Zygmunt (opera)

Zygmunt (wł. Sigismondo) – opera seria w dwóch aktach. Libretto napisał Giuseppe Maria Foppa, a muzykę skomponował w 1814 roku Gioacchino Rossini.

Zygmunt

Sigismondo

Portret Rossiniego - 1815
Rodzaj	opera seria
Muzyka	Gioacchino Rossini
Libretto	Giuseppe Maria Foppa
Liczba aktów	2
Język oryginału	włoski
Data powstania	1814
Prapremiera	26 grudnia 1814 La Fenice Wenecja

Okoliczności powstania opery

Gioacchino Rossini - Zygmunt - strona tytułowa libretta - Wenecja 1815

Niepowodzenie Aureliana w Palmirze, a potem Turka we Włoszech skłoniło Rossiniego do powrotu z Mediolanu do Wenecji, która tak życzliwie przyjęła jego wcześniejsze utwory. Dzięki zdobytej reputacji, a być może także zabiegom śpiewaczki Marietty Marcolini, wenecki teatr La Fenice podpisał z kompozytorem kontrakt na nową operę. Tekstu dostarczył Giuseppe Foppa. Intryga libretta była identyczna jak ta we wcześniejszej operze z tekstem Foppy Szczęśliwe oszukanie. Libretto, a być może również kryzys wywołany doznanymi niepowodzeniami, przyniosły w rezultacie dzieło, co do którego wartości Rossini miał wątpliwości, mimo że członkowie orkiestry przekonywali go na próbach, że Zygmunt jest najlepszą operą, jaką dotąd napisał i musi odnieść sukces.

Premiera opery odbyła się w weneckim La Fenice 26 grudnia 1814 roku. Publiczność przyjęła Zygmunta chłodno. Tylko ze względu na szacunek dla popularnego autora Tankreda i Włoszki w Algierze obyło się bez incydentów. Nie pomogły głośne nazwiska wykonawców. Marietta Marcolini (Zygmunt) i Elisabetta Manfredini (Aldamira) były wyraźnie nie w formie. O przebiegu premiery Rossini powiedział później Hillerowi: Widzowie nudzili się śmiertelnie. Czytałem to w ich oczach. Jakżeż chętnie daliby upust swemu niezadowoleniu! A jednak powstrzymali się i bez najmniejszego incydentu pozwolili wykonać muzykę do końca. Byłem wzruszony ich uprzejmością. Wśród głównych powodów, dla których opera nie odniosła sukcesu, współcześni krytycy sztuki przytaczają złe libretto Giuseppe Marii Foppy, z zagmatwanym, nieprawdopodobnym tekstem, z historią wziętą już przez samego Fopę do Szczęśliwego oszukania w 1812 roku. Opera, jednak zawierała szereg znakomitych fragmentów muzycznych. Rossini później ponownie je wykorzystał w swoich następnych dziełach: Elżbieta królowa Anglii; Torvaldo i Dorliska; Adina; Cyrulik sewilski; Kopciuszek. Z czasem zyskały sławę i potwierdzają to, co muzycy orkiestry stwierdzali podczas prób, że było to ich najlepsze dzieło.

Do fragmentów opery, które kompozytor postanowił wykorzystać w innych swoich dziełach należą między innymi: chór z początku II aktu powtórzony później w pierwszej scenie Cyrulika sewilskiego; duet Władysława i Aldamiry z I aktu, z którego epizod zostanie później wykorzystany w arii o plotce Don Basilia w tymże Cyruliku; temat chóru myśliwych z Zenovito i Aldimirą: Di caccia il suono – Al bosco! alla caccia! ze sceny 5–6 pierwszego aktu został wykorzystany w Kopciuszku - chór z Magnifico Conciossiacosacché trenta botti già gustò; uwertura, której pierwsza część napisana była pierwotnie dla Turka we Włoszech została następnie wykorzystana w Otellu.

