Иттри
| Шинж чанар | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ' | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ерөнхий | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нэр, тэмдэг, атомын дугаар | Иттри, Y, 39 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цуваа | Шилжилтийн металл | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бүлэг, үе, блок | 3, 5, d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Гадаад байдал | мөнгөлөг цагаан | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| CAS дугаар | 7440-65-5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ | 26 ppm[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын шинж чанар [2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атом масс | 88,90584(2)[3][4] u | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын радиус (тооцоолсон) | 180 (212) пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ковалент радиус | 190 пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электрон бүтэц | [Kr] 4d1 5s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. Ионжилтын энерги | 600 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. Ионжилтын энерги | 1180 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. Ионжилтын энерги | 1980 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Физикийн шинж чанар [2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бодисын төлөв | хатуу | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Талст бүтэц | гексагональ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нягт | 4,472 г/см3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Соронзон чанар | парасоронзон (Χm = 1,2 · 10−4)[5] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах цэг | 1799 K (1526 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Буцлах цэг | 3203 K[6] (2930 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Молийн эзлэхүүн | 19,88 · 10−6 м3/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ууршилтын дулаан | 390 кЖ/моль[6] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах дулаан | 11,4 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дууны хурд | 3300 м/сек 293,15 K-д | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цахилгаан дамжуулалт | 1,66 · 106 A/(В · м) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дулаан дамжуулалт | 17 Вт/(м · К) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Химийн шинж чанар [2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Исэлдэлтийн төлөв байдал | +3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Оксид (суурь) | Y2O3 (сул суурийн) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хэвийн потенциал | −2,37 В (Y3+ + 3 e− → Y) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цахилгаан сөрөг чанар | 1,22 (Паулын скала) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Изотопууд | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ЦСР-шинж чанар | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аюулгүй байдлын заавар | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Иттри (Латин: Yttrium) нь Y гэж тэмдэглэгддэг, 39 гэсэн атомын дугаар бүхий химийн элемент юм. Мөнгөлөг-металлаг шилжих металл болох тус элемент нь химийн шинж чанарынхаа хувьд лантанидуудтай төстэй бөгөөд "газрын ховор элементүүдийн" нэгд тооцогддог[8]. Иттри нь бараг бүх тохиолдолд газрын ховор эрдэс дэх лантанидуудтай хослосон хэлбэрээр олддог бөгөөд чөлөөт элемент хэлбэрээр байгальд тохиолдохгүй. Түүний цорын ганц тогтвортой изотопи болох 89Y нь мөн байгальд орших цорын ганц изотопи юм.
1787 онд Карл Аксель Аррхениус Шведийн Иттербигийн ойролцоо шинэ эрдэс олж, түүнийгээ уг тосгоны нэрээр иттербит хэмээн нэрлэжээ. Ёхан Гадолин 1789 онд Аррхениусын олсон дээжээс иттрийн хүчлийг нээн илрүүлсэн[9] бөгөөд Андерс Густаф Экеберг шинэ нээгдсэн хүчлийг иттриа гэж нэрлэжээ. Харин иттри элементийг 1828 онд Фридрих Вёлер ялган авч чадсан байна[10].
Зурагтын катодын туяат хоолой (CRT) дэлгэц болон шингэн кристал дэлгэцний улаан өнгийг гаргадаг люминофорыг хийхэд ашиглах нь иттрийн хамгийн чухал хэрэглээ юм[11]. Түүнчлэн электрод, электролит, электрон шүүлтүүр, лазер болон хэт дамжуулагчдыг үйлдвэрлэхэд ашиглагдахаас гадна төрөл бүрийн анагаах ухааны хэрэглээ, мөн янз бүрийн материалын шинж чанарыг тодруулахад хэрэглэдэг. Иттрийн биологийн үүрэг мэдэгдээгүй байгаа бөгөөд иттрийн нэгдэлд өртөх нь хүнд уушигны өвчлөл үүсгэнэ[12].
Номзүй
[засварлах | кодоор засварлах]- Daane, A. H. (1968). "Yttrium". In Hampel, Clifford A. (ed.). The Encyclopedia of the Chemical Elements. New York: Reinhold Book Corporation. pp. 810–821. LCCN 68-29938.
- Emsley, John (2001). "Yttrium". Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements. Oxford, England, UK: Oxford University Press. pp. 495–498. ISBN 0-19-850340-7.
- Gadolin, Johan (1794). "Undersökning af en svart tung Stenart ifrån Ytterby Stenbrott i Roslagen". Kongl. Vetenskaps Academiens Nya Handlingar. 15: 137–155.
- Greenwood, N. N. (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Oxford: Butterworth-Heinemann. ISBN 0-7506-3365-4.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help)CS1 maint: ref duplicates default (link) - Stwertka, Albert (1998). "Yttrium". Guide to the Elements (Revised ed.). Oxford University Press. pp. 115–116. ISBN 0-19-508083-1.
- van der Krogt, Peter (2005-05-05). "39 Yttrium". Elementymology & Elements Multidict. Татаж авсан: 2008-08-06.
Цахим холбоос
[засварлах | кодоор засварлах] |
Wiktionary: Иттри – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
Commons: Иттри – Викимедиа дуу дүрсний санЭшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
- ↑ Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Yttrium) entnommen.
- ↑ IUPAC, Standard Atomic Weights Revised v2 (Memento 8. Нэгдүгээр сар 2016 цахим архивт) (Memento vom 3. März 2016 im Internet Archive).
- ↑ CIAAW, Standard Atomic Weights Revised 2013.
- ↑ Robert C. Weast (Hrsg.): CRC Handbook of Chemistry and Physics. CRC (Chemical Rubber Publishing Company), Boca Raton 1990, ISBN 0-8493-0470-9, S. E-129 bis E-145. Werte dort sind auf g/mol bezogen und in cgs-Einheiten angegeben. Der hier angegebene Wert ist der daraus berechnete maßeinheitslose SI-Wert.
- ↑ 6.0 6.1 Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks. In: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, S. 328–337, doi:10.1021/je1011086.
- ↑ 7.0 7.1 Eintrag zu Yttrium in der GESTIS-Stoffdatenbank des IFA, abgerufen am 30. April 2017 (JavaScript erforderlich).
- ↑ IUPAC contributors (2005). Н.Г.Коннелли, Т.Дамхус (Р.М.Хартсхорн, А.Т.Хаттон) (ed.). Nomenclature of Inorganic Chemistry: IUPAC Recommendations 2005 (PDF). RSC Publishing. p. 51. ISBN 0-85404-438-8. Татаж авсан: 2007-12-17.
{{cite book}}:|author=has generic name (help)CS1 maint: multiple names: editors list (link) - ↑ Ван дер Крогт 2005
- ↑ CRC contributors (2007–2008). "Yttrium". In Лайд, Дэвид Р. (ed.). CRC Handbook of Chemistry and Physics. Vol. 4. Нью-Йорк: CRC Press. p. 41. ISBN 978-0-8493-0488-0.
{{cite book}}:|author=has generic name (help) - ↑ Коттон, Саймон А. (2006-03-15). "Scandium, Yttrium & the Lanthanides: Inorganic & Coordination Chemistry". doi:10.1002/0470862106.ia211.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ OSHA contributors (2007-01-11). "Occupational Safety and Health Guideline for Yttrium and Compounds". United States Occupational Safety and Health Administration. Татаж авсан: 2008-08-03.
{{cite web}}:|author=has generic name (help) (public domain text)