Filipinas
Filipinas —oficialmente, República de Filipinas (tagalo: Republika ng Pilipinas; inglés: Republic of the Philippines)— é un país insular (véxase arquipélago) situado no sueste asiático, sobre o océano Pacífico. A súa capital é Manila. Ao norte atópase separado da illa de Taiwán polo estreito de Luzón; ao oeste áchase o mar da China Meridional, tamén coñecido como o mar de Filipinas Occidental e Vietnam; ao suroeste, a illa de Borneo; ao sur, o mar de Célebes sepárao das illas de Indonesia, e o leste limita co mar de Filipinas.[1] A súa localización no cinto de lume do Pacífico e o seu clima tropical convérteno nun lugar propenso a terremotos e tifóns.[2] O país é rico en recursos naturais e atópase nunha das zonas con maior biodiversidade do mundo.[3][4] Está formado por 7641 illas que se clasifican xeograficamente en tres grupos: o da illa de Luzón, o das Visayas e o da illa de Mindanao.
Filipinas ten unha poboación estimada de 107 millóns de habitantes;[5] ademais, é o 12.º país máis poboado do mundo sen ter en conta aos 12 millóns de filipinos que viven no estranxeiro. Varias etnias e culturas conviven ao longo das súas illas.[5][6] Catalogado como un país recentemente industrializado,[5] a súa economía continúa o constante crecemento que iniciou desde a súa independencia. As reformas económicas implementadas a inicios do século XXI lograron que o sector servizos desprazase á agricultura como a principal actividade económica, e agora este achega máis da metade do PIB.[7] Con todo, aínda enfronta diversos retos nas súas infraestruturas: a falta de desenvolvemento no sector turístico, a educación, a atención á saúde e o desenvolvemento humano.[8]
En tempos prehistóricos, os negritos foron algúns dos primeiros habitantes do arquipélago,[9] seguidos por ondas sucesivas de pobos austronesios que trouxeron consigo tradicións e costumes de Malaisia da India e do mundo islámico, mentres que o comercio introduciu algúns aspectos culturais chineses.[10][11]
En 1521, a chegada do explorador portugués Fernando de Magalhães marcou o comezo dunha era de influencia e posterior dominio español.[12] Miguel López de Legazpi estableceu o primeiro asentamento español en Filipinas en 1565, coa fundación de Cebú. En 1571 fundou a cidade de Manila, que se convertería no centro administrativo e económico do Imperio español en Asia e porto de partida do galeón de Manila con destino Acapulco.[13] Tres séculos de influencia española deron lugar a unha cultura hispano-asiática, patente na arte, música, gastronomía e costumes de Filipinas, en especial a súa relixión católica. Tamén xurdiu unha variante filipina do idioma español, que floreceu na segunda metade do século XIX e primeira do século XX.
A finais do século XIX estalou a revolución filipina, apoiada polos Estados Unidos, e posteriormente a guerra hispano-estadounidense que deu lugar á cesión das illas por España a EE. UU. en 1898. As desavinzas entre a nova República Filipina e EE. UU. desembocaron na guerra filipino-estadounidense que acabou coa vitoria estadounidense en 1903. Desta forma, Estados Unidos substituíu a España como potencia dominante.[14][15] A excepción do período da ocupación xaponesa, os estadounidenses mantiveron a soberanía sobre as illas ata o final da segunda guerra mundial en 1946. Desde a independencia, o país atravesou varias crises políticas que serviron para definir as características dunha república constitucional.[16][17][18]
O legado dos distintos períodos históricos reflíctese na actual cultura do país, que é unha combinación do indíxena prehispánico con elementos chineses e a cultura hispánica, debido a tres séculos de presenza española. Esta cultura mestiza está presente na gastronomía, na música, nos bailes e na arte filipina. O carácter hispánico é máis evidente na súa relixión católica, no seu legado arquitectónico, en especial nas igrexas e casas de estilo colonial, en moitos topónimos do país e en nomes e apelidos.[19] Finalmente, a herdanza dos Estados Unidos perdura na lingua inglesa e nunha maior afinidade coa cultura popular.
Etimoloxía
editarAntes de adquirir a súa denominación actual, utilizáronse outros nomes para referirse ao país como «Islas del Poniente» e «San Lázaro», ambos os dous outorgados por Fernando de Magalhães.[20][21][22][23][24]
O vocábulo «Filipinas» deriva do nome do rei Filipe II de España. Durante unha expedición en 1542, o explorador español Ruy López de Villalobos bautizou as illas de Leyte e Sámar como «Felipinas» en honra ao entón Príncipe de Asturias. Finalmente, o nome foi alterado e a denominación de «Las Islas Filipinas» pasou a referirse a todas as illas do arquipélago. O nome oficial de Filipinas cambiou varias veces no transcurso da súa historia. Durante a Revolución filipina, o Congreso de Malolos proclamou o establecemento da «República Filipina». Coa colonización estadounidense e a introdución da lingua inglesa, o nome oficial do país traduciuse ao novo idioma predominante, Republic of the Philippines. Desta forma, desde a súa independencia, o nome oficial é o de «República de Filipinas», sen antepoñer o «das» que resulta da tradución literal do nome.[25]
Historia
editar- Artigo principal: Historia de Filipinas.
Prehistoria e época prehispánica
editar- Véxase tamén: Filipinas precolonial.
Hai evidencias de que os primeiros homínidos vivían no que hoxe é Filipinas hai xa 709.000 anos.[26] Ata hai pouco, pensábase que os restos humanos máis antigos achados no arquipélago filipino correspondían ao home de Tabon —cunha antigüidade de 22 000 a 24 000 anos—,[27][28] pero foron substituídos polo metatarso do home de Callao, que segundo o método do uranio–torio ten 67 000 anos de antigüidade.[29] Existen varias teorías sobre as orixes dos primeiros habitantes das illas. Landa Jocano suxire que os antepasados dos filipinos actuais xurdiron e desenvolvéronse localmente. Pola súa banda, a teoría da orixe insular de Wilhelm Solheim postula que o poboamento do arquipélago deuse a través das rutas do comercio que proviñan da zona de Sonda ao redor dos anos 48 000 a 5000 a. C., no canto dunha migración a grande escala.[30] A teoría da expansión austronesia afirma que varios grupos malaio-polinesios procedentes da illa de Taiwán comezaron a migrar a Filipinas ao redor do 4000 a. C., desprazando aos primeiros poboadores.[31][32] Os negritos estiveron entre os primeiros habitantes das illas, pero a data da súa aparición aínda se descoñece.[9] Para o ano 1000 a. C., os habitantes do arquipélago organizáronse en catro tipos de grupos sociais: as tribos de cazadores-recolectores, sociedades guerreiras, plutocracias pequenas e principados con centro nos portos marítimos.[33]
No transcurso dos seguintes séculos, o comercio cos pobos marítimos e outros países asiáticos trouxo consigo a influencia do islam, o budismo e o hinduísmo. Durante este tempo non houbo ningún Estado político unificador que abarcase todo o arquipélago filipino. No seu lugar, as illas estaban divididas entre varias talasocracias que a miúdo loitaban entre si, gobernadas por varios datus, raxás ou sultáns. Entre eles estaban os reinos de Manila, Namayan e Tondó, os raxanatos de Butuan e Cebú e os sultanatos de Maguindanao e Sulú.[10][34][35][36] Algunhas destas sociedades foron parte dos imperios malaios de Srivijaya, Madjapahit e Brunei.[37][38] O islam chegou a Filipinas por medio de comerciantes e algúns proselitistas provenientes de Malaisia e Indonesia.[11] Deste xeito, no século XV o islam estableceuse no arquipélago Sulú, e tense constancia de que en 1656 xa alcanzara Mindanao, Luzón e as Visayas.[39]
Dominación española
editar- Artigo principal: Capitanía Xeneral de Filipinas.
En 1521, o explorador portugués Fernando de Magalhães chegou a Filipinas e tomou posesión das illas para España.[12] A conquista comezou en 1565, cando o explorador español Miguel López de Legazpi chegou desde a Nova España e fundou o primeiro asentamento español na actual illa de Cebú.[40][41]:20–23 En 1571, despois de tratar coas familias reais nativas durante a conspiración de Tondó e derrotar á tripulación do pirata chinés Limahong, os españois estableceron en Manila a capital de Filipinas e das Indias Orientais Españolas.[42][13]
O dominio español significou a unidade política do arquipélago por primeira vez na súa historia. Desde 1565 ata 1821 a Capitanía Xeneral de Filipinas dependeu do Vicerreinado de Nova España con sede en Cidade de México e despois da guerra de Independencia de México, administrouse directamente desde Madrid. Desde esta mesma capitanía, España controlaba outros dos seus territorios no Pacífico, entre eles Guam, Palau, as Illas Carolinas e as Illas Marianas.[43] Entre os séculos século XVI e XIX, o galeón de Manila comunicou a capital de Filipinas con Acapulco, México; realizando unha ou dúas viaxes o ano en ambos os sentidos. Debido ás constantes guerras que producían escasas ganancias, Filipinas foi subsidiada da prata extraída de Potosí en Bolivia e o Perú. O comercio transpacífico introduciu no arquipélago alimentos como o millo, o tomate, a pataca, o chile e a piña, todos procedentes de América.[13] Os misioneiros católicos converteron á maioría dos habitantes ao cristianismo e fundaron escolas, universidades e hospitais. Os españois tamén levaron a Filipinas o arado, a imprenta, o reloxo e a construción en pedra. Un decreto español de 1863 estableceu o ensino público gratuíto no país por primeira vez, o que deu lugar a altos índices de alfabetización.[44]
Durante o período de goberno español, as forzas hispanas e os indíxenas leais loitaron contra varias rebelións internas e múltiples ataques externos de piratas chineses, neerlandeses e portugueses: son especialmente destacables os combates de Cagayán (1582), que enfrontaron aos famosos terzos españois contra piratas e ronins xaponeses. Nunha extensión dos combates da guerra dos Sete Anos, forzas británicas ocuparon brevemente a cidade de Manila tras unha dura batalla. As forzas británicas atoparon aliados como Diego e Gabriela Silang, que aproveitaron a oportunidade para liderar unha revolta, ata que o goberno español foi finalmente restaurado tras o Tratado de París de 1763.[11][45][46] Durante a ocupación, os británicos aproveitaron para subtraer valiosas cartas de navegación do Pacífico dos arquivos de Manila.[Cómpre referencia] Os españois consideraron a súa guerra cos musulmáns no sueste asiático como unha extensión da Reconquista[47] e dividiron os filipinos pagáns e musulmáns entre si. O conflito hispano-mouro durou varios centos de anos. No último cuarto do século XIX, España conquistou porcións de Mindanao e os musulmáns mouros no Sultanato de Sulu, recoñecida formalmente a soberanía española
No século XIX , os portos filipinos abríronse ao comercio mundial e producíronse cambios na sociedade filipina. A principios de século comezou a sentirse a influencia dos movementos independentistas suramericanos. O 1 de febreiro de 1818 arribou Hipólito Bouchard, corsario das Provincias Unidas de Suramérica, a bordo da fragata La Argentina. Durante dous meses mantivo bloqueada a baía de Manila, pechando ademais o estreito de San Bernardino.[48] Neste período, varios españois nados en Filipinas (crioulos) e os de ascendencia mixta (mestizos) fixéronse ricos. A afluencia de colonos españois e hispanoamericanos diminuíu o poder da igrexa e abriu algúns postos no goberno, tradicionalmente ocupados polos españois nados na Península Ibérica (peninsulares). Inspirado polas guerras de independencia latinoamericanas, houbo un levantamento do efémero emperador Andrés Novales, apoiado por oficiais latinoamericanos degradados do exército filipino de fala hispana, que se opuxeron á desigualdade imposta polos peninsulares. Os ideais da revolución tamén comezaron a estenderse a través das illas. A insatisfacción dos crioulos resultou na revolta de Cavite O Vello en 1872, unha das precursoras da Revolución filipina.[11][49][50][51][52]
Revolución filipina, Primeira República Filipina e dominio estadounidense
editarOs sentimentos revolucionarios intensificáronse en 1872, cando tres sacerdotes, Mariano Gómez, José Burgos e Jacinto Zamora —coñecidos como Gomburza—, foron acusados de sedición e executados polas autoridades imperiais.[49][50] Isto inspirou un movemento de propaganda en España organizado por Marcelo del Pilar, José Rizal e Mariano Ponce, quen meteu presión ao goberno para introducir reformas políticas en Filipinas. Finalmente Rizal foi arrestado, acusado de rebelión e executado o 30 de decembro de 1896.[53] Como os intentos para lograr estas reformas atoparon unha gran resistencia, en 1892 Andrés Bonifacio fundou unha sociedade secreta chamada Katipunan, relacionada con grupos de masónss que buscaban a independencia do goberno español por medio dunha revolta armada.[51] Bonifacio e Katipunan comezaron a revolución filipina en 1896. Unha facción do Katipunan, os Magdalo da provincia de Cavite, chegou a desafiar a posición de Bonifacio como líder da revolución e Emilio Aguinaldo relevouno.
En 1898, a guerra hispano-estadounidense comezou en Cuba e posteriormente estendeuse ao arquipélago filipino xa mergullado nunha revolta. O 12 de xuño de 1898, Aguinaldo declarou a independencia filipina de España en Kawit, Cavite, e ao ano seguinte estableceuse a Primeira República Filipina. Pola súa banda, cando España perdeu a guerra asinou o Tratado de París en 1898, no cal cedeu o dominio das illas a Estados Unidos por 20 millóns de dólares.[14] Como se facía cada vez máis evidente que os Estados Unidos non recoñecería á Primeira República Filipina, estalou a guerra filipino-estadounidense.[54]
A guerra terminou en 1902 cunha vitoria dos Estados Unidos e morreron entre 200.000 e 1.000 000, a maioría por mor da fame negra e as enfermidades. A maioría dos historiadores modernos sitúan o número de mortos da guerra entre 200.000 e 250.000.[55][56]
Segundo o xornalista político estadounidense James B. Goodno, o número de homes, mulleres e nenos civís filipinos que pereceron como consecuencia directa dos enfrontamentos excedeu a sexta parte da poboación total do país (ou sexa, morreron entre 1,2 millóns e 1,5 millóns).
En 1908, o sacerdote católico Manuel Arellano Remondo estimou en pouco máis dun millón de homes, mulleres e nenos civís filipinos mortos pola guerra:
A poboación diminuíu debido á guerra. En 1895 estímase que en Filipinas vivían uns 9 millóns de persoas, e na actualidade [1908], os habitantes do arquipélago non superan os 8 millóns de persoas.
Ao final da guerra, o censo oficial estadounidense de 1903 contabilizou 7 635 426 habitantes en todo o país.
Ao perder o conflito, o arquipélago terminou baixo o control total estadounidense, xa que ata entón fora administrado como un área insular; en 1935, Filipinas obtivo o status de «estado libre asociado»[15] baixo o nome de Mancomunidade Filipina.
Na década seguinte, os plans por recuperar a independencia foron interrompidos pola segunda guerra mundial, en particular cando o Imperio xaponés invadiu o país e estableceu un goberno monicreque, a Segunda República filipina. Durante o conflito cometéronse múltiples crimes de guerra, como a Marcha da Morte de Batán e o masacre de Manila, que culminou coa batalla de Manila.[57] Os crimes contra a poboación de orixe española e os asaltos ás sedes oficiais españolas en Filipinas provocaron gran inquietude no goberno de Francisco Franco. Como consecuencia, España rompeu as relacións diplomáticas co Xapón o 12 de abril de 1945.[58] Para cando as tropas aliadas derrotaron aos xaponeses en 1945, máis dun millón de filipinos morreran.[59] Finalmente, o 4 de xullo de 1946, Filipinas alcanzou a súa independencia do goberno estadounidense.[5]
Ditadura de Marcos e Terceira República Filipina
editar
Tras lograr a súa independencia, a nova nación enfrontouse a varios problemas: o país tiña que ser reconstruído dos estragos da guerra e chegar a un acordo con varios colaboradores e empresarios xaponeses para comezar o seu desenvolvemento económico. Nas zonas rurais, os grandes terratenentes facían que as súas granxas fosen cultivadas por arrendatarios con condicións de vida miserables. Levaron unha parte considerable das colleitas —xeralmente a metade— e a miúdo convertéronse en acredores destes agricultores fortemente endebedados. As disputas entre os propietarios e os agricultores son frecuentes, e as autoridades sempre apoian aos propietarios. A clase política estaba composta por homes a miúdo comprometidos cos xaponeses —comezando por Manuel Roxas que foi elixido presidente en abril de 1946—. Pola contra, aos deputados da resistencia á ocupación xaponesa prohibíuselles sentar no Congreso para asegurar a maioría necesaria para aprobar, no verán de 1946, unha emenda constitucional necesaria para implementar unha lei favorable aos intereses económicos estadounidenses.[60]
Principalmente entre 1948 e 1954, o levantamento campesiño de inspiración comunista Hukbalahap loitou contra o goberno filipino e as milicias dos grandes terratenentes. O goberno filipino recorreu a unidades especializadas de contrainsurxencia, que sementaron o terror entre as poboacións civís rurais sospeitosas de simpatizar coa rebelión. Coa axuda militar dos Estados Unidos o goberno puido debilitar o movemento, que desaparecera na década de 1960.[18][61]
En 1965, Ferdinand Marcos foi elixido presidente, coa súa esposa Imelda Marcos o seu lado. Como a Constitución prohibía ser reelixido máis de dúas veces para o cargo presidencial, o 21 de setembro de 1972 xa cara ao final do seu segundo mandato declarou a lei marcial para seguir gobernando por decreto. Utilizou como argumentos a división política, a tensión da guerra fría e o espectro da rebelión comunista e da insurxencia islámica no país.[62] Desta maneira iniciou unha ditadura que durou máis de dez anos e que se caracterizou polo estrito control da economía e pola represión política.[63][64]
O 21 de agosto de 1983, Benigno « Ninoy» Aquino, Jr., líder da oposición ao goberno de Marcos, ignorou as advertencias e regresou do exilio nos Estados Unidos. Foi asasinado ao aterrar o seu avión no Aeroporto Internacional de Manila —agora chamado Aeroporto Internacional Ninoy Aquino, na súa memoria—. O aumentar a presión política, Marcos convocou a eleccións presidenciais en 1986.[18] Corazón Aquino, viúva de Benigno, converteuse na líder da oposición e en candidata para a contenda presidencial. Cando Marcos proclamouse gañador, moitos pensaron que as eleccións estiveran arranxadas. Isto conduciu á Revolución EDSA, instigada cando dous dos aliados máis antigos de Marcos —Fidel V. Ramos, Xefe do Estado Maior adxunto das Forzas Armadas, e Juan Ponce Enrile, Secretario da Defensa Nacional— renunciaron e manifestáronse no campo Aguinaldo e o campo Crame. O Cardeal Arcebispo de Manila, Jaime Sen, exhortou ás persoas para reunirse en apoio aos líderes rebeldes e a protestar na Avenida Epifanio dos Santos (EDSA). Ante as protestas masivas e as desercións militares, Marcos e os seus aliados fuxiron a Hawai, onde foron exiliados. Ese mesmo ano, Corazón Aquino foi nomeada presidenta.[61][65]
O retorno da democracia e as reformas ao goberno despois dos sucesos de 1986 víronse obstaculizados pola débeda nacional, a corrupción, os intentos de golpe de estado,[66][67] unha persistente insurxencia comunista[68][69] e os movementos separatistas islámicos. Aínda que a economía mellorou durante a administración de Fidel V. Ramos, quen foi elixido presidente en 1992,[17] o inicio da crise financeira asiática de 1997 freou estes avances. En 2001, no medio de acusacións de corrupción e un proceso de destitución estancado, o sucesor de Ramos, Joseph Estrada, foi expulsado da presidencia pola Revolución de EDSA de 2001 e substituído por Gloria Macapagal-Arroyo. Finalmente, como resultado das eleccións de maio de 2010, Benigno «Noynoy» Aquino III foi elixido presidente.[70] En novembro de 2013 o tifón Haiyan devastó a parte central do arquipélago, afectou a máis de once millóns de filipinos e provocou a morte de máis de cinco mil persoas;[71][72] a prensa criticou a lenta resposta por parte do goberno de Aquino III.[73]
Xeografía e medioa ambiente
editar- Artigo principal: Xeografía de Filipinas.
