New York
| New York | ||
| ||
| Kelk imaji de New York. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Usa
| |
| Stato: | Nova-York | |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 40°40' N | |
| Longitudo: | 73°56' W | |
| Altitudo: | 10 m | |
| Surfaco: | (lando) 789.4 km² | |
| Habitanti: | 8 398 748 (2018) | |
| Denseso di habitantaro: | 10756 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC-5 | |
| Urbestro: | Bill de Blasio (D) | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.nyc.gov | ||
New York (oficale City of New York, ofte en l'Angla New York City), surnomizita «The Big Apple» (la granda pomo), esas la maxim populoza urbo en Usa, kun 8 398 748 habitanti en 2018. Ol esas portuala urbo an Atlantika litoro, ed esas tre importanta financala centro. La chef-stabeyo di Unionita Nacioni esas en New York.
New York situesas en la stato Nova-York e dividesas aden kin distrikti (boroughs): Manhattan, Brooklyn, Queens, Bronx e Staten Island.
Historio
redaktarLa regiono di nuna New-York habitesis da indijeni qui parolis lingui Algonquina, nome l'indijeni Lenape. Li praktikis chaso, agrokultivo e pesko. En sua idiomo, la regiono nominesis Scheyischbi, "loko proxim l'oceano". Altra tribui habitis Long Island.
Kande Nederlandani arivis en la regiono, li trovis le Lenape e l'indijeni munsee che l'insulo Manhattan.
La Borso di New York
redaktarLa 8ma di marto 1817, la Borso di New York apertesis. La statuti dil organizuro nomizita New York Stock & Exchange Board redaktesis. L'unesma prezidanto di la borso, Anthony Stockholm, elektesis. Olua origino esis en 1792, kande 24 bors-agenti signatis konkordo ye Wall-strado en Manhattan. La borso situesis en chambro, lokacata depos 1792, ye 40 Wall-strado, til lua destrukto en la Granda Fairo di New York en 1835.
En 1882 jurnalisti Charles Dow ed Edward Jones fondis agenterio en New York por financal informeso, e kelka yari pose lia editajo Wall Street Journal aparis. Dum ta periodo, granda kompanii kreesis e spekulado kreskis. Ye la 26ma di mayo 1896 la Usan indiko di industriala stando, la Dow Jones Industrial Average, aparis unesmafoye en la jurnalo. La Dow Jones-indiko, qua esis mez-valoro di dek-e-du precipua kompanii, aparis diale en la jurnalo por furnisar informeso pri komercala agadi. En 1928 la nombro di kompanii inkluzata en la indiko augmentesis a triadek.
La 12ma di decembro 1914 la Borso di New York, klozita de 30 di julio, esis ri-apertata. La borso klozesis por preventar plunjanta preci dum la komenco di l'unesma mondomilito; on timis esis ke multa Europani vendus acioni por furnisar pekunio por la milito. Ca klozita periodo esis la maxim longa de la historio di la Borso di New York. Dum la unesma dio di komercado ye la ri-aperto, la Dow-Jones-indico falis per 24-procento: frue dum la milito, esis granda necerteso pri la futuro di komercado. Quankam necerteso duris, New York remplasis London pos la milito kom la precipua borso dil mondo.
Pos plura yari di optimismo ye la Borso di New York, sequante la unesma mondomilito, 24 di oktobro 1929 ("nigra venerdio") esis komenco di periodo di granda fali di preci ye la Borso. La fali duris, rapide dum la sequanta dii e pose plu lente til julio 1932. La krulo iniciis la periodo di depreseso di industriala landi dum la 1930-yardeko.
La Brooklyn-ponto
redaktarLa 24ma di mayo 1883 la Brooklyn-ponto apertesis. Ol konektis Manhattan kun l'estala distrikto Brooklyn. La ponto desegnesis da John Augustus Roebling; dum surveyado di la konstruktado-loko, il sufris vunduro e mortis kurte pose. La projeto pose direktesis da lua filiulo Washington Roebling. Debiligita pro deskompreso-maladeso, il direktis la projeto de sua apartmento de qua il povis spektar la laboro. Lia spozino Emily helpis multe ilu, qua studiis la teorio di materii, kablo-konstruktado ed altraji necesa por la projeto. En la aperto-ceremonio, Emily Roebling esis l'unesma qua iris trans la ponto per veturo.
Opero-domo
redaktar
La opero-kompanio Metropolitan Opera esis fondata en 1880, e nova opero-domo esis konstruktata ye 39ma Strado e Broadway. Ye 22 di oktobro 1883, ol esis apertata per pleado di la opero Faust da Charles Gounod. En 1892 ol esis destruktata en fairo, e balde pose ri-konstruktata. En 1903 la internajo di la teatro esis ri-desegnata. Pos multa yari di konsiderado pri nova loko por la kompanio, ol transferis su a la Lincoln-centro en 1966, e la originala strukturo esis remplasata per komercala edifico.
Fervoyala staciono
redaktar
La 2ma di februaro 1913 en New York apertesis nova fervoyo-staciono Grand Central Terminal. (Ol kustumale nomizesas Grand Central Station, qua esis la nomo di la antea strukturo di 1871.) En 1903 komencis konstruktado di la staciono meze Manhattan-insulo. La nova staciono, nur por elektrala lokomotivi, havis subtera fervoyi, por qui granda exkavado facesis. La staciono kovras 19 hektari ed ol havas 44 embarkeyi, ye du sub-tera niveli. La centrala asembleyo havas longeso 84 m e larjeso 37 m. La horlojo super la informeso-kiosko ye la centro di ca spaco havas quar facii, facita de opalo.
Geografio
redaktar
La reliefo di New York esas plana, e la homala agado modifikis ol multe. Lua lokizo proxim la boko dil fluvio Hudson, qua formacas naturala portuo, helpis lua kresko kom komercala urbo. La fluvio Hudson separas ol de Nova-Jersey.
New York jacas an la frontiero inter la klimati humida subtropikala (Cfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen) e kontinentala humida (Dfa). La proximeso dil Atlantiko moderas la temperaturi dum vintro kompare marfora regioni an la sama latitudo. La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 0,3°C, dum ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 24,7°C. Omnayare en januaro e februaro nivas plu kam 20 cm.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1268,5 mm, e la maxim pluvoza monato esas julio, kun mezavalore 116,8 mm, ma ne existas sika sezono. Uragani e tropikala sturmi esas rara an la regiono di New York. Ye la 29ma di oktobro 2012 l'uragano Sandy frapis l'urbo e produktis inundadi en stradi e stacioni di metroo, note en Lower Manhattan.