Dalsze losy opery

Pomimo nieudanej premiery, operę wystawiano jeszcze w Padwie, Cremonie, Reggio Emilia i Senigallia w 1819 r., Florencji i Sienie w 1820 r., Porto w 1822 r. i ponownie w Bolonii w 1827 r. Potem zniknęła z repertuarów.

Dopiero w 1992 roku odkopano dzieło na przedstawienie w Rovigo, Savonie i Treviso z młodą Sonią Ganassi w roli tytułowej. Później pokazano je w Pradze i w Bad Wildbad w 1995 roku.

W 2010 roku uwagę krytyków i publiczności przyciągnęła kontrowersyjna inscenizacja na Rossini Opera Festival w Pesaro. Orkiestrą dyrygował Michele Mariotti, wystąpili: Daniela Barcellona, Andrea Concetto, Olga Peretyatko, Antonio Sirgausa, Manuela Bisceglie i Enea Scala. Reżyser Damiano Michieletto przeniósł cały pierwszy akt Zygmunta do szpitala dla obłąkanych około 1900 roku, gdzie miał przebywać tytułowy bohater. W większości negatywne recenzje wskazywały jednak na muzyczny potencjał opery. Śpiewacy otrzymywali przeważnie bardzo dobre recenzje. Przedstawienie to zostało wydane na DVD.

W 2016 roku opera została wystawiona na festiwalu Rossiniego w Wildbad.

W Polsce, w Krakowie w ramach Festiwalu Opera Rara, 23 stycznia 2020 miała miejsce premiera opery pod włoskim tytułem Sigismondo. Reżyseria: Krystian Lada, scenografia: Natalia Kitamikado, reżyseria światła: Maarten Warmerdam. W obsadzie: Franco Fagioli, sławny argentyński kontratenor, w roli Sigismunda, sopranistka Francesca Chiejina jako Aldimira, bas Kenneth Kellog jako Ulderico i Zenovito, tenor Pablo Bemsch jako Ladislao, sopranistka Marzena Lubaszka – Anagilda i tenor Bartosz Gorzkowski jako Radoski. Wystąpili Chór i Orkiestra Capella Cracoviensis pod dyrekcją Jana Tomasza Adamusa.

Marietta Marcolini- pierwsza odtwórczyni roli Zygmunta

Elisabetta Manfredini - pierwsza odtwórczyni roli Aldamiry

Osoby

Rola	Głos	Premiera 26 grudnia 1814 (Pierwsza obsada)
Zygmunt	mezzosopran	Marietta Marcolini
Aldamira, żona Zygmunta	sopran	Elisabetta Manfredini
Anagilda	sopran	Marianna Rossi
Ulderyk, ojciec Aldamiry, król Bremy	bas	Luciano Bianchi
Władysław, minister Zygmunta	tenor	Claudio Bonoldi
Ziemowit, dworzanin Zygmunta	bas	Luciano Bianchi
Radoski	tenor	Domenico Bartoli

Treść

Akcja opery rozgrywa się w Polsce, w bliżej nie określonym czasie, w dawnej stolicy Polski Gnieźnie i okolicach Władysław, pierwszy minister króla Zygmunta, zakochany w królowej Aldamirze i odepchnięty przez nią, mści się oskarżając ją o zdradę małżeńską. Król daje wiarę oskarżeniu, Aldamira zostaje skazana na śmierć, przed którą ratuje ją szlachetny dworzanin Zygmunta, Ziemowit (Zenovito). Dworzanin i królowa chronią się w puszczy. Po dwudziestu latach Ulderyk, król Węgier, mszcząc krzywdę córki, wyrusza przeciw Zygmuntowi. Jego wojska zwycięsko posuwają się naprzód. Tymczasem Zygmunt z Władysławem trafiają przypadkiem podczas polowania do kryjówki Ziemowita i Aldamiry. Obydwaj są przerażeni ich podobieństwem do dworzanina i królowej od lat uważanych za zmarłych. Ziemowit zapewnia ich jednak, że podobieństwo jest zupełnie przypadkowe: on sam jest skromnym pustelnikiem a Aldamira, jego córką. Dowiedziawszy się o kłopotach króla, aby ratować kraj, radzi mu posłużyć się podstępem, przebrać jego córkę w szaty zmarłej królowej i przedstawić ją jako Aldamirę Ulderykowi. Zygmunt przystaje na propozycję, jest nawet skłonny poślubić sobowtóra swej małżonki. Władysław, który myśli o zdetronizowaniu Zygmunta, ujawnia jednak intrygę Ulderykowi. Aldamira, po przybyciu do obozu ojca, zostaje uwięziona jako oszustka i oddana w ręce Władysława. Zygmunt w decydującej bitwie z Ulderykiem ponosi klęskę i dostaje się do niewoli. Na szczęście Aldamirze udaje się wymknąć Władysławowi i odkryć przed Ulderykiem i Zygmuntem kim naprawdę jest. Sztuka kończy się sceną pojednania, a skazany na śmierć za swe intrygi Władysław, zostaje ułaskawiony przez królową.