Filipinas é un arquipélago composto por unhas 7.640 illas[74][75] que cobren unha área total, incluídas as masas de auga interiores, duns 300.000 km²,[76][77] con datos da enquisa catastral que suxiren que pode ser maior.[78] Os seus 36 289 km de litoral[79] convérteno no quinto país coa maior lonxitude de costa no mundo.[16][80] O territorio filipino atópase situado entre as coordenadas 116°40′L, 126°34′L e 4°40′ N, 21°10′ N. Limita co mar de Filipinas ao leste, o mar da China Meridional (ou mar de Filipinas Occidental) ao oeste e ao sur co mar de Célebes. A lla de Borneo está situada a só uns centos de quilómetros ao suroeste e a illa de Taiwán atópase directamente ao norte. As Molucas e Sulawesi atópanse no suroeste e Palau está situado ao leste das illas.[16][81][82]
A maioría das illas son montañosas, están cubertas dunha densa selva tropical e son de orixe volcánico. A montaña máis alta é o monte Apo, cunha altitude de 2954 m.s.n.m. e está situada na illa de Mindanao.[83] A depresión de Galathea na fosa de Filipinas é o punto máis profundo no territorio nacional, e o terceiro máis profundo no mundo, situado no fondo do mar de Filipinas.[84][85][86] Así mesmo, o río máis longo é o Cagayán, que mide uns 520 quilómetros, no norte de Luzón. A baía de Manila, onde se atopa a cidade homónima, está conectada á lagoa de Bay[87] —o lago máis grande de Filipinas— polo río Pasig.[88] As concas hidrográficas máis importantes do país son as do río Pulangi e Agusan en Mindanao e o Cagayán e o Pampanga en Luzón.[89] A baía Subic, o golfo de Dávao e o golfo Moro son outras das baías máis importantes. O estreito de San Juanico separa as illas Samar e Leyte, aínda que se atopan conectadas grazas ao ponte de San Juanico.
Situado na periferia occidental do cinto de lume do Pacífico, o territorio experimenta unha actividade sísmica e volcánica frecuente.[90] A meseta Benham, ao leste no mar de Filipinas, é unha rexión submarina cunha actividade de subducción tectónica moi alta.[91] Diariamente rexístranse ao redor de 20 sismos, aínda que a maioría son demasiado débiles para sentirse; o último terremoto importante rexistrado foi o terremoto de Luzón de 1990.[92] De igual maneira, hai moitos volcáns activos no arquipélago, como o do monte Mayon, o do monte Pinatubo e o volcán Taal. A erupción do monte Pinatubo en xuño de 1991 produciu a erupción terrestre máis grande do século XX.[93] Con todo, non todos os accidentes xeográficos notables teñen unha orixe tan violenta ou destrutivo: exemplo do legado da actividade xeolóxica é o río subterráneo de Puerto Princesa, que corre 8,2 quilómetros baixo terra a través dunha paisaxe kárstica antes de chegar ao océano, declarado Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.[94]
Os depósitos minerais son abundantes debido á natureza volcánica das illas. Estímase que Filipinas ten o segundo depósito de ouro máis importante despois de Suráfrica e un dos xacementos de cobre máis grandes no mundo.[95] O subsolo tamén é rico en cinc, cromo e níquel. A pesar diso, a mala xestión, a alta densidade de poboación e a conciencia ambiental han provocado que estes queden en gran medida sen explotar.[95] A diferenza do anterior, a enerxía xeotérmica é un dos produtos da actividade volcánica que o país aproveitou con máis éxito. Filipinas é o segundo produtor de enerxía xeotérmica no mundo, por detrás dos Estados Unidos, xa que cobre o 18 % da demanda de electricidade nacional.[96]
Biodiversidade
editarAo sur de Filipinas pasa a liña de Wallace, o límite bioxeográfico que separa as rexións de Asia e Oceanía a través de Insulindia. A fauna, e en menor medida a flora, son distintas a cada lado, a pesar da proximidade xeográfica e a relativa similitude climática, reflectindo historias evolutivas separadas. A liña transcorre entre as illas de Balí e Lombok, ao leste de Xava; continúa entre a illa de Borneo, que deixa ao oeste, e as Célebes e pasa ao sur de Filipinas.[97]
Flora
editarFilipinas é un país megadiverso.[98][4] Oito tipos principais de bosques distribúense por Filipinas; dipterocarpo, bosque de praia, bosque de piñeiros, bosque de molave, bosque de montaña inferior, bosque de montaña superior ou bosque nuvoso, mangleiral, e bosque ultrabásico.[99] En 2021, segundo estimacións oficiais, ás Filipinas só lle quedaban 7 millóns de hectáreas de cuberta forestal (aproximadamente o 23 % da superficie terrestre total do país), aínda que os expertos sosteñen que a cifra real probablemente sexa moito menor.[100] A deforestación , a miúdo resultado da talla ilegal é un grave problema en Filipinas. A cuberta forestal diminuíu do 70 % da superficie terrestre total de Filipinas en 1900 a ao redor do 18,3 % en 1999.[101]
Cun estimado de 13 500 especies vexetais no país —3200 das cales son exclusivas das illas—[102] as selvas filipinas contan cunha flora abundante, incluíndo moitos tipos raros de orquídeas e rafflesias.[103][104] A narra é considerada a madeira dura máis importante da industria nacional.[105] Grazas ao seu clima tropical, as plantas con flores son abundantes e utilízanse como ornamentos, para a fabricación de perfumes e como alimento. Entre estas destacan a ylang- ylang e a sampaguita, a flor nacional.[106][107] Outros exemplares vexetais notables inclúen as 54 especies de bambú que existen en todo o arquipélago; os cocoteiros, que son a base da economía de moitas localidades; as árbores de nipa, caoba e mabolo, cuxa madeira se explota para a construción; os froitos da noz pili, o durián e os lansones; e as plantas carnívoras coñecidas como copas de mono.[106]
Fauna
editar
As selvas e as extensas costas filipinas son o fogar dunha ampla gama de aves, plantas, animais e criaturas mariñas.[3] Filipinas é un dos dez países con maior diversidade biolóxica, cun dos índices máis altos de biodiversidade por unidade de superficie —ata 1736 especies por cada 100 km²—[98][4] e ten unha das taxas de descubrimento endémico máis altas do mundo con dezaseis novas especies de mamíferos descubertas nos últimos dez anos. Debido a isto, a taxa endémica en Filipinas aumentou e probablemente seguirá aumentando.[108] En Filipinas pódense atopar preto de 1.100 especies de vertebrados terrestres, incluíndo máis de 100 especies de mamíferos e 243 especies de aves que se pensa que non existan noutro lugar.[102][109] Entre as especies endémicas destacan o tamarao de Mindoro, o cervo manchado de Visayas, o cervo-rato filipino, o xabaril das Visayas, o lémure voador filipino e varias especies de morcegos.[110] Con todo, carece de grandes depredadores, coa excepción de serpes, pitóns e cobras, e algunhas aves de presa, como o aguia filipina (ave nacional de Filipinas).[111] Outros animais nativos inclúen a civeta das palmeiras, o dugongo e o tarsio filipino.
Partes das súas augas mariñas conteñen a maior diversidade de especies de peixes costeiros do mundo.[112] As augas marítimas do país abarcan preto de 2,2 millóns de km² e albergan unha vida mariña única e diversa, que é unha parte importante do triángulo de coral.[113] Aquí viven 2400 especies de peixes e máis de 500 especies de coral.[3][102] O arrecife de Apo é o sistema de arrecifes de coral contiguos máis grande do país e o segundo máis grande do mundo.[114] As augas filipinas tamén manteñen o cultivo de perlas, cangrexos e algas.[3][115]
Clima
editar
Filipinas ten un clima tropical marítimo que adoita ser cálido e húmido. Os filipinos acostuman falar de tres estacións: o Tag-init ou Tag-araw (a estación quente, ou verán, que dura de marzo a maio), o Tag-ulan (a estación chuviosa entre xuño e novembro) e o Tag-lamig (a estación fría, de decembro a febreiro). O monzón do suroeste —de maio a outubro— é coñecido como o Habagat e os ventos secos do monzón do nordés —de novembro a abril—, como o Amihan.[116] As temperaturas oscilan normalmente entre 21 °C a 32 °C, aínda que poden ser máis frías ou cálidas dependendo da estación; o mes máis tépedo é xaneiro e o máis cálido é maio.[117]
A temperatura media anual é de ao redor de 26,6 °C.[116] Ao examinar as temperaturas, a localización en termos de latitude e lonxitude non é un factor importante. Xa sexa no extremo norte, sur, ao leste ou ao oeste do país, as temperaturas a nivel do mar tenden a estar no mesmo rango. Xeralmente, é a altitude a que ten máis impacto. A temperatura media anual de Baguio, localizada a unha altura de 1500 m s. n. m., é de 18,3 °C, o que a converte nun destino popular durante os veráns calorosos.[116]
Ao estar situadas nunha zona de ciclóns tropicais, a maioría das illas experimenta choivas torrenciais e tormentas eléctricas desde xullo a outubro,[118] debido a que en media uns dezanove ciclóns entran no territorio filipino, e entre oito ou nove deles tocan terra no arquipélago.[119][120][2] A precipitación anual media é de ata 5000 mm na sección montañosa da costa leste, pero menos de 1000 mm nalgúns dos vales baixos.[118] O ciclón tropical máis chuvioso que impactou o país foi o tifón de xullo de 1911, que descargou máis de 1168 mm de choiva en só 24 horas na cidade de Baguio.[121] Desde entón, en tagalo utilízase o termo bagyo para referirse a un ciclón tropical.[121] Filipinas está altamente exposta ao cambio climático e está entre os dez países do mundo que presentan máis riscos de vulnerabilidade ao cambio climático.[122]
Goberno e política
editar- Artigo principal: Política de Filipinas.
Filipinas é unha república constitucional cun sistema presidencial de goberno,[123] administrado como un Estado unitario, coa excepción da Rexión Autónoma do Mindanao Musulmán, que é en gran parte independente do goberno nacional. O presidente actúa como xefe de Estado e xefe do goberno, ademais de ser o comandante en xefe das forzas armadas. É elixido por voto popular para un período único de seis anos, durante o cal el mesmo elixe e preside o seu propio gabinete.[16] O vicepresidente tamén é elixido por sufraxio directo para un período de seis anos, e pode reelixirse unha vez. O vicepresidente pode ocupar un posto no gabinete, e no caso de que o presidente morra ou renuncie, converteríase no presidente interino e convocaría eleccións. A nivel local, o poder executivo está representado polos gobernadores das provincias, os alcaldes das cidades e municipios e polos capitáns dos barangay.[124]
O congreso bicameral está composto polo senado —equivalente á cámara alta, con membros elixidos para un período de seis anos— e a Cámara de Representantes —a cámara baixa, con membros elixidos para un período de tres anos—. Os senadores son elixidos ao mesmo tempo que o presidente, mentres que os representantes elíxense mediante distritos lexislativos e por medio de representación proporcional.[16] O Congreso encárgase da creación e aprobación de leis e reformas á constitución por medio de resolucións e proxectos de lei. Para que calquera proxecto de lei sexa aprobado debe recibir máis de dous terzos dos votos a favor en ambas as cámaras.[125]
O poder xudicial está encabezado pola Corte Suprema, composta polo Xefe de Xustiza como o xuíz presidente e catorce xuíces asociados, os cales son elixidos polo presidente de entre varios candidatos propostos polo Consello de Xustiza e Colexio de Avogados.[16] O poder xudicial goza dunha autonomía fiscal, aínda que se atopa supervisado pola Oficina do Administrador das Cortes. A Corte Suprema tamén promulga o regulamento de todas as cortes e participa no proceso de ensino dos futuros avogados.[126] Desde a administración do goberno de Ramos, houbo varios intentos por reformar o goberno a un sistema federal, unicameral ou parlamentario.[127][128]
O sistema legal establecido pola Constitución de 1987 contén elementos herdados da época do dominio español e estadounidense. Por exemplo, aquelas cuestións sobre propiedade, familia e a ausencia dun xurado nos xuízos son característicos do dereito continental, existente en España. Con todo, o dereito anglosaxón instalado polos Estados Unidos a principios do século XX é o que rexe nalgunhas das cuestións legais máis importantes. Entre estas, destacan o comercio, as relacións laborais, os impostos, a banca e a moeda.[129]
O sistema multipartidista filipino permite a existencia de numerosos partidos políticos, aínda que na práctica é común que se cren alianzas para obter máis votos durante as contendas electorais. Pola súa banda, a Comisión de Eleccións ( Comelec) definiu seis partidos como os máis importantes no país: o Partido Liberal, o Lakas Kampi CMD, o Partido Nacionalista, a Coalición Popular Nacionalista, o Partido da Unión Nacional e a Alianza Unida Nacionalista.[130] Desde 1992, as eleccións nacionais e locais celébranse cada tres anos o segundo luns de maio. Só as eleccións para presidente e vicepresidente realízanse cada seis anos.[131] A idade mínima para votar é de 18 anos. Nas eleccións presidenciais celebradas en 2010, participaron pouco máis de 38 millóns de votantes, un 74,34 % dos rexistrados no padrón electoral.[132] Benigno Aquino III e Jejomar Binay foron elixidos en 2010 para o posto de presidente e vicepresidente, respectivamente, pero tras as eleccións do 9 de maio de 2016, Rodrigo Duterte gañou a presidencia.[133][134]
Aínda que en Filipinas a homosexualidade non é ilegal, existe certa discriminación por parte da sociedade en xeral cara a este grupo. Ata 2009 os homosexuais tiñan prohibido alistarse ás forzas armadas.[135] Aínda que se realizaron múltiples esforzos na loita polos dereitos da comunidade LGTB, o matrimonio entre persoas do mesmo sexo aínda é ilegal e non existe recoñecemento para as unións legais efectuadas noutros países.[136]
Relacións exteriores
editar- Véxase tamén: Misións diplomáticas de Filipinas.
