo de eodem 30
37. Forma specialis citationis cum rnonitionc canonica plurium personarum , cum
exprcssione aut sine expressione nominum, que in aliqua communitate con-
tra inquisrtionis officium heretice pravitatis commiserunt in favoi*em et
defensionem singularium personarum cuipabilium de crimine heresis vel ,

alias impediendo inquisitionis officium quoquo modo .... 31

38. Forma sentencie excommunicationis contra pei-sonas que canonice et perheinp-
torie citate infra certam diem comparerent coram inquisitore ad confitendum
tam de se quam de aliis super iinpedimentis ofBcio inquisitionis prestitis
plenariam veritatem, minime coinparuerunt nec se legitime excusaverunt. . 32

SEGUNDA PAHS.
De TRACTATIS IN HAC PAHTE 35
1. Forma rclaxandi aliquem Judeum de muro ad quem fuerat pro commissis con-
tra fidem per sententiam deputatus 35
2. Forma littere testimonialis de amovitione seu depositione crucum facta publice
in sermone 36
3. Forma de eductione muri in sermone publico cum crucibus
littere testimonialis
et peregrinationibus et aliis generalibus 37
4. Forma relaxandi aliquem Judenm de muro ad quem fuerat pro commissis
contra fidem per sententiam deputatus 39
5. Forma littere de penitentia arbitraria in sermone publico imposita seu injuncta
de peregrinationibus faciendis sive crucibus portandis 40
6. Forma littere tali de penitentia arbitraria in publico sermone imposita et in-
juncta de crucibus portandis et peregrinationibus et aliis generalibus obser-
vandis 42
7. Forma quedam specialis imponendi penitentiam alicui extra sermonem pro
verbis incautis et temerariis que contra se ipsum vel contra ahum publice
evomuit in scandalum plurimorum 43
 INDEX. 359
8. Forma imponendi penitentiam minorem alicui juveni extra serraonem publicum
super biis que commisit in tieresi in juvenili etate 44
9. Forma de reconsiliatione et absolutione alicujus conversi a scismate et ritu et
erroribus Grecorum 46
10. Forma litteread imponendum penitentiam arbitrariam alicui extra sermonem
ex aliqua causa rationabili 46
11. Forma littere commutandi aliquam penitentiam [in] ingressum religionis ex
aliqua pia causa 47
12. Forma
littere absolvendi et quittandi aliquem cui fuerit promissa gratia si pro-
curaret capi et baberi aliquem hereticum vel hereticos debito cum effectu. . 48
13. Forma littere ad imponendum penitentiam arbitrariam extra sermonem aiicui
Judeo pro biis que commisit receptando aliquem vel aliquos baptizatos apos-
tatas, vel alias favorem aliquem impendendo 49
14. Forma ad deponendum cruces extra sermonem non simpliciter set ad tempus
ex aliqua pia causa 50
15. Forma ad deponendum cruces ex sermoneetad commutandum peregrinationes
in alia determinata opera pietatis 51
16. Forma commissionis alicui faciende ad deponendum cruces 51
17. Forma alia specialis committendi alicui potestatera deponendi cruces 52
18. Itera, forma alia specialis coramissionis dc eodem 52
19. Forma littere testiraonialis inquisitoris super depositione crucum facta per
aliura vice ejus 53
20. Forraa alia deponendi seu commutandi cruces alicui intuitu liberorum 53
21 Forma littere relaxandi de muro non simpliciter set ad terapus ex causa ali-
qua speciali 54
22. Forraa brevis et coramunis comrautandi peregrinationes iu alia opera pietatis. 55
23. Itera, forma alia communis comrautandi et absolvendi a peregrinationibus. . . 55
24. Item, fornia alia quantura ad raodum loquendi in casu aliquo speciali 55
25. Item, forma specialis ad commutandum peregrinationes 56
26. Item, forma alia quittandi aliquem ab omnibus penis et penitentiis de gratia
speciali quod nunquam vel rarissime fieri debet 56
27. Forma seu modus citandi seu conveniendi heredes seu bonorum detentores
illorum qui peregrinationes sibi injunctas seu alia iraposita sibi onera dura
viverent minime compleverunt 57
•28. Modus scribendi ad corapessendura heredes seu bonorum detentores illorum
qui peregrinationes sibi injunctas minime compleverunt 57
29. Forma quittandi heredes alicujus defuncti, postquara satisfecerint superdefectu
peregrinationuni quas dictus defanctus non compleverat dum vivebat. ... 58
30. Forma absolvendi et quittandi aliquem a defectu peregrinationum 58
31. Forma cujusdam coraraissionis particularis in casu 58
32. Forma denunciandi seu publicandi sententiam esse latam de domo aliqua di-
ruenda 59
33. Forraa scribendi ad applicandara materiam alicujus doraus piis usibus que
propter heresira fuerit destruenda ."
59
34. Forma scribendi contra raolestautes illos quibus ad portandum cruces nomine
penitentie sunt injuncte 60
35. Forma littere declarandi et pronuntiandi quod aliquis publicis officiis possit uti. 61
36. Forma littere pro clerico jurato recepto ad fidelitatem et officium inquisitionis. 61
37. Forma littcre pro custode muri instituendo 61
38. Forma litfere testimonialis pro juratis officii inquisitionis 62
39. Forma littere pro licentia exeundi terminos alicui assignatos in penam ex ali-
qua causa rationabili 62
40. Forma scribendi liUere testimonialis de actis publicis que in libris inquisitionis
continentur quod raro et nop sine magna et rationabili causa fiat
: 63
41. Itera, aliter de eodem in casu 63
42. Littera testimonialis de usu cursu et stilo ofticii inquisitionis quantum ad oc-
,

cupationem bonorum faciendam aut etiam dimittendam 64

43. Forraa litterarum seu cedularum ad requirendum de provisione facienda perso-
nis detentis in muro nondura sententiatis 64
44. Forina recognitionis de solutione facta inquisitori 65
45. Forma littere committcndi locura inquisitoris et alia in casu speciali 65
360 INDEX.

