Plac ks. Józefa Londzina w Katowicach
Plac ks. Józefa Londzina w Katowicach (potocznie Gruszka Plac[1]) – plac miejski w Katowicach, położony na terenie dzielnicy Załęże, przy ulicy Gliwickiej. Stanowi on pozostałość południowej części założenia parkowego załęskiego pałacu. Znajdują się na nim m.in. plac zabaw i siłownia plenerowa, a pośrodku kamień z tablicą pamiątkową. Patronem placu jest ks. prałat Józef Londzin.
Załęże | |
Fragment placu we wrześniu 2024 roku (widok od strony ulicy Gliwickiej) | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Położenie na mapie Katowic | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
50°15′58,9″N 18°59′26,5″E/50,266361 18,990694 |
Historia
edytujPlac ks. J. Londzina stanowi południową część założenia parkowego pałacu w Załężu rozdzielonego ulicą Gliwicką[2]. Sam pałac wzniesiono w latach 1886–1887[3], a w latach 1886–1945 mieściła się regionalna dyrekcja Georg von Giesches Erben, a później spółki akcyjnej Giesche[4]. Do 1922 roku plac nazywał się Gruschkaplatz, po czym nazwę zmieniono na plac Gruszki[5].
W nocy 31 marca 1926 roku na ówczesnym placu Gruszki doszło do pożaru, w wyniku którego spaliła się budka w której sprzedawano papierosy[6].
30 października 1928 roku na obradach katowickiego magistratu podjęto decyzję o uporządkowaniu placu Gruszki, a wydatki na ten cel miały być pokryte z sum przeznaczonych na zatrudnienie bezrobotnych[7]. Nowy zieleniec wraz z basenem kąpielowym dla dzieci otwarto 18 lipca 1929 roku[1], a w uroczystości tej wzięli udział m.in. prezydent Katowic Adam Kocur, który wygłosił okolicznościowe przemówienie oraz członkowie katowickiej Rady Miejskiej[8]. Powstałe na placu baseny kąpielowe zaprojektował w 1928 roku architekt Lucjan Sikorski[9].
W międzyczasie, 21 kwietnia 1929 roku w Cieszynie zmarł ks. prałat Józef Londzin[10]. Jeszcze w tym samym roku, 11 czerwca komisaryczna Rada Miejska uchwaliła zmianę nazwę placu z placu Gruszki na plac ks. Prałata Józefa Londzina[5][11]. W 1930 roku na placu postawiono pomnik ks. Józefa Londzina[1].
W 1930 roku plac ks. J. Londzina był otoczony ze wszystkich stron żywopłotem, a od strony ulicy był ogrodzony parkanem zazielenionym roślinami pnącymi. Przez główną bramę ścieżka na wprost prowadziła do basenu kąpielowego dla dzieci z plażą o szerokości 5 m, co miało gwarantować dostęp do promieni słonecznych. Część placu przeznaczonego dla dzieci ogrodzona była od reszty założenia niskim parkanem drewnianym. Na całym placu znajdowało się około 100 ławek, 20 huśtawek i poidło wody pitnej[12]. W 1933 roku plac J. Londzina był jednym z dwóch parków na terenie ówczesnego Załęża – drugi znajdował się przy kopalni „Kleofas”[13].
W okresie niemieckiej okupacji Polski w latach 1939–1945 plac nosił nazwę Freiheitsplatz, po czym przywrócono nazwę na plac ks. Józefa Londzina[5].
W okresie Polski Ludowej na terenie placu ks. J. Londzina organizowano koncerty zespołów dętych[14][15]. Na południe niego znajdowały się zabudowania podsadzkowe kopalni „Kleofas”, które zostały wyburzone pod koniec 1964 roku[16].
W 2000 roku sprzed wejścia do budynku Domu Kultury Huty „Baildon” na plac ks. J. Londzina został przeniesiony kamień pamiątkowy z tablicą powstałą w 1995 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę[17].