As relacións internacionais de Filipinas baséanse no comercio con outras nacións e o benestar dos once millóns de filipinos que viven fóra do país.[137] Como fundador e membro activo da Organización das Nacións Unidas, foi elixido varias veces para integrar o Consello de Seguridade da ONU, e o diplomático, Carlos P. Rómulo, foi Presidente da Asemblea Xeral das Nacións Unidas. O país é un participante activo no Consello de Dereitos Humanos, así como nas misións de mantemento da paz, sobre todo no Timor Leste.[138][139][140][141]
Ademais da súa participación na ONU, o país é un dos fundadores e membro activo da Asociación de Nacións do Sueste Asiático (ASEAN), unha organización deseñada para fortalecer as relacións e promover o crecemento económico e cultural entre os estados da rexión do sueste de Asia.[142] Foi sede en varios dos seus cumes e é un contribuínte activo na dirección e as políticas do bloque.[143] As relacións que actualmente goza con outros estados do sueste de Asia contrastan coa situación da década de 1970, cando estaba en guerra con Vietnam e disputábase o territorio de Sabah con Malaisia, aínda que aínda existen desacordos respecto as Illas Spratly.[144]
Tamén é membro da Cume de Asia Oriental (EAS), do Foro de Cooperación Económica Asia-Pacífico (APEC), da Unión Latina, do Grupo dos 24, do Movemento de Países Non Aliñados e é considerado un aliado importante extra-OTAN.[16] Ademais busca fortalecer as súas relacións cos países islámicos por medio da súa candidatura para ingresar como observador na Organización da Conferencia Islámica.[145][146]
Por outra banda, posúe boas relacións cos Estados Unidos, a quen apoiou durante a guerra fría e a guerra contra o terrorismo.[137] Con todo, en anos recentes a presenza estadounidense nas bases militares de Baía Subic e Clark e o Acordo de Forzas Visitantes xeraron certa controversia.[137] Tamén Xapón, o maior contribuínte oficial de axuda para o desenvolvemento do país, é considerado como un dos seus principais aliados. Aínda que aínda prevalecen certos debates históricos entre os dous países —sobre todo en temas como as mulleres de consolo—, gran parte da inimizade xurdida polos acontecementos da segunda guerra mundial desapareceron.[147]
Filipinas tamén estableceu boas relacións con outras nacións. O feito de compartir varios valores democráticos facilita as súas relacións cos países europeos e occidentais. Os problemas económicos polos que atravesa axúdanlle a crear vínculos con outros países en desenvolvemento que cursan con obstáculos similares. Do mesmo xeito, os lazos históricos e as similitudes culturais estreitan relacións con España e Hispanoamérica.[148] A pesar dos problemas que afectan os traballadores filipinos no estranxeiro, como o abuso doméstico e a guerra, así como os obstáculos expostos por unha insurxencia islámica en Mindanao, as relacións cos países do Oriente Medio —incluídos Exipto, Irán, Iraq, Libia, Arabia Saudita e os Emiratos Árabes Unidos— son boas, o que permite que os máis de dous millóns de filipinos poidan seguir vivindo e traballando na rexión.[149] Pola súa banda, as relacións coa República Popular da China melloraron considerablemente, en especial desde a década de 1950. Con todo, varias cuestións relacionadas co recoñecemento da República da China, a posesión das Illas Spratly e a preocupación do crecemento da influencia chinesa, impiden unha relación estreita entre ambos os veciños.[147] Recentemente, a política exterior filipina foise encamiñando principalmente a establecer mellores relacións económicas cos seus veciños do sueste asiático e do Pacífico.[137]
En 2016 un fallo da Corte Permanente de Arbitraxe situada na Haia recoñeceu ao baixo de Masinloc e a outras illas en disputa como filipinas.[150] Ante isto China ofrécelle a Filipinas ignorar o fallo a cambio de perforacións conxuntas de petróleo e gas.[151]
Forzas armadas
editar
A defensa corre a cargo das Forzas Armadas de Filipinas, a cal está composta por tres corpos: a Forza aérea, o Exército e Armada (incluíndo o Corpo de Marines). En 2010, as forzas armadas contaban con máis de 331 500 elementos activos, a 40.ª máis grande do mundo.[152] Pola súa banda, a Policía Nacional Filipina é a encargada da seguridade civil, baixo o mando do Departamento do Interior e dos gobernos locais.
Na Rexión Autónoma do Mindanao Musulmán, a organización separatista máis importante, a Fronte de Liberación Nacional Moura, é quen politicamente goberna a rexión. Outros grupos militantes como a Fronte de Liberación Islámica Moura, os comunistas do Novo Exército do Pobo e Abu Sayyaf aínda loitan noutras provincias, pero a súa presenza reduciuse en anos recentes, grazas aos operativos de seguridade implantados polo goberno.[153]
Tamén cabe destacar que Filipinas foi un aliado dos Estados Unidos desde a segunda guerra mundial: en 1951, ambos os países asinaron un tratado de defensa mutua. Filipinas apoiou a ideoloxía estadounidense durante a guerra fría, así como a súa participación nas guerras de Corea e Vietnam. Mesmo, foi membro da disolta SEATO, unha organización cuxo obxectivo era efectuar un papel similar á OTAN na rexión, entre cuxos membros se atopaban Australia, Francia, Nova Zelandia, Paquistán, Tailandia, o Reino Unido e os Estados Unidos.[154] Despois do inicio da Guerra contra o terrorismo, o exército filipino foi parte da coalición que brindou apoio aos EE. UU. en Iraq, polo que foi catalogado como un aliado importante extra-OTAN.[155]
Dereitos humanos
editarEn materia de dereitos humanos, respecto á pertenza nos sete organismos da Carta Internacional de Dereitos Humanos, que inclúen o Comité de Dereitos Humanos (HRC), Filipinas firmou ou ratificou:
| Filipinas |  Status dos principais instrumentos internacionais de dereitos humanos[156]
| ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| CESCR | CCPR | CERD | CED | CEDAW | CAT[157] | CRC | MWC | CRPD | |||||||||
| CESCR | CESCR-OP[158] | CCPR | CCPR-OP1 | CCPR-OP2-DP | CEDAW | CEDAW-OP[159] | CAT | CAT-OP | CRC | CRC-OP-AC | CRC-OP-SC | CRPD | CRPD-OP[160] | ||||
| Pertenza | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 
|
|
|
|
|
|
|
|
Firmado e ratificado,  firmado pero non ratificado, nin firmado nin ratificado,  sen información,  accedeu a firmar e ratificar o órgano en cuestión, pero tamén recoñece a competencia de recibir e procesar comunicacións individuais por parte dos órganos competentes.
| |||||||||||||||||
Subdivisións
editar- Artigo principal: Subdivisións de Filipinas.
A República de Filipinas está organizada nunha xerarquía de unidades de goberno local, en que a provincia é a unidade primaria. As provincias subdivídense en cidades e municipios que, á súa vez, se compoñen de “barangays”, que son a máis pequenas unidade de goberno. Ten oitenta e un provincias, 131 cidades, 1,497 municipios, e 41,994 barangays.
As provincias encóntranse agrupadas en 17 rexións administrativas, onde os diversos ministerios establecen escritorios rexionais, mais non ten un goberno local separado, coa excepción da Rexión Autónoma do Mindanao Musulmán (Autonomous Region in Muslim Mindanao ou ARMM) e Cordilleira.
Á súa vez, varias rexións xúntanse en grupos de illas:
- Luzón (Rexións I a V + RCN + RAC).
- Visayas (Rexións VI a VIII).
- Mindanao (Rexións IX a XIII + RAMM).
| Rexión | Designación | Centro de goberno |
|---|---|---|
| Ilocos | Rexión I | San Fernando, A Unión |
| Val do Cagayán | Rexión II | Tuguegarao, Cagayan |
| Luzón Central | Rexión III | San Fernando, Pampanga |
| CALABARZON¹ ² | Rexión IV-A | Calamba, Lagoa |
| MIMARO¹ ² ³ | Rexión IV-B | Calapan, Mindoro Oriental |
| Bicolandia | Rexión V | Legazpi, Albáy |
| Visayas Occidental³ | Rexión VI | Iloílo |
| Visayas Central | Rexión VII | Cebú |
| Visayas Oriental | Rexión VIII | Tacloban, Leyte |
| Península de Zamboanga | Rexión IX | Pagadían, Zamboanga do Sur |
| Mindanao do Norte | Rexión X | Cagayán de Ouro |
| Rexión de Davao | Rexión XI | Davao |
| SOCCSKSARGEN¹ | Rexión XII | Koronadal, Cotabato do Sur |
| Caraga | Rexión XIII | Butuan |
| Rexión Autónoma para o Mindanao Musulmán | RAMM | Cidade Cotabato |
| Rexión Administrativa de Cordilleira | RAC | Baguio |
| Metro Manila | RCN | Manila |
Economía
editar- Artigo principal: Economía de Filipinas.
| Exportacións a[5] | Importacións de[5] | ||
|---|---|---|---|
 China |
21,3 % | China |
14,6 % |
 Xapón |
14,1 % | Xapón |
12,3 % |
 Estados Unidos |
13,9 % | Estados Unidos |
9,4 % |
 Singapur |
8,9 % |  Corea do Sur |
8,4 % |
 Hong Kong |
7,5 % | Singapur |
8 % |
| Outros | 34,3 % | Outros | 47,3 % |
No 2020, a economía filipina produciu un produto interior bruto (nominal) estimado en 367.400 millóns de dólares.[161] As principais exportacións son os semicondutores e produtos electrónicos, equipos de transporte, roupa, produtos de cobre, produtos derivados do petróleo, aceite de coco e froitas.[5] Así mesmo, os seus principais socios comerciais son Estados Unidos, Xapón, China, Singapur, Corea do Sur, Países Baixos, Hong Kong, Alemaña, Taiwán e Tailandia.[5] A súa moeda é o peso filipino(₱[162] ou PHP[163]).[164] Filipinas é membro do Banco Mundial, do Fondo Monetario Internacional, da Organización Mundial do Comercio (OMC), do Banco Asiático de Desenvolvemento (que ten a súa sede na cidade de Mandaluyong), do Plan Colombo e do G-77, entre outros grupos e institucións.[5]
Como un país recentemente industrializado, a economía filipina pasou de basearse na agricultura a centrarse nos servizos e manufactura. Dos 38,1 millóns persoas que integran a forza laboral do país,[5] o sector agrícola emprega preto do 45,2 %, pero contribúe con só un 13,8 % do PIB. O sector industrial emprega ao redor de 15,2 % da poboación activa e representa o 30 % do PIB. Polo seu lado, o 39,6 % dos traballadores integran o sector de servizos, o cal é responsable do 56,2 % do PIB.[7][165]
En outubro de 2013, a taxa de desemprego ascendía a ao redor de 6,5 % e debido á desaceleración económica mundial, en decembro do mesmo ano a inflación alcanzou un nivel de 4,1 %.[165] En febreiro de 2010, as reservas internacionais brutas eran de 45 713 millóns de dólares.[166][167] En 2004, a débeda pública como porcentaxe do PIB estimábase en 74,2 %; en 2008, descendeu o 56,9 %,[5] mentres que a débeda externa bruta aumentou a 66 270 millóns de dólares.[5] En xullo de 2011, a taxa de inflación achábase nun nivel de 5,1 %, mostrando un aumento de máis dun punto porcentual en relación co mesmo mes de 2010.[168]
Tras a segunda guerra mundial, foi considerada como a segunda economía máis rica da Asia Oriental, só por detrás da xaponesa.[137][169][170] Con todo, durante os anos de 1960 comezou a verse superada. A economía estancouse baixo a ditadura de Ferdinand Marcos, por mor da inestabilidade política e unha mala administración económica por parte do réxime.[137][170] O país sufriu un lento crecemento económico e tempadas de recesión. Non foi ata a década de 1990 cando a economía empezou a recuperarse, debido segundo diversos analistas, a un programa de liberalización económica.[137][170]
En 1997, a crise financeira asiática afectou á súa economía, resultando nunha continua desvalorización da moeda nacional e varias caídas no mercado de valores. Con todo, os seus efectos en Filipinas non resultaron tan graves como para algúns dos seus veciños asiáticos. Isto sucedeu en gran parte polo conservadorismo fiscal do goberno, como resultado de décadas de vixilancia e supervisión fiscal do Fondo Monetario Internacional (FMI), en comparación co gasto masivo dos seus veciños por unha aceleración rápida do seu crecemento económico.[17] Desde entón, Filipinas tivo indicios de progreso. En 2004, a economía experimentou un crecemento do 6,4 % do PIB e do 7,1 % en 2007, o seu ritmo de crecemento máis rápido en tres décadas.[171][172][173] Con todo, o crecemento media anual do PIB per cápita para o período 1966–2007 foi de 1,45 % en comparación coa media de 5,96 % para Asia Oriental e o Pacífico en xeral, ademais de que os ingresos diarios do 22,6 % da poboación filipina seguen sendo inferiores a 1,25 dólares.[174] A pesar de gozar dun crecemento económico estable durante a primeira década do século XXI, para 2010, a economía do país era máis pequena que a dos seus veciños do Sueste Asiático —Indonesia, Tailandia, Malaisia e Singapur— en termos de PIB e PIB nominal per cápita.[175]
Existen outros desequilibrios e desafíos en Filipinas. A economía é moi dependente das remesas, que superan á investimento estranxeiro directo como fonte de divisas. O desenvolvemento rexional é desigual, xa que Luzón —en particular a Gran Manila— acapara gran parte do crecemento económico á conta doutras rexións,[176] aínda que, o goberno tomou medidas para distribuír o crecemento económico mediante a promoción de investimentos noutras áreas do país. A pesar das limitacións, os servizos como o turismo e o externalización de procesos de negocios foron identificados como algunhas das mellores áreas de oportunidades para o crecemento do país.[165][177] Goldman Sachs incluíu ao país na súa lista das economías dos «Próximos once»,[178] aínda que a China e a India xurdiron como os seus principais competidores económicos na rexión.[179]
Enerxía
editar
Moitos analistas aseguran que, grazas á súa situación xeográfica Filipinas conta cun potencial de recursos enerxéticos enorme. Con todo, a maior parte das fontes de enerxía renovables seguen sen utilizarse debido á falta de recursos económicos e de infraestrutura para o seu aproveitamento. Por exemplo, estímase que o país podería producir 35 000 MW se utilizase todo o potencial xeotérmico que existe no seu territorio.[180] En 2010, dos 51 300 millóns de kWh de enerxía eléctrica que se consumiu no país, 66,1 % proviña de combustibles fósiles, 21,1 % de plantas hidroeléctricas e só o 12,8 % doutras fontes de enerxía renovable. Non existen centrais nucleares en Filipinas.[5]
Na década de 1970 o goberno autorizou a procura de xacementos petrolíferos na zona de Sulú e Palawan, e para 1979 comezou a explotación comercial dos campos descubertos.[180] En 2010 produciu preto de 26 640 barrís de petróleo por día, xunto con 2860 millóns de m³ de gas natural.[5] Ademais, os chans filipinos son ricos en minerais como: cobre, cromo, ouro e níquel, e existen pequenos depósitos de cadmio, ferro, chumbo, manganeso, mercurio, molibdeno e prata.[181]
Turismo
editar- Artigo principal: Turismo en Filipinas.
Grazas ás súas condicións xeográficas e á biodiversidade existente no arquipélago, Filipinas conta con múltiples parques naturais que serven como o seu principal atractivo turístico. A industria do turismo comezou a desenvolverse desde a década de 1970. Con todo, debido aos conflitos existentes no país, non foi senón ata finais do seguinte decenio o turismo que comezou a formar parte importante do desenvolvemento económico local.[183] Desde entón, o turismo atópase en constante crecemento, en 2019, a industria de viaxes e turismo achegou o 12,7% do PIB do país.[184]
En 2012, 4 272 811 turistas estranxeiros visitaron Filipinas, case 10 % máis que o ano anterior. A maior parte destes proviñan de Corea do Sur (24,1 %), Estados Unidos (15,2 %), Xapón (9,6 %), China (5,8 %) e Taiwán (5 %).[185] Entre os principais destinos turísticos atópanse: Manila, principalmente a parte antiga da cidade;[183] Boracay, nomeada a mellor illa do mundo pola revista Travel + Leisure,[186] a Illa de Corón, famosa polos naufraxios xaponeses da segunda guerra mundial e o mergullo;[187] o río subterráneo de Puerto Princesa, declarado como unha das sete marabillas da natureza;[188] os socalcos de arroz das cordilleiras Filipinas, declaradas Patrimonio da Humanidade pola Unesco;[182] Vigan, outro sitio Patrimonio da Humanidade caracterizado pola súa arquitectura colonial;[189] os festivais das cidades de Cebú e Dávao, entre muitos outros.[190]
Infraestrutura
editarTransporte
editar
A infraestrutura do transporte esta relativamente subdesarrollada. En parte débese ao terreo montañoso e á xeografía dispersa das illas, pero tamén é o resultado do pouco investimento do goberno. En 2003, só o 3,6 % do PIB foi destinado ao desenvolvemento de infraestruturas, porcentaxe que foi significativamente menor que o dalgúns dos seus veciños.[118] En consecuencia, aínda que en decembro de 2018, había 210 528 quilómetros de estradas en Filipinas tan só 65 101 quilómetros estaban pavimentadas.[5][191]
Existen moitas formas de desprazarse, especialmente nas zonas urbanas. Os autobúses, jeepneys, taxis e os vehículos motorizados de tres rodas están dispoñibles nas principais cidades. En 2007 había aproximadamente 5,53 millóns de vehículos de motor rexistrados, cun aumento anual media do 4,55 %. Tamén hai tres redes de ferrocarril que serven para comunicar as diferentes áreas da Gran Manila e outras partes de Luzón: o Metro de Manila (LRT), o Sistema de Tránsito Ferrocarril da Gran Manila (MRT) e os Ferrocarrís Nacionais de Filipinas (PNR).