/ju.Item forma alia de eodem in casu speciali

, 66
exponendo
47. Littera de bo3j)itio inquisitionis Tbolose non 66
48. Forma requisitionis librorum Talmutorum Judeorum sub pena excommunica-
tionis 67
49. Forma mitigationis circa penam sentencie excommunicationis ex causa. ... 68
50. Sententia excommunicationis contra detentores et celatores librorum Judeorum. 69
51. Requisitio senescaili Agenesii super libris Judeorum 69
52. Commissio facla priori Fratrum Predicatorum Agenni super libris Judeorum
inquirendis 70
53. Sentcntia excomraunicationis contra detentores et celatores librorum Judeorum
in senescallia Agenni 71
54. Modus seu forma sentenlie absolutorie aliquorum qui fuerunt inculpati de ali-
quibus erroribus seu heresibus aut criminibus super quibus inquisiti et exa-
minati, cum non fuerint confessi nec convicti testibus, inventi sunt innocen-
tes pariter et immunes 71
55. Modus et forma faciendi scu assignandi provisionem reddendam seu pensionem
annuam persolvendam aliquibus personis seu fratribus qui fuerunt de or-
dine miiicie quondam Templi postquam examinati diligenter inventi et
,

judicati sunt et super heresibus et criminibus de quibus habebantur suspecti

penitus innocentes 74
56. Modus et forma de provisione facienda certis personis que fuerunt ordinis
quondam milicie Temph ex commissione apostohca speciaU, uno ex eisdem
pro se et pro muitis aliis absentibus nominatim expressis suppUcante. ... 79

TERTIA PARS.

De contentis in hac parte 83

1. Sequentia eorum que in generaU sermone inquisitorum in principio sunt
agenda 83
2. Forma actus notarii 86
3. Forma juramenti senescalU et curiaUum domini regis manu elevata ad Ubrum
EvangeUorum 87
4. Eadem est fornia juramenti consulum 87
5. Sententia excommunicationis contra impedientes officium inquisitionis. ... 88
6. Ad gratiam de crucibus deponeudis 89
7. Forma educendi de muro cum crucibus et peregrinationibus et reguUs vivendi
generaUbus 89
8. In recitando cuipas dupplex modus et ordo teneri peterit et servari 91
9. Modus recitandi culpas viventium et presentium personarum 91
10. Modus conveniens abjurandi heresim in juditio 92
11. Modus specialis abjurandi aliquam specialem sectam ac errores 92
12. Forma et modus absokitionis a sententia excommunicationis 93
13. Forma ad imponendum penitentiam peregrinationum sine crucibus 94
14. Forma penitentie arbitrariede crucihuset peregrinationibus et aUisgeneralibus. 98
15. Monitio contra illos qui irrideut aut molestant cruce signatos suam penitentiam
facientes 100
16. Forma sententie et penitentie inmurandorum 101
17. Forma sententie contra aliquem falsum testem qui maliciose contra aliquem vel
aiiquos innocentes falso deposuit, volens eos involvere in crimine heretice
pravitatis 103
Aha forma de eodem in simiU casu 106
18. Forma sententie fugittivorum pro heresi
de qua aut fuerunt confessati aut con-
aut utrumque simul, et nichilominus aufugerunt
victi 108
Alia forma sententie contra contumaces in causa fidei, postquam per annum et
ampUus excommunicationis sententiam predicta contumacia sustinuerint.. . 109
19. Forma sententie excommunicationis fiende in sermone inquisitorum publico
vel in alia statione pubiica coutra personas notatas, difTamatas de heresi ac
pro heresi fugittivas, postquam citate canonice parere subterfugiunt et con-
tumaciter se absentant 110
 INDEX. 361
20. Formasenlentie religiosi inmurandi el degradandi qni se opposuit officio inqui-
sitionis in favorem et defensionem personarum condempnatarura pro heresi,
unde incurrit sententiam excommunicationis quam ultra annum sustinuit
animo pertinaci, ex quo restat qiiod est velut hereticus condempnandus. . . Hl
21. Modus seu forma degradationis actualis 117
22. Forma potestatis date alicui inquisitori ad degradandum, absente episcopo.. . 119
23. Degradatio Johannis Phihberti sacerdotis 120
24. Forma sententie personarum defunctarum que forent si viverent, inmurande,
,

ratione duntaxat bonorum 120

25. Forma sententie alicujus defuncti confessi in juditio de heresi dum vivebat
non tamen invenitur fuisse absolutus a sententia excommunicationis lata in
canone contra tales 121
26. Forma sententie alicujus defuncti qui fuit fautor hereticorum dum vivebat de ,

qua fautoria non invenitur judicialiter fuisse confessus nec a sententia ex-
communicationis judicialiter absolutus 122
27. Formasententie personarum defunctarum in heresi, aut impenitentium de
eadem, seu hereticatarum in fine 123
28. Forma alia contra defunctos impenitentes de crimine heresis 124
29. Forma sententie relapsi in heresim in juditio abjuratam qui fuerit tanquam
talis relinquendus brachio et juditio curie secularis 126
30. Forma sententie sacerdotis relapsi in heresim qui fuerit degradandus et degra-
datus tradendus brachio et juditio curie secularis 127
31. Forma sententie, si episcopus presens non fuerit 128
32. Forma sententie alicujus Manichei heretici obstinati nolentis converti ab erro-
ribus nec reverti ad ecclesiasticam unitatem 129
33. Forma alia alterius heretici secte ejusdem qui, non solum oon vult converti et
i-edire ad ecclesiasticam unitatem, set etiam mortem sibi accelerat ponendo
se in illa abstinentia quem vocant Enduram nichil penitus comedendo. . . . 131
34. Forma sententie heretici de secta illorum qui appellantur Valdenses seu Pau-
peres de Lugduno 133
35. Ordines quos dicunt Valdenses esse in sua ecclesia, scilicet episcopi, presbiteri
et dyachoni 136
36. Forma sententie alicujus qui prius confessus fuit in juditio et postea revocavit
et nichilominus testibus superatus est et convictus, nec voluit se defendere
in juditio aut purgare oblata sibi ex superhabundanti misericordia super
,

