Прејди на содржината

Хипертензија

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Висок крвен притисок)
Хипертензија
СинонимиАртериска хипертензија, висок крвен притисок
Автоматски апарат за мерење на крвен притисок прикажана е артериска хипертензија (покажува систолен крвен притисок 158 mmHg, дијастолен крвен притисок 99 mmHg и пулс од 80 удари во минута).
СпецијалностКардиологија
СимптомиНема[1]
КомпликацииКоронарна артериска болест, мозочен удар, срцева слабост, периферна васкуларна болест, губиток на видот, хронична бубрежна болест[2][3]
ПричинителиВообичаено животните навики и генетски фактори[4][5]
Ризик-факториЗголемен внес на сол, прекумерна тежина, пушење, алкохол[1][4]
Дијагностички методКрвниот притисок во мирување е > 140/90 mmHg[4]
ЛекувањеПромени во животните навики, лекови[6]
Честота16–37% глобално[4]
Смртни случаи9.4 милиони / 18% (2010)[7]

Хипертензија или висок крвен притисок, а понекогаш и артериска хипертензија, е хронична медицинска состојба во која крвниот притисок во артериите е покачен. Поради ова покачување на притисокот срцето треба да работи понапорно за крвта да може да циркулира низ крвните садови. Крвниот притисок има две вредности, систолен и дијастолен притисок, кои зависат од тоа дали срцето е контрахирано (систола) или релаксирано (дијастола). Нормален крвен притисок во мирување е од 100-140 mmHg кај систоличниот (високиот) и 60-90 mmHg кај дијастоличниот (нискиот). Постои присуство на висок крвен притисок доколку притисокот е постојано 140/90 mmHg или повеќе.

Хипертензијата е класифицирана како примарна (есенцијална) хипертензија или секундарна хипертензија. Околу 90-95% од случаите се категоризирани како "примарна хипертензија", што значи висок крвен притисок без очигледна медицинска причина [5] Други состојби кои влијаат на бубрезите, артериите, срцето или ендокриниот систем се причина за останатите 5-10% од случаите (секундарна хипертензија).

Хипертензијата е главен ризичен фактор за мозочен удар, миокардијален инфаркт (срцев удар), срцева слабост, аневризма на артериите (на пр., аневризма на аортата), периферна артериска болест и е причина за хронична бубрежна болест. Дури и умерено зголемување на артерискиот крвен притисок се поврзува со скратен животен век. Промени во исхраната и начинот на живот можат да ја подобрат контролата на крвниот притисок и да го намалат ризикот од поврзани здравствени компликации. Но, за луѓе кај кои промените во начинот на живот се неефикасни или недоволни, потребен е медикаментозен третман.

Видео објаснување

Предлошка:TOC лимит

Класификација

[уреди | уреди извор]
Classification (JNC7)[8] Систолен притисок Дијастолен притисок
(mmHg) kPa (mmHg) kPa
Нормален 90-119 12-15,9 60-79 8,0-10,5
Прехипертензија 120-139 16,0-18,5 80-89 10,7-11,9
Хипертензија од прв степен 140-159 18,7-21,2 90-99 12,0-13,2
Хипертензија од втор степен ≥ 160 ≥ 21,3 ≥ 100 ≥ 13,3
Изолирана систолна
хипертензија 		≥ 140 ≥ 18.7 < 90 <12,0

Возрасни

[уреди | уреди извор]

Кај лицата на возраст од 18 години или постари, хипертензијата се дефинира како систолен и / или дијастолен притисок кој постојано е повисок од прифатената нормална вредност (моментално 139 mmHg систолен, 89 mmHg дијастолен: види табела - Класификација (JNC7)). Доколку вредностите се добиени од 24 часовен или амбулаторен мониторинг, прагот се снижува (135 mmHg систолен или 85 mmHg дијастолен) [9] Исто така неодамна се создадени меѓународни упатства кои создадоа категории под опсегот на хипертензија за да укажат на континуум на ризик со висок крвен притисок во границите на нормалниот. Во JNC7 (2003)[8] се употребува терминот прехипертензија за крвен притисок во рамките од 120-139 mmHg систолен и / или 80-89 mmHg дијастолен, од друга страна Esh-парница Упатствата (2007) [10] и BHS IV (2004) < код име = BHSIV> Williams B, Poulter NR, Brown MJ; и др. (2004). „Guidelines for management of hypertension: report of the fourth working party of the British Hypertension Society, 2004-BHS IV“. J Hum Hypertens. 18 (3): 139–85. doi:10.1038/sj.jhh.1001683. PMID 14973512.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)</ref> ги употребуваат категориите: оптимален, нормален и високонормален за да ги поделат притисоците кои се пониски од 140 mmHg систолен и 90 mmHg дијастолен. Хипертензијата, исто така, се поткласифицира вака: JNC7 има хипертензија од прв степен, хипертензија од втор степен и изолирана систолна хипертензија. Изолирана систолна хипертензија се однесува на покачен систолен притисок со нормален дијастолен притисок, ова е вообичаено кај постарите лица.[8] Esh-парница Упатствата (2007)[10] и BHS IV (2004),[11] одредуваат хипертензија од трет степен кај лица со систолен крвен притисок повисок од 179 mmHg или дијастолен притисок над 109 mmHg. Хипертезијата се класифицира како "резистентна" доколку медикаменти не го намалат притисокот до нормално ниво.[8]

Новороденчиња и бебиња

[уреди | уреди извор]

Хипертензијата кај новороденчиња е ретка и се јавува кај околу 0,2-3% од новородените. Крвниот притисок не се мери рутински кај здрави новороденчиња [12] Хипертензијата е позастапена кај високоризични новороденчиња. Различни фактори, како на пример гестациска возраст, постконцепциска возраст и родилна тежина треба да се земат предвид кога се одлучува дали крвниот притисок е нормален кај новороденчето.[12]


Деца и адолесценти

[уреди | уреди извор]

Хипертензијата се јавува релативно често кај деца и адолесценти (2-9% зависно од возраст, пол и етничка припадност) [13] и е поврзан со долгорочните ризици за слабото здравје [14] Сега е препорачливо да се проверува крвниот притисок на деца постари од 3 години секојпат кога имаат систематски преглед или проверка, но висок крвен притисок треба да се потврди на повторни прегледи пред да се одликува дека детето има хипертензија.[14] Крвниот притисок се повишува со возраста во детството и, кај деца, хипертензија се дефинира како просечен систолен или дијастолен притисок од три или повеќе мерења кај поголем или еднаков на 95 перцентил за возраста, полот или висината на детето.Прехипертензија кај деца се дефинира како просечен систолен или дијастолен крвен притисок кој е поголем или еднаков на 90 перцентил, но помал од 95 перцентил.[14] Кај адолесценти, се предложува хипертезијата и прехипертензијата да се дијагностицираат и класифицираат со исти критериуми како кај возрасни.[14]

Знаци и симптоми

[уреди | уреди извор]

Ретко кога хипертензијата покажува какви било симптоми и обично се идентификува преку скрининг, или кога се бара грижа за неповрзан здравствен проблем.Некои луѓе со висок крвен притисок се жалат од главоболка (посебно во задниот дел на главата и наутро), како и зашеметеност, вртоглавица, тинитус (ѕвонење или зуење во ушите), прометен вид или несвестица [15]

На физикален преглед, се претпоставува дека постои хипертензија кога има откриено хипертензивна ретинопатија при испитување на оптичкиот фундус во задниот дел на окото со помош на офталмоскопија.[16] Вообичаено, тежината на хипертензивната ретинопатија се рангира од I-IV, иако е тешко да се разликуваат полесните.[16] Офталмоскопските наоди исто така може да укажат колку долго лицето имало хипертензија .[15]

Секундарна Хипертензија

[уреди | уреди извор]