Como é un arquipélago, a miúdo é necesario realizar viaxes interinsulares en embarcacións. Os portos máis activos son lo de Iloílo, Manila, Cebú, Dávao, Cagayán de Oro e Zamboanga.[192] Os barcos con pasaxeiros e outras embarcacións, como os operados por Superferry, Negros Navigation e Sulpicio Lines, conectan Manila con diversas cidades e pobos. En 2003 estableceuse a Autoestrada Náutica Forte da República (SRNH), un conxunto de segmentos de estradas e rutas de transbordadores que abarcan 919 km e conectan 17 cidades.[193] Algúns ríos que pasan por áreas metropolitanas, como o río Pasig e o Marikina, contan con servizo de transbordadores para pasaxeiros. Este servizo polo río Pasig ten numerosas paradas en Manila, Makati, Mandaluyong, Pásig e Marikina.[194] Existen outro 3219 km de vías navegables no interior do país.[5]
Hai 85 aeroportos públicos no país, e ao redor de 111 máis que son privados.[5] O Aeroporto Internacional Ninoy Aquino (NAIA) é o principal aeroporto internacional. Outros aeroportos importantes son o Aeroporto Internacional Diosdado Macapagal, Aeroporto Internacional de Mactan-Cebú, o Aeroporto Internacional Francisco Bangoy e o Aeroporto Internacional de Zamboanga. Philippine Airlines, a aerolínea comercial máis antiga de Asia que segue funcionando baixo o seu nome orixinal, e Cebu Pacific, a principal aerolínea de baixo custo, son as principais compañías aéreas do país e as que ofrecen maior número de destinos nacionais e internacionais.[195][196][197]
Medios de comunicación
editar
Os medios de comunicación filipinos utilizan principalmente os idiomas filipino e inglés para as súas transmisións, aínda que algúns tamén utilizan outros idiomas locais, especialmente na radio, debido á súa habilidade para chegar ata as poboacións rurais máis remotas, que pola contra non contarían con ningún outro tipo de medio de comunicación.[198] Hai un gran número de emisoras de radio e xornais.[199] As redes de televisión dominantes, ABS-CBN e GMA Network, tamén teñen unha ampla presenza na radio. Os tres principais xornais por lectores a nivel nacional e credibilidade son:[200] Philippine Daily Inquirer, Manila Bulletin, e The Philippine Star.[201][202] Aínda que a liberdade de prensa está protexida pola constitución, o país é moi perigoso para os xornalistas.[199]
Filipinas ten unha industria de telefonía móbil sofisticada e unha alta concentración de usuarios.[203] En 2008 había preto de 67,9 millóns de subscritores de teléfono móbil no país.[204] A televisión, Internet,[205] e as redes sociais, en particular Facebook, seguen sendo a principal fonte de noticias e información para a maioría dos filipinos, xa que a lectura de xornais segue diminuíndo.[206][207] Os xornais en inglés son populares entre executivos, profesionais e estudantes.[208] Os tabloides en tagalo máis baratos, que presentan crimes, sexo, chismes e sangue, viron un aumento na década de 1990 e tenden a ser populares entre as masas, particularmente en Manila.[208][209][210]
Demografía
editar
O primeiro censo oficial levouse a cabo en 1877 e rexistrou unha poboación de 5 567 685 habitantes.[211] No 2010, Filipinas converteuse na 12.ª nación máis poboada do mundo, cunha poboación que pasa os 92 millóns.[171][212] Os intentos do goberno de reducir o crecemento da poboación foron un tema polémico.[213] A taxa de crecemento demográfico entre 1995 e 2000 foi do 3,21 %, e diminuíu a un 1,95 % para o período 2005-2010; con todo, este índice aínda segue sendo un tema de debate.[214] A Comisión de Poboación estimou que a poboación do país era de 107.190.081 ao 31 de decembro de 2018, segundo o último censo de poboación de 2015 realizado pola Autoridade de Estatística de Filipinas.[215] A idade media da poboación é de 22,7 anos e o 60,9 % dos filipinos teñen entre 15 e 64 anos.[5] A esperanza de vida ao nacer é de 71,38 anos; 74,45 para as mulleres e 68,45 anos para os homes. A incidencia da pobreza baixou desde o 25,2% en 2012 ata o 21,6% en 2015.[216] Gran Manila é a máis poboada das 3ª áreas metropolitanas definidas en Filipinas[217] e a 5ª máis poboada do mundo.[218]
Estimase que hai uns 11 millóns de filipinos vivindo no estranxeiro.[219] Desde a liberalización das leis de inmigración dos Estados Unidos en 1965, o número de persoas nese país con ascendencia filipina creceu de maneira importante: para 2007, había entre 3 e 4 millóns de estadounidenses de orixe filipina.[220][221] Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos, os inmigrantes procedentes de Filipinas compoñen o segundo grupo máis grande de persoas que buscan a reunificación familiar, só despois dos inmigrantes mexicanos.[222] Uns dous millóns de filipinos traballan en Oriente Medio; case a metade deles atópase en Arabia Saudita,[223] e hai tamén un importante fluxo migratorio cara a España, país onde os emigrantes filipinos poden adquirir a nacionalidade residindo dous anos grazas aos tratados de dobre nacionalidade existentes entre ambos os países.
Segundo datos de 2010, o 49 % da poboación vivía nas cidades.[5] As grandes cidades compóñense de varias localidades chamadas barangays, as cales comprenden varios «sitios» ou barrios. Seis de cada dez filipinos viven nun barangay, que xeralmente conta cunha escola, un ou dous supermercados e unha capela ou igrexa católica.[224] A crecente poboación urbana xerou un choque entre os valores tradicionalistas dos habitantes do medio rural e os novos costumes da vida cotiá.[225] O índice de urbanización é do 2,3 %.[5] Este ritmo rápido de urbanización é a razón pola que moitos dos inmigrantes viven en casas construídas con materiais pouco resistentes, como cartón e láminas, sen os servizos básicos como electricidade, auga potable e drenaxe.[225]
Grupos étnicos
editarHai unha importante diversidade étnica en Filipinas, produto dos mares e cordilleiras que dividen o arquipélago xunto con importantes influencias estranxeiras.[226] Segundo o censo de 2010 o 24.4% dos filipinos son tagalos o 11.4% son bisayanos/binisayos (excluíndo cebuanos, hiligaynons e warays) o 9.9% son cebuanos o 8.8% son ilocanos o 8.4% son hiligaynons o 6.8% son bikols o 4% son waraye, e o 26.2% clasificanse como "outras" etnias,[5][227] Esta clasificación xeral pode ser descomposta para mostrar máis grupos tribais como o moro, o pampango, o pangasinense, o ibanag e o ivatan.[228] Tamén existen varios pobos indíxenas, tales como os igorotes, os lumad, os mangyan, os bajau e as tribos de Palawan.[229] Os negritos, como os aeta e ati, están considerados entre os primeiros habitantes das illas.[230] Estes colonos aborixes minoritarios son un grupo australoide e son un remanente da primeira migración humana de África a Australia, e probablemente foron desprazados por ondas migratorias posteriores.[231]
Os filipinos xeralmente pertencen a varios grupos étnicos asiáticos clasificados lingüisticamente como parte da familia de linguas austronesias e malaio-polinesias.[229] Crese que fai miles de anos os aborixes de Taiwán emigraron a Filipinas traendo con eles os coñecementos da agricultura e a vela oceánica, dando lugar ao desprazamento dos primeiros grupos de negritos das illas.[232] Os grupos étnicos Manobo e Sama teñen unha afinidade ancestral cos pobos austroasiáticos Mlabri e Htin do sueste asiático continental. A ascendencia do sur de Asia tamén se detectou entre os filipinos e alcanzou o seu punto máximo entre a xente de Dilaut. Tamén se detectou unha expansión cara ao oeste da ascendencia de Papúa desde Papua Nova Guinea ata o leste de Indonesia e Mindanao entre os Blaan e Sangir.[233]
Finalmente, os colonizadores chineses, españois e estadounidenses procrearon cos diversos grupos étnicos que se desenvolveron nas illas.[232] Os seus descendentes son coñecidos como mestizos,[234] dos cales os filipinos chineses son os máis numerosos, con dous millóns de chineses puros e os mestizos chinés-filipinos representan o 20% da poboación.[235] Segundo unha enquisa de mostras de cemiterios, os filipinos europeos (principalmente españois) constitúen o 6% da poboación filipina.[236] Os iberoamericanos e as súas mesturas, doutra banda, forman o 12,7% da poboación.[237] Outros grupos étnicos migrantes que se asentaron no país son os árabes, británicos, outros europeos, indonesios, xaponeses, coreanos e outros surasiáticos.
Linguas
editar| Linguas nativas (2000)[238] | |
|---|---|
| Tagalo | 22 millóns |
| Cebuano | 20 millóns |
| Ilocano | 7,7 millóns |
| Hiligainón | 7 millóns |
| Pampango | 3,1 millóns |
Ethnologue enumera 186 linguas diferentes en Filipinas, 182 son linguas vivas, mentres que catro non teñen ningún falante coñecido. Todas forman parte do grupo de linguas malaio-polinesias de Borneo-Filipinas, que é mesmo unha rama da familia de linguas austronesias, coa única excepción do chavacano, que é unha lingua crioula baseada no castelán mexicano.[229]
Segundo a Constitución de Filipinas de 1987, o filipino e o inglés son os idiomas oficiais. O filipino é unha versión estándar de facto do tagalo, falado na Gran Manila e outras rexións urbanas. O filipino e o inglés utilízanse no goberno, a educación, a política, os medios de comunicación, as imprentas e nos negocios. A Constitución designa ás linguas rexionais, tales como o bikol central, cebuano, ilocano, hiligainón, kapampangano, pangasinense, tagalo e samareño, como idiomas oficiais auxiliares. Ademais estipula que o español e o árabe deben promoverse de maneira voluntaria e opcional.[239] Tamén existen outros dialectos que teñen relevancia e validez rexional.
Educación
editar
En 2015, a Oficina Nacional de Estatísticas reportou unha taxa de alfabetización simple do 98,3 % e unha taxa de alfabetización funcional no 2013 do 90,3 %.[5][165] [240] Os valores son similares para homes e mulleres.[5] A educación ocupa unha parte importante do orzamento nacional. No orzamento de 2020, a educación asignóuselle 17,1 mil millóns de pesos filipinos (PHP) dun orzamento de 4,1 billóns de PHP.[241] De acordo co departamento de educación (DepEd), en 2010 había 44 846 escolas primarias e 10 384 secundarias rexistradas,[242][243] mentres que a Comisión de Educación Superior (CHED) enlistó 2180 institucións de educación superior, 607 das cales eran públicas e 1573 privadas.[244] As clases comezan en xuño e terminan en marzo, pero na maioría das universidades séguese un calendario semestral, desde xuño a outubro e de novembro a marzo. Ademais das anteriores, hai varias escolas estranxeiras cos seus propios plans de estudo.[16] A Lei da República N.º 9155 brinda o marco legal para a educación básica en Filipinas, e define a educación primaria e secundaria como obrigatorias e gratuítas.[245]
Varias axencias do goberno están involucradas na educación. O Departamento de Educación abarca a educación primaria, secundaria e informal; a Autoridade de Educación Técnica e o Desenvolvemento de Habilidades (TESDA) administra a formación postsecundaria e o nivel medio de educación; e a Comisión de Educación Superior (CHED) supervisa as universidades e programas académicos de posgrao, ademais de regular as normas para a impartición da educación superior.[246] No 2004 incorporáronse as madrasas eaccn 16 rexións de todo o país, principalmente nas áreas musulmás do Mindanao, baixo os auspicios e o programa do Departamento de Educación.[247] As universidades públicas son entidades non sectoriais e clasifícanse como Colexios e Universidades Estatais (CUE) e Colexios e Universidades Locais (CUL).[244] Os CUE son financiados polo Goberno Nacional, segundo o determinado polo Congreso.[248] A Universidade de Filipinas é a universidade nacional e a máis grande e importante de Filipinas.[249]
Saúde
editar
A maior parte dos servizos sanitarios do país son provistos por institucións de saúde privadas. En 2016, o 63,1% da atención médica proveu do gasto privado, mentres que o 36,9% proveu do goberno (12,4% do goberno nacional, 7,1% do goberno local e 17,4% do seguro social de saúde).[250] A participación total do gasto sanitario no PIB para o ano 2016 foi do 4,5%. A taxa de gasto sanitario per cápita no 2015 foi de 323 dólares, unha das máis baixas do sueste asiático.[251] A dotación orzamentaria para Sanidade no 2019 foi de 98,6 millóns de pesos filipinos[252] e tivo un aumento no orzamento en 2014 cun máximo histórico na recadación de impostos do proxecto de lei 5727 da Cámara (coñecido comunmente como Imposto sobre o pecado).[253]
No 2016 no país había 101.688 camas hospitalarias, sendo as camas de hospitais publicas o 47% e as privadas o 53%.[254] No 2009, calcúlase que había 90.370 médicos ou 1 por cada 833 persoas, 480.910 enfermeiras e 43.220 dentistas.[255] A retención de profesionais cualificados é un problema. O setenta por cento dos titulados en enfermaría vai traballar ao estranxeiro. Desde 2007, Filipinas é o maior provedor de enfermeiras para a exportación.[256] Filipinas sofre unha carga tripla de altos niveis de enfermidades transmisibles, altos niveis de enfermidades non transmisibles e alta exposición a desastres naturais.[257]
No 2018 había 1258 hospitais en todo o territorio nacional, dos cales ao redor do 34 % (433) eran estatais e o outro 66 % (825) privados[258] Desde 2016 uns 20.065 puntos de saúde primaria (barangay health stations) (BHS) e 2.590 unidades de saúde rurais (rural health units) (RHU) prestan servizos de atención primaria en todo o país.[259] As enfermidades cardiovasculares son causantes de máis do 35 % das mortes.[260][261] De acordo con estimacións oficiais de 2016 rexistráronse 9264 casos de infección co virus da inmunodeficiencia humana (VIH), dos cales 8151 foron casos asintomáticos e o resto desenvolveron a síndrome de inmunodeficiencia adquirida (Sida).[262] Nese momento, o país considerábase un país de baixa prevalencia do VIH, con menos do 0,1% da poboación adulta estimada como seropositiva.[263] Os casos de VIH/SIDA aumentaron de 12 000 en 2005[264] a 39 622 en 2016, dos cales 35 957 foron casos asintomáticos.[262]
Hai unha mellora no acceso dos pacientes aos medicamentos debido á crecente aceptación dos filipinos polos fármacos xenéricos, con 6 de cada 10 filipinos que xa usan xenéricos.[265] Mentres a implantación da asistencia sanitaria universal no país está en marcha, como a encabezada pola empresa estatal Philippine Health Insurance Corporation (Corporación de Seguros de Saúde de Filipinas),[266] a maioría dos gastos relacionados coa sanidade son sufragados do seu peto[267] ou a través dos plans de saúde proporcionados pola organización de mantemento da saúde (HMO). A partir de abril de 2020, só había uns 7 millóns de persoas cubertas por estes plans.[268]
Relixión
editar
- Artigo principal: Relixión en Filipinas.
Filipinas é un estado secular que protexe a liberdade de relixión. O cristianismo é a fe dominante,[269][270] compartida por preto do 89% da poboación:[271] o 80 % pertence á igrexa católica, mentres que o 10 % pertence a outras denominacións cristiás. Filipinas é un dos dous países asiáticos onde os católicos son maioría, sendo o outro Timor Leste. A igrexa filipina independente que profesa un catolicismo independente ten ao redor de 66.959 fieis.[272] Os protestantes eran o 9,13% da poboación en 2015.[273] o 2,64% da poboación son membros da igrexa ni Cristo.[272] O seguimento combinado do Consello Filipino de Igrexas Evanxélicas chega a 2,42% da poboación total.[272][274]
O islam é a segunda relixión que máis se profesa. Segundo os resultados do censo de 2015 a poboación musulmán de Filipinas abarcaba o 6,01% da poboación total.[272] Pola contra, un informe de 2012 da Comisión Nacional de Filipinos Musulmáns (NCMF, polas súas siglas en inglés) indicou que ao redor de 10 700 000 ou o que é o mesmo o 11 % dos filipinos son musulmáns.[269] A maioría dos musulmáns viven en Mindanao e as illas próximas.[270][275] A maioría practica o islam sunita baixo a escola Xafí.[276][277]
Moitos grupos indíxenas e tribais aínda practican varias relixións tradicionais, a miúdo sincretizadas co cristianismo e o islamismo. O animismo e o xamanismo seguen presentes como correntes doutras relixións tradicionais, a través da albularyo, a babaylan e a manghihilot. A relixión tradicional chinesa, o budismo e o taoísmo, son predominantes nas comunidades desa etnia.[278] O país tamén conta cun número importante de seguidores do bahaismo.[279]
Cultura
editar- Artigo principal: Cultura de Filipinas.
A cultura filipina é unha combinación da cultura oriental e occidental. Filipinas presenta aspectos atopados noutros países asiáticos cun patrimonio malaio;[280] con todo, a súa cultura tamén mostra unha gran cantidade de influencias españolas e estadounidenses.[281] Así, son comúns as festas tradicionais coñecidas como barrio festas para conmemorar o día de festa dun santo,[282] ao mesmo tempo que se celebran festivais como o de Moriones e o de Sinulog.[283][284] Estas celebracións comunitarias acompáñanse de banquetes, música e baile. Algunhas tradicións, con todo, están a cambiar aos poucos ou están a ser esquecidas debido á modernización.[285]
Un dos legados hispanos máis visibles é a prevalencia de nomes e apelidos de orixe española entre os filipinos.[281] Con todo, o nome non necesariamente denota ascendencia española. Esta peculiaridade, única entre os pobos de Asia, chegou como resultado dun decreto gubernativo, o Edicto de Clavería, para a distribución sistemática de nomes de familia e a aplicación do sistema de nomes español.[19] Os nomes de moitas rúas, cidades e provincias tamén están en español, ademais de que todas as linguas faladas en Filipinas teñen centos de préstamos hispanos.[286]
O uso común da lingua inglesa é un exemplo do impacto estadounidense na sociedade filipina.[286] Contribuíu á plena aceptación e influencia das tendencias da cultura popular estadounidense. Esta afinidade maniféstase no gusto dos filipinos pola comida rápida, o cine e a música dos Estados Unidos[281] Os puntos de venda de comida rápida atópanse nas esquinas das rúas máis importantes. Aínda que as principais cadeas internacionais de comida rápida entraron no mercado, as cadeas locais de comida rápida como Goldilocks e máis notablemente Jollibee, a principal cadea de comida rápida no país, xurdiron e compiten con éxito contra as súas rivais estranxeiras.[287][288]
A lingua máis usada é o tagalo, sendo o castelán utilizado tamén nas rexións do norte e do sur.
