Տունիկա

Տունիկա, հագուստ, սովորաբար պարզ ոճով, որը տարածվում է ուսերից մինչև ազդրերն ու ծնկները։ Անունը ծագում է լատինական tunica ձևից, որը հագուստի հիմնական կտորն էր, որ կրում էին ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք Հին Հռոմում։ Այն էլ իր հերթին հիմնված էր ավելի վաղ հունական հագուստի կտորների վրա, որոնք ծածկում էին այն կրողի գոտկատեղը։

Այս տերմինը, հավանաբար, փոխառված է սեմական kittan բառից։ Հետաքրքրական է, որ khiton բառը (հին հունարեն ՝ χῐτνν) նույն ծագումն ունի^[1]։

Հին շրջան

Հռոմեական տունիկա

Հռոմեական տունիկան ընդունվել է հռոմեացիների կողմից մ.թ.ա. 3-րդ դարում։ Այն հաճախ կրում էին ինչպես հռոմեական քաղաքացիները, այնպես էլ ոչ քաղաքացիները^[2]։ Այնուամենայնիվ, քաղաքացիները կարող էին այն կրել տոգայի տակ, հատկապես պաշտոնական առիթներով։

Հագուստի երկարությունը, շերտերի առկայությունը կամ բացակայությունը, ինչպես նաև դրանց լայնությունն ու զարդի առկայությունը ցույց էին տալիս հռոմեական հասարակության մեջ հագուստը կրողի կարգավիճակը։ Հռոմեական սենատորները, օրինակ, կրում էին լատիկլավուսը (aticlavius)` լայն մանուշակագույն շերտերով, իսկ ասպետները՝ անգուստիկլավիան (Angusticlavia)՝ ավելի նեղ շերտերով։ Զինվորները, ստրուկները և ֆիզիկական աշխատանք կատարողները սովորաբար հագնում էին տունիկաներ հենց ծնկներից վեր. նրանք, ովքեր ավելի նստակյաց մասնագիտություններ էին անում՝ մինչև կոճերը (եթե նրանք չէին պատրաստվում ձիավարել, կարող էին ավելի կարճ տունիկ կրել)^[3]։

Տունիկան կարող էին հագնել բոլոր հին հռոմեացիները՝ որպես վերնաշապիկ կամ զգեստ։ Տղամարդկանց հագուստն ազատ էր, սովորաբար սկսվում էր պարանոցից և ավարտվում ծնկի վերևում։ Կանացի հագուստը կարող է լինել ինչպես ամուր, այնպես էլ ազատ՝ սկսած պարանոցից և տարածվելով կիսաշրջազգեստի վրա։

Հունական տունիկա

Տունիկաներ հագնում էին նաև Հին Հունաստանում, որտեղից փոխառվել էր Հռոմեական տարբերակը։ Ավելի ուշ ժամանակի հունական և հռոմեական տունիկաները կատարելագործված տարբերակներ էին, որոնք շատ նման էին chitons-ին, chitonisks-ին, որոնցից յուրաքանչյուրը կարելի է համարել այս հագուստի տեսակներ։ Հին Հունաստանում տղամարդու տունիկան ուներ ծայր՝ խորհրդանշելու պոլիսը (քաղաք-պետություն), որտեղ նա ապրում էր։ Տունիկաները կարող էին ունենալ վառ գույներ, ինչպիսիք են կարմիրը, մանուշակագույնը կամ կանաչը։

Առնչվում ենք նաև սիսուրան (σισθρα) անվանը, որը, ըստ Պոլլուքսի, կաշվից պատրաստված թևերով տունիկա էր^[4]։ Ըստ Սուդայի՝ դա էժան թիկնոց էր, որը նման էր մեկուսային Տունիկայի^[5]։ Հունական և հռոմեական հնաոճ իրերի (հնույուններ) բառարանը նշում է, որ այն, ըստ երևույթին, ավելի շատ թիկնոց էր, քան տունիկա, և այն օգտագործվում էր տաքանալու համար կամ օգտագործվում էր քնելու համար^[4]։ Նույն աղբյուրի համաձայն՝ ավելի ուշ շրջանի հեղինակները այն օգտագործել են այս տերմինը՝ որպես հագուստի կտոր^[4]։

