Tikoutilakazkreol

Télécharger au format pdf ou txt
Télécharger au format pdf ou txt
Vous êtes sur la page 1sur 14

La kaz Kréol

Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné


Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

http://sites.google.com/site/tikoutiinlekolrenione/Home

Séquence LVR Collège Niveau 4ème / 3ème


Travail dirigé par Frédéric Célestin .
Séquence élaborée par Fréderic Célestin et Danièle Quartier.
A partir de textes réunis par Robert Gauvin, Monique Payet, Rose-May Nicole, Nadia Vingadessin
Avec le soutien d'Axel Gauvin et de l'association Tikouti

Objectifs pédagogiques
A) Compétences de communication travaillées Synopsis de la séquence
1. Lecture
- silencieuse Séance n° 1 : Étude de « La kour »,
- expressive Kristian, Zistoir Kristian, Ed.
2. Compréhension : François Maspéro, Paris,1977
- savoir travailler avec un dictionnaire
- savoir reconnaître les mots d'après leur graphie Séance n° 2 : « La kaz kréol »,
3. Savoir résumer un texte narratif en créole Fontaine C.,Zistwar Tikok, Ed.
4. Lecture de l'image
CDPS, 1988
B) Objectifs littéraires
1. Identifier la situation d'énonciation, en répondant aux questions :
Séance n° 3 : « La kaz Madam
quand, où, qui ? Nénèss », Gauvin A, Kartyé trwa
2. Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou lèt, Ed. Ziskakan /Aspred, Saint-
explicatif Leu, 1984
3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques
Séance n° 4 : « Debout devan
C) Objectifs linguistiques baro », Gauvin R., La Rénion dann
1. Grammaire de texte, de phrase et de mot : comparaison morpho- kër
syntaxique du créole et du français
2. Traduction : mener à bien une traduction du créole au français Séance n° 5 : « Lagrandisman la
(court passage) kaz Tikok », Fontaine C,, Zistwar
3. Production d'un texte court en créole ou d'un schéma à partir d'un Tikok, CDPS, 1988
document travaillé
4. Lexique : consolider le champ lexical du thème dont il est question Séance n° 6 : « Sou la varang»,
Gauvin R, La rénion dann kër
D) Objectifs culturels :
1. Etudier au fil de l'Histoire l'évolution de l'habitat créole, en
comparant : Séance sommative : Description et
- les différents types de cases à une époque donnée (deux analyse d'un schéma de l'habitation
époques XIXè et XXè siècles > permanence organisationnelle ; de Grand Hazier, domaine Beau
- la mutation de la case traditionnelle vers la case moderne > regard à Sainte Suzanne.
mutation due à la modernité.
2. Découverte de proverbes et sirandanes liés au thème
3. Initiation au patrimoine littéraire réunionnais créolophone

