Genaeskeunde

Genaeskeunde is ne wettenschop dee-t zich bezighöld met t onderzeuk noar, en het veurkommen en behandeln van zeektes, andoningen of afwiekingen bi'j mens en dier. Leu dee-t zich bekwoamd hebt in dit vak, en ne studie genaeskunde (ok wal studie medicienn eneumd) af-erond hebt, wodt dokters, artsen, genaesheern of medies specialist eneumd.

Zee wodt bi'j-estoan deur o.a. zusters en broeders (verpleegkundegen), fysiotherapeuten, thoeszorgers enzowieter.

Dernoast bunt der leu dee-t zich bezigholdt met zeektes en gezundheid, moar neet erkend bunt: de alternatieve genezers.

Zeektes

De meeste zeektes en andoningen binnen de genaeskeunde wödt wearldwied in-edeeld in de ICD-10. Dat is ne oetgave van de Wearld Gezundheidsorgenisatie (WHO) woarin allerlei meugeleke diagnoses stoat in ne bepaalde indeling. Et systeem is in t begin ontstoan as ne indeling van doodseurzaken. Disse indeling is beheurlek grof, wöd zo um de tien joar herzeen en löp natuurlek altied een paar joar achter bi'j de leste stand van de wettenschop. An t zeekbedde he'j an de ICD neet völle; et is een statisties instrument um et véúrkommen van zeektes in verskillende landen verglieken te können, woarbi'j da'j dan moar mot hoppen dat in dee landen dezelfde umschrievingen hanteerd wodt.

Elke meugeleke zeekte kan onder-ebrach wodden in tenminste ene van de volgende soorten:

infektiezeektes (bi'jveurbeeld TBC of AIDS)
neoplasmata (ni'jvormingn, dus good- of kwoadaardige tumors)
zeektes van et blood, de bloodvormende organen (beenmarg) en et immuunsysteem (anemie, leukemie of sarcoïdose)
zeektes van de kliern, voedings-relateerde zeektes en stofwisselingszeektes (bi'jveurbeeld sukerzeekte, ondervoding of albinisme)
psychiese zeektes en gedragsstoornissen (bi'jveurbeeld depressie of ADHD)
zeektes van et zenuwstelsel (bi'jveurbeeld multiple sclerose of de zeekte van Huntington)
zeektes van et oge (bi'jveurbeeld glaucoom of staar)
zeektes van et oor en het aevenwichtsorgaan (bi'jveurbeeld middnoorontstekking of de zeekte van Ménière)
zeektes van het harte en het voatstelsel (bi'jveurbeeld hartanval of spatoaders)
zeektes van het oademhalingsstelsel (bi'jveurbeeld COPD of longontstekking)
zeektes van het spiesverteringskanaal (bi'jveurbeeld maagzwere of galstene)
zeektes van de hoed en het onderhoedse waefsel (bi'jveurbeeld psoriasis of doorlegplekken)
zeektes van de spiern, de bötte en het bindwaefsel (bi'jveurbeeld zwöpslag, osteoporose, of SLE)
zeektes van et urinewegsysteem en de geslachtsorgoanen (bi'jveurbeeld bloasontstekking, geslachtszeektes of balzak-/zoadbal-andooningen)
zeektes van de zwangerschap, de geboorte en et kroambedde (bi'jveurbeeld HELLP-syndroom, zwangerschapsvergifteging, scholderdistocie of kroamvrouwnkoorts)
zeektes van den pasgeborenen (bi'jveurbeeld hyperbilirubinemie)
an-eboorn misvormingen, an-eboorn afwiekingen en chromosoomafwiekingen (bi'jveurbeeld spina bifida, klompveutjen of Down-syndroom)
klachten, symptomen, laboratoriumafwiekingen en kliniese afwiekingen, neet anders especificeerd (bi'jveurbeeld onbegreppen koorts of heufdpiene)
letsel, vergiftegingen of andere gevolgen van oorzaken van boeten-of (bi'jveurbeeld onderkeuling, koolstofmonoxidevergifteging of caissonzeekte oftewal duukerszeekte)
oorzaken van boeten-of van overlieden en blievende schaa (bi'jveurbeeld auto-ongelukken, zelfverminking of mediese komplikaties)
umstandegheden dee-t de gezundheid beïnvleudt (bi'jveurbeeld kontakt met infekties)
ni'je zeektes, nog neet anders especificeerd (bi'jveurbeeld SARS)

Onderzeuk

n Medies onderzeuk begunt normalerwieze bi'j den hoesarts, den n anvang nömp met t stellen van ne diagnose (vaststelln wat veur zeekte da'j hebt).

t Eerste onderzeuk is meesttieds met weineg hulpmiddeln, moar ondanks dat toch alderbastend belangriek (en net zoas in t normale laeven van belang :-)):

kieken (observeren van de patiënt)
proaten (dialoog angoan oaver de klachten, deurvroagen oaver andere probleemn)
veulen (natuurlek afhankelek van de klacht, bi'jveurbeeld bekloppen van de borskas, bekieken van de bewaegelekheid van n gewricht enzowieter)

At der dan ne diagnose esteld kan wodden, krie'j medicienn of n ander veurskrift met. At den hoesarts der neet oetkump, wo'j deurverwezen noar nen specialist, den meesttieds meer meugelekheden hef (CT-scan, laboratoriumonderzeuk, hartfilmpje, ECG, ezw um de juuste diagnose te stellen.

Specialismen

Der bestoat meer as 700 specialismes, woarvan der zo'n 30 in Nederland gangboar bunt. De specialismes bunt onder te verdeeln in dree heufdrichtingen:

eerste-liens zorg: hoesarts, verpleegarts en mediese zorg veur verstandelek gehandikapten.
sociale genaeskeunde: bedriefsarts, moatschoppi'je- en gezundheidsarts en verzekeringsarts.
kliniese specialismen: normaal gesprokken te vinden in et zeekenhoes. Zee könt specialiseerd waen in n bepaald deel of systeem van t lichaam (bi'jveurbeeld nen oogarts), ne bepaalde laeftied van patiënten (bv. neonatoloog(pasgeboornen), geriater(olde leu)), of in ne bepaalde (soorte van) zeektes (oncoloog oftewal kankerspecialist). Wieters könt ze ondersteunend waen, zoas laboratoriumonderzeuk.

In Nederland gif et as erkende kliniese specialismes:

beschouwend

arts veur verstandelek gehandikapten
cardiologie (harte)
dermatologie (hoed)
gastro-enterologie (mage en darmen)
inwendige genaeskeunde
kindergenaeskeunde
kliniese geriatrie (olde leu),
kliniese neurofysiologie (zenuwstelsel),
longzeektes en tuberkulose,
neurologie,
psychiatrie,
reumatologie
revalidatiegenaeskeunde

ondersteunend

sniedend: heelkunde, KNO-heelkunde, neurochirurgie, gyneakologie, oogheelkunde, orthopedie, plastiese chirurgie, thoraxchirurgie en urologie.