Chantada

Chantada
Localización
	42°36′30″N 7°46′08″O / 42.608333333333, -7.7688888888889
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Lugo
Capital de	Chantada
Capital	Chantada
Contén a división administrativa	A Grade ; A Laxe ; A Sariña ../... 34+
Poboación
Poboación	8.006 (2023) (45,31 hab./km²)
Xentilicio	chantadino
Xeografía
Superficie	176,7 km²
Bañado por	Río Asma
Altitude	36 m
Punto máis alto	Monte Faro (1.181 m)
Comparte fronteira con	Taboada ; Rodeiro ; O Saviñao ; Carballedo ; Pantón
Organización política
• Alcalde	Manuel Lorenzo Varela Rodríguez (2015–)
	Eleccións municipais en Chantada
Identificador descritivo
Código postal	27500
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	27016
Páxina web	concellodechantada.org

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Chantada (homónimos).

Chantada é un concello da provincia de Lugo, pertencente á comarca de Chantada e á Ribeira Sacra. Segundo o IGE en 2022 tiña 8.083 habitantes (8.371 en 2017, 8.897 no 2011,8.951 no 2010,9.249 no 2006, 9.366 no 2005, 9.463 no 2004, 9.650 no 2003). O xentilicio é «chantadino»^[1] ou «chantadés».^[2]

Xeografía

O concello, cunha superficie de 176,7 km², está situado no suroeste da provincia de Lugo e é a capital do partido xudicial homónimo. Linda ao norte con Taboada, ao sur con Carballedo, ao leste co Saviñao e Pantón, e ao oeste co concello de Rodeiro, na provincia de Pontevedra.

O seu cumio máis alto é o monte Faro (1.187 m). Outras altitudes importantes son o monte Sabadón (679 m), San Sebastián (745 m), Santa Rosa (586 m), Penedo de Riba da Zanca (750 m) e Igrexa (575 m).

A zona está atravesada polo río Miño, no que se construíu o encoro de Belesar. Outros cursos importantes son o río Asma e o río Enviande.

Poboación

Censo total	8.371 ⁽²⁰¹⁷⁾
Menores de 15 anos	876 (10,46 %)
Entre 15 e 64 anos	4.927 (58,86 %)
Maiores de 65 anos	2.568 (30,68 %)

Evolución da poboación de Chantada Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
15003	14694	14467	10358	9463	8951	8897	8783	8649	8553	8493	8431	8371	8324	8192	8157	8134
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Toponimia

A etimoloxía do topónimo procede do latín plantatam, en alusión a unha pedra chantada no chan, ao igual ca topónimos como Chanto ou Chanteiro.^[3]

No ano 844 o pobo viquingo remontou o río Ulla e conseguiu avanzar até a zona de Chantada. Fuxiu despois de perder un enfrontamento cos homes de Ramiro I, mais destruíu todo o que puido. Daquela vitoria procede non só a toponimia da parroquia de Camporramiro, senón que o historiador Eduardo Morales Romero sinala que mesmo o propio nome de Chantada procede daqueles enfrontamentos co pobo viquingo, xa que a vila tería que ser "plantada" –reconstruída–. En efecto, "plantáronse" grandes estacas que a rodeaban a modo de fortaleza.^[4]

Historia

No concello hai restos dos poboados castrexos de Líncora, Centulle, San Sebastián, Nogueira e Castro Candaz. Con todo, queda a disposición defensiva dos mesmos nos lugares nos que posteriormente foron construídos o mosteiro de San Salvador de Asma, a fortaleza de Paderne, a Torre de Arcos, a Torre de Pereira, a Torre de Quinteliña, a Torre de Teixeiro, a Torre de Vilaúxe e a Torre de Merlán.

Patrimonio

No concello hai varios monumentos declarados Ben de Interese Cultural: A igrexa de Santa María de Pesqueiras (RI-51-0001222) foi recoñecida como tal o 6 de outubro de 1950. A Torre de Pacio (RI-51-0008892), a Torre de Arcos (RI-51-0008893), a Torre de Vilar de Eiriz (RI-51-0008894), a Fortaleza de Pereira (RI-51-0008895) e a Torre de Vilaúxe (RI-51-0008896) recibiron esta declaración o 17 de outubro de 1994.

As sepulturas antropomorfas de Fornas están na parroquia de San Cristovo de Fornas, na parte superior dunha gran peneda. Teñen 2 m de longo e entre 1 e 0,6 de ancho. Arredor das sepulturas hai un canto labrado, moi desgastado, para colocar unha tapa. Xa aparecen mencionadas no documento de fundación da capela de Santa Xertrude, de 1607, construída onde está a actual igrexa parroquial de Fornas.

