Wikipedia

Wincenty Danek

polski historyk literatury

Wincenty Danek (ur. 8 października 1907 w Sierszy[a], zm. 17 sierpnia 1976 w Krakowie) – profesor, polski polonista, pedagog, historyk literatury, działacz komunistyczny.

Wincenty Danek
Data i miejsce urodzenia

8 października 1907
Siersza[a]

Data i miejsce śmierci

17 sierpnia 1976
Kraków

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: badania nad powieścią historyczną
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1934
Uniwersytet Jagielloński
promotor: Ignacy Chrzanowski

Habilitacja

1954
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1968

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie

Instytut

Instytut Filologii Polskiej

Stanowisko

profesor

Okres zatrudn.

1961–1976

Uczelnia

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie

Katedra

Katedra Metodyki Języka Polskiego i Literatury Polskiej

Stanowisko

docent

Okres zatrudn.

1958–1971

Uczelnia

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie

Katedra

Katedra Historii Literatury Polskiej

Stanowisko

docent

Okres zatrudn.

1954–1958

Rektor
uczelnia

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie

Okres spraw.

1956–1971

Poprzednik

Zygmunt Mysłakowski

Następca

Zenon Moszner

Przewodniczący Rady
instytut naukowy

Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Okres spraw.

1975–1976

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” Medal 10-lecia Polski Ludowej

W okresie II wojny światowej współorganizator tajnego nauczania w rejonie Krzeszowic (1939–1944), po wojnie współtwórca i dyrektor krzeszowickiego liceum, kurator krakowskiego okręgu szkolnego i kierownik Wydziału Oświaty (1948–51), długoletni pracownik (1949–1976) i rektor (1956–1971) Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, od 1960 redaktor naczelny „Ruchu Literackiego”, przewodniczący rady naukowej Instytutu Badań Literackich PAN (1975–1977). Badacz życia i twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego (m.in. monografie Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biografii, Powieści historyczne Kraszewskiego, Matejko i Kraszewski. Dwie koncepcje dziejów Polski, liczne wydania utworów) oraz Adolfa Dygasińskiego (wydał m.in. jego Pisma pedagogiczne).

Życiorys

edytuj
 
Tablica pamiątkowa Wincentego Danka w Krzeszowicach

Danek wywodził się poprzez ojca z rodziny inteligencji galicyjskiej, która wydała licznych księży zaangażowanych w edukację wiejską, a przez matkę z ziemiaństwa podlaskiego. Jego pradziadek Wincenty Danek (1812–1879), syn urodzonego w Tarnowie organisty z Sułkowic, prawnik z wykształcenia, był w ciągu swej kariery kolejno burmistrzem Sokala, Żółkwi i Sambora, radcą magistratu w Krakowie, starostą bocheńskim, radcą sądowym w Przemyślu, nadprokuratorem i radcą dworu przy Sądzie Krajowym we Lwowie, a także prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego[2][3]; brat pradziadka, Walenty (1822–1886), proboszcz w Gnojniku i dziekan czchowski, potem proboszcz w Wiśniczu i dziekan bocheński, był inspektorem szkolnym w Czchowie i założycielem szkoły w Gnojniku, wspierał finansowo inicjatywy oświatowe Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego[2][4]. Dziadek, Stanisław, żonaty z wiedenką Marią Burkhardt, był naczelnikiem sądu w Kutach[5][6]. Ojciec, Władysław (1869–1933), urodzony w Stryju, pracował jako sekretarz Zakładu Górniczego w Sierszy i kierownik Kasy Chorych[7]; stryj, Wincenty (1870–1945), był księdzem zasłużonym dla Polonii w Budapeszcie[5][8]. Matka, Paulina z domu Bogacka (1879–1944), urodzona w Krzeszowicach, po ślubie zawartym w 1905 w parafii św. Szczepana na Piasku w Krakowie[6] prowadziła dom. Bogaccy, uchodźcy z Podlasia po powstaniu styczniowym, kupili od Potockich dwór w Krzeszowicach w miejscu obecnego Urzędu Miasta. Dziadek ze strony matki, Ludwik, pracował dla Jana Matejki – w 1882 wysłał Hołd pruski na wystawę w Rzymie[9].

