Bonawentura z Bagnoregio

Bonawentura z Bagnoregio, także Święty Bonawentura OFM (wł. Giovanni Fidanza, pol. Jan Fidanza; ur. w 1217 albo w 1218 albo w 1221 w Bagnoregio w okolicach Viterbo, zm. 15 lipca 1274 w Lyonie) – włoski teolog, filozof scholastyk, doktor Kościoła, biskup, kardynał, siódmy generał franciszkanów.

Święty
Bonawentura OFM

Giovanni Fidanza

biskup, kardynał biskup generał zakonu doktor Kościoła
XV-wieczny portret św. Bonawentury
Data i miejsce urodzenia	1217 albo 1218 albo 1221 Bagnoregio
Data i miejsce śmierci	15 lipca 1274 Lyon
Czczony przez	Kościół katolicki
Kanonizacja	14 kwietnia 1482 przez Sykstusa IV
Wspomnienie	15 lipca
Atrybuty	anioł przynoszący mitrę, kapelusz kardynalski trzymany przez anioła lub leżący u stóp, księga, krzyż w dłoniach, drzewo Krzyża Świętego
Patron	franciszkanów, matek oczekujących potomstwa, dzieci, robotników i teologów

Bonawentura z Bagnoregio

XVII-wieczny portret, autorstwa Pedra Ruiza Gonzáleza
Data urodzenia	1217 albo 1218 albo 1221
Data śmierci	15 lipca 1274
Generał zakonu franciszkanów
Okres sprawowania	1257–1274
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	franciszkanie
Sakra biskupia	1273
Kreacja kardynalska	3 czerwca 1273 Grzegorz X
Kościół tytularny	Albano

Życiorys

Urodził się jako Giovanni Fidanza, syn lekarza Giovanniego i Marii Rittelli w Bagnoregio. Dokładna data urodzin nie jest znana – podawane są lata 1217, 1218 i 1221. Podstawowe wykształcenie odebrał we franciszkańskiej szkole w rodzinnej miejscowości. Na przełomie lat 20. i 30. XIII wieku miał doznać uzdrowienia, które on sam przypisywał św. Franciszkowi. W 1235 roku udał się do Paryża, aby studiować sztuki wyzwolone na tamtejszej wszechnicy. Jego wykładowcami byli wówczas m.in.: Wilhelm z Auxerre, Odo Rigaldi i Aleksander z Hales. Osiem lat później wstąpił do zakonu franciszkanów i przyjął imię Bonawentura. W trakcie formacji kontynuował naukę, studiując teologię, a jego profesorami byli Jan z La Rochelle i Wilhelm z Meliton. W 1248 roku otrzymał stopień bakałarza biblijnego, dwa lata później – bakałarza sentencji, a w 1253 roku – magistra teologii. Na żądanie Aleksandra IV, 15 sierpnia 1257 roku, uczelnia paryska zezwoliła Bonawenturze na otwarcie własnej katedry teologii i uznała jego tytuł magistra. Jednakże Fidanza nigdy jej nie objął, bowiem 2 lutego kapituła franciszkanów, wybrała go generałem zakonu. W czasie studiów paryskich napisał komentarze do Ewangelii Łukasza i Jana, „Sentencji” Piotra Lombarda oraz kazanie „Chrystus jeden nauczyciel wszystkich”.

Jako generał usiłował stawić czoła różnym nurtom w zakonie, które zadawały pytania o rolę i dziedzictwo Franciszka z Asyżu, jako założyciela zgromadzenia. W celu rozwiania wątpliwości, Bonawentura sporządził nową biografię Franciszka, przesuwając akcent (w stosunku do poprzednich biografii) ze skrajnego ubóstwa na cnotliwość życia. Ze względu na zdolności organizacyjne, Bonawentura jest nazywany „drugim założycielem zakonu”. W 1260 roku w Narbonie odbyło się zebranie kapituły generalnej, gdzie zobowiązano Bonawenturę do zredagowania konstytucji zakonnej. 23 maja 1273 roku Grzegorz X kreował Bonawenturę kardynałem biskupem i nadał mu diecezję suburbikarną Albano. Jednocześnie polecił mu przygotowania do II soboru lyońskiego, gdzie miało dojść do podpisania unii z Kościołem wschodnim. 28 czerwca 1274 roku doszło do porozumienia, a Bonawentura wygłosił kazanie na temat jedności Kościoła. Zmarł w Lyonie 15 sierpnia tego samego roku.