Некои додатни знаци и симптоми може да сугерираат на секундарна хипертензија, хипертензија предизвикана од препознатливи причини како што се бубрежни болести или ендокрини болести. На пример, дебелина на градите и абдоменот, гликозна интолеранција, задебелено лице, задебелување во тилот и модри стрии укажуваат на Кушингов синдром. [17] Штитната болест и акромегалијата, исто така, можат да предизвикаат хипертензија и да имаат карактеристични симптоми и знаци.[17] Абдоминалем шум може да индицира бубрежна стеноза (стеснување на бубрежните артерии). Доколку крвниот притисок во нозете е намален или пулсот во феморалната артерија е одложен или отсутен може да е индикација за коарктација на аортата (стеснување на аортата).Доколку има хипертензија којашто варира, главоболка, палпитации, бледило и потење би требало да се сомневаме на феохромоцитом. [17]

Хипертензивна криза

[уреди | уреди извор]

Сериозно покачен крвен притисок (еднаков или поголем од – систолен 180 или дијастолен 110, понекогаш се нарекува и злоќудна) се нарекува „хипертензивна криза“. Крвен притисок повисок од овие граници укажува на висок ризик од компликации. Луѓе со крвен притисок во овие граници може да немаат никакви симптоми, но се со поголема веројатност да пријават главоболки (22% од случаите) [18] и вртоглавица од општата популација.[15] Други симптоми на хипертензивна криза може да бидат влошување на видот или гушење поради срцева слабост или општо чувство на малаксаност поради ренална инсуфициенција.[17] Се знае дека повеќето луѓе со хипертензивна криза имаат покачен крвен притисок, но до нејзин ненадеен пораст може да дојде и од други причинители.[19]

„Mалигна хипертензија“ се јавува кога постои доказ за директно оштетување на еден или повеќе органи како резултат на сериозно покачен крвен притисок. Оваа штета може да биде хипертензивна енцефалопатија, предизвикана од отекување на мозокот и дисфункција, и се одликува со главоболки и изменето ниво на свест (збунетост или поспаност). Ретинален папилоедем и фундални хеморагии и ексудат се уште еден знак за оштетување на целните органи. Градна болка може да укаже на оштетување на срцевиот мускул (што може да доведе до миокарден инфаркт) или понекогаш аортна дисекција, кинење на внатрешниот ѕид на аортата. Отежнато дишење, кашлица и искашлување на окрвавен секрет се карактеристични знаци на белодробен едем. Оваа состојба е отекување на ткивото на белите дробови поради слабост на левата комора, неспособност на левата комора на срцето соодветно да пумпа крв од белите дробови во артерискиот систем.[19] Може да дојде и до брзо влошување на функцијата на бубрезите (акутна бубрежна повреда) и микроангиопатска хемолитична анемија (уништување на крвни клетки.[19] Во овие ситуации, задолжително е брзо намалување на крвниот притисок за да се запре тековното оштетување на органите.[19] Во спротивно, не е евидентирано дека крвниот притисок треба да се спушти брзо кај злоќудни хипертензии каде што не постои доказ за оштетување на целните органи. Агресивното намалување на крвниот притисок носи свои ризици. [17] Се препорачува употреба на орални лекови за постепено намалување на крвниот притисок во текот на 24 до 48 часа кај злоќудна хипертензија. [19]


Бременост

[уреди | уреди извор]

До хипертензија доаѓа во 8-10% бремености [17] Повеќето жени со хипертензија во бременоста имаат претходно постоечка примарна хипертензија. Висок крвен притисок во бременоста може да биде прв знак за прееклампсија, сериозна состојба во втората половина од бременоста и неколку недели по породувањето.[17] Дијагнозата на прееклампсија вклучува покачен крвен притисок и присуство на белковина во урината.[17] До прееклампсија доаѓа во околу 5% бремености и таа е причина за околу 16% од сите случаи на смрт при породување на глобано ниво.[17] Прееклампсијата го дуплира и ризикот од смрт на бебето.[17] Прееклампсијата обично нема симптоми и таа се открива при рутински преглед. Кога ќе се појават, најчестите симптоми на прееклампсија се главоболка, пореметен вид (честопати „трепкави светла“), повраќање, епигастрична болка и едем (отоци). Прееклампсијата може понекогаш да премине во состојба опасна по животот, наречена еклампсија. Еклампсијата е хипертензивна криза и има неколку сериозни компликации. Во овие компликации спаѓаат губење на видот, отекување на мозокот, напади или грчеви, бубрежна инсуфициенција, белодробен едем и дисеминирана интраваскуларна коагулација (пореметување на згрутчувањето на крвта).[17][20]

Бебиња и деца

[уреди | уреди извор]

Слабо напредување, напади, раздразливост, недостаток на енергија, и отежнато дишење[21] може да се поврзат со хипертензија кај новородени и мали бебиња. Кај поголемите бебиња и кај децата, хипертензијата може да предизвика главоболка, необјаснета раздразливост, замор, слабо напредување, заматен вид, крвавење од носот, и фацијална парализа.[12][21]

Компликации

[уреди | уреди извор]
Дијаграмот ги прикажува главните компликации од перзистентен висок крвен притисок.

Хипертензијата е најважниот фактор на ризик за предвремена смрт ширум светот што може да се спречи.[22] Таа го зголемува ризикот од исхемична срцева болест[23] мозочни удари,[17] периферна васкуларна болест,[24] и други кардиоваскуларни болести, во кои спаѓаат срцева слабост, аортна аневризма, дифузна атеросклероза и белодробна емболија.[17] Хипертензијата е фактор на ризик и за намалена когнитивна функција, деменција и хронична бубрежна болест.[17] Во останати компликации спаѓаат:

Причина

[уреди | уреди извор]

Примарна хипертензија

[уреди | уреди извор]

Примарната (есенцијална) хипертензија е најчестиот облик на хипертензија, а опфаќа 90–95% од сите случаи на хипертензија.[5] Во речиси сите современи општества, крвниот притисок расте со стареењето и ризикот од станување хипертоничар е поголем во подоцнежните години од животот.[26] Хипертензијата е резултат на сложената интеракција на гените и факторите на животната средина. Идентификувани се бројни заеднички гени, со мали ефекти на крвниот притисок[27] како и некои ретки гени, со големи ефекти на крвниот притисок[28], но генетската основа на хипертензијата сè уште не е многу јасна. Неколку фактори на животната средина влијаат на крвниот притисок. Во факторите на стилот на живеење коишто го намалуваат крвниот притисок спаѓаат намалено внесување сол,[29] поголемо конзумирање овошје и производи со ниска содржина на масти (диететски пристапи за запирање на хипертензијата (диета DASH)). Вежбање,[30] намалување на телесната тежина[31] и намалено внесување на алкохол исто така помагаат во намалување на крвниот притисок.[32] Можната улога на други фактори, како што се стрес,[30] внесувањето кофеин,[33] и недостаток од витамин Д[34] се помалку познати. Се смета дека и инсулинската резистенција којашто е честа појава кај дебелината и којашто е компонента на синдромот X (или метаболичен синдром) придонесува кон хипертензијата.[35] Современите студии вклучуваат и случки од раните фази од животот (на пример, деца со мала тежина при раѓање, чијашто мајка пушела и коишто не биле доени) како фактори на ризик за возрасна есенцијална хипертензија.[36] Меѓутоа, механизмите коишто ги поврзуваат овие излагања со возрасната хипертензија остануваат нејасни.[36]

Секундарна хипертензија

[уреди | уреди извор]

Секундарната хипертензија резултира од причина која што може да се идентификува. Бубрежната болест е најчеста причина за хипертензија.[17] Хипертензијата може да биде предизвикана и од ендокрини состојби, како што се Кушингов синдром, хипертиреоза, хипотиреоза, акромегалија, Конов синдром или хипералдостеронизам, хиперпаратиреоидизам, and феохромоцитома.[17][37] Други причини за хипертензија се дебелина, апнеа при спиење, бременост, коарктација на аортата, претерано внесување сладок корен и некои лекови на рецепта, растителни лековити средства и илегални дроги.[17][38]

Патофизиологија

[уреди | уреди извор]
Дијаграмот ги објаснува факторите коишто влијаат на артерискиот притисок