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 1


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 1 : La kour

La kour Travay dessi le tèks


Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou
Moin té ankor tann lérk momon la obliz anou mét troi-
pou lir for.
kat ros plat rant lo kizine ek lo kaz pou fé in lalé akoz kan la pli
téi tonb, déor téi giny pi marsé tèlman navé la bou. Ek lo ros la I) Ou la konpri lo tèks ?
bou téi manz pi lo pié, mé kan solèy téi tap té pi paréy. Si nou téi 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou
aroz pa, sakfoi marmay téi zoué loukouri kom sotrèl dann karo konpran pa, sof ou gingn pa lir.
kann, in ponyé (2) la pousiér téi lèv. Kan nou téi oi la kour 2) Kansa lo zistoir i éspass ?
domoun akoté, nout kèr anou ti marmay téi gonf. Nou téi oi 3) Oussa lo zistoir i éspass ?
kour-la té fré, té vér, té roz, téi pèt an flér dédan. Nou la di 4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?
momon : nou va aranz nout kour osi. La tout la famiy la done 5) Rézum lo tèks an détroi fraz, sanm out kozé
sakinn son lidé. Na inn la di : na plant migé (3), lot la di : non, aou.
banbou-flèr lé pli zoli. Momon la mèt son grin-d-sel, la di : plant
II) Alon pli loin astèr.
liann-darzan otour la kour, komsa li va liané, va fé fré, va fé bon 6) Le naratèr i koz pou kissa ?
sou lo tonèl. Ladsi tout moun la tonb dakor, marmay la pa bat la 7) Sépa si nou gingn di si na bonpé marmay
min, mé té komsi. dann lo tèks ? Kèl aj banna néna dapré ou ?
Tout suit bann garson la parti rod soka dann fon la Donn la prëv èk lo tèks ?
ravine. Gramoun kan larivé lo soir la ankouraz anou. Li la donn 8) Kan le naratër lété pti, oussa la kizine lété
anou in kou-d-min pou fand lo ma-d-soka. Gran-kouto téi pas selon ou ? Akoz ?
ladan, téi fé « koutsiak ! ». In kou minm-minm, ma-d-soka téi 9) Akoz lo bann rosh lété bon mèt ali dann la
pét an dé. An atandan nou téi pran lo tan é nou lavé anvi zoué kour ? Akoz lété pa bon?
kom tout bann ti marmay. Momon téi kri minm : é marmay fini 10) Koman i lé la kour bann Kristian par rapor
sèt zot voizin ?
zot travay ! nou té zoréy-koson, nou téi répond pa li inn-tiork.
11) Akoz toulmonn lé dakor sanm sat le
Lo zour la pasé é la kour-la la arèt komsa minm-minm. monmon i vé planté ? Kossa èl i di marmay
Malgré sa momon la ni abou trouv inn ti boutir liann-darzan ; li planté ? Akoz ?
la pik sa dan la tér, é télman li navé bon min pou flèr, ti boutir-la 12) Tout bann pèrsonaj i rant dann ron pou
la ni in gro touf. Li la plant osi lo grin margoz akoté lantouraz. planté le liane. Kèl rol shakinn i joué ?
Margoz-la la pousé é kan li la komans doné, sa té in gran traka 13) Pou kossa banna i sar rod le shoka an
pou zanfan téi ém pa sa. Dan la bann navé inn té pli fité k lé zot.
Li la vid do lo so si lo pié margoz pou fé krévé. késtion ?
Margoz mir la tonb atér é la arpous plis ankor ! 14) Pou kossa i ansèrv le dë èl i vé fé poussé ?
15) Na inn dan le ta, té i vé pa lo margoz té i
(2) Ponyé : i fo lir pon – yé pouss ? Kosa li la fé ? Kosa l'arivé ?
(3) Migé : i fo lir « migué »
III) Gramèr
Kristian (Zistoir Kristian, François Maspéro, Paris, 1977). 1) Relèv "bann" dann le tèks. Na dé fonksion
diféran, lékèl ?
2) Kèl tan lo tèks lé ékri ? Kossa ou gingn di ?
3) Bann subordoné.
Kisa Kristian i lé ? Relèv dë subordoné le tan dann le promiédébu
Kristian té in zène travayér rénioné. Fin zané 70, li la parti an Frans . Li la le tèks.
ékri "Zistoir kristian" épila kamarad zétidian laba minm la antouré pou Relèv inn fraz konplèks èk inn subordoné la
donn la min, pou èd ékri épisa fé sort le liv. Liv là lé inportan koz pa konsékanss dann le tèks (troizièm paragraf)
koman. Sé le premié liv dan le janr roman la ékri an kréol. Sa in liv
otobiografik, oussa li rakont dabor inn son vi isi la Rénion dann son IV) Tradiksion
famiy. Aprésa li rakont lo trikmardaz li té ddan an Frans laba, oussa té pa Tradui le premié paragraf an fransé.
touléjour fasil pou li. Li rakont dé mizèr : dabor inn sak li la koni tanmti
La Rénion, plis in mizèr matérièl ; épila li rakont ossi son mizèr moral laba V) Fé out lékrivin...
an Franss kinm li té pa bien rish non pli. Majine in jour ou nana la kour. Esplik kosa ou
fré ansanm. Anplis out tèks, fé inn ti désin i sava
ansanm.
Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 2

t li
La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

La kour - konpléman

Lavan

Park zoi dann fon la kour

Trèy rézin, vié magazin

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 3


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 2 : La kaz lé pa la « maison »