Կելտական տունիկա

Կելտերի կրած տունիկաների մասին փաստագրել է հույն պատմաբան Դիոդորոս Սիցիլիացին։

Նրանց հագնվելու ձևը ապշեցուցիչ է. հագնում են վառ գույներ և ասեղնագործված վերնաշապիկներ, տաբատներ, որոնք կոչվում են բրաքա, և թիկնոցներ ուսին ամրացված բրոշով, ձմռանը` ծանր, ամռանը` թեթև։ Այս թիկնոցները գծավոր կամ վանդակավոր են դիզայնով, առանձին վանդակներով իրար մոտ և տարբեր գույներով։

Կելտական տունիկա

Նրանց հագնվելու ձևը ապշեցուցիչ է. հագնում են վառ գույներi և ասեղնագործված վերնաշապիկներ, տաբատներ, որոնք կոչվում են բրաքա, և թիկնոցներ ուսին ամրացված բրոշով, ձմռանը` ծանր, ամռանը` թեթև։ Այս թիկնոցները գծավոր կամ վանդակավոր են դիզայնով, առանձին վանդակներով իրար մոտ և տարբեր գույներով^[6]^[7]։

Գերմանական տունիկա

Կելտական և գերմանական տարբեր ժողովուրդներ, որոնք ապրում էին Միջին և Հյուսիսային Եվրոպայի ավելի ցուրտ տարածքներում, կրում էին երկարաթև տունիկաներ՝ սկսած մեջքից։ Նման տունիկաները հաճախ պատկերված են հռոմեական տարբեր հուշարձաններում, որոնք պատկերում են այս ժողովուրդների նկատմամբ տարած հաղթանակները և ցույց են տալիս տունիկան՝ որպես պարզ ձգվող իր, որը հասնում է ազդրերի կամ ծնկների կեսին։ Նման տունիկաներն ի վերջո վերցվեցին հռոմեացիների կողմից և շարունակվեցին օգտագործվել բյուզանդական ժամանակաշրջանում։

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից հետո երկարաթև կելտո-գերմանական տունիկան մարդիկ շարունակում էին կրել։ Կառուցվածքն ավելի մշակված էր, քան ավելի վաղ օգտագործված հունահռոմեական հագուստը, կիպ կպչուն պարանոցով, որի առջևի հատվածը կտրված էր գլխի վրայով։ Օգտագործվելով և՛ վիկինգների, և՛ նորմանների կողմից՝ հագուստը շարունակվել է ընկալվել որպես ընդհանուր արական հագուստ մինչև միջնադար և օգտագործվել է Նորվեգիայում մինչև 17-րդ դարը։

Հնդկական տունիկա

Ինդուսի հովտի քաղաքակրթությունը բնորոշող արձանիկները պատկերում են ինչպես կանանց, այնպես էլ տղամարդկանց՝ տունիկայի նմանվող հագուստով։ Terracotta մոդելը, որը կոչվում է Փշոտ գահ, պատկերում է չալմա հագած երկու կանգնած տղամարդկանց, որոնք կրում են կոնաձև զգեստի նման մի բան, որը նշվում է բարակ ուղղահայաց կտրվածքների խիտ շարքով, որոնք կարող են վկայել կոշտ գործվածքների մասին։ Քուվեյթի Ազգային թանգարանի Ալ-Սաբահի հավաքածուի նմանատիպ ոսկե սկավառակը, ըստ երևույթին, պատկանում է Ինդուսի հովտի քաղաքակրթությանը և վերաբերում է նույն կոնաձև տունիկա հագած տղամարդկանց, որոնք երկու Ցուլ են պահում պոչերից պիպալ ծառի տակ, որը պատկերված է հայելային համաչափությամբ և որը նման է հնդիկի^[8]։ Նյու Դելիի ազգային թանգարանից Մայր աստվածուհու արձանիկը պատկերում է մի կնոջ՝ կարճ, կիպ տունիկով^[9]։

Հնդկական ենթամայրցամաքում, ներառյալ Հնդկաստանում, Պակիստանում և Բանգլադեշում, հագուստը սովորաբար կոչվում է քուրտա և հանդիսանում է կանանց սիրելի ոճ, որն ավելի ու ավելի շատ է սիրվում Արևմուտքում։ Այն ունի նուրբ ասեղնագործություն՝ ուլունքագործություն կամ բարդ թելերով հյուսված։ Նման տունիկաների վրա ասեղնագործությունը կամ թելերը սովորաբար միավորում են տարբեր գույների թելեր^[10]։