O castro de Centulle está na parroquia de San Xurxo de Asma, e atópase en mal estado de conservación. Nel construíuse o santuario da Nosa Señora de Fátima, e o territorio anexo está destinado a uso agrícola. Pénsase que tiña unha configuración do modelo espiral, con dous corpos posuíndo tramos de tres. No recinto atopáronse restos de vaixela e de muíños de man. Diversas hipóteses defenden que aquí estaba a fortaleza dos Circa, arrasada polos normandos e máis tarde pertencente á casa de Altamira.

O castro San Amaro está na parroquia de San Xián de Mato, e está en mal estado de conservación. Nel foi construída unha capela, que lle deu o nome no pasado (actualmente dedicada a San Lucas).

O castro de Abeleda está na aba da serra do Faro, preto xa do concello de Carballedo, xunto á lugar de Abeleda (A Grade). Nel atopouse un torque de ouro, conservado no Museo de Pontevedra. Nun lugar próximo apareceu un poboado romano, do que apareceron varias paredes e un cofre con moedas romanas.

No castro de San Pedro de Líncora aprécianse restos de dous poboados anexos, pero con diferenzas estruturais. Un estaba pegado á antiga igrexa parroquial, trasladada a comezos do século XIX. O outro era máis pequeno.

Castro Candaz

O Castro Candaz quedou ao descuberto en 2011 por unhas obras no encoro de Belesar

Artigo principal: Castro Candaz.

O castro Candaz atópase xeralmente anegado polo río Miño trala construción do encoro de Belesar. Non se atopa en bo estado de conservación por este factor e porque os terreos foron ocupados para o cultivo da vide.

Está situado nun lugar estratéxico do paso do río, con pouca visibilidade e lonxe de núcleos de poboación, nun outeiro xunto á desembocadura do río da Lama e do río Enviande. No acceso ao recinto hai tres chairas que fan de defensa natural. O recinto estaba amurallado.

Castro de San Sebastián

Está situado na parroquia de San Salvador de Asma, nun outeiro a 745 m de altitude. Na idade media foi construída no lugar unha ermida (que dá nome ao recinto), da que quedan algúns restos. Na actualidade o lugar está cuberto por vexetación baixa.

Foi estudado por Manuel Formoso Lamas a comezos do século XX, quen defendía a posibilidade de que este castro fose a residencia dos xefes brigancios, acollendo tamén a un gran número de habitantes^[5].

O poboado estaba rodeado por unha muralla duns 4 m de grosor, de forma irregular pero similar a unha circunferencia. Na zona sur e oeste había un foxo de 6 m de profundidade e uns 8,5 de ancho, e un contrafoxo de 5 m de lonxitude. Na zona leste había outra muralla de 2,2 m de alto e 3,3 m de ancho. No castro atopáronse dous muíños de man, varios anacos de escoura de ferro e dúas láminas de cobre.

Administración local

Artigo principal: Eleccións municipais en Chantada.

Tras as eleccións municipais de 2011 foi nomeado alcalde Manuel Lorenzo Varela Rodríguez candidato de INTA (Independentes Terras do Asma). En 1996 xa acadara a alcaldía como candidato do PPdG manténdose no cargo ata as eleccións de 2007

Festas e celebracións

Fonte no campo da feira

Festas patronais: adicadas á Virxe do Carme, adoitan durar de xoves a martes.
Folión dos carros: celébrase o sábado das festas patronais. Consiste na elaboración dun carro antigo para despois presentalo e poñelo en desfile por toda a vila, como mostra de como se facían as tarefas antigamente.
Festa da empanada: celébrase xeralmente na carballeira do San Lucas o martes, derradeiro día das festas patronais.
Feira do viño: polo xeral celébrase a segunda semana de marzo. É a máis popular entre as feiras do viño do sur de Lugo e xunto coas festas patronais é a máis popular. Adoita durar 3 días e nela as distintas adegas da Ribeira Sacra amosan a súa colleita. Produce unha gran publicidade para as adegas e o viño da Denominación de Orixe Ribeira Sacra.
Concurso de Gando Frisón: Prémianse os mellores animais que se presentan. A ela acode gando procedente de moitos lugares, principalmente de Galiza.
Subida a Chantada: a mediados de xuño, é unha das carreiras automobilísticas máis importantes de Galiza. O espazo para celebrala é a Ribeira Sacra.
Feiras mensuais, principalmente para produtos do agro e moda: o 5 e o 21 de cada mes a xente vende o seu produto. A feira ocupa case toda a rúa Xoán XXIII ou Rúa Nova, a Praza de Santa Ana e a zona da Alameda.
Romaría da Nosa Señora do Faro: celébrase o 15 de agosto e o 8 de setembro.
Romaría do San Lucas: celébrase o 18 de novembro, festivo local.
Castañazo Rock: celébrase normalmente a comezos de novembro e é unha das concentracións máis importantes do rock galaico e doutras procedencias.
Entroido Ribeirao: desfile dos peliqueiros pola aldea de Santiago de Arriba (Camporramiro).
Festa da Mocidade: celébrase a principios de verán.
Feira das Cabras: a única feira caprina galega e unha das poucas españolas. Dura un día enteiro e celébrase sobre a 2º semana de setembro na aldea de Merlán, a menos dun km do centro urbano de Chantada. Amósanse e degústanse produtos da cabra. É celebrada xunto coas festas desta aldea, que duran 3 días (esta feira celébrase o último domingo).