Nazywany był „doktorem serafickim” (łac. doctor seraphicus). Został kanonizowany i włączony w poczet doktorów Kościoła 14 kwietnia 1482 roku przez Sykstusa IV.

Myśl filozoficzna i teologiczna

Bonawentura jako kardynał ze swoim herbem

W związku z tym, iż twórczość św. Bonawentury była przeniknięta ideą miłości, nazywany był przez tradycję scholastyczną Doktorem Serafickim. Było to związane z symbolem miłości, jakim w Średniowieczu był chór anielski zwany Serafinami. Pozostawił po sobie bardzo bogate piśmiennictwo, szereg traktatów teologicznych i pism okolicznościowych. Głównymi dziełami świętego są Breviloquium, Itinerarium mentis in Deum oraz Hexaemeron.

Był osobą bardzo wszechstronną – filozofem, teologiem oraz mistykiem. Ostatecznie dominującym u Bonawentury okazuje się pierwiastek mistyczny. Dzieła Arystotelesa nie były mu obce, jednak był zdeklarowanym augustynikiem. Jego zdaniem poznanie racjonalne, chociaż konieczne i pożyteczne, jest samo w sobie niewystarczające do poznania Boga oraz najistotniejszych problemów egzystencji ludzkiej. Tak jak Święty Augustyn uważał, że ku wyżynom poznania tego co istotne może wznieść się jedynie rozum oświecony wiarą. Nie uznawał tworzenia teorii dla samych teorii. Jego zdaniem prawdziwa teologia musi mieć charakter praktyczny, co oznacza, że powinna służyć człowiekowi w jego działaniu i uczyć go miłości do Boga i bliźniego.

Jako istotę powołania franciszkańskiego wskazywał dążenie do osiągnięcia prawdziwego pokoju, to jest zjednoczenia człowieka z Bogiem. Zachęcał swoich współbraci, aby idąc śladami św. Franciszka, dążyli do zjednoczenia z Bogiem poprzez miłość. Kontemplacja powinna zająć pierwsze miejsce w życiu franciszkanina, jej owocem powinna być ewangelizacja innych. Tylko pielęgnowanie modlitwy wewnętrznej oraz prowadzenie głębokiego życia duchowego pozwoli franciszkanom głoszenie pokoju innym ludziom. Tylko tacy zakonnicy mogą być przewodnikami do zjednoczenia z Bogiem.

Jedynie poznanie afektywne przez intuicję może być odpowiednim środkiem zjednoczenia człowieka z Bogiem. Znane jest jego powiedzenie: Non est perfecta cognitio sine dilectione – Nie ma prawdziwego poznania bez umiłowania. Najgłębsze tajemnice (zarówno te Boskie jak i ludzkie) może poznać jedynie ten, kto kocha naprawdę. Wskazuje, iż choć św. Franciszek nie był człowiekiem uczonym, to jednak osiągnął pełne zjednoczenie z Bogiem. Jego poznanie afektywne było tak wielkie, że poprzez stygmaty upodobnił się całkowicie do Chrystusa.

Jego najbardziej znane dzieło, pt. Itinerarium mentis in Deum (Wędrówka duszy do Boga) kończy się tymi słowami:

Jeśli zatem pytasz, jak to się dzieje (tzn. jak osiąga się zjednoczenie z Bogiem przez miłość), zapytaj o to łaskę, a nie naukę; pragnienie, a nie zrozumienie; westchnienie modlitwy, a nie refleksję i lekturę; oblubieńca, a nie nauczyciela; Boga, a nie człowieka; ciemność, a nie jasność; nie pytaj światła, lecz pytaj ogień, który wszystko rozpala i przenosi w Boga za pomocą impetu skruszonego serca i rozpalonego do granic miłosnego uczucia.