hoc facultate 138

37. Forma sententie aUcujus heretici obstinati de secta Bequinorum 141
38. Incidenter ponitur in hoc loco quid fuerit expediens inquisitoribus faciendum. 144
39. Errores secte Bequinorum et quibus vere doctrine argumentis destruantur. . . 145
40. Forma sententie dcgradatiouis et inmurationis contra aliquem religiosum vel
presbiterum maleficum sortilegum et ydolatram qui demonibus immolavit. . 150
41. Forma sententie degradationis et inmurationis contra aliquem sacerdotem
rebaptizantem homines rite prius in forma Ecclesie baptizatos 154
42. Forma sententie degradationis et inmurationis contra aliquem sacerdotem qui
baptizavit aliquas ymagines in fontibus baptismalibus in forma baptismatis
ad faciendum aliqua sortilegia vel maleficia. Item, qui hostiam non conse-
cratam ministravit scienter alicui loco hostie consecrate cum pari reverentia
et honore 156
43. Forma sententie inmurationis cum signo hostie rotundo contra personam ali-
quam que de et cum Corpore Christi sortilegium aut maleficium aliquod
perpetravit 158
44. Forma sententie contra domum in qua aiiquis fuit hereticatus sciente domino
domus 159
45. Forma reconsiliandi impeditores qui se opposuerunt officio inquisitorum.. . . 160
Modus jurandi et obligandi 160
Modus abjurandi heresim 161
Modus absulvendi hujusmodi excommunicatos a sententia excommunicatio-
nis a canone 162
Modus seu forma punitionis seu penitentie imponende talibus 164
46. Modus reconsiliandi aliquam civitatem seu communitatem alicujus civitatis,
ville seu castri, que se opposuit inquisitoribus et eorum officio 166
46
362 INDEX.

supplicandi et petendi absolutionem a sententia excommunicationis

Modus
casuin eo 167
Modus reconsiliandi ad gratiam et imponendi penitentiam in eodem casu. . 168
47. Forma pronunciandi auper libris Judeorum qui Talmuti appeliantur 170

QUARTA PARS.
Prologus et divisio quarte partis 173
I. Commissio officii inquisitionis 174
1. Quedain committuntur inquisitoribus quod ad ea suscipienda et etiam exe-
quenda tencntur ex precopto obedientie apostolice sedis 174
2. Quedam committuntur inquisitoribus quod ad ea exequenda tenentur non ex
precepto, set ex simplici mandato 175
3. Quedam committuntur inquisitoribus quod ad eorum executionem non tenen-
tur nec ex precepto, nec ex mandato 175
II. Juridictio seu potestas officii inquisitionis 175
1. Altitudo officii inquisitionis 176
2. Longitudo officii inquibitionis 176
3. Profunditas seu soliditas officii inquisitionis 176
A)Excommiuiicatioinquisilorumfortiorceterisexcommunicationibusinquatuor.
a) Possunt cogere potestates seu rectores ad banniendumpersonas excom-
municatas a se 176
b) Possunt similiter cogere potestates seu rectores ad confiscandum bona
excoinmunicatorum a se 177
c) Possunt persistentes pcrannum in excommunicatione sua tanquam here-
ticos judicare 177
d) Possunt excommunicare omnes participantes et communicantes cum ex-
communicatis a se 178
B) Precellentia absolutionis inquisitorum 178
C) Potestas inquisitorum in puniendo fortis et excellens 179
a) Possunt punire in persona 179
b) Possunt punire in substantia bonorum aut rerum 180
c) Possunt punire in fama 181
d) Possunt punire in lionore 182
e) Vigor potestatis officii inquisitionis in hiis que committuntur inquisitori-

bus exequenda juxta discretionem ct arbitrium eorumdem 182

/)Notandum incidenter quod inquisitores heretice pravitatis in partibusTho-
losanis etCarcassonensibusconsueverunt, stilusque etusus officiiinquisi-
tionis ab exordio quo incepit usque in odiernum diem extitit et cucurrit ,

ubi et quando expediens et rationabiie visum fuerit, assignare et prefigere

tempus gratie, promittendo videlicet gratiam et servando promissam im-
punitatis mortis, carceris sive muri, exilii et confiscationis bonorum.. . 182
4. Latitudo ofOcii inquisitionis 185
A) Que et in quos possunt inquisitores 185
a) Possunt inquisitores procederein eodem simul, vel separatim, aut singu-
laritcr. , 186
b) Possunt procedere contra quoscuraquehereticos, autde pravitate heretica
culpabiles, vel suspcctos, seu etiam dififamatos, et contra receptatores, de-
fensorcs aut fautores eorum 186
c) Possunt inquisitores omnibus et singulisde predictisredire volentibusad
Ecclesie unitatom absolutionis beneficium impartiri 186
d) Ad judicandum heroticos obstinatos vel ad infligendum penam perpetui
carceris sive muri poterant etdebebant oliminquisitores procedere per se
ipsos, vel dyocesanorum, vcl vicariorum ipsorum consilio 187
e) In cxaminatione testiumdebent adhibere secum duaspersonas religiosas. 188
f) Possunt requirero,et requisiti tenenturobedire, ad conscribenduin depo-
sitinnes tcstium 188
P') Possunt nomina tostium exprimere non publice, set secrete 189
/i) Possunt committere tria citationes testium examinationes et denuncia-
: ,

tiones sententiarum 191

 INDEX. 363
i) Possunt accersire peritos 192
/) Possunt convocare clerum et populum civitatum castrorum aliorumque ,

locorum 192
k) Possunt procedere simpliciter et de plano 192
l) Possunl procedere contra illos qui commiserunt in crimine heresis, licet

ad partes alias se transtulerint 192

m) Possunl facere sibi assignariet reddi libros in quibus continentur inqui-
sitiones facte per quoscumque 193
n) Possunt facere observari omnia statuta contra hereticam pravitatem. . . 193
0) Inquisitores , de dyocesanorum vel, eis absentibus vicariorum suorum,

