Organum (instrumentum musicum)

Initium compositionis (BWV 565) organo cantandae praeclarae a Ioanne Sebastiano Bachio compositae.

Organum^[1] est instrumentum musicum familiae aerophonorum, cuius toni aere clavibus pressis in fistulas ducto producuntur.

Primum organi genus fuit hydraulus vel hydraulia, i. e. aquaticum organum, inventionis Ctesibii Alexandrini (fl. 285 a.C.n.–222 a.C.n.). Marcus Vitruvius Pollio in libro decimo operis de architectura primum huius instrumenti descriptionem dedit.

Organum ex tribus partibus constructum est, nempe ex multis fistulis ordinatis in mutationes seu voces in aedicula et frontalibus, quae prospectum vocant, artificiose exornatis; e folle fabrili, id est apparatus qui per motorium vel prius a calcante pressus aerem parat; et ex apparatu (tractura nominato) quo musicus (organista seu organarius) claves pulsans aerem ex follibus in fistulas sonaturas ducit.

Partes organi ergo sunt: fistulae, sive metallicae (mixto stanno et plumbo) sive ligneae; follis ad aerem producendum (apparatu olim ab hominibus hodie motore electrice operato), et claves clavilis, unius vel plurium (usque quinque), pedalisque).

Sunt et organa minoris magnitudinis, quorum fistulae in arcam congestae sunt, ut instrumenta loco moveri possint. Organa non solum in ecclesiis, sed etiam in oecis^? ad concertus dicatis collocantur. Instrumenta minora etiam ad musicam domesticam in usu sunt.

Novum genus organorum est organum electronicum, cuius sonus non fistulis, sed modo electronico efficitur.

Praeclara opera organo cantanda a Ioanne Sebastiano Bachio, Theodorico Buxtehude, Hieronymo Frescobaldo scripta sunt.

Pinacotheca

Hydraulis, decessor organi, inventio Ctesibii Alexandriae.
Follis organo tubulato.
Paulus Lautensack, sui organi domi, anno 1579.
Musica Nicolai Rimskiij-Korsakov a Carola Williams^? in sacello Academiae Militaris Civitatum Foederatarum
Organum Ecclesiae Sancti Aegidii Lubecae Germaniae.
Ecclesia S. Mariae Adunsta Ecclesiae novae Pataviensis Italiae.
Cathedralis Sancti Ioannis in Laterano Romae.
in Sanctuario Sanctissimi Rosarii Pompeiis.
Ecclesia Sancti Pancratii, Tauromenii Siciliae.
Ecclesia Sanctae Mariae in Augia, Bauzani.
Ecclesia Sancti Michaelis, Vindobonae Austriae.
Ecclesia Cathedralis Pontis Aeni Austriae.
Veterrimum organum mundi, anno 1390 factum, Ecclesia Nostrae Dominae Valesiae, Seduni Helvetiae.
Navata organumque ecclesiae Glaronae Helvetiae.
Organum in ecclesia Praedicatorum Erfordiae, quo Pachelbel sonabat.
Monasterium Ottoburanum, in Bavaria Germaniae.
Abbatia Winigartensis in Virtembergia
Ingens organum Ecclesiae Cathedralis Bataviae in Bavaria: media quinque partium totius organi.
Organum Ecclesiae Cathedralis Nostrae Dominae (Germanice Frauenkirche) Monaci Bavariae, anno 1994 exstructum
Sancti Sulpitii, Lutetiae.
Ecclesia Poliniaci Franciae.
Organum ecclesiae cathedralis Matriti Hispaniae.
Organum Ecclesiae Gustavi Vasae Holmiae Sueciae.
Organum Ecclesiae Catharinae Holmiae Sueciae.
In Mercatu Wanamaker, Philadelphiae.
Organum Abbatiae Populeti (Catalaunia), anno 2012
Organum bambusae ex Las Pinas
Organum Basilicae Cathedralis Sancti Dionysii (primum organum Cavaillé-Coll)

Notae

↑ Carolus Du Cange et al. (1883-1887). Glossarium mediæ et infimæ Latinitatis. Niortii: Favre; Dictionary of Medieval Latin from British Sources apud ΛΟΓΕΙΟΝ, s.v. "organum"

Bibliographia

Göttert, Karl-Heinz. Die Orgel: Kulturgeschichte eines monumentalen Instruments. Kassel: Bärenreiter, 2017.
Williams, Peter F. A New History of the Organ: From the Greeks to the Present Day. Bloomington: Indiana University Press, 1980.

Nexus interni

[1] Carolus Du Cange et al. (1883-1887). Glossarium mediæ et infimæ Latinitatis. Niortii: Favre; Dictionary of Medieval Latin from British Sources apud ΛΟΓΕΙΟΝ, s.v. "organum"

[1]