Arte
editar
Antes da chegada dos europeos, cada grupo étnico desenvolveu e perfeccionou as súas propias manifestacións artísticas, influenciadas pola arte malayo, chinés e islámico. Con todo, foi durante a conquista española cando os misioneiros introduciron as técnicas occidentais para a práctica de diversas artes. Desta forma, unha vez que os filipinos se converteron ao cristianismo, deixaron de esculpir pequenas figuras de ídolos para dedicarse á elaboración de retablos, relevos e esculturas de santos da igrexa católica.[289] Logo do século XIX os traballos de escultura encamiñáronse cara a outras expresións non relixiosas; as obras coñecidas como Tipos do país —esculturas que mostraban a persoas das diversas etnias filipinas realizando labores da súa vida cotiá— convertéronse nas máis populares.[290]
De maneira similar á escultura, as primeiras pinturas filipinas son de carácter relixioso, dado que o ensino desta arte era para uso exclusivo na igrexa.[289] Cara a finais desta época, a influencia europea cobrou maior forza e desenvolveuse o clasicismo filipino. A dominación estadounidense abriu as portas ás tendencias modernistas na pintura, as cales enriqueceron o patrimonio pictórico da nación.[291] A Compañía Bayanihan de Danza Folclórica Nacional Filipina foi recoñecida polo seu intento de preservar moitas das danzas tradicionais practicadas en todo Filipinas. As súas interpretacións de bailes filipinos icónicos volvéronse famosas, especialmente en danzas como o tinikling e singkil, caracterizadas polo emprego de canas de bambú para representar enfrontamentos.[292]
A música filipina pódese clasificar en tres grandes grupos: a música folclórica, a influenciada polos españois e a contemporánea.[293] A música folclórica engloba todas as tradicións que perduran entre os grupos indíxenas do país. Os principais instrumentos musicais utilizados son o gong, o xilófono, as frautas, tambores de tronco, a arpa, cítolas de bambú, entre outros.[294] A música influenciada polos españois é na súa maioría relixiosa, aínda que as formas seculares combinaron elementos folclóricos coa música hispana para a creación de varias cancións tradicionais. O principal legado deste estilo son as rondallas e a adaptación filipina das estudiantinas españolas.[295] Finalmente, a música contemporánea esta fortemente ligada ás tendencias estadounidenses, o seu estilo de vida e a súa cultura popular. O chamado pinoy pop é un xénero filipino que engloba diversos estilos occidentais como o rock, jazz, hip hop, a música disco e o pop coas tradicións folclóricas do país.[293]
A Comisión Nacional para a Cultura e as Artes ( NCCA), creada en 1987 pola presidenta Corazón Aquino, é o organismo encargado da creación, promoción, coordinación e regulación de todos os programas, políticas e actividades culturais e artísticas.[296] A Orde dos Artistas Nacionais é o máximo recoñecemento outorgado pola NCCA a aqueles artistas que realizan contribucións importantes ao desenvolvemento e promoción das artes filipinas. Ata 2013, só 57 persoas recibiron devandito nomeamento en terreos que abarcan a arquitectura, o cine, as artes visuais, a literatura, o deseño de modas, a danza, a literatura histórica, a música e o teatro.[297]
Arquitectura
editar- Artigo principal: Arquitectura de Filipinas.
A arquitectura de Filipinas caracterízase por unha forte influencia española e a integración de múltiples elementos da cultura dos nativos filipinos. De feito, segundo o folclore local, as típicas casas filipinas deben cumprir certas características arquitectónicas para asegurar a boa sorte e prosperidade para a familia que a habita. Por exemplo, a casa ideal debe recibir os raios do sol pola mañá en dous das súas fachadas. As escaleiras deben estar orientadas cara ao leste, non deben situarse no centro da construción nin ter un número de chanzos que sexa múltiplo de tres. Outras consideracións inclúen non colocar dúas portas enfrontándose, non construír sotos, colocar a cama afastada da porta e facer do comedor o espazo máis grande e con máis luz da casa.[298]
A arquitectura española deixou a súa pegada en Filipinas no trazado de moitas cidades que foron deseñadas ao redor dunha praza central, pero moitos dos edificios coa súa influencia arquitectónica foron demolidos durante a segunda guerra mundial.[10] Algúns exemplos arquitectónicos que continúan en pé son principalmente igrexas, edificios de goberno e universidades. De feito, na lista do Patrimonio da Humanidade da Unesco inclúense catro igrexas barrocas filipinas de factura española: a Igrexa de San Agustín de Manila, a Igrexa de San Agustín de Paoay, a Igrexa da nosa Señora da Asunción e a Igrexa de Santo Tomás de Villanueva.[299] Vigan, en Ilocos Sur, tamén é recoñecida polas moitas casas e edificios de estilo hispano que aínda se conservan.[300]
Despois do dominio estadounidense e tras a segunda guerra mundial, a arquitectura filipina comezou a adaptar as correntes arquitectónicas occidentais modernas, que se combinaron coas tradicións locais e culminaron na creación do «estilo filipino», presente en construcións como a sede da Cámara de Representantes e as casas dos programas gobernamentais de vivenda.[301] Arquitectos Unidos de Filipinas (UAP) é unha organización creada en 1974 co fin de regular e organizar a todos os arquitectos certificados no país e apoiar e promover as súas obras a nivel nacional e internacional.[302]
Cine
editar
O cine en Filipinas comezou coa introdución da primeira película o 1 de xaneiro de 1897, no Salón de Pertierra en Manila. Ao ano seguinte, o español Antonio Ramos realizou a primeira filmación co cinematógrafo dos irmáns Lumière. A primeira cinta feita por un filipino foi Dalagang Bukid (Country Maiden), unha película baseada nun musical popular, dirixida por José Nepomuceno.[303] Coñecido como o «pai da cinematografía filipina», a súa obra marcou o inicio do cinema como unha forma de arte nas illas.[304] Filipinas foi o último país que estableceu unha cineteca nacional, inaugurada en outubro de 2011.[305]
Mesmo cos problemas que actualmente enfronta o cinema, as películas aínda se consideran unha das formas de entretemento máis populares entre os filipinos. A industria cinematográfica emprega a máis de 260 000 persoas e xera ao redor de ₱ 2000 millóns anualmente.[306] Algunhas das cintas filipinas máis exitosas inclúen: Kailangan Kita (2002), Libingan (2007), Ang Lihim ni Antonio (2008), Bata Bata Paano Ka Ginawa? (1998), Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros (2005), Moral (1982), Mababangong Bangungot (1979), Tinimbang Ka Ngunit Kulang (1974), Kisapmata (1981) e Oro Plata Mata (1982).[307] Entre os directores e actores de orixe filipina máis aclamados pola crítica atópanse Lino Brocka e Nora Aunor, por películas como Maynila: Sa mga Kuko ng Liwanag e Himala. Nos últimos anos, volveuse común ver ás celebridades filipinas pasar entre a televisión e o cine e logo ao activismo político.[308]
Mitoloxía e literatura
editar
A mitoloxía filipina transmitiuse principalmente a través da literatura popular e a tradición oral do pobo filipino. Mentres que cada grupo étnico ten as súas propias historias e mitos únicos, a influencia hindú e española pode ser detectada en moitos casos. Moitos dos mitos son historias de creación ou sobre criaturas sobrenaturais, tales como o aswang (vampiro), as diwata (fadas) e nature. Algunhas figuras populares da mitoloxía filipina son Tikbalang, Maria Makiling, Lam-Ang e o Sarimanok.[309]
A literatura filipina comprende obras xeralmente escritas en filipino, español e inglés. Algunhas das obras filipinas máis coñecidas foron creadas no século XIX. Francisco Balagtas, poeta e dramaturgo que escribiu Florante at Laura, é recoñecido como un prominente escritor da lingua filipina. José Rizal escribiu as novelas Noli Me Tangere e El Filibusterismo, onde representou as inxustizas do dominio español. A súa morte por fusilamento inspirou a outros revolucionarios filipinos a buscar a independencia e é considerado un heroe nacional. No século XX, entre os escritores filipinos recoñecidos oficialmente como artistas nacionais de Filipinas destacan: N.V.M. González, Nick Joaquín, F. Sionil José e Alejandro Roces.[310]
Gastronomía
editar- Artigo principal: Gastronomía de Filipinas.
A gastronomía filipina evolucionou durante varios séculos desde a súa orixe malaia-polinesia para converterse nunha cociña mixta con moitas influencias hispanas, chinesas, estadounidenses e doutras nacións asiáticas, que se adaptaron aos ingredientes e padais locais para crear pratos claramente filipinos. A gama de pratos van desde os simples, como unha comida de peixe frito con sal e arroz, aos moi elaborados, como os cocidos e paellas elaborados para as festas. Os pratos máis populares inclúen o leitón, adobo, sinigang, kare-kare, tapas, pata crepitante, pancit, lumpia, halo-halo e puto. Algúns ingredientes locais comunmente utilizados na cociña son as calamondinas, os cocos, a saba, as mangas, o chano e varios peixes. O gusto dos filipinos tende a favorecer os sabores fortes, pero os seus pratos non son tan picantes como os dos seus veciños.[288][311]
A diferenza de moitos países asiáticos, os filipinos non comen con escarvadentes, senón que utilizan cubertos occidentais. Con todo, posiblemente debido a que o caldo de arroz sexa o principal alimento básico e a popularidade dun gran número de guisos e pratos que se elaboran con arroz, a parella principal de utensilios na mesa filipina é a culler e o garfo, e non o coitelo e o garfo.[312] A forma tradicional para comer coas mans, coñecida como kamayan, é vista máis a miúdo en áreas pouco urbanizadas.[313]
Deportes
editar- Véxase tamén: Filipinas nos Xogos Olímpicos.
Hai varios deportes e pasatempos populares no país, destacando o baloncesto, boxeo, voleibol, fútbol, bádminton, taekwondo, billar, birlos, e xadrez. Os deportes extremos como o motocrós, ciclismo e montañismo tamén están a cobrar popularidade. O baloncesto xógase a nivel amateur e profesional e considérase o deporte máis popular no país.[314] De feito, en case todos os barrios das cidades hai unha cancha de baloncesto.[292] A selección nacional participou en varias edicións dos Xogos Olímpicos e do Campionato do Mundo de Baloncesto —onde obtiveron unha medalla de bronce en 1954— e en múltiples torneos rexionais e locais.[315][316]
Filipinas participou desde 1924 en tódalas edicións dos Xogos Olímpicos, excepto cando participou no boicot liderado polos Estados Unidos aos Xogos Olímpicos de Verán de 1980 desenvoltos en Moscova, e ata a edición de Toquio 2020 gañou un total de 14 medallas: unha de ouro, cinco de prata e oito de bronce. Destas, oito proveñen do boxeo, dúas da halterofilia, dúas da natación e dúas en probas de atletismo.[317][318] No 2021, o país obtivo a súa primeira medalla de ouro olímpica nuns Xogos Olímpicos a través da vitoria da levantadora de pesas Hidilyn Diaz.[319]
Festividades
editarCada ano, o Congreso de Filipinas acorda un calendario coas festividades e días non hábiles que se celebrarán en todo o país. En xeral, estas festas coinciden co aniversario de eventos históricos ou son celebracións relixiosas. As principais festividades observadas en Filipinas son:[320]
| Data | Festividade | Nome local | Notas |
|---|---|---|---|
| 1 de xaneiro | Aninovo | Araw ng Bagong Taon | Inicio do calendario gregoriano. O 31 de decembro tampouco é laborable. |
| 25 de febreiro | Aniversario da Revolución EDSA | Anibersaryo ng Himagsikang Lakas ng Taumbayan | Inicio da Revolución de EDSA, ocorrida en 1986. |
| Variable | Semana Santa | Semana Santa | Os días non laborables corresponden ao Xoves Santo, o Venres Santo e o Sábado de Gloria. |
| 9 de abril | Día de Batán | Araw ng Kagitingan | Conmemora a batalla de Batán ocorrida durante a segunda guerra mundial. |
| 1 de maio | Día do Traballo | Araw ng Paggawa | Conmemoración do día internacional dos traballadores. |
| 12 de xuño | Día da Independencia | Araw ng Kalayaan | Declaración da independencia filipina de España. |
| 21 de agosto | Día de Ninoy Aquino | Araw ni Ninoy Aquino | Aniversario do asasinato de Ninoy Aquino. |
| Variable | Día dos Heroes Nacionais | Pambasang Araw ng mga Bayani | Celebrado o último luns de agosto. |
| 1 de novembro | Día de Tódolos Santos | Todos os Santos / Araw ng mga Patay / Araw ng mga Banal | Festividade relixiosa en honor os mortos. O 2 de novembro tampouco é laborable. |
| 30 de novembro | Día de Bonifacio | Araw ni Bonifacio | En honor o natalicio do revolucionario Andrés Bonifacio. |
| 25 de decembro | Nadal | Pasko | O 24 de decembro tampouco é laborable. |
| 30 de decembro | Día de José Rizal | Araw ni Rizal | En honor o falecemento de José Rizal, poeta e heroe nacional. |
Mapas e imaxes
editar
Notas
editar- ↑ Oficina de Información Diplomática del Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea y Cooperación (xullo de 2021). "Filipinas" (PDF) (en castelán). Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 2,0 2,1 Instituto Nacional de Informática de Japón (2010). "デジタル台風：月ごとの台風経路図（台風進路図)". NII.ac.jp (en japonés). Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 "Natural Resources and Environment in the Philippines". eTravel Pilipinas.com (en inglés). 2008. Arquivado dende o orixinal o 22 de xaneiro de 2009. Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Williams, Jann, Cassia Read, Tony Norton, Steve Dovers, Mark Burgman, Wendy Proctor e Heather Anderson (2001). "Biodiversity Theme Report". CSIRO on behalf of the Australian Government Department of the Environment and Heritage (en inglés). ISBN 0643067493. Arquivado dende o orixinal o 15 de maio de 2011. Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 CIA (2011). "Philippines". The World Factbook (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 19 de xullo de 2015. Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ Oficina Nacional de Estadísticas (2009). "The Philippines in Figures 2009" (PDF). Census.gov (en inglés). ISSN 1655-2539. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2 de febrero de 2014. Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 7,0 7,1 Junta Nacional de Coordinación Estadística. "Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin". NSCB.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 29 de xuño de 2011. Consultado o 22 de xullo de 2011.
- ↑ PNUD. "Última clasificación do índice de desenvolvemento humano (Informe Desarrollo Humano 2020". UNDP.org (en inglés). Consultado o 12 de marzo do 2022.
- ↑ 9,0 9,1 (Scott 1984, p. 138)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 (Ring, Salkin & La Boda 1996, pp. 565-569)
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 (Agoncillo 1990, p. 22)
- ↑ 12,0 12,1 Zaide, Gregorio F. and Sonia M. Zaide (2004). Philippine History and Government (en inglés) (6ª ed.). All-Nations Publishing Company.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Joaquin, Nick (1988). Culture and History: Occasional Notes on the Process of Philippine Becoming (en inglés). Manila: Solar Publishing.
- ↑ 14,0 14,1 (Price 2002, pp. XII-XVI)
- ↑ 15,0 15,1 Gates, John M. (novembro de 2002). "The Pacification of the Philippines". The U.S. Army and Irregular Warfare (en inglés).
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 Gobierno de Filipinas (2007). "General Information". Gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 22 de outubro de 2007. Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Gargan, Edward A. (11 de decembro de 1997). "Last Laugh for the Philippines; Onetime Joke Economy Avoids Much of Asia's Turmoil". The New York Times (en inglés). Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 (Chandler & Steinberg 1987, pp. 431-442)
- ↑ 19,0 19,1 (Dumont 1992, pp. 160-162)
- ↑ Scott 1994, p. 6.
- ↑ (Spate 1979, p. 97)
- ↑ (Friis 1967, p. 369)
- ↑ (Galang 1957, p. 46)
- ↑ (Tarling 1999, p. 12)
- ↑ Quezon, Manuel, III (28 de marzo de 2005). "The Philippines are or is?". Quezon.ph (en inglés). Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ Ingicco, T.; van den Bergh, G.D.; Jago-on, C.; Bahain, J.-J.; Chacón, M.G.; Amano, N.; Forestier, H.; King, C.; Manalo, K.; Nomade, S.; Pereira, A.; Reyes, M.C.; Sémah, A.-M.; Shao, Q.; Voinchet, P.; Falguères, C.; Albers, P.C.H.; Lising, M.; Lyras, G.; Yurnaldi, D.; Rochette, P.; Bautista, A.; de Vos, J. (1 de maio de 2018). "Earliest known hominin activity in the Philippines by 709 thousand years ago". Nature 557 (7704): 233–237. Bibcode:2018Natur.557..233I. PMID 29720661. doi:10.1038/s41586-018-0072-8.
- ↑ Fox 1970, p. 44.
- ↑ (Scott 1984, p. 14-15)
- ↑ Henderson, Barney (4 de agosto de 2010). "Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines". The Daily Telegraph (en inglés). Londres. Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ Solheim 2006, pp. 57-139.
- ↑ Solheim, Wilhelm G., II. (xaneiro de 2006). "Origins of the Filipinos and Their Languages" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 3 de agosto de 2008. Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ Mijares, Armand Salvador B. (2006). "The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association (en inglés) 26: 72–78. Arquivado dende o orixinal o 15 de agosto de 2011. Consultado o 13 de marzo do 2022.
- ↑ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Kinaadma A Journal of the Southern Philippines (en inglés) 23: 40.
- ↑ (Zaide 1957, p. 42)
- ↑ Zhang Xie (2003). "東西洋考 1-6". Biblioteca de la Universidad de Kobe (en japonés). Arquivado dende o orixinal o 29 de xaneiro de 2022. Consultado o 20 de julio de 2011.
- ↑ Bascar, C.M. "Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom"". Royal Sulu.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 1 de decembro de 2008. Consultado o 20 de julio de 2011.
- ↑ (Munoz 2006, p. 171)
- ↑ Departamento de Estado de Estados Unidos: Oficina de Asuntos do Oriente Asiático e Pacífico, ed. (xuño de 2009). "Brunei". State.gov (en inglés). Consultado o 20 de xullo de 2011.
- ↑ (McAmis 2002, pp. 18–24, 53–61)
- ↑ Education, United States. Office of (1961). Bulletin. U.S. Government Printing Office. p. 7.
- ↑ de Borja, Marciano R. (2005). Basques In The Philippines. University of Nevada Press. ISBN 9780874175905. Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2022. Consultado o 14 de marzo de 2022.