In kaz rienk pou dormi la nwit


Travay dessi le tèks
I prétan di an Frans, la kaz la pa parèy la kaz isi,
Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou pou lir for.
Larényon. Daborinn, bann zorèy i apèl pa sa « la kaz » : i apèl
sa « la maison ». Zot « maison » la lé drol sa ! I ansèrv kaziman I) Ou la konpri lo tèks ?
po tout ! Ladan ou na « la cuisine » ousa i fé kui manzé ; épi ou 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran pa,
na la « salle à manger », ou na « les chambres à coucher », épi sof ou gingn pa lir.
la « salle de séjour » ousa i roswa domoun po kas la blag 2) Kossa le tèks i konpar ?
ansanm ; ou na « le grenier », in léspès farfar la kaz ousa i 3) Le tèks lé an troi parti. Trouv in tit pou shakinn.
dépoz bann vyé zafèr, épi, pardsou la kaz, ou na « la cave »
ousa i ramas bann boutèy dovin… Dann « maison » la, na ziska II) Alon pli loin astèr...
« les toilettes », kabiné si wi profèr ! 4) Kèl diférans nana rant la kaz an Franss, épisa sat La
Isi Larényon, tout zafèr lé pa mayé konmsa ansanm ! Isi Rénion ? Rod sa dann lé dë premié paragraf.
la kaz sé la kaz ! La kizine : la kizine ! kabiné : kabiné !… 5) La kaz kréol, sa in kaz koméla sansa lontan ?
Soman, sa i vé pa di nou na plis la plas laba an Frans ! Sa i vé 6) Poukossa i ansèrv la kaz Maksimin la zourné ?
pa di nou lé plis ris ! Kontrèr ! Souvandéfwa akoz nou lé séré, 7) Poukossa la trèy shoushou i ansèrv parapor la kaz
akoz nou lé maléré minm ni fé nout tournéviré konmsa ! an li minm ? Le salon alor ?
War zot minm : la kaz Maksimin, kamarad Tikok, na
ryink dé pyès, lé kouvèr an pay vétivér, napwin « la cheminée » III) Gramèr
konm an Frans. In sipozisyon alors : monmon Maksimin i rod fé 8) Dan le tèks lotèr i rod pou koz sanm nou léktèr.
Kèl kalité d'fraz li ansèrv pou sa ? Donn in légzanp
kui manzé anndanla ! Zot i wa in pé kosa i sar fé ! Dofé dan la
pou shak kalité d'fraz, na troi an tou.
pay, boukanaz dann zyé, kouvértir marmit dann bifé linz, lo
9) Dan le premié paragraf regard bien le bann
marmit li minm èk potsanm sou lo li ! Tanka po kabiné koz pi ! détèrminan plurièl. Kossa ou gingn remarké desi
Dolo atitré ousa i tir ? Papyé tann, ousa i lé ? Kansréti in flakon détèrminan là ?
grézil po fé fane lodèr, kilé ? nana ? in-in ! Dann fotrin konmsa 10) Linpératif, trouv inn dan le troizièm paragraf.
domyé kontant out touf fig ankor, laba dann fon la kour, détrwa Tradui an fransé, épila mèt ali dézièm pèrsonn le
koton maï dann out min, in gouni po anbar aou pardvan. singulié, kosa ou remark. Kossa i shanj ?
Boudikont, in kaz konm sat Maksimin i ansérv aryink
po dormi la nwit. Ankor ! konm Maksimin na in gran frèr èk IV) Tradiksion
trwa mwayin gran sèr, i fé lé dé garson lé blizé dor si in kés dan Tradui le dèrnié paragraf an fransé.
la kizine ! Apark sa, la zourné, madanm Rafaèl i rant tazantan
dann son kaz, riyink kan la bézwin-bézwin minm : po aranz lo V) Fé out lékrivin.
li, po ropasé, po rod in papyé konsékan. Sé dan la kaz osi li In zour, sof koman, ou va konstrui out kaz. Koman
dépoz son tant koutir, soman li sar koud déor sou trèy sousou. ou rèv ali ? Fé in plan, ékri in tèks.
Trèy sousou-la i ansèrv konm « salon » osi : la minm li roswar
son moun… sirtou mwa désanm, zanvyé, févriyé, trwa mwa
ousa la nèz i fonn an Frans, aléwar isi, domoun i rod po fonn èk
lo féso i fé !
Christian Fontaine, Zistwar Tikok, CDPS, 1988