Միջնադարյան տունիկա

Տունիկայի գծապատկերը Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարանում

Տունիկան շարունակեց մնալ բյուզանդական հռոմեացիների հիմնական հագուստը ողջ միջնադարում, որ հագնում էին և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ։ Վերին դասերը կրում էին հիմնական տունիկայի վերևում գտնվող այլ հագուստներ, ինչպես օրինակ՝ dalmatica-ն, որ ավելի ծանր և կարճ տիպի տունիկա էր, որը կրկին կրում էին երկու և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ, կամ scaramangion-ը՝ պարսկական ծագում ունեցող ձիավարման վերարկու։ Բացառությամբ զինվորական կամ ձիավարության հագուստի, ավելի բարձր կարգավիճակ ունեցող տղամարդիկ և կանայք հագնում էին մինչև կոճ իջնող զգեստներ։ Տունիկաները հաճախ գունավորվում էին կամ առատ ասեղնագործվում, թեև ավելի պարզերը կարող էին օգտագործվել տարբեր տեսակների դասակարգման ժամանակ։

Փոքրացած կայսրությունից դուրս միջնադարում ամբողջ Եվրոպայում շարունակում էին կրել տարբեր երկարությունների թևերով և ծայրերով հագոուստներ։ Հաճախ հասնելով ծնկներին կամ կոճերին՝ այն սովորաբար կրում էին վերնաշապիկից (սովորաբար ազդրի երկարությամբ կամ ավելի երկար) և պանտալոնից (սովորաբար ծնկների երկարությամբ կամ կոճերի երկարությամբ տաբատներ, որոնք կապված են Բրակեի հետ)։ Սա կարող է ուղեկցվել գուլպայով^[11]։ Բուրդն ու վուշե գործվածքը սովորական գործվածքներ էին, չնայած հարուստները երբեմն հագնում էին շքեղ մետաքսե տունիկաներ կամ ավելի փոքր գործվածք՝ մետաքսե ծածկույթով։ Անգլերենում այս հագուստը կոչվում էր Sark, և բառը պահպանվել է Մեծ Բրիտանիայի որոշ հյուսիսային բարբառներում և նշանակում է վերնաշապիկ^[12]։

Տունիկաները, որոնք տարածված էին վաղ միջնադարում, հաճախ զարդարված էին դեկորատիվ ասեղնագործությամբ կամ հյուսերով՝ պարանոցի, ծայրի և դաստակների երկայնքով^[13]^[14]։ Այդպես էր, օրինակ, այն տունիկաների դեպքում, որոնք կրում էին ինչպես հարուստ, այնպես էլ աղքատ անգլոսաքսերը մինչև նորմանդական նվաճումը^[14]^[15]։

Ժամանակակից տունիկա

20-րդ դարի եմենցի հրեաները՝ հագած տունիկա

Մոտ 1830 թվականին երեխաներին սկսել են հագցնել տաբատի վրայից թաղանթավոր կամ գոտիավոր զգեստներ, նորաձևության մի տարբերակ, որը փոխարինել է կոստյումի նախկին ձևերին։

1850-ականներին Ղրիմի պատերազմի ժամանակ պարզ է դարձել, որ գոտկատեղի երկարությամբ բաճկոնները, որոնք նապոլեոնյան ժամանակներից կրում էին բրիտանացի զինվորները, պիտանի չէին ձմեռային պայմաններում կռվելու համար։ Ներդրվել է նոր, ավելի երկար բաճկոն, որը հասնում էր մինչև ազդրի կեսը, և այն կոչվել է «տունիկա» հին հռոմեական անվախ զինվորի անունով։ Այս տեսակի բաճկոնը շուտով դարձել է օրինաչափ` բանակների մեծ մասի համար^[16]։

Արևմտյան մշակույթում դրա օգտագործումը շարունակվում է հիմնականում կրոնական և համազգեստային համատեքստում։ Դա հիմնական հագուստն է, որը կրում են հոգևորականները։ Կրոնական տունիկան հասնում էր մինչև ոտքերը և հանդիսանում էր եկեղեցական գավազանի աղբյուրը, ինչպես նաև իր պատարագային համազգեստով՝ Ալբան, հռոմեական քաղաքացիների կրած երկար տունիկայից հետո։ Տունիկան նաև անուն է, որը հաճախ միանում է բարձր օձիքով համազգեստի վերարկուին, որը կրում են զինվորականներն ու ոստիկանները։ Կանանց թեթև հագուստները, հատկապես սպորտի կամ ֆիզիկական վարժությունների համար, որոնք սովորաբար հասնում են միայն ազդրի կեսին, կոչվում են նաև տունիկներ։