- ↑ Kurlansky 1999, p. 64.
- ↑ Cabrero Fernández, Leoncio (1981). "Filipinas y el pacífico español". Historia de España: la era isabelina y el sexenio democrático (1834-1874). XXXIV. Madrid: Espasa Calpe. ISBN 84-239-4982-6.
- ↑ Dolan, Ronald E., ed. (1991). "Education". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 14 de marzo do 2022.
- ↑ (Halili 2004, pp. 119–120)
- ↑ (De Borja 2005, pp. 81–83)
- ↑ Hawkley, Ethan (2014). "Reviving the Reconquista in Southeast Asia: Moros and the Making of the Philippines, 1565–1662". Journal of World History (University of Hawai'i Press) 25 (2–3): 288. doi:10.1353/jwh.2014.0014.
O primeiro renacemento moderno da Reconquista en Filipinas tivo un profundo efecto nas illas, que aínda se está a sentir hoxe. Como se describiu anteriormente, a Reconquista española serviu para unificar aos cristiáns contra un inimigo común moro, contribuíndo a reunir os pobos castelán, catalán, galego e vasco nunha única unidade política: España. Na época precolonial, as illas Filipinas eran unha parte dividida e non especifica do arquipélago malaio, illas habitadas por decenas de grupos etnolingüísticos, que residían en incontables aldeas independentes, espalladas por miles de illas. A finais do século XVII, porén, produciuse un cambio dramático no arquipélago. Unha comunidade multiétnica uniuse para formar os inicios coloniais dunha nación algún día: Filipinas. A poderosa influencia dos antagonismos cristiáns-moros na formación das primeiras Filipinas segue sendo evidente máis de catrocentos anos despois, mentres o goberno nacional filipino segue lidiando cos grupos separatistas moro, mesmo en 2013.
- ↑ Rossi Belgrano, Mariana; Rossi Belgrano, Alejandro (2016);"Nuevos Documentos sobre el Crucero de La Argentina a través del Mundo", Primera Parte, pax. 84 a 96
- ↑ 49,0 49,1 Nuguid, Nati (1972). "The Cavite Mutiny". 12 Events that Have Influenced Philippine History (en inglés). Consultado o 14 de marzo do 2022.
- ↑ 50,0 50,1 Joaquin, Nick. A Question of Heroes.
- ↑ 51,0 51,1 Richardson, Jim. (xaneiro de 2006). "Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897". Documents of the Katipunan (en inglés). Consultado o 14 de marzo do 2022.
- ↑ Bautista, Veltisezar (2002). "3. The Philippine Revolution (1896-1898)". The Filipino Americans (1763-present): Their History, Culture and Traditions (en inglés) (2ª ed.). Naperville, IL: Bookhaus Publishers. ISBN 0-931613-17-5.
- ↑ Ocampo, Ambeth (1999). Rizal Without the Overcoat (Edición expandida ed.). Pásig: Anvil Publishing, Inc. ISBN 971-27-0920-5.
- ↑ Linn, Brian McAllister (2000). The Philippine War, 1899–1902. University Press of Kansas. pp. 75–76. ISBN 978-0-7006-1225-3.
- ↑ Burdeos, Ray L. (2008). Filipinos in the U.S. Navy & Coast Guard During the Vietnam War. AuthorHouse. ISBN 978-1-4343-6141-7.
- ↑ Tucker, Spencer C., ed. (2009). The encyclopedia of the Spanish–American and Philippine–American wars: a political, social, and military history. Volumes I-III. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-951-1.
- ↑ White, Matthew. "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century". Erols.com (en inglés). Consultado o 20 de xullo de 2011.
- ↑ "Franco y el imperio japonés. Imágenes y propaganda en tiempos de guerra". Así Fue. La historia rescatada (Plaza & Janés). 2002. ISBN 84-01-53054-7.
- ↑ (Rottman 2002, p. 318)
- ↑ Jean Philippe Baulon (7 de xaneiro de 2015). Cairn.info, ed. "Les Philippines, laboratoire de la contre-insurrection ? La révolte des Huks et sa répression (1946-1954)" (en francés). Consultado o 15 de marzo do 2022.
- ↑ 61,0 61,1 (Osborne 2004, pp. 235-241)
- ↑ (Tarling 2000, p. 293)
- ↑ Celoza, Albert F. (1997). Ferdinand Marcos and the Philippines: the political economy of authoritarianism (en inglés). Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275941376.
- ↑ Toussaint, Éric (2006). Banco Mundial: el golpe de estado permanente: la agenda oculta del Consenso de Washington. trad. Raúl Quiroz. El Viejo Topo. ISBN 9788496356962.
- ↑ Aquino, Corazon (1996). "Corazon Aquino Speaks to Fulbrighters". Fulbright Alumni.org (en inglés). Washington, D. C. Arquivado dende o orixinal (DOC) o 26 de xuñoo de 2008. Consultado o 15 de marzo do 2022.
- ↑ Kingsbury, Damien (13 de setembro 2016). Politics in Contemporary Southeast Asia: Authority, Democracy and Political Change. Taylor & Francis. p. 132. ISBN 978-1-317-49628-1. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Timberman, David G. (1991). A Changeless Land: Continuity and Change in Philippine Politics. Institute of Southeast Asian. pp. xii, xiii. ISBN 978-981-3035-86-7. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Tan, Andrew T. H. (January 2009). A Handbook of Terrorism and Insurgency in Southeast Asia. Edward Elgar Publishing. p. 405. ISBN 978-1-84720-718-0. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "The Communist Insurgency in the Philippines: Tactics and Talks" (PDF). Refworld. Asia Report N°202. 14 de febreiro de 2011. pp. 5–7. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 6 de agosto de 2020. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "Benigno “Noynoy” Aquino se impone en las presidenciales en Filipinas". Asia Red.com. 11 de maio de 2010. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Gobierno de Filipinas (28 de novembro de 2013). "SitRep No.46" (PDF). Ndrrmc.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 7 de decembro de 2013. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ BBC News (12 de novembro de 2013). "Tacloban: City at the centre of the storm". BBC.co.uk (en inglés). Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "Manila media cite inept typhoon aid effort". The Standard (en inglés). novembro de 2013. Arquivado dende o orixinal o 28 de noviembro de 2013. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "Know before you go: the Philippines". National Geographic Society. 4 de xuño de 2019. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "More islands, more fun in PH". CNN Philippines. 20 de febreiro de 2016. Arquivado dende o orixinal o 20 de xuño de 2018. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ "Land Use and Land Classification of the Philippines" (PDF). Infomapper 1 (2). decembro de 1991. p. 10. ISSN 0117-1674.
- ↑ Boquet, Yves (19 de abril de 2017). The Philippine Archipelago. Springer. p. 15. ISBN 9783319519265.
- ↑ Llanto, Gilberto M.; Rosellon, Maureen Ane D. "Assessment of the Effectiveness and Efficiency of the Cadastral Survey Program of the Department of Environment and Natural Resources (DENR)" (PDF). Philippine Institute for Development Studies. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ CIA. "Filipinas - Geografía - Libro Mundial de Hechos". Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ CIA (2011). "Field Listing :: Coastline". The World Factbook (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 16 de xullo de 2017. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Rottman, Gordon L. (2002). World War II Pacific Island Guide: A Geo-military Study. Greenwood Publishing Group. pp. 266–268. ISBN 9780313313950.
- ↑ "Philippines talks with Palau and Indonesia over maritime borders". www.gmanetwork.com/news/news/content/108510/rp-talks-with-palau-indonesia-over-maritime-issues/story/. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Division, Library of Congress Federal Research (1993). Philippines: A Country Study. Federal Research Division, Library of Congress. p. xvi. ISBN 978-0-8444-0748-7. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Deschamps, A.; Lallemand, S. (2003). "Geodynamic setting of Izu-Bonin-Mariana boninites" (PDF). En Larter, R.D.; Leat, P.T. Intra-Oceanic Subduction Systems: Tectonic and Magmatic Processes. Geological Society, London, Special Publications 219. pp. 163–185. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 11 de agosto de 2017. Consultado o 16 de marzo de 2022.
- ↑ Bruun, Anton Frederick (1956). The Galathea Deep Sea Expedition, 1950–1952, described by members of the expedition. Macmillan, New York. pp. 32–35.
- ↑ "Deo Onda: Reaching new depths".
- ↑ "Official Website of the Laguna Lake Development Authority". www.llda.gov.ph. Arquivado dende o orixinal o 23 de marzo de 2018. Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Murphy, Denis; Anana, Ted (2004). "Pasig River Rehabilitation Program". Habitat International Coalition. Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2007.
- ↑ Ronald E. Dolan, ed. (1991). "Geography". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 16 de marzo do 2022.
- ↑ Holden, William; Nadeau, Kathleen; Porio, Emma (16 de febreiro de 2017). "The Philippines: Understanding the Economic and Ecological Crisis". Ecological Liberation Theology. Springer, Cham. pp. 5–9. ISBN 978-3-319-50780-4. doi:10.1007/978-3-319-50782-8_2. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ "Submissions, through the Secretary-General of the United Nations, to the Commission on the Limits of the Continental Shelf, pursuant to article 76, paragraph 8, of the United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982" (en inglés). United Nations Commission on the Limits of the Continental Shelf. 28 de maio de 2009. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ Rinard Hinga, Bethany D. (17 de marzo de 2015). Ring of Fire: An Encyclopedia of the Pacific Rim's Earthquakes, Tsunamis, and Volcanoes: An Encyclopedia of the Pacific Rim's Earthquakes, Tsunamis, and Volcanoes (en inglés). ABC-CLIO. p. 249. ISBN 978-1-61069-297-7. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ Newhall, Chris, James W. Hendley II y Peter H. Stauffer (28 de febreiro de 2005). "The Cataclysmic 1991 Eruption of Mount Pinatubo, Philippines". USGS.gov (en inglés). Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ "Puerto-Princesa Subterranean River National Park". UNESCO World Heritage Centre. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ 95,0 95,1 Greenlees, Donald (14 de maio de 2008). "Miners shun mineral wealth of the Philippines". The New York Times (en inglés). Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ Davies, Ed y Karen Lema. (29 de xuño de 2008). "Pricey oil makes geothermal projects more attractive for Indonesia and the Philippines". The New York Times (en inglés). Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ Wallace, Alfred R. (2003). "The Malay Archipelago". Papua Web.org (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 4 de marzo de 2010. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ 98,0 98,1 Chanco, Boo (7 de decembro de 1998). "The Philippines Environment: A Warning". The Philippine Star. Arquivado dende o orixinal o 11 de xullo 2001. Recuperado 15 de febreiro de 2010 from gbgm-umc.org.
- ↑ Wikramanayake, Eric D.; Dinerstein, Eric; Loucks, Colby J. (2002). Terrestrial Ecoregions of the Indo-Pacific: A Conservation Assessment. Island Press. p. 480. ISBN 978-1-55963-923-1. Consultado o 17 de marzo do 2022.
- ↑ Ilagan, Karol (2021-05-12). "7M hectares of Philippine land are forested — and that's bad news". PCIJ (en inglés). Consultado o 18 de marzo do 2022.
- ↑ Peralta, Eleno O. (2005). "21. Forests for poverty alleviation: the response of academic institutions in the Philippines". In Sim, Appanah, and Hooda (Eds.). Proceedings of the workshop on forests for poverty reduction: changing role for research, development and training institutions (RAP Publicación). Food and Agriculture Organization (FAO). Recuperado o 5 de xullo de 2020.
- ↑ 102,0 102,1 102,2 Rowthorn, Chris; Greg Bloom (2006). Philippines (9th ed.). Lonely Planet. p. 52. ISBN 978-1-74104-289-4.
- ↑ Conservation International (2007). "Philippines". Conservation.org (en inglés). Consultado o 26 de xaneiro de 2014.
- ↑ Taguinod, Fioro (20 de novembro de 2008). "Rare flower species found only in northern Philippines". GMA News (en inglés). Consultado o 22 de julio de 2011.
- ↑ de Vera, Ellayn; Luci, Charrissa M. (17 de xullo de 2005). "Balete Drive: 'White Lady', 'haunted' houses and other myth". The Manila Bulletin (en inglés).
- ↑ 106,0 106,1 "Philippine Flora". Campers Point.com (en inglés). 26 de agosto de 2004. Arquivado dende o orixinal o 25 de xullo de 2014. Consultado o 24 de marzo de 2013.
- ↑ Veronica Cerrer. "Plants and Flowers in the Philippines". eHow.com (en inglés). Consultado o 24 de marzo de 2013.
- ↑ "Biological diversity in the Philippines". Eoearth.org. Consultado o 18 de marzo do 2022.
- ↑ Allen, Desmond (2020). Birds of the Philippines. Lynx and Birdlife International Fieldguides.
- ↑ Regalado, Jacinto C. Jr. y Lawrence R. Heaney (1998). "Vanishing Treasures of the Philippine Rain Forest". Vanishing Treasures (en inglés) (Chicago: Field Museum). Consultado o 20 de marzo do 2022.
- ↑ eBird (ed.). "Aguila monera" (en castelán). Consultado o 20 de marzo do 2022.
- ↑ Carpenter, Kent E.; Victor G. Springer (abril de 2005). "The center of the center of marine shore fish biodiversity: the Philippine Islands". Environmental Biology of Fishes 74 (2). pp. 467–480. doi:10.1007/s10641-004-3154-4.
- ↑ "Republic Act n.º 5446 – An Act to Amend Section One of Republic Act Numbered Thirty Hundred and Forty-Six, Entitled "An Act to Define the Baselines of the Territorial Sea of the Philippines"". Chan Robles.com (en inglés). 18 de setembro de 1968. Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ WWF-Filipinas (2 de setembro de 2008). "Apo Reef Set to Reclaim Old Glory: park opens for tourism, closes for fishing". WWF.org.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2007. Consultado o 20 de marzo do 2022.
- ↑ "About the Philippines". Philippine-History.org (en inglés). 20 de marzo de 2011. Consultado o 20 de marzo do 2022.
- ↑ 116,0 116,1 116,2 Administración Filipina de Servicios Atmosféricos, Geofísicos y Astronómicos (n.d.). "Climate of the Philippines". DOST.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 9 de decembro de 2013. Consultado o 26 de xaneiro de 2014.
- ↑ Lonely Planet (2008). "Philippines: When to go & weather". Lonely Planet.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 10 de setembro de 2017. Consultado o 20 de marzo do 2022.
- ↑ 118,0 118,1 118,2 Biblioteca del Congreso (2006). "Country Profile: Philippines" (PDF). LOC.gov (en inglés). Consultado o 2O de marzo do 2022.
- ↑ Chong, Kee-Chai; Smith, Ian R.; Lizarondo, Maura S. (1982). "III. The transformation sub-system: cultivation to market size in fishponds". Economics of the Philippine Milkfish Resource System (en inglés). The United Nations University. ISBN 9280803468.
- ↑ Administración Filipina de Servicios Atmosféricos, Geofísicos y Astronómicos (xaneiro de 2009). "Member Report to the ESCAP/WMO Typhoon Committee, 41st Session" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de marzo de 2009. Consultado o 2O de marzo do 2022.
- ↑ 121,0 121,1 "Glossary of Meteorology". Allen Press.com (en inglés). 2000. Arquivado dende o orixinal o 6 de agosto de 2011. Consultado o 2O de marzo do 2022.
- ↑ Overland, Indra et al. (2017) Impact of Climate Change on ASEAN International Affairs: Risk and Opportunity Multiplier, Norwegian Institute of International Affairs (NUPI) and Myanmar Institute of International and Strategic Studies (MISIS). p. V.
- ↑ Rose-Ackerman, Susan; Desierto, Diane A.; Volosin, Natalia (2011). "Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and Balances in Argentina and Philippines". Berkeley Journal of International Law 29: 246–333.
- ↑ Goberno de Filipinas. "The Executive Branch". Gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 19 de xuño de 2016. Consultado o 20 de marzo de 2022.
- ↑ Goberno de Filipinas. "The Legislative Branch". Gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2 de xuño de 2017. Consultado o 21 de marzo de 2022.
- ↑ Gobierno de Filipinas. "The Judicial Branch". Gov.ph (en inglés). Consultado o 27 de marzo de 2013.[Ligazón morta]
- ↑ Robles, Alan C. (2008). "Civil service reform: Whose service?". Internationale Weiterbildung und Entwicklung [InWEnt] (en inglés) 49: 285–289.
- ↑ Bigornia, Amante (1997). "The 'consultations' on Charter change". The Manila Standard (en inglés). Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Ronald E. Dolan (1991). "National Goverment". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Kathrina Alvarez (7 de maio de 2010). "LP declared as dominant minority". Sun Star (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 5 de noviembre de 2013. Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Congreso de Filipinas (23 de xaneiro de 2007). "Republic Act No. 9369". Law Phil.net (en inglés). Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Comelec (2010). "2010 National and Local Elections - Statistics". Comelec.gov.ph (en inglés). Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Lira Dalangin-Fernandez (6 de agosto de 2010). "Now it's final: Aquino, Binay win in May 10 polls". Inquirer.net (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 30 de junio de 2013. Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Arana, Ismael. "Duterte 'el sucio', presidente de Filipinas". El Mundo. Consultado o 21 de marzo do 2022.
- ↑ Andres Bacigalupo (4 de marzo de 2009). "Filipinas prohíbe oficialmente la discriminación a homosexuales en sus Fuerzas Armadas". Universo Gay.com. Arquivado dende o orixinal o 21 de xullo de 2009. Consultado o 25 de marzo de 2013.
- ↑ Jose Florante J. Leyson. "6. Homoerotic, Homosexual, and Ambisexual Behaviors". HU-Berlin.de (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 8 de maio de 2013. Consultado o 25 de marzo de 2013.
