neus

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  neus    (hulp, bestand)
• IPA: / nøs / (1 lettergreep)
  • (Noord-Nederland): /nøʏs/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /nøːs/

Woordafbreking

• neus

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘reukorgaan’ voor het eerst aangetroffen in 1236

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	neus	neuzen
verkleinwoord	neusje	neusjes

Zelfstandig naamwoord

de neus m

1. (anatomie) orgaan dat gebruikt wordt bij de ademhaling en om te ruiken

   • Mensen halen meer adem via hun neus dan via hun mond. 

   ▸ Haar neus ligt bijna op de stuurpen als ze de laatste krachten in het geteisterde gestel aanspreekt. Woorden schieten nu zelfs tekort. Een ijselijke kreet galmt over de weide op de top van La Planche des Belles Filles. ‘Aaaargh!’

   ▸ Ik nam een selfie (voor de Southern Terminus), deed met veel moeite mijn rugzak om, draaide mijn neus richting Canada en begon te lopen.

2. (metonymisch) het reukvermogen

   • Je hebt er echt een neus voor! 

3. (figuurlijk) het voorste deel van bepaalde voorwerpen

   • De neus van het vliegtuig was beschadigd. 

Verwante begrippen

• afneuzen, neuzelen, neuzen, rondneuzen

Hyponiemen

   

Pels borstelneus Schneiders rondbladneus Sladens borstelneus aardbeienneus adelaarsneus arendsneus blauwneus bleekneus bloedneus boksersneus borstelneus brilneus clownneus clownsneus curieuzeneus dopneus drankneus druipneus feestneus gewone rondbladneus gladneus greetneus haakneus havikneus haviksneus hoefijzerneus hondenneus japneus jeneverneus kalkoenneus karbonkelneus klapneus koperneus loopneus mopneus mopsneus papegaaienneus platneus prikneus puntneus ramsneus rondbladneus roodneus slimneus snotneus snuffelneus speurneus sproetneus steekneus stinkneus viesneus voetbalneus wassen neus wijsneus wikkelneus wipneus zadelneus zwamneus

Afgeleide begrippen

   

keel-neus-oorarts neus-keel-oorarts neus-keelholte neusaap neusademen neusademhaling neusamandel neusarts neusballonkopje neusbeen neusbeentje neusbeer neusbel neusberen neusbijholteontsteking neusbloeding neusbontje neusbot neusbotje neusbreuk neusbrug neuscatarre neuscorrectie neusdier neusdoek neusdop neusdruppel neusfluit neusgalgspin neusgang neusgat neushaai neushaar neushavik neusholte neushoorn neushoornadder neushoornvogel neushoren neushorzel neuskegel neuskeutel neuskijker neuskikker neuskikkers neusklank neusknijper neusknop neuskoepel neuskopje neuskus neuskwetsuur neuslengte neuslijn neusloop neusmonster neusnijper neusoperatie neuspeuteren neuspiercing neusplastiek neuspleister neuspoliep neuspulksel neuspunt neusrat neusriem neusring neusrug neusschelp neusschot neusslijm neusspiegel neusspray neusstem neusstuk neuston neustoon neustussenschot neusverkouden neusverkoudheid neusverstopping neusvleugel neusvocht neuswarmer neuswiel neuswijs neuswijze neuswijzer neuswortel neuzig smalneusaap

Uitdrukkingen en gezegden

   

