Jaskrowce

Jaskrowce
	; Ranunculus cortusifolius
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Ranunculanae
Rząd	jaskrowce
	Nazwa systematyczna
	Ranunculales Dumort.; Anal. Fam. Pl.: 44. 1829
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Jaskrowce (Ranunculales Dumort.) – rząd roślin okrytonasiennych. Stanowi grupę siostrzaną dla wszystkich pozostałych dwuliściennych właściwych. Przeważnie są to rośliny zielne, rzadziej drzewa i krzewy (w drewnie zawsze obecne są naczynia). Należy tu (według APweb) 7 rodzin zawierających 199 rodzajów z 4445 gatunkami^[2]. Centrum współczesnego zróżnicowania rzędu jest Azja Wschodnia – wszystkie rodziny tam występują, niektóre tylko tam (olszankowate i Circaeasteraceae), jaskrowate są kosmopolityczne, pozostałe spotykane są głównie na półkuli północnej, miesięcznikowate w strefie międzyzwrotnikowej^[2].

Morfologia

Mak wschodni

Glistnik jaskółcze ziele

Mahonia pospolita

Pokrój: Rośliny zielne, rzadziej krzewy, niewielkie drzewa i pnącza^[3].
Liście: Zwykle skrętoległe, rzadko naprzeciwległe, pojedyncze lub złożone, często podzielone lub głęboko wcinane, rzadziej liście o blaszkach całych, na brzegu zwykle piłkowane^[4]^[2].
Kwiaty: Pojedyncze lub zebrane w różnego typu kwiatostany, wyrastające szczytowo lub z kątów liści^[4]. Zwykle promieniste, tylko u niektórych owadopylnych wyewoluowały kwiaty grzbieciste^[3]. Kwiaty wsparte są pojedynczą przysadką lub jej brak^[4]. Listki okwiatu w liczbie od 4 do 15 są umieszczone w jednym lub dwóch okółkach, czasem spiralne^[4], zwykle zróżnicowane na kielich i koronę. Płatki korony są zawsze wolne, często z miodnikami u nasady. Pręciki w liczbie od 3 do 500, często liczne, zwykle wolne. Owocolistki są zamknięte, zwykle także liczne i wolne (słupkowie apokarpiczne), skrętolegle umieszczone na wydłużonym dnie kwiatowym^[3].
Owoce: Bardzo zróżnicowane – mieszki, jednonasienne orzeszki, jagody^[2]^[4] i torebki^[4].

Systematyka

Relacje filogenetyczne między rodzinami w obrębie rzędu są dobrze poznane i stabilne od lat 90. XX wieku, potwierdzone w licznych analizach molekularnych w początkach XXI wieku. W kolejnych edycjach systemów APG (1998, 2003, 2009, 2016) nie zachodziły w klasyfikacji rzędu istotne zmiany. Najstarszą linią rozwojową w jego obrębie, siostrzaną dla wszystkich pozostałych rodzin są olszankowate Eupteleaceae. Na podstawie analiz molekularnych^[5] datowano zróżnicowanie rodzin w obrębie tego rzędu na okres wcześniejszy niż 105 milionów lat temu i tylko rozdzielenie berberysowatych Berberidaceae i jaskrowatych Ranunculaceae nastąpić miało później, być może dopiero 90 milionów lat temu. Znaleziska skamieniałości roślin klasyfikowanych jako Potomacapnos (dymnicowe) datowanych na 120 milionów lat temu i Leefructus (jaskrowate) datowanych na 125,8–123 miliony lat temu wskazuje na bardzo szybką dywersyfikację w obrębie tego rzędu, która nastąpiła w ciągu ok. 5 milionów lat przed 123 milionami lat temu^[2]^[6]. Z Portugalii pochodzą datowane na apt skamieniałości Teixeiraea lusitanica o cechach typowych dla jaskrowców, prawdopodobnie z linii prowadzącej do miesięcznikowatych Menispermaceae^[4].

Pozycja w kladogramie dwuliściennych właściwych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rząd jest najstarszą linią rozwojową tj. kladem bazalnym dwuliściennych właściwych:

←

jaskrowce Ranunculales

srebrnikowce Proteales

trochodendronowce Trochodendrales

bukszpanowce Buxales

parzeplinowce Gunnerales

ukęślowce Dilleniales

skalnicowce Saxifragales

	winoroślowce Vitales

→	klad różowych

Berberidopsidales

sandałowce Santalales

	goździkowce Caryophyllales

→	klad astrowych

Powiązania filogenetyczne rodzin zaliczanych do jaskrowców według APweb

jaskrowce

olszankowate Eupteleaceae

makowate Papaveraceae

	krępieniowate Lardizabalaceae

	Circaeasteraceae

miesięcznikowate Menispermaceae

	berberysowate Berberidaceae

	jaskrowate Ranunculaceae

Pozycja w systemie Ruggiero i in. (2015): Rząd tworzy jeden z 18 nadrzędów okrytonasiennych – jaskropodobne Ranunculanae i obejmuje rodziny zgodnie z systemem APG III (2009)^[1].

