Hopp til innhald

Blodmarihand

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Blodmarihand

Status i verda: LC Livskraftig

Systematikk
Rike: Planteriket
Klasse: Einfrøblada
Orden: Aspargesordenen
Familie: Orkidéfamilien
Slekt: Dactylorhiza
Art: D. incarnata
Økologi
Habitat: kalkhaldig eng, skog
Utbreiing: Eurasia

Blodmarihand er ei plante i orkidéfamilien (marihandfamilien) Orchidaceae. Ho blir no rekna som ein type av grasmarihand (nominatunderarten av engmarihand),[1] og står i Artsdatabanken som varieteten D. incarnata var. cruenta.[2]

Utsjånad

[endre | endre wikiteksten]

Blodmarihand har alltid mørke, purpurfarga blomster, og blir ikkje fullt så stor som andre grasmarihand. Det beste kjennemerket er at både over- og undersida av blada har flekkar som flyt saman, slik at blada ser nærmast brune ut.

Systematikk

[endre | endre wikiteksten]

Blodmarihand høyrer til den vanskelege slekta Dactylorhiza, på norsk marihandslekta.[3] Han har tidlegare av og til blitt rekna som ein eigen art med namnet D. cruenta, og har seinare vore teke med i engmarihand-komplekset som underarten D. incarnata ssp. cruenta. I samband med arbeidet med Norsk raudliste for artar for 2021, blei det konkludert med at blodmarihand truleg er ei kunstig eining og blei derfor ikkje vurdert for raudlista.[4] I den 8. utgåva av Norsk flora er blodmarihand rekna som ein type av grasmarihand.[1]

I Sverige og Danmark er blodmarihand ikkje rekna som underart, men som varietet (D. incarnata var. cruenta).[5][6] I Finland og på Dei britiske øyane er han rekna som underart.[7][8][9]

I Estland er blodmarihand rekna som underart, men er òg registrert som eigen art (D. cruenta).[10] I Latvia og Litauen er voksmarihand rekna som eigen art.[11][12]

Ein annan underart av D. incarnata i Noreg ved sidan av nominatunderarten grasmarihand (ssp. incarnata), er den sjeldne underarten dynemarihand (ssp. coccinea). I Sverige og Danmark veks òg voksmarihand (ssp. ochroleuca eller var. ochroleuca).

I Field Guide to the Orchids of Europe and the Mediterranean (2019) har ein gått heilt bort frå å definere underartar for engmarihand.[13] I Plants of the World Online held ein fast ved blodmarihand, voksmarihand, dynemarihand, ssp. pulchella og ssp. gemmana som underartar.[14]

Utbreiing

[endre | endre wikiteksten]

I Noreg veks blodmarihand på kalkhaldig grunn, mest på eng og i høgareliggande skog. Vanlegast er han i Midt-Noreg.[15]

Blodmarihand er ganske vanleg i Sverige (svensk namn blodnycklar), men er ikkje raudlistevurdert separat.[5] Det er nokre usikre registreringar i Danmark (dansk namn blodplettet gøgeurt), men heller ikke der er han raudlistevurdert.[6] I Finland blir blodmarihand (finsk namn veripunakämmekkä) rekna som sårbar (VU).[7]

På Dei britiske øyane er blodmarihand (engelsk namn flecked marsh orchid) funne i Irland og nokre få stader i Skottland.[16] Han er rekna som livskraftig (LC) i den irske raudlista,[9] medan han er vurdert å vere sterkt truga (EN) i den britiske raudlista.[8]

I Estland veks underarten (estisk namn täpiline sõrmkäpp) spreidd utanom i nordaust. Han er rekna som nær truga (NT).[17] I Latvia veks underarten (latvisk namn iedzeltenā dzegužpirkstīte) helst på våt og kalkrik grunn.[11] På den latviske raudlista er han klassifisert som sjeldan (kategori 3 – samazinās).[18] I Litauen finst blodmarihand (litauisk namn gelsvoji gegūnė) spreidde stader og er rekna som sårbar (VU).[12][19]

Hybridar

[endre | endre wikiteksten]

I Sverige er det registrert hybridar med skogmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata ssp. fuchsii eller Dactylorhiza ×kerneriorum nothossp. ampolai),[20][21] med flekkmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata ssp. maculata)[22] og med lappmarihand (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × majalis ssp. lapponica).[23] Blodmarihand kan òg danne ein intergenerisk hybrid (hybrid mellom ulike slekter) med brudespore (Dactylorhiza incarnata var. cruenta × Gymnadenia conopsea eller ×Dactylodenia vollmannii nothosubsp. raetica).[24][25]