consilio, possunt privare hereticos, credentes, receptatores ct defensores,

eorumque filios et nepotes personatibus, dignitatibus etbeneficiisecclesias-
ticis, et officiis publicis et honoribus quibuscumque 195
p) Possunt dare indulgentiam viginti , vel quadraginta dierum , vel trium
annorum 197
9) Conceditur inquisitoribus et sociis ac notariis eorum indulgentia 198
r) Possunt compescere predicatores, questuarios, ubi contingeret ex eorura
predicatione vel questu congregationem fiendam vel ahas fidei negotium
impediri , 199
s) Possuntprocederecontra omnesqui se opposuerint contra officium inqui-
sitionis 199
t) Possunt omnia sibi commissa, invocato, si opus fuerit, auxilio brachii se-
cularis.contradictorespercensuram ecclesiasticam, appellationepostposita,
compescendo, quocumque privilegio vel indulgentia non obstante. . . . 200
B) Declaratur latitudopoteslatis inquisitorum circa ea que in sequentibus duo-
decim articulis continentur 201
a) Possunt inquisitores una cum dyocesanis, vel eorum vicariis, interpretari
seu declarare si qua sunt dubia vel obscura in statutis contra hereticos
editis 201
b) Possunt compellere rectores civitatum aliorumque locorum in Lombardia
ad faciendum conscribi in capitularibus suiset faciendum etiam observari
constitutiones apostolicas et leges imperiales contra hereticos, credentes,
fautores, et receptatores et defensores eorum editas 202
c) Possunt in Lombardia dispensare in terminis positis in constitutionibus
Innocentii pape Illlt', infra quos tenentur rectores communitatum facere
eligi officiales, etcondempnareetsindicare precedentes proximo potestates
prorogando eis terminum decem dierum 203
d) Possunt in Lombardia eligere officiales et sindicatores 204
e) Possunt hoc inquisitores Lombardie, vel unus ipsorum 204
f) Possunt audire dorainos domorum in quibus heretici reperti fuerint. . . 204
g) Possunt exigere penas ad quasse obligaverunt illiquijurant parereman-
datis 205
h) Possunt facerepubhcari bonahereticorumetcredentium erroribus eorum-
dem post mortem ipsorum, in casu in quo ob heresim suiactoris heredes
ad successionem bonorum non debent admitti 206
i) Possunt clericos sive sacerdotes inquisitionis officium impedientes per-
sonaliter capere et subire 206
j) Possunt excommunicare laycos disputantes de fide catholica publice vel
privatim, necnon illos qui sciunt hereticos vel aliquos occulta conventi-
cula celebrantes, nisi eos studuerint seu procuraverint revelare .... 207
k) Possunt requirere presidentes alicui regimini ad faciendum justitiam de
hereticis 207
1)Possunt facere dirui domum seu domos cum appendiciis suis 208
in. Executio officii inquisitionis 209
1. Executio officii inquisitionis libera est et expedita, quia tollitur omne impe-
dimentum 209
A) Inquisitores non habent impedimentum a superioribus 209
B) Inquisitores non habent impedimentum ab inferioribus contra quos pro-
cedunt 211
C) Inquisitores non habent impedimentum ab officialibus seu ministris quo-
rum ministerio agunt 213
364 INDEX.

D) Inquisitores non habenl impedimentum a testibus quos recipiunt 214

E) Inquisitores non habeiit impedimentum a defectibus qui contingunt.. . 216
2. Foima debita procedendi ad actum et exercicium per quod venitur ad finem
intentum 217
A) Ordo agendorum 217
a) Pi-imo et principaUter contra hereticos proceditur. Hereticorum quidam
dicuntur heretici perfecti, quidam vero imperfecti 218
b) De hereticis redeuntibus 219
c) De hereticis recidivantibus 220
d) Credenles hereticorum erroribus heretici judicantur. —
De credentibus
Vaidensium erroribus 222
e) De fautoribus hereticorum 226
a) Secundum plus el minus 227
Secundum ccrtum et dubium
6) 229
Secundum j^rius et posterius
y) 230
/) De receptatoribus hereticorum 231
g) Do defensoribus bereticorum 232
' • . .

B) Modus ipsius agentis, ut sit formatus et regulatus in bonum 232

a) Inquisitor sit diiigens ac fervens zelo veritatis fidei et salutis animarum. 232
b) Inquisitor sit constans 233
c) Inquisitorvigilans
sit 233
C) Species seu forraa judicantis aut punientis 233