Danek uczęszczał do szkoły ludowej w Sierszy w 1913–1918 (przez jeden semestr po wybuchu I wojny światowej w Milówce pod Żywcem)[10]. W 1918 został uczniem IV Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie, gdzie nauczycielem był wówczas Stanisław Kot. Maturę zdał w 1926[11][12]. Studia magisterskie z polonistyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończył w marcu 1930, broniąc pracy Józef I. Kraszewski jako krytyk literacki i historyk literatury, przygotowanej na seminarium Ignacego Chrzanowskiego z historii literatury[13][12]. Jego przyjacielem z lat studenckich był krajanin z Krzeszowic, Kazimierz Wyka. W 1930 Danek ukończył również studium pedagogiczne UJ[13]. Następnie odbył służbę wojskową w Batalionie Podchorążych Piechoty nr 5 w Łobzowie i od 18 grudnia 1931 w 20. Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej, przerwaną z powodu kontuzji kolana. Uraz przekreślił także karierę piłkarską Danka, który pozostał do końca życia zagorzałym kibicem Cracovii[14]. W latach 30. XX w. należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego[15].

Z powodu lewicowych przekonań (bliskich PPS) nie mógł znaleźć zatrudnienia w szkołach państwowych[potrzebny przypis]. W latach 1931–1939 pracował w gimnazjach prywatnych w Kolbuszowej, Krakowie (1934/35) i Toruniu (1935–39)[12]. W 1934, jako nauczyciel w odległej od ośrodków akademickich Kolbuszowej, obronił pod kierunkiem profesora Chrzanowskiego rozprawę doktorską Lucjan Siemieński jako krytyk literacki, mimo krytycznej recenzji Stanisława Pigonia[16]. W tym samym roku złożył również egzamin nauczyciela szkół średnich[13][12], upoważniający do prowadzenia lekcji języka polskiego i łaciny. W czasie okupacji niemieckiej został skierowany do pracy jako urzędnik w kamieniołomach w Miękini od 15 września 1939, a od 1 października 1941 w Urzędzie Pracy (Arbeitsamt) w Krzeszowicach, gdzie odpowiadał za referat wypłaty zasiłków dla rodzin wywiezionych na roboty przymusowe do III Rzeszy i referat poradnictwa zawodowego dla młodzieży[17]. W 1942 nawiązał współpracę z konspiracyjną komórką Polskiej Partii Robotniczej w Krzeszowicach i dostarczał jej działaczom oraz żołnierzom Gwardii Ludowej wykradzione z Arbeitsamtu karty pracy[18][15]. Jego brat, Adam (1923–1988), był w tym czasie żołnierzem AK[19]. Obaj bracia wraz z narzeczoną Danka, Jadwigą Bączkowską[b], i Kazimierzem Wyką prowadzili tajne nauczanie w Krzeszowicach. Po powołaniu przez Delegaturę Rządu na Kraj w 1941 Gminnych Komisji Oświaty i Kultury Danek był członkiem komisji w Krzeszowicach, sprawował także opiekę nad tajną szkołą średnią[21]. 21 grudnia 1944 został aresztowany za sprawą niemieckiego kierownika Urzędu Pracy podczas przeprowadzania tajnej matury w Tenczynku i osadzony w więzieniu na Montelupich,[22] skąd wydostał się podczas ewakuacji w styczniu 1945[12].