Кај повеќето луѓе со утврдена (примарна) хипертензија, зголемениот отпор при циркулацијата на крвта (вкупен периферен отпор) е причина за високиот притисок, додека минутниот волумен на срцето останува нормален.[39] Постојат докази дека некои помлади луѓе со прехипертензија или „гранична хипертензија“ имаат висок минутен волумен на срцето, забрзан пулс и нормална периферна резистентност. Оваа состојба се нарекува хиперкинетичка гранична хипертензија.[40] Подоцна во животот, како што им опаѓа минутниот волумен на срцето и како што периферната резистентност расте со староста, овие лица развиваат типични особини на утврдена есенцијална хипертензија.[40] Спорно е дали оваа шема е типична за сите луѓе коишто на крајот ќе развијат хипертензија.[41] Покачената периферна резистентност кај утврдена хипертензија воглавно се должи на структуралното стеснување на малите артерии и артериоли.[42] Намалувањето на бројот и на густината на капиларите може исто така да придонесе кон периферната резистентност.[43] Хипертензијата е поврзана и со намалена флексибилност на периферните вени,[44] што може да го зголеми враќањето на крвта во срцето, да го зголеми срцевото преоптоварување преоптоварување и на крајот да предизвика дијастолна дисфункција. Не е јасно дали активното стегање на крвните садови игра улога во утврдената есенцијална хипертензија.[45]

Пулсниот притисок (разликата меѓу систолниот и дијастолниот крвен притисок) е честопати поголем кај постари луѓе со хипертензија. Ситуацијата може да вклучува абнормално висок систолен притисок, со нормален до низок дијастолен притисок. Оваа состојба се вика изолирана систолна хипертензија.[46] Високиот пулсен притисок кај постарите луѓе се објаснува со покачена артериска крутост, којашто обично оди рака под рака со стареењето и може да се влоши со висок крвен притисок.[47]

Се предлагаат многу механизми како причина за зголемената отпорност што, при хипертензија, се јавува во артерискиот систем. Повеќето докази вклучуваат една или две од следниве причини:

Овие механизми не се исклучуваат меѓусебно и во повеќето случаи на есенцијална хипертензија веројатно и двата придонесуваат до одредена мерка за истата. Напомнато е дека и ендотелијалната дисфункција (дисфункција на облогата на крвните садови) и васкуларното воспаление може да придонесат за отпорност и васкуларно оштетување при хипертензија.[50][51]

Дијагноза

[уреди | уреди извор]
типични тестови за хипертензија
Систем Тестови
Бубрежен Микроскопска анализа на урина, прoтeинуриja,
серум BUN (количество на азот од уреа во крвта) и/или креатинин
Ендокрин Серум натриум, калиум, калциум, TSH (тиреотропин).
Метаболички Гликоза во крвта на гладно, вкупен холестерол, HDL и LDL холестерол, триглицериди
Друго Хематокрит, електрокардиограм и рендген на гради
Извори: Harrison's principles of internal medicine[52] others[53][54][55][56][57]

Хипертензијата се дијагностицира кога пациентот има постојано висок притисок. Традиционално,[9] дијагнозата бара три посебни сфигоманометарски мерења во интервал од по еден месец.[58] Првичната проценка на хипертензивните пациенти вклучува целосна историја и лекарски преглед. Со достапноста на 24-часовни монитори на амбулаторниот крвен притисок и домашните апарати за мерење на крвниот притисок, важноста од избегнување на погрешно дијагностицирање пациенти со ефект на „хипертензија од бел мантил“ довела до промена на протоколите. Во Велика Британија, во моментот се смета како најдобра постапка да се следи единечно клиничко читање, со амбулаторно мерење. Може да се преземе и следење, што не е најидеално, со домашно посматрање на крвниот притисок во текот на седум дена.[9]

Штом ќе се одреди дијагнозата на хипертензија, лекарите се обидуваат врз основа на факторите на ризик и другите симптоми, ако ги има, да ја утврдат основната причина. Секундарната хипертензија е почеста кај децата пред пубертетот и најчесто е предизвикана од бубрежно заболување. Примарната или есенцијалната хипертензија е почеста кај адолесцентите и има повеќе фактори на ризик, во кои спаѓаат дебелина и семејна историја на хипертензија.[59] За идентификација на можните причини за секундарна хипертензија, како и за утврдување дали хипертензијата предизвикала оштетување на срцето, очите и бубрезите може да се направат и лабораториски испитувања. Се прават и дополнителни испитувања за дијабетес и високи нивоа на холестерол, затоа што тие состојби се фактори на ризик за развиток на срцеви заболувања и може да бараат третман.[5]

Се мери серумот креатинин за да се одреди присуството на некое бубрежно заболување коешто може да биде причина за хипертензија или последица од неа. Но, само серумот креатинин може да ја прецени состојбата стапка на гломеруларна филтрација. Најновите смерници препорачуваат употреба на предиктивни равенки, како што е формулата за модификација на диетата при бубрежно заболување (MDRD) за проценка на стапката на гломеруларна филтрација (eGFR).[60] eGFR може да даде и основно мерење на функцијата на бубрезите, што може да се користи за следење на несаканите ефекти на некои лекови против хипертензија на функцијата на бубрезите. Како секундарен показател за бубрежно заболување се користи и испитување на урина за белковина. Електрокардиограм (ЕКГ) се прави за да се потврди дека срцето се напрега од високиот крвен притисок. Тоа може да покаже и задебелување на срцевиот мускул (хипертрофија на левата комора) или дали срцето имало претходно помало нарушување, како на пример, тивок срцев удар. Кога се бараат знаци на зголемување или оштетување на срцето може да се направат и рендгенско снимање на градите или ехокардиограм. [17]

Спречување

[уреди | уреди извор]

Бројот на луѓе коишто имаат хипертензија, а не се ни свесни за тоа е прилично голем.[61] Потребни се мерки за целата популација, за да се намалат последиците од високиот крвен притисок и да се минимизира потребата од лекови против хипертензија. Пред воведување терапија со лекови се препорачува промена на животниот стил за да се намали крвниот притисок. Смерниците на Британското друштво за хипертензија од 2004 година[61] ги препорачуваат следните промени на животниот стил коишто се совпаѓаат и со смерниците на Националната програма на САД за образување за висок крвен притисок, од 2002 година[62] за примарна превенција на хипертензија:

  • одржување нормална телесна тежина (на пр. индекс на телесна маса од 20–25 кг/m2).
  • намалување на внесувањето прехранбен натриум на <100 mmol/ ден(<6 g натриум хлорид или <2,4 g натриум на ден).
  • воведување редовна аеробна физичка активност, како што е брзо пешачење (30 мин на ден, повеќето денови од неделата).
  • ограничување на внесувањето алкохол на најмногу 3 единици/ден за мажи и најмногу 2 единици/ден за жени.
  • примена на диета богата со овошје и зеленчук (на пр. најмалку пет порции на ден).