QUINTA PARS.
InTENTIO AUCTORIS ET MATERIA OPERIS 235
Instructio seu informatio generalis 235
I. De Manicheis modcrni temporis 237
1. De erroribus Manicheorum moderni temporis 237
2. De modo et rilu vivendi ipsorum Manicheorum 239
3. De modo iiereticandi seu recipiendi infirmos ad sectam et ordinem ipsorum. . 241
4. De modo dogmatizandi ipsorum 241
5. Interrogatoria ad credentes de secta Manicheorum 242
6. Instriictio seu informatio quedam generalis 243
II. De secta Valdensium 244
1. De secta Valdensium et primo de ejus origine et tempore quo incepit 244
2. De triplici ipsorum Valdensium nuncupatione vulgata 245
3. De erroribus Valdensium moderni temporis 245
4. De inoJo seu ritu celebrandi missam ipsorum 247
5. De modo vivendi Valdcnsium 248
6 De modo docendi Valdensium ; . . 251
7. De astuciis et faliaciis quibus se contegunt in respondeado 252
8. Dc sophismatibus et duplicitatibus verborum ipsorum 255
9. Interrogatoria specialia ad illos de secta Valdensium 256
III.De secta Pseudo-apostolorum 257
1. De secta Pseudo-apostolorum qui dicunt se apostolos Christi 257
2. De modo quo recipiuntur ad sectam et ordinem illum 258
3. De erroribus dicte secte 258
4. De ino !o persuadendi quera servant publice Pseudo-apostoli 260
5. De modo inquirendi et examinandi Pseudo-apostolos 261
6. Interrogatoria generalia ad Pseudo-apostolos facienda 261
7. Interrogatoria specialia ad examinandum Pseudo-apostolos 263
8. Instructio seuinformatio quedaraad cautelara circa predictos Pseudo-apostolos. 263
IV. De secla Bequinorum 264
1. Sequitur de secta Bequinorum 264
2. De erroribus seu opinionibus crroneis Bequinorum moderni temporis 264
3. De modo et ritu conversandi ipsorum 266
4. De signis quibus exterius aliqualiter distinguuntur 267
.'). De articulis erroaeis aut scismaticis aut temerariis aut falsis Bequinorum pre-
dictorum 267
 INDEX. 365
6. De modo examinandi et interrogandi Bequinos prodictos 277
7. Interrogatoria propria ad Bequinos moderni temporis 277
8. Doctrina seu instructio contra astuciam et maliciam illorum qui requisiti nolunt
veritatem in juditio confiteri 282
9. Forma prime sententie 284
10. Forma alterius sententie excommunicationis contra taliter contumacem 285
11. Instructio contra dolum et fallaciam illorum qui nolunt clare et lucide, set
ambigue et obscure et in equivoco respondere 286
12. De transitii fratris Petri Johannis quem Bequini et Bequine in suis conventi-
culis venerantur et sepius legunt vel legi audiunt 287
"V. De perfidia Judeorum 288
1. Sequitur de perfidia Judeorum contra fidem christianorum 288
2. De modo seu ritu qucm Judei in rejudaysando conversos observant 288
3. Interrogatoria specialia ad Judeos et rejudayzatos 289
4. De intoierabili blasfemia Judeorum contra Christum et fidem ejus et populum
christianum 290
VI. De sortiiegis et divinis et invocatoribus demonum 292
1. Sequitur de sortilegis et divinis et invocatoribus demonum 292
2. Interrogatoria ad sortilegos et divinos et invocatores demonum 292
VII. Sequitur de modo et forma abjurandi heresim in juditio 293
1. De modo et forma communi abjurandi heresim in juditio 293
2. Modus scribendi abjurationem per notarium in fine confessionis 294
3. Modus concludendi et scribendi in fine confessionis judicialis 294
4. Modus quidam brevior scribendi abjurationem 295
5. Modus proprius abjurandi sectam et heresim Valdensium 296
6. Modus proprius abjurandi sectam et heresim Pseudo-apostolorum 296
7. Modus brevior abjurandi sectam predictam 298
8. Modus proprius abjurandi heresim Bequinorum 298
9. Modus abjurandi Judoorum qui deprehensi sunt et confessi se contra fidem
catholicam enormiter deliquisse 299
10. Modus abjurandi illorum qui conversi a perfidia Judeorum ad fidem catholi-
cam redierunt ad voniitum Judaismi 300
11. Modus abjurandi scisma Grecorum 300
12. Modus abjurandi pestem et eirorem sortilegiorum aut divinationum et incan-
tationum demonum, maxime ubi saperet heresim contra veritatem ac pieta-
tem sacramenti Eucharistie vel baptismi seu aliorum sacramentorum aut ,

ubi in invocatione demonum exhiberetur aut fieret sacrificium vel immola-

tio demoni aut aliquid aliud errorem cxprcssum continens contra fidem. . . 301
13. Doctrina seu instructio qualiter sit agendum de personis aut cum personis in
juditio confessatis aut etiam de illis que citate et suspecte nolunt confiteri
in juditio veritatem.. , 301
14. Forma instrumenti obligationisfidejussoriecautionis alicujus confessi relaxandi. 302
15. Forma alterius fidejussorie cautionis alicujus non confessi relaxandi 303
16. Littera Clementis pape Illlti Cum adversus hereticam pravitatem
: 304
17. Littcra Cleraentispape Illlti Ad extirpanda
: 310
18. Littera Nicholai pape Illlti Pre cunctis
: 319
19. Littera commissionispotestatis providendi desexinquisitoribusin regno Francie. 324
20. Forma seu modus abjurandi heresim in juditio 325
VIII De secta illorum qui se dicunt esse de ordine Apostolorum et asserunt se te-
nere vitam apostolicam et evangelicam paupertatem, quando et quomodo in-
ceperit et qui fuerunt inventores ejus, et de erroribus dicte secte ut sciant
,

presentes pariter et futuri, conscripta sunt que secuntur 327

1. Quando et quomodo inceperit ct qui fuerint inventores ejus 327
2. Nunc de suis erroribus et predicti Gerardi magistri sui et sequacium eorum-
dem consequenter. 336
3. Mandatum domini Clementis pape Vti adversus Dulcinum 340
4. Modus inquirendi et examinandi 343
5. Modus abjurandi heresim 346
6. Modus scribendi abjurationem per notarium 348
7. Forma seu modus conveniens abjurandi heresim in juditio 349
8. Littera directa ad partes Hyspanie contra sectatores Dulcini 350
366 INDEX.

9. Littera Roderici Compostellane sedis archiepiscopus 353

10. Forma seu modus proprius abjurandi in juditio sectam apostaticam Pseudo-
apostolorum 353
Explicit 355
 INDEX ANALYTIGUS

Agennum, p. 70, 71. Cathari, p. 222, 309.

Albanenses, p. 309. Celatores Ubrorum Judeorum. p. 69, 71.
Albia, p. 97. Circumcisi, p. 309.
Alexander IV, p. 173. 176, 177, 178, 179, Clemens IV, p. 173. 174, 176, 179, 181. 183,
180, 181, 186, 189, 190. 191, 192. 193, 194, 186, 187, 188. 190, 191, 192, 193, 194. 195,
196, 198, 199, 201, 202, 203, 204, 206, 207, 197, 198. 199, 200. 203. 204. 208. 209, 210,
208, 209, 210. 212, 213, 215, 217, 220, 221, 211, 212, 213, 214, 216,219, 228. 231, 304,
227.228,229,230, 304.311. 310.
Albertus Carentinus, p. 334. Clemens V, p. 72, 74, 79, 80, 174, 182, 187,
Amelius de Perlis, p. 133. 340, 341.
Amodeus, coraes Sabaudie, p. 341. Clericus receptus minister officii inquisi-
Apostoli, vid. Pseudo-Apostoli. tionis, p. 61.
Appamia, p. 277. Comminelli p. 309.
,

Aqua nigra. p. 309. Commixti, p. 309.