bij de neus nemen Doen alsof je neus bloedt Doen alsof je van niets weet of iets belangrijks niet opmerkt, wegkijken (lett: het hoofd wegdraaien, zoals men meestal ook doet bij een bloedneus) Een bril op de neus krijgen Geen vrij uitzicht of vrije ruimte meer hebben Een lange neus maken De tong uitsteken, iemand iets inpeperen (Jaloers maken) Een wassen neus Ergens zijn neus voor ophalen/optrekken Zich te goed vinden om iets te doen ▸ Niemand is geïnteresseerd in het verhaal van een adellijke dochter van vlees en bloed, een dochter die in haar bed plaste, die zich verveelde, ruziemaakte met haar familie en net als elk sterfelijk kind haar neus optrok voor spruitjes. Ik wil echter ook niets afdoen aan de bewieroking van de prinses, want zowel de aanbedene als degenen die aanbidden ontlenen daar te veel plezier aan. Geen knip voor de neus waard zijn Zijn vak niet kennen en er geen verstand van hebben Het deksel op de neus krijgen Tegenslag ondervinden, niet zijn zin krijgen Iemand de pen op de neus zetten Streng ondervragen of aanpakken Iemand een bril op de neus zetten Iemand dwingen gehoorzaam te zijn Iemand iets aan de neus hangen Iemand iets vertellen wat die beter niet kan weten Iemand iets door de neus boren Iemand een bepaalde mogelijkheid ontnemen, of zorgen dat iemand iets niet krijgt wat diegene wel zou willen Iets tussen neus en lippen zeggen Zonder dat je het merkt in het geheel iets zeggen Met zijn neus in de boter vallen Onverwacht voordeel hebben Mijn neus! (Sarcastisch) Dat zal wel, ik geloof daar niks van Niet verder kijken/zien dan je neus lang is Niet goed nadenken wat de gevolgen van iets zullen zijn Onder de neus wrijven Duidelijk zeggen wat er van gevonden wordt Op zijn neus kijken Beteuterd of onaangenaam verrast zijn Overal zijn neus in steken Zich overal mee bemoeien Wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt de deksel op de neus. Iemand die te begerig is loopt grote kans niets te krijgen Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht. Wie slecht spreekt over zijn familie, spreekt slecht over zichzelf De neus ergens voor ophalen Iets minderwaardig vinden Iemand met de neus op de feiten drukken Iemand iets duidelijk maken Tussen neus en lippen iets zeggen Iets zonder nadruk zeggen •  Als ik zo afwezig was plaagde ze me vroeger wel eens door tussen neus en lippen te melden dat ze zwanger was, waarbij ik uit afwezigheid niet eens opkeek.   Zijn neus in andermans/iemands anders z'n zaken steken Je bemoeien met zaken die niet de jouwe zijn Zijn neus stoten Op iets onaangenaams of hinderlijks stuiten (en daardoor bijv. een gesteld doel niet bereiken)

Vertalingen

    1. een orgaan dat gebruikt wordt bij de ademhaling en om te ruiken   

Azeri: burun (az) Baskisch: sudur (eu) Bengaals: নাক (bn) Catalaans: nas (ca) m Chakassisch: пурун, тумзух, тунӌух Chinees: 鼻子 (zh) Deens: næse (da) g Duits: Nase (de) v Engels: nose (en) Esperanto: nazo (eo) Fins: nenä (fi) Frans: nez (fr) m Fries: noas (fy) g Gagaoezisch: burnu Galicisch: nariz (gl) m Georgisch: ცხვირი (ka) Grieks: μύτη (el) v (míti) Hongaars: orr (hu) IJslands: nef (is) o Italiaans: naso (it) m Jakoets: мурун Japans: 鼻 (ja) Kalmuks: хамр Karakalpaks: murın Karatsjai-Balkarisch: бурун Kazachs: murın (kk), мұрын (kk) Kirgizisch: мурун (ky) Koemuks: бурун Koerdisch: لووت (ku) Koreaans: 코 (ko)

Krim-Tataars: burun Latijn: nasus (la) Lets: deguns (lv) m Malayalam: മൂക്ക് (ml) Ambonees Maleis: hidung (ms) Maltees: mnieħer (mt) m Noors: nese (no) g Nynorsk: nase (nn) m Occitaans: nas (oc) m Oeigoers: بۇرۇن (ug), burun (ug), تۇمشۇق (ug), tumshuq (ug) Oezbeeks: burun (uz), бурун (uz) Oudgrieks: ῥίς v Perzisch: بینی (fa), دماغ (fa) Pools: nos (pl) m Portugees: nariz (pt) m Russisch: нос (ru) m Sloveens: nos (sl) m Slowaaks: nos (sk) m Spaans: nariz (es) v Swahili: pua (sw) Tagalog: ilong (tl) Telugu: ముక్కు (te) Tsjechisch: nos (cs) m Turkmeens: burun (tk) Turks: burun (tr) Welsh: trwyn (cy) m Zweeds: näsa (sv) g

    3. het voorste deel van een voorwerp   

Engels: peak (en), point (en), summit (en), tip (en)

Spaans: cima (es) v, extremo (es) m, punta (es) v

Werkwoord

vervoeging van
neuzen

neus

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van neuzen
   

   • Ik neus. 

2. gebiedende wijs van neuzen
   

   • Neus! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van neuzen
   

   • Neus je? 

Gangbaarheid

• Het woord neus staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "neus" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.