Ефикасната промена на животниот стил може да го намали крвниот притисок колку и некој лек против хипертензија. Со комбинацијата на повеќе промени на животниот стил може да се постигнат уште подобри резултати.[61]

Справување

[уреди | уреди извор]

Промени на животниот стил

[уреди | уреди извор]

Првиот тип третман за хипертензија е ист со препорачаните превентативни промени на животниот стил[63] и вклучува промени во исхраната[64] физички вежби и намалување на тежината. Сите овие промени докажано значително го намалуваат крвниот притисок кај луѓето со хипертензија.[65] Дури и ако хипертензијата е доволно висока за да оправда директна употреба на лекови, промените на животниот стил и понатаму се препорачани. За намалување на хипертензијата се препорачуваат различни програми наменети за намалување на психолошкиот стрес, како што се биофидбек (повратна информација за биолошките функции), релаксација или медитација. Меѓутоа, научните студии, во принцип, не ја поддржуваат нивната ефикасност, бидејќи тие студии обично се со слаб квалитет.[66][67][68]

Промената во исхраната, како на пример, исхрана со ниско количество натриум е корисна. Долгорочна (повеќе од 4 недели) исхрана со ниско количество натриум кај белците е корисна како за луѓе со хипертензија, така и за луѓе со нормален крвен притисок.[69] Крвниот притисок го намалува и диетата DASH, богата со јаткасти плодови, житарици, риба, живина, овошје и зеленчук, којашто ја промовира Националниот институт за срце, бели дробови и крв. Најистакната одлика на овој план за исхрана е ограниченото внесување натриум, иако диетата е богата со калиум, магнезиум, калциум и белковини.[70]

Лекарства

[уреди | уреди извор]

За лекување на хипертензија достапни се неколку категории на лекарства, со заедничко име наречени антихипертензивни лекарства. Кога се препишуваат лекарствата, се зема предвид кардиоваскуларниот ризик на лицето, (вклучувајќи го ризикот од инфаркт на миокардот и мозочен удар) и резултатите од мерењето на крвниот притисок.[71] Ако се иницира третман со лекарства,Седмиот заеднички национален комитет за висок крвен притисок на Националниот институт за срце, бели дробови и крв [60] препорачува лекарот да го следи дејството на третманот и да процени какви било несакани реакции кои произлегуваат од лекарството. Намалувањето на крвниот притисокза 5 mmHg може да го намали ризикот од удар за 34 % и ризикот од исхемична срцева болест за 21%.Намалувањето на крвниот притисок, исто така, може да ја намали веројатноста за деменција, срцева слабост и смртност од кардиоваскуларна болест.[72] Целта на третманот е да се намали крвниот притисок на помалку од 140/90 mmHg кај најголем број од лицата, а кај лицата со дијабетес или болест на бубрезите да се намали крвниот притисок. Некои медицински стручњаци препорачуваат да се одржуваат нивоата на притисок под 120/80 mmHg.[71][73] If the blood pressure goal is not met, more treatment is needed.[74]

Препораките за изборот на лекарства, и како најдобро да се определи третман за различни подгрупи, се менуваат со тек на време и се разликуваат од една до друга земја.Експертите не се согласуваат за тоа кој е најдобриот лек.[75] Кохрановата колаборација, Светската здравствена организација и упатствата во Соединетите Американски Држави поддржуваат ниска доза на диуретик заснован на тијазид како најпрепорачлив почетен третман.[75][76] Упатствата во Велика Британија ги нагласуваат калциум канал блокаторите (ККБ) за луѓе постари од 55 години со семејно потекло од Африка или Карибите. Овие упатства препорачуваат ензимски инхибитори што претвораат ангиотензин (ACE-I) како подобар почетен третман за помлади луѓе.[77] Во Јапонија, се смета разумно да се почне со која било од шесте групи на лекарства вклучувајќи ги: ККБ, АКЕИ/АРБ, тријазид диуретици, бета блокатори и алфа блокатори .Во Канада, како можни опции се препорачуваат сите овие лекарства со исклучок на алфа блокаторите.[75]

Комбинации на лекарства

[уреди | уреди извор]

На многумина им е потребен повеќе од еден лек за да ја контролираат хипертензијата. Упатствата на ЗНК7[60] и упатствата на ЕЗХ-ЕЦХ [10] се залагаат за почетен третман со две лекарства кога крвниот притисок е повисок од 20 mmHg над целта за систолична вредност и повеќе од 10 mmHg над целта за дијастолична вредност. Комбинации кои се претпочитаат се инхибитори на системот ренин-ангиотензин и блокатори на каналите за калциум, или инхибитори на системот ренин-ангиотензин и диуретици [78] Прифатливите комбинации ги вкучуваат следните:

  • блокатори на калциумовите канали и диуретици
  • бета-блокатори и диуретици
  • блокатори на калцоумови канали со дихидропиридин и бета-блокатори
  • блокатори на калцоумови канали со дихидропиридин или со верапамил или дилитијазем

Неприфатливи комбинации се следните

  • недихидропиридински калциумови блокатори (како што се верапамил или дилитијазем) и бета-блокатори
  • двојна блокада на системот ренин-ангиотензин (пр. инхибитор на ензимот што претвора ангиотензин + блокатор на рецепторите за ангиотензин
  • блокатори на системот ренин-ангиотензин и бета-блокатори
  • бета-блокатори и анти-адренергични лекарства.[78]

Секогаш кога е можно, избегнувајте комбинирање на АКЕ инхибитор или ангиотензин 2 рецептор антагонист, диуретик и НАИЛ (вклучително и селективен КОКС -2 инхибитори и лекарства кои се издаваат без рецепт како ибупрофен), бидејќи има висок ризик од акутна ренална слабост. Во австралиската здравствена индустрија, комбинацијата народски е позната како „тројна магија“.[63] Достапни се и таблети што содржат фиксни комбинации на двете класи на лекарства. Иако се погодни, тие најдобро делуваат на луѓе кај кои има утврдени поединечни компоненти.[79]

Постари лица

[уреди | уреди извор]

Лекувањето на умерена и изразена хипертензија ја намалува стапката на смртност и кардиоваскуларните несакани ефекти кај луѓето на возраст од 60 години, па и постари.[80] Кај луѓе постари од 80 години, лекувањето не покажува значително намалување на вкупната стапка на смртност, но го намалува ризикот од срцева болест.[80] Препорачана цел за крвниот притисок е да биде понизок од 140/90 mm Hg со тијазид диуретици што се претпочитаат во Америка.[81] Во ревидираните упатства на Велика Британија, блокаторите на калциумови канали се терапија со која се постигнуваат целни вредности пониски од 150/90 mmHg кај клинички мерења, или вредности пониски од 145/85 mmHg на апарат за мерење што го носи пациентот или во услови на домашно посматрање.[77]

Резистентна хипертензија

[уреди | уреди извор]

Резистентна хипертензија е хипертензија при која вредноста на крвниот притисок останува повисока од вредноста на очекуваната цел и покрај истовремено користење на антихипертензивни агенси што им припаѓаат на различни антихипертензивни класи на лекарства. Упатства за лекување на резистентна хипертензија се издадени во ВБ [82] и во САД.[83]

Веројатност

[уреди | уреди извор]

Од 2000 година скоро една милијарда луѓе или приближно 26% од возрасната популација во светот имале хипертензија.[84] Тоа е вообичаено и во развиените (333 милиони) и во неразвиените земји (639 милиони).[84] Меѓутоа, стапката значително варира во различни региони и се движи од 3,4% (мажи) и 6,8% (жени) во рурална Индија, до 68,9% (мажи) и 72,5% (жени) во Полска.[85]

Во 1995 година било проценето дека 43 милиони луѓе во САД имаат хипертензија или земаат лекарства против хипертензија. Оваа бројка претставува скоро 24% од возрасната популација во САД.[86] Стапката на хипертензија во Соединетите Држави се зголемувала и во 2004 година достигнала 29%.[87][88] Од 2006 година од хипертензија се заболени 76 милиони возразни во САД (34% од населението), а Афроамериканците се со највисоката стапка на хипертензија во светот, со 44%.[89] Почесто се јавува кај црните и кај домородните Американци,а помалку кај белите и Американците со мексиканско потекло. Стапката се зголемува како што се зголемува староста, и е поголема во југоисточниот дел на Соединетите Држави.Хипертензијата е почеста кај мажите во споредба со жените (иако менопаузата создава тенденција да се намали оваа разлика) и кај оние со низок социоекономски статус.[5]

Деца

[уреди | уреди извор]

Стапката на висок крвен притисок кај деца се зголемува.[90] Кај најголем број хипертензии во детството, особено кај преадолесцентите, таа е секундарна на некое претходно нарушување. Покрај згоеност,болеста на бубрезите е најчеста (60–70%) од случаите на хипертензија кај деца. Адолесцентите вообичаено имаат примарна или основна хипертензија на која ѝ припаѓаат 85–95% од случаите.[91]


Историја

[уреди | уреди извор]
Слика на вени од книгата на Харви Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus („Анатомска вежба за движењето на срцето и крвта кај живите суштества“)