Archiepiscopus Tholosanus, p. 28, 30, 120. Compostella, p. 353, et cf. Peregrinatio
Arnaldiste, p. 309. Sancti Jacobi Compostelle.
Aux, p. 97. Concilium Biterrense. p. 175, 179, 184.
Avinio, p. 73, 120. 265. Concilium Tholosanum, p. 183, 220.
Ax in Savartesio, p. 129. Concilium Viennense, p. 72, 74, 79. 143.
Cruces. p. 4. 6, 11, 12, 36. 37, 40, 42, 50,
Banagcoli, p. 309. 51, 89, 98.
Basilicarum constructio, p. 36. 40. Cruces non imposite Judeis, p. 50.
Beate Marie ecclesia in Auxi p. 97. , Cruces remisse intuitu liberorum, p. 53.
Bequini, p. 2, 84, 93, 141, 142, 143, 145- Crucum amovitio . p. 36, 37. 51, 52, 53.
150, 264-288, 298, 299. Culpe recitantur heretico in publico ser-
Bernardus de Castaneto, episcopus Albien- mone et in vulgari, p. 84, 91, 92.
sis, dilfamatus, p. 164. Custos muri , p. 61. 65.
Bernardus Guidonis, p. 3, 4, 5. 6, 7, 8, 9,
10. 11, 12, 13, 14, 15. 16, 17, 18, 19, 21, Declaratio et reformatio legis. liber Judeo-
22, 23, 25, 26, 27. 28, 29, 30, 31, 32, 36, rum, p. 291.
37, 43, 52, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 65, 66, Defunctus hereticus condempnatus quia
.
,

68, 69, 70, 71, 350, 353. non absolutus a sententia excommuni-
Biterre, p. 264, 265, 266, 270. cationis dum vivebat, p. 121, 122; exhu-
Bonifacius VIII p. 173. 176, 186, 187, 190,
.
matus, p. 58; hereticatus in fine, p. 123;
191. 200, 330. 333, 335, 336. inmurandus si viveret , p. 120 ; impeni-
Burdegala, p. 340, 341, 342. tens, p. 124, 125.
Burgundia, p. 210. Degradatio religiosi alicujus . p. 111-117,
150-154.
Caputstagnum, p. 266, 270. Degradatio sacerdotis , p. 117-119, 150-
Carcassonna, p. 52, 64, 66, 97. 163, 164, 154, 154-156-158.
264. Detentores bonorum hereticorum , p. 19 ,

Carolus, rex Sicilie et Provincie , p. 320, 22, 24, 25, 57.

324, 335. Divini, p. 292, 293. 301.
Castrum Narbonense, p. 3, 4, 6, 8, 9, 10, Domus diruenda , p. 59, 60, 159, 160.
12. 15, 16. 20, 22, 23, 24. Dulcinite. p. 351.
Cathalonia, p. 264, 266. Dulcinus Novariensis. p. 258, 259, 262,
 368 INDEX ANALYTICUS.
263. 296, 330, 331, 332, 334, 335, 336, Innocentius IV, p. 173, 177, 179, 180, 181»
339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 186, 188, 189, 197, 201, 202, 203, 204, 208,
350, 351, 354. 209, 227, 228, 230, 231, 304, 311.
Inquisitio in partibus Tholosanis, Carcas-
Endura, p. 131, 132. sonensibus, Albiensibus in provincia ,

Episcopus Caturcensis p. 26. Narbonensi, p. 1, 54, 64. 66, 84, 97, 182;
Episcopus Tholosanus, p. 27.
,
— in terminis senescalliarum Carcasso-
nensis, Biterrensis et Bellicadri p. 66;
Francisci, p. 309. — in partibus Ilalie, p. 214. ,

Fratisselli, p. 275. Inquisitionis hospitium non expositum ,

Fratres pauperes dc penitentia, p. 267. p. 66.

Fredericus II, imperator, p. 178, 179, 186, Inquisitionis liber, p. 63, 66, 112.
193, 194, 196, 203, 209, 213, 219, 220, 222, Inquisitionis offlcium impeditum, p.88, 111,
228, 274, 304, 305, 307, 309, 314. 112, 160, 161,162, 164,165,166.
Fredericus rex Sicilie, filius Petri regis
,
Inquisitores in Burgundia p. 210; , ia —
Aragonum p. 333, 334, 335, 336, 339.
,
Lombardia, p. 176, 177, 180, 182, 186,
Fredericus de Novaria, p. 334. 188, 190, 191, 192, 193, 198, 199, 202. 204,
Fugittivus tiereticus, p. 8, 9, 10, 11, 12, 13, 209, 210, 211, 212, 216, 330; in Lotho- —
14, 16, 17, 18, 36, 108, 109, 110, 111- ringia, p. 210; —
in regno Francie
p. 174, 186, 188, 189, 190, 193, 195, 197,

Garintensi, p. 309.
202, 210, 212, 214, 216; in partibus —
Thoiosanis, p. 182, 184, 192, 193, 194,
Gaufridus de Ablusiis, inquisitor in parti-
196, 197, 198, 201, 206, 215, 217, 221, 224,
bus Carcassonensibus, p. 66.
226, 227, 230.
Gerardite, p. 351.
Insabbatati p. 245.
Gerardus Segarelli de Parma p. 257, 259,
,