Po zakończeniu II wojny światowej na bazie doświadczeń konspiracyjnych organizował liceum ogólnokształcące w Krzeszowicach, które rozpoczęło działalność 7 lutego 1945[23][24], natomiast lokal Hotelu Zdrojowego Potockich, zajęty na potrzeby Armii Czerwonej, otrzymało staraniem Danka 22 października 1945[25]. Danek był dyrektorem krzeszowickiego liceum do 31 sierpnia 1947[24]. Z przydziału kuratorium pracował równocześnie jesienią 1946 jako nauczyciel w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Staszica w Chrzanowie[20]. Tworzył struktury komunistycznej organizacji młodzieżowej Związek Walki Młodych w Krzeszowicach, a w lutym 1945 został jej kierownikiem[26]. W marcu 1946 został członkiem Komitetu Miejskiego PPR w Krzeszowicach, z ramienia PPR był do 1948 przewodniczącym tamtejszej Miejskiej Rady Narodowej[27][15]. Jako zaufany działacz PPR był przewodniczącym krzeszowickiej Obwodowej Komisji Wyborczej w trakcie referendum ludowego w 1946 oraz wyborów parlamentarnych w 1947[15][28].

1 września 1947 został mianowany na krótko dyrektorem VI Państwowego Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki w Krakowie (w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły mieszkał do 1957[29]), 5 listopada 1947 naczelnikiem wydziału szkół średnich i kuratorem krakowskiego okręgu szkolnego[30], a 1 grudnia 1948 kuratorem[24][15]. Jako zdeklarowany ateista – choć zawarł w 1946 ślub kościelny[20] – współuczestniczył w przejmowaniu przez państwo kościelnych szkół i zakładów wychowawczych, a także przyczyniał się do usuwania z placówek oświatowych duchownych, którzy pracowali w nich jako katecheci[15]. Od maja 1949 był sekretarzem wojewódzkiej komisji do walki z analfabetyzmem, po czym zastąpił Franciszka Grochalskiego jako pełniący obowiązki wojewódzkiego pełnomocnika tejże komisji[31]. We wrześniu 1950 został kierownikiem Wydziału Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Zarówno w kuratorium, jak i w Wydziale Oświaty był aktywnym członkiem podstawowej organizacji partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[15].

Wiosną 1951 Danek został odwołany z administracji oświatowej, do czego pretekstem miało stać się jego zachowanie na meczu piłkarskim[32]. Uzyskał wówczas stałe zatrudnienie w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, gdzie od 1949 pracował na godziny kontraktowe. W roku akademickim 1951/52 prowadził również wykłady zlecone na Uniwersytecie Jagiellońskim[33]. Był członkiem Komitetu Uczelnianego PZPR w WSP[34]. W 1951–55 pełnił funkcję zastępcy i faktycznego przewodniczącego krakowskiej Komisji Egzaminacyjnej do spraw egzaminu państwowego dla nauczycieli szkół średnich. Był organizatorem utworzonego w 1951 Studium Zaocznego dla Pracujących, co przypadło na początki formy studiów zaocznych, pierwotnie skierowanej do pracujących już nauczycieli. Jednocześnie w 1951–56 był nauczycielem Liceum Pedagogicznego nr 1 w Krakowie[35]. W 1952 został dziekanem Wydziału Zaocznego, zaś napisana z inspiracji Kazimierza Wyki (wówczas kolegi z WSP) praca Poglądy pedagogiczne Adolfa Dygasińskiego pozwoliła mu na uzyskanie 30 czerwca 1954 tytułu docenta[24][36].