Na początku XXI wieku plac ks. J. Londzina był niewielkim obszarem z kilkoma huśtawkami[1], a sam basen kąpielowy dla dzieci z biegiem lat został zamieniony na klomb[18]. O rewitalizację tego miejsca zabiegali społecznicy i mieszkańcy Załęża. W 2014, 2015 i 2016 do budżetu obywatelskiego zostały zgłoszone projekty związane z powstaniem na tym terenie placu zabaw, lecz nie uzyskały one wówczas odpowiedniej liczby głosów. W 2017 roku Rada Jednostki Pomocniczej nr 7 Załęże zaczęła wnioskować do Urzędu Miasta Katowice o poprawę estetyki i bezpieczeństwa tego miejsca. Działania te doprowadziły do decyzji o rewitalizacji placu ks. J. Londzina przez miasto[19].
16 października 2018 roku miasto otrzymało dofinansowanie na projekt rewitalizacji placu i jeszcze w tym samym roku Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach ogłosił przetarg na place budowlane[20][21]. Plac po rewitalizacji został oddany do użytku 30 kwietnia 2020 roku[1], a w ramach tych robót powstały m.in. siłownia i plac zabaw, a dotychczasowy starodrzew został uzupełniony nowymi nasadzeniami. Koszt prac wyniósł 1,4 mln złotych[22].
W międzyczasie, 15 i 16 września 2017 roku na placu ks. J. Londzina zorganizowano pierwszą edycję Dni Załęża[23].
Charakterystyka
edytujPlac ks. J. Londzina położony jest w pobliżu skrzyżowaniu ulic Gliwickiej, Brackiej i F. Bocheńskiego w Katowicach, na terenie dzielnicy Załęże[1]. Od północy sąsiaduje z jezdnią ulicy Gliwickiej, za którą znajduje się załęski pałac, od wschodu z blokami mieszkalnymi, od południa z kompleksem ogródków działkowych, natomiast od zachodu z budynkiem przychodni[24]. Jest to obszar o powierzchni około 10 tys. m²[1]. W systemie TERYT widnieje pod numerem 50445[25]. Jest pod opieką Zakładu Zieleni Miejskiej w Katowicach[26].
Na plac prowadzą trzy wejścia: główne na osi historycznego założenia parkowego, północno-wschodnie od strony ulicy Gliwickiej oraz od strony wschodniej. Znajduje się tutaj: siłownia plenerowa, strefa do gry w szachy, plac zabaw oraz strefa dla seniorów. Wzdłuż historycznej osi umieszczone są tablice edukacyjne[22]. Drzewostan placu stanowi pozostałość po starszym lesie dębowym – założeniu parkowego załęskiego pałacu[1].
W środkowej części placu znajduje się kamień z pamiątkową tablicą poświęconą pomordowanym, prześladowanym i więzionym przez Niemców mieszkańcom Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Napis na tablicy: „W hołdzie Polakom, mieszkańcom Górnego Śląska i Zagłębia, zamordowanym, prześladowanym, więzionym i deportowanym do pracy niewolniczej. W 56 rocznicę napaści hitlerowskiej na Polskę”[27].
Na wysokości placu ks. J. Londzina, przy ulicy Gliwickiej znajduje się przystanek autobusowy Załęże Dwór, a bliżej skrzyżowania z ulicą Bracką przystanek tramwajowy o tej samej nazwie[28].
Plac jest przygotowany pod organizację różnego typu wydarzenia i imprezy plenerowe[22], a odbywają się tu m.in.: festyny[23], kina plenerowe[29][30], biegi uliczne[31][32] czy pikniki[33].
Plac nosi imię Józefa Londzina – polskiego duchownego, działacza politycznego i społecznego, burmistrza Cieszyna[34].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Steuer 2024 ↓, P.
- ↑ Steuer 2024 ↓, D.
- ↑ Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 36.
- ↑ Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 37.
- ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 705.