,
Invocatores demonum p. 292, 293. ,
262, 263, 296, 327, 330, 332, 333, 334, 336,
337, 339, 342, 343, 344, 345, 346, 350, 353,
Johannes de Bellis manibus, archiepisco-
354.
pus Lugdunensis, p. 244.
GlosaDavidhyspani,liberJudeorura,p. 291.
Johannes de Crespeyo, p. 67, 68.
Glosa Moysi de Egypto liber Judeorum,
,
Johannes XXII, p. 46, 72, 73, 75, 80, 120,
p. 291.
142, 171, 277, 278, 354.
Glosa super textum legis, liber Judeorum,
Johannes Philibertus, presbiter degradaa-
p. 291.
dus, p. 120.
Grecorum ritus , errores et scisma , p. 46
Josepini, p. 309.
300, 301.
Gregorius IX,
Judeorum 70, 71.
libri, p. 67, 68, 69,
p. 173, 177, 178, 181, 197,
Judeorum perfidia, p. 2, 35, 39, 49, 50, 67,
207, 212.
288-292, 299, 300.
GregoriusX, p. 173, 174, 176, 179, 186,
187, 188, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 197,
Leoniste, p. 309.
198,199, 200, 211,212, 228,328.
Guido Fulcodii, p. 183, 191, 211, 216,221, LibriTalmutorum, p. 67, 68, 69, 70, 71,
170, 171.
222,223,226,231.
Lodova, p. 264, 266, 270.
Guillermus, archiepiscopus Narbonensis ,
Lombardia, p. 164, 174, 176, 177, 180, 186.
p. 179, 184.
188, 190, 191, 192. 193, 194, 198, 199,
201, 202, 203, 204. 205, 209, 210, 211,
Heresis abjuratio , p. 92, 293-304, 325; — 312, 216, 262, 308, 327, 340, 341, 350.
in juvenili etate, p. 44, 45. Lotharius p. 226.
,

Hereticatio in fine, p. 59, 123, 160. Lothoringia, p. 210.

Heretici heredes, p. 22, 24, 25, 57, 58, Lugdunum, p. 66.
Heretici quorum bona confiscantur, p. 64 Lunellum, dyocesis Magalonensis. 264,
— vel non, p. 64; —
de partibus Lombar- 266, 270.
p.

die et Sicilie ad partes Carcassonenses ,

p. 164. Maazor, liber orationum Judeorum, p. 291.
Hereticus captus per aliquem cui fuerit Maleficium cum Corpore Christi perpetra-
promissa gratia, p. 48. tum, p. 158, 159.
Hereticorum liberi, p. 21, 24, 25. Manichei, p. 2, 84, 129, 130, 131, 220, 222,
Honorius IV, p. 328, 329.
223, 237-244.
Marchia Januensis, p. 194.
Incursuum receptator, p. 64, 65. Margarita consors Dulcini Novariensis
,

Innocentius III, p. 328. p. 258, 330, 334, 339, 351.

 INDEX ANALYTICUS. 369
Massilia, p. 142, 266, 270, 274, 279. Peregrinatio Beate Marie de Podio Ani-
Matfredus de Parma, p. 330. ciensi, p. 37, 62, 90, 94, 97, 166.
Melioramentum, p 133, 240. — Beate Marie de Rupe Amatoris, p. 37,
90, 94, 97, 99, 166.
Narbona, p. 264, 266, 270, 276, 287. — Beate Marie de Solaco p. 38 94 , , , 97,
Nicholaus III, p. 146. 166.
NicholausIV, p. 173, 174, 176, 179, 186, — Sancti Antonii Viennensis 38 , p. , 94 ,

187, 188, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 97, 166.
197, 198, 199, 200, 211 212, 228, 319,
,
— Sancti Dominici Bononia in , p. 38,
329. 94, 97.
Nominati in causa defensionis alicujus he- — Sancti Dyonisii, 38, 94, 97, 166.
p.
retici, p. 22, 23. — Sancti Fidis de Conchis dyocesis Ru-
thenensis, p. 38, 94, 97, 166.
Odo cardinalis legatus, p. 67. — Sancti Guillermi de Deserto, p. 37, 38,
Odo de Castro Radulphi cardinalis, p. 171. 94, 97, 166.
Ordo dyachonatussecte Valdensium,p. 137, — Sancti Jacobi Compostelle, p. 37, 39, 94,
138. 97, 98, 166.
Ordo episcopatus secte Valdensium, p. 136, — Sancti Leonardi in Lemovicinio p. 38 , ,

137. 94, 97, 166.

Ordo presbyteratus secte Valdensium — Sancti Ludovici, p. 38, 94, 97, 166.
— Sancti Marcialis
,

p. 137. in Lemovicinio, p. 38 ,

Ordo Hospitalis, p. 75, 76, 77, 78, 80, 81 , 94, 97, 166.
82. — Sancte Marie Magdalene apud Sanctum
Ordo de penitentia, p. 141, 267. Maximinum, p. 38, 94, 97, 166.
Ordo Templi, p. 71, 72, 73, 74, 75-82. — Sancte Marthe de Tarascone p. 38, 94, ,

Ordo (tertius) Sancti Francisci, p. 264. 97, 166.

Ortoleni, p. 309. — SanctiPauH Narbonensis, p. 38, 94, 97,
166.
Padua, p. 160, 173, 179, 181, 186, 193, 194, — Sancti Petri de Monte Majori, p. 38, 94,
203, 209, 2-^8, 304, 307, 309, 310, 314. 97, 166.
Parisius, p. 287. — Sancti Severini in Burdegala, p. 38, 94,
Parma, p. 314, 315, 316, 327. 97, 166.
Parusius, p. 310, 319. — Sancti Thome Cantuaria,
in p. 37, 94, 97.
Passagini, p. 309. — Sancti Vincentii de Castris, 38, 94 , 97,
Pater depositionem faciens contra filium in- 166.
nocentem, p. 103, 104, 105, 106, 107. — de Serinhano, p. 37, 94, 97, 166.
Patherini, p. 307, 308, 309. — de Tabulis in Montepessulano, p. 37, 94,
Pauperes Christi, p. 141, 256. 97.
Pauperes Citramontani, p. 247. — Trium Regum de Colonia, p. 37, 94, 97.
Pauperes Lombardi, p. 247. — de Valle viridi, p. 37, 94, 97,^166.
Paupcres de Lugduno, p. 2, 28, 84, 126, Petrus Albanensis episcopus Cardinalis
133-137, 138, 220, 223, 244-257, 296. p. 181, 182, 205, 215.
Paupei-es de penitentia, p 264, 267. Pelrus Amelii, p. 179, 184, 221, 222, 224,
Pena peccuniaria Judeis injuncta, p. 40, 226, 227, 230.
50. Petrus Auterii, p. 4, 129.
Penitentia arbitraria, p. 40, 42 46, 49, 98.
, Petrus Johannis Ohvi p. 142, 149, 265,
,