- ↑ 137,0 137,1 137,2 137,3 137,4 137,5 137,6 Departamento de Estado dos Estados Unidos (3 de xuño de 2011). "Philippines". State.gov (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Misión Permanente de la República de Filipinas en las Naciones Unidas (2008). "About Us". UN.int (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Misión Permanente da República de Filipinas nas Nacións Unidas (2008). "The Philippines and the UN Security Council". UN.int (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 12 de agosto de 2011. Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Consello de Dereitos Humanos das Nacións Unidas (2014). "Current Membership of the Human Rights Council, 1 January - 31 December 2014 by regional groups". Ohchr.org (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Consello de Seguridade das Naciones Unidas (25 de outubro de 1999). "Resolution 1272 [S-RES-1272(1999)]". UN.org (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022. (require subscrición (?)).
- ↑ "Bangkok Declaration". Wikisource (en inglés). 1967. Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ "ASEAN Primer". Summit 99 OPS.gov.ph (en inglés). 1999. Arquivado dende o orixinal o 17 de decembro de 2007. Consultado o 22 de marzo do 2022..
- ↑ Chua, Yvonne T. y Ellen Tordesillas (9 de marzo de 2008). "6 Philippine-occupied islands covered in Spratly agreements". GMA News (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022..
- ↑ "DFA: ‘Technicalities’ blocking RP bid for OIC observer status". GMA News (en inglés). 26 de maio de 2009. Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Balana, Cynthia (26 de maio de 2009). "RP nears observer status in OIC -- DFA". The Philippine Daily Inquirer (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 28 de xullo de 2011. Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ 147,0 147,1 Dolan, Ronald E., ed. (1991). "Relations with Asian Neighbors". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Fernando N. Zialcita (2005). "Bridges between Latin America and The Philippines: what PACLAS can do". PACLAS.org.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (DOC) o 8 de septiembre de 2006. Consultado o 31 de outubro de 2011.
- ↑ Comisión de los Filipinos en el Extranjero (2009). "Stock estimate of overseas filipinos" (PDF). POEA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 26 de junio de 2011. Consultado o 31 de outubro de 2011.
- ↑ "Pekín pierde una tensa disputa territorial por unas islas del mar del Sur de China". Cadenaser. 12 de xllo de 2016. Consultado o 24 de junio de 2020.
- ↑ "Filipinas recibe oferta de China para que ignore fallo de La Haya sobre disputa territorial". Anadolu Agency. 11 de setembro de 2019. Consultado o 24 de junio de 2020.
- ↑ International Institute for Strategic Studies (2010). Hackett, James, ed. The Military Balance 2010 (en inglés). Londres: Routledge. ISBN 1857435575.
- ↑ BBC News (10 de agosto de 2007). "Guide to the Philippines conflict". BBC.co.uk (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Liefer, Michael (2005). Chin, Kin-Wah; Leo Suryadinata, eds. Michael Liefer – Selected Works on Southeast Asia (en inglés). Singapur: Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 981-230-270-0.
- ↑ Casa Blanca (27 de marzo de 2003). "Coalition Members". White House Archives.org (en inglés). Consultado o 22 de marzo do 2022.
- ↑ Oficina do Alto Comisionado para os Dereitos Humanos. "Status by country" (en inglés). Oficina do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos. Arquivado dende o orixinal o 14 de agosto de 2013.
- ↑ Convención contra la Tortura y Otros Tratos o Penas Crueles, Inhumanos o Degradantes (Resolución) (en castelán). Oficina do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos. 10 de decembro de 1984. 39/46. Arquivado dende o orixinal o 7 de marzo de 2013.
- ↑ Protocolo Facultativo del Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales (PDF) (Resolución) (en castelán). Oficina do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos. 10 de decembro de 2008. A/RES/63/117. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 9 de febreiro de 2014.
- ↑ Protocolo Facultativo de la Convención sobre la eliminación de todas las formas de discriminación contra la mujer (Resolución) (en castelán). Oficina do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos. 6 de outubro de 1999. A/54/4. Arquivado dende o orixinal o 7 de marzo de 2013.
- ↑ Protocolo facultativo de la Convención sobre los derechos de las personas con discapacidad (Resolución) (en castelán). Oficina do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos. Arquivado dende o orixinal o 2 de agosto de 2014.
- ↑ "Philippines country factsheet" (PDF). www.dfat.gov.au (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de decembro de 2022. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ "Executive orders and proclamations issued by the governor-general. [1903]". UM Library Digital Collections. University of Michigan. 1903. p. 89. Arquivado dende o orixinal o 17 de agosto de 2020. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ "List one: Currency, fund and precious metal codes". ISO 4217 Maintenance Agency. 29 de agosto de 2018. Arquivado dende o orixinal (XLS) o 11 de maio 2020. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Department, International Monetary Fund Monetary and Capital Markets (17 de setembro de 1999). Annual Report on Exchange Arrangements and Exchange Restrictions 1999. International Monetary Fund. p. 683. ISBN 978-1-4552-7783-4. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ 165,0 165,1 165,2 165,3 Oficina Nacional de Estadísticas (xaneiro de 2014). "National Quickstat". Census.gov (en inglés). Arquivado dende o orixinal (XLS) o 2 de febreiro de 2014. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Agcaoili, Lawrence (6 de marzo de 2010). "Forex reserves hit a new high of US$ 45.7 billion in February". The Philippine Star (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 23 de xullo de 2019. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Fondo Monetario Internacional (7 de xullo de 2011). "Philippines: International Reserves and Foreign Currency Liquidity". IMF.org (en inglés). Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ "Consumer Price Index July 2011". Census.gov.ph (en inglés). 5 de agosto de 2011. Arquivado dende o orixinal o 2 de febreiro de 2014. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ "The Filipina sisterhood". The Economist (en inglés). 20 de decembro de 2001. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ 170,0 170,1 170,2 (Ure 2008, pp. 301-302)
- ↑ 171,0 171,1 Fondo Monetario Internacional (2016). "Philippines". IMF.org (en inglés). Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ Felix, Rocel (25 de xaneiro de 2008). "2007 GDP seen growing at fastest rate in 30 years". The Philippine Daily Inquirer (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 15 de maio de 2011. Consultado o 23 de marzo do 2022..
- ↑ "Philippines Aims to Boost Growth by 2009". Forbes (en inglés). 20 de febreiro de 2007. Arquivado dende o orixinal o 22 de febreiro de 2007. Consultado o 23 de marzo do 2022..
- ↑ Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo (2010). "Índice de Pobreza Multidimensional". Informe sobre Desarrollo Humano 2010 - La verdadera riqueza de las naciones: Caminos al desarrollo humano (Palgrave Macmillan). ISBN 978-0-230-23904-3. Consultado o 23 de marzo do 2022..
- ↑ Fondo Monetario Internacional. "Report for Selected Countries and Subjects". FMI.org (en inglés). Consultado o 23 de marzo do 2022..
- ↑ Agence France-Presse (1 de decembro de 2009). "Economists say Manila should become more dense". CBN News.com (en inglés). Manila. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Llorito, David. (10 de maio de 2006). "Help wanted for Philippines outsourcing". Asia Times (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 12 de decembro de 2009. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Wilson, Dominic y Anna Stupnytska (28 de marzo de 2007). "The N-11: More Than an Acronym" (PDF). Goldman Sachs Economic Research (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 25 de marzo de 2014. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ Olchondra, Riza T. (2 de outubro de 2006). "As India gets too costly, BPOs turn to Philippines". The Philippine Daily Inquirer (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 7 de xullo de 2014. Consultado o 23 de marzo do 2022.
- ↑ 180,0 180,1 Ronald E. Dolan (1991). "Energy". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 26 de marzo de 2022.
- ↑ Ronald E. Dolan (1991). "Mining". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 26 de marzo de 2022.
- ↑ 182,0 182,1 Unesco. "Rice Terraces of the Philippine Cordilleras". Unesco.org. Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ 183,0 183,1 Ronald E. Dolan (1991). "Tourism". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ "Share of Tourism to GDP is 12.7 percent in 2019". Philippine Statistics Authority. 19 de xuño de 2020. Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ Departamento de Turismo (2013). "Visitors Arrivals to The Philippines by Country of Residence" (PDF). Tourism.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de outubro de 2013. Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ Jojo Malig (7 de xullo de 2012). "Boracay named 2012 world's best island". CBN News.com (en inglés). Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ "La guía de Coron". The Philippines Guide.com. Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ "Río Subterráneo de Puerto Princesa". New 7 Wonders.com. Consultado o 26 de enero de 2014.
- ↑ Gobierno de Vigan (2013). "Vigan City". Vigan City.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2013. Consultado o 24 de marzo de 2022.
- ↑ Departamento de Turismo. "Top Philippine Destinations". Tourism.gov.ph (en inglés). Consultado o 24 de marzo de 2022.[Ligazón morta]
- ↑ "Department of Public Works and Highways; Strategic Infrastructure Programs and Policies" (PDF). Investor Relations Office. Department of Public Works and Highways. 22 de febreiro de 2019. p. 2. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 27 de agosto de 2020. Consultado o 26 de marzo do 2022.
- ↑ "The Philippine Transportation System". Asian Info.org (en inglés). 30 de agosto de 2008. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ "Strong Republic Nautical Highway". Macapagal.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 10 de outubro de 2017. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ "Gov't revives Pasig River ferry service". GMA News (en inglés). 14 de febreiro de 2007. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ "About PAL". Philippine Airlines.com (en inglés). 2008. Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2011. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ Departamento de Transporte del Estado de Hawái (2005). "Philippine Air Lines". Hawaii.gov (en inglés). Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ (Oxford Business Group 2009, p. 97)
- ↑ Brown, Michael Edward; Ganguly, Sumit (2003). Fighting Words: Language Policy and Ethnic Relations in Asia. MIT Press. pp. 323–325. ISBN 978-0-262-52333-2. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ 199,0 199,1 "Country profile: The Philippines].". BBC News. 9 de xaneiro de 2018). Consultado o 28 de marzo do 2022 lingua=en.
- ↑ Thompson, Roger M. (16 de outubro de 2003). Filipino English and Taglish: Language switching from multiple perspectives. John Benjamins Publishing. p. 233. ISBN 978-90-272-9607-8. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ Bautista, MA Lourdes S.; Bolton, Kingsley (novembro 2008). Philippine English: Linguistic and Literary. Hong Kong University Press. p. 53. ISBN 978-962-209-947-0. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ "Inquirer top newspaper, says poll". Philippine Daily Inquirer. 7 de abril de 2014. Arquivado dende o orixinal o 8 de abril de 2014. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ "Asia's Fab 50 Companies: PLDT-Philippine Long Distance Telephone". Forbes (en inglés). 3 de setembro de 2008. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ "Mobile penetration rate reaches the mark of 75% at 2008-end (Philippines)". Wireless Federation.com (en inglés). 6 de marzo de 2009. Arquivado dende o orixinal o 2 de febreiro de 2014. Consultado o 28 de marzo de 2022.
- ↑ Lucas, Daxim L. (13 de setembro de 2011). "Filipinos seek info on Web; rich prefer newspapers". Philippine Daily Inquirer. Arquivado dende o orixinal o 16 de novembro de 2011. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ CNN Philippines Staff (30 de xuño de 2019). "SWS: Facebook next to TV as Filipinos' top source of news". CNN Philippines. Arquivado dende o orixinal o 3 de xullo de 2019. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ Xianne, Arcangel (2 de marzo de 2017). "TV still preferred by Filipinos, says survey". CNN Philippines. Arquivado dende o orixinal o 24 de decembro de 2019. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ 208,0 208,1 Thompson, Roger M. (2003). Filipino English and Taglish: Language Switching from Multiple Perspectives. John Benjamins Publishing. pp. 233–251. ISBN 978-90-272-4891-6. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ Kusaka, Wataru (2017). Moral Politics in the Philippines: Inequality, Democracy and the Urban Poor. NUS Press. pp. 63–65. ISBN 978-981-4722-38-4. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ Whaley, Floyd (26 de xuño de 2012). "Manila's Gory, Sexy Tabloids Outsell Traditional Broadsheets". The New York Times. Arquivado dende o orixinal o 2012-06-29. Consultado o 28 de marzo do 2022.
- ↑ National Statistical Coordination Board (2008). "Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007". NSCB.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 4 de xullo de 2012. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Oficina Nacional de Estadísticas (2006). "The 2010 Census of Population and Housing Reveals the Philippine Population at 92.34 Million". Census.gov (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 17 de maio de 2016. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ "Bishops threaten civil disobedience over RH bill". GMA News. September 29, 2010. Arquivado dende o orixinal o 21 de febreiro de 2011. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Oficina Nacional de Estadísticas (2006). "Philippine Population Would Reach Over 140 Million by the Year 2040 (Final Results from the 2000 Census-based Population Projections)". Census.gov (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2 de febreiro de 2014. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ N/A, N/A. "107 MILLION FILIPINOS BY END-2018". POPCOM. 107 MILLION FILIPINOS BY END-2018. Arquivado dende o orixinal o 9 de agosto de 2018. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Republic of the Philippines. National Statistics Office. Poverty Incidence. Recuperado 30 de xullo de 2020. Arquivado 2016-10-28 en Wayback Machine.
- ↑ "Chapter 3: Overlay of Economic Growth, Demographic Trends, and Physical Characteristics" (PDF). Philippine Development Plan 2017–2022 (Autoridade Nacional de Desenvolvemento Económico): 35, 37–38. 2017. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 25 de xullo de 2020. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Demographia. (xuño de 2020). Demographia World Urban Areas (World Agglomerations) Population & Projections (Edition 16). Recuperado 15 de xullo de 2020. p. 23.
- ↑ Collymore, Yvette (xuño de 2003). "Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines". Population Reference Bureau.org (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 16 de febreiro de 2007. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Asis, Maruja M.B. (xaneiro de 2006). "The Philippines' Culture of Migration". Migration Information.org (en inglés). Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ Departamento de Estado de Estados Unidos. "U.S. Relations With the Philippines". State.gov (en inglés). Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ Castles, Stephen y Mark J. Miller (2009). "Migration in the Asia-Pacific Region". Migration Information.org (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 27 de xullo de 2011. Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ Ciria-Cruz, Rene P. (26 de xullo de 2004). "2 million reasons for withdrawing 51 troops". San Francisco Chronicle (en inglés). Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ Ronald E. Dolan (1991). "Rural Social Patterns". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ 225,0 225,1 Ronald E. Dolan (1991). "Urban Social Patterns". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 29 de marzo de 2022.
- ↑ Banlaoi, Rommel (October 13, 2009). Philippine Security in the Age of Terror: National, Regional, and Global Challenges in the Post-9/11 World. CRC Press. pp. 31–32. ISBN 9781439815519. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ "2018 Philippine Statistical Yearbook" (PDF). Philippine Statistical Yearbook : Psy (Philippines Statistics Authority): 1–25. 2018. ISSN 0118-1564.
- ↑ "Philippines". Encyclopædia Britannica (en inglés). 2010. Consultado o 29 de marzo do 2022..
- ↑ 229,0 229,1 229,2 Lewis, Paul M. (2009). "Languages of Philippines". Ethnologue: Languages of the World (en inglés) (16ª ed.). Dallas: SIL International. ISBN 978-1-55671-216-6.
- ↑ Dolan, Ronald E., ed. (1991). "Ethnicity, Regionalism, and Language". Country Studies.us (en inglés). Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Flannery, Tim (2002). The Future Eaters: An Ecological History of the Australasian Lands and People. Grove Press. p. 147. ISBN 978-0-8021-3943-6. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ 232,0 232,1 Capelli, Christian, James F. Wilson, Martin Richards, Michael P. H. Stumpf, Fiona Gratrix, Stephen Oppenheimer, Peter Underhill; et al. (1 de febreiro de 2001). "A Predominantly Indigenous Paternal Heritage for the Austronesian-Speaking Peoples of Insular South Asia and Oceania". American Journal of Human Genetics (en inglés) 68 (2): 432–443. PMC 1235276. doi:10.1086/318205.
- ↑ En Ingles:"Multiple migrations to the Philippines during the last 50,000 years". doi:10.1073/pnas.2026132118. Arquivado dende o orixinal o 01 de febreiro de 2022. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ "The Impact of Spanish Rule in the Philippines". Sea Site NIU.edu (en inglés). 2009. Arquivado dende o orixinal o 1 de outubro de 2007. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ Wang Guanqun, ed. (23 de agosto de 2009). "Chinese lunar new year might become national holiday in Philippines too". Xinhua News (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 9 de agosto de 2011. Consultado o 29 de marzo do 2022.
- ↑ En Ingles: Go, Matthew C. (15 de xaneiro de 2018). "An Admixture Approach to Trihybrid Ancestry Variation in the Philippines with Implications for Forensic Anthropology". Human Biology 232 (3): 178. doi:10.13110/humanbiology.90.3.01. Consultado o 29 de marzo do 2022.
Filipinos appear considerably admixed with respect to the other Asian population samples, carrying on average less Asian ancestry (71%) than our Korean (99%), Japanese (96%), Thai (93%), and Vietnamese (84%) reference samples. We also revealed substructure in our Filipino sample, showing that the patterns of ancestry vary within the Philippines—that is, between the four differently sourced Filipino samples. Mean estimates of Asian (76%) and European (7%) ancestry are greatest for the cemetery sample of forensic signifijicance from Manila.
- ↑ En Ingles: Go MC, Jones AR, Algee-Hewitt B, Dudzik B, Hughes C (2019). "Classification Trends among Contemporary Filipino Crania Using Fordisc 3.1". Human Biology (en inglés) (University of Florida Press) 2 (4): 1–11. doi:10.5744/fa.2019.1005. Consultado o 29 de marzo do 2022.