Pozycja i podział w systemie Reveala (1999): Rząd wąsko ujmowany (tylko dwie rodziny – gorzknikowate Hydrastidaceae i jaskrowate Ranunculaceae), należący do nadrzędu Ranunculanae i podklasy jaskrowych. Podklasa odpowiada ujęciu rzędu w systemach APG, przy czym obejmuje także piwoniowce Paeoniales^[7]^[8].

Klasyfikacja według systemu Takhtajana (1997, 2009): W systemie Armena Tachtadżiana z 1997 rząd Ranunculales był monotypowy, tj. obejmował tylko rodzinę jaskrowatych. Pozostałe rodziny najbliżej spokrewnione grupowane były w rzędy Lardizabales, Menispermales, Berberidales, Circaestrales, Hydrastidiales, Glaucudiales i Papaverales połączone w ramach nadrzędu jaskropodobnych Ranunculanae i podklasę Ranunculidae. Do grupy tej (nadrzędu i podklasy) Takhtajan zaliczył także piwoniowate Paeoniaceae tworzące własny rząd Paeoniales^[9]. Współcześnie rodzina ta włączana jest do skalnicowców Saxifragales^[2].

W systemie z 2009 do nadrzędu jaskropodobnych Ranunculanae Tachtadżian zaliczył tu obok rzędów z wcześniejszej wersji klasyfikacji także Eupteleales, przy czym w ramach rzędu jaskrowców umieścił obok jaskrowatych rodzinę Hydrastidiaceae (z jednym gatunkiem – gorzknikiem kanadyjskim Hydrastis canadensis). Utrzymał w tym nadrzędzie nadal piwoniowce z rodziną piwoniowatych^[10].

Klasyfikacja według systemu Cronquista (1981): Rząd w systemie Arthura Cronquista obejmował znaczną część rodzin, które później zostały potwierdzone jako najbliżej spokrewnione z jaskrowatymi, a poza tym sabiowate i garbownikowate, klasyfikowane współcześnie odpowiednio do rzędów srebrnikowców Proteales i dyniowców Cucurbitales. Z kolei bazalne dla tej grupy olszankowate sklasyfikowane były w rzędzie oczarowców Hamamelidales, a makowate tworzyły odrębny rząd makowców Papaverales^[11]. Rodziny jaskrowców w systemie Cronquista:

Berberidaceae – berberysowate
Circaeasteraceae
Coriariaceae – garbownikowate
Lardizabalaceae – krępieniowate
Menispermaceae – miesięcznikowate
Ranunculaceae – jaskrowate
Sabiaceae – sabiowate
Sargentodoxaceae

Przypisy

↑ ^a ^b Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 322. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jan Thomas Johansson: Ranunculales. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2021-01-27].
↑ Anderson, C. L., Bremer, K., & Friis, E. M. 2005. Dating phylogenetically basal eudicots using rbcL sequences and multiple fossil reference points. American J. Bot. 92: 1737-1748.
↑ Wang, W., Dilcher, D. L., Sun, G., Wang, H.-S., & Chen, Z.-D. 2016. Accelerated evolution in the early angiosperms: Evidence from ranunculalean phylogeny by integrating living and fossil data. J. Syst. Evol. 54: 336-341.
↑ Crescent Bloom: Ranunculales. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-02]. (ang.).
↑ James L. Reveal: Reveal System of Angiosperm Classification. Norton-Brown Herbarium, University of Maryland. [dostęp 2021-09-23].
↑ Armen Takhtajan: Diversity and classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1997, s. 10–11. ISBN 0-231-10098-1.
↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 77–100.
↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 116–118. ISBN 0-231-03880-1.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[szweyk-3] Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 322. ISBN 83-214-1305-6.

[Johansson-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jan Thomas Johansson: Ranunculales. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2021-01-27].

[5] Anderson, C. L., Bremer, K., & Friis, E. M. 2005. Dating phylogenetically basal eudicots using rbcL sequences and multiple fossil reference points. American J. Bot. 92: 1737-1748.

[6] Wang, W., Dilcher, D. L., Sun, G., Wang, H.-S., & Chen, Z.-D. 2016. Accelerated evolution in the early angiosperms: Evidence from ranunculalean phylogeny by integrating living and fossil data. J. Syst. Evol. 54: 336-341.

[7] Crescent Bloom: Ranunculales. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-02]. (ang.).

[8] James L. Reveal: Reveal System of Angiosperm Classification. Norton-Brown Herbarium, University of Maryland. [dostęp 2021-09-23].

[tak_1997-9] Armen Takhtajan: Diversity and classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1997, s. 10–11. ISBN 0-231-10098-1.

[10] Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 77–100.

[cronquist-11] Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 116–118. ISBN 0-231-03880-1.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]