Suður-Ameríka
Suður-Ameríka er heimsálfa sem er að öllu leyti á vesturhveli jarðar og að mestu leyti á suðurhveli jarðar. Suður-Ameríka er syðri hluti Ameríku sem er oft talin ein heimsálfa. Norðurhlutinn er Norður-Ameríka.
Suður-Ameríka á strönd að Kyrrahafí vestri, Atlantshafi í austri og Karíbahafi í norðri. Hún tengist Norður-Ameríku um Panamaeiðið í norðri. Í Suður-Ameríku eru tólf sjálfstæð ríki: Argentína, Bólivía, Brasilía, Ekvador, Gvæjana, Kólumbía, Paragvæ, Perú, Síle, Súrínam, Úrúgvæ og Venesúela; og tvær útlendur: Falklandseyjar og Franska Gvæjana. Við strönd álfunnar eru ABC-eyjarnar sem tilheyra Hollandi, Ascension-eyja (hluti af Sankti Helenu, Ascension og Tristan da Cunha sem tilheyrir Bretlandi) og Bouvet-eyja sem tilheyrir Noregi. Panama og Trínidad og Tóbagó eru stundum talin til Suður-Ameríku landfræðilega.
Suður-Ameríka er fjórða stærsta heimsálfan og sú fimmta fjölmennasta. Hún þekur 17.818.508 ferkílómetra og fjöldi íbúa álfunnar var áætlaður 423 milljónir árið 2019.[1] Brasilía er langfjölmennasta Suður-Ameríkuríkið með yfir helming allra íbúa álfunnar, en þar á eftir koma Kólumbía, Argentína, Venesúela og Perú. Síðustu áratugi hefur Brasilía orðið leiðandi afl í álfunni bæði efnahagslega og í stjórnmálum.[2]
Flestir íbúar Suður-Ameríku búa við austur- eða vesturströndina, en meira dreifbýli er innar og syðst í álfunni.[3] Andesfjöll setja mikinn svip á landfræði vesturhluta Suður-Ameríku. Í austurhlutanum eru bæði hásléttur og stór láglendissvæði sem stórfljótin Amasónfljót, Órinókófljót og Paraná hlykkjast um. Stærstur hluti álfunnar er í hitabeltinu utan syðsti hluti Suðurkeilunnar sem er við miðbreiddargráðurnar.
Íbúasamsetning álfunnar er blanda af menningu frumbyggja og landnema frá Evrópu, Asíu og Afríku. Saga nýlendustefnu í Suður-Ameríku er löng og ein afleiðing hennar er að flestir íbúar tala ýmist spænsku eða portúgölsku. Samanborið við aðrar heimsálfur hefur saga Suður-Ameríku verið tiltölulega friðsæl og fá meiriháttar stríð átt sér þar stað.[4]
Stærsta borg Suður-Ameríku er Sao Paulo í Brasilíu. Stærsta stöðuvatnið er Títícaca-vatn og hæsti tindur er Aconcagua í Andesfjöllum.
Lönd í Suður-Ameríku
[breyta | breyta frumkóða]- Argentína
- Bólivía
- Brasilía
- Ekvador
- Falklandseyjar
- Franska-Gvæjana
- Gvæjana
- Kólumbía
- Paragvæ
- Perú
- Síle
- Súrínam
- Úrúgvæ
- Venesúela
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir (18.1.2008). „Hvað búa margir í Suður-Ameríku?“. Vísindavefurinn.
- ↑ Schenoni, Luis L. (1. janúar 1970). „Unveiling the South American Balance“. Estudos Internacionais 2(2): 215–232. Sótt 8. desember 2016.
- ↑ Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir (18.9.2008). „Hvort er Suður-Ameríka þéttbýl eða strjálbýl?“. Vísindavefurinn.
- ↑ Holsti 1996, p. 155
Tenglar
[breyta | breyta frumkóða]- Sigurður Hjartarson (13.11.2001). „Um hvað snerist sjálfstæðisbarátta Suður-Ameríku?“. Vísindavefurinn.
Lönd í Suður-Ameríku | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Lönd |
|  | ||||
| Yfirráðasvæði | ||||||
| |||||||||
| |||||||||
Sjá einnig Heimshlutar, Jarðfleki | |||||||||