Konteksty

Lokalizacja akcji opery w Polsce jest całkowicie umowna, a kontekst historyczny potraktowany bardzo swobodnie, jako egzotyczny ornament. Obok Gniezna i Ziemowita, król Zygmunt i jego minister Władysław, królowa o imieniu Aldamira, córka króla Ulderyka węgierskiego czy może, co jeszcze egzotyczniejsze, bremeńskiego, służą tylko za tło dla wydarzeń. Czeski muzykolog i kompozytor Karel Burian w rywalizacji o tron pomiędzy Zygmuntem a Władysławem widzi dalekie echo rywalizacji pomiędzy synami Jagiellończyka, Zygmunta identyfikuje z Zygmuntem Starym, bratem Władysława Jagiellończyka. Niezależnie od tego jednak czy zestawienie Zygmunt – Władysław łączyć się będzie z Zygmuntem Starym czy Zygmuntem III Wazą i jego synem Władysławem IV związek bohaterów opery z historycznymi pierwowzorami pozostanie nader luźny, co zresztą jest charakterystyczne i dla wcześniejszych utworów historycznych Rossiniego (Tankred, Aurelian w Palmirze).

Numery muzyczne

• Uwertura / Sinfonia

Akt pierwszy

• Nr. 1. Introdukcja (Chór, Anagilda, Radoski, Władysław): „O Prence misero“ (Scena 1)
  • Recytatyw (Anagilda, Władysław, Radoski): „Né fia, german, che rieda“ (Scena 2)
• Nr. 2. Cavatina „Sigismondo con interruzioni“ (Zygmunt, Anagilda, Władysław, Radoski): „Non seguirmi… omai t’invola“ (Scena 3)
  • Recytatyw (Władysław, Zygmunt): „Signor, mentre t’adora“ (Scena 3–4)
• Nr. 3. Scena (Aldimira): „O tranquillo soggiorno!“ (Scena 5)
  • Cavatina (Aldimira): „Oggetto amabile“ (Scena 5)
  • Recytatyw (Ziemowit, Aldimira): „Signora… Ah taci“ (Scena 5)
• Nr. 4. Chór myśliwych (Ziemowit, Aldimira, Chór): „Di caccia il suono“ – „Al bosco! alla caccia!“ (Scena 5–6)
  • Recytatyw (Aldimira, Ziemowit, Zygmunt, Anagilda, Władysław): „Lo sposo!… Il re!…“ (Scena 7–11)
• Nr. 5. Recytatyw (Zygmunt, Władysław): „Che avvenne?“ (Scena 11)
  • Aria (Władysław): „Vidi… ah no che allor sognai!“ (Scena 11)
  • Recytatyw (Aldimira, Zygmunt): „Giusto cielo m’aita!“ (Scena 12)
• Nr. 6. Recytatyw (Zygmunt, Aldimira): „Se un tradimento reo…“ (Scena 12)
  • Duet (Zygmunt, Aldimira): „Un segreto è il mio tormento“ (Scena 12)
  • Recytatyw (Władysław, Ziemowit): „Il re dov’è?“ (Scena 13)
• Nr. 7. Aria (Ziemowit): „Tu l’opra tua seconda“ (Scena 13)
  • Recytatyw (Władysław, Ziemowit): „Io dispor che costei“ (Scena 14)
• Nr. 8. Recytatyw (Władysław): „Ella ricusa?“ (Scena 15)
  • Duet (Władysław, Aldimira): „Perché obbedir disdegni?“ (Scena 15)
  • Recytatyw (Anagilda, Radoski, Władysław, Zygmunt): „Che creder degg’io mai!“ (Scena 16)
• Nr. 9 Finał I (Aldimira, Anagilda, Zygmunt, Władysław, Radoski, Ziemowit, Chór): „Quale, o ciel, d’idee funeste“ (Scena 17)