Модерното согледување за кардиоваскуларниот систем почнало со работата на лекарот Вилијам Харви (1578-1657). Харви ја опишал циркулацијата на крвта во својата книга De otu ordis („За движењето на срцето и крвта“). Англискиот свештеник Стивен Хејлс го направил првото објавено мерење на крвниот притисок во 1733 година.[92][93] Опис на хипертензијата како болест имало и, меѓу другите, од Томас Јанг во 1808 година и Ричард Брајт во 1836 година.[92] Прв пријавен случај на покачен крвен притисок кај болен без докази за бубрежна болест направил Фредерик Акбар Махомед (1849–1884).[94] Меѓутоа, хипертензијата како клиничка стварност почнала да се смета во 1896 година, со изумот на рачниот сфигмоманометар од страна на Шипионе Рива-Рочи.[95] Овој изум овозможил крвниот притисок да се мери во амбуланта. Во 1905 година, Николај Коротков ја подобрил техниката со опишување на короткови тонови, што се слушале кога артеријата се слуша со стетоскоп додека рачниот сфингоманометар се опушта. [93]

Историски гледано, лекувањето за она што се нарекувало „болест на покачен пулс“ се состоело со намалување на количеството на крв преку пуштање крв или примена на пијавици.[92] The Yellow Emperor of China, Cornelius Celsus, Galen, and Hippocrates advocated blood letting.[92] Во 19. и 20. век, пред да стане возможно ефикасното фармаколошко лекување на хипертензијата, се применувале три начини на лекување, од кои сите имале бројни несакани ефекти. Тие вклучувале сериозно ограничување на внес на натриум (на пример, оризова диета[92]), симпатектомија (хируршка ампутација на делови на симатичкиот нервен систем) и пирогенска терапија (инјектирање на супстанци што предизвикуваат треска, пирогени, со што индиректно се снижува крвниот притисок).[92][96] Првата супстанца за хипертензија, натриум тиоцијанат била употребена во 1900 година, но имала премногу несакани ефекти и не станала популарна.[92] По Втората светска војна биле развиени уште неколку други агенси. Најпопуларни и ефикасни, во разумна мера, биле тетраметиламониум хлорид и неговите деривати хексаметониум, хидралазин и резерпин (добиени од лековитото растение „Rauwolfia serpentina“). Голем напредок се постигнал со откривањето на првите достапни агенси за орална употреба што биле добро поднесувани. Првиот бил хлоротиазид, првиот тиазиден диуретик, добиен од антибиотикот сулфаниламид, а станал достапен во 1958 година.[92][97] Со него се покачувала екскрецијата (излачувањето) на сол и се спречувало насобирањето на течности. Со случајно контролирано испитување спонзорирано од Ветеранска управа се направила споредба на хидрохлоротиазид со резерпин и со хидралазин, наспроти плацебо. Испитувањето уште во раната фаза било запрено, бидејќи кај оние во групата со висок крвен притисок што не примале терапија, се развиле повеќе компликации отколку од лекуваните пациенти, па се чинело неетички ним да им се спречува терапијата. Испитувањето продолжило кај луѓето со низок крвен притисок и покажало дека лекувањето, дури и кај оние со умерена хипертензија, го намалува ризикот од срцева смрт за повеќе од половина.[98] Во1975 година била доделена Ласкерова награда за специјално јавно здравје на тимот што го развил хлоротијазидот.[96] Со резултатите од овие испитувања се поттикнале кампањи за јавно здравје, за да се подобри свесноста за хипертензијата и да се промовира мерењето и лекувањето на високиот крвен притисок. Овие мерки се чини дека придонеле барем делумно кај набљудуваните 50 отсто да опадне појавата на мозочни удари и исхемична срцева болест помеѓу 1972 и 1994 година. [96]

Општество и култура

[уреди | уреди извор]

Свесност

[уреди | уреди извор]
Дијаграм што прикажува споредба на распространетоста на свесност, лекување и контрола на хипертензијата помеѓу четирите испитувања на NHANES[87]

Светската здравствена организација призна дека хипертензијата или високиот крвен притисок, е главна причина за кардиоваскуларна смртност. Светската лига за борба против хипертензија (WHL), матична организација на 85 национални здруженија и лиги за хипертензија, призна дека над 50 отсто од луѓето со хипертензија во светот не се свесни за својата болест.[99] За да се опфати овој проблем, СЛХ (WHL) започна со глобална кампања за свесност за хипертензијата во 2005 година и го посвети 17 мај како Светски ден против хипертензијата (СДХ (WHD)). Во изминатите три години, сè повеќе национални општества се вклучуваат во СДХ и се креативни со своите активности за пораката да стигне до јавноста. Во 2007 година имаше рекордно учество од 47 земји-членки на СЛХ. За време на неделата на СДХ, сите овие земји соработуваа со локалните власти, професионални здруженија, невладини организации и приватни индустрии за промовирање на свесноста за хипертензијата, преку неколку медиуми и јавни собири. Преку средствата за јавно информирање, како интернет и телевизија, пораката беше пренесена до 250 милиони луѓе. Секоја година има сè поголем замав, па од СЛХ се уверени дека може да стигнат до речиси сите од проценетите 1,5 милијарди луѓе болни од хипертензија.[100]

Економија

[уреди | уреди извор]