Referansar

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ 1,0 1,1 Reidar Elven mfl. (2022). Norsk flora (8. utg.). Oslo: Det Norske Samlaget. s. 192–193. 
  2. ↑ «Artsdatabanken: Artsopplysningar blodmarihand». Artsdatabanken. Henta 24. februar 2022. 
  3. ↑ «Artsdatabanken: Namnetre blodmarihand». Artsdatabanken. Henta 24. februar 2022. 
  4. ↑ «Raudlista: Blodmarihand». Artsdatabanken. 24. november 2021. Henta 24. februar 2022. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Artfakta: Dactylorhiza incarnata var. cruenta blodnycklar». Artdatabanken. Henta 20. juli 2024. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Naturbasen: Blodplettet Gøgeurt Dactylorhiza incarnata var. cruenta». Naturbasen. Henta 24. februar 2022. 
  7. ↑ 7,0 7,1 «LAJI: Dactylorhiza incarnata subsp. cruenta». LAJI.FI. Henta 7. mars 2022. 
  8. ↑ 8,0 8,1 «GB Red List for vascular plants (revised Feb 2021)». Botanical Society of Britain & Ireland. 2021. Henta 9. mars 2022. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «Ireland Red List No. 10: Vascular Plants» (PDF). National Parks & Wildlife Service. 2016. Henta 9. mars 2022. 
  10. ↑ «eElurikkus: Species» (på estisk og engelsk). Tartu Ülikool (Tartu universitet). Henta 20. juli 2024. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Latvijas daba: asinssarkanā dzegužpirkstīte» (på latvisk). Enciklopēdija «Latvijas Daba». Henta 6. februar 2023. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Zigmantas Gudžinskas, Mindaugas Ryla (2006). Lietuvos gegužraibiniai (Orchidaceae) – Orchids (Orchidaceae) of Lithuania (på litauisk). Botanikos instituto leidykla. s. 36-37. ISBN 9986-662-28-1. Henta 6. februar 2023. 
  13. ↑ Rolf Kühn, Henrik Æ. Pedersen, Philip Cribb (2019). Field Guide to the Orchids of Europe and the Mediterranean. London: Kew Publishing. ISBN 978-1-84246-669-8. 
  14. ↑ «PoWO: Dactylorhiza incarnata». Plants of the World Online. Henta 7. februar 2023. 
  15. ↑ «Artskart: Blodmarihand, registrerte funn etter 2010». Artsdatabanken. Henta 24. februar 2022. 
  16. ↑ Anne and Simon Harrap (2009). Orchids of Britain and Ireland (2. utg.). London: A & C Black. ISBN 978-1-408-10571-9. 
  17. ↑ «eElurikkus: Dactylorhiza incarnata subsp. cruenta» (på estisk og engelsk). Tartu Ülikool (Tartu universitet). Henta 6. februar 2023. 
  18. ↑ Torleif Ingelög, Roger Andersson og Martin Tjernberg, red. (1993). Red Data Book of the Baltic Region (på engelsk). Swedish Threatened Species Unit. Uppsala in co-operation with Institute of Biology, Riga. s. 25-68. ISBN 91-88506-00-2. Henta 6. februar 2023. 
  19. ↑ Valerijus Rašomavičius, red. (2021). Lietuvos raudonoji knyga / Red Data Book of Lithuania (PDF) (på litauisk og engelsk). Aplinkos ministerija (Miljødepartementet). s. 398. ISBN 978-9955-37-230-1. Henta 6. februar 2023. 
  20. ↑ «PoWO: Dactylorhiza × kerneriorum nothosubsp. ampolai». Plants of the World Online. Henta 27. januar 2023. 
  21. ↑ «Artfakta: Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata subsp. fuchsii blodnycklar × skogsnycklar». Artdatabanken. Henta 20. juli 2024. 
  22. ↑ «Artfakta: Dactylorhiza incarnata var. cruenta × maculata subsp. maculata blodnycklar × Jungfru Marie nycklar». Artdatabanken. Henta 20. juli 2024. 
  23. ↑ «Artfakta: Dactylorhiza incarnata var. cruenta × majalis subsp. lapponica blodnycklar × sumpnycklar». Artdatabanken. Henta 20. juli 2024. 
  24. ↑ «PoWO: × Dactylodenia vollmannii nothosubsp. raetica». Plants of the World Online. Henta 26. januar 2023. 
  25. ↑ «Artfakta: Dactylorhiza incarnata var. cruenta × Gymnadenia conopsea blodnycklar × brudsporre». Artdatabanken. Henta 20. juli 2024. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]


Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Blodmarihand&oldid=3560854»