Akt drugi

• Nr. 10 Introdukcja (Chór): „In segreto a che ci chiama?“ (Scena 1)
  • Recytatyw (Zygmunt, Władysław, Anagilda, Radoski, Chór): „Ah! superato il bosco, o sorte avversa!“ (Scena 2)
• Nr. 11. Chór (Chor, Anagilda, Radoski): „Viva Aldimira“ (Scena 3)
  • Recytatyw (Władysław, Aldimira, Zygmunt, Radoski, Anagilda): „O vista che m’agghiaccia!“ (Scena 3–4)
• Nr. 12. Scena (Aldimira, Zygmunt): „Come!“ (Scena 4)
  • Duet (Aldimira, Zygmunt): „Tomba di morte e orrore“ (Scena 4)
  • Recytatyw (Radoski, Anagilda): „M’ingannaste, occhi miei?“ (Scena 5)
• Nr. 13. Rondo (Anagilda): „Sognava contenti“ (Scena 5)
  • Recytatyw (Radoski, Władysław): „O ciel! tu riserbasti“ (Scena 6)
• Nr. 14. Scena (Władysław): „Misero me!“ (Scena 7)
  • Aria (Władysław): „Giusto ciel che i mali miei“ (Scena 7)
  • Recytatyw (Zygmunt, Radoski, Aldimira): „Venga Egelinda“ (Scena 8–10)
• Nr. 15. Scena (Radoski, Zygmunt, Aldimira, Chór): „Alla partenza“ (Scena 11)
  • Aria (Aldimira): „Ah signor, nell’alma mia“ (Scena 11)
  • Recytatyw (Ulderyk, Władysław): „Venga pur Ladislao“ (Scena 12)
• Nr. 16. Kwartet (Aldimira, Zygmunt, Władysław, Ulderyk): „Genitor… deh vien!“ (Scena 13)
  • Recytatyw (Radoski, Ulderyk, Władysław): „Giusto ciel! qual mia sorte!“ (Scena 14–15)
• Nr. 17. Wielka scena (Zygmunt, Ulderyk, Władysław, Aldimira, Chor): „O sorte barbara!…“ – „Vincesti, iniqua sorte!“ (Scena 16)
  • Aria w dużej scenie (Zygmunt): „Alma rea“ (Scena 16)
  • Recytatyw (Ulderyk, Aldimira, Władysław, Zygmunt): „E tu che per salvarlo“ (Scena 17)
• Nr. 18. Finał II (Aldimira, Zygmunt, Władysław, Ulderyk, Chór): „Qual felice amico giorno“ (Scena 17).

Bibliografia

• Wiarosław Sandelewski: Rossini. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1980. ISBN 83-224-0133-7. Brak numerów stron w książce
• Piotr Kamiński: Tysiąc i jedna opera. T. 2. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, 2008. ISBN 978-83-224-0900-8. Brak numerów stron w książce
• Richard Osborne: Rossini. Leben und Werk. Droemer Knaur, München 1988, ISBN 3-426-02421-7
• Richard Osborne: Sigismondo. In The New Grove Dictionary of Opera. Stanley Sadie (Hrsg.), MacMillan, London 1992, ISBN 0-333-73432-7