- ↑ Kronika, „Gazeta Robotnicza” (77), Katowice: Komitet Obwodowy P.P.S., 3 kwietnia 1926, s. 3 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Uchwały Magistratu m. Katowic, „Polska Zachodnia” (302), Katowice: "Polska Zachodnia" Spółka Wydawnicza, 1 listopada 1928, s. 7 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Upiększenie Wielkich Katowic, „Robotnik Śląski” (30), Katowice, 21 lipca 1929, s. 6 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Borowik 2017 ↓, s. 128.
- ↑ Rzewiczok 2013 ↓, s. 197.
- ↑ Wiadomości ze Śląska, „Górnoślązak” (135), Katowice: "Górnoślązak" spółka wydawnicza z ograniczoną odpowiedzialnością, 14 czerwca 1929, s. 5 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Ogrodnictwo miejskie w Katowicach, „Kurjer Śląski” (259), Katowice: Spółka Wydawnicza "Śląski Głos Poranny", 8 listopada 1930, s. 8 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Pierończyk, Różycka i Gąsior 2016 ↓, s. 38.
- ↑ Program uroczystości Dni Morza Katowicach, „Gazeta Robotnicza”, Katowice; Sosnowiec: Wojewódzki Komitet Robotniczy P.P.S Śląsko-Dąbrowiecki, 26 czerwca 1945, s. 3 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Imprezy 30 kwietnia - piątek, „Trybuna Robotnicza” (100), Katowice: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa", 29 kwietnia 1971, s. 4 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Uwaga mieszkańcy Załęża!, „Trybuna Robotnicza” (259), Katowice: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa", 31 października 1964, s. 2 [dostęp 2024-11-08] (pol.).
- ↑ Steuer 2024 ↓, O.
- ↑ Pierończyk, Różycka i Gąsior 2016 ↓, s. 44.
- ↑ Ewa Inn: Rewitalizacja placu Londzina. Krótka historia długiej drogi. katowice-zaleze.pl, 2018-11-05. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Plac Londzina w Załężu będzie zrewitalizowany. Powstanie przyjazna przestrzeń dla mieszkańców. katoobywatel.katowice.eu, 2018-10-26. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Rewitalizacja Placu Londzina w Katowicach. www.katowice.eu, 2018-10-24. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ a b c Zieleń, szachy i inne atrakcje – Załęże zyskało nowy zielony skwer. metropoliagzm.pl, 2020-05-06. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ a b Katowice: w piątek i sobotę pierwsze Dni Załęża. dziennikzachodni.pl, 2017-09-14. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-11-09]. (pol.).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-11-09]. (pol.).
- ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: O Zakładzie Zieleni Miejskiej. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Dzióbek 2023 ↓, s. 164.
- ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-11-09]. (pol.).
- ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: Kino plenerowe. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Kino na leżakach. Ruszają plenerowe seanse w dzielnicach. katowice24.info, 2023-07-05. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: Pl. Londzina IV Bieg Zielone Załęże. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Kacper Jurkiewicz: Za nami IV Bieg Zielone Załęże. Pogoda i humor dopisały!. www.wkatowicach.eu, 2024-05-11. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Ekopiknik na Załężu. www.klubwysokizamek.pl, 2014-08-01. [dostęp 2024-11-08]. (pol.).
- ↑ Rzewiczok 2013 ↓, s. 196.
Bibliografia
edytuj- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-29-1 (pol.).
- Aneta Borowik, Słownik architektów, inżynierów i budowniczych związanych z Katowicami w okresie międzywojennym, wyd. drugie, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2017, ISBN 978-83-226-2299-5 (pol.).
- Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk , Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5 (pol.).
- Michał Dzióbek , Katowickie pomniki i tablice pamiątkowe: katalog, Katowice: Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, 2023, ISBN 978-83-966732-3-7 (pol.).
- Ginter Pierończyk, Aleksandra Różycka , Jan Gąsior , Historia Załęża cegłą pisana [online], 2016 (pol.).
- Urszula Rzewiczok (red.), Patronowie katowickich ulic i placów, wyd. drugie, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2013, ISBN 978-83-87727-38-3 (pol.).
- Antoni Steuer, Leksykon załęski, Muzeum Historii Katowic, 2024 [dostęp 2024-11-08] (pol.).