Chantada na literatura popular

Vamos xunto á Virxe/ do monte do Faro/ que nos mande o vento/ pra que chegue o barco ^[6].

Deporte e outras actividades

Escolas deportivas de Chantada (escolasdeportivas.com), coas súas instalacións no Pavillón Municipal de Deportes na praza de Luis García Arias, poñen ao servizo cada vez máis deportes, participando en competicións en case todos eles: fútbol sala, tenis, baloncesto, bailes de salón, fútbol (alevíns e infantís, empregando as instalacións do campo O Sangoñedo), atletismo, bádminton, patinaxe (de varias clases), karate, psicomotricidade, ximnasia rítmica, xadrez, hóckey-liña, tenis de mesa, golf (instalacións fóra da vila), mountain-bike, ciclismo, educación física para adultos, tai-chi, ioga, fútbol para veteranos, e tamén varios deportes para discapacitados.
Fútbol: SD Chantada, compite co primeiro equipo (Preferente norte galega), co segundo, o Chantada B, (segunda autonómica grupo 8), e cos equipos xuvenil (Liga Galega) e cadete (Primeira autonómica). Compiten no campo do Sangoñedo. Outra agrupación deportiva para o fútbol é o Chantada Atlético, un equipo creado hai varios anos que se atopa en primeira autonómica galega. Tamén está composto dun equipo feminino.
Club Baloncesto Chantada: fundado o 20 de febreiro de 1988, dende a tempada 2001/02 xoga na Liga EBA, con equipos galegos, asturianos e de Castela e León.
Club Ciclista Chantadino: creado en xaneiro de 2010, compite tanto en ciclismo de montaña como en ciclismo por estrada (ccchantadino.com)
Club de Tenis Chantada: fundado en 1995. Xogan na pista municipal de tenis, composta por tres campos e situada no Parque Eloísa Rivadulla.
Círculo chantadino de Xadrez: compite con tódalas idades en varias competicións a niveis autonómicos e nacional.
Escudería Chantada: organizadora da proba automobilística Subida a Chantada.
Escudería O Convento
Club Atletismo Ribeira Sacra de Chantada: nel fórmanse atletas en moitas disciplinas e compiten en distintos niveis. Tamén é para tódalas idades.

Deportistas chantadinos de sona son o baloncestista Fran Vázquez (Unicaja - C.B. Málaga) e o porteiro de fútbol Roberto Fernández Alvarellos (Granada C.F.).

Á parte do deporte, a Casa da Xuventude de Chantada ofrece tamén actividades lúdicas, como son teatro, distintos obradoiros, como o de cestería e outros obradoiros artesáns, pintura ao óleo, batuka, steps, xogos populares…

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Chantada.

Mosteiro de San Salvador de Asma.
Casa de Lemos (actual casa da cultura e biblioteca).
Encoro de Belesar.

Lugares de Chantada

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Chantada véxase Lugares de Chantada.

Parroquias

Galicia | Provincia de Lugo | Parroquias de Chantada

Notas

↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para chantadino.
↑ Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 46. ISBN 978-84-8158-706-7.
↑ Cabeza Quiles, F. (2008). Toponimia de Galicia. Vigo: Editorial Galaxia. p. 326. ISBN 9788498650921.
↑ Pena, H. (31 de xullo de 2019). "Os galegos que humillaron os viquingos". Sermos Galiza. Arquivado dende o orixinal o 14 de agosto de 2019. Consultado o 14 de agosto de 2019.
↑ Formoso Lamas, M.: Apuntes para la Historia de Chantada (Madrid, 1905).
↑ Lino Lema Bouzas (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993, 13. Non parece ter sentido esta referencia ó Monte Faro nunha cantiga mariñeira. Hai outro monte Faro en Domaio, pero alí non hai ningunha Virxe.

Véxase tamén

Outros artigos

Personalidades de Chantada

[1] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para chantadino.

[2] Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 46. ISBN 978-84-8158-706-7.

[3] Cabeza Quiles, F. (2008). Toponimia de Galicia. Vigo: Editorial Galaxia. p. 326. ISBN 9788498650921.

[4] Pena, H. (31 de xullo de 2019). "Os galegos que humillaron os viquingos". Sermos Galiza. Arquivado dende o orixinal o 14 de agosto de 2019. Consultado o 14 de agosto de 2019.

[5] Formoso Lamas, M.: Apuntes para la Historia de Chantada (Madrid, 1905).

[6] Lino Lema Bouzas (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993, 13. Non parece ter sentido esta referencia ó Monte Faro nunha cantiga mariñeira. Hai outro monte Faro en Domaio, pero alí non hai ningunha Virxe.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]