Si autem quaeras, quomodo haec fiant, interroga gratiam, non doctrinam; desiderium, non intellectum; gemitum orationis, non studium lectionis; sponsum, non magistrum; Deum, non hominem: caliginem. non claritatem; non lucem, sed ignem totaliter inflammantem et in Deum excessivis unctionibus et ardentissimis affectionibus transferentem. Qui quidem ignis Deus est, et huius caminus est in Ierusalem, et Christus hunc accendit in fervore, suae ardentissimae passionis, quam solus ille vere percipit, qui dicit: Suspendium elegit anima mea, et mortem ossa mea. Quam mortem qui diligit videre potest Deum, quia indubitanter verum est: Non videbit me homo et vivet. Moriamur igitur et ingrediamur in caliginem, imponamus silentium sollicitudinibus, concupiscentiis et phantasmatibus; transeamus cum Christo crucifixo ex hoc mundo ad Patrem, ut, ostendo nobis Patre, dicamus cum Philippo: Sufficit nobis; audiamus cum Paulo: Sufficit tibi gratia mea; Exultemus cum David dicentes: Defecit caro mea et cor meum, Deus cordis mei et pars mea Deus in aeternum. Benedictus Dominus in aeternum, et dicet omnis populus: Fiat, fiat. Amen.

—  Itinerarium mentis in Deum

Św. Bonawentura czczony jest także w Kościele prawosławnym. Szczególnie cenione są jego duchowość oraz zamiłowanie do życia kontemplacyjnego. Życie i twórczość świętego Bonawentury wpisują się w tradycję modlitwy Jezusowej (modlitwa serca).

Kult

W ikonografii przedstawiany jest w kilku odsłonach: w habicie franciszkańskim z biskupim krzyżem na piersiach, jako kardynał w cappa magna, jako teolog nad pulpitem.

Jego atrybutami są: anioł przynoszący mitrę, kapelusz kardynalski trzymany przez anioła lub leżący u stóp, księga, krzyż w dłoniach, drzewo Krzyża Świętego i zwój.

Wspomnienie liturgiczne św. Bonawentury w Kościele katolickim obchodzone jest w dzienną rocznicę śmierci (15 lipca), w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego 14 lipca.

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego

Dzieła

Legenda maior, 1477

• Komentarz do czterech Ksiąg Sentencji Piotra Lombarda (Commentarium in quatuor libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi)
• Breviloquium
• Kwestie dyskutowane o tajemnicy Trójcy Świętej (Quaestiones disputatae de mysterio Trinitatis)
• Kwestie dyskutowane o wiedzy Chrystusa (Quaestiones disputatae de scientia Christi)
• Kwestie dyskutowane o doskonałości ewangelicznej (Quaestiones disputatae de perfectione evangelica)
• Komentarz do Ewangelii Łukasza (Commentarium in evangelium Lucae)
• Komentarz do Ewangelii Jana (Commentarium in evangelium Ioannis)
• Obrona ubogich (Apologia pauperum)
• Życiorys większy św. Franciszka (Legenda maior s. Francisci)
• Życiorys mniejszy św. Franciszka (Legenda minor s. Francisci)
• Konferencje o dziesięciu przykazaniach (Collationes de decem praeceptis)
• Konferencje o siedmiu darach Ducha Świętego (Collationes de septem donis Spiritus Sancti)
• Konferencje o sześciu dniach stworzenia (Collationes in Hexaemeron)

Bibliografia

• Aleksander Horowski: Św. Bonawentura z Bagnoregio, doktor Kościoła, i jego „Konferencje o sześciu dniach stworzenia”. Kraków: SERAFIN, 2008, s. 5-24. (pol.).
• Zdzisław Kijas: Święty Bonawentura. Kraków: WAM, 2002. ISBN 83-7318-003-6. (pol.).
• BONAWENTURA. W: Historia filozofii. Pod redakcją G. F. Aleksandrowa, B. E. Bychowskiego, M.B. Mitina, Pawła Judina. Tłum. z rosyjskiego Aleksander Neyman, Roman Korab-Żebryk, Bogdan Kupis. T. I: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961, s. 530–531. (pol.).

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

• Dzieła Bonawentury w bibliotece Polona
• Bonawentura, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-20] .

Anglojęzyczne

• TimT. Noone TimT., R.E.R.E. Houser R.E.R.E., Saint Bonaventure, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 27 lutego 2013, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-08]  (ang.).
• Thomas J.T.J. McKenna Thomas J.T.J., Bonaventure, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2022-06-19]  (ang.).
• Bonaventure (c.1217–74) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].