Kisa Christian Fontaine i lé


Gran mésié là lété in prèt, l’éné lané 1944, la grandi Carosse St Joseph. Aprésa li la parti fé son séminèr
Cilaos, prépar épi pass son bak filozofi Madégaskar. Li fini son zétid téolozi laba an France. Parlfèt, li lété
prèt, rann sèrvis le pèp ankor dann la mizèr pou in bonpé. Li té milit pou domoun, pou rénioné. Li lété
dann ron kiltirèl, dann Fron Kiltirèl Sid, dann CDPS, dann Radio Pikan ousa le bann zistoir i pass desi la
radio. Li mor britalman lo 10 avril 1984, dann in tanponaz.

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 4


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman - lanplasman

Lanplasman in pti kaz

plan de lanplasman d„une pti kaz (d‟après Eliane Wolff).


I. Lavan
II. La kaz
III. Laryér

1. Clôture - lantouraz ;
2. Allée - lalé ;
3. Portail - baro ;
4. Fleurs, fougères - flër-fouzér ;
5. “Serre” - Sér ;
6. Arbre - piédboi ;
7. Pergola - trèy ;
8. Corde à linge - Fil à linz ;
9. Point d‟eau - robiné ;
10. Pierre à laver - rosh à lavé;
11. Grillage - griyaz ;
12. WC - kabiné ;
13. Bananier - pié fig ;
14. Cuisine - kizine;Lé éné en 1944 si koté Bois-de-Nèfles (Saint-
Denis de la Réunion). Son papa lété plantèr. Sa maman lété
direktriss lékol le vilaj. Li la fé son lékol primèr Bois-de-Nèfles
minm 1950 apartir ziska 1956.
15. Petit élevage - park ti zanimo ;
Supléman Zournal16.Tikouti N°1
Haie de croton - Zilié
- lantouraz kroton. 2009 – La kaz Kréol Page 5
La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 4 : In kaz kat piès

La kaz Madame Nénèss Travay dessi le tèks

La minm minm Tonin, pito la minm Madam


I) Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou
Nénès, i arèt, le madam i done Tonin pansyon. De pou lir for.
lwin, par son twa rouz demi kasyèt par in pyé mang,
défin son bononm la planté, i arkoné la « maison » se
vyé moun ou i dwa le rèspé sanm le bonzour. Dawar II) Ou la konpri lo tèks ?
le mo « maison » lé in pé for, po kalbanon kat pyès la, 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran
sanm son souflaz kalimé trésé. La pa inn « maison » pa, sof ou gingn pa lir.
koman, soman koudvan i pas la dsi parèy delo desi fèy 2) Kansa lo zistoir i éspass ?
sonz, le twa i dégout pa, kinm la pli i grèn. 3) Oussa lo zistoir i éspass ?
Kaz la navé asé po kontant la vièy. Désèrtin 4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?
minm té zalou. Pwatan atèr anndan la pwin béton 5) Kèl kalité tèks i lé : naratif ou déskriptif ?
lankostik, la pwin plansé i bros sanm la bros koko,
riyink la tèr tapé. In vyé somyé i kri tir ; in matla flèr II) Alon pli loin astèr.
kane ; kiswa fé fré, kiswa fé so, in kouvèrt an linn : ala 6) Ek kossa Mr èk Mme Nénèss la fé zot kaz ?
le li la vièy. Ek larmwar tamarin dé o (ladan minm èl i Kisoi le toi , le mur, atèr.
sèr son linz de mor, épisa tazantan la par kari volay po 7) Trouv la konparézon lotèr i ansèrv pou
son nomé) la sanm lé konplé. Le salon, o kontrèr, lé amontré la kaz la i tienbo. Prouv èk le tèks dan lé
pli garni : dabor inn in pti géridon antouré par sink sèz 5 premié lign.
vèrni. Si dé sélèt kas papay dé fanzan kapulèr le fèy i 8) Kanminm na poin tro granshoz dann la shanm,
dondine an kaskad. Si la komod, in piyaz : lanp pétrol, tout lé an matério naturel nana la valèr zordi.
mimit porslinn blan, foto son névé dann pouspous laba Lékèl ? Rod dann le tèks.
Tana, pti léstati Sint-Espédi akoté sèt Bondyé pli 9) Trouv dé konparézon kan lotèr i dékri le salon.
10) Akoz demoun lété zalou la kaz Madame
rokoni. Dan la sal a manzé si laryèr, tab sapin, sèz de
Nénèss ?
bol, bifé griyazé.