Високиот крвен притисок е најчест хроничен здравствен проблем поради кој се оди кај матичен лекар во Соединетите Американски Држави. Американското здружение за срце процени дека директните и индиректните трошоци за висок крвен притисок во 2010 година биле 76,6 милијарди долари.[89] Во Соединетите Држави, 80 отсто од луѓето со хипертензија се свесни за својата болест, а 71 отсто примаат некаква антихипертензивна терапија. Сепак, само 48 отсто од оние што се свесни дека имаат хипертензија, соодветно ја контролираат болеста.[89] Неадекватната дијагноза, терапија и контрола на високиот крвен притисок може да го нарушат справувањето со хипертензијата.[101] Обезбедувачите на здравствена заштита се соочени со голем број пречки при постигнувањето контрола на крвниот притисок, вклучувајќи отпорност на земање повеќе лекарства за да се достигне целен крвен притисок. Луѓето се соочуваат и со предизвикот за придржување на распоредот на терапијата и на промените во начинот на живот. Како и да е, можно е да се достигнат целите за крвниот притисок. Снижувањето на крвниот притисок значително ги намалува трошоците што се поврзани со напредна здравствена заштита.[102][103]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име CDC2015.
  2. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Lack2015.
  3. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име WHO2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Lancet2015.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Предлошка:Цитираат списанието
  6. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име NIH2015Tx.
  7. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Camp2015.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Chobanian AV, Bakris GL, Black HR; и др. (2003). „Seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure“. Hypertension. 42 (6): 1206–52. doi:10.1161/01.HYP.0000107251.49515.c2. PMID 14656957.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 National Clinical Guidance Centre (August 2011). Hypertension (NICE CG 127) (PDF). 7 Diagnosis of Hypertension, 7.5 Link from evidence to recommendations. National Institute for Health and Clinical Excellence. стр. 102. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-07-23. Посетено на 2011-12-22.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Mancia G, De Backer G, Dominiczak A; и др. (2007). „2007 ESH-ESC Practice Guidelines for the Management of Arterial Hypertension: ESH-ESC Task Force on the Management of Arterial Hypertension“. J. Hypertens. 25 (9): 1751–62. doi:10.1097/HJH.0b013e3282f0580f. PMID 17762635.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  11. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име BHSIV.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Dionne JM, Abitbol CL, Flynn JT (2012). „Hypertension in infancy: diagnosis, management and outcome“. Pediatr. Nephrol. 27 (1): 17–32. doi:10.1007/s00467-010-1755-z. PMID 21258818.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  13. ↑ Din-Dzietham R, Liu Y, Bielo MV, Shamsa F (2007). „High blood pressure trends in children and adolescents in national surveys, 1963 to 2002“. Circulation. 116 (13): 1488–96. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.106.683243. PMID 17846287.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 „The fourth report on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood pressure in children and adolescents“. Pediatrics. 114 (2 Suppl 4th Report): 555–76. 2004. PMID 15286277.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Fisher ND, Williams GH; и др. (2005). Kasper DL, Braunwald E, Fauci AS (уред.). Harrison's Principles of Internal Medicine. Hypertensive vascular disease (16. изд.). New York, NY: McGraw-Hill. стр. 1463–81. ISBN 0-07-139140-1.CS1-одржување: повеќе имиња: список на уредници (link)
  16. ↑ 16,0 16,1 Wong T, Mitchell P (2007). „The eye in hypertension“. Lancet. 369 (9559): 425–35. doi:10.1016/S0140-6736(07)60198-6. PMID 17276782.
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 O'Brien, Eoin; Beevers, D. G.; Lip, Gregory Y. H. (2007). ABC of hypertension. London: BMJ Books. ISBN 1-4051-3061-X.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  18. ↑ Papadopoulos DP, Mourouzis I, Thomopoulos C, Makris T, Papademetriou V (2010). „Hypertension crisis“. Blood Press. 19 (6): 328–36. doi:10.3109/08037051.2010.488052. PMID 20504242.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Marik PE, Varon J (2007). „Hypertensive crises: challenges and management“. Chest. 131 (6): 1949–62. doi:10.1378/chest.06-2490. PMID 17565029.
  20. ↑ Gibson, Paul (July 30, 2009). „Hypertension and Pregnancy“. eMedicine Obstetrics and Gynecology. Medscape. Посетено на 2009-06-16.
  21. ↑ 21,0 21,1 Rodriguez-Cruz, Edwin; Ettinger, Leigh M (April 6, 2010). „Hypertension“. eMedicine Pediatrics: Cardiac Disease and Critical Care Medicine. Medscape. Посетено на 2009-06-16.
  22. ↑ „Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks“ (PDF). World Health Organization. 2009. Посетено на 10 February 2012.
  23. ↑ Lewington S, Clarke R, Qizilbash N, Peto R, Collins R (2002). „Age-specific relevance of usual blood pressure to vascular mortality: a meta-analysis of individual data for one million adults in 61 prospective studies“. Lancet. 360 (9349): 1903–13. doi:10.1016/S0140-6736(02)11911-8. PMID 12493255.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  24. ↑ Singer DR, Kite A (2008). „Management of hypertension in peripheral arterial disease: does the choice of drugs matter?“. European Journal of Vascular and Endovascular Surgery. 35 (6): 701–8. doi:10.1016/j.ejvs.2008 јануари 007 Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID 18375152.
  25. ↑ Zeng C, Villar VA, Yu P, Zhou L, Jose PA (2009). „Reactive oxygen species and dopamine receptor function in essential hypertension“. Clinical and Experimental Hypertension. 31 (2): 156–78. doi:10.1080/10641960802621283. PMID 19330604.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  26. ↑ Vasan, RS; Beiser, A, Seshadri, S, Larson, MG, Kannel, WB, D'Agostino, RB, Levy, D (2002 Feb 27). „Residual lifetime risk for developing hypertension in middle-aged women and men: The Framingham Heart Study“. JAMA: the journal of the American Medical Association. 287 (8): 1003–10. PMID 11866648. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  27. ↑ Меѓународен конзорциум за студии на крвниот притисок во врска со целиот геном. Генетските варијанти влијаат на ризикот од крвен притисок и од срцеви заболувања.Nature 2011; 478: 103–109 doi:10.1038/nature10405
  28. ↑ Lifton, RP; Gharavi, AG, Geller, DS (2001 Feb 23). „Molecular mechanisms of human hypertension“. Cell. 104 (4): 545–56. PMID 11239411. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  29. ↑ He, FJ; MacGregor, GA (2009 Jun). „A comprehensive review on salt and health and current experience of worldwide salt reduction programmes“. Journal of human hypertension. 23 (6): 363–84. PMID 19110538. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  30. ↑ 30,0 30,1 Dickinson HO, Mason JM, Nicolson DJ, Campbell F, Beyer FR, Cook JV, Williams B, Ford GA. Lifestyle interventions to reduce raised blood pressure: a systematic review of randomized controlled trials. J Hypertens. 2006;24:215-33.
  31. ↑ Haslam DW, James WP (2005). „Obesity“. Lancet. 366 (9492): 1197–209. doi:10.1016/S0140-6736(05)67483-1. PMID 16198769.
  32. ↑ Whelton PK, He J, Appel LJ, Cutler JA, Havas S, Kotchen TA; и др. (2002). „Primary prevention of hypertension: Clinical and public health advisory from The National High Blood Pressure Education Program“. JAMA. 288 (15): 1882–8. doi:10.1001/jama.288.15.1882. PMID 12377087.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  33. ↑ Mesas AE, Leon-Muñoz LM, Rodriguez-Artalejo F, Lopez-Garcia E. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: A systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2011;94:1113–26.
  34. ↑ Vaidya A, Forman JP (2010). „Vitamin D and hypertension: current evidence and future directions“. Hypertension. 56 (5): 774–9. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.109.140160. PMID 20937970.
  35. ↑ Sorof J, Daniels S (2002). „Obesity hypertension in children: a problem of epidemic proportions“. Hypertension. 40 (4): 441–447. doi:10.1161/01.HYP.0000032940.33466.12. PMID 12364344. Посетено на 2009-06-03.
  36. ↑ 36,0 36,1 Lawlor, DA; Smith, GD (2005 May). „Early life determinants of adult blood pressure“. Current opinion in nephrology and hypertension. 14 (3): 259–64. PMID 15821420. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  37. ↑ Dluhy RG, Williams GH. Endocrine hypertension. In: Wilson JD, Foster DW, Kronenberg HM, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 9th ed. Philadelphia, Pa: WB Saunders; 1998:729-49.