29 października 1956, w trakcie odwilży gomułkowskiej, Danek został pierwszym pochodzącym z wyboru rektorem krakowskiej WSP[37][15]. Wiosną 1956 dał się poznać jako obrońca uczelni przed planami jej rozwiązania przez Ministerstwo Oświaty i przejęcia w okrojonej postaci przez UJ[38], a dzięki swej energii organizatorskiej został w folklorze WSP zapamiętany jako „Pierwszy Wielki Budowniczy”[39]. Pełniąc urząd rektora, nie zgodził się na zwrot lokali należących do sióstr urszulanek, zabranych im przez państwo w okresie stalinizmu[15]. Jednocześnie wymusił na KW PZPR decyzję o zaborze części budynku Seminarium Duchowego[15]. W 1957 został członkiem Komisji Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego do spraw dydaktyki na studiach zaocznych. Zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Uczelnianego PZPR w 1959 ponownie został rektorem WSP. W reakcji na list biskupów polskich do biskupów niemieckich angażował się w organizację masówek potępiających polski Episkopat. Sprzeciwiał się również udziałowi studentów WSP w pielgrzymce do Częstochowy z okazji milenium chrztu Polski. W 1967 został za zgodą władz PRL członkiem Komisji do Spraw Kształcenia Nauczycieli w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego[15]. W 1961 został profesorem uczelni, a w 1968 otrzymał od Rady Państwa nominację profesorską[24]. W tym okresie opublikował liczne prace poświęcone twórczości Kraszewskiego, który pochłaniał główną uwagę badawczą Danka jako pisarz-realista, aktywny publicystycznie i zaangażowany politycznie. Kraszewski Danka krytykował kosmopolityczne elity z pozycji narodowych, a wyższe duchowieństwo z liberalnych i racjonalistycznych[40], prowadził też działalność wywiadowczą na szkodę Prus. Mimo ponawianych ujęć książkowych tematu Dankowi nie udało się stworzyć pełnej biografii Kraszewskiego[41].

Po złożeniu urzędu rektora w 1971 był do śmierci dyrektorem nowo utworzonego Instytutu Filologii Polskiej WSP[42]. Od 1962 kierował Katedrą Metodyki Języka Polskiego i Literatury Polskiej[43][24]. Był przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie (1975–76; powołany w skład rady 1960) oraz redaktorem naczelnym „Ruchu Literackiego” od jego założenia w 1960[44]. Wchodził w skład komitetów wydawniczych dzieł Kraszewskiego w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej i w Wydawnictwie Literackim. Pod jego opieką stopień doktora uzyskali m.in. Jerzy Jarowiecki, Wojciech Pasterniak, Halina Bursztyńska-Stefańska[45], Jacek Kajtoch[46], Czesław Kłak i Gustaw Ostasz[47]. Położył szczególne zasługi na polu demokratyzacji (w tym i feminizacji) szkolnictwa średniego w Polsce okupowanej i szkolnictwa wyższego w Polsce powojennej, a także podnoszenia poziomu wykształcenia kadry nauczycielskiej, szczególnie tej wywodzącej się spoza inteligencji[48].

Zmarł w 1976 i został pochowany 22 sierpnia tegoż roku na krzeszowickim cmentarzu.

Od 1976 imię Wincentego Danka nosi audytorium obecnego Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W 1987 Wincenty Danek został także uhonorowany tablicą pamiątkową wmurowaną na fasadzie Liceum Ogólnokształcącego w Krzeszowicach, którego był założycielem[49].

Imieniem Danka nazwana została w 1979 ulica Apteczna w centrum Krzeszowic, położona niedaleko funkcjonującej od 1977 ulicy Kazimierza Wyki[50]. 1 marca 2018 na wniosek Instytutu Pamięci Narodowej, a przy sprzeciwie radnych miasta wojewoda małopolski przywrócił dawną nazwę ulicy w ramach dekomunizacji[15][51][52]. Danka i Wykę upamiętniają także od 1977 ulice na krakowskim Prądniku Białym[50].

Ważniejsze prace

edytuj
  • Poglądy pedagogiczne Adolfa Dygasińskiego (1954)
  • Publicystyka Józefa Ignacego Kraszewskiego w latach 1859–1872 (1957)
  • Powieści historyczne Józefa Ignacego Kraszewskiego (1966)
  • Józef Ignacy Kraszewski. Żywot i dzieła (1967)
  • Matejko i Kraszewski. Dwie koncepcje dziejów Polski (1969)
  • Pisarz wciąż żywy. Studia o życiu i twórczości J.I. Kraszewskiego (1969)
  • Józef Ignacy Kraszewski (1973)
  • Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzny (1976)