Gauvin A.: « » Kartyé trwa lèt, roman kréol réyoné, III) Gramèr
Editions Ziskakan /Aspred, Saint-Leu, 1984. 1) Tradui la dëzièm fraz. Kossa ou remark

Kisa Axel Gauvin i lé parapor bann pronon relatif fransé ?


2) La form négativ : trouv épila tradui an fransé
Li lé éné en 1944 Bois-de-Nèfles (Saint-Denis de la dé propozision négativ dann milié le tèks. Kosa le
Réunion). Son papa lété plantèr. Sa maman lété kréol i ansèrv ? Le fransé ?
direktriss lékol le vilaj. Li la fé son lékol primèr Bois- 3) Tradui le dèrnié fraz an kréol. Kossa ou
de-Nèfles minm 1950 apartir ziska 1956. Aprésa li la remark pou le détèrminan an kréol ? An fransé?
kontinié Saint-Denis, an Frans. Li la artrourn La
Rényon pou ansèyn sciences naturelles. Li lé Papa kat IV) Tradiksion
Tradui tout le tèks lign 8 apartir.
zanfan. T’in ékrivin angajé pou mét litératir rénioné
anlér, konm sat toulézot. Li ékri fransé konm kréol. V) Fé out lékrivin
Son fraz far: « Détak la lang pou démay lo kér ». Li Le nevë Madam Nénèss l'arvni rèss sanm èl. Li
travay osi pou laménazman ék lékipman la lang èmré ardékor le kaz. Rakont kossa li pouré fé.
rénioné.