Ծանոթագրություններ

↑ Haupt, Paul (1902). «The Book of Canticles». The American Journal of Semitic Languages and Literatures. 18 (4): 226-7. doi:10.1086/369453. ISSN 1062-0516. JSTOR 527750.
↑ Radicke, Jan (2022 թ․ նոյեմբերի 7). «1 tunica – Roman tunica and Greek chiton». Roman Women's Dress (անգլերեն). De Gruyter. էջեր 243–276. doi:10.1515/9783110711554-017. ISBN 978-3-11-071155-4.
↑ Bastús y Carrera, Vicente Joaquín (2008). Tratado de declamación o arte dramático. Madrid: Editorial Fundamentos. էջեր 253. ISBN 9788424511326. OCLC 228041839.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 «A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), PELLIS». www.perseus.tufts.edu.
↑ Suda, si.487
↑ «The Celts». www.ibiblio.org. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.
↑ «Diodorus Siculus, Library of History - Exploring Celtic Civilizations». exploringcelticciv.web.unc.edu. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.
↑ Vidale, Massimo (2011). «The lady of the spiked throne, The power of a lost ritual» (PDF). harappa.com. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
↑ «National Museum, New Delhi». nationalmuseumindia.gov.in. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
↑ Zia, Batool. «Dare to be Different? Try a Kurti or Tunic». www.easternthings.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 15-ին.
↑ "Dress and Adornment", 488–489.
↑ «Etymology of sark». Online Etymology Dictionary. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
↑ "Dress and Adornment", 489.
↑ ^14,0 ^14,1 Owen-Crocker, Gale R., Dress in Anglo-Saxon England, revised edition, Boydell Press, 2004, 1-84383-081-7
↑ Bradfield, Nancy. Historical Costumes of England: 1066–1968. 3rd Edition. 1970. p. 13
↑ Nicholson, J, 'The British Army of the Crimea', Osprey 1974

Գրականություն

"Dress and Adornment." The New Encyclopædia Britannica. 15th edition. Volume 17. 1994.
Payne, Blanche: History of Costume from the Ancient Egyptians to the Twentieth Century, Harper & Row, 1965. No ISBN for this edition;
Radicke, Jan: Roman Women's Dress, De Gruyter, 2022.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տունիկա» հոդվածին։

[1] Haupt, Paul (1902). «The Book of Canticles». The American Journal of Semitic Languages and Literatures. 18 (4): 226-7. doi:10.1086/369453. ISSN 1062-0516. JSTOR 527750.

[2] Radicke, Jan (2022 թ․ նոյեմբերի 7). «1 tunica – Roman tunica and Greek chiton». Roman Women's Dress (անգլերեն). De Gruyter. էջեր 243–276. doi:10.1515/9783110711554-017. ISBN 978-3-11-071155-4.

[3] Bastús y Carrera, Vicente Joaquín (2008). Tratado de declamación o arte dramático. Madrid: Editorial Fundamentos. էջեր 253. ISBN 9788424511326. OCLC 228041839.

[A_Dictionary_of_Greek_and_Roman_Antiquities-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 «A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), PELLIS». www.perseus.tufts.edu.

[5] Suda, si.487

[6] «The Celts». www.ibiblio.org. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.

[7] «Diodorus Siculus, Library of History - Exploring Celtic Civilizations». exploringcelticciv.web.unc.edu. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.

[8] Vidale, Massimo (2011). «The lady of the spiked throne, The power of a lost ritual» (PDF). harappa.com. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.

[9] «National Museum, New Delhi». nationalmuseumindia.gov.in. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.

[10] Zia, Batool. «Dare to be Different? Try a Kurti or Tunic». www.easternthings.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 15-ին.

[11] "Dress and Adornment", 488–489.

[12] «Etymology of sark». Online Etymology Dictionary. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.

[13] "Dress and Adornment", 489.

[OC-14] 14,0 ^14,1 Owen-Crocker, Gale R., Dress in Anglo-Saxon England, revised edition, Boydell Press, 2004, 1-84383-081-7

[15] Bradfield, Nancy. Historical Costumes of England: 1066–1968. 3rd Edition. 1970. p. 13

[16] Nicholson, J, 'The British Army of the Crimea', Osprey 1974

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]