Odznaczenia

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Sierszę jako miejsce urodzenia podaje IPN oraz biograf Danka, Gabriel Szuster, który powołuje się na wywiad ze Stanisławem Burkotem, odnotowując przy tym, że wszystkie dokumenty Danka wymieniają Krzeszowice i sugerując, że Krzeszowice były miejscem chrztu[1]. Ponieważ Szuster przeprowadził rozmowy z żyjącymi członkami rodziny Danka, wolno przyjąć, że wersja o Sierszy zostałaby zakwestionowana, gdyby była w oczywisty sposób nieprawdziwa.
  2. ↑ Nie jest jasne, czy może chodzić o spolszczone nazwisko późniejszej żony Danka, Olgi Jadwigi Tiahnybok[20].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 30.
  2. ↑ a b Szuster 2017 ↓, s. 21–22.
  3. ↑ Wjazd Najjaśniejszego Franciszka Józefa I. cesarza Austryi do Krakowa 1851 r. (d. 11 października), tudzież Podróż J. Ces. Król. Apost. Mości po Galicyi i Bukowinie, Kraków: Czas, 1853, s. 93.
  4. ↑ Sprawy krajowe, „Gazeta Lwowska”, 41 (240), 19 października 1852, s. 957.
  5. ↑ a b Szuster 2017 ↓, s. 23.
  6. ↑ a b Archiwum Narodowe w Krakowie (sygn. 29/331/0/2/109), Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Szczepana w Krakowie. Księga małżeństw 1901-1908 [online], k. 352 (akt 45).
  7. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 25.
  8. ↑ Kaczmarek 1999 ↓, s. 169.
  9. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 24.
  10. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 36–39.
  11. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 40, 42–43.
  12. ↑ a b c d e Faron 1977 ↓, s. 365.
  13. ↑ a b c Szuster 2017 ↓, s. 48.
  14. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 44–45, 49, 302.
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l Instytut Pamięci Narodowej, ul. Danka Wincentego, „Instytut Pamięci Narodowej” [dostęp 2018-03-03] (pol.).
  16. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 50–52.
  17. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 103–108.
  18. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 108, 111.
  19. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 112.
  20. ↑ a b c Szuster 2017 ↓, s. 150.
  21. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 120–122.
  22. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 108, 112, 123.
  23. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 122, 141.
  24. ↑ a b c d e f Faron 1977 ↓, s. 366.
  25. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 146–147.
  26. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 156.
  27. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 157, 169.
  28. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 164–168.
  29. ↑ a b Szuster 2017 ↓, s. 214.
  30. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 152.
  31. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 186–187.
  32. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 188.
  33. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 187–191.
  34. ↑ Józef Hampel, Marian Różycki, Jan Szmyd, Podstawowa Organizacja Partyjna w latach 1961–1971 [w:] „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie”, Z. 46, Kraków 1973, s. 358.
  35. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 202–206.
  36. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 212–214, 291.
  37. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 228, 233.
  38. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 217–218, 223.
  39. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 233.
  40. ↑ Krogner-Kornalik 2015 ↓, s. 153.
  41. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 291–297.
  42. ↑ Bolesław Faron, Magdalena Roszczynialska, O Instytucie, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
  43. ↑ Nowakowski 1966 ↓, s. 253.
  44. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 298–299.
  45. ↑ Jopek, Kobylińska i Uryga 1973 ↓, s. 61, 77–78.
  46. ↑ Głębicka 1996 ↓, s. 14.
  47. ↑ Czesław Kłak. ppibl.ibl.waw.pl. [dostęp 2022-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  48. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 122, 125–127, 143–145, 311.
  49. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 311–313.
  50. ↑ a b Szuster 2017 ↓, s. 312.
  51. ↑ Barbara Ciryt, Krzeszowice. Ulica bez prof. Wincentego Danka. Zmiana nazwy efektem ustawy dekomunizacyjnej, „Dziennik Polski”, 28 marca 2018.
  52. ↑ Gmina Krzeszowice, Zmiana nazwy ulicy Danka na Apteczną [online] [dostęp 2018-03-28] (pol.).
  53. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 240.
  54. ↑ Kiryk, Hampel i Pietrzkiewicz (red.) 2006 ↓, s. 86.
  55. ↑ Szuster 2017 ↓, s. 215.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wincenty_Danek&oldid=74582996”