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 6


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : le dedan la kaz

Salon La shanm

Biro - kivète

Glasse èk komode

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 7


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 4 : Réspèkt la kour demoun

Debout devan baro


Travay dessi le tèks
Demoun dëor i prétan dir : la kaz sharbonié, sa
Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar
mem-mem son shato.
aou pou lir for.
Koz pi pou in réyoné !
Parss i rant pa konm sa dan sa kaz. Avan n’rantré, na I) Ou la konpri lo tèks ?
lalé pou traversé é pardevan lalé, le baro. 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran
In baro, sa la pa arienk in baraz… sa inn frontièr, in pa, sof ou gingn pa lir.
sinbol… 2) Kèl kalité tèks i lé ? Naratif, deskriptif sansa
Baro-la i apèl…respé. ésplikatif.
Tansion pangar oui fé konm demoun fourné, demoun
san konprann, demoun i koné pa viv : i détak baro, i rant, i II) Alon pli loin astèr...
kontourn la kaz… Mé ousa i sava la ? Mé talèr va rant dan la
3) Dann tèks là nana kat trimo. Nou done aou lo
kïzine, akoz pa dan la shanm ziska ?
bann parti mésoman i fo ou remèt dan lord, épila
Non va ! i fé pa sa.
done la lign :
Tout réyoné bien élvé, va di aou, in moun komkifo i
rèss debout devan l’baro, épïsa i apèl. I kri in kou, dë kou, vin - demoun fourné
kou si i fo : - koman i resoi in moun i vien oir aou
« Na poin pérsone - le baro sakré
Na poin pérsone ? » - le moun bon manièr
« Na d’moun ? » 4) Baro là sa in nafèr sakré : done le karo le mo
Apèl aou, kri aou, kass out gozié si i vé…Mé toush pa dann lo 6 premié lign.
baro-la ! 5) Tèks là konmsi lé an téat. Trouv le bann kalité
Par kou d’shanss défoi, le shien i mèt a aboyé, in moun d'fraz non déklaratif nana anndan. Donn in
i sort dan la kaz, i vien koz sanm ou. légzanp pou shak.
6) Kèl pèrsonaz lé mèt an sène inn déyèr l'ot.
Si ou s’tin démarshër, ousinon in moun pa intérésan, 7) Relèv omoin troi pasaj i fé ri la boush.
bonzour-bonsoir…arwoir Pierre, tak baro ! 8) Astèr ou la konpri le tèks, arli ali for, mèt la
Mé si ou’i tonm in pé famiy, si ou s’tin zami d’zami, si gam.
ou s’tin moun komkifo, va resewoir aou, le bra, le kër, le baro
gran rouvèr ! III) Gramèr
Gauvin R. La Rényon dann kër. 1) Na dê foi "demoun" dan le tèks, relev épisa
tradui ali.
2) "Sa": in kou le tèks i di "sa mem-mem son
Kisa Robert Gauvin i lé shato" épisa "i fé pa sa". Kossa lé "prédicat" dann
Li lé né an 1938, Saint-Denis. Li la grandi Bois-de- shak fraz.
Nèfles (Saint-Denis) . La fé son zétide Saint-Denis
minm, aprésa an Frans. IV) Tradiksion
"La Rénion dann kèr", ah ! zot i koné ? In bijou la Tradui la dézièm moitié le tèks.
litératir rénioné. Tèks là i sort dann liv la minm. Robert
Gauvin la toujour vouli in nafèr : ardonn son bann tit V) Fé out lékrivin
la noblèss la lang èk la kiltir kréol. Tout son vi li la Fé inn ti tèks pou di d'ot bon sansa mové manièr
nana La Rénion. Fé konm Robert Gauvin la fé.
toultan vouli sa, desi le plan politik konm kiltirèl. Dopi
Ansèrv dialog, épila bann fraz intérogatif,
le promié débi la batay bann militan pou la lang èk la
ekslamatif, injonktif.
kiltir kréol, li lété là. Intéléktièl, oui poursir.

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 8


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier
Supléman : lantouraz èk baro

Lantouraz an mir èk métalik, baro an boi

Lantouraz an métalik, baro an fér

Griyaz èk baro an fér.