[Page 1] ABSTRACT: Filipinos represent a significant contemporary demographic group globally, yet they are underrepresented in the forensic anthropological literature. Given the complex population history of the Philippines, it is important to ensure that traditional methods for assessing the biological profile are appropriate when applied to these peoples. Here we analyze the classification trends of a modern Filipino sample (n = 110) when using the Fordisc 3.1 (FD3) software. We hypothesize that Filipinos represent an admixed population drawn largely from Asian and marginally from European parental gene pools, such that FD3 will classify these individuals morphometrically into reference samples that reflect a range of European admixture, in quantities from small to large. Our results show the greatest classification into Asian reference groups (72.7%), followed by Hispanic (12.7%), Indigenous American (7.3%), African (4.5%), and European (2.7%) groups included in FD3. This general pattern did not change between males and females. Moreover, replacing the raw craniometric values with their shape variables did not significantly alter the trends already observed. These classification trends for Filipino crania provide useful information for casework interpretation in forensic laboratory practice. Our findings can help biological anthropologists to better understand the evolutionary, population historical, and statistical reasons for FD3-generated classifications. The results of our studyindicate that ancestry estimation in forensic anthropology would benefit from population-focused research that gives consideration to histories of colonialism and periods of admixture.
- ↑ Censo das Filipinas, 2000. Taboa 11. Poboación por etnicidade, sexo e rexión: 2000.
- ↑ "1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7". Chan Robles.com (en inglés). 1987. Consultado o 24 de xullo de 2011.
- ↑ "National QuickStat – June 2020 (Phase 2)". Philippine Statistics Authority. Arquivado dende o orixinal (XLSX) o 13 de agosto de 2020. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Ismael, Javier Joe (26 de decembro de 2019). "Education has biggest slice of 2020 budget pie". The Manila Times. Arquivado dende o orixinal o 17 de abril de 2021. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Departamento de Educación (15 de xullo de 2013). "Masterlist of Elementary Schools". DepEd.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (XLS) o 30 de septiembre de 2013. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Departamento de Educación (4 de xullo de 2013). "Masterlist of Secondary Schools". DepEd.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal (XLS) o 30 de setembro de 2013. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ 244,0 244,1 Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (August 2010). "Information on Higher Education System". Arquivado dende o orixinal o 4 de xullo de 2011. Consultado o October 3, 2011.. Official Website of the Commission on Higher Education. Recuperado o 17 de abril de 2011.
- ↑ "Republic Act No. 9155 – Governance of Basic Education Act of 2001". Chan Robles.com (en inglés). 11 de agosto de 2001. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Departamento de Educación (2010). "Historical Perspective of the PhiliStudents stage walkouts against cut in SUC fundingppine Educational System". DepEd.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 9 de febreiro de 2014. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Esplanada, Jerry E. (20 de xullo de 2009). "Mainstreaming Madrasah". The Philippine Daily Inquirer (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 11 de maio de 2011. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Hernando-Malipot, Ina (26 de novembro de 2010). "Students stage walkouts against cut in SUC funding". ph.news.yahoo.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 20 de febreiro de 2014. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Oficina del Presidente de Filipinas (5 de maio de 2008). "Republic Act 9500 – An Act to Strengthen the University of the Philippines as the National University". Law Philippines.net (en inglés). Consultado o 31 de marzo do 20222 de octubre de 2012.
- ↑ Department of Health 2018, capítulo 2 (páxinas 25-27).
- ↑ Department of Health 2018, capítulo 2 (paxina 23).
- ↑ Gascon, Melvin (September 23, 2019). "Funds for health cut by P10 billion". Philippine Daily Inquirer. Arquivado dende o orixinal o 23 de setembro de 2019. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ "DOH budget increase for 2014 'biggest ever' due to sin tax law". Action for Economic Reforms. 15 de xaneiro de 2014. Arquivado dende o orixinal o 13 de outubro de 2014. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Department of Health 2018, capítulo 3 (paxina 60).
- ↑ World Health Statistics 2009 (PDF). Xenebra: World Health Organization. 2009. pp. 100–101, 112–113. ISBN 978-92-4-156381-9. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Fely Marilyn E; Lorenzo, Jaime; Galvez-Tan, Kriselle Icamina; Javie, Lara (2007). "Nurse Migration from a Source Country Perspective: Philippine Country Case Study". Health Services Research 42 (3 (pt 2)): 1406–1418. PMC 1955369. PMID 17489922. doi:10.1111/j.1475-6773.2007.00716.x.
- ↑ World Health Organization. (abril 2006). Philippines. Country Cooperation Strategy at a Glance. Recuperado 23 de decembro de 2009.
- ↑ "List of Licensed Government and Private Hospitals" (PDF). Department of Health. Manila: Health Facilities and Services Regulatory Bureau. 31 de decembro de 2018. pp. 80–83. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 1 de agosto de 2020. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Department of Health 2018, capítulo 3 (páxina 58).
- ↑ "Philippines" (PDF). World Health Organization – Noncommunicable Diseases (NCD) Country Profiles. 2018. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 26 de xullo de 2020. Consultado o 31 de marzo de 2022.
- ↑ "Registered Deaths in the Philippines, 2017". Philippine Statistics Authority. June 10, 2019. Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2020. Consultado o 31 de marzo de 2022.
- ↑ 262,0 262,1 Department of Health 2018, Taboa 3.2 (páxina 47).
- ↑ Mydans, Seth (20 de abril de 2003). "Low Rate Of AIDS Virus In Philippines Is a Puzzle". The New York Times. Arquivado dende o orixinal o 2009-05-08. Consultado o 31 de marzo de 2022.
- ↑ United States Agency for International Development. (May 2008). USAID Country Health Statistical Report – Philippines Arquivado October 10, 2017, en Wayback Machine.. Recuperado o 13 de xullo de 2020.
- ↑ Department of Health 2018, Taboa 3 (páxina 58).
- ↑ "UHC Act in the Philippines: a new dawn for health care". World Health Organization. 14 de marzo de 2019. Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2019. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Cai Ordinario (26 de outubro de 2018). "Out-of-pocket health expense of Pinoys rose in 2017–PSA". Business Mirror. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ Ben O. de Vera (3 de abril de 2020). "Health maintenance firms assure COVID-19 coverage for 7M PH clients". Philippine Daily Inquirer. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ 269,0 269,1 "2013 International Religious Freedom Report". United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. 28 de xullo de 2014. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ 270,0 270,1 "International Religious Freedom Report for 2014". United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. 2014. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ "2019 Philippines In Figures" (as of June 2019), Philippine Statistics Authority.
- ↑ 272,0 272,1 272,2 272,3 Philippine Statistics Authority (Xuño de 2017). "TABLE 8 Total Population by Religious Affiliation and Sex: 2015". 2015 Census of Population, Report No. 2 – Demographic and Socioeconomic Characteristics Philippines (PDF). Census Facts and Figures. p. 63. ISSN 0117-1453. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de setembro de 2020. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ "Table: Christian Population as Percentages of Total Population by Country". Pew Research. 19 de decembro de 2011. Arquivado dende o orixinal o 11 de maio de 2017. Consultado o 30 de marzo de 2022.
- ↑ "Philippine Church National Summary". philchal.org. Arquivado dende o orixinal o 10 de outubro de 2017. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ RP closer to becoming observer-state in Organization of Islamic Conference Arquivado 2016-06-03 en Wayback Machine.. (29 de maio de 2009).The Philippine Star. Recuperado 2009-07-10, "Oito millóns de filipinos musulmáns, representan o 10 por cento da poboación total das Filipinas, ...".
- ↑ Selim, Ali Shehata Abdou (27 de febreiro de 2015). The Concept of Coexistence in Islamic Primary Sources: An Analytical Examination. Cambridge Scholars Publishing. p. 155. ISBN 978-1-4438-7587-5. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Na'im, 'Abd Allah Ahmad; An-Na'im, Abdullahi A.; Naʾīm, ʿAbdallāh Aḥmad an- (11 de outubro de 2002). Islamic Family Law in A Changing World: A Global Resource Book. Zed Books. p. 5. ISBN 978-1-84277-093-1. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Departamento de Estado de Estados Unidos (2010). "Philippines". International Religious Freedom Report 2010 (en inglés). Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ "The Largest Baha'i Communities". Adherents.com (en inglés). 30 de setembro de 2005. Arquivado dende o orixinal o 7 de xullo de 2010. Consultado o 30 de marzo do 2022.
- ↑ Baringer, Sally E. (2006). "The Philippines". Every Culture.com (en inglés). Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ 281,0 281,1 281,2 Carmelo Mesa Lago (18 de outubro de 2011). "Los restos de la impronta española en filipinas". El País. Consultado o data-ac.
- ↑ "The Barrio Fiesta in the Philippines". Philippine Centre.com (en inglés). 2012. Arquivado dende o orixinal o 25 de maio de 2022. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ "Moriones Festival". Marinduque.gov (en inglés). 2011. Arquivado dende o orixinal o 4 de abril de 2014. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ Sinulog Foundation. "Information about the Sinulog". Philippines HVU.nl (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 30 de xullo de 2014. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ Tiger Consulting Pl. Inc. "Introduction to Tiger Consulting Philippines" (PDF). Tiger Consulting.net (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 19 de xullo de 2014. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ 286,0 286,1 Lill, Félix y Sauras, Javier (7 de xaneiro de 2014). "En busca del castellano perdido en Filipinas". BBC. Consultado o 30 de marzo de 2014.
- ↑ Jollibee Inc. "The Jollibee Phenomenon". Jollibee.com.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 23 de junio de 2007. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ 288,0 288,1 Conde, Carlos H. (31 de maio de 2005). "Jollibee stings McDonald's in Philippines". The New York Times (en inglés). Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ 289,0 289,1 Eloisa May P. Hernandez. "The Spanish Colonial Tradition in Philippine Visual Arts". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 3 de abril de 2013. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ Rodell, Paul A. (2001). Culture and customs of the Philippines (en inglés). Greenwood Publishing Group. p. 52. ISBN 9780313304156.
- ↑ Eloisa May P. Hernandez. "The American and Contemporary Traditions in Philippine Visual Arts". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 1 de novembro de 2012. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ 292,0 292,1 (Rowthorn & Bloom 2006, p. 44)
- ↑ 293,0 293,1 Corazon Canave-Dioquino. "Philippine Music, A Historical Overview". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2013. Consultado o 1 de abril de 2013.
- ↑ Embajada de Filipinas en Argentina (2010). "Cultura". Embafil.com.ar. Arquivado dende o orixinal o 9 de abril de 2014. Consultado o 24 de marzo do 2022.
- ↑ Castro, Christie-Anne (2011). Musical Renderings of the Philippine Nation (en inglés). Oxford University Press. p. 227. ISBN 978-0-19-987684-6.
- ↑ Comisión Nacional para la Cultura y las Artes. "About NCCA". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2 de abril de 2013. Consultado o 25 de marzo de 2022.
- ↑ Comisión Nacional para la Cultura y las Artes. "The National Artist of The Philippines". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2 de abril de 2013. Consultado o 25 de marzo de 2022.
- ↑ Ernesto R. Zarate. "Filipino Building Beliefs". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2013. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ Unesco (2010). "Baroque Churches of the Philippines". Unesco.org. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ (Rowthorn & Bloom 2006, p. 145)
- ↑ Manuel D. C. Noche. "History of Philippine Architecture". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 28 de maio de 2014. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ Arquitectos Unidos de Filipinas. "The Story of UAP". United Architects.org (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 19 de marzo de 2013. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ Tofighian, Nadi (2006). "The role of Jose Nepomuceno in the Philippine society: What language did his silent films speak?". Studentuppsats (en inglés) (Universidad de Estocolmo): 75. Consultado o 25 de marzo de 2022.
- ↑ Armes 1987, p. 152.
- ↑ Ramon C. Nocon (27 de outubro de 2011). "Finally, a national film archive". Inquirer.net (en inglés). Consultado o 25 de marzo de 2022.
- ↑ Mojo (2013). "Philippines". Box Office Mojo.com (en inglés). Consultado o 26 de marzo de 2013.
- ↑ Ian Rosales Casocot (11 de xuño de 2010). "10 Filipino Films You Must Watch Before You Die". Spot.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2013. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ "The Philippines' celebrity-obsessed elections". The Economist (en inglés). 26 de abril de 2007. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ Lopez, Mellie Leandicho (2006). A Handbook of Philippine Folklore (en inglés). University of the Philippines Press. ISBN 9715425143.
- ↑ Comisión Nacional de Cultura y Artes. "The National Artists of the Philippines". NCCA.gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2011. Consultado o 25 de marzo do 2022.
- ↑ (Zialcita 2005, p. 281)
- ↑ (Rowthorn & Bloom 2006, p. 48)
- ↑ (Zibart 2001, p. 277)
- ↑ Viera, Odete Maria y Swarnalata Vemuri (2002). "Philippines: Sports and Recreation". Cultural Profiles Project (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 1 de outubro de 2006. Consultado o 24 de xullo de 2011.
- ↑ Federación Internacional de Baloncesto (16 de xaneiro de 2013). "World Championship for Men 1954". FIBA.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 24 de setembro de 2015. Consultado o 31 de marzo de 2022.
- ↑ "Tournaments". Smart Gilas Basketball.com (en inglés). 2013. Consultado o 31 de marzo de 2022.[Ligazón morta]
- ↑ olympedia (ed.). "Philippines (PHI)" (en inglés). Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ olympedia (ed.). "2020 Summer Olympics" (en inglés). Consultado o 31 de marzo do 2022.
- ↑ "Anatomy of Philippines' first Olympic gold medal". Rappler. November 4, 2021.
- ↑ Congreso de Filipinas (2012). "Proclamation No. 459, s. 2012". Gov.ph (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 5 de agosto de 2013. Consultado o 25 de marzo de 2022.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Filipinas  |
Bibliografía
editar- Agoncillo, Teodoro A. (1990). History of the Filipino People (en inglés) (8ª ed.). Garotech Publishing. ISBN 9718711066.
- Armes, Roy (1987). Third World Film Making and the West (en inglés). University of California Press. ISBN 9780520908017.
- Barrows, David (2014). A History of the Philliphines-Illustrated. ISBN 978-0-34-292-6466.
- Chandler, David P.; Steinberg, David Joel (1987). In Search of Southeast Asia: A Modern History (en inglés) (2ª edición revisada ed.). University of Hawaii Press. ISBN 0824811100.
- Department of Health (2018). "National Objectives for Health Philippines, 2017–2022" (PDF). National Objectives for Health (Manila, Philippines: Health Policy Development and Planning Bureau). ISSN 1908-6768. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 13 de setembro de 2020. Consultado o 31 de marzo do 2022.
- Dumont, Jean-Paul (1992). Visayan Vignettes: Ethnographic Traces of a Philippine Island (en inglés). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0226169545.
- Fox, Robert B. (1970). The Tabon Caves: Archaeological Explorations and Excavations on Palawan (en inglés). National Museum. ASIN B001O7GGNI.
- Friis, Herman Ralph. ed. (1967). The Pacific Basin: A History of Its Geographical Exploration (en inglés). American Geographical Society.
- Galang, Zoilo M. ed. (1957). Encyclopedia of the Philippines (en inglés) 15 (3ª ed.). E.Floro.
- Kurlansky, Mark (1999). The Basque History of the World (en inglés). Nova York: Walker & Company. ISBN 0-8027-1349-1.
- McAmis, Robert Day (2002). Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia (en inglés). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 0802849458.
- Munoz, Paul Michel (2006). Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula (en inglés). Singapur: Editions Didier Millet. ISBN 9814155675.
- Osborne, Milton E. (2004). Southeast Asia: An Introductory History (en inglés) (9ª ed.). Allen & Unwin. ISBN 1741144485.
- Price, Michael G. (2002). America at War: the Philippines, 1898-1913 (en inglés). Westport, CT: Greenwood. ISBN 0-275-96821-9.
- Ring, Trudy; Salkin, Robert M.; La Boda, Sharon (1996). International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania (en inglés). Taylor & Francis. ISBN 1884964044.
- Rowthorn, Chris; Bloom, Greg (2006). Philippines (en inglés) (9ª ed.). Lonely Planet. ISBN 1741042895.
- Scott, William Henry (1984). Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History (en inglés). Ciudad Quezon: New Day Publishers. ISBN 9711002272.
- Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth-century Philippine Culture and Society (en inglés). Ateneo de Manila University Press. ISBN 9715501354.
- Solheim, Wilhelm G., II (2006). Archeology and Culture in Southeast Asia (en inglés). University of the Philippines Press. ISBN 9789715425087.
- Spate, Oskar H. K. (1979). "Magellan's Successors: Loaysa to Urdaneta. Two failures: Grijalva and Villalobos". The Spanish Lake - The Pacific since Magellan (en inglés) I. Taylor & Francis. ISBN 070990049X.
- Tarling, Nicholas (1999). "Part Two – From c. 1500 to c. 1800". The Cambridge History of Southeast Asia (en inglés) 1. Cambridge, RU: Cambridge University Press. ISBN 0521663709.
- Tarling, Nicholas (2000). "From World War II to the Present". The Cambridge History of Southeast Asia (en inglés) 4. Cambridge University Press. ISBN 0521663725.
- Ure, John (2008). Telecommunications Development in Asia (en inglés). Hong Kong University Press. ISBN 9789622099036.
- Zaide, Gregorio F. (1957). Philippine Political and Cultural History (en inglés). Philippine Education Co.
Ligazóns externas
editar- Goberno (en inglés)
- Sitio oficial do goberno filipino Arquivado 01 de xaneiro de 2012 en Wayback Machine.
- Sitio oficial do congreso filipino
- Sitio oficial da Suprema Corte das Filipinas
- Sitio oficial do Bangko Sentral ng Pilipinas (Banco Central das Filipinas)
- Sitio oficial da Autoridade Nacional Económica e de Desenvolvemento (NEDA) Arquivado 04 de agosto de 2016 en Wayback Machine.
- Sitio oficial da Oficina de Estadísticas Agrícolas
- Sitio oficial da Policía Nacional de Filipinas Arquivado 12 de xullo de 2017 en Wayback Machine.
- Sitio oficial do Departamento de Turismo
- Información general
- https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/RP.html Arquivado 17 de outubro de 2020 en Wayback Machine.
- Filipinas en UCB Libraries GovPubs (en inglés).
- Filipinas en Curlie (en inglés)
- Noticias de Filipinas e Actualidade
- Guía de Filipinas