Penitentia imposita extra sermonem, p. 43, 270, 272, 273, 274, 276, 280, 281,
44, 46, 49. 287.
Penitentia commutata in ingressum religio- Petrus de Morrone, p. 259, 337.
nis, p. 47. Petrus Sancii, p. 4.
Peregrinatio, p. 37, 39, 40, 42, 51, 57, 58, Philippus rex Francie, p. 67, 320, 324.
89, 94, 97, 98. Pseudo-apostoli, p. 2, 93, 257-264, 296,
— commutata in alia opera pietatis, p. 51, 297, 298, 3^7-355.
55, 56.
— non imposita Judeis, p. 50. Raymundus, Comes Tholosanus , p. 194,
Peregrinationes majores, p. 37, 39, 97. 322.
— minores, 97.
p. 37, 39, Religiosus degradandus, p. 111-117.
Peregrinatio apostolorum Petri et Pauli Reiigiosus inmurandus, p. 111, 112.
Rome, p. 37, 94, 97. Remissio pene relapsus et inmurationis ac
— Beate Marie de Carnoto in Francia, p. 38, perditionis bonorum alicui et uxori ejus,
94, 97, 166. p. 43.

47
370 INDEX ANALYTICUS.

llobertiis rex, p. 274. Serinhanum, p. 265, 287.

IloiJericus, Coiiipostellane sedis archiepis- Sicilia, p. 164, 308.
copiis, p. 3.o3. Sortilegi, p. 292, 293, 301.
Roiiianus Saiicti Angeli dyaconus cardina- Sorlilegium cum Corpore Christi pcrpetra
lis. p. 183, 220. tum, p. 158-159.
Roncatoli, p. 309. Speroniste, p. 309.
Studium Tholosanum, p. 26.
Sacerdos dogradandus, ]). 1 17-119, 127.
— ininurandus, 111, 119.
j).
Talmutorum libri p. 67, 68, 69, 70, 71
— maleficus, sortilegus etydolatra, p. 150- 291.
, ,

154. Testos falsi, p. 103.

— rebaptizans baptizatum et baptizans Tholosa, p. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
ymagines, p. 154-156-158. 18, 19, 20, 22, 23,24, 2.5,
— relapsus, p. 120, 127.
14, 15, 16, 17,

— tradendus brachio seculari, p. 127.

26, 27, 28, 29, 30, 32, 34, 36, 41, 42, 47,
48, 51, 52, 55, 56, 57, 58, 59, 61, 62, 63,
Sancius Mercaterii, p. 4. 64 66, 68, 69, 71, 86, 87, 97, 102, 103,
,

Sancta Sabina, p. 329. 106, 133, 183, 264, 352.

Sancti Antonini ecclesia Appamiensis , Tractatus de inorte inquisitoris, p. 43.
p. 97. Typhilloth , liber orationum Judeorum ,
Sancte Cecilie ecclcsia Albiensis p. 97. ,
p. 291.
Sancti Nazarii ccclesia Carcassoncnsis ,

p. 97.
Sancti Saturnini ecclcsia Tholose, p. 54, Urbs vetus, p. 323, 325.
89, 97.
Sancti Stephani ccclosia Tholose, p. 18, 25, Valdenses, p. 2, 6, 28, 40, 41, 42, 84, 126,
36, 37, 54, 59, 89, 97, 121, 122, 123, 133-138, 220, 223, 224, 225, 244-257,296,
124. 309.
Senescallia Agenosii, p. o9, 70, 71. Valdericus de Brixia, p. 334.
— Albierisis, p. 65. Valdesius, p. 28, 244, 245.
— Bcilicadri, p. 66. Varini. p. 309.
— Biterrensis, p. 66. Vienna, p. 98.
— Carcassonensis, 66.
p. Visitatio ecclesiarura , p. 54, 55, 58, 97.
— Tiiolosana, p. 64, 65. Visitatio liminum sanctorum, p. 36, 40.
 GORRIGENDA

Malgre le soin de rimprimeur et rattention la plus scrupuleuse, toute faute

n'a pas ete evitee. Je prie le lecteur de tenir compte des corrections suivantes :

Page 7 ligne 4 : au lieu de hec lisez lioc.

— 28 — 5 : au lieu de at lisez ad.

— 45 — 28 : au lieu de Natalem lisez Natale.
— 46 — 4 : au lieu de non lisez nos.
— 74 — 27 ; au lieu de dumtaxta lisez dumtaxat.
— 90 — 26 : au lieu de hoc modo post -.
lisez hoc modo : post.
— tlO — 9 : aulieu de excommunicationem lisez excommunicationis.
— 113 — 39 : au lieu de tilis lisez illis.

— — 40 : au lieu de ilam lisez tiam (sententiam).

— 117 — 14 : au lieu de sentenlium lisez sententiam.
— 141 — 2 : au lieu de processum lisez processuum.
— 187 — 32 : au lieu de Apostolicum lisez apostolicam.
— 224 — 22 : a.n iieu de possunt crede7ites censeri argumentum iisez possunl rrc-

dentes censeri : argumentum.

— 251 — 3 : au lieu de civitatem; propter lisez civitatem ,
propter.
— 253 — 20 : au lieu de hoc credere , lisez hoc credere?
— 254 — 3 : au lieu dejubetis. lisez jubetis?
— 264 — 14 : au lieu de secto lisez secta.

— 265 — 14 : au lieu de il lisez m.

— 271 — 20 : au lieu de ipse lisez ipsi.
— 277 — 6 : au lieu de inquerendo lisez inquirendo.
— 291 — 8 : au lieu de tam lisez tum (dictum).
— 292 — 2 : au lieu de nentes lisez tes (tejientes).
— 326 — 11 : auiiea de constitusiisezconstitutus.
— 336 — 2 : au iieu de et iisez est

TOULOUSE. — (MPniMEUlE \. CHAUVIN ET FILS , RUE DES SALENQUliS , 28.

252C10
 co -^ S

Q tt

BQX 781 .B42 IMS

Bernardus Guidonis
Practica Inquisit ionis
Heretice Pravitatis
f