Argard bien lo guétali

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 9


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 5 : I agrandi la kaz

Lagrandisman la kaz Tikok Travay dessi le teks


Promyétan, la kaz bann Biganbé navé dé pyès minm Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou pou lir
parèy sad bann Maksimin, soman té kouvér an tol. for.
Malérèzman, siklone 48 la ni, la lèv lo ti bikok, la saroy sa
an bwat zalimèt, la dépoz sa anfoutan, bordaz la ravine laba. I) Ou la konpri lo tèks ?
Eré setané-la, gramoun Biganbé lavé lésans zernyonm 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran pa,
ramasé : dé lestayon èk détrwa boutèy byin kasyèt anlèr sof ou gingn pa lir.
park poul. 2) Kansa lo zistoir i éspass ?
Toutsuit pou toutsuit, li la kour la boutik sinwa, la 3) Oussa lo zistoir i éspass ?
4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?
vann lo pé 32 500 FCFA (té i vo plis ké sa, mésoman kosa
5) Lotër i rakont listoir kosa dann son tèks ?
wa fé ? Kank ou la bézwin ou pé pa fé ti bous !)
Séfé èk son ti lékonomi, gramoun Biganbé la yabou II) Alon pli loin astèr...
romèt son ti kaz dobout. La ziska azout dé pyès ansanm. Té 6) Bann Biganbé la agandi zot kaz tilanp-tilanp.
i artonm in pavyon kat pyès ; trwa pyès planséyé, inn san Donn lo bann zétap èk la date shak kou la agrandi la
plansé (la sanm an tèr, po lav lo pyé anndan, lo swar). kaz.
Apréla, la fami la grandi. An 62, Maryot la giny son 7) Poukossa i ansèrv lésans jéraniom ? Kossa
brové, la bèk in plas ranplasant lao Bézav. Séfé Madanm gramoun la gingn fé kan li la vann lésanss jéraniom li
Biganbé la fé in rényon fami, la di : lavé ramasé ?
- In métrès lékol i pé pa rèt dann kaz riyink kat pyès! 8) Kisa té lo zarboutan pou gingn arkonstrui la kaz
siklone lavé kassé ? Sanm kissa d'ot la gingn agrandi
- Konbyin ou giny mèt, ou, Maryot ?, Biganbé la di. lo kaz ? Esplik le déroulé.
- 10 000 F, Maryot i di. 9) Désine le plan la kaz bann Biganbé l'arkonstrui
La kaz i fé 6 pyès sokousi. dann la fin lo tèks.
Pardovan, si la drwat anpartan, lavé la sanm bann 10) La kaz là la pa parèy sat zordi. Trouv bann
gramoun èk sad bann ti zanfan. Dann milyé té lo salon, èk diféranss rant la kaz là sanm sat zordi.
lo tabrone si in koté, in ti li dann kwin po gromèr Tisya, 11) Dapré ou, Maryot i èm son famiy sansa i èm pa ?
apréla té i tonm lo salamanzé (té i vyinn bati) zistorézon Esplik.
(avansa, tout té i manz dan la kizine, asiz si in tabouré atèr).
Déyèr, in sanm an tér po lav lo pyé épi po bann gran garson III) Gramèr
1) "Le pronom démonstratif ": rod dë dan le premié
dor anndan. Koté lavé lo sanm bann fi épi in magazin po paragraf, tradui alï.
ramas tout zafèr zot i komans pran angro la boutik. 2) "Le terminatif" :
Po fini, lèrk Maryot la maryé an 65, té fine koz salon - récent : l. 18 "té i vyinn bati"
bal tout, soman gramoun Biganbé, Arsinn, Fèryé, Zilyinn - passé : l. 21 "té fine koz salon bal tout"
tout banna, la di porézon : Tradui lé dë "terminatifs" là an fransé.
- La pa akoz Maryot lé métrès dékol, ni sar fé lo fyèr 3) "La subordonnée de cause" : dan dèrnié paragraf
zordi ! Anon fé in salvèrt, na kraz larobé tèr-la minm, nora le tèks na inn, trouv ali. Par kossa ou i gingn ranplas
plis lanbyans, épi mwin dépans. "akoz". Done dë z'ot.
Fami lo zann osi la tonm dakor po in salvert. I fé tout
IV) Tradiksion
domoun la antouré, la donn la min, la parti rod fèy palmis,
Tradui le 9 premié lign an fransé.
fèy koko, latanyé, banbou fouzèr, tousala…
Tikok, zot i pé krwar, té pa dernyé po mont anlèr pyé V) Fé out lékrivin
koko. Lo salvert, ziskalèr, i artonm lo sétyinm pyés, lo kaz Pou kèl zokasion ankor bann Biganbé i gingn ansèrv
sis pyès. salvèrt là. Sèy majine sa sanm pèrsonaj le tèks. Dékri
Fontaine C.,Zistwar Tikok, CDPS, 1988 la dékorasion, fé koz bann pèrsonaz.

Kisa Christian Fontaine i lé ?