  38. ↑ Grossman E, Messerli FH (2012). „Drug-induced Hypertension: An Unappreciated Cause of Secondary Hypertension“. Am. J. Med. 125 (1): 14–22. doi:10.1016/j.amjmed.2011 мај 024 Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID 22195528.
  39. ↑ Conway J (1984). „Hemodynamic aspects of essential hypertension in humans“. Physiol. Rev. 64 (2): 617–60. PMID 6369352.
  40. ↑ 40,0 40,1 Palatini P, Julius S (2009). „The role of cardiac autonomic function in hypertension and cardiovascular disease“. Curr. Hypertens. Rep. 11 (3): 199–205. PMID 19442329.
  41. ↑ Andersson OK, Lingman M, Himmelmann A, Sivertsson R, Widgren BR (2004). „Prediction of future hypertension by casual blood pressure or invasive hemodynamics? A 30-year follow-up study“. Blood Press. 13 (6): 350–4. PMID 15771219.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  42. ↑ Folkow B (1982). „Physiological aspects of primary hypertension“. Physiol. Rev. 62 (2): 347–504. PMID 6461865.
  43. ↑ Struijker Boudier HA, le Noble JL, Messing MW, Huijberts MS, le Noble FA, van Essen H (1992). „The microcirculation and hypertension“. J Hypertens Suppl. 10 (7): S147–56. PMID 1291649.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  44. ↑ Safar ME, London GM (1987). „Arterial and venous compliance in sustained essential hypertension“. Hypertension. 10 (2): 133–9. PMID 3301662.
  45. ↑ Schiffrin EL (1992). „Reactivity of small blood vessels in hypertension: relation with structural changes. State of the art lecture“. Hypertension. 19 (2 Suppl): II1–9. PMID 1735561.
  46. ↑ Chobanian AV (2007). „Clinical practice. Isolated systolic hypertension in the elderly“. N. Engl. J. Med. 357 (8): 789–96. doi:10.1056/NEJMcp071137. PMID 17715411.
  47. ↑ Zieman SJ, Melenovsky V, Kass DA (2005). „Mechanisms, pathophysiology, and therapy of arterial stiffness“. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 25 (5): 932–43. doi:10.1161/01.ATV.0000160548.78317.29. PMID 15731494.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  48. ↑ Navar LG (2010). „Counterpoint: Activation of the intrarenal renin-angiotensin system is the dominant contributor to systemic hypertension“. J. Appl. Physiol. 109 (6): 1998–2000, discussion 2015. doi:10.1152/japplphysiol.00182.2010a. PMC 3006411. PMID 21148349.
  49. ↑ Esler M, Lambert E, Schlaich M (2010). „Point: Chronic activation of the sympathetic nervous system is the dominant contributor to systemic hypertension“. J. Appl. Physiol. 109 (6): 1996–8, discussion 2016. doi:10.1152/japplphysiol.00182.2010. PMID 20185633.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  50. ↑ Versari D, Daghini E, Virdis A, Ghiadoni L, Taddei S (2009). „Endothelium-dependent contractions and endothelial dysfunction in human hypertension“. Br. J. Pharmacol. 157 (4): 527–36. doi:10.1111/j.1476-5381.2009.00240.x. PMC 2707964. PMID 19630832.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  51. ↑ Marchesi C, Paradis P, Schiffrin EL (2008). „Role of the renin-angiotensin system in vascular inflammation“. Trends Pharmacol. Sci. 29 (7): 367–74. doi:10.1016/j.tips.2008 мај 003 Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID 18579222.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  52. ↑ Loscalzo, Joseph; Fauci, Anthony S.; Braunwald, Eugene; Dennis L. Kasper; Hauser, Stephen L; Longo, Dan L. (2008). Harrison's principles of internal medicine. McGraw-Hill Medical. ISBN 0-07-147691-1.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  53. ↑ Padwal RS; Hemmelgarn BR; Khan NA; и др. (2009). „The 2009 Canadian Hypertension Education Program recommendations for the management of hypertension: Part 1 – blood pressure measurement, diagnosis and assessment of risk“. Canadian Journal of Cardiology. 25 (5): 279–86. doi:10.1016/S0828-282X(09)70491-X. PMC 2707176. PMID 19417858.
  54. ↑ Padwal RJ; Hemmelgarn BR; Khan NA; и др. (2008). „The 2008 Canadian Hypertension Education Program recommendations for the management of hypertension: Part 1 – blood pressure measurement, diagnosis and assessment of risk“. Canadian Journal of Cardiology. 24 (6): 455–63. doi:10.1016/S0828-282X(08)70619-6. PMC 2643189. PMID 18548142.
  55. ↑ Padwal RS; Hemmelgarn BR; McAlister FA; и др. (2007). „The 2007 Canadian Hypertension Education Program recommendations for the management of hypertension: Part 1 – blood pressure measurement, diagnosis and assessment of risk“. Canadian Journal of Cardiology. 23 (7): 529–38. doi:10.1016/S0828-282X(07)70797-3. PMC 2650756. PMID 17534459.
  56. ↑ Hemmelgarn BR; McAlister FA; Grover S; и др. (2006). „The 2006 Canadian Hypertension Education Program recommendations for the management of hypertension: Part I – Blood pressure measurement, diagnosis and assessment of risk“. Canadian Journal of Cardiology. 22 (7): 573–81. doi:10.1016/S0828-282X(06)70279-3. PMC 2560864. PMID 16755312.
  57. ↑ Hemmelgarn BR; McAllister FA; Myers MG; и др. (2005). „The 2005 Canadian Hypertension Education Program recommendations for the management of hypertension: part 1- blood pressure measurement, diagnosis and assessment of risk“. Canadian Journal of Cardiology. 21 (8): 645–56. PMID 16003448.
  58. ↑ North of England Hypertension Guideline Development Group (1 August 2004). Essential hypertension (NICE CG18). Frequency of measurements. National Institute for Health and Clinical Excellence. стр. 53. Архивирано од изворникот на 2012-07-14. Посетено на 2011-12-22.
  59. ↑ Luma GB, Spiotta RT (2006). „Hypertension in children and adolescents“. Am Fam Physician. 73 (9): 1558–68. PMID 16719248.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 Chobanian AV, Bakris GL, Black HR; и др. (2003). „Seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure“. Hypertension. 42 (6): 1206–52. doi:10.1161/01.HYP.0000107251.49515.c2. PMID 14656957.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Williams, B; Poulter, NR, Brown, MJ, Davis, M, McInnes, GT, Potter, JF, Sever, PS, McG Thom, S, British Hypertension, Society (2004 Mar). „Guidelines for management of hypertension: report of the fourth working party of the British Hypertension Society, 2004-BHS IV“. Journal of human hypertension. 18 (3): 139–85. PMID 14973512. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  62. ↑ Whelton PK; и др. (2002). „Primary prevention of hypertension. Clinical and public health advisory from the National High Blood Pressure Education Program“. JAMA. 288 (15): 1882–1888. doi:10.1001/jama.288.15.1882. PMID 12377087.
  63. ↑ 63,0 63,1 „NPS Prescribing Practice Review 52: Treating hypertension“. NPS Medicines Wise. September 1, 2010. Посетено на November 5, 2010.
  64. ↑ Siebenhofer, A; Jeitler, K, Berghold, A, Waltering, A, Hemkens, LG, Semlitsch, T, Pachler, C, Strametz, R, Horvath, K (2011-09-07). Siebenhofer, Andrea (уред.). „Long-term effects of weight-reducing diets in hypertensive patients“. Cochrane database of systematic reviews (Online). 9: CD008274. doi:10.1002/14651858.CD008274.pub2. PMID 21901719.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  65. ↑ Blumenthal JA; Babyak MA; Hinderliter A; и др. (2010). „Effects of the DASH diet alone and in combination with exercise and weight loss on blood pressure and cardiovascular biomarkers in men and women with high blood pressure: the ENCORE study“. Arch. Intern. Med. 170 (2): 126–35. doi:10.1001/archinternmed.2009.470. PMID 20101007.
  66. ↑ Greenhalgh J, Dickson R, Dundar Y (2009). „The effects of biofeedback for the treatment of essential hypertension: a systematic review“. Health Technol Assess. 13 (46): 1–104. doi:10.3310/hta13460. PMID 19822104.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  67. ↑ Rainforth MV, Schneider RH, Nidich SI, Gaylord-King C, Salerno JW, Anderson JW (2007). „Stress Reduction Programs in Patients with Elevated Blood Pressure: A Systematic Review and Meta-analysis“. Curr. Hypertens. Rep. 9 (6): 520–8. doi:10.1007/s11906-007-0094-3. PMC 2268875. PMID 18350109.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  68. ↑ Ospina MB; Bond K; Karkhaneh M; и др. (2007). „Meditation practices for health: state of the research“. Evid Rep Technol Assess (Full Rep) (155): 1–263. PMID 17764203.
  69. ↑ He, FJ; MacGregor, GA (2004). „Effect of longer-term modest salt reduction on blood pressure“. Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD004937. PMID 15266549.
  70. ↑ „Your Guide To Lowering Your Blood Pressure With DASH“ (PDF). Посетено на 2009-06-08.