Alé oir paz 4

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 10


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : zizite la kaz

Lanbrokin

Lozanj

Lanbrokin

inpost

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 11


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 6 : La varang

Sou la varang travay desi le tèks


Varang, kèl koté le mo i sort ? Lespri i vavang…
i majine Pondichéry, Goa, Chandernagor… Sépa kisa la Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou
fé mont an premié in varang sï la tér La Rényon ? Son pou lir for.
nom la fine pérd dann fénoir, mé jordï ankor, sou la
varang, lïmiér i rant a flo, la vérdïr i débord… Dizon ou I) Ou la konpri lo tèks ?
1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou
lé dëor ! Non va ! Lé konm si ou té dëor… Sou la varang konpran pa, sof ou gingn pa lir.
i gingn anpar solèy, anpar la plï ; Ou lé an ndan alors’ ? 2) Oussa lo zistoir i éspass ?
Non va, lé konm si ou té an ndan ! An ndan, an dëor, 3) Lotër i rakont listoir kosa dann son tèks ?
an minm tan : ou lé sou la varang.
Astër pran la pène ogardé koman varang i fé le II) Alon pli loin astèr...
fiér, koman lï fé dantèl… Soman in vré varang lé 4) Sépa si i gingn di tèks là sé in poèm ? Donn
toujour paré pou akëy aou dann fotëy rotin, toujour la prëv.
5) Trouv le bann trimo le sanss dan le tèks ?
dakor pou ki sérv aou in tass kafé, osinon pou lès aou fé
6) Selon lotër in varang sa lé majik, akoz ?
la siès, kank ou la po toufé dann fésho moi d’janvié. Rod sak lé kontrèr dan le dë promié "strof".
La-minm granpér té i joué kart ; la-minm lï té 7) La varang lé pèrsonifé dan le troizièm
anvoy pou marmay tout sort kosa-in-shoz pou tak zot strof. Amont sa. Oussa i lé son gayar ?
bèk. La-minm lï té rakont zistoir té fé për, té fé rir : 8) I mèt kissa anlèr la 4ème strof ? Koman i
zistoir Tijan-Grandiab-la-fès-an-or… Na 30 an talër lï la roprézant ali ?
parti, kinmsa son fotëy i atann alï, si jamé défoi lanvi 9) Kosa i fé sou la varang là ? Rod sa dann lé
dë dèrnié strof.
artourné i pran alï !
10) Regard le premié èk le dèrnié mo le tèks.
Sï l’tar, zami i débark : bonbon piman i poik, Kosa i fé majine aou ?
pistash i akokine, rhum aranjé i démay la lang. Par
déryér baro, loin laba, l’ot koté la mér, la guér, la III) Gramèr
violans, la mizér : la tér i tourn torte… 1) Trouv in tèrminatif dann la premié strof.
Astër la brïne i rant… Sak i pass dann shemin, Tradui la fraz an fransé.
pass azot vitman ! Marmay, fé pa dézord, zafér lé sérië ! 2) Trouv in progréssif dann la strof troi.
Tradui la fraz an fransé.
Ek dë-troi dalon, sou la varang, kit anou refér le Monn !
IV) Tradiksion
Robert Gauvin, La Rényon dann kër, UDIR
Tradui le dë premié strof tèks là.

V) Fé out lékrivin
Kisa Robert Gauvin i lé ? Dékri varang là, épi si ou vë fé in shéma.
Alé oir paz 8

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 12


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : La kaz Kréol i shanz

Kaz paviyon (lithographie Roussin)

Kaz paviyon déyér


devantir néoklassik èk
varang devan

Kaz paviyon modérne

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 13


La kaz Kréol
Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné
Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séance sommative

Description et analyse d'un schéma de l'habitation du Grand Hazier,


domaine Beauregard à Sainte Suzanne.

Plan de lanplasman d’une gran kaz (Beauregard, d’après Sylvie Gousseau).

1. Clôture - lantouraz ; 9. Evier - lévié ;


2. Allée - lalé ; 10. Pierre à laver - rosh à lavé;
3. Escalier - léskalié ; 11. Grillage - griyaz ;
4. Fleurs, fougères - flër-fouzér ; 12. Resserre - godon ;
5. Pelouse - gazon ; 13. Potager - zardin ;
6. Arbre - piédboi ; 14. Ancienne cuisine - vië kizine;
7. Table et banc en pierre - tab èk ban en rosh ; 15. Parc à tortues - park torti ;
8. Corde à linge - Fil à linz ; 16. Longières - kalbanon.

Késtion 1 : Fé la déskripsion plan-la (oubliy pa le I, II, III).


Késtion 2 : Konpar èk sak ou koné desi lanplaman le pti kaz.

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 14

Vous aimerez peut-être aussi