  71. ↑ 71,0 71,1 Nelson, Mark. „Drug treatment of elevated blood pressure“. Australian Prescriber (33): 108–112. Посетено на August 11, 2010.
  72. ↑ Law M, Wald N, Morris J (2003). „Lowering blood pressure to prevent myocardial infarction and stroke: a new preventive strategy“ (PDF). Health Technol Assess. 7 (31): 1–94. PMID 14604498. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-10-17. Посетено на 2012-10-05.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  73. ↑ Shaw, Gina (2009-03-07). „Prehypertension: Early-stage High Blood Pressure“. WebMD. Посетено на 2009-07-03.
  74. ↑ Eni C. Okonofua; Kit N. Simpson; Ammar Jesri; Shakaib U. Rehman; Valerie L. Durkalski; Brent M. Egan (January 23, 2006). „Therapeutic Inertia Is an Impediment to Achieving the Healthy People 2010 Blood Pressure Control Goals“. Hypertension. 47 (2006, 47:345): 345–51. doi:10.1161/01.HYP.0000200702.76436.4b. PMID 16432045. Посетено на 2009-11-22.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 Klarenbach, SW; McAlister, FA, Johansen, H, Tu, K, Hazel, M, Walker, R, Zarnke, KB, Campbell, NR, Canadian Hypertension Education, Program (2010 May). „Identification of factors driving differences in cost effectiveness of first-line pharmacological therapy for uncomplicated hypertension“. The Canadian journal of cardiology. 26 (5): e158-63. PMID 20485695. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  76. ↑ Wright JM, Musini VM (2009). Wright, James M (уред.). „First-line drugs for hypertension“. Cochrane Database Syst Rev (3): CD001841. doi:10.1002/14651858.CD001841.pub2. PMID 19588327.
  77. ↑ 77,0 77,1 National Institute Clinical Excellence (August 2011). „1.5 Initiating and monitoring antihypertensive drug treatment, including blood pressure targets“. GC127 Hypertension: Clinical management of primary hypertension in adults. Архивирано од изворникот на 2013-05-15. Посетено на 2011-12-23.
  78. ↑ 78,0 78,1 Sever PS, Messerli FH (2011). „Hypertension management 2011: optimal combination therapy“. Eur.Heart J. 32 (20): 2499–506. doi:10.1093/eurheartj/ehr177. PMID 21697169.
  79. ↑ https://web.archive.org/web/20211223201747/https://about.medicinescomplete.com/ На |archive-url= му недостасува наслов (help). British National Formulary. 2 мај 5.1 Angiotensin-converting enzyme inhibitors. No. 62. September 2011. Архивирано од изворникот на 2021-12-23. Посетено на 2011-12-22.
  80. ↑ 80,0 80,1 Musini VM, Tejani AM, Bassett K, Wright JM (2009). Musini, Vijaya M (уред.). „Pharmacotherapy for hypertension in the elderly“. Cochrane Database Syst Rev (4): CD000028. doi:10.1002/14651858.CD000028.pub2. PMID 19821263.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  81. ↑ Aronow WS, Fleg JL, Pepine CJ; и др. (2011). „ACCF/AHA 2011 expert consensus document on hypertension in the elderly: a report of the American College of Cardiology Foundation Task Force on Clinical Expert Consensus documents developed in collaboration with the American Academy of Neurology, American Geriatrics Society, American Society for Preventive Cardiology, American Society of Hypertension, American Society of Nephrology, Association of Black Cardiologists, and European Society of Hypertension“. J. Am. Coll. Cardiol. 57 (20): 2037–114. doi:10.1016/j.jacc.2011 јануари 008 Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID 21524875.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  82. ↑ „CG34 Hypertension - quick reference guide“ (PDF). National Institute for Health and Clinical Excellence. 28 June 2006. Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-03-13. Посетено на 2009-03-04.
  83. ↑ Calhoun DA; Jones D; Textor S; и др. (2008). „Resistant hypertension: diagnosis, evaluation, and treatment. A scientific statement from the American Heart Association Professional Education Committee of the Council for High Blood Pressure Research“. Hypertension. 51 (6): 1403–19. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.108.189141. PMID 18391085.
  84. ↑ 84,0 84,1 Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Muntner P, Whelton PK, He J (2005). „Global burden of hypertension: analysis of worldwide data“. Lancet. 365 (9455): 217–23. doi:10.1016/S0140-6736(05)17741-1. PMID 15652604.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  85. ↑ Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Whelton PK, He J (2004). „Worldwide prevalence of hypertension: a systematic review“. J. Hypertens. 22 (1): 11–9. PMID 15106785.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  86. ↑ Burt VL; Whelton P; Roccella EJ; и др. (1995). „Prevalence of hypertension in the US adult population. Results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey, 1988–1991“. Hypertension. 25 (3): 305–13. PMID 7875754. Архивирано од изворникот на 2012-12-05. Посетено на 2009-06-05.
  87. ↑ 87,0 87,1 Burt VL; Cutler JA; Higgins M; и др. (1995). „Trends in the prevalence, awareness, treatment, and control of hypertension in the adult US population. Data from the health examination surveys, 1960 to 1991“. Hypertension. 26 (1): 60–9. PMID 7607734. Архивирано од изворникот на 2012-12-20. Посетено на 2009-06-05.
  88. ↑ Ostchega Y, Dillon CF, Hughes JP, Carroll M, Yoon S (2007). „Trends in hypertension prevalence, awareness, treatment, and control in older U.S. adults: data from the National Health and Nutrition Examination Survey 1988 to 2004“. Journal of the American Geriatrics Society. 55 (7): 1056–65. doi:10.1111/j.1532-5415.2007.01215.x. PMID 17608879.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 Lloyd-Jones D, Adams RJ, Brown TM; и др. (2010). „Heart disease and stroke statistics--2010 update: a report from the American Heart Association“. Circulation. 121 (7): e46–e215. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.109.192667. PMID 20019324.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  90. ↑ Falkner B (2009). „Hypertension in children and adolescents: epidemiology and natural history“. Pediatr. Nephrol. 25 (7): 1219–24. doi:10.1007/s00467-009-1200-3. PMC 2874036. PMID 19421783.
  91. ↑ Luma GB, Spiotta RT (2006). „Hypertension in children and adolescents“. Am Fam Physician. 73 (9): 1558–68. PMID 16719248. Архивирано од изворникот на 2008-07-24. Посетено на 2012-10-05.
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 92,3 92,4 92,5 92,6 92,7 Esunge PM (1991). „From blood pressure to hypertension: the history of research“. J R Soc Med. 84 (10): 621. PMC 1295564. PMID 1744849.
  93. ↑ 93,0 93,1 Kotchen TA (2011). „Historical trends and milestones in hypertension research: a model of the process of translational research“. Hypertension. 58 (4): 522–38. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.111.177766. PMID 21859967.
  94. ↑ Swales JD, уред. (1995). Manual of hypertension. Oxford: Blackwell Science. стр. xiii. ISBN 0-86542-861-1.
  95. ↑ Postel-Vinay N, уред. (1996). A century of arterial hypertension 1896–1996. Chichester: Wiley. стр. 213. ISBN 0-471-96788-2.
  96. ↑ 96,0 96,1 96,2 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Dustan.
  97. ↑ Novello FC, Sprague JM (1957). „Benzothiadiazine dioxides as novel diuretics“. J. Am. Chem. Soc. 79 (8): 2028. doi:10.1021/ja01565a079.
  98. ↑ Freis ED (1974). „The Veterans Administration Cooperative Study on Antihypertensive Agents. Implications for Stroke Prevention“ (PDF). Stroke. 5 (1): 76–77. doi:10.1161/01.STR.5 јануари 76 Проверете ја вредноста |doi= (help). PMID 4811316.
  99. ↑ Chockalingam A (2007). „Impact of World Hypertension Day“. Canadian Journal of Cardiology. 23 (7): 517–9. doi:10.1016/S0828-282X(07)70795-X. PMC 2650754. PMID 17534457.
  100. ↑ Chockalingam A (2008). „World Hypertension Day and global awareness“. Canadian Journal of Cardiology. 24 (6): 441–4. doi:10.1016/S0828-282X(08)70617-2. PMC 2643187. PMID 18548140.
  101. ↑ Alcocer L, Cueto L (2008). „Hypertension, a health economics perspective“. Therapeutic Advances in Cardiovascular Disease. 2 (3): 147–55. doi:10.1177/1753944708090572. PMID 19124418. Архивирано од изворникот на 2012-12-04. Посетено на 2009-06-20.
  102. ↑ William J. Elliott (2003). „The Economic Impact of Hypertension“. The Journal of Clinical Hypertension. 5 (4): 3–13. doi:10.1111/j.1524-6175.2003.02463.x. PMID 12826765.
  103. ↑ Coca A (2008). „Economic benefits of treating high-risk hypertension with angiotensin II receptor antagonists (blockers)“. Clinical Drug Investigation. 28 (4): 211–20. doi:10.2165/00044011-200828040-00002. PMID 18345711.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Класификација
П · Р · П
Надворешни извори



Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хипертензија&oldid=5066869“